________________
ચોથું મૂળ સત્ર અનુયોગદ્વાર સૂત્ર
શબ્દની સાથે અર્થનો યોગ કરાવનાર શ્રુતજ્ઞાન વિકાસની પદ્ધતિ
ભગવાન મહાવીરના ઊંડાણપૂર્વકના જ્ઞાનને સહજતાથી સમજવા માટેની સમજણ શૈલી જે આગમમાં પ્રગટ થઈ છે તેને અનુયોગ દ્વાર કહેવાય છે.
કઠિનતમ રહસ્યોવાળા પરાત્માના જ્ઞાનને કઈ રીતે સહજતાથી અને સરળતાથી સમજી શકાય, તેની વ્યાખ્યા શૈલી આ આગમમાં બતાવવામાં આવી છે.
કઠિન વિષયોને પણ સહજ કરવાની દિશા આ આગમથી મળે છે. કોઈ પણ શબ્દના અનેક અર્થો હોઈ શકે, અનેક રહસ્યો હોઈ શકે છે. એ અર્થ અને રહસ્ય કઈ રીતે પ્રગટ કરવા, તે પ્રગટ કરવાની શૈલી તે અનુયોગ દ્વાર સૂત્ર છે. અનુયોગની વ્યાખ્યા જ એ છે કે શબ્દની સાથે અર્થનો યોગ કરવો તેને અનુયોગ કહેવાય.
ડિક્ષનરી બનાવવાવાળા શબ્દકોષની રચના કરવાવાળા દરેક જિજ્ઞાસુ સાધકો માટે અનુયોગ દ્વાર સૂત્રનું વાંચન કરવું અત્યંત જરૂરી છે.
શબ્દકોષ-ડિક્ષનરી બનાવવાની કળા કેવી હોવી જોઈએ, કોઈ પણ શબ્દનો અર્થ કઈ રીતે પ્રગટ કરવો, એક શબ્દના અનેક અર્થ કેવી રીતે પ્રગટ કરવા તે શૈલી અનુયોગ દ્વાર સૂત્રમાં બતાવી છે.
આમ કઠિનતમ વિષયોને સરળતાથી સમજાવવાની શૈલી આ સૂત્રમાં બતાવી છે. ભગવાને આ આગમમાં એક જ આવશ્યક સૂત્ર ઉપર હજારો રહસ્યસભર દૃષ્ટિબિંદુ આપેલ છે.
-
એક શબ્દ પર જો આટલાં રહસ્ય પ્રગટ થઈ શકે તો જગતમાં રહેલા અનેક શબ્દોનાં અનેક રહસ્યો કેવી રીતે પ્રગટ કરવાં તેનું જ્ઞાન પણ આ આગમમાંથી મળે છે.
આ જ અનુયોગ દ્વાર સૂત્રમાં મનની અપાર શક્તિઓને પ્રગટ કરવામાં આવી છે અને તેમાં મનની શક્તિના ઉપયોગ દ્વારા વ્યક્તિ કઈ રીતે વિકાસ કરી શકે તેનું વર્ણન પણ કરવમાં આવ્યું છે.
આમ, જેમને શબ્દ અને તેના અર્થમાં ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કરવાની રુચિ છે તેને માટે અનુયોગ દ્વાર સૂત્ર વિશેષ માર્ગદર્શન આપનાર છે.
આગમ
****
૬૫
