________________
છેબાંધી મુળ પળ માથી
૧૮૬ : : બુદ્ધિપ્રકાશ
वदति जजेति यकारहीनमुच्चः । अपि च, समयुगलनिबद्ध मध्यदेशो ।
वेलानिलैर्मृदुभिराकुलितालकान्ता - પ્રગતિ ર પશિવ કૃપા કરી
गायन्ति यस्य चरितान्यपरान्तकान्ताः । વાતાદિતમ્ (રામft) g૦ ૨૦-૨૧ उत्कण्ठिताः समवलम्ब्य लतास्तरूणां ઉપરના ઉલ્લેખમાં લાટના લકે બેઉ ખભા
* દિત્તાત્રમાઢિપુ તપુ મારી IS ઢંકાય એવી રીતે ઉત્તરીય ઓઢતા અને મધ્યમાં
कि तद्गीतम, (ક) વસ્ત્રને રજજુથી બાંધતા તેને ઉલ્લેખ, તથા
उहि माणुसोत्ति भट्टाउहे ण ण विळिच्चइ आउहे કંઈક ખૂંધા અને જાણે “હાથના અગ્રભાગવડે
असो ण्णारितस्स कम्मसिद्धि विष सुखळु ધૂળને અડતા”–દેખાય એવી ચાલ ચાલતા બતાવ્યા
મુગંતિ સોરસિદ્ધિ IPરૂતિ છે. વર્ણનમાં અતિશયોક્તિ હોવા છતાં અહીં
આ ભદ્રાયુધ મહાપ્રતીહાર, જેને ભારતની ઉત્તર તત્કાલીન લાટ-પ્રજાના વસ્ત્રપરિધાન અને ચાલ
અને વાયવ્ય સરહદ ઉપર આવેલા પ્રદેશને “ઈશ્વર” વગેરેનું સાચું વર્ણન છે. બિહણે જણાવ્યું હતું
અથવા સર્વોપરિ અધિકારી નીમવામાં આવે છે, તેમ ગુજરાતીઓ કાછડી વિના લુંગી માફક ધેતિયું
તેને લાટપ્રજા પ્રત્યેને પક્ષપાત રજૂ કરવામાં લપેટતા એ હકીકત આજે અકોટાથી મળેલી
આવ્યો છે અને એણે પિતાના વાળને મસ્તક ઉપર ધાતુપ્રતિમાઓને વેશ પરિધાન ઉપરથી પૂરવાર કરી
મૌલિ-આકારે બાંધી, કાને “ જાણે લાકડાના મોટા શકાય છે. એ જ રીતે સ્થામિલકે કરેલ કટાક્ષ કે
તકલશ હેય એવાં કુંડળ પહેર્યા છે,” એ
તકલશ હોય એવી કુડળ પહથી છે અતિશયોક્તિના મૂળમાં તત્કાલીન વાસ્તવિક હકીકત વળુંભ્યા પછી, લેખક ભદ્રાયુધની કીતિ ગાય છે. રહેલી છે..
આ પાત્રનું આ વિશિષ્ટ વર્ણન આ પાત્રની કેટલી
બધી મહત્તા હતી તે બતાવે છે. એ ભદ્રાયુધ મહાઆ ખાસ અગત્યને નેધપાત્ર ઉલેખ તે જે રીતે
પ્રતીહારે અપરાન્તના શકે અને માલવ રાજાઓનાં હાથ જોડી લાટ પ્રદેશીય પ્રજા “જયજય ને ઠેકાણે
મસ્તકે પોતાના ચરણ નીચે ચાંપ્યાં અને સમય જજ' બોલતી તે છે, “ચને ઠેકાણે '' વાપરવાની
પ્રાપ્ત થયે (પિતાની) માતાની અને જનની ગંગાની આ ખાસિયત યજુર્વેદીય વૈદિકમાં જાણીતી છે.
સમીપ જઈ મગધરાજ કુલની લક્ષ્મીને આવિષ્કાર ગુજરાત અને પશ્ચિમ હિંદમાં આજે પણ ઘણું કર્યું. યાદી છે જેઓ “નામ”ને બદલે “નામ” આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે આ વાત ગુપ્ત રાજાના એ પાઠોચ્ચાર કરે છે. ભાષાશાસ્ત્રીઓ માટે, એક મહાન સેનાપતિ વિષે છે. પશ્ચિમ હિન્દના લાટ દેશની પ્રજા અંગેને આ ઉલેખ ખૂબ જ શકાનો પરાજય કરનાર ચંદ્રગુપ્ત બીજા-વિક્રમાદિત્યને મહત્વને છે.
એ સેનાપતિ હોવો જોઈએ અને ચંદ્રગુપ્તને વિજય હવે આ, પછી આગળ વિટ શું કહે છે તે અપાવનાર સેનાપતિ આ ભદ્રાયુધ મહાપ્રતીહાર જોઈએ–
ઘણુંખરું લાટને કે પશ્ચિમ હિન્દને વતની હશે એ સર્વથા નાપિરાગઐશ્વર્ગમ અથવા અલૈાહ્ય ભાસ થાય છે. એ અનુમાનને વધારે પિષણ મળે છે
કેમકે લેખક આગળ કહે છે કે એની (ભદ્રાયુધની) હેરાન્તરવિદ્યારે પુરા સુતઃ ? –
ચરિત્રગાથા (યશોગાન) અપરાન્તની સ્ત્રીઓ, ઉત્કयेनापरान्तशकमालवभूपतीनां
ઠિત થઈને, મહાસમુદ્રને કિનારે જ્યાં હિન્તાલવૃક્ષો છે - कृत्वा शिरस्सु चरणौ चरता यथेष्टम् ।।
ત્યાં લતાઓને અવલંબીને ગાય છે. એ અપરાન્ત कालेऽभ्युपेत्य जननी जननी च गङ्गा
પ્રદેશની (ભારતના પશ્ચિમ કિનારાની) કામિનીઓનું માવિતા માધવનવુeી ૪મીઃ ૧૪ના પ્રાકૃત–ભાષાનું ગીત પણ આપ્યું છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
