________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
રાજસિક ભાવવાળા મનુષ્યને પોતાની પવિત્રતા, પિતાનું ચારિત્ર્ય બહુ મોટા રૂપમાં દેખાય છે. પિતાનાથી ચઢીઆતા ગુણવાળાને તેઓ સહી શકતા નથી. તેમાં વળી કઈ મનુષ્યના ચારિત્ર્યની એકાદ દિશામાં નિર્બળતા અગર હાનિ જોવામાં આવે તે તેના ઉપર તેઓ તુટી પડે છે. હેજ ખલના થતા તેને દેશ દુનિયા પાર મુકી દે છે. તેના માથે મેણું ટેણ અને વાણીના માર્મિક પ્રહાર કરવા લાગી પડે છે. પહેલા ઉપર પાટુ મારવા મંડી પડે છે. તેને આશ્વાસન આપી ફરીથી તેને વિશુદ્ધ માર્ગ ઉપર લઈ જવાને બદલે ફરીથી ઉભું થવા ન પામે તેમ ઘેરી વળે છે અને તેના હેજ સરખા દેષને સહસ્ત્રાગુણ અધિક રૂપમાં દેખાડી તેને મુંઝવી નાખે છે. આવા પ્રસંગમાં સાત્વિક ભાવ સંપન્ન પુરૂષનું આચરણ જુદું જ હોય છે. ખલન પામેલા બંધને તેઓ અત્યંત પ્રેમપૂર્વક આલિંગન આપી, તેના દેષને માનવ-પ્રકૃતિની ક્ષણિક નિર્બળતારૂપે ગણે છે, અને ઈશ્વરની અનંત કરૂણાનું તેને મરણ આપી, થયેલા પાપની શુદ્ધ હૃદયથી માફી માગવા અને ફરીથી ઉલ્કાતિના માર્ગ ઉપર તેને ચડાવવા પ્રયત્ન કરે છે. તે જાણે છે કે મનુષ્યનો વિકાસ– માર્ગ અનંત વિને, બાધાઓ, ખલને, પતને, અને દોષની પરંપરાથી ભરેલ છે. માનવ પ્રકૃતિ કયા વિષયમાં, કયે પ્રસગે, કયા નિમિત્તેના પ્રભાવથી અભિભૂત થઈ પરાભવ પામશે તેને નિર્ધાર કેઈથી થાય તેમ નથી. અને કઈ ક્ષણિક આવેગને વશ થઈ માનવ આત્મા પતન પામે તેથી નિરાશ ન થતાં ફરીથી ઉભા થઈ, ઇશ્વર પાસે થયેલ અપરાધની માફી માગી, ફરીથી તેવું ખલન થવા ન પામે તે પ્રકારને સંકલ્પ કરી તેણે આગળ પ્રયાણ કરવું જોઇએ અને તેવા મનુને ઉત્સાહ આપી થયેલ દોષની ક્ષમા આપવી જોઈએ.
રાજસિક પ્રકૃતિના મનુષ્ય જ્યારે તેડી નાખવાના સ્વભાવવાળા હોય છે ત્યારે સાત્વિક પ્રકૃતિના મનુષ્યને સ્વભાવ રચનાશીળ હોય છે. તેઓ કશાની નિંદા કરતા નથી. તેમનામાં વિનય, શ્રદ્ધા, સાધુતા, ભક્તિ અને પ્રેમ હોવાથી ત્યાં
જ્યાં કોઈ ઉચ્ચ તત્વ જોવામાં આવે ત્યાં તેને પોષણ આપવા લાગે છે. ગમે તે ધર્મ સંપ્રદાયના ગ્રંથમાં સુંદર ભાવનાઓ તેઓ ભાળે તેને પ્રેમપૂર્વક આલિંગન આપે છે, અને તેને પોતાની ગણે છે. તે દરેકમાં ગુણમયતા અને ઉચ્ચતાજ ભાળે છે. કેમકે તેના હૃદયમાં પ્રેમનું સામ્રાજ્ય વર્તતું હોય છે. સાત્વિક ધર્મને આત્મા પ્રેમ છે. અને પ્રેમને સ્વભાવ રચના શીલ છે, તે સુંદર ભાવનાઓને જ્યાં હોય ત્યાંથી ઉપજાવી કાઢે છે, અને તેનું ગઠન કરે છે. આથી સાત્વિક ધમ કાદવમાંથી પણ કમળ ઉપજાવે છે. એક મનુષ્ય સેંકડે દુર્બળતાઓથી ઘેરાએલ હોય, અને દુરાચારેથી જકડાએલો હોય છતાં તેનામાં એકાદ ઉચ્ચ લક્ષણ હોય તે તેને પકડીને તે લક્ષણને સબળ બનાવે છે, અને એક ઉચ્ચ ગુણ સબળ ભાવને પામતા તેના જીવનમાંથી અનેક દુરાચાર આપોઆપ નાશ પામવા લાગે છે. આ પ્રકારે સાત્વિક
For Private And Personal Use Only
