________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રાજસિક અને સાત્વિક ધર્મ.
૨૬૯ સાથે લઠાઈ કરવા તૈયાર રહે છે. તેઓ પિતાના વિચારોને મહાન, ઉદાર, અને ભવ્ય ગણે છે; અને બીજાના અભિપ્રાયે અને ભાવનાઓને માલ વિનાની અને સારહીન ગણે છે! હિંસક પ્રાણુઓ જેમ પોતાના શીકારને નાશ કરી આનંદ માને છે તેમ આવી પ્રકૃતિના મનુષ્ય પારકાના મત, શ્રદ્ધા કે વિશ્વાસનું ખંડન કરી આનંદ માને છે. તેઓ મૂર્તિ પૂજક હોય તો નિરાકાર ઉપાસનાનું ખંડન કરી પિતાની છાતીને એક ગજ ઉંચી કુલાવે છે. અને મૂર્તિપૂજાના વિરોધી હોય તે સા. કાર ઉપાસનાની મન માનતી નિંદા કરી આનંદની સેળે કળા અનુભવે છે. સાવિક ધર્મ–ભાવવાળા મનુષ્ય આ પ્રકારે ખંડનાત્મક પદ્ધતિએ કશું કાર્ય કરતા નથી. તેઓ માનવ-હૃદયના પવિત્ર, સુકોમળ અને ઉચ્ચ ભાવે પ્રત્યે સહાનુભૂતિવાળા હોય છે, પિતાના મતથી ગમે તે વિપરીત અભિપ્રાય ધરાવનાર પ્રત્યે પણ તેઓ પ્રેમ ભરી દષ્ટિએ નિહાળે છે. તેઓ એમ માને છે કે સર્વ પ્રકારના મત, અભિપ્રાય, વિ“વાસ, શ્રદ્ધા અને માન્યતાની પછવાડે એકજ મહાસત્તાને મંગળ હસ્ત રહેલો છે. જુદાજુદા દેશકાળમાં જુદા જુદા સંગેના પ્રભાવથી, જુદી જુદી પ્રકૃતિમાં એકજ ધર્મ તત્વ અનંતરૂપે પ્રકાશ પામે છે. સર્વના હદયમાં એ કલ્યાણુકર મહાતત્વ વિરાજમાન રહી તેતે જીવાત્માના ઉદ્ધારનું કાર્ય નિરંતર કરી રહેલ છે. મત અને અભિપ્રાયેને તે ક્ષણિક માને છે. અને તેમાં વિવાદ કરવા સરખું અગર વિદ્વેષ રાખવા જેવું કશુંજ જેતા નથી. તેમના મન, વાણી અને કાર્યમાં વિનય, શ્રદ્ધા, સાધુતા, ભક્તિ આદિ ઉચ્ચ ભા પ્રકાશી રહ્યા હોય છે. કશું ભાંગવાની કે તેડવાની વૃતિ તેઓમાં હોતી નથી. કેઈ બાબતમાં વિરૂદ્ધ ઉતરવું પડે તે પણ અત્યંત કેમળ ભાવે, વિનય યુક્ત અને પ્રેમપૂર્ણ રીતે તેમાં પ્રવૃત થાય છે. ષ, અભિમાન કે અસહિષ્ણુતાની ગંધ તેમાં હૈતી નથી. તેઓ પિતાના વિરોધીની સાથે હાથ મીલાવી પ્રેમથી ભેટીને ચાલે છે. માત્ર અભિપ્રાયનું જુદાપણું નમ્રભાવે સ્પષ્ટ કરી બાકીનું કાર્ય વિશ્વના મંગળ નિયમોને સેંપી દે છે. રાજસિક ભાવના અંગે એક પ્રકારની કૃત્રિમ ઉષ્મા હોય છે, અભિમાનને તાપ હોય છે. સાત્વિક ભાવના અંગે, વિરાધતામાં પણ એ પ્રકારને સૌમ્ય, શાંત, શીતળ, સ્નિગ્ધ પ્રકાશ હોય છે. તેને એ પ્રભાવ હોય છે કે આપણા મતથી તે વિરૂદ્ધ હોવા છતાં તેને પ્રેમથી ભેટવાનું મન થાય છે. આ પ્રકારના સાત્વિક ભાવથી કાર્ય કરનાર એક વરનરનું દષ્ટાંત, આપણું સદભાગ્યે, આ યુગમાં આપણુ દષ્ટિ પથમાં રહેલું છે. તે મહાત્મા ગાંધી છે. તેમના વિધિએ પણ તેમના પ્રત્યે પ્રેમ રાખ્યા વિના રહી શકતા નથી અને તેમના પ્રત્યે ભક્તિ અને આશ્ચર્યથી નમી પડે છે. તેનું કારણ એ છે કે કાર્યની પછવાડે સાત્વિક ધર્મ–ભાવના છે. પોતાનું સ્વાભિમાન નથી. તેમની પ્રવૃત્તિનું પરિ. ચાલક બળ તે રાજસિક વૃત્તિ નથી. સાત્વિક ધર્મભાવનું તે જવલંત અને જીવંત ઉદાહરણ છે.
For Private And Personal Use Only
