Book Title: Agam Satik Part 28 Nirayavalika Aadi Sutra Gujarati Anuwad 1
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
View full book text
________________
ગાયા-૫૭
૧૮૯
પ્રમાણ આહાર કરવો - X - તેમાં ૩૨ મો ભાગ ડક, તેનું પ્રમાણ તે વલ. ગલકુકુટી-અવિકૃત્ મુખવાળા પુરુષના ગળાના અંતરાલમાં જે કવલ ચોંટયા વિના પ્રવેશે છે. તે પ્રમાણ ગલકુકુટી ભાવકુકુટી - જે આહારથી ઉદર માટે ન્યૂન કે અધિક ન હોય, પણ ઉદરને ધૃતિ પમાડે, તેટલા પ્રમાણનો આહાર તે ભાવકુકુટી.
અથવા જાતાજાત આહારની પારિષ્ઠાપનિકામાં નિપુણ. તેમાં આધાકર્મી લોભથી ગ્રહણ કરીને અને વિષમિશ્ર મંત્રાદિ સંસ્કૃત દોષથી તે જાત કહેવાય છે, આચાર્ય, ગ્લાન, પ્રાધૂર્ણકાર્યે દુર્લભદ્રવ્યમાં સહસાલાભમાં અધિક ગ્રહણ તે અજાત કહેવાય. અથવા ખાત - ગુરુગ્લાનાદિ યોગ્ય આહાર મળતાં તેના રક્ષણમાં નિપુણ કે તેમાં નિસ્પૃહ, અખાત - ગુરુગ્લાનાદિ યોગ્ય આહાર પ્રાપ્તના હોય તો તેના ઉત્પાદનમાં કુશલ. ૪૨-એષણા આદિમાં કુશળ. તેમાં - ૪ - ભાવૈષણામાં ગવેષણા, ગ્રહણૈષણા અને ગ્રાસૈસણા એ ત્રણ ભેદ છે. તે પેટાભેદ સહિત જાણવા.
.
• ગાથા-૫૮,૫૯ :
ઉક્ત નિર્દોષ આહાર પણ રૂપ અને રસને માટે નહીં, વર્ણ કે દર્પના માટે નહીં, પણ સંયમભારના વહન અર્થે છે, જેથી અક્ષાંગવત્ વહન થઈ શકે... ધા વેદના, વૈયાવચ્ચ, ઇન્યસિમિતિ માટે, સંયમાર્થે, પ્રાણધારણાર્થે, ધર્મચિંતાર્થે ખાય. • વિવેચન-૫૮,૫૯ :
તે આહાર રૂપ-રસ અર્થે નહીં ઈત્યાદિ. તેમાં રૂપ-શરીર લાવણ્ય, રસ-ભોજન આસ્વાદ, વર્ણ-શરીરની કાંતિ, દર્પ-કામની વૃદ્ધિ, સંયમભારવહન - ચાસ્ત્રિભારના વહન માટે, જેમ ગાડાની ધરીમાં અન્યંજન કરે તે બહુ વધારે કે બહું ઓછું ન દેવાય તેમ સાધુ ભાર વહનાર્થે આહાર કરે. તે પણ કારણે ખાય, તેથી કારણ કહે છે – -૧- ભુખની વેદનાને શમાવવાને માટે, - ૪ - ૨-ભુખ્યો વૈયાવચ્ચ ન કરી શકે, તેથી ગ્લાનાદિની વૈયાવચ્ચ માટે, ૩-ઈસિમિતિ માટે, ૪-૫ડીલેહણ, પ્રમાર્જના આદિ સાધુ ક્રિયાર્થે, ૫-જીવિતની રક્ષા માટે, ૬-સૂરાર્થ ચિંતન આદિ કારણે આહાર કરે. ગાથા-૬૦ :
જ્યાં મોટાનાનાનો તફાવત જાણી શકાય, જ્યેષ્ઠ વચનનું બહુમાન હોય, એક દિવસથી પણ જે મોટો હોય, તેની હેલણા ન થાય, હે ગૌતમ! તેને
ગચ્છ જાણ.
જે ગણમાં ચૈત્રુ - વ્રત પાયિથી મોટા, નિષ્ઠ - દિક્ષા પર્યાયથી નાના, ત્ર શબ્દથી મધ્યમપયાસી, તેઓ પ્રગટપણે જણાય છે. કઈ રીતે? જ્યેષ્ઠાન બહુમાનથી. જેમકે હૈ આય! હે ભદંત! આદિ શબ્દોથી. અથવા જ્યેષ્ઠ - પર્યાય ગુણથી વૃદ્ધ, વચન - આદેશ, તેમનું સન્માન જાળવીને, એક દિવસથી પણ જે જ્યેષ્ઠ હોય, તેની વાન ઉલ્લંઘનાદિથી હીલના ન થાય. પર્યાયથી લઘુ પણ ગુણમાં વૃદ્ધ હોય, તેની પણ હેલના ન થાય, જેમ વવામાં, તેને ગચ્છ જાણવો. હવે આ -
. ગાથા-૬૧,૬૨ :
ભયંકર દુષ્કાળ હોય, તેવા સમયે પાણનો ત્યાગ થાય તો પણ સાધ્વીનો
ગચ્છાચારપ્રકીર્ણકસૂત્ર-સટીક અનુવાદ
લાવેલ આહાર સહસા ન ખાય, હે ગૌતમ ! તેને ગચ્છ જાણવો. તથા જે ગચ્છમાં સાધ્વી સાથે દાંત પડી ગયેલ એવો સ્થવિર પણ આલાપ-સંલાપ ન કરે, સ્ત્રીના અંગોપાંગ ન ચિંતવે તે ગચ્છ છે.
• વિવેચન-૬૧,૬૨ :
જે ગણમાં સાધ્વીનો લાવેલ આહાર ઘોર દુષ્કાળમાં પ્રાણનો ત્યાગ થાય તો પણ સિદ્ધાંતોક્ત અવિધિ ન કરીને ન ખાય અથવા જે ગણમાં ઉત્સર્ગ માર્ગે સાધ્વીનો લાવેલ આહાર ન ખાય પણ અપવાદમાં ખાય, જેમકે - જંઘાબલ ક્ષીણ અર્ણિકાપુત્ર આચાર્ય. તે ગચ્છ છે. આ ગાથાનું વ્યાખ્યાન જિનાજ્ઞાપૂર્વક કરવું. હવે ઉત્સર્ગથી જાન-પરિચયાદિ નિવારવું –
જે ગણમાં સાધ્વી સાથે = કારથી કાંતાદિ સ્ત્રી સાથે તરુણ સાધુ તો શું
સ્થવિરો પણ નિષ્કારણ આલાપ-સંલાપાદિ ન કરે. - ૪ - કેવા સ્થવિરો ? દાંત પડી
૧૯૦
ન
ગયેલા, સરાગ દૃષ્ટિથી ન ચિંતવે શું ? સ્ત્રીના અંગોપાંગ - ૪ - વિલોકે નહીં, કદાચ જુએ તો પણ બીજાને ન કહે –
• ગાથા-૬૩ થી ૭૧ :
અપ્રમત્તો! અગ્નિ અને વિષ સમાન સાધ્વીનો સંસર્ગ છોડી દો. સાધ્વીને
અનુસરનારો સાધુ થોડાં જ કાળમાં જરૂર અપકીર્તિ પામે... વૃદ્ધ, તપવી, બહુશ્રુત, પ્રમાણભૂત મુનિને પણ સાધ્વીનો સંસર્ગ લોકનિંદાનો હેતુ થાય છે... તો પછી યુવાન, અપભ્રુત, થોડો તપ કરનાર એવાને સાધ્વી સંસર્ગ લોકનિંદાનો હેતુ
કેમ ન થાય?... જો કે પોતે દૃઢ અંતઃકરણવાળો હોય તો પણ સંસર્ગ વધતા અગ્નિ સમીપે જેમ ઘી ઓગળી જાય તેમ મુનિનું ચિત્ત સાધ્વી સમીપે વિલીન થાય છે.
સર્વ સ્ત્રીવર્ગમાં હંમેશાં પ્રમત્તપણે વિશ્વાસ રહિત વર્તે તો તે બ્રહ્મચર્ય પાળી શકે, તેથી વિપરીત વર્તે તો ન પાળી શકે... સર્વત્ર બધાં પદાર્થોમાં મમતારહિત મુનિ સ્વાધીન હોય છે, પણ તે જો સાધ્વીના પાસમાં બંધાયેલ હોય તો પરાધીન થઈ જાય છે લીંટમાં પડેલ માખી છૂટી ન શકે, તેમ સાધ્વીને અનુસરનાર સાધુ છૂટો થઈ શકતો નથી... આ જગમાં અવિધિએ સાધ્વીને અનુસરતા સાધુને તેના સમાન બીજું કોઈ બંધન નથી. સાધ્વીને ધર્મમાં સ્થાપન કરનાર સાધુને એના સમાન નિર્જરા નથી.
વચનમાત્રથી પણ ચાત્રિથી ભ્રષ્ટ થયેલાં બહુલબ્ધિક સાધુને પણ જ્યાં વિધિપૂર્વક ગુરુથી નિગ્રહ કરાય તે ગચ્છ છે.
• વિવેચન-૬૩ થી ૭૧ :
પ્રમાદવર્જિત થઈ તમે છોડો ? કોને ? એકાંતે સાધ્વી પરિચયાદિને. કેવા ? જેમ અગ્નિ વડે બધું ભસ્મ સાત્ થાય તેમ સાધ્વી સંસર્ગે ચાસ્ત્રિ ભસ્મસાત્ થાય છે. જેમ તાલપુટ વિષ જીવોને પ્રાણનો નાશ કરનાર થાય, તેમ સાધ્વી પસ્ચિય ચારિત્રપ્રાણનો નાશકર થાય. સાધ્વીનો કિંકર સાધુ અકીર્તિ-અસાધુવાદ કે અવર્ણવાદ
