Atmanand Prakash Pustak 016 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

માનસઘાતન,
માનસોતન,
( Meutal suggestions )
ક
આપણા મન ઉપર જે અસરા, નિશ્ચયેા અથવા સાંસ્કારા પડે છે તે એ પ્રકારે આપણા માનસમધારણમાં પ્રવેશ પામે છે. એક તે આપણી ન્યાયશક્તિ દ્વારા તુલના કરી, અથવા બુદ્ધિવડે નિર્ણય કરી, અથવા વિવેકવડે સારાસાર કે ચેાગ્યાચેાગ્યના નિર્ધાર કરી જે વિચારને આપણા અ ંત:કરણમાં સ્થાન આપીએ છીએ તે, અને બીજો પ્રકાર બુદ્ધિ, વિવેક કે ન્યાયશક્તિના વ્યાપારાની સહાય લીધા વિના માત્ર આવેગ, કે લાગણીથી દોરાઇને આપણા આંતરીક બંધારણમાં જે વિચારા દાખલ થવા દઇએ છીએ તે છે. દલીલ, તુલના અથવા ન્યાયશાસ્ત્ર સમત નિરૂપણથી આપણા મન ઉપર જે અસર થાય છે તે બુદ્ધિગત નિણૅય છે. આપણી વિચાર અને મનનશક્તિના વ્યાપારને તે નિર્ણય બાંધવામાં ન્યુનાધિકપણે અવકાશ રહે છે, અને આપણી ન્યાયવૃતિની મત્તુરીથીજ તે નિર્ણય પેાતાનું જીવન ભાગવે છે, એથી ઉલટુ આપણી લાગણી અથવા આવેગ દ્વારા આપણા મન ઉ૫૨ જે સસ્કારા પડે છે તેમાં આપણા પૂર્વના અનુખવ અથવા વિવેકની કસાટીના મુદ્દલ અવકાશ રહેતા નથી. આ પ્રકારે જે સંસ્કારા મનુષ્યના અંતઃકરણમાં સંસ્થાપિત થાય છે તેને નસઘાતન કહેવામાં આવે છે, એટલે કે તેમાં જે સંસ્કારા આપણી બુદ્ધિના દ્વારથી આપણા મનમાં પ્રવેશ પામવા જોઇએ તે સાંસ્કા૨ેશ તે દ્વારથી પ્રવેશ ન પામતા, લાગણી અથવા હૃદયના દ્વારથી પ્રવેશ પામે છે. જૈન શાસ્ત્રની પરિભાષામાં આ માનસઘાતનને એઘસનાના નામથી એાળખવામાં આવી છે.
આ ઘાતન અથવા આઘસના અને આપણા બુદ્ધિગત નિષ્ણુ ચા એ બે વચ્ચે આપણે ઘણીવાર કશા પ્રભેદ જોઈ શકતા નથી; જે વિચાર! આપણે એધસજ્ઞાથી નિભાવતા આવ્યા છીએ તેને પણ આપણે બહુધા આપણા બુદ્ધિગત વિચારરૂપે માની લઇએ છીએ, કેમકે એક વિચાર એક વખત આપણા અંતઃકરણમાં દાખલ થઈ ગયા પછી (ભલે તે વિચાર ન્યાયશક્તિના પ્રવર્તન દ્વારા કે માત્ર એઘસંજ્ઞાથી દાખલ થઈ ગયેા હાય ) ફ્રીથી તે આપણા ભાનના પ્રદેશમાં આવે છે, ત્યારે તેને આપણે આપણા સ્વતંત્ર અને આપણી સુખત્યારીથી બાંધેલા વિચારરૂપે સ્વીકારીએ છીએ. એ વિચાર, નિ ય કે ભાવના આપણી ન્યાયવૃતિની કસેાટીથી કસાએલી છે કે કેમ, અથવા વિવેકના પ્રકાશમાં તે યેાગ્ય છે કે કેમ તે પ્રથક્કરણ કરવાનું કાર્ય બહુજ થાડા મનુષ્યા કરે છે.