________________
૮૯ :: બુદ્ધિપ્રકાશ
રલ તૂહ, નિતે વર ભરાઈ, તે ખાઈ સહુ મૂલ” (૧૫-૩) તેમ જ “રચાવીક શ્રી ભીમિ હરખાઈ ઠાલું કરઈ.” અથવા પંદરમી સદીના અંતમાં તેડાવી એ રાજા” (મહિરાજ કૃત નલ-દવદંતી સોમસુન્દરસૂરિએ રચેલા “બાલાવબંધ’નું નીચેનું રાસ-પાન ૨૨-૫) અવતરણ જુએ :–
માઈ–માએ; બાપિ-બાપે; રામિ-રામે અને અહે ભવ્ય છવા તૂ જઉ ઇસિઉ જાણું છ– ભીમિ-ભીમે આ નામોમાં છે તે ત્રીજી x x x તે ભણી તું તે શ્રીવીતરાગનઈ માનતઉ દૂત વિભક્તિને “ઇ” પ્રત્યય આજે પણ ઉત્તર ગુજરાતની લકનઉ અચાર ધામ ભણી કાંઈ માન છઅ?” બોલીમાં એ જ સ્વરૂપે જળવાઈ રહ્યો છે તેનાં તું રહે છે ના અર્થ માં લં એવું; અને તું એવું ઉદાહરણ જોઈએ. જાણે છે ના અર્થમાં જાણું છે, તેમ જ માને છે ના
મા કહ્યું છે હાંજના અમારા ઘેર આવજે. અર્થમાં માન છએ જેવાં ક્રિયાપદિક રૂપ વિગઈ આ ચોપડીઓ મોકલાવી છે. માંસાઈ ઉપરનાં અવતરણોમાં જોવા મળે છે. આજે ચાર
કહ્યું છે કે તમે મોટર ઉપર ઈમની રાહ જો જે. વર્ષ પછી પણ ઉત્તર ગુજરાતમાં, આવા જ પ્રકારનાં ભઈ. નીલાઈ રમકડું તેડી નાખ્યું. હિમાસુ પાસ ક્રિયાપદનાં રૂપે બોલીમાં પ્રચલિત છે. જેમ કે થયો એટલે ઈના દાદાઇ ઈન સાયકલ લઈ આપી. જય ઈ આવ' છે; દાડે છે; એ લેકે આવ “મેં' સર્વનામના ‘મિ' ઉપનો ઉપયોગ તે ક ને એ આવે. જ્યારે ક્રિયાનો કર્તા એક વચનમાં
અત્યારની ઉત્તર ગુજરાતની બોલીનું તરી આવતું હોય અથવા માનને અધિકારી ન હોય ત્યારે
ખાસ લક્ષણ છે. મધ્યકાળમાં રૂઢ થયેલું ‘મિ'નું આવે છે, જયં ઈ વગેરેને બદલે, આવ છ.
રૂપ તેમ જ તેના અર્થમાં ‘
તિને પ્રયોગ જાય છે – એવાં રૂપ યોજાય છે.
અર્વાચીન બોલીમાં વ્યાપક રૂપે જોવા મળે છે. સાતમી વિભક્તિના સ્થળનિર્દોષક અર્વાચીન “સહકાર દ્વાખ આમલી ફૂલ આગિઆ મિ, નાથ!” એ' પ્રત્યયને બદલે પ્રાચીન ગુજરાતીમાં “ઇ' હતો.
" (કાદંબરી પા. ૮-૧૨) “અચ્છેદ સરિ તે આવિઉ આશ્રમિ માહારિ સાર” “સેનાપતિ તવ શબરનું મિદીઠું સૈન્ય મુઝારિ.” ભાલણકૃત કાદંબરીમાંથી નેધલી આ પંક્તિમાં
(કા. પા. ૧૯-૨૦) સરિ અને આશ્રમમાં સાતમીને ‘ઈ’ પ્રત્યય છે. “રદન કરિ હવિ શું હોય? તિ તુ અતિ ત૫ મડિયું “શંકરભાઈ ખારાની પોિં જ્યા ”, “સેંધાજી લચિંગ
'સેય. (કા. પા. ૧૨-૨૫) જયા ” અથવા “છોકરાં નેહાર્જાિ જ્યાં –એમાં મિ ખાધું નથી; તિ આ શું કર્યું જેવાં મિપાળિ. લૅચિ અને નેતાળ જેવા અર્વાચીન તિનાં બોલાતી ઉત્તર ગુજરાતની ભાષામાં અનેક બેલીના શબ્દોમાં પ્રાચીન સમયથી ચાલ્યો આવતે ઉદાહરણ મળી રહે છે. સાતમી વિભક્તિનો ‘ઈ’ પ્રત્યય જોવા મળે છે.
ઈમ એટલે એ રીતે ઇ કટે છે 2. કો
એમ – એ અર્થના
. - એવી જ રીતે કર્તાના અર્થમાં ત્રીજી વિભક્તિને પ્રાચીન અને અર્વાચીન ઉદાહરણ જોઈએ. પ્રાચીન ગુજરાતીને ‘ઈ’ કે ‘ઇ' પ્રત્યય એના એ સોળમા શતકમાં બનારસમાં બેસીને ઉપાધ્યાય સ્વરૂપે આજની બોલીમાં છૂટથી પ્રયોજાતો જેવા ;
મેરુસુન્દરે રચેલા નેમિચન્દ્ર ભંડારીના ષષ્ટિશતક મળે છે. માલધારી રાજશેખરસૂરિ રચિત નેમિનાથ
પ્રકરણ ઉપરના બાલાવબોધમાંની “ઈમને પ્રામ ફાગુ'માંનું નીચેનું અવતરણુ જુઓ:
નાંધતી પંક્તિ જુઓ. “ઈમ સંદેહ ભાગઉ” (પાન ભાઈ બાપિ બંધવિહિં માંડ વીવાહ મનાવિઉ” -૬) એટલે એ રીતે શંકા ટળી. બીજુ ઉદાહરણ અથવા ભાલણની કાદંબરીમનું નીચેનું અવતરણ વિ. સ. ૧૬૧૨માં રચાયેલા મહિરાજ કત નલજોઈએ-રામિ રાક્ષસ મારિઆ નિ રક્ત સીમ્ય દવદંતી રાસમાંથી મળી રહે છે,
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
