________________
છેદસૂત્રો સાધક જ્યારે સાધનાના ક્ષેત્રમાં જોડાય છે ત્યારે તેનો ભૂતકાળ તેને દૂષિત કરતો હોય છે.
સાધક વર્તમાનમાં સાધના કરતો હોવા છતાં પણ તેનો ભૂતકાળ તેને વર્તમાનમાં ક્યાંક ને ક્યાંક વૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિ કરાવતો હોય છે. પોતાનો ભૂતકાળ વર્તમાનમાં જ્યારે સાધક દશામાં કોઈ અશુભ વૃત્તિ કે અશુભ પ્રવૃત્તિ કરાવે તેનાથી કેવી રીતે મુક્ત થવું અને આત્માને કેવી રીતે શુદ્ધ કરવો તેના ઉપર વિશેષ વર્ણન છેદસૂત્રોમાં કરવામાં આવેલું છે.
ચાર પ્રકારના છેદસૂત્રો એ ભગવાન મહાવીરની ઉત્કૃષ્ઠ આત્મશુદ્ધિની પ્રેરણાનું કારણ છે. છેદ સૂત્રોમાં આત્મશુદ્ધિની સાધના કરતાં સાધકો કેવી રીતે પોતાનામાં આવતા દોષોથી મુક્ત થઈ શકે, પશ્ચાતાપ અને પ્રાયશ્ચિત બે વિધિથી આત્માની વિશુદ્ધિ કઈ રીતે થઈ શકે, તેનું વર્ણન છેદ સૂત્રોમાં આવે છે.
સાધક દશા સ્વીકારનાર સાધકો માટે શુદ્ધિના જેટલા માર્ગ બતાવેલા છે, તે માર્ગમાં ક્યાંયથી પણ કોઈ રીતે અશુદ્ધિ ન આવે તેના પ્રયત્નરૂપે અનેક નિયમો, વિધિ, વિધાન બતાવેલાં છે. ભગવાન મહાવીરના સાધકો માટે નિયમો અને પ્રતિજ્ઞાઓ બતાવવામાં આવેલી છે તે નિયમો અને પ્રતિજ્ઞાઓ આત્માના ગુણોની વૃદ્ધિ કરાવે છે પણ પરિસ્થિતિવશ આ નિયમો અને પ્રતિજ્ઞાઓનો ભંગ થતો હોય ત્યારે તેનો ઉપાય શું છે તે દર્શાવતા આગમને છેદ સૂત્રો કહેવાય છે.
પહેલું છેદસૂત્ર શ્રી નિશીથ સૂત્ર પ્રાયશ્ચિત દ્વારા આત્મવિશુદ્ધિકરણનું વર્ણન ભગવાન મહાવીરના છેદ સૂત્રોમાંથી ઉત્તમ કક્ષાનું છેદ સૂત્ર નિશીથ સૂત્ર છે. નિશીથ એટલે રાત્રિ. જેમ રાત્રિનો અંધકાર એ અનેક દોષનું કારણ છે અને સૂર્યનો પ્રકાશ અનેક દોષનું નિવારણ છે તેવી રીતે ભગવાન મહાવીરે સાધકોના જીવનમાં કેવા પ્રકારે રાત્રિનો (દોષોનો) પ્રવેશ થઈ શકે છે તેની ચેતવણી (એલર્ટનેસ) બતાવી છે અને તેમાંથી કઈ રીતે વિશુદ્ધ થવું તેના અનેક વિષયો અને વિચારોનું નિરૂપણ નિશીથ સૂત્રમાં કરવામાં આવ્યું છે. -આગમ=
૧૭)
