________________
શ્રી આવશ્યક સૂત્ર
આત્મશુદ્ધિ માટે અવશ્ય કરવા યોગ્ય અનુષ્ઠાનો
સાધકો માટે જે અવશ્ય કરવા યોગ્ય છે તેને આવશ્યક સૂત્ર કહેવાય છે. લાગેલા દોષોને દરરોજ કેવી રીતે શુદ્ધ કરવા અને પશ્ચાતાપની વૃત્તિથી પ્રાયશ્ચિત સ્થાન સુધી કેવી રીતે પહોંચવું તેનું વર્ણન આવશ્યક સૂત્રમાં કરવામાં આવ્યું છે.
ગુનો વિનય, પરમાત્મા પ્રત્યેની શ્રદ્ધા અને જીવમાત્ર પ્રત્યે કરુણાનું વર્ણન આ સૂત્રમાં કરવામાં આવેલું છે.
આવશ્યક સૂત્રમાં રોજબરોજ થતા કેટલાય પ્રકારના પાપોનું ઉત્કૃષ્ટ નિવારણ કેવી રીતે કરવું તેનું વર્ણન આવે છે. આવશ્યક સૂત્ર શ્રાવકો માટે અને સાધકો માટે અવશ્ય કરવા યોગ્ય છે, જેને આજની ભાષામાં પ્રતિક્રમણ સૂત્ર કહેવામાં આલે છે.
એમ પ્રતિક્રમણ પણ સાધક અને શ્રાવક બન્ને માટે દરરોજ કરવા યોગ્ય એવી પ્રક્રિયા છે જેનાથી આત્માની શુદ્ધિ અને વિશુદ્ધિ થાય છે અને કર્મો જે દરરોજ બંધાતા હોય છે તે નિઘ્ધત કક્ષાના બંધાય છે અને નિકાચિત કક્ષાના થતાં અટકી જાય છે, તેની પ્રક્રિયા પણ આ જ પ્રતિક્રમણ સૂત્રમાં બતાવેલી છે. જે કર્મને અવશ્ય ભોગવવા જ પડે છે તેને નિકાચિત કહેવાય છે અને જે કર્મો ભોગવ્યા વિના પણ ક્ષય કરી શકાય છે તે નિર્ધીત ક્લેવા દરરોજના પાપનું જ્યારે પ્રતિક્રમણ કરવામાં આવેછે ત્યારે પાપની કક્ષા નિઘ્ધત બની જાય છે અને જ્યારે પ્રતિક્રમણ કરવામાં નથી આવતું ત્યારે તે જ કર્મો નિકાચિત બની જતાં હોય છે, તેનું ઉત્તમ વર્ણન આવશ્યક સૂત્રમાં આવે છે. આમ આવશ્યક સૂત્ર આપણા ભવિષ્યને સુધારવા માટેનો અમૂલ્ય દસ્તાવેજ છે. આવશ્યક દરેક સાધકો એ કરવા યોગ્ય છે. આવશ્યક સૂત્ર પ્રતિક્રમણ કરવા માટે આપણને પ્રેરણા જગાડે છે અને એ જ પ્રેરણા દ્વારા આપણે પરમાત્માના પદ સુધી પહોંચી શકીએ છીએ.
****
આગમ
७७
