________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચાલુ પરિસ્થિતિનું દિગૂજન.
૨૦૩ ગુરૂકુળની આંતર વ્યવસ્થા કેમ હતી, તે બાબત એક આખે જુજ લેખ લખીને સમજાવીશ ) જૈન વિદ્યાપીઠની તમામ વ્યવસ્થા ઉપાધ્યાયજી મહારાજ સંભાળતા હતા, અને છેવટની જોખમદારી આચાર્ય મહારાજ ઉપર રહેતી. અર્થાત આખી જૈન યુનવર્સિટી ઉપર–ગમે તેવા વિદ્વાન અધ્યાપક ઉપાધ્યાઓ, વાદીઓ, શાસ્ત્રવેત્તાએ દરેક ઉપર પિતાની વિદ્વત્તાની સારી અસર પાડી શકે, દરેક ઉપર પ્રભાવ પાડી શકે. તેવી શક્તિ આચાર્ય મહારાજ ધરાવતા હતા. આ રીતે છેવટને કુલઅધિકાર અચાર્ય મહારાજના હાથમાં રહેતા હતા.
શાસન વ્યવસ્થા, ૨ નું કામ જેન શાસનતંત્ર સંભાળવાનું હતું. જેમાં કેટલા સ્થળોમાં જૈન ભાવના વિસ્તરી છે? ક્યાં કયાં વિસ્તરવા જેવી છે? દરેક સ્થાનની જૈનપ્રજાનું તંત્રસંઘ વ્યવસ્થા કેમ ચાલે છે? જેન પ્રજામાં ધાર્મિકતાને ઉત્તરોત્તર કેટલે વધારે થાય છે? બહારના કોઈપણ આઘાતો વિચાર ભેદ કરાવી ધાર્મિક શ્રદ્ધામાં ફેરફાર કરે છે કે નહીં ? અંદર અંદરના સવાલ–બંધારણાને (શાસન વ્યવસ્થા) ઢીલું પાડતાં નથીને? બહારના કોઈ બીજા સમુદાય તરફથી કે પ્રજા તંત્ર રાજ્ય તરફથી ઉપસ્થિત થતા મુશ્કેલી ભરેલા પ્રસંગે કેમ વર્તવું? આ બધી બાબતે ઉપર દેખરેખ રાખવી, એવી દરેક બાબતમાં માર્ગદર્શક બનવું, વિગેરે અધિકાર–સત્તા આચાર્ય મહારાજ ને જ હતી.
આ ઉપરથી સમજી શકાયું હશે. કે આચાર્ય મહારાજ ઉપર બમણે જે હતો, આત્મ કલ્યાણ કરવું અને શાસનતંત્ર ચલાવવું. તેમાં કોઈ આચાર્ય મહારાજ આત્મ કલ્યાણમાં વધારે મગ્ન રહેતા હતા ને શાસનતંત્રમાં જરૂર પુરતી કાળજી ધરાવતા હતા. (બીલકુલ બે કાળજી રાખે તે પ્રાયશ્ચિત કરવાનું શાસ્ત્રમાં હોવું જોઈએ. ) કેટલાક આચાર્યો પેતાનું આત્મ કલ્યાણ ગણુ રાખી મુખ્યપણે શાસનતંત્રની પૂર્ણ વ્યવસ્થામાં જ લાગી ગયેલા. કેટલાકે એ બન્ને પર બરાબર કાળજી ધરાવેલી.
પાછળથી શાસન તંત્રનો અધિકાર આચાર્ય મહારાજ તેવા જ કોઈ ઉત્તરત્તરાધિકારી યોગ્ય આચાર્યને સે પતા હતા. અને તે વખતે “એ અધિકારને દરેક માન આપવું જોઈએ ” તેને દાખલો બેસાડવા પોતે પ્રથમ વંદન કરતા હતા ને એ રીતે શાસન તંત્રના સંચાલકનું કદ–વજન પાડતા હતા.
સંઘ વ્યવસ્થા ને સંઘપતિ (સંધવી) જ્યાં જ્યાં ધર્મ પાળનારાઓની સંખ્યા હોય ત્યાં દરેક સ્થળે, સમજુ અને શાણા આગેવાનો, તેમાં પણ એક મુખ્ય વ્યક્તિ કે જે સંઘપતિ કહેવાય, એ દરેકનું મંડલ સ્થાનિક સંઘવ્યવસ્થા સંભાળતું હતું. અને તમામ આધમીઓના
For Private And Personal Use Only
