________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધર્મ-જીવનના માર્ગમાં રહેલા વિક્તા.
૧૯૧
અને ધર્મના માર્ગમાં જે બ્રાન્તિ એજ મોટામાં મોટે ભય છે. માણસ જેમ દુનીયાના ભૂગોળ મોઢે કરે તેટલા ઉપરથી તેણે દુનીયામાં મુસાફરી કરી મનાય નહિ, તેમ માત્ર શાસ્ત્રો મેઢે કર્યા અગર જાણ્યા, તેથી તે કાંઈ ધાર્મિક બન્યા ગણાય નહિ. અલબત્ત જેમ ભૂગોળનું પાકું જ્ઞાન દુનીયાની મુસાફરી કરવા ઈચ્છનારને અત્યંત સહાયક છે તેમ શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન ધર્મના માર્ગમાં ગતિ કરવા ઈચછનારને આવશ્યક છે, પરંતુ ભૂગોળનું જ્ઞાન એજ જેમ ખરો વિશ્વ પ્રવાસ નથી, તેમ શાસ્ત્રજ્ઞાન એજ કાંઈ ધર્મ નથી. ઘણું મનુષ્ય શાસ્ત્રજ્ઞાન અને ધર્મ વચ્ચે ઘણે નિકટનો સંબંધ માને છે, પણ વસ્તુતઃ તેમ નથી; ઘ શાસ્ત્રની અને વાસ્તવિક ધર્મની વચ્ચે કરોડો ગાઉન અંતર હોય છે. ધમેં તેમના જીવનને લેશ પણ સ્પર્શ કર્યો હોતો નથી. શાસ્ત્ર એ બુદ્ધિ અને સ્મૃતિનો વિષય છે, ધર્મ એ જીવનનો ને ચારિત્ર્યનો વિષય છે. ઘણા શાસ્ત્રો પિતાની અભિજ્ઞતાને લીધેજ ધાર્મિક હોવાનું માને છે એ બ્રાન્તિ છે. પકવાનના નામ જાણવાથી જેમ તે માંહેનું એક પકવાન મેઢામાં આવતું નથી, તેમ શાસ્ત્રો જાણવા માત્રથી કાંઈ ધર્મ થઈ જતું નથી; માત્ર ધર્મના પિપાસુને શાસ્ત્રજ્ઞાન ઉપગી, પથદર્શક અને સહાયક થાય છે એટલું જ છે. પકવાનના નામ જાણ્યા પછી તેને પ્રયત્નપૂર્વક બનાવી લેવાની મહેનત જેમ બાકી જ રહે છે, તેમ શાસ્ત્ર જાગ્યા પછી તે અનુસાર જીવનને ઘડી તેમાં ધર્મ ભરવાનું કામ તે બાકીનું બાકી જ રહે છે. આથી શાસ્ત્રને ધર્મ માની લેવાની ભ્રાન્તિમાં ન પડવા સામે આપણે ચેતવું જોઈએ.
ધર્મ-પ્રાપ્તિના માર્ગમાં ચોથે ભય બુદ્ધિને છે. દરેક દેશકાળમાં બુદ્ધિમાન પુરૂષે કાર્ય–કુશળ, વક્તા, લેખક, યુક્તિપૂર્વક દરીથી પોતાની વાતને સામાના મન ઉપર ઠસાવવાની શક્તિવાળા અને સમાજના નેતા હોય છે. જગતના લેકે તેમની કાર્ય–શક્તિ, ભાષણે, ચાલાકી વિગેરે જઈને તેમના આધિન બની જાય છે, અને તેમને મોટા માણસ તરીકે સ્વીકારે છે; લેક–સન્માનથી પ્રેરાઈને આવા પ્રકા. રના બુદ્ધિમાનો પિતાનું ભાન ભૂલી જાય છે. તેઓ એમ માને છે કે લોકોમાં મારૂ જે સમાન છે તે, તેમજ મારી વિદ્વતા, વાગ્મિતા, લેખન-શક્તિ આદિ સર્વ મારી આધ્યાત્મિક શ્રેષ્ઠતાના ફળરૂપ છે. બુદ્ધિના કાર્યને તેઓ આમિક વિકાસ માની લે છે, અને જગત પણ તેમ માનવા લાગી જાય છે. જે સમાજમાં સાચી આધ્યાત્મિકતાના સ્થાને આવી બુદ્ધિમત્તાએ સ્થાન મેળવ્યું છે, તે સમાજ અજ્ઞાતપણે છેતરાય છે. બુદ્ધિને વિલાસ એ આધ્યાત્મિકતા નથી, તેથી જ્યાં જ્યાં તર્ક, ન્યાય, યુક્તિ, દલીલે, મનોરંજક વકતૃનાઓ આદિ જોવામાં આવે ત્યાં ત્યાં આધ્યાત્મિકતા સ્વીકારી જ લેવી એ બ્રાન્તિ છે અને તે સામે આપણે ચેતવાનું છે. જેમ ધન-બળ એ આ ધ્યામિકતા નથી તેજ પ્રકારે મન અગર બુદ્ધિબળ એ પશુ આધ્યાત્મિકતા નથી, એથી બુદ્ધિના ધારક પુરૂએ, તેમજ સમાજે તેવા સ્થાને આધ્યાત્મિકતા કલ્પી લેવાની ભૂલ કરવા જેવું નથી.
For Private And Personal Use Only
