Agam Satik Part 28 Nirayavalika Aadi Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 76

સૂત્ર-૧૦૨
૧૩૩ માથાનો ભાગ છે. તેમાં ર દાંત, સાત અંગુલ પ્રમાણ જીભ, સાડા ત્રણ પલનું હૃદય, ૨૫-૫લનું કહેલું છે. અંત હોય છે, જે વામ પરિમાણની કહેવાય છે. બે અાંત આ પ્રકારે સ્થૂળ અને પાતળી છે. તેમાં જે સ્થળ આંત છે, તેમાંથી મળ નીકળે છે, જે સૂક્ષ્મ આંત છે. તેમાંથી સૂર નીકળે છે.
બે પડખાં કહ્યા છે, એક ડાબુ બીજુ જમણું તેમાં જે ડાબુ પડખું છે, તે સુખ પરિમાણવાળું છે, જે જમણું પડખું છે, તે દુ:ખ પરિમાણવાળું છે. હે આયુષ્યમાન ! આ શરીરમાં ૧૬૦ સાંધા છે, ૧૦૭ મર્મસ્થાન છે. એકબીજાથી જોડાયેલા રૂoe હાડકાં છે, Goo નાયુ, soo શિર, ૫oo માંસપેશી, ધમની, દાઢી મૂંછના રોમ સિવાયના 6 લાખ રોમકૂપ, દાઢીમૂછ સહિત સાડા ત્રણ કરોડ રોમકૂપો હોય છે.
હે આયુષ્યમાન ! આ શરીરમાં ૧૬૦ શિરા નાભિથી નીકળી મસ્તિક તરફ જાય છે, જેને સહાણી કહે છે. ઉદર્વગમન કરતી આ શિરા ચ, શ્રોત્ર, ઘાણ, જિલ્લાને ક્રિયાશીલતા બક્ષે છે અને તેના ઉપઘાતથી ચક્ષુ, ઝ, ઘાણ, જિલ્લાની ક્રિયાશીલતા નાશ પામરે છે.
હે આયુષ્યમાતા આ શરીરથી ૧૬૦ શિસ નાભિથી નીકળી નીચે પગના તળા સુધી પહોંચે છે. તેનાથી જંધાને ક્રિયાશીલતા પ્રાપ્ત થાય છે. આ શિરાના ઉપઘાતથી મસ્તકપીડા, આધાશીશી, મસ્તકશૂળ, આંખનો અંધાપો આવે છે.
હે આયુષ્યમાન ! આ શરીરમાં ૧૬૦ શિરા નાભિથી નીકળી તીઈ હાથના તળીયા સુધી પહોંચે છે તેનાથી બાહુને ક્રિયાશીલતા મળે છે અને તેના ઉપાયથી પડખામાં વેદના, પૃષ્ઠ વેદના, કુક્ષિપીડા અને કુક્ષિ શૂળ થાય છે.
હે આયુષ્યમાન ! ૧૬o શિવ નાભિથી નીચે તરફ જઈ ગુદાને મળે છે અને નિરૂપઘાતથી મળ-મૂત્ર, વાયુ ઉચિત માત્રામાં થાય છે અને ઉપઘાતથી મળમૂત્ર-વાયુનો નિરોધ થતાં મનુષ્ય સુબ્ધ બને છે અને પાંડુ નામક રોગ થાય છે. | હે આયુષ્યમાન ! કફ ધારક ર૫-શિર, પિત્તધાક ૨૫-શિરા, વીર્યધારક, ૧૦-શિરા હોય છે, પુરુષને કૂલ 300 શિરા અને ચીને ૬૭૦ શિરા તથા નપુંસકને ૬૮૦ શિરા હોય છે..
હે આયુષ્યમાન ! આ માનવશરીરમાં લોહીનું વજન એક ઢક, વસનું અડધું આઢક, મજીલિંગનું એક પ્રસ્થ, મૂત્રનું એક આઢક, યુરિસનું એક પ્રસ્થ, પિત્તનું એક કુડવ, કફનું એક કુડવ, શુકનું અડધું કુડવ પરિમાણ હોય છે. તેમાં જે દોષયુકત હોય છે, તેમાં તે પરિમાણ અભ હોય છે.
પુરુષના શરીરમાં પાંચ કોઠા છે, પ્રીના શરીરમાં છ કોઠા હોય છે, પરપને નવ મોત હોય છે, અને ૧૧-સ્રોત હોય છે. પુરુષને પ૦૦ પેશી, સ્ત્રીને ૪૭૦ પેશી, નપુંસકને ૪૮૦ પેશી હોય છે.
• વિવેચન-૧૦૨ :હે આયુષ્યમાન ! જો કે આ શરીર ઈચ્છાવિષયપણાથી ઈષ્ટ, કમનીયપણાથી
૧૩૮
તંદુલવૈચારિકપ્રકીર્ણકસૂત્ર-સટીક અનુવાદ કાંત, પ્રેમ નિબંધનવથી પ્રિય, મનથી જણાય તે મનોજ્ઞ, મન વડે જવાય તે મનામ, મનોભિગમ, સ્વૈર્ય, વિશ્વાસ સ્થાન, સંમત, ઘણા કાર્યોમાં અનભતાથી બહુમત, અનુમત, આભરણના ભાજન તુલ્યથી આદેય, રન કરંડક સમાન સુસંગોપિત, વસ્ત્રમંજપા સમાન, નિરૂપદ્રવ સ્થાને નિવેશિત, -x • ભાંગવાના ભયથી તૈલ ગોલિકા સમાન સુસંગોપિત - x• તેલ ભાજનની જેમ સુસંગોપનીય છે અન્યથા ઢળી જવાથી તેલની હાનિ થાય. આ શરીરને ઉણાદિ બધું ન સ્પર્શે, એમ કરીને પાલિત છે. તેમાં ઉષ્ણત્વ-ગ્રીમાદિમાં, શીતકાળમાં શીતત્વ, વાલ-વ્યાપદ, કુતુ-મુખ, પિપાસા-તૃષા, ચો-નિશાચર ઈત્યાદિ - X - X -
આ શરીર સૂર્યોદયવતુ અધુવ છે. પ્રતિનિયતકાલે અવશ્ય ભાવિ ન હોવાથી અનિયત-સુરપાદિ કે કુરપાદિ દર્શનથી છે. અશાશ્વત - ક્ષણે ક્ષણે વિનશ્વર છે. ઈટાહાર ઉપભોગપણાથી ધૃતિ-ઉપખંભાદિમાં દારિક વMણા પરમાણુ ઉપચયથી ચયના અભાવે અપચય, તે અયાપચય યુક્ત- પુષ્ટિ, ગલન સ્વાભાવયુક્ત છે. જેનો વિનશ્વર સ્વભાવ છે તે વિપરાશ ધર્મ. પછી વિક્ષિત કાળથી પછી અને પહેલાં અર્થાત્ સર્વદા. અવશ્ય ત્યાજ્ય.
આ શરીરથી કે શરીરમાં અનુક્રમથી અઢાર પૃષ્ઠિવંશની સંધિ - ગ્રંથિરૂપ હોય છે. જેમકે વાંસના પર્વો. તે અઢાર સંધિમાં બાર સંધિથી બાર પાલિકા નીકળીને ઉભય પાર્શને આવરીને વક્ષ:સ્થત મધ્યે ઉદર્વવર્તિ અસ્થિ લાગીને પલકાકારપણે પરિણમે છે. તેથી કહે છે - શરીરમાં બાર પાંશુલિકારૂપ કરંડક હોય છે. તે જ પૃષ્ઠિ વંશમાં બાકી છ સંધિથી છ પાંશુલિકા નીકળીને બે પડખાંને આવરીને હૃદયને ઉભયથી વજપંજરથી નીચે શિથિલ કૂક્ષિથી ઉપર પરસ્પર સંમિલિત થઈ રહે છે. તેને કટાહ કહે છે. બે વેંતની કુક્ષિ હોય ઈત્યાદિ સૂત્રાર્થવતું. તેમાં જિલ્લા • મુખની અત્યંતરવર્તી માંસખંડરૂપ, લંબાઈમાં આમાંગુલથી સાત અંગુલ હોય છે. હૃદય અંતર્વત માંસખંડ | પલ હોય છે. -x -x - બાકી સૂત્રાર્થવતું. [માત્ર શબ્દાર્થ અહીં નોંધેલ છે –
આંધ - અંગુલિ આદિ અસ્થિબંડ મેલાપક સ્થાન. મ0 રામ - હાડકાની માળા, નાયુ - અસ્થિબંધ શિરા. ધમની - સવાહી નાડી. IT • તગુરુહ કૂપ અર્થાત્ રોમરંધ.
હવે પૂર્વોક્ત ૩૦૦ શિરા કઈ રીતે થાય છે, તે કહે છે - સમગ્ર વૃત્તિ સૂત્રાર્થવત્ છે. વિશેષ આ પ્રમાણે - શિરા - સ્મસા, સહરણી, નિરુપણાત અનુગ્રહ, ૩પપત - વિઘાત, ૩પતિ - પ્રાપ્ત, ૩પધાત - વિકાર પ્રાપ્ત, ઈવેના - મસ્તકપીડા. અક્ષvi - લોચન. નિરુપથતિ : નિરુપદ્રવ, ૩પયાત - ઉપદ્રવ, નિરુપયત - ઉપદ્રવનો અભાવ. મણ પરીષવાત કર્મ- પ્રસવણકર્મ, વિઠાકર્મ, વાયુકર્મ. અર્શ-હરસ, ગુદાંકુર, વ્યક્તિ - ક્ષોભને પામે છે, પરમ પીડાકર લોહીને છોડે છે.
figurfewfi • àમઘારિણી - x • શેષ વૃત્તિકથન સૂગાર્યવત્ જાણવું. - X • હવે શરીરમાં રુધિરાદિનું પ્રમાણ કહે છે – હે આયુષ્યમાન ! આ પ્રાણીનું રુધિર