Atmanand Prakash Pustak 020 Ank 11

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

રાજસિક અને સાત્વિક ધર્મ. છે, અને પિતાના ગૌરવની હાનિ થતી નિહાળી જાણે તેમના માથે વિપત્તિનો પર્વત તુટી પડે હોય એમ તેમને લાગી આવે છે. આમ થવાનું કારણ એ હોય છે કે તેમની ધર્મ–ભાવનાની પછવાડે જે પ્રેરક બળ રહેલું હોય છે તે શુદ્ધ સત્વગુણ યુક્ત હોતું નથી, પણ અભિમાનવાળું હોય છે. તેઓ ધર્મનું, ઈશ્વરનું અને વિશ્વના સનાતન મંગળ નિયમોને વિજય શોધતા નથી, પણ પિતાના ગૌરવ માટે, પોતાની મહત્તા વધારવા માટે મહેનત કરતા હોય છે. આવી રાજસિક વૃતિ ઉપર ચણાયેલી ધર્મ–ભાવનાની ઈમારત લાંબો કાળ ટકતી નથી. તે આજે નહી તે થોડા કાળ પછી પણ તુટી પડવાજ નિર્માએલી હોય છે.
સાત્વિક ધર્મ ભાવનું લક્ષણ અન્ય પ્રકારનું હોય છે. સાત્વિક પ્રકૃતિવાળા મનુષ્યા, રાજસિક પ્રકૃતિવાળા બંધુની પેઠે જ ઉદ્યોગ કરે છે. કાર્યમાં નિરંતર જોડાએલા રહે છે, આત્મ શક્તિનો પ્રયોગ કરે છે. પોતાની શ્રદ્ધામાં દઢપણે કાયમ રહે છે. પરંતુ તે બધાની પાછળ કોઈ પ્રકારની અહંતા નથી દેતી. આત્મ-ગરિમાની સુદ્ર વૃતિ એના મન, વચન અને કર્મના ભેગની નિયામક હોતી નથી. તેની પ્રેરક ભાવના માત્ર સત્ય, ન્યાય, દયા, પરોપકાર, જન સેવા, અને ધર્મના રાજયને વિસ્તાર કરવાની હોય છે. તેના કર્તવ્યની દઢતાને પાયે ઈશ્વરી નિયમેની પ્રગાઢ નિષ્ઠા ઉપર રહેલો હોય છે. તેને નિંદા કે સ્તુતિની કશી અસર પહોંચી શકતી નથી. લેકે તેના પ્રત્યે વિરોધી ભાવ રાખતા હોય અગર તે પોતે લેકના અમુક પ્રકારના આચરણથી વિરૂદ્ધ હોય છતાં તેનામાં લેશ પણ વિદ્વેષ હેત નથી. તે માત્ર તેની શ્રદ્ધા પ્રમાણે ધર્મ અને પ્રભુ આજ્ઞાના ધ્રુવ તારા તરફ દષ્ટિ રાખી પિતાના કર્તવ્યનું નાવ હંકારે છે. તે મહાન વિચારક હોવા છતાં પારકાના વિચારો કે અભિપ્રાયે તરફ તેને ઉપેક્ષા બુદ્ધિ હોતી નથી. પોતાના અભિપ્રાયને બીજા તરફથી ટેકો મળે કે ન મળે તેમ છતાં તે પોતાના કાર્યમાં જોડાએલેજ રહે છે. પારકાના કામોની તે ટીકા કરતું નથી. માત્ર પોતાના જે કાર્યને તે સત્ય ગણે છે, કરવા ગ્ય માને છે, ધર્મ તરીકે સ્વીકારે છે તે અડગપણે કદષ્ટિની પરવા રાખ્યા વિના કર્યે જાય છે. કે શું કહેશે, અગર શું બોલશે તે તરફ તેની નજર હોતી નથી, તેની નજર માત્ર તેના અંતરમાં જે ધર્મ-પુરૂષ વિરાજી રહ્યો છે તેની આજ્ઞા તરફ હોય છે. તે પોતાનું અંગત મહત્વકે ગૈરવ શેતે નથી. ધર્મ અને વિવગ્યાપી સનાતન મંગળ નિયમનું ગૌરવ ઇરછે છે. પોતે માત્ર તે નિયમના એક સાધન રૂપે હવામાં સંતોષ માને છે.
રાજસિક ધર્મ–વૃતિવાળા મનુષ્ય પોતાની શક્તિમાં વિશ્વાસ રાખે છે. તેમની દષ્ટિ પિતાની અંગત મેગ્યતા અને પ્રભુત્વ ઉપર હોય છે, અને ગમે તેવા વિકટ મામલામાં તે પોતાની શકિતથી મથવાને દાવો રાખે છે. કઈ પણ કાર્યમાં પડવા વખતે તે અખાડામાં કુસ્તી કરવા માટે ઉતરતા પહેલવાનની માફક પોતાના