Atmanand Prakash Pustak 014 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

જેન ઐતિહાસિક સાહિત્ય,
૧૮૩ આધાર રાખે છે, નહિ કે તે કારિગરીની પ્રગતિ છે. અને મારા મત પ્રમાણે સાદી ગુહાઓ પાછળથી જ્યારે ખારવેલ અને તેના અનુગેની સહાય કહી રહી ત્યારે કરેલી છે.
વચલા વખતનું કોતરકામ ઇ. સ. ૮ થી ૧૧ સૈકાની વચમાં થએલું હશે એમ કહી શકાશ. વળી એક ગુહા જેમાં આવાં ઘણાંજ કોતરકામો છે તેમાં ઉદ્યોત કેશરિના વખતનો એક લેખ છે જે ચોક્કસ નથી તોપણ ઈ. સ. ના અગીઆરમાં સૈકાને છે. પણ સાથે સાથે કબુલ કરવું જોઈએ કે જે ગુહાઓમાં વચલા (mediatval) વખતની જેની પ્રતિમાઓ છે તે પ્રતિમાઓ ખરેખર તેટલા વખતની જુની હેવી જોઈએ તેમ નથી, કારણ કે જુની ગુહાઓમાંની એક ગણેશગુફામાં ભીતમાંથી કેરેલી ગણેશની પ્રતિમા છે તે ત્યારપછી થએલી છે.
મેં ઉપર કહ્યું તે પ્રમાણે હાથિગુંફ લેખ જે બરડ શિલા ઉપર છે તે ઘણેખરો જતો રહ્યો છે, જે અક્ષર જતા રહ્યા છે તે ફરીથી મૂકવા એ પ્રશ્ન નથી, પણ તેને રાખવાને માટે તેની આગળ એક ઓટલો ચણવામાં આવ્યો છે જેથી તેના ઉપર સૂર્યના તાપની તેમજ ચોમાસાની અસર થાય નહિ. આ ઓટલો એ બાંધવામાં આવ્યું છે કે લેખ જે છાપરાની નીચે છે તે સરલતાથી વાંચી શકાય પણ આ લેખ જમીનથી ઘણો ઉંચે છે તથા ઘણા અક્ષરો આછા અને અસ્પષ્ટ થઈ ગયા છે તેથી આ અક્ષરોની બરોબર તપાસ કરવાને માટે એક પાલખ જોઈએ, લગભગ ૧૮૩૫ માં જ્યારે કિટુ ( Kittoe) એ નકલ કરી ત્યારબાદ ઘણા અક્ષરે ખરી ગયા છે. તેથી આ નક્ષની વારંવાર જરૂર પડે તેમ છે. જો કે કિટુ આ લેખ સમજવાને અશક્તિમાન હો તોપણ તેણે ઘણીજ ચોકસાઈ રાખેલી છે, વળી એક બીજી નકલ પ્લાસ્ટમાં કરેલી છે જે ઈડીઅન મ્યુઝીએમમાં છે અને જે મી, એ. ઈ. કેડી (Caddy ) એ ઈ. સ. ૧૮૯૬ માં કરી હતી.
ગણેશગુફાની આગળના ઓટલા સુધી જતાં પગથિયાંની બે બાજુએ પ્રથમ, બે હાથીઓ હતા જે પિતાની સૂંઢવડે કુલ અગર ફળ ઉપાડતા હતા. આ બંને હાથીઓની મૂર્તિઓ ભાંગેલી જણાઈ છે તથા ગુહાની આગળ નાંખેલી છે. હાલ તે ફરીથી ઉભી કરવામાં આવી છે અને એક બીજા સાથે મેળવીને તૈયાર કરવામાં આવી છે, આ ગુહાનું નામ બે હાથીઓ ઉપરથી પડેલું હશે જે કે પ્રથમ આ બે હાથીઓ ગણેશને લીધે મૂકેલા છે એમ નથી પણ માત્ર શોભાને માટે છે. ગવામાં વિશુપાલના દેવાલય નજીક એક નાની દેવકુલિકામાં હાલ એક એવું જ તથા એ અરસામાં બનેલું હાથીનું બાવલું છે. જેને ત્યાં ગયાગજ તરીકે પૂજે છે. તેનું મૂળ શોધી શકાતું નથી.