Atmanand Prakash Pustak 016 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531183/1

Page #1

श्रीमजियानन्दसूरि सद्गुरुज्यो नमः FREEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEPSEsaacsSEEEEEEEEEEEEEER
श्री
आत्मानन्द प्रकाश
BIHAR
SANGANA
सेव्यः सदा सदूरु कल्पवृक्षः
जैनो संघश्चतुर्धा भवतु विविधसद्ज्ञानसंपद्विलासी श्रेयः सामाजिक यद्विलसतु सततं तत्र पूर्णप्रभावि । भक्ति श्रीमद्गुरूणां प्रसरतु हृदये भावपूर्णप्रकाशा 'आत्मानन्द प्रकाश' ह्यभिलषति सदा मासिकं चेतसीति ॥१॥
aaaaanaa dada पु. १६.१ वीर सं. २४४४-आसो. आत्म सं.२३ अंक ३ जो.
esperso0 9-05-866e-- प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
8MMA
વિષયાનુક્રમણિકા. ને અ૨, વિષય,
पृष्ट नम
विषय १ श्रीवा२२तुति....... . ५७५ स्वाश्रयी मना...... .. ७० ૨ કેટલાક પ્રસ્તાવિક શ્લોકો... ... ૫૮ ૬ જૈન બધુઓને ખાસ ઉપયોગી સદ્દભાવનાને અલૌકિક ચમત્કાર અને
सूचनामा.... ... ... ७४ તે આપણી નસેનસમાં પ્રગટાવવાની ७ ४ीण. ... ... ... ७६ अनिवार्य ४३२ ......
५९८अथावान...... ४ भानसघातन. ...
૬૧ ૯ વર્તમાન સમાચાર અને સ્વર્ગવાસ गांध...
... ... ७८
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧) ટપાલ ખચ આના ૪
આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું-ભાવનગર,

Page #2

શ્રી ક૯પસૂત્ર-કીરણાવલી ગ્રંથ.
ઉપરના ગ્રંથ મુનિમહારાજા તથા જ્ઞાનભંડારોને આ સભાનાં ધારા મુજબ ભેટ આપવો માટે પરમપૂજય પ્રાતઃસ્મરણીય આંચાય" શ્રીમાન વિજયકમલસૂરીશ્વરજી મ૦ ના શિષ્ય શ્રી વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ મુનિરાજશ્રી લબ્ધિવિજયજી મહારાજના સદુપદેશથી શ્રી માણસા નિવાસી શેક દોલતરામ વેણીચંદના સુપુત્ર શેઠ સ્વરૂપચંદભાઇ તથા તેમના ધર્મ પત્ની બહેન ચુનીબાઇની આર્થીક સહાય વડે આ સભા તરફથી છપાય છે. જે તૈયાર થયે ઉપર જણાગ્યા પ્રમાણે ભેટ મોકલવામાં આવશે.
શ્રી જૈન આત્માનદ સભા
ભાવનગર,
જાહેર ખબર, હાલના મેધવારી અને દુકાળના વખતમાં શ્રી સુરતના જેને તરફથી દુકાળ પીડીત ભાગોમાંના જૈનની જૈન બાળકોને સુરતમાં એક વરસ સુધી આશ્રય આપવાનું નક્કી કરવામાં આવ્યું છે અને હાલ તુરત આશરે ૨૦૦) છેકરાઓને સુરતમાં રાખવાને બદૈબસ્ત કરવામાં આવ્યો છે. અને સુરતમાં ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણેના જેનભાઈએ જશે હેને ખારાકી પોષાકીરહેઠાણું વિદ્યાભ્યાસ વીગેરેને યોગ્ય બંદોબસ્ત સુરતના જૈન ભાઈઓ તરફથી કરી આપવામાં આવશે.
M. P. Badamee. Talakchand Premchand. G. N. Kapadia.
જાહેર ખબર.
જૈન સેનેટેરીઅમ. મુંબઈ જૈન એસોસીએશન ઓફ ઈન્ડીઆ મારફતે નીમાએલ જૈન સેનેટેરીઅમ કમીટીના એન. સેક્રેટરીઓ પર પત્ર લખી, ધી ઇન્ટરનેશનલ ટ્રેડીંગ કું. તરફથી મી. કે. બી. વકીલ તેમજ મી. મણીલાલ મહાકમદાસ શાહે દરેકે રૂપીઆ એક હજાર, મુંબઈ શહેરમાં વસ્તા જેન ભાઈએ સારું મુંબઈ શહેરનાં પરામાં બાંધવા ધારેલા જૈન સેનેટરીઅમના મકાન કુંડમાં આપવા સારૂ કબુલાત આપી છે, તે માટે એનરરી સેક્રેટરીએ આભાર માને છે અને આશા રાખે છે કે જેનો કામના બીજા શ્રીમતા પણ આ પૂન્યના કાર્ય માં પોતાનાથી બનતા ફાળા આપી જેના સારૂ એક સેનેટેરીઅમ કાયમ માટે બંધાય તેવા ઉપાયો યોજવા પ્રયત્ન કરશે.
આ માસમાં નવા દાખલ થયેલા માનવતા સભાસદો. ૧ શ્રી આત્મારામજી જૈન પુસ્તકાલય, દરાપુરા. લાઈફ મેમ્બર ર લેત હરગોવનદાસ લ૯મીચંદ રે ભાવનગર ૫. વ. વાર્ષિક મેમ્બર ૩ શા ભાઇચંદ મોતીચંદ રે ભાદોલ.

Page #3

RELATESTREECERECENSEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEET
ली
R
SHES
FACla
इन्द्राहि गोषमोडानिलूतेन संसारिजन्तुना
शाशेरमानसानकातिकटुकःखोपनिपात. पीतेन तदपनयनाय हेयोपादेय-- पदार्थ परिज्ञानेयलो विधेयः॥
-
-
पुस्तक १६] वीर संवद २०४४, आश्वीन आत्म संवत् २३ [अंक ३ जो.
થી વીસ
લિ.
(स२५२१.) આપે છે ત્યા સુધી રસમય અતિશે સેવકોને સદાયે, વિસ્તારે જ્ઞાન જતિ વિલય કરી સદા મોહને અંધકાર; પોષે છે જ્ઞાન વૃક્ષ પુરણ બન મહા રેમથી નેમથી એ, મોક્ષશ્રીથી વિભષિક્ત પુરણ વીર શશી સેવને નિત્ય હર્ષે.
V. M. Shah.

Page #4

પ૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
કેટલાક પ્રસ્તાવિક લોકો.
પદ્યાત્મક ભાષાંતર સહિત.
લે. રા.રા.કબેરલાલ અંબાશંકર ત્રિવેદી, कोऽर्थान् प्राप्य न गर्वितो विषयिणः कस्यापदोऽस्तं गताः
स्त्रीभिः कस्य न खण्डितं भुवि मनः को नाम राज्ञां प्रियः । कः कालस्य न गोचरान्तरगतः कोऽर्थी गतो गौरवं । को वा दुर्जनवागुरासु पतितः क्षेमेण यातः पुमान् ।।
શાલ. કોનું ચિત્ત થયું ન ખંડિત ખરે આ વિશ્વમાં નારીથી ? કેને ગર્વ થયે ન ભાઈ! પલમાં પૈસા તણું પ્રાપ્તિથી ? કાળે કયા જનને ન ભક્ષ કરિયે આયુષ્ય પુરૂં થતાં ? કયા અર્થિ જનને મહત્વ મળિયું સંસારમાં ભીખતાં? દ્વેષી દુષ્ટ જન તણું કમ્પટની જાળમાં ફસાઇ પડી, ક્ષેમે મુકત થવા કયા સુજનને યુકિત પછીથી જડી ?
ક્યા સ્ત્રી લંપટને ન નિત્ય દમતી વેગે વડી આપદા ? રાજાને પ્રિય કોણ છે વળિ કહે આ વિશ્વમાં સર્વદા ? माता निंदति नाभिनंदति पिता भ्राता न संपते ।
भृत्यः कुप्यति नानुगच्छति सुतः कान्ता न संरंजते । अर्थ प्रार्थनशंकया न कुरुतेऽप्यालापमात्रं सुहृत् तस्मादर्थमुपार्जयस्व च सखे ह्यर्थस्य सर्वे वशाः ।।
હરિગીત. નિંદા કરે માતા, પિતા પ્રીતે ન લાવે કદિ, કાન્તા ન મનરંજન કરે મુખથી મધુર વાણું વદી, ભાઈ ન પૂછે ભાવ સુત આજ્ઞા સહૂ ઉથાપતા, ધન માગશે એ ભય થકી મિત્રો મનમાં આપતા. ધનહીન જનની જગતમાં આવી દશા દેખાય છે, ધનવાનને સુત દાર માતા સર્વ આધીન થાય છે,

Page #5

કેટલાક પ્રસ્તાવિક લાક
તે માટે શાણા સજ્જના ધન કાજ યત્ના બહુ કરી, યત્ના છતાં જો ના મળે તે દૈવના દોષજ ખરા. वृक्षं क्षीणफलं त्यजंति विहगाः शुष्कं सरः सारसाः
पुष्पं पर्युषितं त्यजन्ति मधुपा दग्धं वनान्तं मृगाः । निर्द्रव्यं पुरुषं त्यजन्ति गणिका भ्रष्टश्रियं मन्त्रिणः सर्वः कार्यवशाज्जनोऽभिरमते कस्यास्ति को वल्लभः ॥ ઇન્દ્રવિજય.
ક્ષીણ થતાં ફળ પંખી તજે તરૂ ષટ્ટપદ પુષ્પ સુગંધ વિનાના, સારસ વારિ વિહીન સરાવર દુગ્ધ થતાં વનને ભૃગ શાણા; મંત્રિજના પદભ્રષ્ટ નરાધિપ વાર વધૂ ધનહીન જનાને, સ્વાર્થ વિષે નર એમ રમે સહુ, કાણુ કહેા જગમાં પ્રિય કાને ? एते सत्पुरुषाः परार्थ घटकाः स्वार्थान् परित्यज्य ये
सामान्यास्तु परार्थमुद्यमभृतः स्वार्थाविरोधेन ये । मी मानव राक्षसाः परहितं स्वार्थाय निघ्नन्ति ये तुघ्नन्ति निरर्थकं परहितं ते के न जानीमहे || ઝુલણા છંદ.
સ્વાર્થ પાતાતણા ત્યાગી તત્પર રહે પરહિતે જે સદા સજ્જના તે, સ્વાર્થ જે જાળવી પરહિતે ઉદ્યમી માન સામાન્ય પુરૂષો ખરે તે; સ્વાર્થને કાજ પરહિત હણે જે ના માનવા તે નહીં દાનવા છે, પણ વૃથા જે કરે ભૂંડું પરતુ કા નામ તે નીચને કયુ ઘટે છે ?
( ચાલુ )
સહ
સદ્ભાવનાનો અલૌકિક ચમત્કાર અને તે આપણી નસેનસમાં પ્રગટાવવાની અનિવાર્ય જરૂર.
( લેખક—સગુણાનુરાગી કપૂરવિજયજી—પાટણ. )
સમાજનુ કે પવિત્ર શાસનનું ખરૂ હિત હૈયે ધરનાર દરેક વ્યક્તિને સદ્દભાવના એ પેાતાના મુદ્રાલેખ હાવા જોઇએ, અને તેને પેાતાની નસેનસમાં ઉતારી લેવા જોઇએ.

Page #6

૬૦
શ્રી આત્માનં પ્રકાશ.
મુખ્ય જીવે અજ્ઞાનવશ માયિક સુખમાં મુંઝાઇ રહે છે, જેમ શ્વાન શુષ્ક હાડકાને આવામાં મઝા માને છે–સુખ સમજે છે પણ તેમાં પરિણામે દુ:ખનેજ પામે છે, તેમ માયિક સુખ પછવાડે દોડતાં મુગ્ધ જીવા પરિણામે દુ:ખજ મેળવે છે. સહુકાઇ સુખનેજ ચાહે છે, પરંતુ તે સુખ ક્ષણવિનાશી નહિં પણ અવિનાશી હાવુ જોઇએ. અસાર નહિ પણ સારૠત હાવુ જોઇએ, તેવુ ખરૂ સારભૂત અવિનાશી સુખ આત્મામાંથીજ મળી શકે છે. યુગ્ધ-અજ્ઞાની છત્રુ તે મેળવી શકતા નથી. જ્ઞાની—વિવેકી આત્માજ તે મેળવવા ભાગ્યશાળી અને છે, યથાર્થ જ્ઞાન--સમજ, યથા શ્રદ્ધા-પ્રતીતિ અને યથા વર્તનવડે તેવુ વાસ્તવિક સુખ મેળવી શકાય છે. પ્રત્યેક આત્મામાં અનંત ગુણરાશિ ( ખરી ઝવેરાત ) છુપી રહેલી છે, તેની બરાબર માહેતી, તેવા દ્રઢ વિશ્વાસ અને આત્મામાંજ છુપી રહેલી અન ત શુંશુરાશિને પ્રગટ કરી લેવા સર્વજ્ઞ વચનાનુસારે દ્રઢ પ્રયત્ન એજ સત્યસુખ પ્રાપ્તિને અમેાઘ ઉપાય છે. અજ્ઞાન અને મેહવશ જીવ ખરા માર્ગ ભૂલી ખેાટા માર્ગ પકડી લઇ સ્વચ્છ દપણે ચાલવામાંજ ચતુરાઇ સમજે છે તેથીજ તે સુખને બદલે દુ:ખમાંજ ગબડતા જાય છે. ખરેખરી દિલગીરી ઉપજાવે એવી આ દુ:ખદાયી સ્થિતિમાંથી પ્રત્યેક જીવને ઉદ્ધાર કઇ રીતે થાય એવુ હિત ચતવન કરવારૂપ મૈત્રીભાવ, તેના દુ:ખના અંત આણુવા તનથી, મનથી, વચનથી કે ધનથી દરેક શક્ય એવા દ્રઢ
યત્ન કરવારૂપે કરૂણાભાવ, કેોઇપણ સુખી કે સદગુણીને દેખી કે સાંભળી દીલમાં પ્રમેાદ ધરવારૂપ મુદિતાભાવ, અને ગમે તેવા નીચ-નિઘકર્મ કરનારને પણ કેવળ કાદ્રષ્ટિથી સમજાવી ઠેકાણે પાડવાનુ ખની નજ શકે ત્યારે પણ તેને કર્મવર લેખી રાગદ્વેષ રહિતપણે તટસ્થ રહી સ્વકર્તવ્યપરાયણ થઇ રહેવારૂપ માધ્યસ્થ્યભાવ સ્વપરને અત્યંત હિતકારી છે. સંસાર પરિભ્રમણ ઉપાદાન કારણરૂપ રાગદ્વેષ અને મહાદિકનું સર્વથા ઉન્મૂલન કરવા અને અક્ષય અજરામર માક્ષસુખ મેળવવા ઇચ્છનાર દરેક વ્યક્તિએ ઉક્ત સદ્દભાવના સ્વહૃદયમાં દેશ જ રાખવી એઇએ, એથીજ આપણે ઐક્યતા ઉપજાવી સ્વપરહિત સરલતાથી સાધી શકીશું, અને અંતે પર મશાન્તિ પણ મેળવી શકીશુ. મલીન-વિરોધી વિચાર, વાણી અને વર્તનવડે જે કુસ ૫ અને અશાન્તિ ઉપજાવી સ્વપરના અહિતમાંજ વધારા કરવામાં આવે છે અને તેથી બચવા જેમ બને તેમ ઉજવળ-અવિરેધી વિચાર, ઉચ્ચાર અને વન આદરવાની આપણુસહુને અનિવાર્ય જરૂર છે, એવી સ્પષ્ટ સમજ અને પ્રતીતિ રાખી સ્વપર શ્રેય: સાધક પ્રયત્ન કરવા સહુકોઈ મધુએ અને હેંનેએ સાવધાનતા રાખવી ઉચિત છે.
ઇતિશમ.
JyhOn

Page #7

માનસઘાતન,
માનસોતન,
( Meutal suggestions )
ક
આપણા મન ઉપર જે અસરા, નિશ્ચયેા અથવા સાંસ્કારા પડે છે તે એ પ્રકારે આપણા માનસમધારણમાં પ્રવેશ પામે છે. એક તે આપણી ન્યાયશક્તિ દ્વારા તુલના કરી, અથવા બુદ્ધિવડે નિર્ણય કરી, અથવા વિવેકવડે સારાસાર કે ચેાગ્યાચેાગ્યના નિર્ધાર કરી જે વિચારને આપણા અ ંત:કરણમાં સ્થાન આપીએ છીએ તે, અને બીજો પ્રકાર બુદ્ધિ, વિવેક કે ન્યાયશક્તિના વ્યાપારાની સહાય લીધા વિના માત્ર આવેગ, કે લાગણીથી દોરાઇને આપણા આંતરીક બંધારણમાં જે વિચારા દાખલ થવા દઇએ છીએ તે છે. દલીલ, તુલના અથવા ન્યાયશાસ્ત્ર સમત નિરૂપણથી આપણા મન ઉપર જે અસર થાય છે તે બુદ્ધિગત નિણૅય છે. આપણી વિચાર અને મનનશક્તિના વ્યાપારને તે નિર્ણય બાંધવામાં ન્યુનાધિકપણે અવકાશ રહે છે, અને આપણી ન્યાયવૃતિની મત્તુરીથીજ તે નિર્ણય પેાતાનું જીવન ભાગવે છે, એથી ઉલટુ આપણી લાગણી અથવા આવેગ દ્વારા આપણા મન ઉ૫૨ જે સસ્કારા પડે છે તેમાં આપણા પૂર્વના અનુખવ અથવા વિવેકની કસાટીના મુદ્દલ અવકાશ રહેતા નથી. આ પ્રકારે જે સંસ્કારા મનુષ્યના અંતઃકરણમાં સંસ્થાપિત થાય છે તેને નસઘાતન કહેવામાં આવે છે, એટલે કે તેમાં જે સંસ્કારા આપણી બુદ્ધિના દ્વારથી આપણા મનમાં પ્રવેશ પામવા જોઇએ તે સાંસ્કા૨ેશ તે દ્વારથી પ્રવેશ ન પામતા, લાગણી અથવા હૃદયના દ્વારથી પ્રવેશ પામે છે. જૈન શાસ્ત્રની પરિભાષામાં આ માનસઘાતનને એઘસનાના નામથી એાળખવામાં આવી છે.
આ ઘાતન અથવા આઘસના અને આપણા બુદ્ધિગત નિષ્ણુ ચા એ બે વચ્ચે આપણે ઘણીવાર કશા પ્રભેદ જોઈ શકતા નથી; જે વિચાર! આપણે એધસજ્ઞાથી નિભાવતા આવ્યા છીએ તેને પણ આપણે બહુધા આપણા બુદ્ધિગત વિચારરૂપે માની લઇએ છીએ, કેમકે એક વિચાર એક વખત આપણા અંતઃકરણમાં દાખલ થઈ ગયા પછી (ભલે તે વિચાર ન્યાયશક્તિના પ્રવર્તન દ્વારા કે માત્ર એઘસંજ્ઞાથી દાખલ થઈ ગયેા હાય ) ફ્રીથી તે આપણા ભાનના પ્રદેશમાં આવે છે, ત્યારે તેને આપણે આપણા સ્વતંત્ર અને આપણી સુખત્યારીથી બાંધેલા વિચારરૂપે સ્વીકારીએ છીએ. એ વિચાર, નિ ય કે ભાવના આપણી ન્યાયવૃતિની કસેાટીથી કસાએલી છે કે કેમ, અથવા વિવેકના પ્રકાશમાં તે યેાગ્ય છે કે કેમ તે પ્રથક્કરણ કરવાનું કાર્ય બહુજ થાડા મનુષ્યા કરે છે.

Page #8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આપણે બધા અહોનિશ તરફથી આ પ્રકારના ઘોતનેને સંગ્રહ કરતાજ રહીએ છીએ, એ ઘતનના સ્વરૂપનો, પ્રકારને તેમજ પ્રમાણને આધાર આપણું ન્યાયશક્તિના તારતમ્ય ઉપર આપણી સારાસાર નિર્ણય કરવાની શક્તિ ઉપર અને આપણું સંક૯પ-બળના ન્યુનાધિકપણા ઉપર રહેલો છે. આ બધાં મનુષ્ય છેક બાલ્યકાળથી આ પ્રકારના ઘોતનેને સંગ્રહ કરતાજ આવે છે અને એ ઘોતને આપણી કેળવણને એક ઘણાજ અગત્યનો વિભાગ છે. બાલ્યકાળના ઘોતને ઉપરજ મનુષ્યના ભાવી જીવનના ઉત્કર્ષનો ઘણે આધાર રહે છે, પરંતુ જે વયે પહોંચ્યા પછી આપણામાં ન્યાય, વિવેક અને બુદ્ધિ-શક્તિનો સ્વાભાવિક ઉદય થાય છે તે વયે પણ જે આપણે એ પ્રકારના ઘોને આપણા માનસબંધારણમાં પ્રવેશ્યા જવાની સંમતિ આપ્યા કરીએ તો આપણું જીવન ઉપર ઘણી માઠી અસર થવા ગ્ય છે, કેમકે અન્ય મનુષ્યના અથવા આસપાસના સંગેની અસરને અતિ માત્રામાં આધિન રહેવું એ આપણું સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વને પરિત્યાગ કરી દેવા તૂલ્ય છે. મનુષ્ય માત્ર એક સ્વતંત્ર વ્યક્તિ છે તેને પિતાનું પ્રથક,નિરાળું અને વિશિષ્ટ સ્વત્વ છે. જ્યાં સુધી મનુષ્ય પોતાનું વ્યક્તિત્વ અથવા સ્વત્વ સંભાળતું નથી, અને પિતાની ન્યાયશક્તિના વ્યાપાર દ્વારા ગ્યાયેગ્યનો નિર્ણય કરી તદનુસાર પોતાના જીવનને નિયમાવતો નથી ત્યાંસુધી ખરા અર્થ માં વ્યક્તિ ( individual ) નથી ત્યાંસુધી તે પાત્ર આસપાસની અસરે, સંસ્કારે, સંજ્ઞાઓ અને તનેને ગ્રહ્યા કરતું એક સંગોનું ક્ષુદ્ર પ્રાણી છે. જે મનુષ્ય જેટલે દરજે વ્યક્તિત્વહિન છે તે મનુષ્ય તેટલે દરજે પોતાના વિચારો બાંધવાનું કામ બીજાને સેપે છે, અને તે બીજા શબ્સ બાંધીને તૈયાર કરી આપેલા વિચારને સત્ય અને સિદ્ધ માની લઈ પોતાના અંત:કરણમાં તેને આરૂઢ થવા દે છે, વખત જતાં જ્યારે તે વિચારે પુન: તેના ભાનની મર્યાદાના ક્ષેત્રમાં આવે છે ત્યારે તે વિચારોને તે પિતાના સ્વતંત્ર વિચારે તરીકે માની લેવાની ભૂલ કરે છે. મનુષ્યની ન્યાયશક્તિ જેટલે અંશે ન્યુન હોય છે એટલે અંશે તેનું સ્વત્વ અથવા વ્યક્તિત્વ પણ કમી હોય છે, અને તે ન્યુનતાના પ્રમાણમાં આસપાસના પ્રાણ પદાર્થોમાંથી ઘોતનો ગ્રહણ કરવાની તેની પાત્રતા વધારે હોય છે.
બહુજ અલ્પ મનુષ્ય જાતે સ્વતંત્ર વિચારો બાંધતા હોય છે. તેઓ જેમ અન્યકાર્ય પિતાના ઘરના માણસો અથવા નેકરને સેપે છે તેમ વિચારે બાંધવાનું કામ પણ બીજાને સેંપે છે. અને પછી તે બંધાઈને નકી થયેલા વિચારોને પોતે બાંધેલા તરીકે માની લઈ પોતાના અભિમાનને નિભાવે છે. એ વિચારો બાંધનાર, જે તે વિચારો ધર્મ, આચાર કે પારલૌકીક વિષયને લગતા હોય છે તે તે શમ્સ એક મહાન પુરૂષ રૂપે મનાય છે, આવા પુરૂષે પોતાના વિષયને લગતા

Page #9

માનસઘાતને.
જે નિર્ણય ઉપર આવ્યા હોય છે તે નિર્ણયને અંગે તેમણે જ મનેાવ્યાપાર સેવ્યા હાય છે, તે બધા મનેાવ્યાપારનું સ્વરૂપ તે પેાતાના વિચારના ગ્રાહકાને જણાવી શકતા નથી. કેમકે તે ગ્રહણ કરવા જેટલું તેમનામાં વ્યક્તિત્વ સ્ફુટ થએલુ હાતુ નથી. આથી તેઓ માત્ર સિદ્ધાંતરૂપે, પેાતાના છેવટના નિર્ણયને રજુ કરે છે. આસપાસના લેકે તે નિર્ણયને પકડી લે છે અને તેને પોતાના હૃદયમાં ઉંડા જામવાની પરવાનગી આપે છે. આમ થાય એ એક પ્રકારનુ ઘેાતન છે. એ ઘેતનને અ ંગે આપણામાં ઉપસ્થિત થએલે નિર્ણય શુદ્ધ છે કે અશુદ્ધ છે, ચેાગ્ય છે કે અયેાગ્ય છે એ જુદી વાત છે, પરંતુ તે નિણૅય આપણામાં બુદ્ધિના દ્વારથી પ્રવેસ્ચે હાતે નથી. જ્યાંસુધી એ નિય-અગર તે ગમે તેવા ઉચ્ચ, વિશુદ્ધ કે ભવ્ય હાય-તે પણ જ્યાંસુધી તે માત્ર લાગણી અથવા આ વેગના જોરથી આપણામાં નિવાસ પામેલા હોય છે ત્યાંસુધી તેની કિંમત બહુ જીજ છે. રત્નની કીંમત તેના રત્નપણા ઉપર નથી, પરંતુ તે ચીજ રત્ન છે એ પ્રકારના આપણા ભાન ઉપર છે.
આપણા જીવનનુ ને આપણે પ્રકરણ કરીએ તે આપણને માલુમ પડે કે તે સાએ નવાણું ટકા ઘેતનાનુજ રચાએલુ છે, મનુષ્ય પોતે બહુજ મેડી વાતાના નિર્ણય કરે છે. માટે ભાગે તે મીાએ કરેલા નિયને જ પેાતાની અક્કલથી થયેલા નિર્ણ રૂપે માની લઇ નિભાવે છે. આ માનસઘાતનના ચાર મુખ્ય વર્ગ છે. આપણે આ સ્થળે ચારે વર્ગના અનુક્રમે વિચાર કરીશુ.
આસ પુરૂષ તથા પ્રમાણભૂત ગણાતા પુરૂષો તરફથી મનુષ્યને જે કાંઈ કહેવામાં આવે છે તે કથનને મનુષ્યે તેની વાસ્તવીક કીમતે ન આંકતા તે અમુક પુરૂષ વિશેષનું વાકય છે એટલાજ કારણુપી તે કથન ઉપર અસાધારણુ મહત્વ અર્પે છે. આપણે જે પુરૂષ પ્રત્યે વપર પરા ગત ટેવેના કારણથી, અથવા ว પરૂષના માત્ર બાહ્યાચરણુના કારણેાથી, પૂજ્યભાવથી જોતા આવ્યા હોઇએ છીએ તે પુરૂષ જો આપણને કોઇ વાકય દુપણે નિશ્ચયપણાના આડંબર સહિત કહે તે તે વાકયને આપણે યથાર્થ માની લઇએ છીએ, અને સામાન્યરીતે માપણી ન્યાયમુદ્ધિનુ પ્રવર્તન તે વાકયના સંબંધે ચેાજતા નથી. ઘણા ઢાંગી મનુષ્યા આ પ્રમાણે પ્રમાણભૂતપણાના આડંબર એવી હીકમતથી સચાટ રીતે ચલાવી શકે છે કે તેના વેતનની અસર બીજી ખધી રીતે ડાહ્યા અને બુદ્ધિમાન ગણાતા મનુષ્યે ઉપર પણ થાય છે. આવા મનુષ્ય જે કાંઇ કહે છે તે યથાર્થ છે કે કેમ તે સમધી કાંઈ પણ પ્રશ્ન થયા વિના તેની વાતના સ્વીકાર થાય છે. ઘટતા આડંબર, ગભીરતા અને પેાતાવડે પ્રતિપાદિત થતા વિષયના મહત્વના દેખાવ, એટલા વાના હોય તેા પ્રાકૃત સ મુદૃાય તે મનુષ્યના ગમે તેવા કથનને સ્વીકારી લે છે. આ વિશ્વમાં ધર્માંના છઠ્ઠાને

Page #10

૪
શ્રી આત્માન પ્રાસ
જેટલા ખાટા તુતા ચાલ્યા છે તેના ઇતિહાસ તે ફક્ત આ પ્રકારના પ્રમાણભૂતપણાના શ્વેતનનેાજ ઇતિહાસ છે. આજે પણ એવી અનેક પ્રવચનાઓ અને સ્વાર્થ પૂ ઘટનાએ દરેક ધર્મમાં આ પ્રકારના વાતનના બળથી ચાલી રહેલી છે.
"
જે સત્તુદાય કે સ ંપ્રદાયમાં તેના અંગભૂત મનુષ્ય ન્યાયમુદ્ધિના પ્રવાહ જેટલા દર મદ અને છીંછરા હાય છે તેટલા દરજ્જે તે સમુદાય આવા પ્રકા રના “ ધામીક ” ચેતનાને આધીન રહે છે. આવા સમાજમાં જો એક ન્યુનાધિક પ્રતાપયુક્ત વ્યક્તિ આવી કહે કે--“ ભાઇએ ! આપણા પ્રભુએ . અમુક સ્થાને આ પ્રકારે !હ્યું છે માટે તમે અમુક અમુક કાર્ય કરશ. તે તુ જ તે સમાજ તે કથ થનને પેાતાની ન્યાયની કસેાટીએ ચઢાવ્યા વિના ગ્રહણ કરી લેશે. અને પેાતાના પરસેવાથી એકત્ર કરેલા દ્રવ્યના કાઇ કાલ્પનીક હેતુની સિદ્ધિ માટે આંધળા વ્યય કરી નાંખશે. તદ્ન ખાટા અને પાયા વગરના તુતા અનેક મૂર્ખ મનુષ્યદ્વારા ચાલે છે અને તે ભલા પ્રકારે નળ્યે જાય છે તેનુ કારણ એટલું જ છે કે એ મૂર્ખ જેવા મનુષ્યા અમુક પ્રકારના ઢોંગ અને વનની ધાર્ટીના પ્રભાવથી અમુક પ્રકારનું ઘે તન આસપાસના સમુદાય ઉપર ઉપજાવી શકે છે. જેઓએ પોતાની ન્યાયમુદ્ધિને ઘરાણે મુકી છે તેઓ ભાગ્યેજ પેાતાના હૃદયને પુછવાની તક લે છે કે:- આ લિંયમાં મારી ન્યાયબુદ્ધિ શુ ઉત્તર આપે છે. ” તે આવી ખતમાં પોતાના હૃદયને એટલુ જ પુછે છે કે “ આ તંષયમાં લાણા ભાઈ કે અમુક વ્યક્તિનું શુ કહેવુ છે. ” તેઓ દરેક માબતમાં કોઇ પ્રમાણભૂત ગણાતા પુરૂષના અભિપ્રાયની અપેક્ષા રાખે છે. પેાતાને પ્રાપ્ત થયેલી બુદ્ધિની અક્ષીશના ઉપયોગ કરવાનું સાહસ ઉઠાવવું એ તેને મહાભારત કાર્ય ભાસે છે. આવા મનુષ્યાને પાતાના વ્યક્તિત્વની કશીજ કીંમત હેાતી નથી, પેાતાનુ સ્વત્વ શું છે તેનુ તેમને મુદ્દલ ભાન હતુ નર્યા. તેએ પારકાના અભિપ્રાય પ્રમાણે પોતાના અભિપ્રાયનું સ્વરૂપ ગઠવી દે છે. પોતાના વ્યક્તિત્વને સજ્જડ છું અને મજબુત કરવાને બદલે તેને શીથિલ, મદ અને ઢીલું કરી નાંખે છે, અને બીજા મનુષ્યા તેમના અંત:કરણમાં પ્રમાણભૂતપણાના આડંબર નીચે જે કાંઇ ઠસાવે તેને તે કાંઇ પણ પ્રશ્ન કર્યા વિના સ્વીકારી લે છે.
સમળ વ્યક્તિત્વવાળા મનુષ્યા જોકે અન્ય બુદ્ધિમાન મનુષ્યેાના જ્ઞાનના લાભ લેવાની તક જવા દેતા નથી અને પેાતાને ઈષ્ટ વિષયના અનુભવ મળે તે સ્થાનમાંથી મેળવવા પ્રયત્નવાન રહે છે, તેમ છતાં તેઓ જેમની પાસે જ્ઞાન અથવા અનુભવ મેળવે છે તેએના કથનનાં વ્યાજ પણા કે ગેરવ્યાજબીપણાની કસેાટી કર્યા પછીજ તે પ્રતિપાદનને તેએ સ્વીકારે છે. માત્ર પ્રમાણભૂતપણાના બાહ્યા ડંબરથી તઓ ભૂલથાપ ખાતા નથી, પરંતુ પ્રત્યેક વસ્તુને તેની આંતરીક કીમતના

Page #11

માનસઘાતન
ધારણે આંકીને તે પ્રમાણે ગ્રહણ કરે છે. તેઓ બીજાના અભિપ્રાયને સંભાળપૂર્વક તાળીને, માપીને, કસોને, પરીક્ષણ કરીને તેની વાસ્તવ કીમત નકી કરે છે. મહારની સપાટી ઉપર લખેલી કીમત તેમને માન્ય હાતી નથી. અભ્યંતર, અતનિહિત, સાચું મૂલ્ય જ તેમને માન્ય હોય છે.
પ
જીવનની પ્રત્યેક શાખામાં, દુનીયામાં તમે જ્યાં જોશે ત્યાં, આવા ‘પ્રમાણભૂત’ ગણાતા અમુક મનુષ્યેા હાય છે . અને તે ઉપર કહ્યા તેવા ઘેાતનના પ્રભાવથી પોતાના અભિપ્રાયા વિશ્વના અંત:કરણમાં ઠસાવીને ગેરવ્યાજમી લાભ મેળવી જાય છે. એ લાભ ફક્ત ભૌતિક દ્રવ્યનાજ હાય છે એમ નથી. દ્રવ્ય ઉપરાંત કીર્તિ, માન, આબરૂ, ખ્યાતિ, માહાત્મ્ય, પયગમ્બરપણું, આદિ પણ તેઓ દુનીયા પાસેથી મેળવી શકે છે. મનુષ્યે જો પાતાની ન્યાયમુદ્ધિના ઉપયાગ કરે, અને પેાતાના બ્યક્તિત્વને સામાના પ્રભાવમાં અંજાઇ જવા ન દે તે એ વેતનની તેમના ઉપર અયેાગ્ય છાપ પડતી નથી. જે પુરૂષને પેાતાના વાસ્તવ સ્વરૂપનું ભાન કાઇ અ ંશે પ્રાપ્ત થયુ છે તેઓનું વ્યક્તિત્વ સમળ થએલુ હાય છે. કોઇ પ્રકારના અસત્યથી, ઢાંગથી કે બાહ્યાડંબરથી તે ઠગાતા નથી.
આ વિશ્વમાં કેઇપણ શુભ, અશુભના કાઈ અંશે મિશ્રણ વિનાનુ હાતુ નથી એ અમે ભૂલી જતા નથી, છતાં જે કારણેાને લીધે આપણી વ્યક્તિત્વની અભિવ્યક્તિ પ્રતિમ ધપણાને પામેલી છે, અને આપણે માત્ર અન્યના અભિપ્રાય અને અન્ય જનાએ ઠસાવેલા ઉપદેશેાનુ સગ્રહસ્થાન થઈ પડેલા છીએ તે કારણેાથી ઉત્પન્ન થયેલા જીજ લાભ તેની પરિણામીક હાનિઓ આગળ કાંઇ હીસાબમાં નથી, એમ તા સ્વીકારવું જ પડે છે.
બીજાના ધેાતનને આધિન થવુ એ એક પ્રકારની નમળાઈ છે. એ પ્રકારે આધિન બનવામાં તમારી ન્યાય શક્તિને પાસ થાય છે. તમે પેાતે એક પુતલા જેવા ણના છે અને ખીજા જેમ આવી ફેરવે એમ તમારી તનમનની ગતિ નિર્માય છે.
પ્રમાણભૂતપણાના ઘેાતન પછી બીજી ઘાતન અનુકરણનુ છે. જનાવર અને અલ્પ વિકાસવાળા મનુષ્યેાની લગભગ બધી પ્રવૃત્તિ અનુકરણશીલ ડાય છે. ખીજા જેમ કરે તેમ કરવુ એ તેમની પ્રવૃતિનું નિયામક સૂત્ર હોય છે, આવા સમાજને એક મનુષ્ય અમુક વસ્તુ સબંધે પેાતાના અમુક પ્રકારના અભિપ્રાય આપે કે તુ જ તેની આસપાસના લેાકેા તેને સ્વીકારી લે છે. અને તે પ્રમાણે સ્વીકારવામાં તે પોતાની ન્યાયશક્તિ કે વિવેક બુદ્ધિને લેશપણ અવકાશ આપતા નથી. એકે કર્યું તેમ ખીજો કરવા પ્રેરાય છે, એ ખીજાનું અનુકરણ ત્રીજો કરે છે અને એ પ્રમાણે આખું મંડળ અનુકરણના પ્રવાહમાં જીપલાવે છે, લેાકેા પેાતાના નેતા અને આગે.

Page #12

શ્રી આત્માન પ્રકાશ વાનેને અનુસરવામાં આ અનુકરણના ઘેતનને જ આધિન હોય છે. જનાવરામાં આ અનુકરણ સંજ્ઞાનું એટલુ બધુ પ્રાબલ્ય હોય છે કે એક પશુએ કરેલું આચરણ અન્યને અનુસર્યો શિવાય ચાલતુજ નથી. ઘેટાના ટેળામાંનું એક ઘેટુ જે વાડને કુદીને પેલી પાર જાય તે, એ વાડ લઈ લીધા પછી પણ બીજા પાછળના ઘેટાઓ જાણે વાડને કુદવી પડતી હોય એમ કુદી કુદીને ચાલે છે. આમ થવામાં એજ કારણ હોય છે કે તેમનામાં અનુકરણશીળતાની સંજ્ઞા અત્યંત પ્રબળપણે હોય છે, મનુષ્ય સમાજમાં પણ આ પશુપણાના સંસ્કારે હજી બહુધા અવશેષ રહેલા હોય છે અને જેટલે અંશે તે પિતાની બુદ્ધિને, ન્યાયનો અને વિવેકનો ઉપયોગ કરે છે તેટલે અંશે આ પશુઓને સુલભ એવી સંજ્ઞાથી મુક્ત બનતો જાય છે. આત્મવિકાસની ન્યુનતા વાળા સમાજમાં એક જણે અમુક વાત માની, અથવા અમુક આચરણ કર્યું કે તુર્તજ તેનું અનુકરણ થવા માંડે છે. એક અંત:કરણની મનભાવના અથવા આવેગ તુર્તજ અન્યના આંતરિક બંધારણ ઉપર અસર કરી પોતાના સ્વરૂપને અનુસરતા આંદલો પ્રગટાવે છે અને તે પ્રમાણે ભાવના અથવા કૃતિનું સ્વરૂપ રચાવે છે. દુનીયામાં ચાલતી બધી પ્રકારની ફેશને, રીતભાતે, પદ્ધતિઓ આદિ આવા પ્રકારની અનુકરણ સંજ્ઞાથી નિમાયેલું જોવામાં આવે છે. બીજા કરે તેમ આપણે કરવા પ્રેરાઈ એ છીએ. શામાટે તેમ કરવું એને ખુલાસે આપણે આપણા હદય સમક્ષ કરી શક્તા નથી. અનુકરણને ચેપ નબળા મનના મનુષ્યને તુર્તજ લાગુ પડે છે. રસ્તા ઉપર પાંચ માણસ ભેગા થાય તે તુર્તજ તે ટેળામાં જતા આવતા મનુષ્ય ઉભા રહી ભળતા જાય છે. અને એમ કરતા કરતા ટેળું એટલું મેટું થઈ જાય છે કે આખરે પોલીસને આવી વીખેરી નાંખવું પડે છે. મોટા શહેરમાં આવા દશે અને નેકના અનુભવમાં આવ્યા હશે. એક જણ ટેળામાં ભળે એટલે તેની પછવાડેને બીજો પણ ભળે છે, અને તેમ કરતાં તેની સંખ્યામાં વધારો થતો જાય છે. બાહ્ય વર્તન ઉપરાંત લાગણી સંબંધે પણ આ અનુકરણ સંજ્ઞાને ચેપ ઘણુવાર અનુ. લવવામાં આવે છે. ચાલતી ટ્રેનમાં એકજણ એમ કહે છે કે ઠંડી ઘણી સપ્ત છે. અને તે સાથે જરા ધ્રુજવા લાગે તે તમામને ટાઢને આવેગ આવવા માંડે છે અને ઘણાખરા પિતાના ઓઢવાના વચ્ચે કાઢવા મંડી જાય છે. એક જણે અમુક સુરમાં ગાવાનું શરૂ કર્યું કે તુર્તજ ઘણાખરા એ સુરના તાનને વશ બની પિતે ગાવા મંડી જાય છે. એક જણને દુકાળ પ્લેગ કે લઢાઈની બીક લાગવા માંડી કે બધાને તેમ થ. વાનું શરૂ થાય છે. એક જણ આનંદ, ઉત્સાહ કે હાસ્યને અનુભવ કરે તો આસપાસના મનુષ્ય પણ તેમાં ભળવા માંડે છે. આ પ્રભાવ આપણામાં રહેલી અનુકરણ સંજ્ઞાને છે. વ્યાપાર ઉદ્યોગમાં, વ્યાવહારીક વર્તનમાં, સામાજીક રિતરિવાજોમાં અને ધાર્મિક અનુષ્ઠાનમાં પણ આ અનુકરણ સંજ્ઞાના જોરથી જનસમાજને માટે ભાગ ધકેલાતે જોવામાં આવે છે. તમારે પોશી જાત્રાએ જવા નીકળે એટલે

Page #13

માનસ ધૌતન.
૬૭
*
તમને પણ તેમ કરવાનુ દીલ થઇ આવે છે. કારણ કશુંજ નહી માત્ર અનુકર્રત કરવાના તમારા વેગને તમે ખાળી શકતા નથી. જ્યારે આપણાં સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ, આત્મત્વ અને સ્વત્વના આપણે સાક્ષાત્કાર કરી શકીએ છીએ ત્યારે આ પશુઓને ચેાગ્ય એવી સંજ્ઞા નીકળી જાય છે. તે પછી આપણે ન્યાય, વિવેક અને બુદ્ધિના વ્યાપારાદ્વારા આપણી પ્રવૃતિને નિયમાવી શકવા સમર્થ થઇએ છીએ. પછી ટાળાની પ્રવૃતિને અનુસરવાના વેગને આધિન થતાં બંધ પડીએ છીએ. મડળરૂપે એકત્ર થયેલા મનુષ્યા ઉપર આ અનુકરણના ઘોતનની અસર તુ જ થાય છે. મંડળના પાંચ માણસે ઉશ્કેરાય એટલે બાકીના તમામ ઉશ્કેરાઇ જાય છે. એક જણે હા ” કહી કે ખીજામધા “ હા ”ના સુરમાં પેાતાના સુર મેળવવા મંડી જાય છે એક જણે નકારસુચક માથું ધુણાવ્યું કે તુજ મધા તેમ કરવા લાગી જાય]છે, ટોળામાં પ્રગ ટેલા વેગને આધિન ન થવું એટલી શક્તિ ભાગ્યેજ કેાઇમાં જોવામાં આવે છે એમ હાવામાં બીજી કાંઈજ નડી પણ લેકે પેાતાની સ્વતંત્ર બુદ્ધિશક્તિના ઉપયાગ કરતા થયા નથી. તમે પેાલે હવે કયાંસુધી એ ટોળાની ભાવનાને વશ રહેવા માગેા છે? ખીજાએ કર્યું એટલે તમારે પણુ તેમજ કરવું એવી અંધ અનુકરણ સંજ્ઞાને કયાંસુધી અનુસરશેા ? એ અનુકરણશીળતાના ઘેાતનરૂપી ગાઢા ધુમસને તમારા પેતાના વિવેકના પ્રખળ પ્રકાશથી વિખેરી નાખવા કટીમદ્ધ અનેા. તમારી પોતાની પ્રવૃત્તિ શુ હાવી જોઇએ એના નિર્ણય તમે આસપાસના જનમડળની પ્રવૃત્તિના ધેારણે નકી કરવાને બદલે તમારા આત્મઅધિકાર જોઇ વિચારી નકી કરે. તમારા વિકાસની હદ, તમારી પ્રકૃતિનું મધારણ, તમારા સંચાગા બુદ્ધિવિકાસ, એ વિગેલક્ષ્યમાં લઈ તમારા આચરણનું સ્વરૂપ ઘડા, તમારા પોતાના સંબધે વિચારવાસ્તુ, ન્યાય આપવાનું અને નિ ય કરવાનું તમે પોતેજ હાથમાં રાખા.
ઘેતનનું ત્રીજું સ્વરૂપ આપણા અંત:કરણમાં ઘણાકાળ પૂર્વેથી ચાલ્યા આ વતા વળગણુંાનુ ( associations ) છે. આપણા માંહેના ઘણાખરાએ એમ માની લીધુ હાય છે કે, અમુક પ્રકારના પેશાક સાથે અમુક પ્રકારના ગુણા હેવાનું માની લેવામાં આવે છે. આવા પ્રકારના ઘેાતનથી દુનીયામાં અનેક પ્રવચના અને ઠગમાજીએ નભી રહેલી જોવામાં આવે છે. આવા શ્વેતનના પ્રચારના લાભ લઈને ઘણા ત મનુષ્યે એવા પ્રકારના બાહ્ય આચરણા, પરિવેશેા ધારણ કરે છે, અને ભાળા લેાકેા તે બનાવટી મુદ્દાને સાચી વસ્તુ રૂપે માની લેવાની ભૂલ કરે છે, ઉપરના દેખાવને અને આભ્યંતર કીમતને કશા ધાતુગત સબધ નથી. પણ ઘણા કાળથી અમુક બાહ્ય દેખાવ સાથે આપણે અમુક આંતરીક કીંમતને કપેલી હાવાથી તેના પ્રભાવથી આપણે છેતરાઇએ છીએ. પદાર્થ અને પડછાયા વચ્ચેના ભેદ પારખી શક્તા નથી. બાહ્ય રૂપ અથવા ચિહ્નને ખરી વસ્તુ માની તેવા રૂપે નીભાવીએ છીએ. તે સાથે અમુક પ્રકારની ચેષ્ટાઓ, હાવભાવ, શબ્દો, સ્વા વિગેરે સાથે

Page #14

પ
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ.
અમુક પ્રકારની લાગણીઓને સમધ હોય છે. વક્તાઓ અને ઉપદેશકામાં જનમંડળ ઉપર અસર ઉપજાવવાની શકિતનું ગુપ્ત રહસ્ય એમાં રહેલુ છે. શ્વેતૃવ માં જે લાગણી ઉપજાવવા તેમની ઇચ્છા હોય છે તે લાગણી તેએ કેવા પ્રકારની ચેષ્ટા એથી, શબ્દોથી અને સ્વરભંગીથી ઉપજાવી શકશે તે તેએ જાણતા હોય છે, અને ઘેાતનને વશ બનેલા સમાજના અંત:કરણ ઉપર તેએ ધારેલી લાગણી ઉપજાવી શકે છે, આપણા મનામય બંધારણ રૂપી હારમેાનીયમમાંથી તેએ ધારે તે સૂર પ્રકટાવી શકે છે. કેમકે કઇ કળમાંથી કયા સૂર પ્રકટે છે તેઓ તે જાણતા હાય છે.
તેજ પ્રમાણે અમુક પ્રકારના માહ્ય દશ્યો અને પદાર્થાને પણ આપણી અમુક પ્રકારની લાગણીઓ અને આવેગે સાથે એવે! સંબધ હોય છે કે તે તે દૃશ્ય અથવા પદાર્થના સભાવ સાથે તે તે લાગણીએ અને આવેગેનો આવિર્ભાવ થાય જ છે. વાચક વર્ગ ને આ વાતના ઉદાહરણાની અપેક્ષા હેાવાનુ અમે માનતા નથી. કેમકે આપણા નીત્યના જીવનમાં એવી હકીકતના આપણુને સેંકડો વાર અનુભવ થયાજ કરે છે. વિશ્વ રૂપકમય છે. કાળા ૨ગ શેક સાથે, કાષાય રંગ વિરાગ સાથે, મકાન ઉપરના કળશ અને ધજા દેવાલય સાથે સંકળાએલા જ હોય છે. ટુકામાં વિશ્વના પ્રત્યેક પદાર્થો આપણા મનમાં અમુક ચાકસ ભાવા સાથે સબંધ ધરાવતા હોય છે. આ પ્રકારના માહ્યના આંતર સ્વરૂપ સાથેના સમધ જે આપણા મનમાં નિણ્યે જાય છે તે ઘેતનના પ્રભાવથીજ છે. આપણે જ્યાંસુધી તેનું સ્વરૂપ સમજીને સેાટીએની પરીક્ષા કરીને તે ઘોતનની અસર નીવારી શકીએ નહી ત્યાંસુધી આપણું અંત:કરણ એક નિર્જીવ ફ્રાનેગ્રાફ જેવુ યંત્રવત રહે છે. જે પ્રકારનું રેકર્ડ એ ફ્રાનાગ્રાફ ઉપર મુકવામાં આવે તેવા સુર આપણ્ અંત:કરણ કાઢે છે.
'
આ ઘોતનની અસરથી મુક્ત થવાના રસ્તે એકજ છે અને તે એજ કે એ ઘોનનનું સ્વરૂપ સમજવુ. જે નિયમે તે કાર્ય કરે છે તે નિયમ જાણવા. અમુક ખાદ્ય પદાર્થ, સાગા અથવા રૂપકાથી કોઇ પ્રકારની આંતરીક સ્થિતિને આપ ણામાં ઉદ્દભવ થવા ન દેવા. આમ જ્યારે થશે ત્યારેજ દ્યોતનના નિમિત્તો સામે તમે તમારૂં રક્ષણ કરી શકશે અને તમારા આત્માને સમજાવી શકશે કે “ આ તે એક પ્રકારનુ દ્યોતન છે. છેતરાવાની જરૂર નથી.” નિયમ સમજ્યા પછી તમે તમારી આસપાસ તમારા આત્મવિકાસને અનુકુળ ઘોતનાના નિમિત્તો રાખી શકશો અને તે દ્વારા તમારામાં જે કાંઇ ઉત્તમેાત્તમ વિશિષ્ટતા રહેલી છેતેને બહાર લાવી શકશેા, હમેશાં સ્મૃતિમાં રહેવુ જોઇએ કે પ્રત્યેક નિયમ એ ધારવાળી તલવાર જેવા છે. સારી અને માઠી બન્ને અસર તે ઉપજાવી રાકે છે. પરંતુ નિયમના સ્વરૂપને સમજ્યા પછી તેની વિપરીત અસર સામે આપણે આપણું રક્ષણ કરી શકવા ઉપરાંત, તેમાંથી લાભદાયક તત્વના આપણા સ'મધે ઉપયાગ કરી શકીએ છીએ.

Page #15

માનસ ઘોતન.
ઘોતનો ચોથો પ્રકાર પુનરાવર્તનનો છે. એક ને એક વાત પુનઃ પુનઃ સાંભળવાથી, જેવાથી કે અનુભવવાથી તેને ખરી માન્યા શીવાય ચાલતું જ નથી. પુનરીકરણ થવાથી એ ઘોતનમાં નવું બળ આવતું જાય છે. તમારા અથવા પારકા સંબંધે તમે એક જુઠી વાત ઘણા માણસને હમેશ કહેતા રહેશે તે કેટલાક કાળે તે વાત જુઠી હોવાનું તમે પોતે પણ ભૂલી જશે અને તેને સાચા રૂપે માનવા લાગશે. આપણું આંતર મન સંસ્કારને ગ્રહણ કરવા હમેશા તત્પર રહે છે અને એક વખત તે ગ્રહણ થયા પછી પુન: પુન: તેના તે સંસ્કારનું સિંચન થાય તે તે, સંસ્કાર ઘણે ગાઢ અને પ્રબળ બનતો જાય છે. પિતા પોતાના સંપ્રદાયના સિદ્ધાંતનું સાચાપણું પ્રત્યેક સંપ્રદાયના અનુયાયી વર્ગને સચોટપણે ભાસે છે તેનું કારણ એજ હોય છે કે તેમણે તે સિદ્ધાંતોનું પુનઃ પુનઃ એટલી બધી વાર શ્રવણ કર્યું હોય છે. જાહેરખબર ફેલાવનારાઓ આ ઘોતનના સ્વરૂપને સારી રીતે સમજતા હોય છે તેથી તેઓ એકની એક હકીકત જુદા જુદા રૂપે હમેશ આપણી દષ્ટિ તળે લાવે છે, અને હમેશના પરિચયથી એ જાહેરખબરની હકીકતનું ખરાપણું આપણુ અંત:કરણ ઉપર ચોટી જાય છે. “પીઅર્સને સાબુ સર્વ શ્રેષ્ટ છે” એવી જાહેરખબર ખુણે ખાંચરે હમેશાં ઘણું કાળ સુધી ફેલાવી તેટલાજ કારણથી લોકોમાં તે શ્રેષ્ટ રૂપે સ્વીકારાવા લાગે છે. વાસ્તવીક રીતે તે શ્રેષ્ટ છે કે કેમ તેને બધા માણસો વિવેકબુદ્ધિથી નિર્ણય કરતા નથી, કેમકે જાહેરખબર ફેલાવનારાએ એમ સમજે છે કે જનસમાજનો મોટો ભાગ આ પુનરાવર્તનના વતનના ગુલામ છે. રેજ એકની એિક વાત તેમના ધ્યાન તળે લાવતા રહેશું તે તેમને તે વાત ખરા રૂપે સ્વીકાર્યો વિના ચાલે તેમ નથી જ.
આ ઘોતનના સ્વરૂપના જ્ઞાનને આપણું આત્મવિકાસ સાથે અત્યંત નિકટને સંબંધ છે. જ્યાં સુધી આપણે અમુક પ્રકારના નિમિત્તોની અસરને આધિન છીએ ત્યાંસુધી આપણે સ્વતંત્ર નથી પણ પરતંત્ર છીએ. ત્યાં સુધી આપણા વિવેકના (જ્ઞાન) ચક્ષુઓ હજી ઉઘડેલા હોતા નથી. આપણે આપણું સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ વિકસાવવું જોઈએ અને જે પ્રકારના ઘોતમાં આપણી ઉન્નતિને સંકેત રહેલો હોય તેને જ સ્વીકારવા શીખવું જોઈએ. નિયમને સમજીને તેને લાભ ઉઠાવવો જોઈએ. અને તેની માઠી અસર થતી હોય તે બચવું જોઈએ. સમાહિત ચિતવાળા રોગી પુરૂ
ના અંત:કરણે, ઉપર વર્ણવેલા ઘોતનને આધિન હોતા નથી. કેમકે તેઓ તેનું સ્વરૂપ સમજેલા હોય છે. નાટકની રંગભૂમિ ઉપર સ્ત્રીનો પોશાક ધારણ કરીને આવેલ પુરૂષની એકટીંગ જેમ વિવેકી પુરૂમાં કામભાવ ઉપજાવી શકે નહી તેમ જ્ઞાની પુરૂષોમાં નિમિત્તોનું પ્રબળપણે કશી અસર ઉપજાવી શકતું નથી. આથી તમે તમારૂં સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ જ્ઞાની પુરૂની જેમ પ્રકટાવવા ઉત્સુક બને. અને નિમિતોની અસરના પગલે પગલે ગુલામ થતા બંધ પડે. ( અધ્યાયી).
----
---
-

Page #16

શ્રી ગાભાન પ્રકારા.
સ્વામી બનો.
લે,વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ. મી. એ
* Self-reliance is the first secret of Success.
""
EMERSON.
“આત્મશ્રદ્દા અથવા સ્વાશ્રય વિજયનું પ્રથમ રહસ્ય છે. ' એમન.
પ્રત્યેક વ્યક્તિમાં સ્વતંત્ર અને સ્વાશ્રયી બનવાની નૈસર્ગિક શક્તિ રહેલી છે; તથાપિ પોતાના પગ ઉપર ઉભા રહેવાની ઉક્ત શક્તિને માત્ર થાડા મનુષ્યેાજ કેળવે છે. અન્ય માણુસા પર આધાર રાખવાનું, તેનું અનુકરણ કરવાનું, ખીજાએને આપણા વતી ચેાજના ઘડવા દેવાનું, વિચાર તથા કાર્ય કરવા દેવાનું કાર્ય અત્યંત હેલું છે. આપણા દેશના લેાકેાના એક ખાસ દોષ એ છે કે જો કાઇ મનુષ્ય અમુક દિશામાં વા ક્ષેત્રમાં ઉપયેગી નીવડે એવી ઉચ્ચ કેટિની પ્રજ્ઞા ધરાવતા નથી તે તે પાતામાં જે કંઇ રહેલું ડાય છે તેના ઉચિત ઉપયાગ કરવાનુ અયેાગ્ય ધારે છે.
તમે નેતા અથવા નાયક થવાને જન્મ્યા નથી તેથી આશ્રયી અને પરત ત્ર થવાને જન્મ્યા છે એવા ઘડીભર પણ વિચાર ન કરો. તમારામાં નાયક બનવાને ચેાગ્ય મહાન ગુણેા નથી તેના અર્થ એમ નથી કે તમારામાં જે કંઇ શક્તિ ન્યુનાધિક પ્રમાણુમાં રહેલી છે તેના વિકાસ ન કરવા જોઇએ. જ્યાં સુધી આપણે કસેાટીના પ્ર સગામાં મૂકાતા નથી ત્યાં સુધી આપણામાં જે શિક્ત ગૃઢ રહેલી છે તેનાથી અભણ રહીએ છીએ. જેએ દેખાવમાં કુદરતી રીતે નાયક થવાને લાયક ન હોય, જેઓએ તેઓના જીવનના આરંભકાળમાં સ્વાશ્રયનું ઝાંખું દર્શન કરાવ્યુ હાય છે, એવા લેાકેા પ્રાંતે મહાન નેતા તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામ્યા હૈાય છે. આવા નેતાએ કાઇનું અનુકરણ કરતા નથી; તેએ જનસમુદાયના વિચારોનું પ્રતિબિંબ માત્ર પાડતા નથી; પરં તુ તેએ પેાતે વિચાર કરે છે. તેએ પાતાના કાર્યક્રમ રચેછે અને તદનુસાર કાય બજાવે છે. મનુષ્ય જાતિના માટે ભાગ તે વસ્તીપત્રકના આંકડાઆમાં માત્ર વધારા કરે છે; પરંતુ ઘણા થોડા ભાગજ સ્વાશ્રયી હોય છે અને પેાતાના સહચારીએ કરતાં આગળ વધેલા અને વધતા હાય છે.
તમે જે માણસેાને જુએ છે અથવા જેના પરિચયમાં આવા છે તેમાંથી ઘણા ખરા કાઇ અન્ય વ્યક્તિ અથવા વસ્તુ પર આધાર રાખનારા હાય છે. કેટલાક લેાકેા પેાતાના દ્રવ્ય પર આધાર રાખે છે, તેા કાઇ પાતાના મિત્રા પર આધાર રાખે છે. કેટલાક લેાકેા પેાતાની પદવી અથવા સામાજીક સસ્થિતિ પર આધાર

Page #17

સ્વાશ્રયી બને.
*
* કે
રાખી રહેલા હોય છે. પરંતુ આપણે ભાગ્યે જ એવા કોઈ માણસને જોઈએ છીએ કે છે જે પોતાના પગ ઉપરજ ઉભો રહે છે, જે પોતાના ગુણે ઉપર આધાર રાખી જીવન
વહન કરતે હોય છે અને જે સ્વાશ્રયી હોય છે. જે લોકેએ આપણને સ્વાશ્રયી થતા - અટકાવી દીધા હોય છે તેવા લોકોને આપણે ભવિષ્યજીવનમાં કદિ ક્ષમા આપી શકતા નથી, કેમકે તેઓએ આપણે જન્મહક છીનવી લીધું છે. અમુક કાર્ય કેવી રીતે કરવું તે જ્યારે બાળકને તેને પિતા સમજાવે છે ત્યારે તેને પૂર્ણ સંતોષ થતું નથી, પરંતુ જ્યારે તે પોતે કાર્ય કરવામાં વિજયી નીવડે છે ત્યારે તેને હેરે અનહદ આનંદથી હસતો જોઈએ છીએ. વિજયની આ નવીન લાગણુથી સ્વમાન અને સવાશ્રય દિવસાનદિવસ વૃદ્ધિગત થાય છે.
કોલેજની કેળવણી વ્યવહારિક શકિતઓને વિકસાવવામાં સહાયભૂત થતી નથી. તે કારીગરોને માત્ર ઉપકરણેજ પૂરા પાડે છે. આ ઉપકરણને સદુપયેગ કરવાનું તેણે અનુભવની પાઠશાળમાં શીખવું જોઈએ. કેમકે અનુભવની પાઠશાળાથી જ મને નુષ્યનું ચારિત્ર્ય વિકસ્વર થાય છે અને મનુષ્ય પોતાના કાર્યમાં વિજય પ્રાપ્ત કર- * વાની કળા શીખે છે. શિષ્યને સ્વાશ્રયી બનવાનું, તેઓની આત્મશક્તિનું નિરૂપણ કરવાનું અને પિતામાં શ્રદ્ધા રાખવાનું શિખવવામાં શિક્ષકનું શિક્ષકત્વ અને ગૌરવ છે. આમ કરવાથી તે ભવિષ્યની પ્રજાની એક પ્રકારની મહાન સેવા બજાવે છે. જે યુવક સ્વાશ્રયી બનવાને યત્ન કરતો નથી તે જીવનમાં વિજય પ્રાપ્ત કરવાને અશકત Mીવડે છે. પિતાને અન્ય મનુષ્યો દ્વારા મળતી સતત સહાઓથી ચિરસ્થાયી લાભ થશે એમ માનવામાં મનુષ્ય મોટી ભૂલ કરે છે. તેવી માન્યતા એક પ્રકારને ભ્રમ છે.
પ્રત્યેક એગ્ય મહત્વાકાંક્ષાનું અંતિમ લક્ષ્યસ્થાન સામર્થ્ય અથવા શકિતની પ્રાપ્તિ હોય છે, અને અનુકરણ અથવા પરતંત્રતાથી દૌર્બલ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે. શકિત હમેશાં ત્પન્ન અને સ્વવિકસિત હોય છે, કેમકે કસરતશાળામાં બેસી રહેવાથી અને આપણું વતી બીજા માણસને કસરત કરવા દેવાથી આપણા શારીરિક બળમાં વધારો થઈ શકે જ નહિં. બીજા લોકો પર આશ્રય રાખવાની ટેવથી પોતાના પગ ઉપર ઉભા રહેવાની શકિતને જેટલો મહાસ થાય છે તેટલે અન્ય કશાથી થત નથી, જે તમે બીજા ઉપર આધાર રાખતા હશે તે તમે કદિ સામર્થ્યવાન અથવા જિક બની શકશે નહિં. તમારા પોતાના પગ ઉપર ઉભા રહેતા શીખે, અથવા જગતમાં મહાન થવાની તમારી મહેચ્છાને સદાને માટે દાટી દે. તે પોતાનાં બાળકોને ભવિષ્યમાં મુશીબતે વેઠવી ન પડે એવા હેતુથી જે મા
સે બાળકોને આબાદ ક્ષેત્રમાં મુકવાનો પ્રયાસ કરે છે તેઓ તેઓને અજાણપણે જોખમ અને આફત ભરેલા પ્રસંગોમાં મૂકે છે. આથી તે બાળકે જગમાં આગળ વધવાને બદલે પાછા હઠશે એ પૂરેપૂરો સંભવ રહે છે. જેટલું બળ બીજા પાસેથી મેળવી શકાય તેટલું મેળવવાને યુવાન માણસે યત્ન કરે છે. તેઓ સ્વા

Page #18

M
શ્રી ખાત્માનંદ પ્રકાશ.
ભાવિક રીતે અનુકરણ કરનારા અને બીજા ઉપર આધાર રાખનારાજ હોય છે, અને તેઓ હમેશાં તેવાજ રહેશે એમાં લેશ પણ સ ંદેહ નથી. જ્યાંસુધી તેને અવલખન પુરૂ પાડવામાં આવે છે, ત્યાંસુધી તેને એકલા સ્વત: ચાલવાની વૃત્તિ થશે નહિ અને જ્યાંસુધી તમે તેએને તમારા પર આધાર રાખવા દેશે। ત્યાંસુધી તે તમારી પર આધાર રાખતા અટકશે નહિ. જાતમહેનત અને સ્વાશ્રયથીજ મલ અને શક્તિઓના સદા વિકાસ થાય છે.
આપણે જાતે પરિશ્રમ લેવાની જરૂર નથી, કેમકે આપણા માટે બીજા માણુસા સઘળુ કાર્ય કરે છે એવી લાગણી થવાથી અવિચ્છિન્ન યત્નમાં ભંગ પડે છે અને જાતમહેનત તથા સ્વાશ્રયના સદંતર નાશ થાય છે. સંપૂર્ણત: નિરેાગી શરીર સપત્તિ ધરાવનારા યુવકોને બાહ્ય સહાય્યને માટે તિવ્ર ઈચ્છા રાખી એ હાથ જેડીને ઉભેલા જોતા અત્યંત ખેદ થાય છે.
તમારા પરિચયમાં આવનારા માણસામાંથી કેટલા બધા કંઇક વસ્તુને માટે સર્વદા રાહ જોયા કરે છે તેના તમે કર્દિ વિચાર કર્યાં છે? તેમાંના ઘણાખરાને તે તે વસ્તુ કયી છે. તેનું પણુ જ્ઞાન હેતુ નથી, છતાં પણ તેઓ કઈક વસ્તુને માટે નિરંતર તલસ્યા કરે છે, ગમે તે રીતે તે ‘ કઇક ’ તેના પ્રતિ ખેંચાઈને આવશે, સોગાના સુખદ સુયેાગ થશે, એવુ' કંઇક બનશે કે જે વડે પેાતાને માટે માર્ગ ખુલ્લે થશે, કોઇ તેઓને સાહાત્મ્ય કરશે કે જેથી કરીને કેળવણી, ભવ્ય તૈયારી અથવા સાધના વગર તેઓ કોઇ પણ રીતે પ્રગતિમાન થઇ શકશે એવા એવા અનેક અનિર્દિષ્ટ વિચારે તેએનાં હૃદયમાં સદા રમ્યા કરતા હોય છે. કેટલાક લેાકેા પિતા તરફથી, ધનવાન પિતૃવ્ય અથવા માતુલ તરથી, અથવા કાઇ દૂરના સંખ્ંધી તરફથી પ્રાપ્ત થનાર દ્રવ્યરૂપ સાહાત્મ્યની રાહ જોતા હોય છે. વળી કેટલાક લેાકેા પેાતાને સહાયભૂત થવાને ગહન ભાષ્ય યાગ, પ્રેરણા અથવા માત્સાહનની પ્રતીક્ષા કરી રહ્યા હાય છે. જે મનુષ્યને અન્ય લેાકેા તરફથી કોઈ પણ પ્રકારની મદદની, પ્રેરણાની અથવા સંપત્તિની રાહ જોવાની ટેવ પડી હોય છે એવા લેાકેા જગમાં કાઇ પણ ઉપયાગી કાર્ય કરવા શક્તિવાન થઈ શકતા નથી.
જે મનુષ્ય પેાતાની જાતને બાહ્ય સહાય્યથી રહિત કરે છે, જે પોતાના અવ લખનને ફેકી દે છે, અને કેવળ પોતાના ઉપર જ આધાર રખે છે તેને જ વિજયી મનવાનું સુભાગ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. સ્વાશ્રયરૂપી કુ ંચીથી વિજયપ્રાસાદનું દ્વાર ઉઘાડી શકાય છે. સ્વાશ્રયથી જ સ્વશક્તિના આવિર્ભાવ અને વિસ્તાર થાય છે. અન્ય માણસા તરફથી સહાત્મ્યની આશા રાખવાની ટેવથી વિજયપ્રસાદના મુખ્ય આધારભૂત સ્વાશ્રયના ઉચ્છેદ થાય છે. એક મહાન કંપનીના મુખ્ય કાર્ય વાહુકે હુમાં જ મને કહ્યું હતું કે હું મારા પુત્રને બીજા ધંધામાં ઝેડવા યત્ન કરૂ છું કે જ્યાં તેને

Page #19

સ્વાશ્રયી અનેા.
૭૩
કઠિન સ યેાગેામાંથી પસાર થવું પડે. તેણે પેાતાના પુત્રને પેાતાની સાથે જોડવા ઇચ્છયુ નાંહે, કેમકે તેને ભય લાગ્યા કે તે કદાચ તેનાપર આધાર રાખે અથવા તેના તરફથી ખાસ મહેરબાનીની આશા રાખે.
જેઓને પેાતાના પિતા તરફથી અતિશય પરિપેાષણ મળે છે, જેઓને ઇચ્છાનુસાર વર્તવાની છુટ આપવામાં આવે છે તે ભાગ્યે જ અતિ ઉપયાગી કાર્યો કરી પ્રકાશમાં આવી શકે છે. સ્વાશ્રયના નિરંતર થતા વિકાસથી જ મળ અને શ્રદ્ધા નિષ્પન્ન થાય છે. સ્વાશ્રયથી જ વિજય પ્રાપ્ત કરવાની શક્તિના તથા સંગીન કાર્ય કરવાની શક્તિના વિકાસ થાય છે. પાળક પેાતાના પિતાપર આધાર રાખી શકે છે અથવા પિતા તરફથી ખાસ મહેરાનીની આશા રાખી શકે છે એવા સ્થળે તેન મૂકવા એ જોખમ ભરેલુ છે. આપણે જાણીએ છીએ કે આપણે ડુબશુ નહિ એવા અગાધ જલમાં તરતાં શીખવાનું શું મુશ્કેલી ભરેલુ છે? જે સ્થળે જલ વિશેષ ઉંડુ હોય છે, જ્યાં તરવાની વા ડુવાની જરૂર પડે એવુ` હાય છે. આવા સ્થળમાં તરવાનું વિશેષ ત્વરાથી શીખી શકાય છે, સંભવિત હોય ત્યારે આધાર રાખવા અને અગત્ય જાય નહિ ત્યાંસુધી કાર્ય ન કરવુ એ માનુષી સ્વભાવ છે, આપણા જીવનમાં · જોઇએ ’શબ્દથી આપણામાં રહેલી સર્વોત્કૃષ્ટ શકિતએ ઉત્તેજીત થઇ મહાર આવે છે. પેાતાના પિતા તરફથી હમેશાં સાાય્ય મળતી હોય છે ત્યારે જે માળકા અતિ ઉપયાગના થતા નથી તેને જ્યારે પાતામાં રહેલી સામગ્રીપર આધાર રાખવાનું કહેવામાં આવે છે, જ્યારે તેએને કાર્યમાં સફલતા વા નિષ્ફલતા મેળવવાની જરૂર પાડવામાં આવે છે, ત્યારે તેએ અલ્પ સમયમાં આન્ધ્ર મૂત શક્તિ અથવા ખલ બતાવે છે એ સમાન્ય અનુભવને વિષય છે, જે ક્ષણે તમે બીજા લેાકેા તરફથી સાહાય્ય મેળવવાના યત્ન કરવાનું ત્યજી દેશે, સ્વતંત્ર સ્વાશ્રયી મનવાના યત્ન કરશેા કે તરતજ વિજયના માર્ગ પર તમારૂં પ્રયાણ શરૂ થશે. તમે બાહ્ય સાહાત્મ્યને મહિષ્કાર કરશે કે તેજ ક્ષણે તમને અનનુભૂત અને અપૂર્વ મલની સહુજ પ્રાપ્તિ થશે.
આ જગતમાં સ્વમાન કરતાં કોઇ વસ્તુને વિશેષ મૂલ્યવતી લેખવામાં આવતી નથી. અને માહ્ય સાહાય્ય મેળવવાના પ્રયાસમાં તમે અત્ર તત્ર ભમ્યા કરશે તે તમે તમારૂં સ્વમાન જાળવી શકવાના નથી એ ચેાક્કસ છે. તમે સ્વાશ્રયી બનવાના અને તમારી જાતને સ્વતંત્ર સ્થિતિમાં મૂકવાના નિશ્ચયાત્મક સંકલ્પ કરશે તે તમે તમારી જાતને અપરિમિત નૂતન ચૈતન્ય અને ખલથી સમન્વિત થયેલી આઅત્યલ્પ સમયમાં જોવા સુભાગી થશે. બાહ્ય સાહામ્ય કચિત્ આશીર્વાદરૂપ ભાસે, પર ંતુ વસ્તુતઃ તે સ્વશક્તિ વિનાશક શાપ સમાન છે. જે લેાકેા તમને દ્રવ્યની

Page #20

૭૪
શ્રી આત્માનં પ્રકાશ
સાડા કરે છે તે તમારા સાચા મિત્ર નથી; પરંતુ જેએ! તમને તમારા પાતાના ઉપર આધાર રાખવાની, તમારી પોતાની શાંક પર ઝઝુમવાની, તમારી પેાતાની જાતને સહાયભૂત થવાની આગ્રહયુક્ત જરૂર પાડે છે તેઓને જ તમારા ખરેખરા સુહૃદય સમો,
( અપૂર્ણ.)
જૈન બન્ધુઓને ખાસ ઉપયોગી સૂચનાઓ,
ઘણાએક જુના પુરાણા વખતથી દયાળુ જૈન પાંજરાપાળા સ્થાપીને ખેડાં, અપંગ અને અનાથ એવા પશુઓનું પાલન કરતાં આવ્યા છે અને જો કે પ્રથમ કરતા અત્યારની તેમની આર્થિક સ્થિતિ એટલી બધી સારી નથી તેમાં એકદર ઘણેાજ ઘટાડા થયેલા જણાય છે તે પણ તેએ લાશમે નહુિતા દયાની ખાતર પણ માની લીધેલા અને માથે પડેલા એ એને ખેંચ્યાં કરે છે. એટલું જ નિઠું પણ પષાદિ પર્વ પ્રસંગે પુષ્કળ દ્રવ્યના ઉઘરાણા કરી કસાઇ લેકા પાસેથી પણ ઘણાએક પશુ પ ખીએને છેડાવી પાંજરાપોળમાં મૂકી તેના ખર્ચમાં આર વધારા-કાર્યો કરે છે, આ બધાય ખર્ચીને તેમજ બીજા કંઇક માગતુક ખર્ચને તેએ ગમે તે રીતે પહેાંચી વળે છે. મિષ્ટાન્ન માલ જમવા પાછળ લાગેાના ખર્ચ તેમજ નાના મેાટા મહાચ્છવ નિમિ-તે પણ અઢળક ખર્ચ કરાય છે. આમ છૂટી છવાય અનેક દિશામાં જૈનેનાં દ્રવ્યના પુષ્કળ વ્યય થાય છે, પરંતુ સ્વ સમાજના ઉદ્ધાર થાય, સમાજની સ્થિતિ સર્વ રીતે સુધરે અને જે જૈન સમાજે પ્રથમ જાહેાજલાલી કરી બતાવી પેાતાનુ એક છત્ર રાજ્ય સ્થાપ્યું હતું. તેવીજ નહિત તેની કઇ ઝાંખી થવા પામે એવી સમાજની સ્થિતિ સુધારવા માટે હવે જૈનાએ વિચાર પૂર્વક વિવેકથી ખાસ જરૂરી દિશામાંજ દ્રવ્યના વ્યય કરવા જોઇએ. પાંજરાપાળેા પાછળ એ સુમાર દ્રવ્યના અને વખતના વ્યય કરવા ઉપરાંત તનતાડ મહે નત કરવામાં આવે છે. તેમ છતાં તેના સાધ્ય અને હેતુનુ અચાક્કસપણુ રહી જવાશ્રી તથા વ્યવસ્થાની પૂરેપુરી ખામીથી તેનાથી ભાગ્યેજ કોઈને સતેષ ઉપજતે હશે. બાકી તેના જે પરિણામેા વખતે વખત બહાર આવતાં સંભળાય છે, તેથી ખેદતા અનેક સહૃદય જનાને પેદા થતા હશેજ. તે પશુ પંખીઓ કરતાં અસ ંખ્ય ગુણી ચઢતી પંકિતના લેખાતા મનુષ્યા તરફ એટલી અનુકંપા કેમ દાખવવામાં આવતી નથી ? સામાન્યત: માનવજાતમાં પશુ કરતાં વધારે સમજ ગુણુની કદર અને સદગુણનું અનુકરણ કરવા શિકિત રહેલી છે તેની કાણ ના કહી શકશે ? જો સીદાતી સ્થિતિમાં આવી પડેલા સકળ માનવા ઉપર અનુકંપા કરવાનુ મની ન

Page #21

જૈન સમાજની દાઝ ધરનારને બે બેલ.
૭૫ શકે તે તેમાંના ખાસ આસ્તિકવર્ગ ઉપર અને તેમ પણ બની ન શકે તો સ્વધર્મી બંધુઓ ઉપર અનુકંપા શા માટે નથી આવતી ? જે કંઇ આવે છે તો તે પશુ પંખીઓ ઉપર આવે છે એટલી બધી આવે છે ? તેમાં જેમ સહુ જેનીઓ સ્વસ્વ શકિત અનુસાર ભાગ રસભર લે છે તેમ આ સ્વધમી બંધુઓની સ્થિતિ સુધારવા અને તેમને ઉંચી પંકિત ઉપર મૂકવા લે છે ખરા? નહિ જ. તો તેમનામાં શ્રાવક ગ્ય શ્રદ્ધા, વિવેક અને કરણે રહેલી શી રીતે માનવી? ખરું જોતાં તે સ્વયમી બંધુએ પ્રત્યે કેવળ અનુકંપા-દયાજ નહિ પણ પૂર્ણ પ્રેમ ભકિત ભાવવાળુ વર્તન રાખી તેમનો ઉદ્ધાર કરવા કટિબદ્ધ રહેવું જોઈએ તેજ શ્રાવકપણાની સફળતા થાય તેમ છે.
ઇતિશ. પાંજરાપોળ પ્રમુખ જીવ દયાની સંસ્થાઓ આશ્રી કંઈક • આ સંબંધમાં કંઈક વ્યવહારૂ સૂચના કરી શકાય એમ છે. લૂલાં લંગડાં અપંગ કે કેવળ અશકત પશુઓનેજ પાંજરાપોળમાં જરૂરી રક્ષણ મળે. સશકત કે સબળ જાનવરોને ખાસ તથા પ્રકારના દુષ્કાળાદિક કારણ વગર સંગ્રડ ન કરાય તેમાં પણ ગ્ય વ્યવસ્થા અવશ્ય લેવી જોઈએ. રક્ષણ માટે રાખેલા જાનવરેનો વ્યવસ્થા ખામીથી નકામે વિનાશ થવો ન જોઈએ. વ્યવસ્થાની ખામીથી પૈસાને ખર્ચ પણ નકામે થવા ઉપરાન્ત લોકવિશ્વાસ ભંગ થવા પામે છે, કેમકે લો જે પૈસા આપે છે તે તેને સદુપયોગ કરવા માટેજ; તે તેમજ થવો જોઈએ એટલું જ નહિ પણ આવાં કામ સહ જેન તેમજ જૈનેતર સમુદાયની સરખી દીલજીથી વિવેકપૂર્વક ચાલે એમ સારું. આ ઉપરાન્ત જેનોએ બીજુ ઘણું એક મહત્વનું કાર્ય પિતાના પગ ઉપર ઉભા રહીને કરવાનું હોય છે. તે માટે પુષ્કળ નાણાંની જરૂર છે. જૂદી જૂદી જાતની જરૂરી કેળવણીને જેન આલમમાં બહોળે પ્રચાર કરવાની અનિવાર્ય જરૂર છે. તેમાં સહ જેનબંધુઓએ ઉદાર દીલથી ભેગ આપવું જોઈએ એમ કરવાથી બહુ સુંદર ફળ–પરિણામ મેળવી શકાશે અને ઘણાએક બીજો સારાં કામ પણ એથી એનાયાસે સાધી શકાશે.
ઈતિશમ . લેવ–મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ.
જૈન સમાજની દાઝ હૈયે ધરનારને બે બેલ.
જેન વેતાંબરોની બહોળી વસ્તી કાઠીયાવાડ તથા ગુજરાતના જુદા જુદા વિભાગોમાં વહેળે ભાગે વસેલી જણાય છે. તેમજ કચ્છ-વાગડ અને મારવાડ તથા માળવા તરફ પણ જેનેની પુષ્કળ વસ્તી આવેલી છે. ચાલુ વર્ષમાં વૃષ્ટિની

Page #22

g
શ્રી આત્માનă પ્રકાશ
ખામીથી ઘણા જૈન કુટુએ એક અથવા ખીજી રીતે કફેાડી સ્થિતિમાં આવ્યા હશે તેમાં પણ હદ ઉપરાંત રોગચાળા અને માંઘવારીની હાડમારી તેા જૂદીજ. આવી ભયંકર સ્થિતિમાં ઉદાર શ્રીમતાએ પેાતાના પુન્યાપાર્જિત દ્રવ્યના સદુપયોગ કરવા ઉચિત જ લેખાય. જેમના આધારે અનેક ધર્મ કાર્યાં અવલ ખી રહે છે તે જૈન કુટુ’એનાં જીવન ટકાવી રાખવા સુજ્ઞજને એ દીર્ઘદ્રષ્ટિ વાપી યોગ્ય પ્રત્ર ધ કરવા જોઇએ. આનદજી કલ્યાણજીની પેઢીમાં તેમજ અન્યત્ર જ્યાં જ્યાં આવા ખાતામાં વાપરી શકાય એવી રકમ અનામત કે વ્યાજે પડી હાય તેના વખતસર ઉપયેગ કરવામાં ન આવે તેા પછી તે રકમેા શા કામની ! વ્યાજ ઉપજાવી મૂળમાં વધારા કરી ખુશી થવા જેવી ખેાટી વાણીયા વિદ્યા તજી દઇ, વ્યાજ સહિત મૂળ પણ અણીના વખતે વિવેકથી ખી તે મૂળના મૂળરૂપ (જીવન) ને ટકાવી રાખવા પ્રયત્ન કરવા જોઇએ એનુજ નામ ખરૂં ઉત્પાદક દ્રવ્ય કહી કે લેખી શકાય. અમૂલ્ય જીવને નષ્ટ થયા પછી દ્રવ્યના ગમે તેટલા ઢગ હાય તેપણ તે શા કામના ગણાય ? અરે પશુઓ કરતાં અસંખ્યગણુ ઉપયેગી મનુષ્યજીવન ટકાવી રાખવા જરૂર જૈનમ ધુઆએ પોતપોતા
થી મનતી મદદ કરવી જોઇએ.
લે-મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ
માર્ણ
આપણ્ણા પરમપૂજ્ય પવિત્ર આબુ તીર્થના આપણા ભવ્ય દેવાલયેામાં કાઇ પણ શખ્સ બુટ પહેરીને પ્રવેશ ન કરી શકે તેવા ડરાવ તે પ્રદેશના એજંટ ટુ ધી ગવરનર મી૰ કાલીન સાહેબે તે વખતના નામદાર વાઇસરાયની પરવાનગીથી કરી આપેલે! છતાં તેજ ઠરાવનું ઉલંઘન કરી હાલના ત્યાં આવેલા મે. એજંટ ટુ ધી ગવરનર અને એક બીજા યુરોપીયન અધિકારીએ બુટ સહિત દેરાશરમાં પ્રવેશ કર્યા છે એવા ખખર સર્વત્ર ફેલાતા સમગ્ર જૈન કેામની લાગણી અત્યંત દુખાણી છે. આ સંબધમાં મુંબઇ જૈન કનફરન્સ એન્ડ્રીસ તરફથી નામદાર વાઈસરાય સાહેબ ઉપર તાર કરવામાં આવ્યેા છે. દરેક ગામના જૈન સ ઘેએ તે મમતમાં પેાતાની સહાનુભૂતિ તારપત્ર દ્વારા જણાવાની જરૂર ખાસ છે.

Page #23

થાવલોકન,
ગ્રંથાવલોકન.
૧-કર્મ ગ્રંથ પહેલે, ૨-કર્મગ્રંથ બીજે, ૩-ચીકા પ્રશ્નાતર (ઇંગ્લીશ) 8-Some Distinguished Jain–આ ચાર ગ્રંથ શ્રી આત્મારામજી જૈન પુસ્તક પ્રચારક મંડળ-આગ્રા તરફથી ભેટ મળ્યા છે. પ્રથમના બંને ગ્રંથ કર્મગ્રંથ વિષયના છે, જે મૂળ સાથે હીંદીમાં ભાષાંતર છે. બંગાળા-મારવાડ અને પંજાબ દેશ કે જ્યાં ગુજરાતી ભાષાના અપરિચિત જૈન બંધુઓ હોવાથી હિંદીમાં ભાષાંતર આપી તેની જરૂરીયાત પુરી પાડી છે. હાલમાં આ સંસ્થા આવા અનેક તત્ત્વજ્ઞાનના ઉપયોગી ગ્રંથ હિંદી ભાષામાં પ્રગટ કરી જેન સાહિત્યને પ્રકાશમાં લાવે છે. પ્રથમ કર્મગ્રંથમાં કર્મવાદનું મન્તવ્ય, કર્મવાદ ઉપર થનારા આક્ષેપ અને તેનું સમાધાન, વ્યવહાર અને પરમાર્થમાં કર્મવાદની ઉપગીતા, કર્મવાદનો સમુત્થાનકાળ અને તેને સાધ્ય, કર્મશાસ્ત્રનો પરિચય, કર્મશાસ્ત્રમાં શરીર, ભાષા ઈન્દ્રિય આદિપર વિચાર, કર્મશાસ્ત્રને અધ્યાત્મશાસ્ત્રપન, અને વિષયપ્રવેશ એ વિષય ઉપર અનુવાદકે ઘણુંજ સરલ અને જાણવા ગ્ય વિવેચન કર્યું છે, કે જેનું વાંચન કર્યા પછી ગ્રંથમાં પ્રવેશ કરનારને ઘણું સુગમતા થાય છે. ભાષાંતરમાં ગાથાના અર્થ સાથે ભાવાર્થ આપવાથી સમજનારને કે વાચકને સહેલાઈથી જ્ઞાન થાય છે. છેવટે શ્વેતાંબર તથા દિગમ્બર સમુદાયના કર્મગ્રંથોમાં કયાં કયાં ફરક છે તે પણ બતાવ્યું છે અને ત્યારબાદ આ ગ્રંથમાં આવેલ પારિભાષિક શબ્દનો દેષ પ્રાકૃત-સંસ્કૃત અને હિંદિ એ ત્રણ ભાષામાં આપવામાં આવ્યું છે અને કર્મ વિષયક ગ્રંથ વેતામ્બર સમાજમાં ક્યા કયા હાલ પ્રચલિત છે તે જણાવી પ્રથમ કર્મગ્રંથનું પુસ્તક સંપૂર્ણ કર્યું છે.
બીજા કર્મ ગ્રંથમાં પ્રથમ ગુણસ્થાનનું ટુંક સ્વરૂપ આપી ગ્રંથની શરૂઆત કરી છે, જેમાં કેટલાક યંત્ર પણ આપવામાં આવ્યાં છે. આ ગ્રંથમાં પણ છેવટે ઉપર મુજબ શબ્દ છેષ આપવામાં આવ્યો છે. આ ગ્રંથમાં દરેક સ્થળે અર્થ સાથે ભાવાર્થ આપી બહુજ ટ ભાષાંતર કરવામાં આવેલ છે અને બંને ગ્રંથમાં છેવટ મૂળ ગાથાઓ પણ આપવામાં આવેલ છે. નવીન પદ્ધતિ પ્રમાણે કરવામાં આવેલ આ ભાષાંતર ઘણુંજ સરલ થયેલ હોવાથી તત્વજ્ઞાનના ગ્રંથોનું આવી પદ્ધતિ પર ભાષાંતર કરવામાં આવે તો જનસમાજને બહુજ ઉપયેગી થાય એમ અમે માનીયે છીયે. - ૩ ત્રીજે ગ્રંથ ચિકાગો પ્રનત્તર જે કે શ્રીમાન વિજ્યાનંદસૂરિની કૃતિનો આ ગ્રંથ હિંદિમાં છપાયેલ છે, જેનું આ ઇંગ્લીશમાં ભાષાંતર છે. જૈનતર કે

Page #24

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
યુરોપી પ્રજાની દષ્ટિએ આવા ગ્રંથે આવે તે ઈચ્છવા એગ્ય હોવાથી આવા બીજા ગ્રંથોના ઇંગ્લીશ ભાષાંતર થવાથી જૈનદર્શનની મહત્વતા જૈનેતર દશનેમાં વધે અને જેનદર્શનના વિશાળ સાહિત્ય માટે તેઓ આશ્ચર્ય થાય તે સ્વભાવિક છે.
૪ ચોથે ગ્રંથ કેટલાક પ્રસિદ્ધ પુરૂષેના જીવનવૃત્તાંત ટુંકમાં ઈગ્લીશમાં આપવામાં આવેલ છે. જેમાં કેટલાક પુરૂષોના જીવનવૃત્તાંત પ્રસિદ્ધ અને કેટલાક જેવા કે ભામાશાહ, રસીંહભંડારી, અજમેરના પ્રખ્યાત ધનરાજજી, અમરચંદજી સુરાણ વગેરે પ્રખ્યાત પુરૂના ચરિત્ર છે કે નવીન છે. જેમાં પ્રખ્યાત પુરૂના આ ચરિત્ર જેન કોમને અનુકરણ કરવા એગ્ય અને જેનેતર કોમમાં તે જાણ થવાથી જેન કમની મહત્વતા દેખાડનારા છે. આવી રીતે આ ચારે ગ્રંથોની આ સંસ્થાએ કરેલ પ્રસિદ્ધિ ઉપયોગી હેવાથી જૈન સાહિત્યની વૃદ્ધિ થઈ છે. અમે આ કાર્ય માટે તેના કાર્યવાહકેને ધન્યવાદ આપવા સાથે તેમના કાર્યની અભિવૃદ્ધિ ઈછીયે છીયે.
શ્રીમાન મૂળચંદજી મહારાજના સુશિષ્ય આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયકમલસૂરિજીને સ્વર્ગવાસ, ઉક્ત શ્રીમાન આચાર્ય મહારાજ સુરત તાબે બારડોલી ગામમાં ઢંકા દિવસની બીમારી ભોગવી આ માસની શુદ ૧૩ ના રોજ સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. આ મહાત્મા ઘણુ વર્ષોના દિક્ષીત હોવા સાથે ક્રમસર પંન્યાસપદવી ગ્રહણ કર્યા પછી બે વર્ષ પહેલાં આચાર્યની પદવી પ્રાપ્ત કરેલી હતી. લધુવયમાં ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું હતું અને બાળબ્રહ્મચારી હતા. ચરિત્ર પાળવામાં ઉસુક અને ક્રિયા ત્રિ હતા. સ્વભાવે શાંત, હૃદય નિષ્કપટ, મીલનસાર અને સરળ હતા, દરેક સ્થળે વિહાર કરી રડતત ઉપદેશ કરતા હતા. આવા એક મુકિની જૈન કેમને ખરેખર નેટ પડી છે. જેને માટે આ સભા અત્યંત ખેદ જાહેર કરે છે. બા મામાના પવિત્ર આત્માને પરમશાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ એમ પ્રાર્થના કરીયે છીયે.
શ્રીમાન મુનિ મહારાજશ્રી ભક્તિવિજયજી મહારાજને સ્વર્ગવાસ.
ન્યાયાંનિધિ શ્રીમદ્દ વિજયાનંદસૂરિના શિષ્ય શ્રીમદ્દ પ્રવર્તકજી મહારાજશ્રી કાતવિજયજી મહારાજના શિષ્ય મુનિરાજશ્રી ભક્તિવિજયજી મહારાજ ભાવનગરમાં ચાલતા માસની શુદ ૩ મંગળવારની રાત્રિના સવાઅગીયાર વાગે સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. મુનિરાજશ્રી ભક્તિવિજયજી મહારાજ સંસારીપણે વળાના વત્ની અને ખાનદા મહેતા કુટુંબના નબીરા હતા. બાલ્યાવસ્થાથી વૈરાગ્યવાસના ઉત્પન્ન થવાથી લઘુવયમાં એટલે સં.૧૯૬૩ની સાલમાં શ્રીમાન વિજયાનંદસૂરિ

Page #25

વર્તમાન સમાચાર.
પાસે ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું હતું. અને પ્રવર્તકજી મહારાજશ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજના શિષ્ય થયા હતા, તેઓશ્રી બાળબ્રહ્મચારી હોવા સાથે દિક્ષા પર્યાય પણ ૩૧ વર્ષને હતો, તેઓશ્રીએ છેવટ સુધી શુદ્ધ ચારિત્ર પાળવા સાથે ચારિત્રની ક્રિયામાં પણ ઉત્સુક હતા. આ મહાત્મામાં બસાધારણ ગુણ એ હતો કે કઈ પણ આબાળ, વૃદ્ધ, લોન વગેરે કાઈ પણ મુનિરાજની હૃદયપૂર્વક વૈયાવચ્ચ કરતા હતા અને ગમે તેવા સંયોગોમાં પણ મિલનસાર થઈ જતા હતા. વૈયાવચ્ચ કર વાથી તીર્થકર ગોત્ર બંધાય છે એમ શાસ્ત્રકારે જેમ કહ્યું છે તેમ તેઓ કહેતા હતા. જે સમુદાયના મુનિરાજે શ્રીમાન આત્મારાજી મહારાજના સમુદાયની સાથે અમુક વ્યવહાર રાખતા નહે તાસંબંધમાં આવતા નહોતા તેવા મુનરાલી પણ અંતે વખતે વૈયાવચ્ચ સારવાર કરી સાથે રહી તેઓની સાથે પણ મિલનસારપણું બતાવેલું જાહેર છે. કેટલાક ગામ કે જયાં દેવદ્રવ્યનું દેવું હતું તે તે ગામના સમુદાયને ઉપદેશથી પોતાની જાતમહેનત થી દેવદ્રવ્યનું રક્ષણ કરી તેમાંથી મુક્ત કરાવ્યા હતા.
શાનદ્ધાર ઉપર અખલિત પ્રેમ હતો જેને લઈને પ્રાચિન ગ્રંથ, હાલિખિતે પ્રો, છીપેલા ગ્રંથા વગેરેને પિતાના ઘણા વખતના સુપ્રયત્નથા મંક સારે ભંડાર તૈયાર કર્યો હતો અને તે શ્રી જેને આત્માનંદ સભાને રક્ષણ માટે સુવ્યવસ્થા માટે સેપ્યો છે.
બે વર્ષથી તેઓશ્રીના શરીરમાં સહેજસાજ માંદગી શરૂ થઈ હતી. થોડા વખતથી રોગે ભયંકર સ્વરૂપ લીધું હતું. વ્યાધિ અતિશય છતાં સમતા ભાવથી સહન કરતા હતા. છેવટ સુધી શાંતિ દેખાતી હતી. છેલ્લી વખતે પણ સમાધિપૂર્વક અતિ પરમાત્માન ના પચ્ચાર મરણ પૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા છે. આવા મુનિ મહારાજના સર્ગવાસથી જૈન સમાજને એક મુનિરત્નની ખેટ પડી છે. સભા પિતાની અત્યંત દીલગીરી જાહેર કરે છે. છેવટે તેમના ચારિત્રપાત્ર સુષ્ય મુનિરાજશ્રી જશવિજયજી મહારાજને ઉક્ત મહાત્માને સુપગલે ચાલવા નમ્ર વિનંતી કરે છે અને તે મહાત્માના પવિત્ર આત્માને પરમ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ એમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીયે છીયે.
પંન્યાસજી શ્રી મુકિતવિમળજી મહારાજને સ્વર્ગવાસ. ઉક્ત મહાત્મા ૨૫ વર્ષની લધુ વયમાં ગયા માસમાં અમદાવાદમાં સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. આ મુનિરાજ ધર્મના સારા અભ્યાસી અને ક્રિયાપાત્ર હતા. તેઓશ્રીની જીંદગી લંબાણી હોત તો તેઓ એક વિદ્વાન મુનિરાજ ચાત ગેમ ચેકરા હતું. એમના ગ૭માં તેઓશ્રીની ન પુરી શકાય તેવી ખોટ પડી છે. તેઓશ્રીના પવિત્ર આત્માને પરમ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ એમ પ્રાર્થના કરીયે છીયે.
- શેઠ લલ્લુભાઈ ધરમચંદ ઉદયચંદ ઝવેરીને સ્વર્ગવાસ.
ધર્મનિષ્ઠ પ્રખ્યાત ઝવેરી શેઠ ધરમચંદ ઉદયચંદના જયેષ્ઠ પુત્ર, બંધુ લલ્લુભાઈ ધરમચંદ ૪૭ વર્ષની વયે તાવની બીમારીલી તા. ૨૮-૯-૧૯૧૪ના રોજ પંચત્વ પામ્યા છે. બધુ લલ્લુભાઈ સ્વભાવે શાંત, સરલ, ઉદાર અને જેને કામની દાઝ દિલમાં ધરનાર એક નરરત્ન હતા. ઝવેરાતના ધંધામાં પૂર્ણ બાહોશ હોઈ મુંબઈ તેમજ અરબસ્તાન, વિલાયત, ફ્રાન્સ અમેરિકા આસ્ટ્રેલીયા

Page #26

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વગેરે દેશોમાં પેઢી સ્થાપી ઝવેરાતના ધંધામાં પોતાનું નામ મશહુર ક્યું હતું. અને સાથે અનેક દેશબંધુ અને ધર્મબંધુઓને તેવીજ સહાય આપી હતી. વળી ધાર્મિક અને બીજી બાબતમાં પણ અનેક સખાવતો કરી મનુષ્યજન્મ સાર્થક કર્યું હતું. વળી હાલમાં બે વર્ષ પહેલાં રૂ ૬૦૦૦૦) સાઠ હજાર જેવી મોટી રકમ કાઢી પોતાના મરહુમ પિતાના નામથી કેળવણી ફંડની સ્થાપના કરી હતી. પિતાના લધુ બંધુ શેઠ જીવણચંદભાઈ પણ કે જે સમાજસેવા અને જાહેર સખાવત માટે સુપ્રસિદ્ધ છે. તેના દરેક કાર્ય અને વિચારને ઉત્સાહ સાથે સલાહકારક આ બંધુ લલ્લુભાઈના સ્વર્ગવારથી તેમના કુટુંબને તેમની જ્ઞાતિ અને ન સમાજને એક નરરત્નની ખોટ પડી છે તે માટે અમે અમારી દીલગીરી જાહેર કરીયે છીયે. સાથે બંધુ જીવણચંદભાઈના માતુશ્રી અને કુટુંબને દિલાસો આપવા સાથે તેમના આત્માને પરમ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ એમ ઈચ્છીયે છીયે.
બંધુ ચીમનલાલ ડાહ્યાભાઈ દલાલ એમને સ્વર્ગવાસ. વડોદરા નિવાસી બંધુ ચીમનલાલ કુમાર ૩૫ વર્ષની ભરયુવાન વયે તાવની બીમારીથી પંદર દિવસ પહેલાં વડોદરા શહેરમાં આ ફાની દુનિયાનો ત્યાગ કરી ગયા છે. બંધુ ચીમનલાલ વડોદરા સ્ટેટમાં સરકારી સેન્ટ્રલ લાયબ્રેરીના આસીસ્ટંટ મેનેજર હતા. શ્રીમાન ગાયકવાડ સરકા રના તેઓ પતિપાત્ર હતા. તેઓ જેન હેયના ભક્ત અને શોખીન હોવાથી તેમના સ્વર્ગ વાસથી જેના કામને એક સાહિત્ય શોધક નરરત્નની ખરેખરી બોટ પડી છે. તેમના સાહિત્ય વિચાર રત્નોને હાલ તો લય થયું છે. થોડા વખ થયા નામદાર ગાયકવાડ સરકારના ખરચે જેન સાહિત્યને પ્રકાશમાં લાવવાનું તેમણે બીડું ઝડપ્યું હતું કે તેમના સ્વર્ગવાસથી તે માટે નહીં પુરી શકાય તેવી ખોટ હાલ તો તે પુરુષ માટે પડી છે. જેસલમેર વગેરે મારવાડના ભંડારોને રીપોર્ટ તેમની હયાતી હતી તે જે તૈયાર થાત અને તેમ થી સ્વ૫રમતમાં જૈન સાહિત્ય પ્રકા - શમાં આવત. તે બંધુ ચીમનલાલના અભાવથી હાલ તે ઢંકાઈ ગયેલું છે. અંતિમ વખતે સનિપાતમાં પણ સાહિત્ય સંબંધી જ માત્ર જેનું કવન હતું એવા સાહિત્યનર રત્નનો સ્વર્ગવાસ થવાથી જેન સમાજને એક ખરેખરા નરરત્નની ખોટ પડી છે તેઓ સ્વભાવે શાંત-માયાળુ અને હદયપ્રેમી હતા. તેમના રવર્ગવાસથી અમે દિલગીર છીયે. તેમના કુટુંબને દિલાસો દેવા સાથે તેમના આત્માને શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઇચછીએ છીયે.
આ સભાના માનવંતા વાર્ષિક સભાસદોને વિનંત. આ સભાના સુજ્ઞ વાર્ષિક સભાસદોને તેઓની પાસે સભાસદ તરીકેના વાર્ષિક લવાજમની રકમ વસુલ કરવા ભેટની બુક મેમ્બરશીના લેણું પુરતી રકમના વી. પી. થી મોકલવામાં આવશે, જે મહેરબાની કરી સ્વીકારી લેવું. આ વર્ષે આ સભાના સુજ્ઞ વાર્ષિક સભાસંદોને ભેટની બુક સાથે શ્રી અક્ષયનિધિત વિધિની બુક મળીને બે પુસ્તકનું વી. પી. કરી ભેટ મોકલવામાં આવશે.

Page #27

અમારી સભાનું જ્ઞાનોકાર ખાતું.
થોડા વખતમાં નીચેના ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ થશે. ૧ ધર્માસ્યુદય નાટક, સૂક્તમુક્તાવળા. ૦-૪૦૦ ૨ પંચનિયથી પ્રજ્ઞાપના તૃતીયપાદ૩ રત્નશેખરી સ્થા. (પ્રાકૃત) ૦-૪-૦ સંગ્રહણી સટીક.
હ-૪-૦ ૪ દાનપ્રદીપ.
૨-૦=૦ ૫ બૃહત સંધયણિ મેટી ટીકા. ૧-૧૨-૦ ( ૬ શ્રાદ્ધવિધિ.
... ... ૭ વદર્શન સમુચ્ચય.
છપાતા નવા ગ્રંથા. ૧ પુચસ ગ્રહું.
શેઠ રતનજીભાઈ વીરજી તરફથી. ૨ સત્તરિય ઠાણ સટીક—શાહ ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટણવાળા તરફથી. ૩ સુમુખ તૃપાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા, શા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી. ૪ ચત્યવદન મહાભાગ્ય - ૫ ધમ પરીક્ષા. જામનગરવાળી બેન મણી ત. ૬ જૈન મેઘદૂત સટીક.
૮ જૈન ઐતિહાસિક ગૃજર રાસ સંગ્રહ, ૭ પ્રાચીન જૈન લેખસંગ્રહ દ્વિતીય ભાગ કે દ્રૌપદી સ્વયંવર નાટક. ૧૦ અતગડદશાંગ સૂત્ર સટીક ભરૂચ નિવાસી બહેન ઉજમબહેન તથા હરકારખહેન તરફથી. ૧૧ શ્રી ક૯પસૂત્રકીરણાવળી. શેઠ દોલતરામ વેણીચંદના પુત્ર રત્ન સ્વરૂપચંદભાઇ તથા તેમનાં
- ધર્મ પત્નિ બાઈ ચુનીબાઇની દ્રવ્ય સહાયથી ૧૨ શ્રી ઉપાસકદશાંગ બુહારીવાળા શેઠ પીતાંબરદાસ પન્નાજી.
છપાવવાના ગ્રંથા. ૧ સિદ્ધપ્રાભૃત સટીક.
૨ ષસ્થાનક સટીક. ૩ સસ્તારક પ્રકીર્ણક સટીક.
૪ શ્રાવક ધમ વિધિ પ્રકરણ સટક. ૫ બંધહેતૃદય ત્રિભંગી સટીક. ૬ બાદયસત્તા પ્રકરણ સટીક. ૭ વિજયચંદ કેવળી ચરિત્ર પ્રાકૃત. ૮ વિજ્ઞપ્તિ સંગ્રહ. ૯ વિજયદેવસૂરિ માહાત્મ્ય. ૧૦ જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સંગ્રહ. ૧૧ પ્રાચીન પાંચમા કર્મગ્રંથ. ૧૨ લિંગાનુશાસન પણ ટીકા સાથે. ૧૩ ધાતુ પારાયણ.
આગમે છપાવવાની થયેલ યોજના. १ अनुत्तरोव्वाईसूत्र सटीक. २ नंदीसूत्र, श्रीहरिभद्रसारिकृत टीका साथे.

Page #28
(ગુર્જર ભાષાંતર ) શ્રીભગવતી સૂત્ર. ( પ્રથમગુચ્છ ) કિંમત રૂા. 2-8-0 ટપાલખચ જુદુ શ્રી જૈનધર્મનું ખરું જીવન સર્વજ્ઞ પ્રણીત સૂત્રો છે. આ ભારતવર્ષ ઉપર વિજય ધ્વજ ફરેકાવનાર આખા જૈન ધર્મ ની ઈમારત સૂત્રોના પાયા ઉપર જ રચાણી છે. ભગવાન શ્રી જિનપ્રભની નીતિમય અને પવિત્ર આનાએ, ઉંડા રહસ્ય અને સમ તત્વજ્ઞાન જાણવાના મુખ્ય સા. ધન તેમના પવિત્ર સુત્રાજ છે. ભગવાન શ્રી મહાવીરપ્રભુની વાણીની એક અક્ષર માત્રથી અનેક અમૂલ્ય શિક્ષાઓના પ્રવાહો એ સૂત્રોમાંથી છુટે છે. સાંપ્રતકાલે જૈનાના પીસ્તાલીશ આગમો કહેવાય તેની અંદર આ પાંચમાં અંગરૂપે ભગવતી સૂત્રની એક મહાન આગમ તરીકેની ગણના થાય છે. આ મહાન સૂત્રમાં સ્થળે સ્થળે ઉત્તમ તત્ત્વજ્ઞાન ધર્મોપદેશ અને અધ્યાત્મ વિદ્યાના મૂળ તત્ત્વનું યથાર્થ પ્રતિપાદન કરેલું છે. મનુષ્ય જન્મમાં આવશ્ય, પ્રાપ્તવ્ય અને જ્ઞાતવ્ય શી વસ્તુ છે તેને બાધ કરનાર આ એક સર્વોત્તમ ગ્રંથ ગણાય છે. પૂર્વાચાર્યોના કેટલાએક લેખામાં કહ્યું છે કે, શ્રી મહાવીરપ્રભુ અને ગૌતમસ્વામીના પ્રશ્નોત્તરરૂપે ગ્રથિત કરેલા ભગવતીસૂત્રમાંથી કર્મપ્રકૃતિના સ્વરૂપ, તાત્ત્વિક સિદ્ધાંતા, આચારધર્મો અને વિવિધ રહસ્યના બાધા મળી શકે છે; તેથી આ મહાન ગ્રંથ સંસારસાગરથી તરવાને ઉત્તમ નૌકારૂપ, જૈન સ વેગી મહાત્માઓને વિશ્રાંતિને માટે માનસરોવરરૂપ, અખંડ આમિક આનંદનો અનુભવ કરવાને ક૯૫વૃક્ષરૂપ અને અનાદિકાળની અજ્ઞાનરૂપ ગજેન્દ્રને દૂર કરવામાં કેસરીસિંહુરૂપ કહેવાય છે. આ પ્રથમ શતકના પહેલા ઉદ્દેશમાં કર્મના ચલનને વિષય આવે છે તેની અંદર તે વિષે નવ પ્રશ્નો કરવામાં આવ્યા છે. બીજો ઉદ્દેશ દુ:ખ વિષયને છે, જેમાં જીવે પોતે કરેલા દુઃખને વેના સંબંધી પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. ત્રીજે ઉદ્દેશ કાંક્ષા પ્રદેશના છે; જેમાં જીવે કરેલાં કાંક્ષામહનીય કમ ના પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. ચોથા પ્રકૃતિને ઉદ્દેશ છે; જેમાં કમની પ્રકૃતિ ભેદના પ્રશ્નના નિણ ય કરવામાં આવ્યો છે. પાંચમે ઉદ્દેશ પૃટ દી સંબંધી છે, જેમાં << પૃથ્વીઓ કેટલી છે ? " એ પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. છો યાવત્ ઉદેશ છે, તેની અંદર કેટલા અવકાશને અંતરે સૂર્ય રહેલો છે, તે સંબંધી નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. સાતમા નૈરયિક ઉદ્દેશમાં નરકને વિષે ઉત્પન્ન તાં નારકી સંબંધી નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે . આઠમા બાલ નામના ઉદ્દેશમાં " મનુષ્ય એકાંત બાલક છે કે કેમ ?" એ પ્રશ્નનું નિરાકરણ કરવામાં આવ્યું છે. નવમા ગુરૂત્વના ઉદ્દેશમાં " જીવો કેવી રીતે ગુરૂત્વ-ભારેપણાને પામે છે ?'' ઇત્યાદિ પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે અને દશમાં ચલનાદિ ઉદ્દેશોમાં ચાલતું છે, તે અચલિત છે. ચાલતું નથી. ઇત્યાદિ પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. પુરૂષોત્તમ ગીગાભાઈ શાહે ભાવનગર | Registered No. B. 431 For Private And Personal Use Only