________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આનન્દલહરી
૧૭૧
માનવી માનસશાસ્ત્રને અભ્યાસ કરીને ભકિતશાસ્ત્રને આ બે જ રસ્તાઓ મળે છે. કામનાનું ઉદાત્તિકરણ (sublimation); આમાં વસ્તુ તેવી જ રહે છે, પણ મારી ઈન્દ્રિયનું ઉદાત્તિકરણ (sublimation) અપેક્ષિત છે. રૂપાંતર (onversion) આ બીજે રસ્તે છે. ભગવૃત્તિનું ભકિતકરણ આ એક રસ્તે છે, અને ભગ્ય વસ્તુનું વિભૂતિકરણ આ બીજો રસ્તે છે.
જગદીશ સુંદર છે, તેની કૃતિ સુંદર રહેવાની જ; તેથી જગત સુંદર છે જ, અને સુંદર રહેવાનું છે. તેથી તે એ ભિખારી, લૂલે, લંગડે, ફાટેલાં કપડાંવાળો હોય પણ તેમાં નજર જાય; અને બુદ્ધિમાં તેનું પ્રતિબિંબ પડ્યા વગર રહે નહિ. ધેળામાં સુંદરતા છે તેમ કાળામાં પણ સુંદરતા છે; તેથી ભગવાન એકવાર ધૂળ થયા તેમ બીજી વાર કાળા પણ થયા. પછી ભગવાનને કાળા કેમ બેલાય? તેથી અમે ન શો
ધી કાઢયે –“શ્યામ.” પણ શ્યામ એટલે કાળો. સાંદર્યશાસ્ત્રમાં ગોરી સ્ત્રીને સુંદર ગણવામાં નથી આવી; “શ્યામ”ને સુંદર ગણવામાં આવી છે. સાંદર્યમાં શ્યામત્વ હોવું જોઈએ.
જગત સુંદર રહેવાનું અને અમારે જગત જેવાનું, અને તેના લીધે વિકાર નિર્માણ થવાના અને હું અધઃ પતિત થવાને. તેના માટે માનસશાસ્ત્ર અને ભકિતશાસ્ત્ર માનવીના મનેવિકાને પૂર્ણ અભ્યાસ કરીને આ રસ્તે શોધી કાઢયે છે. વિકારનું ઉદાત્તિકરણ અને વસ્તુનું રૂપાંતર (sublimation and conversion). બીજા શબ્દોમાં કહેવાનું હોય તે ભગવૃત્તિનું ભકિતકરણ અને ભગ્ય વસ્તુનું –વિષયનું વિભૂતિકરણ. આ બન્ને રસ્તા શ્રેષ્ઠ છે.
વિકારોનું ઉદાત્તિકરણ કરવામાં વિકારનું અસ્તિત્વ માન્ય થાય છે અને વિકારનું સમર્થન (justification) થાય છે, તેથી વિકારે રહે છે. વિકારનું સમર્થન થાય તે વિકાર જશે નહિ. છેક ચેરી કરતે હોય અને તેની ચોરીનું સમર્થન (justification) કરવામાં આવે તે
કરો ચોરી કરતે મટે નહિ, તેથી આ રસ્તે ભયયુક્ત (dangerous) છે. સામાન્ય માણસ (ommon man) થી વિકારોનું ઉદાત્તિકરણ કરીને વિકારે જશે કે નહિ તેની શંકા છે. આમાં તમે વિકારોથી છટશે નહિ આ રસ્તે સારે ખરે; પણ તે મહાન કતૃત્વવાન વ્યકિતને જ શકય છે.
For Private and Personal Use Only
