________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૭૨
www.kobatirth.org
તત્ત્વજ્ઞાન
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ બન્ને રસ્તા કઠણ છે; તેથી ભક્તિશાસ્ત્ર સહેલું છે એમ ખેલનાર તે ભતિશાસ્ત્ર ન સમજવાવાળા છે. ભકિતથી જીવનના અને જગતના કોયડો છેડવાના છે, તેથીજ શકરાચાય કહે છે કે :
वीणाया रूप सौंदर्य तंत्रीवादनकौशलम् । प्रजारंजन मात्रं ते न साम्राज्याय कल्पते ॥
વીણાનુ રૂપ સુ ંદર, એનાથી પ્રજાનું રંજન થશે; પરતુ તેનાથી સામ્રાજ્ય મળશે નહિ. ભકિતથી સમ્રાટ બનવાનું છે, વિષ્ણુપદ મેળવવાની વાત છે તે કાઇને પીગળાવવાથી ન મળે. ફાઇને પીગળાવવુ એટલે ભિકત નથી. ભકિતથી સામ્રાજ્યપદ મળે; તે કાલાવાલા કરીને ન મળે.
જગત સુદર રહેવાનું, અને તેનેા આઘાત મારા ઉપર થવાનાજ. તેના લીધે હું વિકારી થવાને છું. આમાંથી બચવા માટે ભકિતશાસ્ત્ર એ જ રસ્તા દેખાડ્યા છે–ભાગવૃત્તિનું ઉત્ક્રાત્તિકરણ (sublimation) અને ભાગ્યવસ્તુનુ વિભૂતિકરણ (convension). સુંદર વસ્તુ ભગવવિભૂતિ છે. આ બન્ને રસ્તા લેવા પડે – રસ્તા એક જ છે, તેના બે ભાગ પડે છે. એક જવાવાળી (Up train) અને ખીજી આવવાવાળી (Down train) છે. વિકારાનુ ઉત્ક્રાન્તિકરણ ૯ % શ્રેષ્ઠ છે; પણ ભાગ્ય વસ્તુનું વિભૂતિકરણ આ ૧૦૦% શ્રેષ્ઠ છે; ગીતાકારે તેશ્રી વિભૂતિયોપ કહ્યા છે. વિભૂતિકરણ ગીતાએ માન્ય કર્યું છે. વિભૂતિકરણનું અતિશય માર્મિક વિવેચન વિભૂતિયોગમાં શ્રીકૃષ્ણ ભગવાને કર્યું છે. ગીતાએ બતાવેલે આ મા છે. કાઇપણ ભકિતશાસ્ત્રમાં ગીતા જેવા મા દેખાતા નથી. વિકારોના ઉદાત્તિકરણ ( sublimation ) ની જોડે ભાગ્ય વિષયનું ભક્તિકરણ ( conversion) આના ઉપર વધારે જોર દીધું છે. સુંદર સ્ત્રીને જોઇ કે તેને ‘મા' કહીને હાંક માર; કારણ માતૃત્વમાં વિભૂતિકરણ છે. માતૃવત્ પાવાપુ! તુકારામ કહે કે, પન્નારી મિળી સમાન ' હું સાંદ જોઇશ, પણ ‘મા’ તરીકે. આખા વિભૂતિયેાગ તેના માટે છે. શંકરાચાર્ય તે જ સમજાવે છે કે, અપ્સરા સુંદર છે, પણ મા ! તારા પગની માટીથી તે થઈ છે. આમ થયું કે અપ્સરા વિભૂતિ થઈ. વાસ્તાવક અપ્સરા આ ભાગના વિષય છે; પણ શંકરાચાર્યે તેમાં વિભૂતિમત્વ
(
*
For Private and Personal Use Only
