________________
આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર દર્શન
શરીરનું દુઃખ માત્ર ઔષધ કરવાથી મટી જતું હોત, મનનું દુઃખ ધનાદિ મળવાથી મટી જતું હોત અને સંસર્ગ સંબંધનું દુઃખ મનને કંઈ અસર ઊપજાવી શકતું ન હોત, તો તે દુઃખ મટવા માટે જે જે પ્રયત્ન કરવામાં આવે છે, તે તે સર્વ જીવોનું સફળ થાય, પણ જ્યારે તેમ બનતું જોવામાં ન આવ્યું, ત્યારે જ વિચારવાનોને પ્રશ્ન ઉત્પન્ન થયો કે દુ:ખ મટવા માટે બીજો જ કોઈ ઉપાય હોવો જોઈએ. આ જે કરવામાં આવે છે, તે ઉપાય અયથાર્થ છે અને બધો શ્રમ વૃથા છે. માટે તે દુઃખનું મૂળ કારણ જો યથાર્થ જાણવામાં આવે તો દુ:ખ મટે, નહીં તો નહીં જ મટે.
જે વિચારવાનો દુઃખનું યથાર્થ મૂળ કારણ વિચારવા ઉત્કંઠિત હોવા છતાં કોઈક જ એનું યથાર્થ સમાધાન પામ્યા અને ઘણા બધા યથાર્થ સમાધાન નહીં પામ્યા છતાં મતિવ્યામોહાદિ કારણથી સમાધાન પામ્યા છીએ એમ માનવા લાગ્યા અને તે પ્રમાણે ઉપદેશ કરવા લાગ્યા અને ઘણા લોકો તેને અનુસરવા પણ લાગ્યા. જગતમાં જુદા જુદા ધર્મ-મત જોવામાં આવે છે તેની ઉત્પત્તિનું મુખ્ય કારણ એ જ છે.
ધર્મથી દુઃખ મટે” એમ ઘણા ખરા વિચારવાનોની માન્યતા થઈ, પણ ધર્મનું સ્વરૂપ સમજવામાં એક બીજામાં ઘણો તફાવત પડ્યો, ઘણા તો મૂળ વિષય ચૂકી ગયા અને ઘણા તો એ વિષયમાં મતિ થાકવાથી અનેક પ્રકારે નાસ્તિકાદિ પરિણામોને પામ્યા.
જે સ્વરૂપ સમજ્યા વિના પામ્યો દુઃખ અનંત...' અનંતકાળથી દુઃખનું જો સાચું કારણ હોય તો તે સ્વરૂપવિષે ભ્રાંતિ છે. જીવ પોતે જ પોતાને ભૂલી ગયો એ સૌથી મોટું આશ્ચર્ય છે. વસ્તુનું એવું સ્વરૂપ વીતરાગી ભગવંતોએ વીતરાગતા પ્રગટ કર્યા પછી પ્રકાશિત કર્યું છે એ ખરેખર વિચારવા યોગ્ય છે અને એ બાબત થોડીક વિશેષ વાતોની અહીં સંક્ષિપ્તમાં નોંધ લેવામાં આવી છે તે સર્વ મુમુક્ષુઓને આ કાળમાં ઉપયોગી થશે.
દુઃખ નિવૃત્તિના ઉપાય:- (સુખ પ્રાપ્તિનો ઉપાય) :
(૧) સર્વ દુઃખોનો આત્યંતિક અભાવ અને પરમ અવ્યાબાધ સુખની પ્રાપ્તિ એ જ મોક્ષ' છે અને તે જ પરમહિત” છે. વીતરાગ સન્માર્ગ તેનો સદ્ધપાય છે, તે સન્માર્ગનો આ પ્રમાણે સંક્ષેપ છે. - સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગજ્ઞાન અને સમ્યગ્વારિત્રની એકત્રયતા તે “મોક્ષમાર્ગ છે. સર્વજ્ઞના જ્ઞાનમાં ભાસ્યમય તત્ત્વોની સમ્યક્ પ્રતીતિ થવી તે “સમ્યગ્દર્શન' છે; તત્ત્વનો સમ્યબોધ થવો તે “સમ્યજ્ઞાન' છે. ઉપાદેય તત્ત્વોનો અભ્યાસ થવો – પોતાના સ્વભાવમાં સ્થિરતા થવી તે “સમ્મચારિત્ર' છે. શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપ એવા વીતરાગ પદમાં સ્થિતિ થવી તે એ
૪
