Book Title: Agam 04 Ang 04 Samvayang Sutra Samvao Terapanth
Author(s): Tulsi Acharya, Nathmalmuni
Publisher: Jain Vishva Bharati

View full book text
Previous | Next

Page 421
________________ समवाप्रो प्रकोणक समवाय : टिप्पण ३४-३८ माता-पिता की मृत्यु कब हुई या होगी उसका भी निर्देश करता है।' ३४. विद्या के अतिशय (विज्जाइसया) सूत्र ६८ : स्तम्भन विद्या, स्तोभविद्या, वशीकरण, विद्वेषीकरण, उच्चाटन आदि विद्याओं को 'विद्यातिशय' माना है।' ३५. महाप्रश्नविद्याओं (महापसिणविज्जा) सूत्र ६८ : वाणी के द्वारा पूछने पर ही जो उत्तर देती हैं वे महाप्रश्न विद्याएं कहलाती हैं। इनके अधिष्ठाता देवता होते हैं।' ३६. मनःप्रश्नविद्याओं (मणपसिणविज्जा) सूत्र ६८ : मन में उठे हुए प्रश्नों का उत्तर देने वाली विद्याएं । इनके अधिष्ठाता देवता होते हैं।' ३७. पैंतालीस अध्ययन (पणयालीसं अज्झयणा) सूत्र ६८: प्रस्तुत प्रसंग में अध्ययनों का निर्देश किसी भी आदर्श में प्राप्त नहीं है, किन्तु उद्देशन-काल से पूर्व अध्ययन का निर्देश अवश्य ही होना चाहिए। नंदी (६०) म इसके अध्ययनों की संख्या पैतालीस बतलाई है, अतः यहां भी उसकी संभावना की गई है। वृत्तिकार ने इसके दस अध्ययन माने हैं और उसके आधार पर दस उद्देशन-काल होने चाहिए, ऐसी मान्यता व्यक्त की है। पैंतालीस उद्देशन-कालों की मान्यता को उन्होंने वाचनान्तर माना है।' ३८. सूत्र १८: प्रस्तुत आगम के विषय-वस्तु के बारे में विभिन्न मत प्राप्त होते हैं । स्थानांग में इसके दस अध्ययन बतलाए गए हैंउपमा, संख्या, ऋषि-भाषित, आचार्य-भाषित, महावीर-भाषित, क्षौमक प्रश्न, कोमल प्रश्न, आदर्श प्रश्न, अंगुष्ठ प्रश्न और बाहप्रश्न ।' इनमें वर्णित विषय का संकेत अध्ययन के नामों से मिलता है। १. निशीथमाष्य, गाथा ४२६०, ४२६१ : पसिणापसिणं सुविणे, विज्जासिद्धं तु साहति परस्स । महवा पाइंखिणिया, घंटियसिद्रं परिकहेति ।। लाभालामसुहदुई, प्रणभूय इमं तुमे सुहिहिं वा । जीवित्ता एवइयं, कालं सुहिणो मया तुज्झं ।। सुविणयविज्जाकहियं कधितस्स पसिणापसिणं भवति । अहवा-विज्जाभिमंतिया घटिया कण्णमूले चालिज्जति, तत्थ देवता कधिति, कहेंतस्स पसिणापसिणं भवति, स एव इंखिणी भण्णाति । पुच्छगं भणति-प्रतीतकाले वट्टमाणे वा इमो ते लाभो लद्धो, मणागते वो इमं भविस्यति । एवं मलाभं पि निहिस्सति, एवं सुहदुक्खे वि संवादेति । महवा भन्नति-सुहीहिं ते इमं लद्धमणभूतं वा । महबा भणाति-मातापितादिते सुहिणो एवतियं कालं जीविया अमगे काले एव मता। १. समवायांगवृत्ति, पत्न ११५: विद्यातिशयाः स्तम्भस्तोमवशीकरणविद्वेषीकरणोच्चाटनादयः । 1. वही, पत्र ११५: विविधमहाप्रश्नविद्याश्च-वाचव प्रश्ने सत्युत्तरदायिन्य: । ..वही, पन्न ११५: मन प्रश्न विद्याम्च-मनः प्रश्तितार्थोत्तरदायिन्यस्तासां देवतानितदधिष्ठातृदेवतास्तेषाम्। ५. वही, पन्न ११६: 'पणयालीस मित्यादि यद्यपीहाध्ययनानां दशत्वादशीवोद्देश्यवकाला भवन्ति व्यापि वाचनान्तरापेक्षया पञ्चचत्वारिंशदिति सम्भाव्यते इति 'पणयालीस' मित्याद्यविरुद्धमिति । १.ठाणं १०/११६: पण्हावागरणदसाणं दस प्रज्झषणा पण्णता, तं जहा-उवमा, संखा, इसिभासियाई, मायरियभासियाई, महावीरभासियाई, खोमगपसिगाई, कोमलपसिणाई, भद्दागपसिणाई, अंगुट्ठपसिणाई, बाहुपसिणाह। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470