________________
૧૮૦ : : બુદ્ધિપ્રકાશ પહેલાં ચાર દિવસ સુધી અમને આ ગ્રામવિકાસની એક સ્ત્રી જઈને બેસે અને કારવાઈમાં ભાગ
જનાઓ વિશેનું જેટલું સાહિત્ય મળ્યું તે (અને લે એ આજને માટે અઘરું છે. છતાં આપણે તે થેકડાબંધ હતું) અને “વિકાસ' માસિકના ઘણું શરૂઆત તે કરવાની જ છે. શારદાબહેને સૂચવ્યું કે, અંકે અમે વાંચી કાઢયા હતા, અને ગામડે જઈને એમ કરો કે એક પુરુષ રાજીનામું આપે અને બીજી કયા પ્રશ્નો પૂછવા તેની યાદી કરી રાખી હતી. એક સ્ત્રીને ચૂંટી કાઢે તે એકલી બાઈને સાથ
મળશે. પેલી સ્ત્રીપંચ એકદમ બોલી ઊઠી કે હું અમારો સામાન્ય (જનરલ) અભિપ્રાય એવો થયો છે કે જે મહાન પ્રયત્ન થઈ રહ્યો છે તે
જ રાજીનામું આપી દઉં છું. મારે પંચમાં રહેવું આશાસ્પદ છે. ત્યાંની એક મુલાકાતવહીમાં મેં
નથી. ત્રીજા ગામમાં શ્રીપંચ આવી નહીં ત્યારે લખ્યું છે તે પણ અહીં નેવુિં છું કે છેક પાંત્રીસ
શારદાબહેન તેને ઘેર ગયાં. સ્ત્રીપંચનું વય પાંત્રીસની વર્ષ પહેલાં જે સ્વપ્નો મેં સેવ્યાં હતાં, તે આજે
આસપાસ હશે. તેણે કહ્યું કે અમે કામમાંથી પરવાવાસ્તવમાં આવતાં જોઉં છું, જે કે એ પાંત્રીસ
રતાં જ નથી. એ બાઈને ૧૦ છોકરાં જીવતાં હતાં. વર્ષો છેક નિષ્ફળ ગયાં નહોતાં; આજે વરસાદની
તેના એક છોકરાને અને એક છોકરીને છોકરું હતું. જેમ નાણાં અને નિષ્ણાત સલાહ મળ્યા કરે છે.
પિતાનું અઢી વર્ષનું છોકરું ઘોડિયામાં સૂતું હતું.
બાઈએ થાકેલા અવાજે કહ્યું કે હું ઈશ્વર પાસે અમે પહેલે ગામડે ગયાં ત્યાં શિક્ષક ઉત્સાહી
પ્રાર્થના કરું છું કે હવે છોકરી ન આપે. શારદાબહેને હતા. પ્રોજેકટના અમલદાર સાથે હતા તેથી અમને
કહ્યું કે ઈશ્વરને પ્રાર્થના કરવાને બદલે તમારા સંતોષ થાય એવી હકીકતો કહેવાનો છેડો પ્રયત્ન
ધણીને પ્રાર્થના કરે. બાઈ કહે કે માને છે કયાં ? થતો હતો, તે છતાં અમે શોધી કાઢયું કે શાળામાં
શારદાબહેને કહ્યું કે તમે જુદા સ્થળે સૂઓ. બાઈની માત્ર બે છોકરીઓ જ હાજરી આપતી હતી. ઠીક
આંખમાં આંસુ હતાં. અમે ઊડ્યાં. ઓસરીમાં ઘડિયું ચર્ચા થયા પછી પંચના સભ્યોએ વચન આપ્યું કે
હતું તે જોઈ મેં અંગ્રેજીમાં કહ્યું કે જરા છોકરાને અમે જાતે ફરીને સંખ્યા વધારીશું. પંચાયતમાં જે
જુઓ. શારદાબહેનને એમ લાગ્યું કે બાળકના મે સ્ત્રી સભાસદ હતી તે બાહેશ હતી. તેણે કહ્યું કે
પર કાળો પાટો બાંધ્યો છે. પાસે ગયાં ત્યારે જાયું હું એક જ પડી ભણી છું તે છતાં હું નાનાં
કે બાળકના મેં પર આશરે સો માખીઓ બેઠી હતી. પુસ્તક વાંચું છું અને મને કેળવણીની કિંમત છે
શારદાબહેનને તે સાચેસાચે આઘાત લાગ્યો. પેલી તેથી મારી દીકરીઓને સારો અભ્યાસ કરાવવાને
પંચબહેનનું લક્ષ દેરતાં તેણે ઉત્તર આપે કે મેં નિશ્ચય કર્યો છે.
“ગામડામાં બીજ થાય શું ?” આ ઉત્તર આ આ બાઈ જાતે બાવા (ગોસઈ) હતી. “વિકાસ” રાષ્ટ્રમાં સાંભળી સાંભળીને હું કંટાળી ગયે છું. માસિકમાં એક પંચાયતની છબીમાં મેં એક શહેરી અસ્પૃશ્યતાનિવારણની બાબતમાં એક ખેડૂતે સ્ત્રીઓનાં જેવાં કપડાં પહેરેલી અને તેવી રીતે માથું મને કહ્યું કે જ્યારે કપાસની મોસમમાં જીનિંગ અને ઓળેલી સ્ત્રી જોઈ ત્યારે મારા મનમાં શંકા ઉદ્દભ- પ્રેસિંગનું કામ ચાલતું હોય છે ત્યારે અમે હરિવેલી. સાધુ બાઈને તે લાઇમલાજો કાઢવાનો હોય જનની સાથે બેસીએ છીએ, સાથે બેસીને જમીએ નહીં. બીજે ગામડે અમે વધારે પૂછપરછ કરી ત્યારે છીએ, અને અકેકના ભાણાને અડકીએ પણ છીએ. જાણ્યું કે મોટી વયની અને ગામની વહુ નહીં પણ આ વાત સૌ કોઈ જાણે છે તે છતાં અમારાથી દીકરી હોય તેવી સ્ત્રીઓને જ પંચ તરીકે ચૂંટી ખુલ્લી રીતે જાહેર કરાતું નથી કે અમે હરિજનની કાઢવામાં આવે છે. એવી સ્ત્રીઓ કાં તે મીટિંગમાં આભડછેટને સદંતર ત્યાગ કર્યો છે. ઘણુંખરાં જતી નથી, જતી હશે તે કામમાં તેમને રસ નથી. ગામડાઓમાં સાર્વજનિક કૂવામાંથી પાણી સૌરાષ્ટ્રના ગામડામાં પંચના ભાયડાઓની વચ્ચે ભરવાની છૂટ હરિજનને મળી છે. એક અમલદારે
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
