Book Title: Bhagwan Mahavir tatha Mansahar Parihar
Author(s): Hiralal Duggad
Publisher: Atmanand Jain Sabha

View full book text
Previous | Next

Page 149
________________ ( १२५ ) (क) पितेषु कुष्मांs are not wor शुक्लं लघूषणं क्षारं दीपनं सर्वधेषहरं यं यं चेतो वस्तिशोधनम् ॥ २१३॥ विकारिणाम् ॥ २१४॥ (सुश्रुतसंहिता ५६ फलवर्ग ) अर्थ - पेठा कम उष्ण, दीपनकर्त्ता, वस्तिशोधक, सर्व दोषहर है । (ख) "लघु कुष्माण्डकं रूक्षं मधुरं प्राहि शीतलम् । बोबलं रक्त-पिशघ्नं मलस्तम्भकरं परम् ॥ ॥ " अर्थ - छोटा पेठा ग्राही, शीतल, रक्त-पित्तनाशक तथा मलरोधक है । (ग) “कुष्माण्डं शीतलं वृष्यं स्वावु पाकरसं गुरु । हृद्यं रूक्षं रसस्वन्दि श्लेष्मलं वातपित्तजित् ॥ कुष्माण्डशाकं गुरुसन्निपातज्वरामशोकानि दाहहारि ॥" ( कयदेव निघण्टु) अर्थ - पेठा शीतल, पित्त नाशक, ज्वर, आम, दाह आदि को शांत करने वाला है । (घ) कुष्माण्डं स्यात् पुष्पफलं पीतं पुष्वं बृहत्फलम् ॥५३॥ कुष्माण्डं वृहणं वृष्यं गुरु पित्तास्त्रवातनुत् । बालं पित्तापहं शीतं मध्यमं कफकारकम् ॥५४॥ वृद्धं नातिहिमं स्वादु सक्षारं दीपनं लघु । वस्तिशुद्धिकरं तोरोगहृत्सर्वदोषजित् ॥५५॥ कुष्माण्डी तु भृशं लध्वी कर्कारुरपि कीर्तिता । कर्का ग्राहिणी शीता रक्तपित्तहरी गुरु ॥५६॥ पक्वा तिक्ताऽग्निजननी सक्षारा कफवातनुत् ॥५७॥ ( भावप्रकाश निघण्टु शाकवर्ग ) अर्थ - पेठा रक्त, पित्त और वायु दोषनाशक है। छोटा पेठा पित नाशक, शीतल और कफजनक है । बड़ा कोलाउष्ण, मीठा, दीपक बस्तिशुद्धि कारक, हृदयरोग नाशक, तथा सर्वदोषहारी है। छोटा पेठा


Page Navigation
1 ... 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200