________________
८२०
भगवतीमत्रे परिणमत् परिणमत् सुरूपतया यावत् नो दुःखतया भूयो भूयः परिणमति, एव खलु कालोदायिन् ! जीवानां कल्याणानि कर्माणि यावत् क्रियन्ते ॥सू. ३॥
टीका-'तए णं समणे भगवं महावीरे अन्नया कयाइं रायगिहाओ जयराओ, गुणसिलयाओ चेइयाओ पडिनिक्खमइ' ततः खलु श्रमणो भगवान् महावीरः ऐसा पूछा कि जीवों के पापकर्म पापफलरूप विपाक वाले किस प्रकार से होते हैं ? तो इसके उत्तरमें प्रभुने उन्हें ऐसा समझाया है कि जिस प्रकार कोई व्यक्ति विप मिश्रित अच्छे मोठे भोजन को करता है तो जैसे वह भोजन खाते समय अच्छा सुहावना लगता है, पर उसका अन्तिम परिणाम बहुत बुरा निकलता है इसी प्रकार पापकर्म सेवन करते समय तो अच्छे मालूम पडते है, पर इनका विपाक काल जोवों को बहुत ही दुःखदायी होता है। कुशलकों का परिणामकाल इससे विपरीत होता हैकुशलकर्म करते समय तो जीवों को अरुचिकारक लगते हैं- पर जैसे २उनका परिणाम होता है-वे उदय में आते हैं-तैसे वे सुहावने फलदायक जीवों को होते हैं। जैसे बढियां से बढियां भोजन कि जिसमें कडवी दवाई मिली हो भोजन करते समय अरुचि कारक होता है-पर उसका परिणाम अविष्य में सुहावना होता है। बस इसी प्रकार से कल्याणकर्म कल्याणफलविपाक देने वाले होते हैं।
टीकार्थ--जीवों के शुभ और अशुभ कमोंका फलरूप विपाक किस तरह से होता है- इसी बात को दिखाने के लिये सूत्रकार ने પાપકર્મો પાપફલરૂપ (દુઃખરૂપ) વિપાકવાળા કેવી રીતે હોય છે? મહાવીર પ્રભુ એક સુંદર દૃષ્ટાન્ડ દ્વારા તે પ્રશ્નનું સમાધાન કરે છે– કેઈ એક માણસ સરસમાં સરસ પકવાને તયાર કરાવે છે. પરંતુ તે પકવાનોમાં થોડું વિષ મેળવવામાં આવે છે હવે જ્યારે તે માણસ તે ભેજને ખાય છે, ત્યારે તે તેને તે ભેજન સારું લાગે છે, પણ તેનું અન્તિમ પરિણામ તો ઘણું જ ખરાબ આવે છે એ જ પ્રમાણે પાપકર્મોનું સેવન કરતી વખતે તે જીવને મજા પડે છે, પણ તેને વિપાકકાળ જીવોને બહુ જ દુઃખદાયક થઈ પડે છે શુભકર્મોને પરિણામકાળ તેથી વિપરીત હોય છે જેવી રીતે સારામાં સારા ભેજનમાં જે કડવી ઔષધિ મેળવવામાં આવી હોય તે તે ભેજન ખાતી વખતે તે અરુચિકર લાગે છે, પણ ભવિષ્યમાં તે ભેજન સુખરૂપ પરિણામવાળુ નિવડે છે, એ જ પ્રમાણે કલ્યાણકર્મ કરતી વખતે તે જેને અરુચિકારક લાગે છે, પણ ભવિષ્યમાં જ્યારે તેને શુભફલરૂપ વિપાક જોગવવા મળે છે, ત્યારે જીવને તે સુખદાયક થઈ પડે છે.
ટીકાથ– જીનાં શુભ અને અશુભ કર્મોને ફળરૂપ વિપાક કેવા પ્રકાર હોય છે, તેનું સૂત્રકારે આ સત્ર દ્વારા પ્રતિપાદન કર્યું છે. આ વિષયને અનુલક્ષીને કાલાદાયી
