________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનુષ્યની બાલ્યાવસ્થા.
કાંઈ જ નથી પણ પૂર્વ જન્મ તથા વર્તમાન જન્મમાં પડેલા સંસ્કારને સમૂહ તથા તે ઉપરથી મનુષ્યના સ્વભાવમાં ઓતપ્રેત થઈ ગયેલી વૃત્તિઓ છે. જે આ વૃત્તિઓ પ્રતિકૂળ હોય છે તે મનુષ્યની ઉન્નતિમાં ડગલે ડગલે આડી આવે છે, કેમકે નાનપણમાં મન ઉપર પાડેલા ખરાબ સંસ્કાર, તેના આખા જીવનને દુઃખમય કરી મુકે છે. અથવા મેટપણે તેને નિરાશા અથવા નિરૂત્સાહપણામાં મુકે છે. પરંતુ તે નાનપણમાં શુભ સંસ્કાર પડેલા હોય તો આખા જીવનને સુખમય કરી શકે છે. આ ઉપરથી સમાજ રૂ૫ શરીરને પોષણ આપી ટકાવવા માટે તેના અંગેપાંગરૂપ બાળકને તેમનું જીવન ઉચ્ચ કેમ બને તેને માટે નિરંતર પ્રયાસ કરવાની નેતાઓને માટે જોખમદારી રહેલી છે.
જે બાળકોનું ભવિષ્ય માબાપ અથવા શિક્ષકના હાથમાં મુકાય છે તેમણે પોતપોતાની જોખમદારી સમજવાની પુરેપુરી આવશ્યક્તા છે. જે તેઓ ન સમજતા હોય તો તે બાળકને જીવન પ્રવાહ છિન્ન ભિન્ન દિશામાં ફરી વળે છે અને તેમને માટે તેમજ સમાજને માટે ઉત્તમ ફળની આશા વ્યર્થ જાય છે.
બાલ્યાવસ્થામાં ઉત્તમ સંસ્કાર પાડવાને માટે સઉથી પ્રથમ એ કરવાનું હોય છે કે બાળકોને બુદ્ધિમાન મનુષ્યોના સંગમાંજ નિરંતર રાખવા જોઈએ. એક ક્ષણ પણ તેમને અજ્ઞાન અને બુદ્ધિ વિનાના મનુષ્યના સહવાસમાં નહિ રાખવા જોઈએ. બાળકનું મન સ્વચ્છ કેરા કાગળ જેવું હોય છે તેના ઉપર ગમે તે લખી શકાય છે, તેથી અજ્ઞાન મનુષ્યની સેબતમાં તેનાં ઉપર જેવું લખવા ધારતા હેઈએ તેવું નહિ લખાતાં ભવિષ્યમાં તેને ગેરલાભ થાય તેવું લખાય છે.
માબાપ અથવા શિક્ષકની બેદરકારીથી શરૂઆતથી એવી કુટેનો પ્રસંગ બાળકને પ્રાપ્ત થાય છે કે જે ટેવ પછીથી તે દૂર કરી શકતું નથી. માબાપ અથવા શિક્ષકને એક બાળકને કેવી રીતે સમયાનુસાર કેળવવું તેનું જ્ઞાન હોવાની પ્રથમ જરૂરીઆત છે. તેના માનસિક બંધારણને ધ્યાનમાં રાખી તેની સાથે જુદી જુદી પદ્ધતિથી કામ લેવાની આવડત સંપાદન કરેલી હોય તોજ માબાપ અથવા શિક્ષક તરીકેની ફરજ બજાવી કહી શકાય. જો કે બાળકને કેળવવામાં બંનેના ક્ષેત્રે જુદા જુદા છે, પરંતુ સાધ્યબિંદુ (Upoint of view ) એકજ હોય છે કે તેનામાં કુટેવ દાખલ ન થવા પામે, તેમજ બાળક કાંઈ સમજતું નથી, પશુ જેવો હલકે છે વિગેરે શબ્દથી વારંવાર ટકેય કરવો–એવા વિચારથી દૂર રહેવું જોઈએ.
- શિક્ષણનાં જે બીજો બાલ્યાવસ્થામાં નંખાયા હોય છે તે પિતાને અનુરૂપ ફળોથી ભરપુર યુવાવસ્થામાં વૃક્ષ બને છે; ઝાડના મૂળમાં પાએલું પાણી જેમ સર્વાગે પિોષણ આપે છે તેમ, બાળકનું જીવન શુભ સંસ્કારોથી ભરેલું હોય
For Private And Personal Use Only
