________________
માણાવદરની ગ્રામવિકાસ એજના : ૧૮૧ બીજી વાત કહી તે નોંધવા જેવી છે, એક ગામડામાં માટે હરીફાઈ જામવાની છે. આજની “ચૂંટણી’ ચૂંટણી ચમાર (અહીં “રંગાટી’ કહેવાય છે) માટીના કુંડનું નહીં પણ નિમણુક હોવાનો સંભવ છે. ત્યારે પ્રશ્ન એ સ્થાન બદલોને ચમારના વસવાટની પાસે મૂકવાની ખડે થાય છે કે પ્રોજેકટનાં ગામડાઓમાં સાચી હિલચાલ ચાલી રહી હતી. અમલદારે કહ્યું કે જુઓ, જાગૃતિ કેટલી છે અને લોકશાહીના સિદ્ધાંતની ખિલવણી જો આ કુંડ તમારા ઘરની પાસે આવશે તે તમને કેટલી થઈ રહી છે? વધારે સુગમતા, સગવડ થશે. એક વૃદ્ધ ચમારે પૂછયું
મારા મન પર બે ત્રણ છાપ પડી છે કે સાહેબ! ક્યા ધારા કે બંધારણમાં લખ્યું છે કે
તે અચકાતાં અચકાતાં લખું છું કારણ કે આવું આ કામ હરહમેશ અમારા લેકેને જ કરવાનું છે?
સર્વસામાન્ય વિધાન (જનરલાઇઝેશન) ની પાછળ બીચારો અમલદાર નિરુત્તર રહ્યો. બનવાજોગ છે
ખૂબ પ્રત્યક્ષ અનુભવ હવે જોઈએ તે મને સૌરાષ્ટ્રમાં કે આવું કામ હવેથી નાનાં મોટાં કારખાનાઓમાં
મળ્યો નથી. યો .
સૌરાષ્ટ્રનાં ગામડાંઓમાં પંચાયતે સ્થપાયાને | પહેલી વાત એ છે કે મુંબઈ અને બીજા રાજ્યોમાં બહુ જ ટૂંક સમય થયો છે. ભાવનગર રાજ્યમાં પ્રધાન અને પ્રજાજને વચ્ચે જે અંતર છે તે આ થડી પંચાયતે કામ કરતી હતી ખરી. આ બે ત્રણ નાના રાજયમાં નથી. બીજી વાત, પ્રજા અને અમલવર્ષની અંદર આ રાષ્ટ્રનાં ૪૫૬ ગામડાંમાંથી દારો વચ્ચે પણ અંતર ઓછું છે. ગામડાંની અમુક ૧૮૯૪ ગામડાંમાં (૧૯૫૪ની સાલને અંતે) પંચાયત કેમેરામાં સ્વમાનની લાગણી જબરી છે અને તેથી છે. આ સિદ્ધિ આશ્રયજનક કહેવાય; પણ પ્રશ્ન તે ગ્રામપ્રજા અને શહેરી પ્રજાની વચ્ચેનું અંતર પણ એ છે કે આ પંચાયતોમાં છવ કેટલો છે? દફતરે ઓછું છે, અને છેવટે ઘરધણી અને નેકરો વચ્ચેનું પંચાયત નાંધાય તેમાં શું થઈ ગયું? “વિકાસ” અંતર પણ ઓછું છે. આ બધું લખતાં હું અચકાઉં માસિકમાં વાંચ્યું કે પંચાયત સ્થાપવાને માટે આખા તેમાં નવાઈ પામવા જેવું છે ખરું ? તે છતાં મારા ગામે સર્વાનુમતે પંચ ચૂંટી કાઢીને સરકારને અરજી અનુભવી મન પર આવી સ્પષ્ટ છાપ છે. બીજી વાતમાં કરવી જોઈએ. એ લેખમાં “સર્વાનુમતની ચૂંટણી’ મને બહુ શાંકા નથી. સૌરાષ્ટ્રમાં ૧૯૪૮ પહેલાં નાં વખાણ કરવામાં આવ્યાં છે. આ લોકશાહીના પ્રજાકીય જાગૃતિ ઓછી હતી કારણ કે તેમના યુગમાં, અને જ્યારે કેંગ્રેસ તેમ જ હાલની સરકાર માથા પર ૨૦૨ રાજાઓ કે દરબારો હતા-સૌરાષ્ટ્ર લેકશાહી તંત્ર માટે આગ્ર કરે છે ત્યારે બહુમતી સિવાયના ગુજરાતમાં વહેલી જાગૃતિ આવેલી અને ચૂંટણી તરફને અવિશ્વાસ અને વિચિત્ર અને ઠીક ઠીક પ્રગતિ થઈ હતી માટે તે હમેશાં મોખરે અજુગતું લાગે છે. જ્યાં પ્રજામાં જાગૃતિ છે ત્યાં રહેશે એવું માનવાને કારણ નથી. એમ તે આખા મતભેદ ન થાય તે સારું, પણ મતભેદ થાય તેથી ભારતની કે ચીન કે રશિયાની પ્રજાઓએ છેલ્લા નાખુશ થવા જેવું જરાય નથી. હું મતભેદને આવકારું ચેડાં વર્ષોમાં એટલી બધી પ્રગતિ કરી છે કે જે છું. લેકશાહીમાં સરકારની સામે એક સ્પષ્ટ વિચાર કરતાં યુરોપને સદીઓ વીતી ગઈ હતી. બ્રિટિશ સરણી તથા સ્પષ્ટ કાર્યક્રમવાળા બીજા પક્ષ હેય પાર્લામેંટની પાછળ ૮૦ વર્ષને ઈતિહાસ હશે. એને મુખ્ય પ્રધાન નેહરુ તેમ જ સ્પીકર માવળંકર આ૫ણે સાત વર્ષમાં તેને ઠીક રીતે અપનાવી લીધી બનને આવકારે છે. ચીનમાં અને રશિયામાં એક છે. તેવી રીતે સૌરાષ્ટ્રની પ્રજામાં વધારે જબરું મતે બધું થાય છે, તે આપણને ખૂંચતું નથી ? ચેતન આવ્યું હશે તે તે ટૂંક સમયમાં આગળ આજને “સર્વાનુમત’ મતની કિંમત ન સમજવાને ગણાતી પ્રજાઓની હારોળમાં આવીને ઊભું રહેશે, લીધે પણ હોઈ શકે. મને એક ગામ આગેવાને જ અને વખતે શા માટે આગળ પણ ને જતું રહે? કહ્યું કે હવે થોડા વખત પછી સરપંચની ચૂંટણી તેની સાથે એક ચેતવણી પણુ આર્યું છે. સૌરાષ્ટ્રમાં
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
