________________
ચોથું ઉપાંગ શ્રી પનાવણા (પ્રજ્ઞાપના) સૂત્ર પદાર્થવિજ્ઞાન, શરીરવિજ્ઞાન અને ચૈતસિકશક્તિઓના જ્ઞાનનો ખજાનો
રસ અને રૂચિને અનેક દૃષ્ટિબિંદુથી ધ્યાનમાં રાખી શ્રી પનાવણા સૂત્રનું વર્ણન કરેલ છે. પન્નવણા સૂત્રનું નામ જ પ્રજ્ઞાપના છે. આપણા અંદરમાં રહેલી પ્રજ્ઞાઓને જે ખિલાવી દે છે તે પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર છે. દરેક આત્મામાં જ્ઞાનશક્તિ પડેલી છે પરંતુ અંદરમાં પડેલી એ જ્ઞાનશક્તિને પ્રગટ કરવા માટે ભગવાને પ્રજ્ઞાપના નામના આ સૂત્રમાં અત્યંત ઉપકારકપણે વર્ણન કરેલું છે.
પન્નાવણા સૂત્રમાં એકથી છત્રીસ પદોમાં ઊંડાણપૂર્વક જ્ઞાન આપેલું છે. તેથી આગમ, “જ્ઞાનનો ગહન ભંડાર” છે અને “લઘુ ભગવતી” તરીકે ઓળખાય છે. ખાસ કરીને છ વેશ્યા, ઓરા, યોગ, પરમાણુની ગતિનું વર્ણન ભૂગોળ અને નૃવંશવિદ્યાની મહત્ત્વની બાબતો સરસ રીતે આલેખન પામી છે. જેનદર્શનના તાત્વિક પદાર્થોનો “સંક્ષિપ્ત વિશ્વકોષ' આ ઉપાંગ છે. “નમો સિદ્ધાણં' પદથી મંગલાચરણ કર્યા પછી શાસનપતિ ભગવાન મહાવીરને નમસ્કાર કર્યા છે.
માનવીય ઈન્દ્રીયો કેવા પ્રકારની હોય છે, શરીરો કેવા પ્રકારનાં હોય છે, જીવ અને અજીવની ગતિ કેવા પ્રકારની હોય છે, તેનું વિશેષ વર્ણન પન્નાવણા સૂત્રમાં છે.
જેઓને પદાર્થવિજ્ઞાન અને શરીરવિજ્ઞાન જાણવામાં રસ છે, જેમને આસપાસની ચૈતસિકશક્તિઓ જાણવામાં રસ છે, તેમના માટે પનાવણા સૂત્રમાં અગાધ જ્ઞાનનો ખજાનો છે.
ભગવતી સૂત્રનું આ ઉપાંગ સૂત્ર અત્યંતપણે એવાં રહસ્યોને ઉદ્ઘાટિત કરે જે માનવજાતિના વિકાસ અને શાંતિ માટે ખૂબ જ ઉપયોગી છે. પનાવણા સૂત્રમાં જીવની આસપાસ રહેલી ઓરા અને તે ઓરા કેવા પ્રકારે અસરકારક રહેલી છે તેનું વર્ણન પણ આ જ આગમમાં બતાવેલું છે. આ જ આગમમાં કોઈ પણ પ્રકારના ફોર્સ વગર પણ પરમાણું કેવા પ્રકારની ગતિ કરી શકે છે તેનું વર્ણન છે. જેમને ઊંડાણપૂર્વક વૈજ્ઞાનિક રહસ્યોની જાણકારીમાં રસ છે તેમને માટે પન્નાવણા સૂત્ર અત્યંતપણે ઉપકારક સાબિત થાય છે.
* *
* *
(૫૦
=આગમ
