________________
પ્રસ્તાવના
આત્મા કશું કરતો નથી તથા કરાવત નથી.” (સૂ૦ ૧૩) આ અકારકવાદ છે. આ મત સાંખ્યોનો છે. એમ ચૂણિ તથા વૃત્તિમાં કહ્યું છે. આ નિ મોજ મામા સાહ્યનિને આ સાંખ્યોની માન્યતા પ્રસિદ્ધ છે.
પાંચ ભૂત ઉપરાંત છઠ્ઠો આત્મા પણ છે. આ આત્મા તથા લોક બંને શાશ્વત પદાથો છે. તેમનો વિનાશ પણ નથી અને ઉત્પત્તિ પણ નથી. સર્વે પદાર્થો સર્વથા નિયતિભાવને પામેલા છે” (સૂ૦ ૧૫, ૧૬) આ આત્મષછવાદ છે. આ મત સાંખ્યોને તથા શૈવાધિકારીઓનો છે એમ વૃત્તિમાં કહ્યું છે. સાંખ્યદર્શનમાં ઉત્પત્તિ અને વિનાશને બદલે આવિર્ભાવ અને તિરોભાવને જ માનેલા છે.
નિયંતિકારે પ્રથમ ઉદ્દેશકના વિષયોનું વર્ણન કરતા આત્મષછવાદી પછી તરત અફલવાદીને ઉલ્લેખ કર્યો છે. મૂળ સૂત્રમાં આત્મષકવાદના નિરૂપણ પછી તરત જ બૌદ્ધોના મતનું નિરૂપણ છે—“કેટલાક વાદીઓ (બૌદ્ધો) ક્ષણિક પાંચ સ્કંધને માને છે. તે (બૌદ્ધો) શરીર અથવા પાંચભૂતોથી અન્ય કે અનન્ય તથા હેતુજન્ય કે અહેતુક (અનાદિ અનંત) આત્માને માનતા નથી.” બીજા કેટલાક (બૌદ્ધો) પૃથ્વી, અમ્, તેજસ્, વાયુ આ ચાર ધાતુઓ જ રૂ૫ (રૂપસ્કંધ શરીર ૧. નિર્યુક્તિ જતાં, “આત્મા કમનો નથી એવો આકારવાદનો અર્થ લાગે છે. ૨. બૌદ્ધગ્રંથ ઉદાન સાથે તુચના–“ન્ત પને સમાત્રા પૂર્વવાનિ પુર્વવિદિનો–વતો
છત્તા જ છો , મેવ સઘં મોલમર્ગે તિ”–૩૧, પૃ. ૧૪૬ ૩. નિતિમાજ એટલે નિત્યત્વ એવો અર્થ વૃત્તિમાં છે. ચૂર્ણિમાં નિતિનો અર્થ પ્રધાન (પ્રકૃતિની
સામ્યવસ્થા) કરેલો છે. ૪. “આ ચરક વગેરેનો મત છે” એમ પ્રો. હર્મન યાકોબીનું માનવું છે.
This is the opinion expressed by mi and in the early law-books... sitesi ascribes it to the achi: and Safe#faut:-(The Sacred Books of the East, Vol. XLV, p. 237) આ પ્રમાણે સૂત્રકૃતાંગના અંગ્રેજી ભાષાંતરના ટિપ્પણમાં
પ્રો. હર્મન યાકોબી (Prof. Herman Jacobi) એ જણાવ્યું છે. ५. “साम्प्रतं बौद्धमतं पूर्वपक्षयन् नियुक्तिकारोपन्यस्तमफलवादाधिकारमाविर्भावयन्नाह-पंच खंधे
તો " ૧૭ ”–સૂત્રક્રતા તિ ૨“ઉal કાવાવાહિની ફાળું પાથswવાતિ સિંતિ પં મામૂતા ૧૬–૧૮ o” –સૂત્રકૃતજૂf g૦ ૨૮ ૬. ૧ રૂપસ્કંધ, ૨ વેદનાસ્કંધ, ૩ વિજ્ઞાન સ્કંધ, ૪ સંજ્ઞાસકંધ, ૫ સંસકારકંધ ૭. અહીં વર્ણવેલી વાત બૌદ્ધગ્રંથોમાં નીચે પ્રમાણે છે
“पञ्च खन्धा-रूपक्खन्धो वेदनाक्खंधो साक्खन्धो सङ्खारखन्धो विणक्खन्धो ति। तत्थ यं किंचि सीतादिहि रूप्पनलक्खणं धम्मजातं सब्बं तं एकतो कत्वा रूपक्खन्धो ति वेदितब्ब। तदेतं
रूप्पनलक्खणेन एकविधं पि भूतोपादायभेदतो दुविधं। तत्थ भूतरूपं चतुब्बिधं-पथवीधातु, आपो• ધાતુ, તેનોધાતુ, વાચોધાતુ તિ”—વિભુમિ નિદ્સ પૃ૨૦૧] “પુન જ પરં, મિત્ર, भिक्खु इममेव कायं यथाठितं यथापणिहितं धातुसो पञ्चवेक्खति-'भत्थि इमस्मि काये पथवीधातु आपोधातु तेजोधातु वायुधातु' ति"-दीघनिकाय (भाग २) महासतिपट्टानसुत्त पृ. २१९ । “उक्तं च सूत्रान्तरे-'ये केचिद् भिक्षवः श्रमणा वा ब्राह्मणा वा आत्मेति समनुपश्यन्तः
समनुपश्यन्ति सर्वे ते इमानेव पञ्चोपादानस्कन्धान्' इति । तस्मात् सर्व एव अनात्मन्यात्मग्राहः"-अभिधर्मकोशभाष्य, अष्टम कोशस्थान, पुद्गलविनिश्चय पृ० १२०४ ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
