________________
ઉપાંગ ૮ થી ૧૨ : નિરિયાવલિકા પંચમ મનોવિજ્ઞાનિક દષ્ટિબિંદુ વ્યક્ત કરતું કથાસાહિત્ય
ભગવાન મહાવીરે જગતજીવોની કથા રુચિને ધ્યાનમાં રાખીને જે આગમોનું વર્ણન કર્યું છે તેમાં પાંચ આગમો છે. આ આગમોમાં ભગવાને કથા સાહિત્ય આપ્યું છે. તેમાં (૧) નિરયાવલિકા (૨) કાવંડસિયા (૩)પુષિતા (૪) પુષ્પગુલિકા (૫) બહિશા (વૃષ્ણિદશા).
ભગવાન મહાવીરના સમયમાં રાજાઓ કેવા પ્રકારના હતા, રાજશૈલી કેવા પ્રકારની હતી, ભરપૂર ભોગ સૂત્રો વચ્ચે પણ આ રાજાઓ ભગવાનના સંપર્કમાં આવીને પૂર્ણપણે યોગીપુરુષની દશામાં કેવી રીતે આવતાં હતાં તેનું વર્ણન આ નિરિયાવલિકા સૂત્રમાં આપવામાં આવ્યું છે.
આ સૂત્રમાં આપણી ઇચ્છાઓ આપણા માટે કેવી રીતે દુઃખકારક બને છે તે બહુપુત્રિકાની વાર્તા દ્વારા મળે છે. ભગવાન મહાવીરના આ પાંચ આગમો ઉત્તમપણે આપણી આંતરિક મનોવૃત્તિઓનાં દર્શન કરાવે છે. જેમને માનવીય સાયકોલૉજી જાણવામાં રસ છે તેમને માટે આ પાંચ આગમમાંથી અત્યંત ઉપયોગી દષ્ટિબિંદુ પ્રાપ્ત થતાં હોય છે. આ પાંચ આગમમાં મનની અડગતા, સ્થિરતા અને મનની ચંચલતા, મનની વિચિત્રતા આ બધી જ દશાઓનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. કેવા પ્રકારની માનસિકતામાં વ્યક્તિ સુખી થાય છે અને કેવા પ્રકારની માનસિકતામાં વ્યક્તિ દુઃખી થાય છે, સુખદુઃખનાં કારણમાં મન કેવો ભાગ ભજવે છે તેનું વિશેષ વર્ણન આ નિરિયાવલિકા સૂત્રમાં આવે છે. જેમને મનોવિજ્ઞાનના વિષયમાં ઊંડાણપૂર્વકનું જ્ઞાન મેળવવું હોય તેમને માટે આ પાંચ આગમો કથારૂપે સાહિત્યરૂપે મનોવિજ્ઞાનના અનેક દૃષ્ટિબિંદુને ઉજાગર કરે છે. આમ આ પાંચ આગમો મનોવિજ્ઞાનને જાણવા ઉત્સુક સાધકો માટે ઉપકારક બની રહે છે.
* * *
*
[૫૬
