________________
૧૪ :: બુદ્ધિપ્રકાશ પ્રગતિમાં પણ આપણે આગળ વધવું જોઈશે. જ્યાં સુધી અનેક આચરણાને અપનાવ્યાં છે જે ખરુ' જેતા આપણે માનવ પ્રકૃતિની આ બાજને વિકસાવીશું નહિ અધમ છે. બધી જાતના જાતપાતના ભેદ અને અને એની ઉન્નતિ કરીશું નહિ, ત્યાં સુધી વિજ્ઞાનની જેના વડે આપણે અબલા નારી અને નીચલા વર્ગના . આ ત્રાસદાયક સિદ્ધિ વિનાશકર સાબિત થશે, લોકનું દમન અને શોષણ કર્યું છે તે બધા આચારે કોઈ પણ રીતે ઉપકારક બનવાની નથી. આ બધાને આપણે વિનાશનાં કારણે સિદ્ધ થયાં છે. આધાર જેમણે વૈજ્ઞાનિક શોધને પિતાને વશવતી યજ્ઞને નામે વૃક્ષોને કાપીને, પશુઓની હત્યા બનાવી છે, તેમના ઉપર છે. આપણે અગ્નિનો શો કરીને, તેમના લેહીથી ધરણી કાદવવાળી બનાવીને ઉપયોગ કરે એને આધાર અગ્નિની પ્રકૃતિ ઉપર જે સ્વર્ગે જવાનું હોય તે નરક કયે માર્ગે જવાય? નથી, પણું અગ્નિને ઉપયોગ કરનાર વ્યક્તિનો સ્વભાવ નૈક્ષત્રિા દુત્વા જવા રુધિર - મમ્ | ઉપર છે. અગ્નિથી આપણે આપણી સગડી ગરમ
यद्येवं गम्यते स्वर्गः नरकः केन गम्यते ॥ કરી શકીએ છીએ, રસોઈ કરી શકીએ છીએ, અને એના વડે આપણે આપણા પડોશીના ઘરને આગ
આજે માણસ સર્જક પ્રવૃત્તિની ઉદાત્ત સિદ્ધિઓ પણ લગાડી શકીએ છીએ. એ જ રીતે અણુશક્તિ માટે ઝંખી રહ્યો છે. એને માટે મારી સમજ પ્રમાણે પણ એક સાધન છે. આજે એ માણસના હાથમાં
ધ્યાનની, ચિત્તને એકાગ્ર કરવાની ખૂબ જરૂર છે. પકડાવી દેવામાં આવ્યું છે. આપણે એને ઉપયોગ આ જગતમાં જે માણસો તુચછ વસ્તુઓની પાછળ માનવતા, સૌદર્ય અને જીવનના ઉત્કર્ષ માટે કરીએ પોતાની શક્તિ વેડફી નાખે છે, તેઓ જીવનમાં કોઈ છીએ કે વિનાશ માટે? માનવ જીવનને આધાર પણ મહાન સિદ્ધિને પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. અણુશક્તિ ઉપર નથી પણ જે વ્યક્તિઓએ એ
આજ આ વિશ્વવિદ્યામાંથી બહાર પડતા નવશક્તિ શેધી કાઢી છે તેમની પ્રકૃતિ ઉપર છે. સ્થાનની
યુવકનું એ કર્તવ્ય છે કે તેઓ આખા જીવનમાં દષ્ટિએ જગત સાંકડું થતું જાય છે. જેમ જેમ એ
સ્વાધ્યાય અને પ્રવચનને પિતાનું વ્રત બનાવે–તમારા નાનું થતું જાય છે તેમ તેમ આપણું હૃદય વિશાળ
આચાર્યશ્રીએ પણ તમને એ જ ઉપદેશ આપ્યો છેથતાં જવાં જોઈએ.
स्वाध्यायप्रवचनाभ्यां न प्रमदितव्यम् । હમણું તમને ઉપદેશ આપતા આચાર્યશ્રીએ એક વસ્તુની અતર અને બાહ્ય બાજુનો ઉલ્લેખ
આજકાલ એવા વિદ્યાર્થીઓ બહુ ઓછા જોવા કર્યો. એ તત્વના અતર ભાગને “સત્ય” કહે છે. એ જ મળે છે જે કોઈ એક પુસ્તકને પૂર–પહેલેથી છેલ્લે તવ જ્યારે વ્યવહારમાં મૂર્ત રૂપ ધાર કરે છેસુધી વાંચતા હોય. પિતાના શિક્ષકના વ્યાખ્યાનની ત્યારે તે ધર્મ કહેવાય છે.
નધિ લખી લે છે, પરીક્ષા વખતે એ નધિ ઉત્તરसत्यान्न प्रमदितव्यम् ।
વહીઓમાં એકી કાઢે છે, અને ત્યાર પછી તેને धर्मान प्रमदितव्यम् ।
હમેશને માટે ભૂલી જાય છે. ઇતિહાસકાર બિબને कुशलान्न प्रमदितव्यम् ॥
કહ્યું છે કે “ભારતની સમૃદ્ધિ મળે તો પણ હું ધર્મ એ છે જે માનવજાતને એક કરે છે. અધર્મ અધ્યયનને આનંદ છોડવા તૈયાર નથી.” દરેક માનવજાતને વિભક્ત કરે છે. ધર્મ એ છે જે વિશ્વવિદ્યાલયે પિતાના તરુણોના મનમાં આ ભાવના સમાજનું ધારણ કરે છે - એક સૂત્રમાં પરોવી રાખે દઢ મૂળ કરવી જોઈએ. છે. અધર્મ આપણને વેરવિખેર કરી નાખે છે. ધર્મ પ્રિય નવયુવકે, તમે આ વિદ્યાભવનમાં ભારતીય આપણું આલંબન છે. અધર્મથી આપણું પતન થાય સંસ્કૃતિની ભાવનાને હૃદયંગમ કરી છે. હું આશા છે. ધર્મને નામે આપણે આપણા દેશમાં એવાં રાખું છું કે તમે એના પ્રભાવ અને તેજ ઉપર
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
