Agam Satik Part 28 Nirayavalika Aadi Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 97

૧૭૯
કરે. કઈ રીતે ? કુળ સમુદાયરૂપ ગણ અને પોતાને સ્થાપીને. ~ શબ્દથી શ્રોતા વર્ગને. તેને ગણધરાદિએ આચાર્ય કહેલ છે.
ગાયા ૨૦
. ગાથા-૨૧ -
પિંડ, ઉપધિ, શય્યા એ ત્રણે ઉદ્ગમ-ઉત્પાદન અને એષણા શુદ્ધ અને ચાસ્ત્રિના રક્ષણાર્થે તે, તે ચાત્રિ છે.
• વિવેચન-૨૧ :
પિંડ-ચતુર્વિધ આહાર ઉપધિ - ઔધિક, ઔપગ્રહિક, ઔધિક ત્રણ ભેદે - (૧) જઘન્ય - મુખવત્રિકા, પાત્ર કેશરિકા, ગુચ્છા અને પાત્ર સ્થાપન. (૨) મધ્યમ - પલ્લા, જસ્ત્રાણ, પાત્રબંધ, ચોલપક, માત્રક, રજોહરણ. (૩) ઉત્કૃષ્ટ - પાત્ર અને ત્રણ કલ્પ એ રીતે ચાર. ઔપગ્રહિક ઉપધિ - દંડાસન, દંડક, પુસ્તકાદિ ભેદથી ત્રણ પ્રકારે, વિશેષ જીતકલ્પાદિથી જાણવું.
શય્યા - આચારાંગોક્ત વસતિરૂપ. આ ત્રણે ઉદ્ગમ, ઉત્પાદન, એષણા દોષ શુદ્ધ હોવા. તેમાં ઉદ્ગમપિંડની ઉત્પત્તિ વિષયક આધાકર્મિકાદિ સોળ દોષો. તે પ્રાયઃ ગૃહસ્થની ઉદ્ભવે, ક્વચિત્ સાધુ વડે પણ થાય. મૂળથી શુદ્ધ છતાં ધાત્રીત્વાદિથી ઉપાર્જન વિષયક ૧૬-દોષ, તે સાધુથી ઉત્પન્ન થાય, તેને ઉત્પાદન દોષ કહે છે. ૧૦દોષ એષણાના - શંકિતાદિ, તે સાધુ અને ગૃહસ્થ બંનેથી થાય.
સંયમની પરિપાલના માટે વિશુદ્ધ પિંડ ગ્રહણાર્થે જોતાં, તેની અપ્રાપ્તિમાં ગુરુલઘુ દોષને શોધવા. જે તે શોધે તે ચાસ્ત્રિવાન કહેવાય. - ૪ - ૪ - ૪ - [દોષોનું સ્વરૂપ ઓધનિયુક્તિ આદિથી સવિસ્તાર જાણવું.]
ગાથા-૨૨ -
બીજાએ કહેલ ગુહ્ય પ્રગટ ન કરે, સર્વે કાર્યોમાં અવિપરિત જોનાર, ચક્ષુ માફક બાળ અને વૃદ્ધ સંકીર્ણ ગચ્છને રો.
• વિવેચન-૨૨ :
અપરિશ્રાવી - આચારાંગમાં કહેલ ત્રીજા દ્રહ સમાન. - X - લવણ સમુદ્રવત્ શ્રોતા, કેમકે લવણમાં પાણી આવે છે. પણ નીકળતું નથી. અહીં આચાર્યો શ્રુત અંગીકાર કરીને પહેલા ભંગમાં આવે છે કેમકે શ્રુતના દાનગ્રહણનો સંભવ છે. સાંપરાયિક કમપિક્ષાથી બીજા ભંગમાં આવે. આલોચના સ્વીકારીને ત્રીજા ભંગમાં આવે, કેમકે આલોચના અપ્રતિશ્રાવીપણે છે. કુમાર્ગ પ્રતિ ચોથો ભંગ થાય, કેમકે કુમાર્ગમાં પ્રવેશ-નિર્ગમનો અભાવ છે.
અથવા કેવલ શ્રુતને આશ્રીને ધર્મભેદથી ભંગો યોજે છે. તેમાં સ્થવિકલ્પિકાચાર્ય પહેલા ભંગમાં, બીજામાં તીર્થંકર, ત્રીજામાં અહાલંદિક, પ્રત્યેક બુદ્ધો ચોથા ભંગમાં આવે. કઈ રીતે? સમ્યક્ પ્રકારે, મ - અવિપરીત, દૃષ્ટિ - અવલોકન જેને છે, તે
સમદૃષ્ટિ થાય છે. ક્યાં? સર્વ કાર્યોમાં - આગમ વ્યાખ્યાનાદિ સર્વે વ્યાપારોમાં. તે
આચાર્ય કુમાર્ગે પડતાં ગચ્છને રક્ષે છે. - ૪ - ૪ - કોની જેમ? ચક્ષુની જેમ. ખાડા આદિમાં પડતા પ્રાણીને ચક્ષુ રોકે છે તેમ.
૧૮૦
ગચ્છાચારપ્રકીર્ણકસૂત્ર-સટીક અનુવાદ
હવે બે ગાથા વડે અધમ આચાર્યનું સ્વરૂપ કહે છે -
- ગાથા-૨૩,૨૪ ૧
જે આચાર્ય સુખશીલાદિ ગુણો વડે નવકલ્પ કે ગીતાર્થરૂપ વિહારને શિથિલ કરે છે, તે સંયમયોગ વડે નિઃસાર માત્ર વેશધારી જ છે... કુળ-ગામ
નગર-રાજ્ય તજીને જે ફરી તેમાં જ મમત્વ કરે છે, તે સંયમયોગથી નિઃસાર માત્ર વેશધારી છે.
• વિવેચન-૨૩,૨૪ :
મુનિને શિથિલત્વ પ્રાપ્ત કરાવે છે. કોના પ્રત્યે ? વિહાર પ્રતિ અથવા સ્વયં આળસુ થાય. ક્યાં ? વિહારમાં. અહીં વિહાર સ્વરૂપ બૃહત્કલ્પાદિથી જાણવું. જેમકે – સાધુને ગ્રામ-નગર-રાજધાની આદિમાં, વૃત્તિ-પ્રાકા-પરિક્ષેપયુક્તમાં, એક માસ સુધી કારણ વિના હેમંત અને ગ્રીષ્મમાં રહેવું ક૨ે, કારણે પાટક પરાવર્તન કરે, તેના અભાવે ગૃહપરાવર્તન, તેના અભાવે વસતિમાં જ સ્થાન પરાવર્તન કરે. પણ એક સ્થાનમાં ન વો. - ૪ - જ્યાં રહે, ત્યાં જ ભિક્ષાચર્યા તાય. એ પ્રમાણે સાધ્વીને પણ જાણવું. વિશેષ એ કે જ્યાં સાધુને માસકલ્પ છે, ત્યાં સાધ્વીને બે માસ રહેવું કલ્પે.
તથા સાતા અભિલાષી - ૪ - તત્વજ્ઞાનરહિત અથવા મુજી - ઉપશમ સંતોષલક્ષણ, શીલ-મૂલગુણ લક્ષણ, ગુણ - ઉત્તર ગુણરૂપ. જેને અંતઃકરણ ભાવરૂપ નથી તે અબુદ્ધિ. અબુદ્ધિક-ભાવશૂન્ય અથવા સુખ-મોક્ષલક્ષણ, શીલ-સ્વભાવ જેનો છે તે સુખશીલા - જિન, તેમના ગુણ-કેવલજ્ઞાન, કેવલદર્શનાદિ રૂપ, તેમાં વિરુદ્ધ પ્રરૂપણારૂપ જે મતિ, તે અબુદ્ધિક, કેવળ લિંગ-સાધુનો વેશ, તેને ધારણ કરનાર, તે દ્રવ્યલિંગધારી.
સંયમ - પૃથ્વી આદિ સતર પ્રકારે – પૃથ્વી, અપ્, તેઉ, વાયુ, વનસ્પતિ, બેત્રણ-ચાર-પાંચ ઈન્દ્રિયો એ નવને મન-વચન-કાયાથી કરણ - કરાવણ - અનુમોદન વડે સંરભ - સમારંભ - આરંભનું વર્જન તે જીવ સંયમ, પુસ્તકાદિમાં પ્રતિલેખના તે અજીવ સંયમ.
શયન, આસન જોઈને કરવા તે પ્રેક્ષાસંયમ, પાર્શ્વસ્થાદિની ઉપેક્ષા તે ઉપેક્ષા સંયમ, પ્રમાર્જના સંયમ, વિધિથી પરઠવવું તે પષ્ઠિાપના સંયમ, દ્રોહાદિથી નિવૃત્તિ અને ધર્મધ્યાનાદિ પ્રવૃત્તિ તે મનસંયમ, એ રીતે વચન સંયમ, કાયસંયમ.
યોગ - પ્રતિલેખનાદિ વ્યાપાર, અથવા જેમાંથી સ્વર્ગ, અણ્વર્ગ ફળ રૂપ સાર ચાલી ગયો છે. તે નિસ્સાર. કોના વડે? સંયમ અને યોગ તે સંયમયોગ વડે. - x -
કુળ, ગામ, નકર – • ગાય, ભેંસ, ઉંટ આદિ અઢાર પ્રકારના કર રહિત, રાજ્ય - સાતઅંગમય અથવા રાજ્ય બધે જોડતાં કુલરાજ્ય, ગામરાજ્ય, નગરરાજ્ય. - X - ૪ - તેને ત્યજીને, જે સાધુ આભાસ તે કુલાદિમાં મમત્વ કરે છે. માત્ર વેષધારી. સંવમ - પાંચ આશ્રવ વિરમણ, પંચેન્દ્રિય નિગ્રહ, ચાર કષાય જય, ત્રણ દંડ વિરતિ.
હવે ત્રણ ગાથા વડે ઉત્તમ આચાર્યનું સ્વરૂપ કહે છે –
• ગાથા-૨૫ થી ૨૭:
જે આચાર્ય વિધિપૂર્વક પ્રેરણા કરે, સૂત્ર અને અર્થ ભણાવે તે ધન્ય છે,