Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAkinImahArAsanuM zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA viracita yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana (bhAga - 2) che ke koi ja nA 2006 zravaNa guNa vivecaka : paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA,
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana (bhAga-2) mULa graMthakAra tathA TIkAkAra ja laghuharibhadrasUri mahAmahopAdhyAya zrImadda yazovijayajI mahArAjA AzIrvAdadAtA vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. 5. pU. AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA SadarzananA pravacanika pratibhAdhAraka sva. pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalana-saMzodhanakArikA * pa.pU. zAsanasamrATa nemisUri mahArAjAnA samudAyanA sAdhvIjI cAritrazrIjI ma. sA. nA praziSyA sAdhvI RjumatizrIjI ma. sA. * prakAzaka * saMsthAnA jJAnakhAtAmAMthI A pustaka jJAnabhaMDAra/zrIsaMghane bheTa Apela che. lAI gaI, kAtAthad. 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya zabdazaH vivecana (bhAga - 2) * vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2533 AvRtti : prathama vi. saM. 2063 nakala : 500 mUlya : rU. 105-00 Arthika sahayoga "paramArAdhyapAda pUjyapAda AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyavartI siddhahasta lekhaka paramapUjya AcAryadeveza zrImad vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna tapasvI munirAja zrI prazamapUrNavijayajI mahArAja sAhebanI pAvana preraNAthI zrI AlavADA jaina saMgha taraphathI A pustakanA prakAzanamAM jJAnakhAtAnI rakama maLI che." : mukhya prAptisthAna : tArtha 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. *mudraka navaraMga prinTarsa AsToDIyA, amadAvAda-1. phona : (mo.) 9428500401 (ghara) 26714603 76
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - amadAvAda : gItArtha gaMgA 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. - (079) 26604911, 32911471 * muMbaI : zrI nikuMjabhAI Ara. bhaMDArI viSNu mahala, trIje mALe, garavAre pevelIyananI sAme, DI-roDa, carcageTa, muMbaI-400020. - (022) 22814048 zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, javAharalAla naherU roDa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. 1 (022) 25680614, 25686030 * surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 1 (0261)3228623 * Bangalore : Shri Vimalchandji C/o. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. (080) (0) 22875262, (R) 22259925 prAptisthAna zrI naTavarabhAI ema. zAha (AphrikAvALA) phleTa naM. 501, bloka-e, riddhivinAyaka TAvara, vijayanagara relve krosiMganI pAse, nAraNapurA, amadAvAda-13. 1 (079) 27478512 zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA jvelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. 1 (022) 39438434 (mo.) 9322264851 * jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varksa, C-9, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. - (0288) 2678513 * rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. - (0281) 2233120
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuM zuM prakAzakIya $ $ "gItArtha gaMgA"nuM mukhya lakSya to ApaNA upakArI pUrvAcAryo jevA ke pa. pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAja sAheba, pa. pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAja sAheba Adi racita jetazAstromAM patharAyelAM vividha paramArthabhUta tatvonAM rahasyonuM naya, vikSepa, vyavahAra, nizcaya sApekSa arthagAMbhIryapUrNa vizleSaNa karavAnuM che, jethI zrI jainasaMghane te te padArthonA sarvAgI bodhamAM sahAya maLe. A kArya atyaMta vistAravAnuM ane gahana che, ghaNAM sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto AmAM sahAya karI rahyAM che, zrAvako ane zrAvikAo paNa sau saune yogya kAryo saMbhALI rahyAM che, te anusAra kAma bahAra AvI rahyuM che ane kramasara AvatuM raheze. daramyAna zrI saMghamAMthI jijJAsu mumukSuo tathA zrAvaka-zrAvikAo taraphathI evI mAMga vAraMvAra Ave che ke pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja sAhebanAM tathA pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja sAhebanAM judA judA viSayo paranAM apAyelAM vyAkhyAno tathA paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe vividha zAstrIya viSayo para karelAM vivecano chapAvIne taiyAra karavAmAM Ave to sakaLa zrI saMghane cokkasa lAbhadAyI nIvaDe. AvI vinaMtIone lakSyamAM rAkhIne TrasTe nakkI karyuM che ke AvAM vyAkhyAno tathA vivecakonAM pustako prakAzita karavAM ane tene mAtra eka saMlagna pravRtti tarIke svIkAravI. A kAma gItArtha gaMgAnA mukhya lakSathI saheja phaMTAya che, bodhanI vividhatA ane saraLatAnI dRSTie paNa bhinna prakAre che, chatAM tatvajijJAsu mATe hitakArI hovAthI tema ja ati mAMgane kAraNe uparyukta vinaMtI lakSamAM rAkhIne A pravRtti cAlu rAkhela che. tatvajijJAsu jIvo mATe AvAM pustako samyagujJAna-darzana-cAritranI ArAdhanAmAM upayogI thaze, tevI AzA sahita - 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. TrasTIgaNa gItArtha gaMgA (sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che.)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vyAkhyAnanA graMtho (gujarAtI) vyAkhyAnakAra :- pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI (moTA paMDita mahArAja sAheba 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra vyAkhyAnakAra :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAheba 1. yogadaSTisamuccaya 2. karmavAda karNikA 3. sadgati tamArA hAthamAM ! 4. darzanAcAra 5. zAsana sthApanA 6. anekAMtavAda 7. praznottarI 8. cittavRtti 9. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 10. manovijaya ane Atmazuddhi 11. bhAgavatI pravrajyA paricaya 12. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 13. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vidhvajaya, siddhi, viniyoga) 14. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 15. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavyA 16. dharmarakSA pravacana zreNI (bhAga-1) | pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAheba saMpAdita | 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekhaka :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAheba 1. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? hindI vyAkhyAnakAra :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAhaba 1. jainazAsana sthApanA 3. zrAvaka ke bAraha vrata evaM vikalpa 4. praznottarI 2. cittavRtti lekhaka :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAhaba 1. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya ? saMpAdaka :- pa. pU. gaNivarya zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra ENGLISH Lecturer: H. H. GANIVARYA SHRIYUGBHUSHANVIJAYJI MAHARAJ SAHEB 1. Status of religion in modern Nation State theory Author: H. H. GANIVARYA SHRI YUGBHUSHANVIJAYJI MAHARAJ SAHEB 1. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ?
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ || gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananA graMtho - (gujarAtI) vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSata prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. vizativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI zabdazaH vivecana 9. sakhyatva SasthAna caupaI zabdazaH vivecanA 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 11. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnahAviMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAciMzikA-18 zabdazaH vivecana rapa. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmayyadvAbiMzikA-6 zabdazaH vivecana
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. bhikSudrAviMzikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAdvAciMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhuktivyavasthApana dvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvAtrizikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNadvAciMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyatAviMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!! (gujarAtI) 4. svataMtra bhArata meM gharma parataMtra !!!!! (hindI) 5. Right to Freedom of Religion ! (aMgrejI) 6. "rakSAdharma' abhiyAna (gujarAtI) 7. "Rakshadharma' Abhiyaan (aMgrejI) saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartAH dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: dharmatIrtha rakSA samiti gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya' graMtha zabdazaH vivecana bhAga-2 nA - saMkalana-saMpAdananI veLAe prAstAvika avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM AvIne paMcendriyatva pAmyA pachI manuSyabhavamAM dharmanI sAmagrI maLatAM jIve dharma to aneka vAra karyo, chatAM mokSa na pAmyo; kema ke yogamArganI jijJAsA karIne jIve yogamArgamAM praveza ja karyo nathI. tevA jIvonI karuNAthI te jIvone sanmArga batAvavA yAkinImahattarAsUnu 1444 graMthanA racayitA sUripuraMdara pUjya haribhadrasUri mahArAjAe "yogadaSTisamuccaya' graMthanI racanA karI che. madhyama vistAravALo A graMtha, apunabaMdhakAdi avasthAne nahi pAmelA paNa saraLa buddhithI satyane svIkAravAnI taiyArIvALA prajJApanIya jIvone apunarbandhakAdi avasthA pamADavA mATe ane apunabaMdhakAdi avasthA pAmelA jIvone yogamArganI kramasara bhUmikAo pamADIne kevaLajJAna ane mokSaprApti mATe atyaMta upakAraka thAya tema che. yogadRSTisamuccaya' graMthanA mitrA, tArA, balA, diprA, sthirA, kAMtA, prabhA, parA e ATha dRSTiothI ATha vibhAga paDe che. cAritra aMgIkAra karatAM pahelAM meM zrI mahendrabhAI paMDitane (pU. mohajitavijaya ma.sA.) joyelA, ane emaNe je jJAna prApta karyu che te jJAna prApta karavAnI mArI icchA hatI. tethI emanI pAse bhaNelAM aruNAbena, hAlamAM pU. bhaktisUri ma.sA.nA samudAyanAM pU. sA. bodhiratnAzrIjIno paricaya karyo. tyArapachI pU. sA. bodhiratnAzrIjI dvArA pa. pU. munizrI yugabhUSaNa vi. ma.sA. ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motAno paricaya thayo. zAsanasamrATa pU. A. bha. nemisUri mahArAjanA samudAyanA pU. caMdrodayasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pU. paMnyAsa nirmaLacaMdra vi. ma.sA.nI (saMsArI pakSe bhAI) saMmati meLavIne paMDitavarya zrI praviNabhAI pAse abhyAsa zarU karyo. meM eka vAra vAMceluM ke mokSa pAmavA mATe yogamArga jANavo atyaMta Avazyaka che, ane koIka parama puNyodaye tattvajJa adhyAtmarasika paMDitavarya zrI pravINabhAI motA pAse "yogadaSTisamuccaya" graMthano abhyAsa karavAnI mane sonerI taka sAMpaDI, te badala A upakArI mahAtmAonI huM RNI chuM. A graMthanA gujarAtI vivaraNanA praphasaMzodhanAdi kAryamAM mRtopAsaka-mRtapipAsu suzrAvaka zrI zAMtilAla zivalAla zAhano vizeSa sahayoga prApta thayo che. teoe paNa potAne AvA uttama graMtharatnanA svAdhyAyanIvAMcananI amUlya taka sAMpaDI te badala dhanyatA ane upakRtatA anubhavela che. A graMtharatna dvArA mane ane anya vAMcakone yogamArganI prApti thAya, saMsAra TUMko thAya ane mokSadhAma prati zIdhra gatie prayANa karIe ane paramapadane pAmIe e ja abhyarthanA. - zAsanasamrATa pa. pU. nemisUrIzvarajI ma.sA.nA samudAyanA pU. sAdhvIjI cAritrazrIjI ma.sA.nA praziSyA sAdhvIjI RjumatizrIjI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/saMkalanA 'yogadaSTisamuccaya' graMtha bhAga-2 nA - padArthonI saMkalanA (4) dIprAdaSTi : diprAdaSTimAM prANAyAma nAmanuM cothuM yogAMga pragaTe che, utthAna doSano abhAva hoya che ane tattvazravaNa nAmano guNa pragaTe che; chatAM sUkSma bodharahita che arthAt pahelI cAre dRSTio sUkSma bodharahita che, te zloka-pa7mAM batAvela che. cothI dRSTimAM pragaTa thatA bhAvaprANAyAmanuM kAraNa, bhAvarecakAdinuM svarUpa ane utthAna doSanA abhAvanuM svarUpa zloka-58-59-60mAM batAvela che. tattvazravaNa guNanuM svarUpa ane tenuM vizeSa phaLa zloka-11 thI 64 sudhI batAvela che. prathamanI cAra dRSTimAM sUkSmabodha nathI. tethI sUkSmabodha kevA prakArano hoya che, tenuM svarUpa zloka-15ulamAM batAvela che. vaLI, pahelI cAra dRSTimAM yogamArga viSayaka bodha hovA chatAM sUkSmabodha kema nathI, te batAvatAM kahe che ke pahelI cAra dRSTimAM avedyasaMvedyapada tevuM baLavAna che, jethI tattvaviSayaka bodha thavA chatAM saMpUrNa nivartana pAmatuM nathI; tethI pahelI cAra dRSTimAM sUkSma bodha nathI, ane tattvaviSayaka je sthUla bodha che, te bodha pakSIcchAyAmAM jalacaranI pravRtti jevA bodha sadaza vedyasaMvedyapadathI che, te zloka-17mAM batAvela che. pahelI cAra dRSTimAM avedhasaMvedyapada ulbaNa kema che? te spaSTa karatAM zloka-18mAM kahe che ke pahelI cAra dRSTimAM narakAdi apAyazaktinuM malinapaNuM sUkSmabodhane aTakAvanAra che. mATe avedyasaMvedyapada ulbaNa che. vaLI, pahelI cAra dRSTivALA jIvone bhagavAnanA vacanarUpa dhRtarUpI dIpakathI apAyanuM darzana tAttvika thatuM nathI, paraMtu paramArthanI AbhA jevuM tattvadarzana thAya che. AthI ja pahelI cAra dRSTimAM anAbhogAdithI pApapravRtti thAya che, te zloka-69mAM batAvela che. vaLI, vedasaMvedyapadavALA samyagdaSTi jIvonI kadAca pApamAM pravRtti thAya topaNa taptalohapadanyAsa tulya thAya che, te kathana zloka-70mAM spaSTa karela che. vedyasaMvedyapadavALA yogInI pApapravRtti takhtalohapadajAsatulya kema thAya che, tenI yukti zloka-71mAM Apela che. aveghasaMvedyapadavALAne paramArthathI bodha nathI, paraMtu vedasaMvedyapadavALAne ja paramArthathI bodha che, te zloka-72mAM batAvela che.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/saMkalanA vedyasaMvedyapadanuM svarUpa zloka-73-74mAM batAvela che ane avedyasaMvedyapadanuM svarUpa zloka-75mAM batAvela che. bhavAbhinaMdi jIvone avedyasaMvedyapada hoya che. tethI zloka-76mAM bhavAbhinaMdi jIvanuM svarUpa batAvela che. bhavAbhinaMdi jIvone asadu pariNAma hovAne kAraNe teone thato bodha suMdara nathI, te kathana zloka-77 thI 84 sudhI karela che. avedyasaMvedyapada mahAanarthakArI che. mATe kalyANanA arthIe tene jItavA mATe kaI rIte udyama karavo joIe, te zloka-8pamAM batAvela che. tethI e prApta thAya ke cAra dRSTivALA jIvo kalyANanA arthI che, mATe mahAtmA che; Ama chatAM teomAM avedyasaMvedyapadarUpa Adhya che, tethI have jo teo avedyasaMvedyapadane jItavA mATe uttama puruSono yoga ane satsAstrono saMbaMdha kare to jItI zake, jethI hitanI prApti thAya. avedyasaMvedyapada jitAyuM che ke nahi, teno nirNaya karavA mATe avedyasaMvedyapadanA jayanAM liMgo zloka86mAM batAvela che. avedhasaMvedyapadane jivADanAra kutarka che. tethI kutarka kevo anarthakArI che, te zloka-87mAM batAvela che. kutarkane jItavA mATe uttama puruSono yoga ane Agamono saMbaMdha Avazyaka che, te zloka-85mAM batAvyuM. tema kutarkane jItavA mATe anya zuM karavuM joIe, te batAvavA zloka-88mAM kahyuM ke kutarkamAM abhinivezane choDIne zrata, zIla ane samAdhimAM abhiniveza karavo joIe, jethI avedyasaMvedyapada jitAya. vaLI zrata, zIla ane samAdhinuM bIja parArthakaraNa che. tethI kutarkamAM abhinivezane choDIne parArthakaraNamAM abhiniveza karavo joIe, te zloka-89mAM batAvela che. kutarka kevo asAra che, te zloka-90-91mAM batAvela che. yogamArganI pravRttimAM kutarko kaI rIte pravarte che ane kevA asaMbaddha pralApavALA che, te zloka-92 thI 99 sudhI batAvela che. kutarkathI tattvasiddhi thatI nathI, te zloka-97-98mAM batAvela che. atIndriya artharUpa dharmAdinI siddhi AgamathI ja thAya che, te zloka-99mAM yuktithI batAvela che. Agamane pradhAna karanArA kaI rIte uttama tattvane prApta kare che, te zloka-100-101mAM batAvela che. AgamathI, anumAnathI ane yoganA abhyAsathI uttama tattvanI prApti thAya che, ema zloka-101mAM kahyuM, te arthane zloka-102 thI 15ra sudhI spaSTa kare che. tethI e prApta thAya ke AgamathI atIndriya padArthono bodha karavA mATe yatna karavo joIe. vaLI, badhA darzanavAdIonAM Agamo judAM che. tethI kayA AgamathI uttama tattvanI prApti thaI zake, te batAvatAM kahe che ke Agama sarvajJanA vacanarUpa che, ane sarva darzanakAro sarvajJanA vacanano ja Azraya kare
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/saMkalanA che; mATe sarvajJa judA che, tema mAnIne Agamane judAM mAnavAM te yukta nathI. te batAvavAno prAraMbha zloka102thI kare che. vyaktinA bhedathI sarvajJa bhinna hovA chatAM badhA sarvajJo eka ja abhiprAyavALA che, te zloka-102103mAM batAvela che. sarva darzanakAro sarvajJane sAmAnyathI svIkAre che. tethI sarva darzanakAro eka sarvajJanA upAsaka che, te zloka-104 thI 108 sudhI spaSTa karela che. vaLI, koI potAnA upAsya evA sarvajJane buddha kahe che, to koI mahAvIra kahe che, to vaLI koI anya nAmathI kahe che. tethI potAnA iSTa evA upAsyano nAmabheda hovA chatAM te sarva eka sarvajJanA upAsaka che, te zloka-109mAM batAvela che. zAstragarbha evI upapattithI bhinna bhinna darzanamAM rahelA upAsako eka sarvajJanA upAsaka che, te zloka110 thI 114 sudhI batAvela che. vaLI, sadyogazAstramAM devaviSayaka citrabhakti ane acitrabhakti batAvela che. tethI citrabhakti karanArA saMsArI jIvo che ane acitrabhakti karanArA saMsArathI atIta avasthAmAM janArA che. tethI acitrabhakti karanArA koI paNa darzanamAM rahelA hoya topaNa paramArthathI teo saMsArathI atIta avasthAne prApta karAvanAra mArgane sevanArA che. tethI teo saMsArathI atIta avasthAne prApta karavAno upAya batAvanArA eka sarvajJanI upAsanA karanArA che, te zloka-110 thI 114 sudhI batAvela che. saMsAranA kAraNabhUta evAM icchApUrti karmomAM paNa adhyavasAyanA bhedathI phaLabheda thAya che, te zloka11pamAM batAvela che. iSTakarma ane pUrtakarmanuM svarUpa zloke-116-117mAM batAvela che. samAna paNa anuSThAnamAM abhisaMdhinA bhedathI phaLabheda thAya che. AthI dharmAnuSThAnanI pravRttimAM paNa abhisaMdhi mukhya che, te zloka-118mAM batAvela che. dharmAnuSThAnanI koI paNa pravRttimAM bhinna bhinna abhisaMdhi thavAnuM kAraNa zuM che ? te zloka-119mAM batAvela che. buddhithI, jJAnathI ke asaMmohathI anuSThAna thAya che, mATe eka anuSThAnamAM bhinna bhinna abhisaMdhi prApta thAya che. tethI buddhi, jJAna ane asaMmohanuM svarUpa zloka-120-121mAM batAvela che. ratnano upalaMbha, ratnanuM jJAna ane ratnanI prAptinA dRSTAMtathI buddhi Adi traNa jJAnonuM svarUpa zloka122mAM batAvela che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/saMkalanA 5 saanuSThAnanuM lakSaNa zloka-123mAM batAvela che. buddhipUrvaka karAtI saMsAranI kriyA ke dharmanI kriyA, saMsAraphaLavALI che, te zloka-124mAM batAvela che. jJAnapUrvaka sarva anuSThAnanuM sevana kulayogIone muktinuM aMga bane che, te zloka-125mAM batAvela che. asaMmohathI karAyeluM anuSThAna bhavathI atIta avasthA tarapha janArA yogIone zIghra mokSaphaLa ApanAra che, te zloka-127mAM batAvela che. bhavathI atIta avasthA tarapha janArA yogIo kevI prakRtivALA hoya che, te zloka-127mAM batAvela che. bhavathI atIta avasthA tarapha janArA sarva yogIono eka zamaparAyaNa mArga che, tethI te sarva eka sarvajJanA upAsaka che. te zloka-128mAM spaSTa karela che. bhavathI atIta avasthA tarapha janArA sarva yogIo eka paratattvanI upAsanA kare che. tethI paratattvanuM svarUpa zuM che, te zloka-129mAM batAvela che. vaLI A paratattvane judA judA darzanakAro judA judA nAmathI kahe che. Ama chatAM sarvane nirvANa avasthA ja abhipreta che, te zloka-130-131mAM spaSTa karela che. sarva darzanamAM rahelA yogIo upAsyarUpa paratattvane judA judA nAme svIkAre che. tenAthI zuM aidaMparya prApta thAya, te batAvatAM zloka-132mAM kahe che ke saMmoha vagara nirvANatattvanuM pAramArthika jJAna thaye chate vicA2kone tenI bhaktimAM vivAda thato nathI=ame paratattvanI upAsanA karIe chIe te sAcI che, ane anya darzanakAro paratattvanI upAsanA kare che te khoTI che, tevo vivAda thato nathI, paraMtu badhA darzanakAro eka paratattvanI prApti arthe udyama kare che, tevo nirNaya thAya che; ane paratattvanI prApti sarvajJapUrvaka thAya che; tethI sarva darzananA upAsya eka sarvajJa che, tethI sarvajJanA vacanomAM matabheda nathI. mATe sarvajJakathita AgamonuM AlaMbana laIne tenAthI bodha karyA pachI anumAna ane yoganA abhyAsa dvArA uttama tattvanI prApti thAya che, ema zloka-133no zloka-101 sAthe saMbaMdha che. ahIM prazna thAya ke jo sarva darzanakAro eka sarvajJane mAnatA hoya to teonA upAsya evA sarvajJanA vacanamAM matabheda nathI, chatAM te te darzananI dezanAno bheda kema che ? arthAt kapila sarvajJae nitya dezanA ApI ane sugata sarvajJae anitya dezanA kema ApI ? tenuM spaSTIkaraNa zloka-134 thI 138 sudhI karela che. sarvajJanA abhiprAyane jANyA vagara 'amArA darzananA upAsya sarvajJa che, anya darzananA upAsya sarvajJa nathI,' e prakArano pratikSepa karavo te mahAanarthanuM kAraNa che, ema zloka-139mAM batAvela che. vaLI 52mArthane jANyA vagara sarvajJano pratikSepa karavo te anucita kema che, te yuktithI zloka-140 thI 142 sudhI batAvela che.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/saMkalanA vaLI, bhagavAna mahAvIra sarvajJa hatA ke buddha sarvajJa hatA ke kapila sarvajJa hatA, teno vizeSa nirNaya yogIjJAna atIndriya padArtha jonAra evA atizaya jJAna vinA thaI zake tema nathI. tethI andhakalpa evA vizeSa tattvane nahi jonArAe sarvajJanA viSayamAM vivAda karavo ucita nathI. vaLI anumAnathI paNa A sarvajJa che ane A sarvajJa nathI, tevo vizeSa nirNaya thaI zake tema nathI. te zloka-143-144mAM batAvela che. vaLI, anumAnathI paNa sarvajJavizeSano nirNaya thaI zake tema nathI, temAM bhartuharie Apela yukti zloka-14pamAM batAvela che. vaLI atIndriya evA sarvajJAdi padArthono nirNaya yuktithI paNa thaI zakato nathI, te yuktithI zloka146mAM batAvela che. vaLI, zuSka tarka dvArA tattvanI prApti thatI nathI, paraMtu Agama, anumAna ane yuktithI tattvanI prApti thAya che. tethI tattvanI prAptinA arthI jIve zuSka tarkano tyAga karIne zrata, zIla ane samAdhimAM abhiniveza karavo joIe, ema zloka-147no zloka-88 sAthe saMbaMdha che. vaLI mahAtmAoe satsaMga ane Agama dvArA AvedyasaMvedyapadane jItavA arthe yatna karavo joIe, ema zloka-85mAM batAvyuM. tyArapachI tene jItavA mATe kutarkano tyAga karavo joIe, tema aneka dRSTikoNathI atyAra sudhI batAvyuM. tethI e prApta thAya ke mokSanA arthIe kyAMya Agraha rAkhavA jevo nathI, paraMtu zrata, zIla ane samAdhimAM Agraha rAkhavA jevo che, ema zloka-88mAM kahela, tenI puSTi zloka-148 thI 15ra sudhI karela che. - pravINacaMdra khImajI motA vi. saM. 2063 tithi-vaizAkha suda 3 tA. 20-4-2007, zukravAra 302, vimala vihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnA naM. yogadaSTisamuccaya/anukramaNikA (anukramaNikA) bloka naM. viSaya -: zloka-57 thI 153 sudhI dIprAdaSTinuM nirUpaNa - 57. diprASTinuM svarUpa. 58. bhAvarecakAdi traNanuM svarUpa. 59-60. dIprAdaSTimAM vartatA dharmarAganuM svarUpa. 61-62. tattvazravaNa guNanuM svarUpa. 63. tattvazravaNa guNanuM phaLa. tattvazravaNa guNanuM vizeSa phaLa. upa. vedyasaMvedyapadanuM svarUpa :66-67. cAra dRSTiomAM sUkSma bodhanA abhAvanI yukti. 68. | narakAdi apAyazaktinA mAlinyane kAraNe sUkSma bodhano abhAva. zAstrathI paNa cAra dRSTi sudhI tAttvika bodhano abhAva. vedyasaMvedyapadavALAnI taptalohapadajAsatulya pApapravRtti. vedyasaMvedyapadavALAnI saMveganA atizayane kAraNe carama pApapravRtti. paramArthathI avedyasaMvedyapadano padarUpe asvIkAra ane vedyasaMvedyapadano padarUpe svIkAra. 73-74. vedyasaMvedyapadanuM svarUpa. avedhasaMvedyapadanuM svarUpa. bhavAbhinaMdI jIvanuM svarUpa. 77. bhavAbhinaMdI jIvonA bodhanI asuMdaratA. 70thI 82. phalathI bhavAbhinaMdI jIvonuM svarUpa. 83-84. bhavAbhinaMdI jIvonI pravRtti. cAradaSTivALA yogIomAM rahela avedyasaMvedyapadane jItavAno upAya. 86. avedyasaMvedyapada jitAyuM che tenAM liMgo. 87. kutarkanuM svarUpa. 88-89. aveghasaMvedyapadane jItavAno upAya. 90. | kutarkanI asAratA. 193 thI 396 193 thI 195 195 thI 198 198 thI 200 201 thI 204 204 thI 206 206 thI 208 208 thI 210 210 thI 215 217 thI 217 217 thI 220 220 thI 223 64. 223 thI 227 76. 227 thI 228 228 thI 234 234 thI 238 239 thI 243 243 thI 244 244 thI 255 255 thI 259 259 thI 292 292 thI 265 265 thI 297 207 thI 271 271 thI 274 85.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99. yogadaSTisamuccaya/anukramaNikA bloka naM. viSaya pAnA naM. 91-92. | kutarkanuM svarUpa. 274 thI 283 93-94. | kutarkamAM pravartatA anucita vikalpo. 283 thI 287 95 thI 97. daSTAntamAtranA AlaMbanathI kutarkanI pravRtti. 287 thI 292 98. | zuSka tarkathI atIndriya arthanI aprApti. 292 thI 295 | AgamathI atIndriya arthanI prApti. 294 thI 295 100-101. atIndriya arthanI prAptino upAya : Agama, anumAna ane yogano abhyAsa. 102-103. | sarvajJanA viSayamAM paramArthathI sarvazanA bhinna abhiprAyano abhAva, ane mohathI sarvajJanA bhedanuM AzrayaNa. 299 thI 301 104. sAmAnyathI sarva darzanakAro eka sarvajJanA upAsaka. 301 thI 303 105. | vizeSathI chabasthane sarvajJavizeSano anirNaya. 303 thI 305 106. sAmAnyathI sarvajJanA upAsakanuM svarUpa. 304 thI 305 107-108. sarva darzanakAro dUrAsanna bhedathI eka sarvajJanA upAsaka. 305 thI 308 109. buddha-kapilAdi nAmabheda hovA chatAM sarvajJamAM bhedano abhAva. 308 thI 310 110. I devaviSayaka citrabhakti ane acitrabhaktinuM svarUpa. 310 thI 312 111. citrabhakti ane acitrabhakti karanArA jIvono bheda. 312 thI 313 112. citrabhakti ane acitrabhakti karanArA jIvonuM svarUpa. 313 thI 315 113-114. | saMsArI devAmAM citrabhakti thavAnuM kAraNa. 316 thI 319 115. iSTApUrta karmomAM lokonA judA judA prakAranA adhyavasAya. 319 117. iSTakarmanuM svarUpa. 117. pUrtakarmanuM svarUpa. 322 118. samAna paNa anuSThAnamAM adhyavasAyanA bhedathI phaLabheda ane phaLaprApti pratye adhyavasAyanI pradhAnatA. 322 thI 324 119. anuSThAnamAM adhyavasAyano bheda thavAnuM kAraNa. 325 thI 327 120. samAna paNa anuSThAnamAM buddhi, jJAna ane asaMmohathI phaLabheda. 327 thI 328 121. | buddhi, jJAna ane asaMmohanuM svarUpa. 328 thI 332 buddhi, jJAna ane asaMmohanA bhedamAM daSTAnta. 330 thI 332 123. | sadanuSThAnanuM lakSaNa. 332 thI 334 122.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnA naM. 124. yogadaSTisamuccaya/anukramaNikA. bloka naM. viSaya | buddhipUrvakanA karAyelA dharmAnuSThAnathI saMsAraphaLanI prApti. 125. jJAnapUrvakanA karAyelA dharmAnuSThAnathI mokSaphaLanI prApti. 127. asaMmohapUrvaka karAyelA dharmAnuSThAnathI zIgha mokSaphaLanI prApti. 127. asaMmohapUrvaka dharmAnuSThAna karanArA jIvonuM svarUpa. 128. bhavathI atIta mArgamAM janArA sarva darzanakArono eka zamaparAyaNa mArga. 129. paratattvanuM svarUpa. 130. paratatvane kahenArAM bhinna bhinna darzanonAM nAmo. 131. paratattvanuM lakSaNa. 132-133. sarva darzanakArInA upAsya eka sarvajJa - teno svIkAranI yukti. 134-135. kapila ane sugata sarvajJa hovA chatAM dezanAbhedanuM kAraNa. 133-137 | tIrthaMkaranI eka dezanAthI zrotAnA bhedathI bodhano bheda. 138. | nayabhedathI kapila-sugata Adi RSionI dezanAno bheda. 139. | | anya darzanakAronA dezanAbhedanA paramArthane jANyA vagara tenA nirAkaraNamAM anarthanI prApti. 140-142. koIpaNa darzanakAranA kathananA abhiprAyane jANyA vagara tenA nirAkaraNamAM doSaprAptinI yukti. 143. | atIndriya padArthaviSayaka chabasthanA vivAdamAM anarthakAritA. 144. anumAnathI paNa atIndriya arthanI aprApti. 145. anumAnathI paNa atIndriya arthanI aprAptimAM bhartuharinI yukti. 146. hetuvAdathI atIndriya arthanI aprAptimAM yukti. mumukSu mATe zuSka tarka tyAjya. 148. mumukSu mATe zuSka tarka tyAjyanA svIkAranI yukti. 149-152.| | dharmanA viSayamAM zuSka tarkane choDIne buddhimAnoe karavA yogya ucita pravRttio. dIprAdaSTino upasaMhAra. 335 thI 337 339 thI 339 339 thI 340 341 thI 342 342 thI 344 344 thI 346 346 thI 3pa0 350 thI 351 352 thI 3pa0 350 thI 362 392 thI 36 337 thI 368 399 thI 371 371 thI 375 375 thI 380 380 thI 382 382 thI 383 383 thI 384 385 thI 38 389 thI 387 147. 387 thI 394 394 thI 396 153. |
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ >> E marda namaH | OM hrI~ zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / / OM zuM nama: || sUripurandara zrIharibhadrasUrisadabdha svapajJavyAkhyArmita zrI yogardaSTisamuccaya zI dIprAdaSTi : avataraNikA - uktA balA, sAmprataM dIprAmAha - avatAraNiyArtha: zloka-48 thI 56 sudhI balAdaSTi kahevAI. have dIprA=prAdaSTine, kahe che - zloka : prANAyAmavatI dIprA, na yogotthAnavatyalam / tattvazravaNasaMyuktA, sUkSmabodhavivarjitA / / 57 / / anvayArtha :prathamavatI prA=prANAyAmavALI dIprA gataatyaMta jotthAnavatI na yogautthAnavALI nathI, tattvazravaUsaMyuttA, sUkSmajovanatA tatvazravaNasaMyukta, sUkSmabodharahita che. pachA zlokArdha : prANAyAmavALI dIdhA atyaMta yogautthAnavALI nathI, tatvazravaNasaMyukta sUmabodhathI rahita che. pachI TIkA :__ 'prANAyAmavatI' caturthAGgabhAvata: bhAvarecakAdibhAvAt 'dIprA-' caturthI dRSTiH, 'na yogotthAnavatI'tathAvidhaprazAntavAhitAlAbhena 'alam'=atyartham 'tattvazravaNasaMyuktA' zuzrUSAphalabhAvena 'sUkSmabodhavivarjitA' nipuNabodharahitetyarthaH / / 57 / /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 yogadaSTisamuccayagAthA-pa7 TIkArya : prAWITyAvatI' .... nipuNavohite | yoganAM ATha aMgomAMthI cothA aMganA saddabhAvane kAraNe bhAvarecakAdibhAva hovAthI prANAyAmavALI dIprA=cothI daSTi, che; manaatyaMta, yogautthAnavALI nathI; kema ke tevA prakAranI prazAMtavAhitAno lAbha cheHutthAnadoSanuM nivAraNa kare tevA prakAranI prazAMtavAhitAno lAbha che. vaLI A daSTi zuzraSAguNanA phaLano sadbhAva hovAne kAraNe tatvazravaNaguNathI saMyukta che. vaLI A daSTi sUkSmabodharahita cheHnipuNabodhathI rahita che. pachA bhAvArtha zloka-16mAM yoganAM ATha aMgo pAtaMjalaRSinA vacana pramANe batAvyAM, te pramANe cothI dRSTimAM yoganA cothA aMgano sadbhAva hoya che. A cothuM aMga prANAyAmarUpa che ane prANAyAmanA traNa avayavo che : recaka, pUraka ane kuMbhaka. haThayoganA prANAyAmamAM recaka, pUraka ane kuMbhaka vAyune AzrayIne che, jyAre yogamArgamAM prANAyAma zubhabhAvo ane azubhabhAvone AzrayIne che. cothI dRSTivALA jIvo potAnA bodhanA baLathI azubhabhAvonuM recana kare che, zubhabhAvonuM pUraNa kare che, ane pUraNa thayelA zubhabhAvonuM kuMbhana kare che arthAt sthirIkaraNa kare che. tethI bhAvaprANAyAmavALI dIprAdaSTi che, ane bhAvarecakAdinAM kAryo graMthakAra svayaM AgaLa batAvavAnA che. aMdhakAramAM kASThanA agnikaNathI bodha thAya tevo bodha balAdRSTino che, ane gADha aMdhakAramAM dIvAthI jevo bodha thAya tevo bodha cothI dRSTimAM che. mATe trIjI daSTi karatAM cothI dRSTino bodha ghaNo adhika che, ane tenA kAraNe bhAvaprANAyAmamAM te yogI yatna kare che. vaLI cothI daSTivALA yogIo je dharmaanuSThAna kare che, temAM atyaMta yoganuM utthAna nathI arthAt cittamAM utthAnadoSa nathI; kema ke tevA prakAranI prazAMtavAhitAnI prApti thayelI che. Azaya e che ke yogamArganA viSayamAM ghaNo spaSTa bodha hovAne kAraNe A yogIonuM citta bAhya padArthomAM AkarSaNa vagaranuM thayeluM che. tethI temanA cittamAM zAMtarasano pravAha varte che, tenA kAraNe te yogI je koI dharmaanuSThAna kare che, tenA dvArA vizeSa vizeSa prakAranA yoganI niSpatti karI zake che. jyAre trIjI dRSTivALA yogI kSepadoSa vagara pravRtti karatA hovA chatAM cittamAM tevA prakArano kaSAyono upazama nahi hovAthI yoganI pravRttimAM utthAnadoSa saMbhave che. tethI je anuSThAnanA sevanathI trIjI dRSTivALA yogI yogamArgane ullasita karI zake che, tenA karatAM cothI dRSTivALA yogIo utthAnadoSano saMbhava nahi hovAne kAraNe vizeSa prakAranA yogamArgane ullasita karI zake che. ahIM atyaMta yogautthAna nathI, ema kahIne e batAvavuM che ke yogamArganI pravRttimAM vighna kare tevo leza paNa utthAnadoSa temane nathI.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-57-58 195 vaLI, cothI dRSTimAM tattvazravaNa nAmano guNa pragaTe che je zuzruSAguNanA phaLasvarUpa che. Azaya e che ke trIjI dRSTivALA jIvone zuzruSAguNathI tattva sAMbhaLavAno tIvra abhilASa hoya che, Ama chatAM zravaNanI kriyA na paNa thAya, ane sAmagrI maLe to zravaNanI kriyA kare, topaNa trIjI dRSTimAM zravaNaguNa pragaTelo nahi hovAthI cothI dRSTivALAne zravaNaguNathI je rIte samyagbodha thAya che, tevo samyag bodha zuzruSAguNavALA jIvane zravaNasAmagrIthI paNa thaI zakato nathI. vaLI koIka trIjI dRSTimAM rahelA zuzrUSAguNavALA yogIne zravaNasAmagrI maLe to tenAthI zravaNaguNa pragaTe ane cothI dRSTinI prApti paNa thAya, ane cothI dRSTivALAne to zuzruSAguNanA phaLarUpe zravaNaguNa pragaTelo che, tethI zaktinA prakarSathI zravaNanI sAmagrI meLavavA prayatna kare, ane kadAca tevA upadezaka na maLe topaNa yogagraMthAdinuM adhyayana karIne paNa zravaNaguNanA baLathI yogamArganA bodhamAM yatna kare, to cothI dRSTimAM pragaTa thayelo zravaNaguNa zIghra bodhanuM kAraNa bane che. ahIM vizeSa e che ke zloka-54mAM batAvyuM ke zuzrUSAguNavALAne zravaNakriyAno abhAva hoya topaNa zuzrUSAguNathI karmakSayarUpa phaLa prApta thAya che, tema cothI dRSTimAM ema na kahyuM ke zravaNaguNavALA evA yogIne zravaNasAmagrIno abhAva hoya topaNa zravaNaguNane kAraNe nirjarArUpa phaLa prApta thAya che. tethI phalita thAya che ke zuzrUSAguNavALAne zravaNanI kriyA hoya paNa ane na paNa hoya; jyAre zravaNaguNavALAne avazya zravaNakriyA hoya che. AthI arthathI e jaNAya che ke bAhya upadezaka na maLe topaNa zAstranA baLathI cothI dRSTivALA yogIo yogamArgane jANavA mATe avazya yatna kare che, je zravaNaguNanuM kRtya che. vaLI, aMdhakAramAM dIvAthI dekhAya tevo ghaNo yogamArgano bodha A cothI dRSTimAM che, topaNa sUkSmabodhathI rahita che; kema ke mithyAtva avasthAmAM sUkSmabodha AvI zakato nathI, ane cothI dRSTi sudhI kaMIka mithyAtvanA aMzo che. AnAthI arthathI e prApta thayuM ke prathamanI traNa dRSTi paNa A dRSTinI jema sUkSma,dharahita che. ahIM dIvA jevo bodha hovA chatAM sUkSmabodha nathI tema batAvavA mATe sUkSmabodharahita kahela che. jema gADha aMdhakAramAM dIvAthI ghaNA padArtho dekhAya che, topaNa sUkSma padArtho to dIvAmAM dekhAtA nathI, paraMtu aMdhakAra jAya ane divasa pragaTe tyAre dekhAya che. tema A cothI dRSTimAM sUkSma tattvane joI zake tevo bodha nathI, je svayaM graMthakAra AgaLa batAvaze. II57nA avataraNikA : bhAvarecakAdiguNamAha avataraNikArya : bhAvarecakAdinA guNane=phaLane, kahe che
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 yogadaSTisamuccaya/gAthA-58 bhAvArtha pUrvazlokamAM kahyuM ke dIprAdaSTi bhAvarecakAdibhAvavALI hovAthI prANAyAmavALI che. tethI jijJAsA thAya ke bhAvarecakAdi zuM che? teno bodha karavA mATe bhAvarecakAdinA phaLane batAve che, jethI bhAvarecakAdinA kArya dvArA bhAvarecakAdinA svarUpano bodha thAya. zloka : prANebhyo'pi gururdharmaH, satyAmasyAmasaMzayam / prANAMstyajati dharmArthaM, na dharmaM prANasaGkaTe / / 58 / / anvayArtha astham satyAgruA hote chate dIprA hote chate saMzaya--saMzaya vagara promyokapiprANathI paNa tha: gura=dharma mahAna che (je kAraNathI) =dharma mATe prA=prANono tyati tyAga kare che, prAsare prANanA saMkaTamAM thaI na dharmano tyAga karato nathI. fpa8 zlokArca - dIdhA hote chate saMzaya vagara prANathI paNa dharma mahAna che, je kAraNathI dharma mATe prANono tyAga kare che, prANasaMkaTamAM dharmano tyAga karato nathI. pa8ll TIkA - 'prANebhyo'pi' indriyAdibhyo, 'gururdharmo'-mahattara ityarthaH, 'satyAmasyAm' adhikRtadRSTau dIprAyAm 'asaMzayam,' etatkuta ityAha 'prANAMstyajati' 'dharmArthaM'-tathotsargapravRttyA, 'na dharmaM prANasaGkaTe' tyajati-tathotsargapravRttyaiva / / 58 / / TIkArya : proDapi' .. tathotsavRa | A hote chate=adhikRta daSTi dIprA hote chate, saMzaya vagara prANathI paNa=iMdriyAdithI paNa, dharma, guru=mahAna, che. ta=AnetradIprAdaSTivALA jIvane, prANathI paNa dharma mahAna jaNAya che e, kema che ? ethI karIne kahe che - te prakAranI utsarganI pravRttithI dharmarakSaNanuM kAraNa bane tevA prakAranA utsarganI pravRttithI, dharma mATe prANone tyAga kare che, ane tevA prakAranA utsarganI pravRttithI ja=dharmanA rakSaNanuM kAraNa bane tevA prakAranI utsarganI pravRttithI ja, prANanuM saMkaTa hote chate prANanAzano prasaMga hote chate, dharmano tyAga karato nathI. pa8
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-58 bhAvArtha : gADha aMdhakAramAM paNa dIvA jevo bodha hovAne kAraNe dIprAdRSTivALA yogI bhAvarecana, bhAvapUraNa ane bhAvakuMbhana kare che arthAt azubhabhAvonuM recana kare che, zubhabhAvonuM pUraNa kare che ane pUraNa thayelA zubhabhAvonuM kuMbhana kare che arthAt sthirIkaraNa kare che; ane tenA kAraNe cothI dRSTivALA jIvone saMzaya vagara iMdriyAdi daza prANo karatAM dharma mahAna dekhAya che. te dharma mahAna kema dekhAya che ? te batAvavA mATe potAnAmAM pragaTa thayelI dharmanI mahAnatAnI buddhi kevuM kArya kare che te batAve che : 197 cothI dRSTivALA jIvone dharmanuM atyaMta mahattva hoya che, tethI prANanA bhoge paNa dharmanuM rakSaNa thatuM hoya to avazya dharmanuM rakSaNa kare che, paraMtu prANanA saMkaTamAM paNa kyAreya dharmano tyAga karatA nathI. e batAve che ke cothI dRSTimAM dharmanuM mahattva atizayita thayeluM che, je zubhabhAvanA kuMbhanarUpa che arthAt potAnAmAM zubhabhAvo sthira thayA che tenuM phaLa che. ahIM kahyuM ke te prakAranI utsarganI pravRttithI dharma mATe prANatyAga kare che. tethI e phalita thayuM ke jo prANanA tyAgathI zubhabhAvarUpa dharmanuM rakSaNa thatuM hoya to utsarganI pravRtti hovAthI avazya te prANatyAga kare che; ane jo ema jaNAya ke dharmanA rakSaNa mATe huM prANatyAga karIza to tevA viSama saMyogamAM mane durdhyAna thaze, ane bAhya zubhaadhyavasAyarUpa dharmanuM rakSaNa thAya tema nathI; to apavAdathI dharmanA rakSaNa arthe prANatyAga na paNa kare, paraMtu jo prANanA bhoge zubhaadhyavasAyarUpa dharmanuM rakSaNa thatuM hoya to avazya prANano tyAga kare. jema susAdhu jaMgalamAMthI pasAra thatA hoya ane koI hiMsaka prANI sAmethI AvatuM hoya ane potAnI cittanI bhUmikA tevI saMpanna hoya to samiti AdinuM ullaMghana karIne dehanuM rakSaNa ka2vA yatna na kare, paraMtu dehanA bhoge paNa samiti AdinA pAlanamAM ja yatna kare. jema vajrAcArye sAmethI AvatA siMhane joIne vicAra karyo ke jo tvarAthI vRkSa Adi upara huM caDI jAuM to dehanuM rakSaNa thAya tema che, topaNa jIvarakSAnA zubha adhyavasAyathI tyAM ja dhyAnamAM besI jAya che, ane siMha AvIne temano vinAza kare che, topaNa samatAnA pariNAmathI kevalajJAnane pAme che; ane je sAdhu e bhUmikAmAM nathI, te sAdhu dehanA rakSaNa mATe yatna na kare to hiMsaka prANInA humalAthI durdhyAnane prApta karIne saMyamanA pariNAmathI paNa bhraSTa thAya. tevA sAdhune AzrayIne dehanA rakSaNa mATe apavAdathI vRkSAdi upara caDavAnI bhagavAnanI AjJA che. te rIte cothI dRSTivALA jIvo paNa jo utsarganI pravRttithI dharmanuM rakSaNa thatuM hoya to prANanA bhoge paNa dharmanuM rakSaNa kare che, ane apavAdathI prANanuM paNa rakSaNa dharmanA rakSaNa arthe kare che. te batAvavA mATe kahyuM ke 'totsa'pravRttvA'=dharmanuM rakSaNa thAya te prakAranI utsarganI pravRttithI dharma mATe prANatyAga kare che. vaLI TIkAmAM bIjI vakhata kahyuM ke prANasaMkaTamAM te prakAranI utsarganI pravRttithI ja cothI dRSTivALA jIvo dharmatyAga karatA nathI, tyAM paNa 'tayotsanpravRttva' no e artha che ke je prakAre dharmanuM rakSaNa thatuM hoya te prakAranI utsarganI pravRttithI prANasaMkaTamAM dharmano tyAga cothI dRSTivALA jIvo karatA nathI. mATe bAhya AcaraNArUpa dharmanuM rakSaNa karavA mATe prANano tyAga karavA taiyAra thAya, ane cittamAM dharmanuM rakSaNa na thAya tema jaNAya, to cittamAM dharmanA 2kSaNa mATe prANanuM rakSaNa kare, ane apavAdathI bAhya AcaraNArUpa dharmano tyAga kare, e prakArano viveka cothI dRSTivALAne hoya che.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 yogadaSTisamuccaya/gAthA-58-59 ahIM vizeSa e che ke koI nimittane pAmIne jinamaMdira Adino vinAza thato hoya ane koI jIvane prANanA bhoge jinamaMdira AdinA rakSaNano pariNAma thAya eTalA mAtrathI te cothI dRSTimAM che evo niyama baMdhAya nahi. cothI dRSTimAM ghaNo viveka che. tethI jIvanA zubha pariNAmarUpa dharmane dharma tarIke joI zake che, tenuM rakSaNa utsargathI prANanA bhoge thatuM hoya to prANanA bhoge paNa kare che, paraMtu zubhapariNAmarUpa dharmanA rakSaNa mATe prANanuM rakSaNa Avazyaka jaNAya to bAhya te prakAranI dharmarakSaNanI pravRttine choDIne paNa prANanuM rakSaNa kare che. jema, apavAdathI muni samitinuM ullaMghana karIne paNa hiMsaka prANIthI dehanuM rakSaNa kare che. pitA avataraNikA : atra pratibandhanibandhanamAha - avataraNikArca - ahIM dharmamAM, pratibaMdhanA kAraNa=prANa karatAM paNa adhika sagarUpa pratibaMdhanA kAraNane, kahe che - bloka : eka eva suhRddharmo, mRtamapyanuyAti yaH / zarIreNa samaM nAzaM, sarvamanyattu gacchati / / 59 / / anvayArtha: aa eka ja =dharma suhR-mitra che, yA=je mRtapa mRtyu pAmelAne paNa paralokamAM gayelA jIvane paNa anuvAti anusare che. te vaLI zarIre samaM=zarIranI sAthe anya sarvagTaavya sarva nAza chati nAza pAme che. li59 zlokArtha : eka ja dharma mitra che, je mRtyu pAmelAne paNa anusare che. vaLI zarIranI sAthe anya sarva nAza pAme che. II59II TIkA - 'eka eva suhaddharmo'-nAnyaH, tallakSaNayogAt tadAha 'mRtamapyanuyAti ya' iti, 'zarIreNa samaM nA'-vyAM, "sarvamanyag Tchati' svananAddhi III TIkArya : ..... svananAdri | eka ja dharma mitra che, anya nahi; kema ke tenA lakSaNano yoga che dharmamAM mitranA lakSaNano yoga che. tene dharmamAM mitranuM lakSaNa che tene, kahe che : mRtyu pAmelAne paNa je anusare che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-59-60 199 'kRti'=ethI, dharmamAM mitranA lakSaNano yoga che, e artha 'kRti' thI ghotita thAya che. vaLI zarIranI sAthe anya svajanAdi sarva nAza pAme che. 59 / / bhAvArtha: pUrvazlokamAM kahyuM ke dIprAdaSTivALA yogIo dharma mATe prANono paNa tyAga kare che. A prakAranA dharma pratyenA rAganuM kAraNa zuM che ? te prastuta zlokamAM batAve che : cothI dRSTivALA yogIone AtmAnA uttama pariNAmarUpa dharmanuM atyaMta mahattva hoya che, ane tethI te vicAre che ke 'dharma eka ja mitra che, anya koI mitra nathI'; kema ke mitranA lakSaNano yoga dharma sivAya kyAMya ghaTato nathI. te mitranuM lakSaNa dharmamAM zuM che ? te batAvavA mATe kahe che : 'dharma marelAne paNa anusare che, jyAre zarIranI sAthe svajanAdi sarva nAza pAme che.' je sadA potAne anusare te mitra kahevAya. tethI paralokamAM sAthe Ave che mATe dharma eka ja mitra che, ane zarIrAdi sAthe svajanAdi nAza pAme che, mATe mitra nathI. ahIM dharma zabdathI zubha kriyAonA sevanathI AtmAmAM pragaTa thayelA uttama adhyavasAyonuM ane tenAthI baMdhAyelA puNyanuM grahaNa karavAnuM che. A uttama adhyavasAyarUpa dharma A bhavamAM to saMskArarUpe ke upayogarUpe vidyamAna rahe che, paraMtu maryA pachI paralokamAM puNyarUpe ane saMskArarUpe sAthe Ave che; ane mitranI jema te puNya uttama bhavanI prApti karAve che, uttama sAmagrI Ape che ane pUrvabhavamAM dharmanA sevanathI paDelA uttama saMskArone puNyarUpe Avelo dharma jAgRta kare che, ane mitranI jema tenA hitanI paraMparAnuM sarjana kare che. jyAre dhana, kuTuMba Adi koI vastu mRtyu pachI sAthe AvatI nathI, tethI jIvanA mitra jevI nathI. AthI cothI dRSTivALA yogIone prANathI paNa dharma pratye adhika rAga hoya che ane sarva yatnathI dharmanA rakSaNa mATe udyama kare che. IIpA zloka H itthaM sadAzayopetastattvazravaNatatparaH / prAptebhyaH paramaM dharma, valAdeva prapadyate / / 6 / / anvayArtha : i=A rIte=zloka-59mAM batAvyuM e rIte, savAzayopetastattvazravaLatatvara:=sadAzayathI yukta, tattvazravaNamAM tatpara evA cothI dRSTivALA yogI pratyekSyaH=prANathI parama dharma=zreSTha evA dharmane vatAveva=balathI ja=atyaMta prapadyate=svIkAre che. II60 / / zlokArtha : zloka-5mAM batAvyuM e rIte sadAzayathI yukta, tattvazravaNamAM tatpara evA cothI dRSTivALA yogI, prANathI zreSTha evA dharmane atyaMta svIkAre che. 1190||
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 yogadaSTisamuccaya/gAthA-60 TIkA - 'ittham'-evaM 'sadAzayopetaH' san, 'tattvazravaNatatpara' etatpradhAna:, 'prANebhyaH paramaM dharma balAdeva prapadyate' tatsvabhAvatvAt, ataH eva na yogotthAnamasya / / 60 / / TIkArya : phatha' . lothAnamaya / stha-vaM A rIte zloka-59mAM batAvyuM e rIte, sadAzayathI yukta, tatvazravaNamAM tatpara tatvazravaNapradhAna evA cothI daSTivALA yogI, prANathI zreSTha evA dharmane baLathI ja atyaMta, svIkAre che; kema ke tasvabhAvapaNuM che dharmane atyaMta svIkAra karavAnuM svabhAvapaNuM che. AthI ja=cothI daSTivALA yogI dharmane atyaMta svIkAre che AthI ja, Ane=cothI dRSTivALA yogIne, yogamAM yogamArganI pravRttimAM, utthAna nathI=utthAtadoSa nathI. II60. bhAvArtha : zloka-59mAM batAvyuM ke cothI dRSTivALA yogIne dharma ja eka mAtra mitra jaNAya che, tethI prANa karatAM paNa dharma pratye tene adhika rAga che. AvA prakAranA suMdara AzayathI yukta cothI dRSTivALA yogI hoya che. vaLI A yogI dharmanI vRddhinA arthI hovAthI dharmanA upAyabhUta tattvazravaNamAM atyaMta yatnazIla hoya che, ane prANathI paNa zreSTha evA dharmane atyaMta svIkAre che arthAt zaktinA prakarSathI jIvanamAM sevavA yatna kare che, kema ke cothI dRSTivALA yogIono svabhAva hoya che ke dharma sevavAmAM atyaMta prayatna kare; ane cothI dRSTivALA yogIono Avo svabhAva hovAne kAraNe yoganuM utthAna hotuM nathI arthAt yogamArganI pravRttimAM utthAnadoSa hoto nathI. ahIM vizeSa e che ke cothI dRSTivALA yogIone dharma ja eka mAtra mitra jaNAya che, mATe dharmanI vRddhinA upAyabhUta tattvazravaNamAM haMmezAM udyamazIla hoya che, ane prANathI paNa zreSTha evA dharmane sevavAmAM zaktinA prakarSathI yatna karanArA hoya che. AthI dharmasevanakALamAM teonA cittamAM atyaMta prazAMtavAhitA vartatI hoya che, jethI dharmathI niSpAdya pariNAmane niSpanna karavAmAM citta atyaMta saMzleSavALuM banI rahe che, pariNAme yogamArganI pravRttimAM utthAna nAmano doSa Avato nathI. jema saMgIta sAMbhaLavAmAM atyaMta rasa hovAthI saMgItarasika jIvanuM citta usthita avasthAvALuM hotuM nathI, paraMtu saMgItanA rasamAM magna hoya che; tema cothI dRSTivALA yogI sevAtA dharmathI upazamanI pariNati niSpanna karavA mATe magna pariNAmavALA hoya che. AthI zloka-1panI TIkAmAM kahyuM ke cothI dRSTivALA yogIo vaMdanAdi kare che, tyAre teonI kriyA bhAvathI hoya che; Ama chatAM samyagdaSTi jevo sUkSmabodha nahi hovAne kAraNe teonI vaMdanakriyAne dravyathI kahela che. III
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 yogadaSTisamuccaya/gAthA-ka1 avataraNikA : tattvazravaNaguNamAha - avataraNitArtha : zloka-57mAM kahela ke dIprAdaSTi tatvazravaNasaMyukta che. tethI have tatvazravaNanA guNane phaLane, kahe che - zloka : kSArAmbhastyAgato yadvanmadhurodakayogataH / bIjaM prarohamAdatte, tadvattattvazruternaraH / / 61 / / anvayArtha - kSAra smAtoHkhArA pANInA tyAgathI madhuro yojAtA=madhura pANIno yoga thavAne kAraNe =jema vInaM=bIja proe prarohane=vikAsane gADha dhAraNa kare che, tada=tenI jema narakamanuSya tattvazrute =tatvazravaNanI kriyAthI yogamArganA prarohane vikAsane, dhAraNa kare che. Im61 blokArya : khArA pANInA tyAgathI madhura pANIno yoga thavAne kAraNe jema bIja vikAsane dhAraNa kare che, tenI jema manuSya tattvazravaNanI kriyAthI yogamArganA vikAsane dhAraNa kare che. IIII. TIkA : 'kSArAmbhastyAgato yadvanmadhurodakayogataH', tanmAdhuryAnavagame'pi spaSTasaMvittyA 'bIjaM prarohamAdatte tadvattattvazruternaraH', tattvazruteracintyasAmarthyAt mahAprabhAvatvAditi / / 61 / / TIkArya : 'kSAra smacArato ... madamAvatvati khArA pANInA tyAgathI madhura udakanA yogane kAraNe jema spaSTa saMvittithI spaSTa saMvedanathI, tenA mAdhuryatA anavagamamAM paNa=madhura pANInA mAdhuryanA avagamamAM paNa A madhura che evo spaSTa bodha nahi hovA chatAM paNa, bIja prarohane=vikAsane, dhAraNa kare che; tema manuSya tatvazrutithI yogamArganA vikAsane dhAraNa kare che; kema ke tattvazrutinuM aciMtya sAmarthya hovAne kAraNe mahAprabhAvapaNuM che guNanA vikAsamAM kAraNa bane tevA prakAranuM mahAprabhAvapaNuM che. | 'tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. ll1 ja tanmAdhuryAnavIneT' mAM 'pa' zabdathI e kahevuM che ke spaSTa saMvittithI madhura pANInA mAdhuryanA bodhamAM to bIja prarohana pAme, paraMtu spaSTa saMvittithI tenA mAdhuryano bodha nahi hovA chatAM bIja prarohane pAme che.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 yogadaSTisamuccaya/gAthA-61-62 bhAvArtha - koI jamInamAM koIka vRkSanuM bIja paDeluM hoya ane tyAM khArA pANIno yoga hoya to te bIja vikAsa pAmatuM nathI, paraMtu koIka rIte khArA pANIno tyAga thAya ane te bIjane madhura pANIno yoga prApta thAya to te bIja "A pANI madhura che tevo spaSTa bodha karI zakatuM nathI, topaNa vikAsane pAme che. tema cothI dRSTivALA jIvomAM tattvazrutithI yogamArgane anukULa bIja vikAsa pAme che; kema ke tattvazrutimAM yogamArgano vikAsa karavAne anukULa aciMtya sAmarthya hovAne kAraNe mahAprabhAvapaNuM che. Azaya e che ke jamInamAM rahelA bIjane madhura pANIno yoga thAya tyAre te madhura pANInA yogathI mAdhuryano kaMIka bodha thAya che, topaNa bIja spaSTa saMvedanathI nakkI karatuM nathI ke A pANI madhura che ane anya pANI khAruM che, chatAM te bIja madhura pANInA yogathI avazya vikAsane pAme che; tema cothI dRSTimAM A tattva che ane A atattva che' tevo spaSTa bodha nathI, topaNa tattvanA ananya kAraNabhUta evI tattvazravaNanI kriyAthI teone kaMIka tattvano bodha paNa thAya che. tethI spaSTa saMvittithI=saMvedanathI tattvaatattvano bodha nahi hovA chatAM teonI tattvazravaNanI kriyA, pUrva pUrva karatAM uttara uttaranA yogamArganA vikAsanuM kAraNa bane che, kema ke tattvane kahenArAM sarvazanA vacanomAM aciMtya sAmarthya che. tethI tenA prabhAvathI yogya jIvone yogamArgano sUkSmabodha nahi hovA chatAM pUrva pUrva karatAM uttara uttaramAM adhika adhika bodha avazya thAya che, jethI teo pUrva pUrva karatAM vizeSa prakAranA yogI bane che. IIkavA avataraNikA :- . asyaiva bhAvArthamAha - avataraNikArya : AnA jannatattvazravaNanA phaLanA ja, bhAvArthane kahe che - bhAvArtha : pUrvazlokamAM tattvazravaNanuM phaLa batAvyuM. tenuM tAtparya prastuta zlokamAM kahe che : zloka : kSArAmbhastulya iha ca bhavayogo'khilo mataH / madhurodakayogena, samA tattvazrutistathA / / 62 / / anvayArtha: ra=ane rUda ahIM=saMsAramAM vino mavayoga =saghaLo bhavayoga kSAraHstuHkhArA pANI jevo mata:=manAyo che, tathA=ane tattvakRti: tatvazruti madhuro yojana samA=madhura pANInA yoga jevI che. II62aa
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 yogadaSTisamuccaya/gAthA-kara zlokArca - ane saMsAramAM saghaLo bhavayoga khArA pANI jevo manAyo che, ane tatvazruti madhura pANInA yoga jevI che. IIkarA TIkA : 'kSArAmbhastulya iha ca bhavayogo'khilo mato''tattvazravaNarUpo'pi, 'madhurodakayogena, samA tattvazrutistathA' tadaGgatayA tattvazrutirapIti / / 62 / / TIkArca - 'sArAmastu .... tattvakRtirIti || ane ahIM=saMsAramAM, saghaLo bhavayoga khArA pANI jevo manAyo che. ahIM prazna thAya ke bhavanA yogavALA to yogIo paNa che, ane temano bhavano yoga khArA pANI jevo nathI, to sarva bhavayogane khArA pANI jevo kema kahyo ? ethI TIkAmAM khulAso kare che : atatvazravaNarUpa paNa bhavayoga che, tene AzrayIne ja sarva bhavayoga khArA pANI jevo kahyo che, ane madhura pANInA yoga jevI tatvazruti che.' ahIM prazna thAya ke jIvanA vikAsanA kAraNabhUta madhura pANI jevo to samyagbodha che, jyAre tattvazruti to samyagbodharUpa nathI, to tattvazrutine madhura pANInA yoga jevI kema kahI ? tethI kahe che : tadaMgapaNAthI=samyagbodhanA hetupaNAthI, tatvazruti paNa madhura pANInA yoga jevI che. ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. rA. matattvazravaNarUpoDa' mAM 'pa' zabdathI e kahevuM che ke yogIno bhavayoga tattvazravaNarUpa che, paraMtu anya jIvono bhavayoga atattvazravaNarUpa paNa che. 'tattvazrutirapi' mAM 'pa' zabdathI e kahevuM che ke tattvano bodha to madhura pANInA yoga jevo che, paraMtu tattvazruti paNa kAraNamAM kAryanA upacArathI madhura pANInA saMbaMdha jevI che. bhAvArtha : saMsAramAM jIva anAdikALano che, ane anAdikALathI je sarva bhavono saMbaMdha che te khArA pANI jevo che, jenAthI jIva saMsAranI pravRttio karIne yogamArganA vikAsathI vimukha rahelo che. ahIM koIne prazna thAya ke yogIone paNa bhavano yoga che, ane yogIone bhavano yoga khArA pANI jevo nathI, to pachI sarva bhavayogane khArA pANI jevo kema kahyo ? tethI kahe che : atattvazravaNarUpa paNa bhavano yoga che, ane moTA bhAganA jIvono bhavano yoga atattvanA zravaNarUpa che. AthI Atmahitane choDIne, AtmAnA ahitanA kAraNabhUta padArthonI vicAraNA karIne, temano
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 yogadaSTisamuccaya/gAthA-62-63 bhavano yoga AtmAnI viDaMbanAnuM kAraNa banyo; tene AzrayIne bhavano yoga khArA pANI jevo che tema kahela che, yogIonA bhavane AzrayIne bhavanA saMbaMdhane khArA pANI jevo kahela nathI. vaLI "madhura pANInA saMbaMdha jevI tattvazravaNanI kriyA che. tethI jIva atattvanA zravaNano tyAga karIne tattvazravaNanI kriyA kare che tyAre yogamArganI bhUmikAmAM khIle che. jema, bIjane khArA pANIno yoga jAya ane madhura pANIno yoga thAya to khIle che. ahIM prazna thAya ke madhura pANInA saMbaMdha jevo to bhagavAnanA vacanano pAramArthika bodha che, ane tattvazravaNanI kriyA to bodharUpa nathI, tethI tattvazravaNanI kriyAne madhura pANIno yoga kema kahyo? tethI TIkAmAM khulAso kare che - madhura pANInA yoga jevA bodhanuM kAraNa hovAne kAraNe tattvazrutine paNa madhura pANInA yogarUpe kahela che. IIkazA avataraNikA : asyA eva guNamAha - avataraNikArya : AvA jatattvazrutinA ja, guNane phaLane, kahe che - bhAvArtha - zloka-uramAM batAvyuM ke tattvazruti madhura pANInA yoga jevI che; ane jema madhura pANInA yogathI bIjA vikAsane pAme che, tema tattvazrutithI manuSya yogamArgamAM vikAsane pAme che. tethI jijJAsA thAya ke tattvazrutinuM kevuM phaLa che ke jethI jIva hitane prApta kare che ? te batAvavA mATe tattvazrutinA phaLane kahe che : zloka : atastu niyamAdeva, kalyANamakhilaM nRNAm / gurubhaktisukhopetaM, lokadvayahitAvaham / / 63 / / anvayArtha: matatu=AnAthI ja tattvatithI ja gurumaviguNopeta nohatAvaha vitta kanyA gurubhaktinA sukhathI yukta, lokaThayanA hita karanAruM sarva kalyANa gRpankamanuSyone niyamAva=niyamathI ja prApta thAya che. i63 zlokArya : tattvakRtithI ja gurubhaktinA sukhathI yukta, lokaddhayanA hitane karanAruM sarva kalyANa manuSyone niyamathI ja prApta thAya che. ll13|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 yogadaSTisamuccaya/gAthA-13 TIkA - ___ 'atastu' ityata eva tattvazruteH kimityAha 'niyamAdeva kalyANaM' paropakArAdi 'akhilaM nRNAM-' tattvazrutestathAvidhAzayabhAvAt, tadeva viziSyate 'gurubhaktisukhopetaM' kalyANaM, tadAjJayA tatkaraNasya tattvataH kalyANatvAt, ata evAha 'lokadvayahitAvahaM' anubandhasya gurubhaktisAdhyatvAditi / / 63 / / TIkArya : 'gatatu' sAdhyatvati || AnAthI ja tatvakRtithI ja, niyamathI ja paropakArAdi sarva kalyANa manuSyone thAya che; kema ke tatvazrutithI tevA prakArano Azaya thAya che=paropakArAdi kRtyo kare tevo Azaya thAya che. tene jAkalyANane ja, vizeSaNathI vizeSita kare che. gurubhaktinA sukhathI yukta evuM kalyANa che; kema ke temanI AjJAthI gurunI AjJAthI, tenA karaNanuM paropakArAdi kRtyonA karaNanuM, tatvathI kalyANapaNuM che. AthI ja=gurubhaktinA sukhathI yukta paropakArAdi kRtyo che AthI ja, kahe che: lokadrayahitAvaha che; kema ke anubaMdhanuM paraMparAnuM, gurubhaktithI sAdhyapaNuM che. 'tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. li63mA 'parapAdri mAM Adi' padathI anya ucita anuSThAno grahaNa karavAM. bhAvArtha: zloka-12mAM kahyuM ke tattvazrutithI yogamArgamAM manuSya vikAsa pAme che, ane te vikAsanuM svarUpa prastuta zlokamAM batAvela che ke tattvazrutithI manuSyane paropakArAdi ucita kRtyorUpa sarva kalyANa niyamathI ja thAya che, kema ke tattvazrutithI tevA prakArano Azaya thAya che. Azaya e che ke yogamArganA paramArthane jANavA arthe cothI daSTivALA yogI tattvazravaNamAM pravRtti kare che; ane jema jema svabhUmikA pramANe zuM ucita kRtyo che tenuM jJAna thatuM jAya che, tema tema te kRtyonA sevananA AzayavALA bane che. tethI guru pAsethI tattvazravaNane kAraNe je bodha potAne thayo te pramANe ucita kRtyo karavAnA pariNAmavALA thAya che. eTaluM ja nahi paNa yogamArgano bodha karAvanAra guru pratye bhakti utpanna thAya che, ane temane pUchIne te kRtya sevavAmAM temane AnaMda Ave che. tethI guru pratyenI bhaktinA sukhathI yukta te sarva ucita kRtyo kare che, kema ke cothI dRSTivALA yogI jANe che ke "je guru pAsethI mane ucita kRtyono bodha thayo, temanI AjJAthI te kRtyo karavAmAM Ave to te kRtyo paramArthathI kalyANanAM kAraNa bane; ane jo temanI AjJA lIdhA vagara svamati pramANe te kRtyo karavAmAM Ave topaNa upakAraka evA guruno anAdara thAya che, ane tattvathI guruno anAdara yogamArganA anAdararUpa che. tethI vivekI evA cothI dRSTivALA yogI gurubhaktimAM sukhane jonArA che, ane Ane kAraNe temanAM paropakArAdi kRtyo
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 yogadRSTisamuccaya/gAthA-63-64 Aloka ane paralokanA hitane lAvanArAM che; kema ke je jIvane guru pratye bhakti che, te jIva guru AjJAnusAre te kRtyo kare che tyAre cittamAM guru pratyenI bhaktithI janya sukha utpanna thAya che, jenAthI vartamAnamAM paNa puNyaprakRti jAgRta thAya che, tethI AlokamAM tenuM hita thAya che; ane samyag rIte sevAyelo yogamArga puNyAnubaMdhIpuNya dvArA ane yoganA saMskAro dvArA uttara uttara adhika yogamArga prApta karAvIne aMte mokSanuM kAraNa bane che. II63 avataraNikA : asya eva vizeSataH paraM phalamAha avataraNikArya : AnA ja=gurubhaktinA ja, vizeSathI prakRSTa phaLane kahe che : bhAvArtha : zloka-63mAM kahyuM ke gurubhakti lokadrayanA hitane karanAra che te gurubhaktinuM sAmAnya phaLa che. have te gurubhaktinuM vizeSathI prakRSTa phaLa batAve che : zloka H gurubhaktiprabhAvena, tIrthakRddarzanaM matam / samApattvAmeivena, nirvAaunivandhanam / / 64 / / anvayArtha : 'gurumattipramAvena=gurubhaktinA prabhAvathI samApattvAmeivena=samApatti AdinA bhedathI nirvALanivattvanam tIrthadarzanaM=nirvANanuM eka kAraNa evuM tIrthaMkaranuM darzana mata=manAyuM che=svIkArAyuM che. II64 / / zlokArtha -- gurubhaktinA prabhAvathI samApatti AdinA bhedathI nirvANanuM eka kAraNa evuM tIrthaMkaranuM darzana manAyuM che. 64|| TIkA H 'gurubhaktiprabhAvena-'gurubhaktisAmarthyena tadupAttakarmavipAkata ityarthaH, kimityAha 'tIrthakRddarzanaM mataM'bhagavaddarzanamiSTam, kathamityAha 'samApattyAdibhedena' - 'samApattirdhyAnataH sparzanA' tathA, AdizabdAttannAmakarmabandhavipAkatadbhAvApattyupapattiparigrahaH, tadeva viziSyate ' nirvANaikanibandhanaM'- avndhymoksskaarnnmsAdhAramitvartha: / / 64||
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 yogadaSTisamuccaya/gAthA-64 TIkArya : gurumattimAna-'.... sIthAramArtha pA gurubhaktinA prabhAvathI-gurubhaktinA sAmarthyathI arthAt gurubhaktithI prApta thayelA karmonA vipAkathIegurubhaktithI thayela darzanamohanIya ane cAritramohanIyatA kSayopazamabhAvathI, tIrthaMkaranuM darzana manAyuM che=bhagavAnanuM darzana icchAyuM che zAstrakAro vaDe svIkArAyuM che. kaI rIte tIrthakaranuM darzana zAstrakAroe svIkAryuM che ? ethI karIne kahe che : samApati AdinA bhedathI tIrthakaranuM darzana svIkArAyuM che, ema avaya che. samApati eTale dhyAnathI sparzanA dhyAnathI tIrthaMkaranA svarUpa sAthe ekatAthI sparzatA, ane "Adi' zabdathI tenA nAmakarmano baMdha tIrthaMkaranA nAmakarmano baMdha, tenA vipAkathI tadbhAvanI Apatti tenA vipAkathI tIrthakarapaNAnI prApti, ane upapavitra tIrthaMkarapaNArUpe upapattino parigraha karavoHgrahaNa karavuM. te jannatIrthakaranuM darzana ja, vizeSaNathI vizeSita kare che : tivaNanuM eka kAraNa evuM tIrthakaranuM darzana che=mokSanuM avaMdhya kAraNa che=mokSanuM asAdhAraNa kAraNa che. 64 bhAvArtha zloka-63mAM batAvyuM ke tattvazrutithI gurubhaktinA sukhathI yukta evuM paropakArAdi sarva kRtya thAya che, ane te sarva kRtya gurubhaktithI yukta hovAne kAraNe Aloka ane paralokanA hitane karanAra che. have te gurubhaktinuM prakRSTa phaLa prastuta zlokamAM batAve che, te A pramANe : je jIvane tattvano bodha karAvanAra guru pratye atyaMta bhakti che, tene te bhakti arthathI yogamArgamAM che; kema ke je gurue yogamArga batAvIne hitanI paraMparAno upAya batAvyo, te guru pratye je bhakti thAya che, tenuM bIja jIvanA haiyAmAM rahela yogamArga pratyenI bhakti che; ane jene yogamArga pratye bhakti hoya tene yogamArganI niSpattimAM pratibaMdhaka evA mohanIyakarmano kSayopazamabhAva pragaTe che, jenAthI tIrthakaranuM darzana thAya che. te batAvavA mATe TIkAmAM kahyuM ke gurubhaktithI upAtta karmanA vipAkathI tIrthakaranuM darzana manAyuM che. ahIM prazna thAya ke tIrthakara sAkSAt vidyamAna hoya to jonArane tenuM darzana thaI zake, paraMtu jyAre tIrthakara na hoya tyAre temanuM darzana kaI rIte thaI zake ? tethI batAve che : ahIM cakSuthI tIrthakaranuM darzana grahaNa karavAnuM nathI, paraMtu samApatti Adi bhedathI tIrthakaranuM darzana grahaNa karavAnuM che. samApatti AdimAM 'Adi' padathI tIrthakara nAmakarmano baMdha ane tIrthakara nAmakarmanA vipAkane kAraNe tIrthakaranA bhavanI prApti, ane kevalajJAna thAya tyAre tIrthakararUpe upapatti grahaNa karavAnI che. samApattino artha kare che "dhyAnathI sparzanA.' tethI e artha prApta thAya ke je jIvane yogamArga pratye atyaMta bhakita che, ane tenA kAraNe guNavAna gurune parataMtra rahIne sarva kRtyo kare che, tevA jIvane,
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 yogadaSTisamuccaya/gAthA-64-6pa mohanIyakarmano tevA prakArano kSayopazamabhAva pragaTe che, ke jenA kAraNe yogamArganA batAvanArA tIrthakaronI sAthe dhyAnathI tanmayabhAva prApta thAya che; ane A dhyAnathI thayelo tanmayabhAva mokSanuM asAdhAraNa kAraNa che; ane koIka jIvane te tanmayabhAva vizeSa prakArano thAya to tIrthakara nAmakarmano baMdha paNa thAya, ane te jIva janmAMtaramAM tIrthakaranA bhavanI prApti karIne tIrthakaranI jema tIrthane pravartAvanAra bane. tethI yogamArgane batAvanArA guru pratyenI bhakti prakRSTa kalyANanI paraMparAnuM eka kAraNa che. cothI dRSTi mithyAtvavALI avasthA che, ane mithyAtvavALI avasthAmAM tIrthakara nAmakarmano baMdha Adi thAya nahi; paraMtu cothI dRSTimAM tattvazravaNa nAmano guNa pragaTe che, ane pragaTa thayela tattvazravaNa guNathI guru pratye bhakti pragaTe che, je gurubhakti samyagbodhanuM kAraNa bane che. te samyagbodhathI koIkane samyaktva, dezavirati Adi guNasthAnako pragaTe che, ane tevo jIva samyaktva pAmIne tIrthakaranI sAthe tanmaya thaI jAya to tIrthaMkaranAmakarma bAMdhe. tene sAme rAkhIne gurubhaktinA prabhAvathI samApatti AdinA bhedathI tIrthakaranuM darzana prastuta zlokamAM kahela che. ll14 avataraNikA - iha pratiSiddhasUkSmabodhalakSaNAbhidhitsayAha - avataraNikArya - ahIM-cothI daSTimAM, pratiSiddha evA sUkSmabodhatA lakSaNane kahevAnI IcchAthI kahe che - ahIM 'dhitsA' nuM karma pratiSiddhasUkSmavadhinnakSaNam' che. tethI tyAM dvitIyA vibhakti joIe. te pramANe pratiSiddhasUkSmaviyatnakSadhitsAha joIe. pATha upalabdha nathI. zuddhi vicAravI. bhAvArtha : zloka-57mAM dIprAdRSTinuM svarUpa batAvyuM ane tyAM kahyuM ke dIprAdRSTi sUkSmabodharahita che. tethI jijJAsA thAya ke sUkSmabodha zuM cIja che ke je sUkSmabodhano yoga dIpAdRSTimAM nathI ? mATe prastuta zlokamAM sUkSmabodhanuM svarUpa batAve che : bloka : samyagghetvAdibhedena, loke yastattvanirNaya: / vedyasaMvedyapadataH, sUkSmabodhaH sa ucyate / / 65 / / anvayArtha: hetvAmeina hetu AdinA bhedathI no lokamAM vidvAnalokamAM vedyasaMvedyapaddhati:=vedyasaMvedyapadathI : saca tattvani =je samyam tatvano nirNaya sa; sUkSmavo: te sUkSmabodha vyakta kahevAya che. II6pA.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 yogadaSTisamuccaya/gAthA-upa zlokArtha : hetu AdinA bhedathI vidvAnalokamAM vedhasaMvedhapadathI je sabhya tatvano nirNaya te sUkSmabodha kahevAya che. IIupA TIkA - _ 'samyag'=aviparItena vidhinA, hetvAdibhedeneti hetusvarUpaphalabhedena, 'loke' vidvatsamavAye, 'yastattvanirNaya:'=paramArthaparicchedaH, kuta ityAha 'vedyasaMvedyapadataH' vakSyamANalakSaNAdvedyasaMvedyapadAt, sUkSmavoH sa vadhyate' nipuche tyartha jAdava | TIkArca - "ca' .... nipuna pharthaH | hetu AdinA bhedathI=hetu, svarUpa ane phaLanA bhedathI, lokamAM= vidvAnonA samudAyarUpa lokamAM, je samyaguaviparIta vidhithI, tatvano nirNaya-paramArthano pariccheda, te sUkSmabodha=nipuNabodha, kahevAya che, ema avaya che. konAthI tatvano nirNaya thAya che ? ethI kahe che : vedhasaMvedyapadathI=vasthamANa lakSaNavALA vedasaMvedyapadathI, tatvano nirNaya thAya che. pAA bhAvArtha - jIvo mATe je pUrNa sukhamaya mokSarUpa avasthA che, te tattva che; ane mokSarUpa avasthAnI prAptino upAya te paNa tattva che; ane mokSaprAptinA upAyarUpa tattvano hetu, svarUpa ane phaLanA bhedathI aviparIta rIte je samyam nirNaya-te sUkSmabodha che. te A rIte : siddha avasthAmAM jIvo saMpUrNa rAgAdi upadrava vagaranA che. te avasthAne pragaTa karavA mATe tenA upAyabhUta je nirlepadazA te svarUpathI tattva che; te nirlepadazAnuM phaLa karmanirjarA te phaLathI tattva che; ane te nirlepadazA pragaTa karavA mATe je ucita kriyAo che, te hetuthI tattva che. tattvano arthI, tattvanI niSpattinA hetubhUta evI ucita kriyAo kaI rIte karavI joIe ke jethI te te kriyAothI te te prakAranI nirlepadazA jIvomAM pragaTa thAya, teno nirNaya karIne te rIte te kriyAomAM pravRtti kare, to te kriyAthI niSpAdya nirlepadazA pragaTa thAya; ane te nirlepadazA pragaTa karyA pachI uparanI nirlepatA pragaTa karavA mATe tene anurUpa ucita kriyAomAM yatna kare, to te ucita yatnathI avazya tene anurUpa uparanI nilepadazA pragaTe, ane A nirlepadazAthI avazya karmanirjarA thAya che, je phaLathI tattva che. tethI e prApta thayuM ke yogamArganI ucita kriyA e tattvanI prAptino hetu che, yogamArganI ucita pariNati e tattvanuM svarUpa che ane yogamArganI nirlepadazArUpa ucita pariNatithI je nirjarA thAya che te tattvanuM phaLa che. A rIte hetu sAthe svarUpano saMbaMdha ane svarUpanI sAthe phaLano saMbaMdha aviparIta rIte joDIne je tattvano nirNaya te sUkSmabodha che, ane A prakArano jemane bodha thAya te jIvo nizcayanaya ane
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-65-66 vyavahAranayane paramArthathI samajelA che; kema ke vyavahAranaya tattvaprAptinA hetune dharma kahe che, ane nizcayanaya mokSane anukULa evI jIvanI pariNatine dharma kahe che; ane A vyavahAranayanI kriyAo je rIte nizcayanayanI prApti karIne pUrNa sukhamaya evA mokSarUpa phaLamAM paryavasAna pAme che, eno je nirNayAtmaka bodha te sUkSmabodha che. A sUkSmabodha jIvane veghasaMvedyapadathI thAya che. te vedyasaMvedyapadanuM svarUpa graMthakAra svayaM AgaLa kahevAnA che. vaLI Avo sUkSmabodha dIprAdRSTimAM kema nathI ? te paNa svayaM graMthakAra AgaLa kahevAnA che. upA avataraNikA : ihaiva vizeSataH pravRttinimittamAha 210 avataraNikArya : ahIM ja=sUkSmabodhamAM ja, vizeSathI pravRttinimittane=sUkSmabodharUpa padanI pravRttinA nimittane, kahe che - bhAvArtha : zloka-65mAM sUkSmabodhanuM lakSaNa batAvyuM. te lakSaNa je bodhamAM hoya te bodhane sUkSmabodha padathI vAcya karI zakAya. tethI te lakSaNa paNa sUkSmabodhapadanI pravRttinuM kAraNa che. te sUkSmabodhamAM sUkSmabodhapadanI pravRttinA nimitta evA dharmane vizeSathI kahevA mATe kahe arthAt pUrvanA zlokamAM batAvela lakSaNa sAmAnyathI sUkSmabodhapadanI pravRttinuM nimitta che, ane prastuta zlokamAM batAvela lakSaNa vizeSathI sUkSmabodhapadanI pravRttinuM nimitta che. zloka H anvayArtha: bhavAmbhodhisamuttArAtkarmavajravibhedataH / jJeyavyAptezca kArtsnyena, sUkSmatvaM nAyamatra tu / / 66 / / mavAdhisamuttArAt=bhavasamudramAMthI bahAra kADhanAra hovAthI varmavaviSevataH=karmarUpI vajrano vizeSarUpe nAza hovAthI T=ane jJAtmyana=saMpUrNa rIte jJeyavyApte:=jJeyanI sAthe vyApti hovAthI sUkSmatva=sUkSmapaNuM, che=bodhamAM sUkSmapaNuM che. tu=vaLI gaya=A=sUkSmabodha satra=ahIM=dIprAdaSTimAM na=nathI. / / 66 / / zlokArtha = bhavasamudramAMthI bahAra kADhanAra hovAthI, karmarUpI vajano vizeSarUpe bheda hovAthI=nAza hovAthI ane saMpUrNa rIte jJeyanI sAthe vyApti hovAthI bodhamAM sUkSmapaNuM che. vaLI sUkSmabodha dIprAdeSTimAM nathI. II66||
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-66 211 TIkA - 'bhavAmbhodhisamuttArAd' bhavasamudrasamuttAraNAllokottarapravRttihetutayA tathA 'karmavajravibhedataH'= karmavajravibhedena vibhedastvapunargrahaNataH, 'jJeyavyAptezca kAtsnyena' ananantadharmAtmakatattvapratipattyA, 'sUkSmatvaM' nipuNatvaM bodhasya, 'nAyamatra tu'-nAyaM sUkSmo bodhaH atra-dIprAyAM dRSTau, adhastyAsu ca tattvato granthibhedA'siddheriti / / 66 / / TIkArya : "mavAsmodhisamuttA'..... cUikhevADasiriti 1 lokottara pravRttinuM hetupaNuM hovAne kAraNe, bhavarUpI samudramAMthI utAraNa karanAra hovAthI ane karmavajanA vibhedathI ane anaMtadharmAtmaka tatvanI pratipatti hovAne kAraNe saMpUrNa rIte yanI sAthe vyApti hovAthI bodhanuM sUkSmapaNuM che-nipuNapaNuM che. ahIM karmavajavibhedathI ema kahyuM tyAM vibheda zuM che ? te spaSTa kare che - vibheda vaLI, pharI nahi grahaNa karavAthI thAya che arthAt graMthibheda karyA pachI anaMtAnubaMdhI kaSAya kSayopazamabhAvavALA thAya che, tethI anaMtAnubaMdhI kaSAyato pharI baMdha nathI. vaLI A ahIM nathI=A arthAt sUkSmabodha ahIM arthAt dIprAdaSTimAM ane nIcenI daSTiomAM arthAt dIprAthI nIcenI daSTiomAM nathI; kema ke tatvathI graMthibhedanI asiddhi che. ti' zabda TIkAnI samAptimAM che. I66. bhAvArtha - sUkSmabodha eTale sarvajJae je padArtho je rIte kahyA che te padArthone saMkSepathI ke vistArathI te rIte jovAnI nipuNa dRSTi. AvI nipuNa dRSTithI thayelo bodha haMmezAM lokottara pravRttino hetu che arthAt sarvajJanA vacanAnusAra pravRttino hetu che; kema ke bhagavAnanA vacanAnusAra pravRtti ekAMta kalyANanuM kAraNa che, anya sarva pravRttio ekAMte akalyANanuM kAraNa che, evo nirNaya sUkSmabodhamAM hoya che, tethI te bodha haMmezAM sarvajJanA vacanAnusAra ucita pravRttino hetu bane che. kvacit pramAdAdine kAraNe viparIta pravRtti thatI hoya topaNa te bodha viparIta pravRttino hetu nathI, paNa viparIta pravRttine zithila karanAra che, ane lokottara pravRttimAM jIvane preraNA karanAra che. tethI nipuNa bodha lokottara pravRttino hetu che, ane lokottara pravRttino hetu hovAthI bhavarUpI samudramAMthI bahAra kADhanAra che. vaLI A nipuNabodha karmarUpI vajanA vibhedathI thAya che. ahIM anaMtAnubaMdhI kaSAyane utpanna karanAra je kama che, te vaja jevAM che. jema vajane bhedavuM atiduSkara che, tema A anaMtAnubaMdhI kaSAyane utpanna karanArAM karmo atyaMta durbhedya che, ane AthI anaMtakALamAM jIva kyAreya A karmarUpa vajano bheda karI zakyo nathI, ane tethI haju sudhI saMsArathI pArane pAmI zakyo nathI. Ama chatAM, jyAre koIka nimittane pAmIne jIvamAM mahAvIrya ullasita thAya che, tyAre tattvAtattvanA vibhAga mATe apramAdabhAvathI yatna kare che, ane
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 yogadaSTisamuccaya/gAthA-66-67 tattvane jANavAmAM pratibaMdhaka evA anaMtAnubaMdhI kaSAyanA kSayopazamabhAvane pAme che. tenAthI vaja jevA anaMtAnubaMdhI kaSAyane utpanna karanArAM karmo bhedAya che, ane A karmono bheda thavAne kAraNe bodhamAM sUkSmapaNuM Ave che. ahIM vizeSa e che ke anaMtAnubaMdhI kaSAyane utpanna kare tevA karmo vaja jevAM che, ane te karmano bheda jIva prayatnathI kare che. eTale zuM jIva te karmano nAza kare che ? e prakAranI koIne zaMkA thAya, paraMtu tema nathI. jyAre jIva samyaktva pAme che tyAre anaMtAnubaMdhI kaSAya sattAmAMthI nAza pAmatA nathI, paraMtu kSayopazamabhAvane pAme che. tethI pUrve jema anaMtAnubaMdhI kaSAya ApAdaka karmo udayamAM AvI jIvane tevA prakAranA rAgAdi bhAvo utpanna karAvIne pharI tevAM anaMtAnubaMdhI kaSAya ApAdaka karmo baMdhAvatAM hatAM, have te ja anaMtAnubaMdhI kaSAyaApAdaka karmo kSayopazamabhAvane pAmela hovAthI udayamAM AvIne jIvamAM tevo kaSAyano pariNAma utpanna karIne navAM kevA prakAranAM karmo baMdhAvI zakatAM nathI, paraMtu pradezodayathI udayamAM AvIne kSaya pAmI jAya che. te batAvavA mATe ahIM kahyuM ke pharI tevA karmanA agrahaNathI karmavajano vibheda che. vaLI A sUkSmabodhakALamAM saMpUrNathI anaMtadharmAtmaka tattvano svIkAra thAya che, tethI tenuM jJAna yamAtranI sAthe vyAptivALuM che, tethI teno bodha sUkSma che. Azaya e che ke kevalajJAna sarva zeyane vyApIne raheluM che, tethI kevalajJAnano viSaya sarva dravya ane sarva paryAya che. tema samyagdarzanakALamAM vartato bodha paNa sarva dravya ane sarva paryAyanA viSayamAM yathArtha hoya che, tethI 'salvayaM satta' e pramANe zAstra kahe che. teno artha e che ke sarva dravya ane sarva paryAyaviSayaka yathArtha bodhapUrvakanI ruci e samyagdarzana che. kevalajJAnamAM sarva dravya ane sarva paryAya prAtisvikarUpe grahaNa thAya che, jyAre chadmasthanA matijJAnathI samyatvakALamAM sarva dravya ane sarva paryAya saMgrahAtmaka yathArtha grahaNa thAya che. A kevalajJAnanI apekSAe saMgrahAtmaka bodha paNa koIkane zrutanA baLathI vistArAtmaka hoya che, jema caudapUrvIne vistArAtmaka hoya che; to koIka jIvane saMgrahAtmaka hoya che, jema jaghanya zratadhArIne pAMca samiti ane traNa guptino saMgrahAtmaka hoya che. Ama chatAM samyatvakALamAM anaMta dharmAtmaka vastuno svIkAra che, tethI sarva jJeya padArthono yathArtha bodha che. tethI samyagdaSTinuM jJAna saMpUrNa zeyanI sAthe vyAptivALuM che, ane AthI samyagdaSTine yogamArgano bodha paNa hetu, svarUpa ane phaLanA bhedathI yathArtha thayelo hoya che. tethI joya evA yogamArgano bodha paNa kArcathI=saMpUrNathI thayelo hoya che, paraMtu koI eka dezamAM viparyaya hoto nathI. Avo sUkSmabodha dIprASTimAM ke dIprAdRSTithI nIcenI mitrAdi traNa dRSTimAM hoto nathI; kema ke paramArthathI cAra dRSTiomAM anaMtAnubaMdhI kaSAyanA vigamanathI thayela graMthibhedanI asiddhi che. IchavA avataraNikA - tavAda - avataraNikArya :tene dIprAdaSTimAM ane nIcenI traNa dRSTiomAM sUkSmabodha nathI, tene, kahe che -
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 yogadaSTisamuccaya/gAthA-17 zloka : avedyasaMvedyapadaM, yasmAdAsu tatholbaNam / pakSicchAyAjalacarapravRttyAbhamataH param / / 67 / / anvayArtha : yA--je kAraNathI mAsu mitrAdi cAra dRSTiomAM saMvedya vaMavedhasaMvedyapada tathaqUE tevuM ulbaNa che tevuM uddhata che, te kAraNathI pahelI cAra dRSTiomAM sUkSmabodha nathI, ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. mata =AnAthI=avedhasaMvedyapadathI paraM bIjuM-vedyasaMvedyapada sAsu=pahelI cAra daSTimAM pakSa chAyAkhanArapravRAAmaM pakSInI chAyAmAM jalacaranI pravRttinA AkAravALuM che. li67nA zlokArca - je kAraNathI mitrAdi cAra daSTimAM avedhasaMvedhapada tenuM uddhata che, te kAraNathI pahelI cAra daSTimAM sUmabodha nathI, ema pUrva zloka sAthe saMbaMdha che. avedhasaMvedhapadathI bIjuM vedhasaMvedyapada pahelI cAra dRSTimAM pakSInI chAyAmAM jalacaranI pravRttinA AkAravALuM che. II67ii. TIkA - _ 'avedyasaMvedyapadaM' vakSyamANalakSaNaM, 'yasmAdAsu' mitrAdyAsu catasRSu dRSTiSu, 'tatholbaNaM'-tena nivRttyAdipadaprakAreNa prabalamuddhatamityarthaH, 'pakSicchAyAjalacarapravRttyAbhaM' pakSicchAyAyAM taddhiyA jalacarapravRttyAkAram, 'ataH paraM'-vedya-saMvedyapadamAsu na tAttvikamityarthaH, granthibhedA'siddherityetadapi caramAsu caramayathApravRttakaraNenaivetyAcAryAH / / 67 / / TIkArya : asaMvedyaparva . tyAvAda / je kAraNathI AmAM mitrAdi cAra dRSTiomAM, vakSyamANa lakSaNavALuM avedyasaMvedyapada tathAulbaNa tevuM ulbaNa che te rUpe nivRtti Adi padanA prakArathI arthAt kaMIka aMzathI avedyasaMvedyapadanI nivRtti ane kaMIka aMzathI vedhasaMvedyapadanI pravRtti che te prakArathI, prabala che arthAt uddhata che, te kAraNathI pahelI cAra dRSTimAM sUkSmabodha nathI, e prakAre pUrvazloka sAthe avaya che. AnAthI=avedyasaMvedyapadathI, para=dyasaMvedyapada, AmAM=pahelI cAra dRSTimAM, jalacarapravRtti-Abha che= pakSInI chAyAmAM tenI buddhithI arthAt pakSInI chAyAmAM jalacaranI buddhithI, jalacaranI pravRttinA AkAravALuM che=A jalacara che evI pravRttinA AkAravALuM che arthAt tAtvika nathI; kema ke graMthibhedanI asiddhi che arthAt cAra dRSTimAM graMthibhedanI asiddhi che. ethI=pahelI cAra daSTimAM avevasaMvedyapada tevuM ulmaNa che, ane vedhasaMvedyapada pakSInI chAyAmAM jalacaranI pravRtti jevuM che, ethI A paNa vedasaMvedyapada paNa, parAkevala, AmAM=pahelI cAra dRSTimAM, caramayathApravRttakaraNathI ja che, e pramANe AcAryo kahe che=yogAcAryo kahe che. ligzA
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 yogadRSTisamuccaya/gAthA-67 * 'tapi' mAM 'vi' thI e kahevuM che ke aveghasaMvedyapada to mithyAtvanA kAraNe pahelI cAra dRSTimAM che, paraMtu vedyasaMvedyapada paNa caramayathApravRttakaraNane kAraNe che. * 'nivRttpattivaprajAreLa' mAM 'vi' padathI pravRttinuM grahaNa karavAnuM che. tethI nivRttipada ane pravRttipada prakArathI aveghasaMvedyapada tevuM ulllaNa che, e prakAre artha che. bhAvArtha : aveghasaMvedyapadanuM lakSaNa svayaM graMthakAra AgaLa kahevAnA che; tevuM aveghasaMvedyapada jIvamAM mithyAtvanA udayathI varte che. mitrAdi cAra dRSTimAM aveghasaMvedyapada te rIte nivRttipada ane pravRttipada prakArathI prabaLa che=uddhata che. Azaya e che ke cAra dRSTi pUrve aveghasaMvedyapada leza paNa nivartana pAmatuM nathI, paraMtu cAra dRSTimAM kramasara aveghasaMvedyapadanI nivRtti thAya che; topaNa sarvathA nivRtti nathI, paraMtu kaMIka pravRtti paNa che. tethI e batAvavuM che ke jIvamAM prathama cAra dRSTimAM kramasara viveka khUlato jAya che, tethI aveghasaMvedyapada nivartana pAmatuM jAya che; topaNa jIvavartI aveghasaMvedyapada tevuM prabaLa che ke ATalo viveka khUlavA chatAM sarvathA jatuM nathI, paraMtu aMzathI nivRtti thAya che, ane aMzathI aveghasaMvedyapadanI pravRtti paNa thAya che. ahIM 'tathAulbaNa'no artha karyo 'te prakAre uhnaNa', ane te prakAre ulllaNa eTale nivRtti Adi pada prakAre prabaLa, ane tevo artha hoya to 'tena' zabda lakhavo joIe nahi. Ama chatAM 'tena' zabdathI e batAvavuM che ke 'te rUpe nivRtti Adi padaprakAre ulllaNa che', ane pada eTale AzayasthAna, tethI nivRtti Adi pada kahevAthI e prApta thAya ke nivRtti AdinuM AzayasthAna aveghasaMvedyapada che, ane cAra dRSTimAM vartatuM aveghasaMvedyapadarUpa AzayasthAna te rUpe nivRtti ane pravRttinA AzayasthAnavALuM che; arthAt pahelI dRSTimAM thoDeka aMze aveghasaMvedyapadanI nivRtti che, ane anya aMzamAM aveghasaMvedyapadanI pravRtti che; ane bIjI Adi dRSTimAM prathama dRSTi karatAM adhika adhika aveghasaMvedyapadanI nivRtti che, ane anya anya aMzamAM aveghasaMvedyapadanI pravRtti che; kema ke pahelI cAra dRSTiomAM je aMzathI yathArtha bodha thAya che, te aMzathI aveghasaMvedyapadanI nivRtti che, ane je aMzathI hajI sUkSmabodhanA abhAvane kAraNe yathArtha bodha thayo nathI, te aMzathI aveghasaMvedyapadanI pravRtti che. te batAvavA mATe ja TIkAmAM kahyuM ke te rUpe nivRtti Adi pada prakArathI aveghasaMvedyapada uddhata che. vaLI pahelI cAra dRSTimAM aveghasaMvedyapada tevuM prabaLa hovAne kAraNe sUkSmabodha thato nathI, e prakAre zlokanA pUrvArdhano saMbaMdha pUrva zloka sAthe che; ane AnAthI e prApta thAya ke (1) keTaloka viparyAsa evo hoya che ke samyagbodhanI sAmagrI prApta thAya ke tarata te viparyAsa nivartana pAme. tene anya darzanakAro tulAjJAna=rU jevuM ajJAna kahe che. jema, aMdhArAmAM doraDAne joIne sarpano bhrama thayo hoya, ane dIvAthI jovAmAM Ave ke doraDuM che to tarata te bhrama nivartana pAme che. tethI AvuM ajJAna tevuM ulllaNa nathI ke jethI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-67 215 jJAnanI sAmagrI maLavA chatAM kaMIka aMzathI nivartana pAme ane kaMIka aMzathI pravRtta hoya, paraMtu jJAnanI sAmagrIthI eka sAthe nivartana pAme che. (2) jyAre tattvanA viSayamAM vartatuM ajJAna tevuM ulbaNa che ke bodhanI sAmagrIthI paNa aMzathI nivartana pAme che, chatAM anya aMzathI pravRtta paNa rahe che. AthI pahelI cAra dRSTimAM tattvanA viSayamAM ajJAna aMzathI nivartana pAmyuM, topaNa anya aMzathI ajJAna pravarte che. AvA ajJAnane anya darzanakAra mUlAjJAna=AtmAnuM je mULa tattva che tenuM ajJAna kahe che; ane AvuM mUlAjJAna rUnI jema tarata UDI jatuM nathI, paraMtu ghaNA zramathI jAya che. te batAvavA mATe kahyuM ke pahelI cAra dRSTimAM aveghasaMvedyapadarUpa viparyAsa tevo ulbaNa che ke eka sAthe nivartana pAmato nathI, paraMtu kramasara nivartana pAmato pAMcamI dRSTimAM saMpUrNa jAya che. tethI pahelI cAra dRSTimAM samyagbodha kramasara Avato jAya che, topaNa tenI sAme viparyAsa jIvato jAgato Ubho rahe che. zlokanA pUrvArdhamAM sthApana karyuM ke pahelI cAra dRSTimAM viparyAsarUpa avedyasaMvedyapada tevuM prabaLa che ke samyagbodha pragaTa thavA chatAM saMpUrNa nivartana pAmatuM nathI. tyAM jijJAsA thAya ke pahelI cAra dRSTimAM thayelo samyagbodha kevo che ? arthAt viparyAsa to tevo ulbaNa che jethI jato nathI, paraMtu je samyagbodha thayo te kevo che ? te batAvavA mATe zlokanA uttarArdhathI kahe che : avedasaMvedyapadathI anya evuM vedasaMvedyapada pakSInI chAyAmAM jalacaranI pravRttinA AkAravALuM che, paraMtu tAtvika nathI." Azaya e che ke jema pANInA taLAva Adi uparathI pakSI jatuM hoya, ane tenI chAyA pANImAM paDatI hoya, te vakhate pakSInI chAyAmAM koIkane jalacaranI buddhi thAya che, ane tenA kAraNe te vyaktine pANImAM jalacaranI pravRtti dekhAya che, tenA AkAravALuM cAra dRSTimAM vedyasaMvedyapada che. vastutaH pANImAM jalacaranI pravRtti nathI, topaNa kaMIka sAdRzyatAne kAraNe jalacaranI pravRttino bodha thAya che. jo pakSI sthira beTheluM hoya ane tenuM pratibiMba pANImAM paDatuM hoya to tenA pratibiMbamAM jalacarano bodha thato nathI, paraMtu pakSInI chAyA gamanarUpe pANImAM pratibiMbita hovAthI "A jalacaranI pravRtti che tevo bhrama thAya che; tema pahelI cAra dRSTimAM kaMIka tattvano bodha thayo che, topaNa saMpUrNa yathArtha bodha thayo nathI; ane jema pakSInI gamanapravRttine kAraNe jalacarano bhrama thAya, tema kaMIka aMzathI tattva taraphanA potAnA gamanane kAraNe pahelI cAra dRSTimAM bhrama thAya che ke "mane tattvano bodha che." tethI aMzathI tattvanA bodhamAM pUrNa tattvano bodha thayo che tevuM bhrAMtyAtmaka atAttvika vedyasaMvedyapada pahelI cAra dRSTimAM che; kema ke pahelI cAra dRSTimAM tamograMthino bheda thayo nathI arthAt tattvanA viSayamAM aMdhakArane phelAvanAra evI je rAgadveSanI graMthi che teno nAza thayo nathI. tethI je kaMI tattvanuM darzana che te paNa kaMIka aMzathI yathArtha hovA chatAM saMpUrNa yathArtha nathI. mATe pahelI cAra dRSTimAM pAramArthika vedyasaMvedyapada nathI; Ama chatAM pahelI cAra dRSTimAM vartatuM atAttvika evuM paNa vedasaMvedyapada caramayathApravRttakaraNanA baLathI kaMIka tattvane batAvanAruM che, e pramANe yogAcAryo kahe che. III
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-68 216 avataraNikA :kimetadevamityAha - avataraNikArya : A=avedhasaMvedyapada, AvuM kema che ? pahelI cAra daSTimAM tattvano kaMIka bodha thAya che, topaNa A avedhasaMvedyapada sarvathA jatuM nathI, tevuM ulmaNa kema che ? ethI kahe che : bhAvArtha : zloka-17mAM kahyuM ke pahelI cAra dRSTimAM aveghasaMvedyapada tevuM ulbaNa che. tyAM prazna thAya ke doraDAmAM sApano bhrama thAya ane prakAzanI sAmagrI maLe to bhrama tarata nivartana pAme che, tema tattvano bhrama bodhanI sAmagrIthI paNa prAyaH tarata nivartana kema pAmato nathI ? ethI kahe che : zloka : apAyazaktimAlinyaM, sUkSmabodhavibanthakRt / naitadvato'yaM tattattve, kadAcidupajAyate / / 68 / / anvayArtha : apAvavatta nattinavaM apAyazaktirUpa mAlitya sUmanovija=sUkSmabodhane aTakAvanAra che. ta- te kAraNathI hatA=apAyazaktirUpa mAlivALAne tattva=tatvanA viSayamAM gavaMAsUkSmabodha vAva kyAreya 35nAyate na=thato nathI. li68. zlokArca - apAyazaktirUpa mAlica sUmabodhane aTakAvanAra che. te kAraNathI, apAyazaktirUpa mAlinkavALAne tatvanA viSayamAM sUmabodha kyAreya thato nathI. II68ll TIkA : 'apAyazaktimAlinya' narakAdyapAyazaktimalinatvam kimityAha 'suukssmbodhvibndhkRt'sapAtvAsevanavi7STaSInamAve '' "tata=3mapAvatti maninyavatI, "'=sU vora, 'tat' tasmAt, 'tattve iti' tattvaviSaye 'kadAcidupajAyate', avandhyasthUrabodhabIjabhAvAdityarthaH / / 68 / / TIkArya : 'apAvazakTrinirca'... vInAmAvatirtha yA apAyazaktirUpamalinapaNuM tarakAdi apAyanI zaktirUpa malinapaNuM, sUkSmabodhane aTakAvanAra che; kema ke apAyanA hetunA AsevanarUpa kliSTa bIjano
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217 yogadaSTisamuccaya/gAthA-68-69 sadbhAva che=ArakAdirUpa apAyanA heturUpa pApapravRttinA sevananuM kAraNa bane evuM kliSTa bIja anaMtAnubaMdhI kaSAya teno sabhAva che. ta--tA-te kAraNathI, tata apAyazaktirUpa mAlityavALAne, tatvamAMRtatvanA viSayamAM, A=sUkSmabodha ja vilupanAvate kyAreya thato nathI. ahIM prazna thAya ke apAyazaktirUpa mAlinyavALA cAra dRSTivartI jIvone paNa upadezAdinI sAmagrIthI tattvanA viSayamAM bodha to thAya ja che, to teone sUkSmabodha thato nathI ema kema kahyuM ? tethI kahe che : avadhyapUlabodhanA bIjano sadbhAva che=mokSanuM avaMdhya kAraNa bane tevA prakAranA pUlabodhatA bIjabhUta evI anaMtAbaMdhI kaSAyanI maMdatAno sadbhAva che. II68 "naradipavittamatinatvam mAM "bhAvi padathI tiryaMcanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha - zloka-67mAM kahela ke avedasaMvedyapadatevuM ulbaNa che. tevuM ulmaNa kema che?te prastuta zlokamAM spaSTa kare che : narakAdinA anarthanI prApti karAve evI zaktirUpa jIvomAM vartatI malinatA sUkSmabodhane aTakAve che. Azaya e che ke jIvomAM anaMta saMsArane utpanna karAve tevA anaMtAnubaMdhI kaSAyo che. te kaSAyo jIvone narakAdinI prApti karAve tevI malinatA karanAra che. AvI malinatA jyAM sudhI jIvomAM vartatI hoya, tyAM sudhI jIvone atattva pratyenuM valaNa varte che, ane atattva pratyenuM valaNa jIvone tattvaviSayaka sUkSmabodha thavA devAmAM aTakAyata karanAra che. tethI je jIvomAM AvI apAyazaktirUpa malinatA varte che, te jIvone upadezAdinI sAmagrI maLe to paNa kyAreya sUkSmabodha thaI zakato nathI; ane pahelI cAra dRSTivALA jIvomAM anaMtAnubaMdhI kaSAya vidyamAna che, tethI teone sUkSmabodha thato nathI; Ama chatAM pahelI cAra dRSTivALA jIvo kalyANanA mATe tattvazravaNa kare che, mokSanA mATe dharmaanuSThAno seve che, jinamAM saMzuddha kuzalacittAdi paNa kare che, tethI vicArakane prazna thAya ke teone sUkSmabodha kema thato nathI ? tethI graMthakAra khulAso kare che ke pahelI cAra dRSTimAM anaMtAnubaMdhI kaSAyanI maMdatA thayelI che, topaNa anaMtAnubaMdhI kaSAyano kSayopazamabhAva thayo nathI, tethI sUkSmabodha thato nathI. Ama chatAM anaMtAnubaMdhI kaSAyanI maMdatAne kAraNe tattva jANavAne mATe te jIvo yatna kare che, tenAthI mokSanuM avaMdhyakAraNa bane tevo pUlabodha thAya che; kema ke skUlabodhanA kAraNabhUta anaMtAnubaMdhI kaSAyanI maMdatA vidyamAna che. III avataraNikA - yasmAdevam - avataraNitArtha : je kAraNathI AvuM che=zloka-68mAM batAvyuM ke apAyazaktirUpa malinapaNuM sUkSmabodhane aTakAve che evuM che, te kAraNathI je thAya che, te zlokamAM batAve che :
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 yogadaSTisamuccaya/gAthA-69 bloka : apAyadarzanaM tasmAcchRtadIpAnna tAttvikam / tadAbhAlambanaM tvasya, tathA pApe pravRttitaH / / 69 / / anvayArtha : tamA-te kAraNathI pahelI cAra daSTimAM apAyazaktirUpa mAlitya sUkSmabodhane aTakAvanAra che te kAraNathI, aca=Ane=pahelI cAra daSTivALA jIvane zrIpA=zratarUpI dIpakathI tAttvi apAve na tAtvika apAya darzana thatuM nathI, tu vaLI tamAdvanaMetenI AbhAnA AlaMbanavALuM= paramArthanI AbhAnA viSayavALuM apAyadarzana thAya che, kema ke tathA=te prakAre=citra anAbhoga prakAre pare pravRttinA pApamAM pravRtti che. II zlokArya : pahelI cAra daSTimAM apAyazaktirUpa mAlica sUkSmabodhane aTakAvanAra che te kAraNathI, pahelI cAra daSTivALA jIvane zratarUpI dIpakathI tAtvika apAya darzana thatuM nathI, vaLI paramArthanI AbhAnA viSayavALuM apAya darzana thAya che, kema ke citra anAbhoga prakAre pApamAM pravRtti che. I9ll TIkA - 'apAyadarzanaM'=doSadarzanaM, 'tasmAt' 'zrutadIpAt' AgamAt, 'na tAttvikaM'=na pAramArthikam, asyeti yoga:, 'tadAbhAlambanaM tu'=paramArthAbhAviSayaM, punarbhavati bhrAntyA, kuta ityAha - 'tathA pApe pravRttitaH'-tathA citrAnAbhogaprakAreNa pApe pravRtteriti / / 69 / / TIkArya - "apAvana'..... pravRtteiiita | te kAraNathI=pahelI cAra dRSTimAM apAyazaktirUpa mAlitya sUkSmabodhane aTakAvatAra che te kAraNathI, mRtarUpI dIpakathI AgamathI-upadezAdinI sAmagrIthI, apAyanuM darzana doSanuM darzana potAnAthI karAtI pravRttinA phaLarUpe anarthanuM darzana, tAtvika=pAramArthika, Ane pahelI cAra daSTivALA yogIne, thatuM nathI. zlokanA uttarArdhamAM rahela 'stha' no saMbaMdha zlokanA pUrvArdha sAthe che, te batAvavA mATe TIkAmAM 'gati yoga:' ema kahela che, tAmAnane tu=paramArthanI AbhAnA viSayavALuM vaLI, bhrAMtithI thAya che apAyadarzana bhrAMtithI thAya che. kema ?tAttvika apAyadarzana kema thatuM nathI ? ethI kahe che : te prakAre pApamAM pravRtti hovAthI citra anAbhoga prakAre pApamAM pravRtti hovAthI, bhrAMtithI apAyadarzana thAya che, ema avaya che. ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. I69ll
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 yogadaSTisamuccaya/gAthA-69 bhAvArtha : pahelI cAra dRSTimAM narakAdinI prAptirUpa apAyanI zaktirUpa anaMtAnubaMdhI kaSAyakRta mAlinya varte che, tethI jIvone atattva pratyenuM valaNa varte che. mATe AvA jIvo tattva jANavA mATe yogI pAse AgamanA artho sAMbhaLe tyAre kayA bhAvothI jIvo saMsAranA anarthone pAme che tevA doSanuM darzana kare che, topaNa te doSanuM darzana pAramArthika nathI; paraMtu paramArthanI AbhAnA viSayavALuM che arthAt kaMIka doSanuM darzana che; paraMtu te doSadarzanamAM cAra dRSTivALA jIvone ema lAge che ke potAne zrutanA baLathI apAyanuM darzana che. vastutaH te apAyanuM darzana pUlathI sAcuM che, topaNa ghaNA sUkSmajAvo ke je apAyanA kAraNabhUta che tenuM teo darzana karI zakatA nathI, ane AthI pApone pAparUpe nahi jANI zakavAthI judA judA prakAranA anAbhogathI teo pApamAM pravRtti kare che. Azaya e che ke jIvavartI amuka jAtanI pariNatio karmabaMdhanuM kAraNa che, ane tenAthI viruddha pariNatio karmanirjarAnuM kAraNa che evo niyama che. pahelI cAra dRSTivALA jIvo yogI pAsethI zrutajJAna prApta kare to hiMsAdi pravRttiothI thatI pApapariNatine teo kaMIka pAparUpe jANe che, ane teone ema lAge che ke pote have dhRtarUpI dIpakathI durgationA apAyanA kAraNabhUta bhAvone joI zake che. Ama chatAM hajI mithyAtvano udaya varte che ane mithyAtva sahavartI evA anaMtAnubaMdhI kaSAyano udaya paNa varte che. tethI cAra dRSTivALA jIvone sva sva mAnyatA pratye kaMIka rAga hoya che, ane te rAgane kAraNe upadezakALamAM upadezanA paramArthane grahaNa kare che tema svaruci anusAra kaMIka viparIta paNa yojana kare che. jema koI ArAdhaka sAdhune zAstravacanathI bodha thAya ke "jJAnanuM phaLa virati che, tethI te vicAre ke zrutanA abhyAsathI paNa Akhare cAritra prApta karavAnuM che; tethI te sAdhu cAritranI AcaraNamAM upayogI eTaluM jJAna meLave, ane tenAthI te AcaraNAmAM kRtakRtyatA mAne; ane adhika zrutaabhyAsa ke je kSapakazreNInA bhAvomAM javA mATe atyaMta upakAraka che, tenA pratye upekSA karIne mAtra bAhya AcAro pratye valaNavALA thaIne zuddhabhikSAcaryAdimAM yatna kare; te vakhate potAnI AcAra pratyenI atyaMta ruci hovAne kAraNe mRtathI paNa te sAdhu jANI zakatA nathI ke "kharekhara mokSa mAtra bAhya AcAranI vizuddhithI thato nathI, paraMtu vizeSa prakAranI nirlepa pariNatithI pragaTe che, ane te prakAranI nirlepa pariNatimAM vizeSa prakAranA zrutano abhyAsa prabaLa kAraNa che, ane temAM bAhya AcAranI zuddhi to te zratane samyagu pariNamana pamADavAmAM aMgabhUta che.' tethI vizeSa zratanI prApti arthe bhikSAzuddhine gauNa karIne paNa mRtaabhyAsa karavAnI bhagavAnanI AjJAne kahenArAM koIka zAstravacano tevA sAdhune sAMbhaLavA maLe, topaNa AcAro pratye prabaLa ruci hovAthI 'jJAnanuM phaLa virati' e vacana pratye tenuM valaNa rahe che; ane zrutaabhyAsane pradhAna karanAra bhagavAnanA vacananA tAtparyane jANavAmAM anAbhogane kAraNe zruta pratyenuM valaNa temane thatuM nathI. paramArthanA kAraNIbhUta evA zruta pratyenI upekSAnA pariNAma pApanI pravRttirUpa che, chatAM anaMtAnubaMdhI kaSAyanA kAraNe tevA jIvone paramArthano bodha nahi thavAthI svaruci anusAra zAstravacanane grahaNa karavAnI pApanI pravRtti varte che.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 yogadaSTisamuccaya/gAthA-9-70 vaLI te rIte cAra dRSTi sudhI keTalAka jIvone strI Adi viSayaka paNa anAbhogathI pApapravRtti thAya che, te A rIte : zAstravacanathI cAra dRSTivALA jIvo jANe che ke strI Adi viSayaka rAga narakAdinuM kAraNa che. tethI te rAganA parivAra mATe yatna paNa karatA hoya, chatAM dharmabuddhithI koI pravRtti karatA hoya te vakhate, strI Adi sAthe vArtAlApa Adi kALamAM koIka sUkSmabhAvo karmabaMdhanA kAraNabhUta thatA hoya, ane tenA darzanathI, tenA vacanazravaNathI thatA evA te bhAvo potAnA cittane kaMIka AhvAda ApatA hoya, Ama chatAM te prakArano potAne bodha thAya nahi, ane ema lAge ke "huM dharmanI pravRttithI yatna karuM chuM', tyAre dhRtarUpI dIpakathI paNa prasaMge vartatI potAnI cittanI pariNati kyA aMzathI karmabaMdhanuM kAraNa che tevo bodha teone thaI na zake. tevA jIvo strI Adi viSayaka te te prakAranA anAbhogathI pApamAM pravRtti kare che, ane te pApane pAparUpe joI zakatA nathI, AnuM kAraNa, mRtarUpI dIpakathI sUkSmabodha teone thayo nathI. Ama pahelI cAra daSTimAM sUkSma bodha nathI, tethI je jIvone je sthAnamAM ajJAna che te sthAnamAM thatI pApapravRtti saMvegasArA nathI. tethI te sthAnane AzrayIne sAnubaMdha pApapravRtti che. ahIM vizeSa e che ke bhagavAnanA vacanAnusAra mana-vacana-kAyAnI pUrNa ucita pravRtti saMvarabhAva che, ane temAM koI nAnI paNa alanA ke anyathA pravRtti te anucita pravRttirUpa che; ucita pravRtti saMvararUpa che, ane anucita pravRtti AzravarUpa che; ane jene anAbhogathI paNa potAnI anucita pravRttimAM anucita pravRttino bodha na thAya, ane yatkiMcit ucita pravRtti aMtargata anucita pravRttine paNa ucita pravRttirUpe jANe te viparyAya che; ane tevo viparyAsa cAra dRSTi sudhI je sthAnamAM sUkSmabodha nathI te sthAnane AzrayIne varte che. mATe dhRtarUpa dIpakathI paNa jyAM sudhI paripUrNa yathArtha bodha pragaTe nahi, tyAM sudhI te jIvone je kaMI zratathI bodha thAya che te pAramArthika bodha nathI, paraMtu paramArthanI AbhArUpa che. ITI avataraNikA : pUrvamAM kahyuM ke pahelI cAra dRSTimAM avedyasaMvedyapada prabaLa hovAne kAraNe mRtarUpI dIpakathI paNa tAtvika bodha thato nathI, ane temAM mukti ApI ke cAra dRSTivALA jIvo citra anAbhogathI pApanI pravRtti kare che. tyAM prazna thAya ke vedyasaMvedyapadavALA badhA jIvo pApathI sarvathA nivRtta ja che tevo niyama nathI; ane teo pApapravRtti karatA hovA chatAM teone vedyasaMvedyapada che, to pahelI cAra dRSTivALA jIvone paNa vedyasaMvedyapada kema nathI ? tethI pahelI cAra dRSTivALA jIvonI pApapravRtti karatAM vedyasaMvedyapadavALA jIvonI pApapravRttimAM zuM bheda che ? te batAve che zloka : ato'nyaduttarAsvasmAtpApe karmAgaso'pi hi / taptalohapadanyAsatulyA vRttiH kvacidyadi / / 70 / /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 yogadaSTisamuccaya/gAthA-70 anyathArtha : =AnAthI=avedhasaMvedyapadathI maca--bIjuM-vedhasaMvedyapada sArAku-sthirAdi cAra daSTiomAM che. di=jo rasoDa idi pAre karmanA aparAdhane kAraNe paNa pApamAM ravi=kadAcit pravRtti hoya to smA-AnAthI=vedhasaMvedyapadathI tatanopacAsatubhA vRttietapAvelA loDhA upara paganA sthApatatulya pravRtti thAya che. ll70 || blokArca - avedhasaMvedhapadathI bIjuM vedhasaMvedhapada sthirAdi cAra daSTiomAM che. jo karmanA aparAdhane kAraNe paNa pApamAM kadAcit pravRtti hoya to vedhasaMvedhapadathI tapAvelA loDhA upara paganA sthApana tulya pravRtti thAya che. II7 || TIkA : 'ato'nyaduttarAsu' iti-prakramAdavedyasaMvedyapadAdanyadvedyasaMvedyapadam, uttarAsviti sthirAdyAsu catasRSu dRSTiSu 'asmAd' vedyasaMvedyapadAt, 'pApe' pApakarmaNi hiMsAdau, 'karmAgaso'pi hi' karmAparAdhAdapi kimityAha 'taptalohapadanyAsatulyA vRttiH'-saMvegasArA pApe 'kvacidyadi' bhavati, prAyastu na bhavatyeveti / / 70 / / TIkArca - 'toDavurA' bhavati || AnAthI=avedhasaMvedyapadathI, kaca=bIjuM-vedyasaMvedyapada, uttarAmAM pAchaLanI cAra daSTimAM, che. te padArthane spaSTa karavA mATe TIkAmAM 'AnAthI anya' zabdothI kone grahaNa karavuM ? ane uttarA' zabdathI kone grahaNa karavuM? te spaSTa kare che : prakramathI=avedhasaMvedyapadano prakrama cAle che te prakramathI, 'ta:' zabda dvArA avedhasaMvedyapada prApta thAya che, ane te avedhasaMvedyapadathI anya vedhasaMvedyapada che, ane te vedhasaMvedyapada uttarAmAM cheH sthirAdi cAra dRSTimAM che. pApamAM-pApakarmarUpa hiMsAdimAM, karmanA aparAdhathI paNa AnAthI vedhasaMvedyapadathI, takhalohapadavyAsatulyAsaMvegasArA, vRtti che= pravRtti che. ahIM prazna thAya ke vedyasaMvedyapadavALA badhA pApamAM pravRtti kare che ? tethI kahe che - jo kvacit pApamAM pravRtti thAya, prAyaH vaLI nathI ja thatI vedyasaMvedyapadavALA jIvonI pApamAM pravRtti nathI ja thatI. ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. 70nA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 yogadRSTisamuccaya/gAthA-70 A 'mAMgasoDani' mAM 'pi' thI e kahevuM che ke balavAna karma na hoya to karmanA aparAdhathI to pApapravRtti karato nathI, paraMtu balavAna karmane kA2Ne karmanA aparAdhathI paNa pApapravRtti kare, to taptalohapadanyAsatulya kare che. bhAvArtha: pahelI cAra dRSTivALA jIvo zrutanA baLathI pApane pApa jANIne pApathI nivartana pAme che, topaNa koIka prakAranA anAbhogathI pApamAM pravRtti kare che. vaLI pAchaLanI cAra dRSTimAM rahelA jIvone vedyasaMvedyapada che, ane tevA jIvo karmanA aparAdhane kAraNe pApapravRtti kare, topaNa teonI pApapravRtti taptalohapadanyAsatulya che arthAt saMvegapradhAna che; paraMtu anAbhogathI pApapravRtti nathI; ane te pApapravRtti paNa karmanA aparAdhane kAraNe vedyasaMvedyapadavALA badhA jIvo karatA nathI, kadAca koIka jIva kare to saMvegasArA pravRtti kare che. Azaya e che ke veghasaMvedyapada eTale sUkSmabodha, ane sUkSmabodha eTale potAnA pariNAmamAM vartatA Azrava-saMvara pariNAmane Azrava-saMva2rUpe joI zake tevI nirmaLa prajJA. je jIvone vedyasaMvedyapada prApta thayuM che, te jIvo sUkSmabodhane kA2Ne jANI zake che ke 'sarvajJanA vacanAnusAra karAyelI mana, vacana ne kAyAnI pravRtti ekAMta kalyANanuM kAraNa che, ane sarvajJanA vacanathI viparIta pravRtti ekAMta karmabaMdhanuM kAraNa che.' vaLI kaI pravRtti sarvajJanA vacanAnusAra che teno nirNaya gItArtha karI zake che, ane je gItArtha nathI teomAM paNa jo vedyasaMvedyapada pragaTa thayeluM hoya, to teo jANe che ke je guru sarvajJanA vacanAnusAra ucita pravRtti batAvI zake, tevA gurunA vacanAnusAra mana, vacana, kAyAnI pravRtti ekAMta kalyANanuM kAraNa che. tethI zakti hoya to temanA vacanathI potAnI bhUmikAne ucita pravRttino nirNaya karIne te rIte pravRtti kare ke jethI leza paNa pApanI pravRtti thAya nahi; ane gItArtha guru pAsethI potAnI ucita pravRtti zuM che, teno nirNaya karIne temAM yatna karavAnI balavAna ruci hovA chatAM, ane tenAthI viparIta pravRtti potAne mATe ekAMta ahitarUpa che tema jANavA chatAM, karmanA aparAdhane kAraNe tevI pravRtti kadAca kare, topaNa tenuM samyajJAna te pravRttine zithila kare che; ane karmanA kAraNe utpanna thayela rAganI pariNati balavAna hovAthI pApanI pravRtti paNa thAya, topaNa te pApathI nivartana thavAno pariNAma sabhyabodhakALamAM atyaMta varte che, tethI te pravRtti saMvegasArA che arthAt te pApathI zIghra virAma pAmIne hitamAM pravRtti karuM, tevA adhyavasAyathI saMvalita che. jyAre pahelI cAra dRSTivALA jIvonI pApapravRtti 'A pApa che tevuM jJAna koI sthAnomAM nahi hovAthI' pApamAM pravRtti thAya che, tevI ajJAnajanya pravRtti veghasaMveghapadavALAnI nathI thatI. AthI pahelI cAra dRSTivALA jIvo koI sthAnomAM pApane pAparUpa nahi jANI zakavAthI je pApamAM pravRtti kare che tyAM saMvegapariNAma nathI, paraMtu niHzuka pariNAma che, ane te pariNAma pApanA pravAhane calAve tevA sAmarthyavALo che; jyAre vedyasaMvedyapadavALA jIvonI pApanI pravRtti pApanA nivartananA adhyavasAyathI saMvalita hovAne kAraNe pApanA pravAhane calAvI zake tevA sAmarthyavALI nathI. mATe prathama cAra dRSTivALA jIvonI pApapravRtti karatAM vedyasaMvedyapadavALAnI pApapravRtti A rIte sAnubaMdha-niranubaMdharUpe judA prakAranI che. ahIM vizeSa e che ke pAchaLanI cAre dRSTiomAM pApanI pravRtti hotI nathI, kvacit pApanI pravRtti hoya to pAMcamI ane chaThThI sRSTimAM ja che; ane pAMcamI ane chaThThI dRSTivALA paNa saghaLA jIvone pApanI
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ cogadaSTisamuccaya/gAthA-70-71 23 pravRtti hotI nathI, paraMtu pAMcamI dRSTimAM rahelA aviratisamyagdaSTi ke dezaviratidharane kyAreka pApanI pravRtti hoya che, ane sarvaviratidharane vratamAM aticArarUpa pApanI pravRtti hoya che. chaThThI dRSTimAM avirativALA ke dezavirativALAne pApanI pravRtti hoya che, anyane pApanI pravRtti hotI nathI; topaNa jemane pApapravRtti che, temanI pApapravRtti saMvegasArA che. II70nA avataraNikA - kimityevambhUtetyAha - avataraNikArya : kema AvA prakAranI che=vedhasaMvedyapadathI takhalohapadavyAsatulya evI pApapravRtti kema che? ethI kahe che - bhAvArtha : zloka-70mAM kahyuM ke vedasaMvedyapadane kAraNe prAyaH pApapravRtti thatI nathI, ane kyAreka thAya to takhtalohapadajAsatulya thAya che. tyAM zaMkA thAya ke vedasaMvedyapadane kAraNe pApapravRtti takhtalohapadajAsatulya kema thAya che? ethI kahe che - zloka : vedyasaMvedyapadataH, sNvegaatishyaaditi| caramaiva bhavatyeSA, punrdurgtyyogtH||71|| anvayArtha: vedasaMvedapaddhati =vevasaMvedyapadathI saMvekAtizA=saMvegatA atizayane kAraNe kSAA pApapravRtti garama vaEchellI ja mavati thAya che; punatyayoti =kema ke pharI durgatino ayoga che. ll71aaaa zlokArca - vedhasaMvedhapadathI saMveganA atizayane kAraNe pApapravRtti chellI ja thAya che; kema ke pharI durgatino ayoga che. ll71ll TIkA : 'vedyasaMvedyapadato'-vakSyamANalakSaNAt, 'saMvegAtizayAditi' atizayasaMvegena 'caramaiva bhavati' 'eSA'= pApavRttiH, kuta ityAha 'punardurgatyayogataH' zreNikAdyudAharaNAt, 'pratipatitasaddarzanAnAmanantasaMsAriNAmanekadhAdurgatiyoga iti yatkiMcidetat,' na, abhiprAyA'parijJAnAt, kSAyikasamyagdRSTereva naizcayikavedyasaMvedyapadabhAva ityabhiprAyAd, vyAvahArikaM api tu etadeva cAru, satyetasmin prAyo durgatAvapi
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 yogadaSTisamuccaya/gAthA-71 mAnasaduHkhAbhAvAt, vajratandulavadasya bhAvapAkA'yogAt, acAru punarekAntata eva ato'nyhiti II72 TIkArca - vedasaMvedalito'..... toDiita || vakSyamANa lakSaNavALA vedhasaMvedyapadathI saMveganA atizaya kAraNe=atizaya saMvegane kAraNe A pApapravRtti, carama ja thAya che. kema carama ja thAya che ? ethI karIne kahe che : zreNika AdinA udAharaNathI pharI durgatino ayoga che. samakitathI paDelA evA anaMta saMsArI jIvone aneka vakhata durgatino yoga che. ethI Aga vedyasaMvedyapadavALAne pharI durgatino ayoga che e, yatkiMcit cheHartha vagaranuM che, ema pUrvapakSI kahe to, kahe che ke tArI vAta barAbara nathI; kema ke abhiprAya aparijJAna che. tyAM prazna thAya ke zuM abhiprAya che ? tethI kahe che : sAyika samyagdaSTine ja vaizcayika vedhasaMvedyapadano bhAva che=sadbhAva che, e prakArano abhiprAya hovAthI pUrvapakSInuM kathana barAbara nathI, ema avaya che. vaLI vyAvahArika paNa A jaEvevasaMvedyapada ja sAruM che. ahIM prazna thAya ke jo naizcayika ane vyAvahArika vedasaMvedyapada suMdara hoya to veghasaMvedyapadavALAne durgati kema thAya che ? tethI kahe che : A hote chata=sthayika ke vyAvahArika vedhasaMvedyapada hote chate, prAyaH durgatimAM paNa mAnasaduHkhano abhAva hovAthI vedhasaMvedyapada suMdara che, ema avaya che. ahIM prazna thAya ke vedasaMvedyapada hovAne kAraNe durgatimAM paNa mAnasaduHkha kema nathI thatuM? tethI kahe che : vajataMdulanI jema A vedhasaMvedyapadavALAne, bhAvapAkano ayoga hovAthI mAnasaduHkhano abhAva che, ema avaya che. pUrvamAM sthApana karyuM ke naizcayika ane vyAvahArika vedasaMvedyapada suMdara che. tene daDha karavA mATe tenAthI viparIta suMdara nathI, te batAvatAM kahe che : vaLI AnAthI vedhasaMvedhapathI, anya-avedhasaMvedyapada, ekAMtathI ja acAru che asuMdara che. "tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. ll71 bhAvArtha : zloka-70mAM sthApana karela ke vedasaMvedyapadamAM prAyaH pApapravRtti nathI, ane kadAca karmanA aparAdhane kAraNe thAya to takhtalohapadanyAsatulya che. AvuM kema che ? tethI kahe che :
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 yogadaSTisamuccaya/gAthA-71 vedyasaMvedyapadane kAraNe jIvamAM atizaya saMvega vartato hoya che, ane tenA kAraNe tenI pApapravRtti carama ja hoya che; kema ke zreNika AdinA udAharaNathI vedyasaMvedyapadavALAne pharI durgatino yoga che. Azaya e che ke vedasaMvedyapadanI prApti pUrve zreNika mahArAjAe durgatimAM laI janAruM karma bAMdheluM, tethI kSAyika samyakatva pAmyA pachI paNa durgatimAM gayA; ane kSAyika samyakatva pAmyA pachI te bhavamAM je pApapravRtti karI, te pApapravRttikALamAM paNa pApanA nivartananA baddha rAgarUpa saMveganA pariNAmano atizaya varte che, chatAM pApapravRtti karAve tevA rAgAdi bhAvonAM ApAdaka karmo utkaTa hovAthI pApapravRtti thAya che, topaNa te pApapravRtti anubaMdha calAve tevI zaktivALI nathI; kema ke saMvegane kAraNe te pApapravRttimAM anubaMdhazakti haNAyelI che, ane je pApapravRttimAM anubaMdhazakti na hoya te pApapravRtti durgatinuM kAraNa bane nahi. tethI zreNika mahArAje kSAyika samyakatva pAmyA pachI je pApapravRtti sevI, te pApapravRttinA phaLarUpe pharI durgati pAmavAnA nathI. tethI nakkI thAya che ke A pApapravRtti mAtra karmanA baLathI thAya che ane A pApapravRtti carama ja che. ahIM prazna thAya ke kSAyikasamyagdaSTi paNa aviratinA udayathI bhogAdi pravRtti kare che, ane devabhavamAM jAya che tyAM paNa pharI bhogAdinI pravRtti kare che, ane manuSyabhavamAM paNa janmatAMnI sAthe viratinA pariNAmavALA hotA nathI, tethI te bhavamAM paNa pharI bhogAdi kare che; to vedyasaMvedyapadathI carama ja pApapravRtti che tema kema kahyuM? teno Azaya e che ke bAhya AcaraNAne sAme rAkhIne pApapravRttinI vivakSA karI nathI, paraMtu pApane anukULa evI jIvapariNatine AzrayIne pApapravRtti grahaNa karela che; ane je jIvane kSAyikasamyagdarzana pragaTa thayuM che, tevA jIvone tattvano bodha spaSTa che; tethI pApathI nivartanane anukULa evo saMvegano pariNAma varte che, ane te vakhate pUrvakarmanA baLathI je pApapariNati thAya che tenA jevI pApapariNati pharI tene kyAreya thavAnI nathI, paraMtu pUrva pUrva karatAM kSINa pariNativALI pApapravRtti thaze. tethI vedasaMvedyapadakALamAM je je pApapravRtti che te carama ja che. vaLI tatsadaza pariNativALI bIjI pApapravRtti kyAreya thavAnI nathI; je pApapravRtti thaze te pUrva karatAM kSINazaktivALI haze, mATe carama pApapravRtti kahevAmAM koI doSa nathI. pUrvamAM kahyuM ke vedasaMvedyapadavALA jIvo carama pApapravRtti ja kare che. tyAM pUrvapakSI kahe che ke samyagdarzana pAmyA pachI paDelA anaMta saMsArI jIvo aneka vakhata pApapravRtti karIne aneka vakhata durgatimAM jAya che. tethI vedasaMvedyapadavALA evA samyagdaSTine carama ja pApapravRtti che tema kahevuM anucita che. tene graMthakAra kahe che : tArI vAta barobara nathI; kema ke amArA abhiprAyanuM tane jJAna nathI. tyAM pUrvapakSI kahe che ke tamAro abhiprAya zuM che ? tethI graMthakAra kahe che : sAyikasamyagdaSTine ja naizcayika vedasaMvedyapadano sadbhAva che, e prakArano amAro abhiprAya che. tethI nizcayika vedasaMvedyapadavALAne carama ja pApapravRtti che ema ame kahyuM. tethI je loko samyagdarzana pAmIne
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 yogadaSTisamuccaya/gAthA-71 paDelA che, teomAM samyagdarzanakALamAM paNa naizcayika vedyasaMvedyapada nathI. mATe pUrvapakSe ApelI Apatti AvatI nathI. ahIM jijJAsA thAya ke nizcayanaya kSAyikasamyagdaSTine ja vesaMvedyapada kema svIkAre che ? ane kSayopazamabhAvavALA samyagdaSTine kema nahi ? teno bhAva e che ke jIvano mULa svabhAva vastu jevI hoya te rIte vedana karavAno che, paraMtu te svabhAvane AvAraka karmane kAraNe jIvane vastu te rIte vedanA thatI nathI ane viparIta rIte vedanA thAya che. jyAre te svabhAvane AvaranAra karma kSaya pAme tyAre jIvamAM te mULa svabhAva pragaTa thAya che, ane Avo svabhAva kSAyikasamyagdaSTimAM hoya che. je jIvone vedasaMvedyapadanuM AvAraka evuM mithyAtvamohanIyakarma vipAkamAM che, teone padArtha te rIte vedana thato nathI; jyAre sAmagrIne pAmIne te karmadalikone jIva vizuddha kare che, tyAre te mithyAtvamohanIyakarma vizuddhine kAraNe kSayopazamabhAvavALuM bane che. te vakhate karmanI zakti haNAyelI hovAthI jIvane padArtha yathArtharUpe vedanA thAya che, topaNa kSAyikabhAva jevuM vizuddha te vedana nathI. AthI kSayopazamabhAvanA samyaktvamAM zuddhinI taratamatA prApta thAya che. tethI vyavahArathI kSAyopathamika samyagdaSTine vedyasaMvedyapada mAnya hovA chatAM nizcayanayathI AtmAno zuddhabhAva pragaTa thayo nathI, mAtra kSayopazamabhAvarUpa karmonI upAdhithI kaMIka yathArtha vedanA thAya che, tene nizcayanaya vedasaMvedyapadarUpe svIkArato nathI. karmanA vigamanathI jIvanI prakRtirUpe thayelo je vedasaMvedyapadano pariNAma che, tene nizcayanaya vedhasaMvedyapadarUpe svIkAre che. tethI e phalita thayuM ke naizcayika vedasaMvedyapadavALA jIvone pApapravRtti carama thAya che. vaLI vyAvahArika paNa A ja=vedyasaMvedyapada ja, suMdara che; kema ke jema nizcayika vedasaMvedyapadamAM pApapravRtti takhtalohapadanyAsa jevI che, tevI vyAvahArika veghasaMvedyapadamAM paNa che; kevala naizcayika vedyasaMvedyapadavALA jIvone samyagdarzananA pAtano saMbhava nathI tethI carama pApapravRtti thAya che, ane vyAvahArika vedyasaMvedyapadavALA paNa jo pAta na pAme to teonI paNa te pApapravRtti carama thAya. mATe vyAvahArika vedasaMvedyapada paNa suMdara che. ahIM prazna thAya ke naizcayika ke vyAvahArika vedhasaMvedyapadavALA jIvo pUrvamAM baMdhAyelAM durgatiyogya karmone kAraNe durgatimAM jAya che, tethI durgatimAM to teonI sthiti durgAnavALI hoya che. mATe vedasaMvedyapada sAruM che, tema kema kahI zakAya ? tethI graMthakAra kahe che - vedyasaMvedyapada hote chate durgatimAM paNa prAyaH mAnasaduHkhano abhAva che; kema ke vajataMdula jevA vedasaMvedyapadathI yukta jIvone bhAvapAkano ayoga che. Azaya e che ke vedyasaMvedyapadakALamAM jIvamAM ghaNo viveka vartato hoya che, tethI narakAdinI atyaMta pIDAnA kALamAM azAtAthI vyAkuLa thAya topaNa kliSTa Azaya pedA thAya tevuM mAnasaduHkha nathI. te batAvavA mATe kahyuM ke prAyaH duHkha nathI arthAt azAtAnI vyAkuLatAkRta duHkha che, topaNa durgationI paraMparA calAve evA kliSTa AzayarUpa mAnasaduHkha nathI. jema vajanA cokhA pakavavAmAM Ave topaNa dhAnyarUpa cokhAnI
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 yogadaSTisamuccaya/gAthA-71-72 jema pAka pAme nahi, tevI rIte vedasaMvedyapadavALA jIvo narakAdinI mahAyAtanAthI paNa durgationuM kAraNa bane tevA kliSTa AzayavALA thatA nathI. vaLI nicayika ane vyAvahArika vedyasaMvedyapadane choDIne je anya evuM adyasaMvedyapada che, te ekAMte asuMdara che; kema ke jIvane viparIta bodha karAvIne durgationI paraMparAnuM kAraNa bane che. II71pa. avataraNikA: yadAha - avataraNikArya : jene=avevasaMvedyapada ekAMtathI asuMdara che tene, kahe che - bhAvArtha zloka-71nI TIkAmAM aMte kahyuM ke vedasaMvedyapadathI anya evuM avedasaMvedyapada ekAMtathI asuMdara che. tethI jijJAsA thAya ke te avedyasaMvedyapada kevuM che? te batAvavA mATe avedyasaMvedyapadane kahe che : zloka : avedyasaMvedyapadamapadaM paramArthataH / padaM tu vedyasaMvedyapadameva hi yoginAm / / 72 / / anvayArtha: masaMvedyapazavedhasaMvedyapada paramArthataH paramArthathI aparva apada che, tuEvaLI yojanA" verAsaMvedapavameva yogIonuM vedasaMvedyapada ja parva=pada che. di=pAdapUrti mATe che. ll72aa zlokArca - avedhasaMvedhapada paramArthathI apada che, vaLI yogIonuM vedhasaMvedhapada ja pada . "di' pAdapUrti mATe che. ll7rA. TIkA : avedyasaMvedyapadamiti mithyAdRSTyAzayasthAnam, ata evAha 'apadaM paramArthata:'-yathAvasthitavastutattvA'nApAdanAt, 'padaM tu' padaM puna:, 'vedyasaMvedyapadameva' vakSyamANalakSaNamanvarthayogAditi / / 72 / / TIkArca - mavedyasaMvedapati ..... yokAviti | avedhasaMvedyapada eTale mithyAdRSTinuM AzayasthAna. AthI ja=avedhasaMvedyapada mithyASTinuM AzayasthAna che AthI ja, kahe che :
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-72-73 paramArthathI apada che=avedhasaMvedyapada paramArthathI apada che; kema ke yathAvasthita vastunA tattvanuM anApAdana che=yathAvasthita vastunA svarUpano abodha che. 228 vaLI vakSyamANa lakSaNavALuM veghasaMvedyapada ja pada che; kema ke atvarthano yoga che=padazabdanI vyutpattino yoga che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti mATe che. / / 32 / / bhAvArtha : zloka-71nA aMtamAM kahyuM ke aveghasaMvedyapada ekAMtathI asuMdara che. te asuMdara kema che, te prastuta zlokamAM batAve che : aveghasaMvedyapada eTale mithyAddaSTinuM AzayasthAna. tethI e phalita thayuM ke viparIta bodhanuM je sthAna te aveghasaMvedyapada che; kema ke mithyAddaSTi eTale viparIta jovAnI dRSTi, ane tevI dRSTivALA jIvanuM je bodhanuM sthAna te avedyasaMvedyapada che, ane AthI 5ramArthathI te apada che=bodhanuM sthAna nathI; kema ke yathAvasthita vastunA svarUpane dekhADatuM nathI. jema pittaLane koI sonuM kahe to kahevAya ke AnuM jJAna 5ramArthathI jJAna nathI, tema mithyAddaSTino aveghasaMvedyapadarUpa bodha paramArthathI apada che=abodha che. vaLI AgaLa jenuM lakSaNa ka2vAmAM Avaze evuM vedyasaMvedyapada ja pada che=bodhanuM sthAna che; kema ke 'pada' zabdanI vyutpatti che ke 'pavanAt paraM'=AzayasthAna arthAt yathAvasthita bodhanuM sthAna. A prakAranI vyutpattino yoga vedyasaMvedyapadamAM che, aveghasaMvedyapadamAM nathI; ane A prakAranI vyutpattino yoga veghasaMvedyapadamAM che te zloka-74mAM graMthakAra svayaM spaSTa karavAnA che. ahIM vizeSa e che ke padanakriyA jemAM hoya te pada kahevAya, ane padanakriyA eTale sthAna ApavAnI kriyA; ane je yathArthabodhane jIvamAM sthAna Ape te pada kahevAya, ane je viparIta bodhane sthAna Ape te pada na kahevAya. e dRSTithI veghasaMvedyapadane pada kahela che. II72aa avataraNikA : tathA cAha avataraNikArya : ane te rIte=pUrvazlokamAM kahyuM ke 'pada' zabdanI vyutpattino yoga hovAne kAraNe vedyasaMvedyapada ja pada che te rIte, zloka-73 ane 74thI kahe che zloka H - - vedyaM saMvedyate yasminnapAyAdinibandhanam / tathApravRttibuddhyApi syAdyAgamavizuddhayA / / 73 / /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 yogadaSTisamuccaya/gAthA-73 anvayArtha: apAyanivani vedya apAyAdinuM kAraNa evuM vedha saMvedate smi=saMvedana thAya che jemAM, te vedyasaMvedyapada che, e prakAre nizcayanayanI dRSTithI pUrvArdhano artha che. gAmavizuddhayA tathA pravRttivRdhyApi Agamavizuddha evI te prakAranI pravRttinI buddhithI paNa=strI AdimAM nivRtti karavAnI pravRttinI, ane yogI AdimAM upAsanA karavAnI pravRttinI, buddhithI paNa, saddhi strI Adi vedha saMvedana thAya che jemAM, te vedhasaMvedyapada che, e prakAre vyavahAranayanI dRSTithI uttarArdhano artha che. 73 noMdhaH- zlokanA pUrvArdhathI nizcayanayanI dRSTithI vedasaMvedyapadanuM svarUpa batAvyuM che, ane uttarArdhathI vyavahAranayanI dRSTithI vedasaMvedyapadanuM svarUpa batAvyuM che. 'i pachI 'vedya saMvedyate smin nuM yojana uttarArdha sAthe paNa pharI karavAnuM che. zlokArya :apAyAdinuM kAraNa evuM vedha saMvedana thAya che jemAM, tevedhasaMvedhapada che, e prakAre pUrvArdhano artha che. Agamavizuddha evI te prakAranI pravRttinI buddhithI paNa apAyAdinuM kAraNa evuM zrI Adi vedha saMvedana thAya che jemAM, te vedhasaMvedhapada che, e prakAre uttarArdhano artha che. II73il. TIkA - 'vedyaM' vedanIyaM vastusthityA, tathAbhAvayogisAmAnyenAvikalpakajJAnagrAhyamiti yo'rthaH, 'saMvedyate'= kSayopazamAnurUpaM nizcayabuddhyA vijJAyate, 'yasmin' 'pade' AzayasthAne kiMviziSTamityAha 'apAyAdinibandhanaM' narakasvargAdikAraNam, 'stryAdi' tathA tena prakAreNa yena sAmAnyAnuviddhaM apravRttibuddhyA tanmAtragrAhiNyA gRhItaM 'tathApravRttibuddhyApi' tadupAdAnatyAgAzayAtmikayA saMvedyate stryAdi vedyaM, 'AgamavizuddhayA'=zrutApanItaviparyayamalayA, pradhAnamidameva bandhakAraNaM prekSAvatAmapIti vipradAm zAharUA. TIkArya : ve ... tim II vedha che=vastusthitithI vedanIya che, tevA prakAranA bhAvayogI sAmAnyathI arthAt tatvanA paramArthane jANanArA evA samyagdaSTi, dezaviratidhara ane sarvaviratidhara evA bhAvayogI sAmAnyathI arthAt tevA prakAranA sarva bhAvayogIothI, avikalpaka jJAnagrAhya evo je artha arthAt samAna jJAnathI grAhya evo je artha, te vedha che, ema avaya che; ane AvuM vedyanuM saMvedana thAya che jemAM kSayopazamane anurUpa nizcayabuddhithI jaNAya che jemAM, arthAt je padamAM, arthAt je AzayasthAnamAM, te vedhasaMvedyapada che.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 yogadaSTisamuccaya/gAthA-73 vaLI te vedya kevuM viziSTa che ? ethI kahe che? apAyAdinuM kAraNa evAtarakasvargAdinuM kAraNa evA, strI Adi vedya tathA bhAvayogI sAmAnyathI avikalpaka jJAtagrAhya che, ema avaya che. tathA zlokanA uttarArdhano tathA'thI samuccaya kare che. te prakAre zlokanA pUrvArdhamAM varNana karyuM te prakAre, jenA vaDe=vedyasaMvedyapadarUpa bodha vaDeHnizcayanayane abhimata evA vedhasaMvedyarUpa bodha vaDe, sAmAnya anuviddha tatmAtragrAhiNI apravRttibuddhithI gRhIta evuM strI Adi veda=badhA yogIne samAnabhAvarUpa sAmAnyathI yukta yamAtrane grahaNa karanArI, grahaNa ane tyAgamAM pravRtti na karAve evI buddhithI gRhIta evuM strI Adi vedya, te prakAranI pravRtibuddhithI paNa=vedyanA upAdAna ane tyAganA AzayAtmika evI pravRttibuddhithI paNa, saMvedana thAya che jemAM, te vevasaMvedyapada che. ahIM smin tat vedasaMvedyaparva' e adhyAhAra che. vaLI ahIM kahyuM ke te prakAranI pravRttibuddhithI paNa vedya saMvedana thAya che. tethI te prakAranI pravRttibuddhi veghasaMvedyapadamAM kevI che ? te batAvavA mATe kahe che : AgamavizuddhivALI RtathI dUra karAyelA viparyAsa malavALI, evI te prakAranI pravRttibuddhithI paNa vedha saMvedana thAya che, ema avaya che. ahIM strI AdinuM grahaNa kema karyuM ? tethI kahe che : A ja=strI Adi ja, vicArakone paNa pradhAnabaMdhanuM kAraNa che, ethI strI AdinuM grahaNa che. ll7mAM 'apAyiinavanyanam' mAM apAya ahita arthane batAve che. tethI apAyanuM kAraNa ahitanuM kAraNa eTale narakanuM kAraNa, ane 'mara' padathI hitanuM kAraNa=svarganuM kAraNa grahaNa karavAnuM che; ane sarasvAvivAram' mAM 'di' padathI mokSanuM kAraNa grahaNa karavAnuM che; ane "dri' mAM 'A' padathI anya saMsAranI bhogasAmagrI ke je narakanuM kAraNa che te, ane yogIo, tIrthakaro, mahAtmAonI upAsanA ke je svarga ane mokSanuM kAraNa che te sarvanuM grahaNa karavAnuM che. 'tathA pravRttivRSNa' mAM pa' thI e kahevuM che ke te prakAranI apravRttibuddhithI to vedyanuM saMvedana thAya che, paraMtu te prakAranI pravRttibuddhithI paNa vedya evA strI AdinuM saMvedana thAya che. prakSAvatA' mAM ' thI e kahevuM che ke avicArakane to strI Adi pradhAnakarmabaMdhanuM kAraNa che, paraMtu | vicArapUrvaka pravRtti karanArAne paNa strI Adi pradhAnakarmabaMdhanuM kAraNa che. bhAvArtha : zloka-6nI TIkAmAM kahela ke kAryathI anaMtadharmAtmaka tattvanI pratipatti dvArA zeyanI vyAptithI bodhanuM sUkSmapaNuM che, ane Avo sUkSmabodha vedasaMvedyapadarUpa che. tethI vedasaMvedyapada anaMtadharmAtmaka vastuno saMpUrNapaNe bodha kaI rIte karAve che ? te vAta prastuta zlokathI batAve che.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-73 231 syAdvAdaddaSTie dravyAstikanayathI ane paryAyAstikanayathI bodha ka2vAmAM Ave, ane te paNa yathAsthAna viniyogapUrvaka karavAmAM Ave, to te saMpUrNa bodha che; athavA to nizcayanaya ane vyavahAranaya bannene ucita sthAne joDIne bodha ka2vAmAM Ave to te bodha anaMtadharmAtmaka vastuno saMpUrNa bodha che. tema - prastutamAM vedyasaMvedyapadavALA jIvo strI Adi vedyane, vyavahAranaya gauNa che jemAM evA nizcayanayathI kaI rIte vedana kare che ? te zlokanA pUrvArdhathI batAvela che; ane AgamathI thayelI vizuddhivALI te prakAranI pravRttibuddhithI paNa=grahaNa ane tyAganI pariNativALI pravRttibuddhithI paNa, nizcayanaya gauNa che jemAM evA vyavahAranayane AzrayIne vedya evA strI AdinuM kaI rIte vedana kare che ? te zlokanA uttarArdhathI batAvela che. nizcayanayanI dRSTithI jonArAne jagatanA tamAma padArtho sAthe potAnA AtmAno bheda dekhAya che. tethI temane jagatanA koIpaNa padArthamAMthI koIpaNa pariNAma potAnA AtmAmAM praveza pAmato nathI, ane potAno pariNAma anya dravyamAM ke anyanA AtmAmAM praveza pAmato nathI, tema dekhAya che. vaLI nizcayanayathI jagatanA tamAma padArtho AtmA mATe zeya che arthAt jJAnanA viSaya che, ane potAnA kSayopazama pramANe zeyano bodha karAvavo e jJAnano svabhAva che; ane tethI je jIvone nizcayanayanI dRSTino 52mArtha jaNAyo che, tevA samyagdaSTi Adi sarva bhAvayogIone nizcayanayanI dRSTithI padArtho je rUpe rahelA che tevA dekhAya che. jema, strI hoya to strIrUpe ja dekhAya che, jevA AkAravALI che tevA AkAravALI ja dekhAya che, ane jevA varNavALI hoya tevA varNavALI ja dekhAya che; ane yogI paNa jevA AkAravALA hoya, jevI prakRtivALA hoya tevA dekhAya che; ane tIrthaMkaro paNa jevA AkArAdivALA che tevA ja dekhAya che; paraMtu A mArA mATe iSTa che athavA mArA hitanuM kAraNa che, ke A mArA mATe aniSTa che ke mArA ahitanuM kAraNa che, tevA vikalparUpe dekhAtA nathI; kema ke nizcayanayathI anya padArtho sAthe jIvano atyaMta bheda che. tethI nizcayanayanA paramArthane jonArA evA sarva bhAvayogIo mATe iSTa-aniSTanA vikalpathI rahita evA jJAnathI, vedya strI Adi ke saMsAranI bhogasAmagrI jJeya che, ane A yogIo ke tIrthaMkaro Adi paNa mArA upakAraka che ke anupakAraka che tevA vikalpathI rahita evA jJAnathI A yogIo ane tIrthaMkaro paNa vedya che. tethI A strI Adi ke yogI Adi jJAnanA viSayarUpe ja dekhAya che, paraMtu strI AdimAM nivRttinI buddhi ke yogI AdimAM pravRttinI buddhi thatI nathI. AvuM vedya nizcayanayane jonArA sarva yogIone potAnA kSayopazamane anurUpa nizcayabuddhithI je AzayasthAnamAM jaNAya che te AzayasthAna veghasaMvedyapada che. kSayopazamane anurUpa kahevAthI e kahevuM che ke tevA bhAvayogIo paNa potAnA matijJAnanA kSayopazama pramANe bAhya padArthanA adhika ke ochA paryAyo grahaNa kare che=jeono adhika kSayopazama varte che teo adhika paryAyo grahaNa kare che, jeono kSayopazama ocho che teo ochA paryAyo grahaNa kare che. vaLI A bodha nizcayabuddhithI saMvedana thAya che tema kahyuM. teno Azaya e che ke sarva bhAvayogIo nizcayanayanI paramArthadRSTithI jue che tyAre, A bAhya strI Adi ke yogI Adi padArtho mArI pravRtti
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 yogadaSTisamuccaya/gAthA-73-74 nivRttino viSaya nathI, paraMtu mAtra jJAnano viSaya che, tevuM nizcayabuddhithI jANe che; kema ke yogIo jANe che ke jJAna jIvano svabhAva che, ane siddhanA AtmAo jagatuvartI sarva dravyonA sarva paryAyone yathArtha jANe che, chatAM temanuM jJAna bAhya dravyamAM ke bAhya dravyamAM rahelA paryAyomAM rAga-dveSathI pravRtti karatuM nathI, paraMtu kevala zeyanuM paricchedana=jJAna kare che. tema ApaNAmAM paNa vartatuM jJAna svabhAvathI to tevuM ja che, chatAM te yogI nizcayanayanI buddhi sahavartI gauNarUpe rahela vyavahAranayathI jANe che ke saMsArI jIvone strI ane bhogasAmagrI rAgAdi pragaTa karIne narakanuM kAraNa bane che, ane yogI Adi ke tIrthakaro upAsanA dvArA svargAdi ke mokSAdinuM kAraNa bane che. vaLI vyavahAranayanI pradhAna dRSTithI paNa yogIo te strI Adi padArthane kaI rIte jue che ? te zlokanA uttarArdhathI batAve che : pUrvamAM batAvyA pramANe nizcayanayathI strI Adi ke yogI Adi tenA svarUpamAtrathI ja vedyarUpe grahaNa thAya che. tethI strI AdimAM ke yogI AdimAM pravRtti-nivRttinI buddhi thatI nathI, paraMtu je prakAre temanA AkArAdi che, te prakAranA AkArAdinuM grahaNa thAya che. nizcayanayathI vedasaMvedyapadamAM jema A prakAranuM grahaNa thAya che, tema vyavahAranayathI zrutAnusArI buddhithI strI Adi heya che ane yogI Adi upAdeya che te prakAranI pravRtti-nivRttibuddhi paNa vedyasaMvedyapadamAM thAya che; kema ke vivekasaMpanna evA samyagdaSTi Adi jIvo jANe che ke nizcayanayathI padArthamAtra jJAnano viSaya che pravRttino viSaya nathI, pravRttino viSaya svapariNAma ja che; chatAM mokSane anukULa svapariNAmane pragaTa karavAmAM strI Adi bAdhaka che, eTaluM ja nahi paNa strI AdinA nimittane pAmIne yogIo paNa karmabaMdhane prApta kare che, ane tIrthakaro AdinA nimittane pAmIne svapariNAmane paNa pragaTa karI zake che. mATe AgamAnusAre je sthAnamAM pravRtti karavAthI hita dekhAya tyAM vedasaMvedyapada pravRttinuM kAraNa bane che, ane jyAM ahita dekhAya tyAM nivRttinuM kAraNa bane che. AthI strI AdimAM nivRtti thAya che ane yogI AdimAM AlaMbanarUpe pravRtti thAya che. tethI vedasaMvedyapadavALA samyagdaSTi Adi jIvone yathAsthAna nizcayanaya ane vyavahAranayanA yojanathI samyagbodha thAya che; topaNa aviratisamyagdaSTinuM bhogAdipAdaka balavAna karma hoya to strI AdimAM paNa pravRtti thAya che; paraMtu samyagdaSTino bodha te pravRtti karAvato nathI, paNa balavAna bhogakarma ane anAdinA saMskAra te pravRtti karAve che; teonuM jJAna to te pApapravRttimAM takhalohapadajAsatulya pravRtti karavAnuM kAraNa bane che. ll73 avataraNikA : pada zabdanA anvarthano yoga hovAthI vedasaMvedyapada ja pada , te rIte batAvAya che, tema zloka-73nI avataraNikAmAM kahela, tethI zloka-73mAM vedasaMvedyapadanuM lakSaNa batAvyuM. have pada zabdanI vyutpatti batAvIne te vedasaMvedyapadamAM kaI rIte ghaTe che, te batAve che :
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 yogadaSTisamuccaya/gAthA-74 zloka : tatpadaM sAdhvavasthAnAd bhinnagranthyAdilakSaNam / anvarthayogatastantre vedyasaMvedyamucyate / / 74 / / anvayArtha : sAavasthAnA--sAdhu avasthAna hovAne kAraNe=thathAvasthita bodha hovAne kAraNe kanvarthoti:avarthano yoga hovAthI te padamAM vyutpattino artha saMgata thavAthI tatre taMtramAM siddhAMtamAM mitrAcyavitnakSa--bhinnagraMthi AdirUpa tatpadaMte pada-73mA zlokamAM batAvyuM te AzayasthAna vedyasaMveda-vedhasaMvedya dhyate kahevAya che. I74nA zlokArca - yathAvasthita bodha hovAne kAraNe anvarthano yoga hovAthI siddhAMtamAM bhinnagraMthi AdirUpa te pada vedhasaMvedha kahevAya che. I74TI TIkA : 'tatpadam' iti padanAtpadamAzayasthAnaM, 'sAdhvavasthAnAt' paricchedAtsamyagavasthAnena, 'bhinnagranthyAdilakSaNaM' bhinnagranthidezavirata (sarvavirata) rUpam, kimityAha 'anvarthayogata:' anvarthayogena, 'tantre'= siddhAnte, 'vedyasaMvedyamucyate' vedyaM saMvedyate'neneti kRtvA / / 74 / / TIkArya : 'tatvam' ta ... kRtvA | 'te pada' e kathanamAM 'pada' zabda zuM che te batAve che : padatakriyA hovAthI=Azayane potAnAmAM rAkhavAnI kriyA hovAthI, pada e AzayanuM sthAna che. vaLI A padamAM sAdhu avasthAna hovAne kAraNe samyam avasthAnathI pariccheda hovAne kAraNe, arthAt bodha hovAne kAraNe avarNayoganI prApti thAya che, ema anvaya che. vaLI A AzayasthAna bhinnagraMthi Adi lakSaNarUpa che bhinnagraMthi-dezavirata-sarvaviratarUpa che. vaLI vedha saMvedana karAya che AnA vaDe, ethI karIne arthano yoga hovAne kAraNe=padazabdanI vyutpattino yoga hovAne kAraNe, taMtramAM siddhAMtamAM, te padane vedhasaMvedha kahevAya che. I74nA bhAvArtha zloka-73mAM vedasaMvedyapada zuM che, tenuM svarUpa batAvyuM. have te pada vadyasaMvedya kema kahevAya che ? temAM yukti batAve che : A padamAM suMdara AzayanuM avasthAna che, tethI padazabdanI vyutpattino yoga A AzayasthAnamAM prApta thAya che. tethI zAstramAM te padane vedasaMvedyapada kahevAya che.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 yogadaSTisamuccaya/gAthA-74-75 ahIM 'pada' zabdanI vyutpatti batAve che : jemAM padanakriyA hoya te pada kahevAya arthAt AdhAra ApavAnI kriyA hoya te pada kahevAya, ane samyagdaSTi Adino bodha suMdara Azayano AdhAra bane che; kema ke samyagdaSTi Adine bhagavAnanA vacanAnusAra yathArtha bodha thayelo che. tethI te nizcaya-vyavahArathI yathAsthAne joI zake che ane yathAzakti AcarI zake che. AvA prakAranA suMdara AzayanuM sthAna je pada che te vedasaMvedyapada kahevAya che. ahIM kahyuM ke A padamAM samyagu avasthAnathI pariccheda hovAne kAraNe anvarthano yoga che. tenAthI e kahevuM che ke samyagdaSTi Adi jIvonA bodhamAM samyagu prakAranA AzayanA avasthAnathI padArthano pariccheda che= padArthano bodha che, mATe pada zabdanI vyutpattino yoga che. Azaya e che ke samyagdaSTi Adi jIvono bodha sarvanayathI zeyanI vyAptivALo che. tethI ucita sthAne ucita nayane joDe evA AzayanA avasthAnavALo che, ane tevA AzayanA avasthAnathI temano bodha padArthanuM jJAna karAve che. mATe temanA jJAnamAM pada zabdanI vyutpatti saMgata che, tethI teonA bodhane vedyasaMvedyapada kahela che. ahIM tatpadanuM vizeSaNa bhinnagraMthi Adi lakSaNa kahyuM. tethI e prApta thAya ke bhinnagraMthi evo samyagdaSTi, dezavirata evo zrAvaka ane sarvavirata evo sAdhu te rUpa ja te pada cheHvedyasaMvedyapada che. joke samyagdaSTi Adi jIvomAM Avo bodha rahe che, topaNa bodha ane bodhavAnano abheda karIne te padane bhinnagraMthi Adi rUpa kahela che, ane bhinnagraMthi Adi rUpa te pada kahevAthI e artha prApta thayo ke samyagdaSTi Adi jIvonA bodha sivAya anya jIvono je bodha che te pada nathI; kema ke yathAvasthita padArthanA bodhane karAvanAra evuM te jJAna nathI, mATe te jJAna pada nathI. AnAthI e phalita thayuM ke ekAMte hitanuM kAraNa bane evA AzayanA sthAnarUpa bodha vadyasaMvedyapada che. tethI te bodha kyAreya ahitamAM pravRtti karAve nahi. Ama chatAM tIvra aviratinA udayathI samyagdaSTi AdinI kyAreka pApapravRtti thAya che, topaNa te pApapravRtti te bodhathI thatI nathI, paraMtu samyagdaSTi Adino bodha to te pApapravRttine paNa saMvegasArA banAvavAnuM kAraNa bane che. ll74 avataraNikA : tasmAdanyadAha - avataraNikArya : tenAthI=vedasaMvedyapadathI, aca=avedhasaMvedyapadane, kahe che - bhAvArtha : zloka-67mAM cAra dRSTiomAM aveghasaMvedyapada kevuM che te batAvela, ane zloka-72mAM avedhasaMvedyapada paramArthathI apada che, te batAvela. have vedasaMvedyapadathI anya evuM aghasaMvedyapada kevuM che, te anya rIte batAve che -
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 yogadaSTisamuccayagAthA-75 zloka : avedyasaMvedyapadaM, viparItamato matam / bhavAbhinandiviSayaM, samAropasamAkulam / / 75 / / anvayArtha : ka=AnAthI=vedhasaMvedyapadathI viparIta--viparIta bhavananiviSa samAropasamAna vedasaMvedyaparvabhavAbhinaMdI jIvonA viSayavALuM, samAropa karavAmAM samAkula arthAta samAropa karavAmAM vyagra evuM avedhasaMvedyapada matiSkamanAyuM che. ll7pa zlokArtha : vedhasaMvedhapadathI viparIta, bhavAbhinaMdI jIvonA viSayavALuM, samAropa karavAmAM vyagra evuM avedhasaMvedhapada manAyuM che. ll75ll TIkA - _ 'avedyasaMvedyapadaM viparItamato'=vedyasaMvedyapadAt 'matam' iSTam, tathAhi-avedyamavedanIyaM vastusthityA na tathAbhAvayogisAmAnyenApyavikalpakajJAnagrAhya, tathAvidhasamAnapariNAmAnupapatteH, tatsaMvedyate ajJAnAvaraNakSayopazamAnurUpaM nizcayabuddhyopaplavasArayA mRgatRSNodakavajjJAyate yasminpade tattathAvidham, ata evAha 'bhavAbhinandiviSayaM' etad, bhavAbhinandI vakSyamANalakSaNa:, 'samAropasamAkulam' itimithyAtvadoSato'pAyagamanAbhimukho (kha) na tathA piGgalitamityarthaH / / 75 / / TIkArca - 'mavedasaMvedyaparva viparItato' .. mirtha? || AnAthI zloka-74mAM batAvyuM tevA svarUpavALA vedasaMvedyapadathI, viparIta avedhasaMvedyapada manAyuM che zAstrakAro vaDe IcchAyuM che, ane te avedhasaMvedyapada kevuM che ? te tathAdi thI batAve che : agha=vastusthitithI avedanIya tevA prakAranA bhAvayogI sAmAnyathI arthAt samyagdaSTi Adi sarvathI avikalpaka jJAtagrAhya nathI te avedya, ema avaya che. samyagdaSTi Adi sarva bhAvayogIothI avikalpaka jJAnagrAhya kema nathI ? temAM hetu kahe che : tevA prakAranA samAna pariNAmanI anupapatti che=samyagdaSTi Adi bhAvayogIone tevA prakAranA samAna pariNAmanI aprApti che. A rIte avedyano artha karyo, have avedyasaMvedyapadano artha kare che : te=avedha, ajJAtAvaraNanA kSayopazamane anurUpa saMvedata thAya che je padamAM, te tevuM che=mRgatRSNAmAM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 yogadaSTisamuccaya/gAthA-75 pANInI jema, upaptavasAra evI nizcayabuddhithI ajJAnAvaraNanA kSayopazamane anurUpa jaNAya che je padamAM, te pada tevuM che arthAt avedhasaMvedyapada che. AthI ja avedhasaMvedyapada upaptavasAra evI nizcayabuddhithI ajJAtAvaraNanA kSayopazamane anurUpa bodha karAve che AthI ja, kahe che : bhavAbhinaMdInA viSayavALuM A avedhasaMvedyapada, che, ane AgaLa kahevAze evA lakSaNavALo bhavAbhinaMdI jIva che. vaLI te avedyasaMvedyapada kevuM che ? te spaSTa karatAM kahe che : samAropasamAphala che arthAta mithyAtvanA doSane kAraNe apAyagamatane abhimukha che, te prakAre piMgalita nathI, e prakArano artha che je prakAre kamaLAnA rogavALAne sapheda paNa pILuM dekhAya che, tevuM pILuM dekhADanAra nathI, paraMtu apAyagamanane abhimukha evuM samAropasamAkula che, e prakArano artha che. ll7pA 'kapAyA manamamuao na tathA pitta' e prakArano pATha hastalikhita pratamAM che, paraMtu 'pAyA manAmakuvo' nA sthAne 'pAyAmanagamuvuM' pATha joIe. bhAvArtha : zloka-74mAM vedasaMvedyapadanuM svarUpa batAvyuM, ane kahyuM ke te bodha "suMdara AzayanuM sthAna che; ane tevA bodharUpa vedasaMvedyapadathI viparIta bodharUpa aveghasaMvedyapada che. tethI tevo bodha "asuMdara AzayanuM sthAna" che, e artha prApta thAya che. Azaya e che ke vedasaMvedyapadavALA yogIo, vastu je rIte vedanIya che te rIte vedana kare che. tethI paramArthanI dRSTie teone potAnAthI bhinna evA sarva jJeya padArtho, zeyamAM jevo AkAra che te AkArarUpe dekhAya che; ane zrutathI nirmaLa thayelI matine kAraNe teo e paNa jANe che ke "mArAmAM vikAro che, tethI bAhya strI Adi padArtho vikAra utpanna karAvIne narakanuM kAraNa banaze, jyAre tIrthakaro Adi AtmakalyANanuM kAraNa banaze. tethI strI AdithI mAre nivRtti karavI joIe ane tIrthakara AdimAM upAsanAnI pravRtti karavI joIe? tevA suMdara AzayanuM sthAna vedyasaMvedyapadavALA jIvono bodha che, ane tenAthI viparIta AzayanuM sthAna avedyasaMvedyapadavALA jIvono bodha che. avedyasaMvedyapadane TIkAmAM 'tathAdi' thI spaSTa kare che : tyAM prathama "avedya'no artha kare che : vastusthitithI=nizcayanayathI, avedanIya padArtha avedya kahevAya, ane te avedanIyanA svarUpane spaSTa karatAM kahe che : samyagdaSTi Adi sarva bhAvayogIone avikalpakajJAnathI grAhya=samAna AkAravALA jJAnathI grAhya je strI Adi vastu nathI, te avedha che; kema ke strI Adi vastumAM samyagdaSTi Adi sarva bhAvayogIone tevA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-75 37 prakAranA samAna pariNAmanI anupapatti che. koIka bhAvayogIne strI Adi pratye rAga thAya che to koIkane dveSa thAya che, to koIkane upekSA thAya che. mATe samAna pariNatinI anupapatti che. Azaya e che ke samyagdaSTi Adi jIvonI nirmaLa pariNati che. tethI sarvajJae anaMtadharmAtmaka padArthone je rIte nizcayanayanI dRSTithI ane vyavahAranayanI dRSTithI batAvyA che, te rIte jonArA hoya che. tethI teonA bodhamAM jaNAya che ke 'strI Adi padArtho je AkArarUpe saMsthita che te AkArarUpe bodha karavAthI pravRttinA viSaya nathI, paraMtu jJAnanA viSaya che. Ama chatAM vikAranI pariNatithI strI AdimAM pravRtti ka2vAmAM Ave to karmabaMdha thAya che, ane kalyANadRSTithI yogI AdinI upAsanAnI pravRtti ka2vAmAM Ave to kalyANa thAya che. mATe mAre strI AdimAM nivRttinI pravRtti ane yogI AdimAM upAsanAnI pravRtti ka2vI joIe.' AvA bodhavALA sarva samyagdaSTi Adi jIvone paNa strI Adi padArtho avikalpakajJAnagrAhya thatA nathI; kema ke koIka samyagdaSTine te strI pratye rAgano pariNAma thAya che, to koIka anya samyagdaSTine tevA prakAranA nimittane pAmIne te ja strI pratye dveSano pariNAma thAya che, to vaLI koI anya samyagdaSTine te strI pratye upekSAno pariNAma paNa thAya che. tethI sarva samyagdaSTi Adi jIvone paNa strI Adi padArtho pratye tevA prakArano samAna pariNAma thato nathI. tethI samyagdaSTi Adi jIvone je strI Adi padArtho A rIte vikalpakajJAnathI grAhya thAya che, te rIte vastusthitithI strI Adi vedya nathI; ane A rIte avegha evA paNa padArtho ajJAnAvaraNIyanA kSayopazamane anurUpa upaplavasAra=rAgAdinA upadravavALI, evI nizcayabuddhithI=je rIte potAne vedana thAya che, te tema ja che e prakAranI nirNita buddhithI, je padamAM vedya jaNAya che, te pada aveghasaMvedyapada che. vastutaH samyagdaSTi Adi bhAvayogIone paNa strI Adi nimitto te te prakAranA vikArathI vedana thAya che. AthI koIka samyagdaSTi jIvane koIka strI pratye rAgano pariNAma thAya che, to vaLI anya koIka samyagdaSTi Adine te strI pratye dveSano pariNAma thAya che. Ama chatAM samyagdaSTi Adi jIvo jANe che ke 'mArAmAM vikAra paDelo che, tethI nimittane pAmIne te strI Adi pratye mane rAga-dveSAdinI pariNati thAya che; paraMtu vastusthitithI strI Adi padArtho je rIte kevalajJAnInA kevalajJAnamAM dekhAya che, te rIte nizcayanaya strI Adi vastunuM svarUpa batAve che. mATe strI Adi vastu paramArthathI to nizcayanaya je rIte batAve che te rIte ja vedya che.' tethI samyagdaSTi AdinA jJAnamAM paNa rAgAdinA saMzleSathI je rIte strI AdinuM grahaNa thAya che, te rIte te padArtha vedya jaNAtA nathI; paraMtu je lokomAM mithyAtva varte che tevA jIvone te strI Adi padArtho je rIte nizcayathI avegha che, te rIte potAnA ajJAnAvaraNa kSayopazamane anurUpa nizcayabuddhithI vedya jaNAya che. jema jhAMjhavAnA jaLamAM jonArane A pANI che tema dekhAya che, tema viparyAsa buddhivALA jIvone strI Adi padArtho 'A mArA sukhanAM kAraNa che ane A mArA duHkhanAM kAraNa che te rIte nizcayabuddhithI dekhAya che.' vastutaH tenI A nizcayabuddhi tenA AtmAmAM vartatA rAgAdi pariNAmanA upaplavathI=upadravathI, vyApta che. tethI je rIte vastu vastutaH vedya nathI te rIte vedana thAya che= vedya avedha jaNAya che avedha vedya jaNAya che.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 yogadaSTisamuccaya/gAthA-75 AnAthI e phalita thayuM ke samyagdaSTine je nizcayathI avedya jaNAya che, te mithyASTine nizcayathI vedya jaNAya che; ane samyagdaSTine je nizcayathI vedya jaNAya che, te mithyAdRSTine nizcayathI avedya jaNAya che. avedyasaMvedyapadamAM AvuM viparIta vedana che, AthI bhavAbhinaMdI jIvonA viSayavALuM A avedyasaMvedyapada che. je jIvone, A bAhya padArtho je rIte vedana karavA jevA nathI, chatAM potAnAmAM vikArone kAraNe te rIte vedana thAya che tevuM jaNAya che, tevA samyagdaSTi Adi jIvone, "A bhogAdi padArtho vartamAnamAM vikAra karAvIne kadarzana karanArA che, ane tenAthI baMdhAyelAM karmothI durgationI paraMparA dvArA kadarthanAnI paNa paraMparA karAvanArA che,' te rIte dekhAya che. tevA samyagdaSTi Adi jIvo vikAra karAvanArA padArthothI dUra rahevA prayatna kare che, ane vikAronA zamananA upAyomAM paNa prayatna kare che, ane vikAronA zamanamAM ja pAramArthika sukha che tema paNa joI zake che. ane AthI bhoganA saMklezathI rahita evo mokSa che. tema teone dekhAya che; ane AvA samyagdaSTi jIvomAM vedyasaMvedyapada varte che; ane je jIvone bhogAdi pratyeno balavAna rAga che, AthI saMpUrNa bhogathI rahita evA ane paramasukharUpa mokSanA paramArthane joI zakatA nathI, ane bAhya padArtho je rIte vedana karavAnA nathI te rIte jeone vedanA thAya che, tevA bhavAbhinaMdI jIvone, mithyAtvanA doSane kAraNe apAyagamanane abhimukha evuM samAropamAM samAkula arthAt saMsAranA bhogapadArthomAM "A sukhAdinAM sAdhano che' te rU5 AropaNa karavAmAM vyagra evuM adyasaMvedyapada varte che. tethI jema, kamaLAnA rogavALAne sarva vastu pILI dekhAya che, tema strI Adi bhogya anya AkAre dekhAtA nathI, paraMtu strI Adi bhogya padArtho AtmA mATe vikAranuM kAraNa hovA chatAM aveghasaMvedyapadavALAne sukhanuM kAraNa dekhAya che arthAt anarthanA kAraNa bane tevA samAropavALA bane che. zloka-73 thI 75 sudhInA kathanamAM saMkSepathI A pramANe artha prApta thAya che : zloka-73nA pUrvArdhathI e prApta thayuM ke samyagdaSTi Adi yogIone nizcayanayanI dRSTithI strI Adi padArtho rAgAdi vikalpa vagara zeyarUpe grAhya thAya che. tethI te jJAna pramANe bAhya padArthamAM samyagdaSTine apravRttinI buddhiete padArtho pravRttinA viSaya nathI tevI buddhi thAya che; ane zloka-73nA uttarArdhathI e prApta thayuM ke samyagdaSTine vyavahAranayanI dRSTithI Agamavizuddha evI te prakAranI je prakAre AgamamAM strI AdithI dUra rahevA kahela che, ane yogI AdinA paricayamAM rahevAnuM kahela che, te prakAranI pravRttinivRtti buddhithI paNa strI Adi vedyanuM saMvedana thAya che. tethI samyagdaSTi strI AdithI dUra rahe che, ane yogI AdimAM pravRtti kare che; ane zloka-7panI TIkAmAM kahyuM ke strI Adi padArtho te prakAranA bhAvayogI sAmAnyathI avikalpakajJAnagrAhya nathI. tethI koI samyagdaSTi Adi bhAvayogIone paNa strI Adi padArtho rAgAdi vikalpaka jJAnathI grAhya che, topaNa teone strI Adi paramArthathI te rIte vedya jaNAtA nathI; ane avedyasaMvedyapadavALAne strI Adi te rIte paramArthathI vedya jaNAya che. tethI teonuM jJAna mithyAtvadoSavALuM che. ll7pA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 yogadaSTisamuccaya/gAthA-76 avataraNikA : bhavAbhinandilakSaNamAha - avataraNitArtha : bhavAbhinaMdInA lakSaNane kahe che - bhAvArtha : zloka-75mAM kahyuM ke avedyasaMvedyapada bhavAbhinaMdI jIvanA viSayavALuM che. tethI bhavAbhinaMdI jIva kevo hoya che, te batAvavA mATe bhavAbhinaMdI jIvanA lakSaNane kahe che : zloka : kSudro lobharatirdIno, matsarI bhayavAn zaThaH / ajJo bhavAbhinandI syAniSphalArambhasaGgataH / / 76 / / anvayArthaH muddo nobattino matsarI mathavA zA so niSNanAraHsaMto bhavAminI kSaka, lobhamAM rativALo, dIna, matsaravALo, bhayavALo, zaTha, ajJa, niSphalaAraMbhathI yukta bhavAbhinaMdI jIva cA-hoya. II76aaaa zlokArca - kSadra, lobhamAM rativALo, dIna, matsaravALo, bhayavALo, zaTha, ajJa, niphalaAraMbhathI yukta bhavAbhinaMdI jIva hoya. ll76ll TIkA - zudra'=paUTE, 'trImati'=LyAzInA, "kIna'=sevAnciArjI, matsarI'= parevanyAdu:sthita:, 'mavA =nityamIta:, zo'=mAyAvI, ''=mUrva, 'mavAmananI'= saMsArabaMdumAnI, syAdevambhUto 'niSphalArambhasaGgataH' sarvatrA'tattvAbhinivezAditi / / 76 / / TIkArca - zudrA' .. tattvAmaniveziita | zudra kRpaNa arthAt bhavAbhinaMdI jIva tuccha padArtho pratyenA rAgane kAraNe zudra prakRtivALo hoya, lobharatiyAMcAzIla arthAt saMsAranA bAhya tuccha padArthone mAgavAtA svabhAvavALo hoya. dIta=sadA ja akalyANane jonAro hoya, matsara=parakalyANamAM duHsthita arthAt bIjAonA kalyANane sahana na karI zake tevA prakAranA svabhAvavALo hoya,
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-76 bhayavALo=nityabhIta arthAt bhautika padArthanuM mahattva hovAthI sAta prakAratA bhayothI haMmezAM bhaya pAmato hoya, zaTha=mAyAvI arthAt tuccha bAhya padArthonuM mahattva hovAthI tenI prApti AdinA hetuthI mAyA karanAro hoya, 240 ajJa=mUrkha arthAt tattvane jovAmAM avicAraka hovAthI mUrkha hoya, vaLI niSphalAraMbhasaMgata= AtmAnA hitane anukULa evA saphLa AraMbhathI rahita bhavAbhinaMdI hoya che; kema ke bhavAbhinaMdI jIvane sarvatra atattvano abhiniveza hoya che. AvA prakArano=pUrvamAM varNana karyuM evA prakArano, bhavAbhinaMdI=saMsAramAM bahumAnavALo, hoya 9.119911 bhAvArtha -- (1) zudra : bhavAbhinaMdI jIvone bhavanA kAraNIbhUta evA bAhya padArthomAMthI AnaMda levAnI manovRtti che, je kSudrabhAvo che. samyagdaSTi tattvane jonArA che, tethI zloka-73mAM batAvyuM te rIte padArthonuM samyag vedana kare che, tenA kAraNe bhautika padArthomAMthI AnaMda levAnI manovRtti nathI; Ama chatAM tIvra aviratino udaya hoya ke balavAna nimitta hoya tyAre anAdi saMskArane kAraNe bAhya bhogAdimAM paNa yatna kare che, topaNa vikAranA zamanathI AnaMda thAya che, tevI sthirabuddhivALA che=bhogathI je AnaMda che tenA karatAM vikAra vagaranI avasthAno AnaMda che te pAramArthika AnaMda che tevI sthira buddhivALA che. tethI bhogAdimAM yatna karatA hoya topaNa kSudra prakRtivALA nathI. pahelI cAra dRSTivALA jIvomAM kaMIka viveka khulyo che, te apekSAe teomAM apAramArthika paNa vedyasaMvedyapada che, tema zloka-67mAM batAvyuM. te apekSAe cAra dRSTivALAo kSudra prakRtivALA nathI; Ama chatAM zloka-69mAM batAvyuM te pramANe aveghasaMvedyapadane kAraNe citra anAbhogathI cAra daSTivALA jIvo pApanI pravRtti kare che, te apekSAe teomAM bhautika padArthamAMthI kaMIka AnaMda levAnI vRtti paNa che. tethI te aMzathI teomAM paNa kSudratA che, phakta sAmagrI maLe to te viparyAsa nivartana pAme tevo che. tethI te kSudra prakRti paNa atidaDha nathI. (2) lobhati : lobharati=bAhyapadArthano potAne lobha che, temAM AnaMda levAno svabhAva. koIka ThekANe lAbharita paNa pATha che, ane te pramANe artha karIe to bAhya padArthonA lAbhamAM rativALo=bAhya padArthonI yAcanA karavAnA svabhAvavALo, bhavAbhinaMdI jIva che; kema ke bhavanA kA2NIbhUta bAhya padArthonA vikAromAM sukhanI buddhi che. tethI bAhya padArthone meLavIne huM sukhI chuM tevo ratino pariNAma tene thAya che. joke samyagdaSTi jIvone paNa bhoganA pravRttikALamAM ratinuM vedana che, topaNa samyagdaSTimAM viveka hovAthI vikAranA zamanamAM sukha che tema jANatA hovAthI pAramArthika rati to tene nirvikArI avasthAmAM dekhAya che. Ama chatAM jyAre vikAro satAve che tyAre teo bAhya padArthomAM pravRtti karIne paNa ratino anubhava kare che, topaNa tevI
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-76 241 ratimAM samyagdaSTi jIvo mAgaNa svabhAvavALA nathI. jema, khaNajanA rogIne khaNajanI kriyAmAM rati hoya che, topaNa khaNajanI vRddhimAM icchA hotI nathI, tema samyagdaSTine A vikArI AnaMdane vadhAravAnI icchA hotI nathI. tethI samyagdaSTi vAMcAzIla=mAgaNa nathI, jyAre bhAvAbhinaMdI jIva yAMcAzIla che; ane cAra dRSTivALA jIvomAM paNa je aMzathI viparyA che, te aMzathI bhautika padArthomAM paNa AnaMda laIne kaMIka aMzathI yAMcAzIla svabhAva paNa che. AthI samyagdaSTi jIvo bhogAdimAM yatna karatA hoya topaNa vikAronuM zamana e temanuM pradhAna lakSya che, ane bhavAbhinaMdI jIvanuM vikAronI vRddhi karIne vikAromAMthI AnaMda meLavavo e pradhAna lakSya che; ane cAra dRSTivALA jIvomAM jeTalo viveka khulyo che eTalA aMze vikArone zamAvavA mATe pradhAna yatna che, topaNa je aMzamAM viveka khUlyo nathI te aMzamAM viparyA che, ane te aMzamAM vikArone jivADavAmAM paNa yatna thAya che. (3) dIna : saMsAramAM jema ati daridra mANaso prakRtithI dIna hoya che ane teoe kyAreya suMdara bhogo joyelA hotA nathI, tethI sadA asAra bhogothI AnaMda lenArA hoya che; tema bhavAbhinaMdI jIve upazamabhAvanuM sukha kyAreya joyuM nathI, tethI sadA akalyANane jonAro hoya che, ane tethI niHsAra evA bhogomAMthI AnaMda levA yatna kare che. jyAre samyagdaSTi jIvo to upazamanA sukhane joI zake che, AthI upazamasukhanA phaLarUpa mokSane pUrNa sukhamaya jonArA che, tethI mokSaprAptinA ananya upAyabhUta evA yogamArgarUpa kalyANane jonArA hoya che; tethI kvacit bhogAdimAM yatna karatA hoya to paNa temanuM citta yogamArga pratye ja Avarjita hoya che; jyAre bhavAbhinaMdI jIvonuM citta tuccha evA vikArI sukho pratye Avarjita hoya che. tethI kalyANane teo jonArA nathI, ane cAra dRSTimAM rahelA jIvo paNa je aMzathI tattvane joI zakatA nathI te aMzathI kalyANane nahi jonArA che. (4) matsarI : bhavAbhinaMdI jIvo pArakAnA kalyANane nahi sahana karanArA hoya che. sAmAnya rIte jIvone bhautika padArthanuM mahattva hoya tyAre potAnAthI adhika bhautika sAmagrI bIjA pAse jue tyAre tene sahana karI zakatA nathI, ane temane thAya che ke kaI rIte huM tenAthI adhika saMpattivALo thAuM ? ane anyanI adhika saMpatti joIne asahanazIla paNa prAyaH hoya che. tene sAme rAkhIne bhavAbhinaMdI jIvane matsara doSavALo kahela che. kvacit samyagdaSTi AdimAM paNa nimittane pAmIne matsarabhAva dekhAya, topaNa tattvane jonAra hovAthI samyagdaSTine matsarabhAva prAyaH thAya nahi; ane bhavAbhinaMdIne tuccha padArthanuM mahattva hovAthI bahulatAe matsarabhAva thAya che. tethI bahulatAe je bhAva bhavAbhinaMdImAM varte che, te bhAvane batAvIne bhavAbhinaMdIno paricaya karAvela che. tethI bhavAbhinaMdInuM paricAyaka liMga matsaradoSa che. (5) bhayavAnuM : bhavAbhinaMdI jIvo bhayavALA hoya che; kema ke je jIvone bAhya bhautika padArthonuM mahattva hoya te padArtho temanA jIvanano zvAsa che, ane te cAlyA jAya to pote duHkhI thAya tema che. tethI tenA rakSaNamAM potAnI sarva
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 yogadRSTisamuccaya/gAthA-76 zakti vApare che, mATe sadA bhayabhIta che. jyAre samyagdaSTi to tattvane jonArA che, ane teone bhautika padArthonuM mahattva nahIMvat che ane yogamArganuM atyaMta mahattva che, ane yogamArganA sevananA baLathI pote saMsAramAM surakSita che tevo nirNaya che. tethI 'sAta bhayathI vyApta evA saMsArathI huM avazya yogamArganA baLathI pArane pAmIza' tevo nizcaya che. tethI nirbhaya rIte yogamArgamAM yatna kare che. kvacit bAhya bhaya upasthita thAya tyAre teomAM bhaya paNa dekhAya, topaNa nityabhIta nathI; ane bhavAbhinaMdI jIvo bAhya surakSAnA sAdhanonA baLathI bhaya vagaranA dekhAya, topaNa bhayanA nivAraNanA upAyamAM vyagra hovAthI nityabhIta che. (6) zaTha : bhavAbhinaMdI jIva=mithyAdaSTi jIva, zaTha hoya che arthAt mAyAvI hoya che. sAmAnya rIte mithyAtva avasthAmAM jIvane bhautika padArthanuM mahattva hoya che. tethI koIka nimittane pAmIne mAyA karavAnA pariNAmo thAya che. tene sAme rAkhIne bhavAbhinaMdI jIvone mAyAvI kahela che. samyagdaSTi Adi jIvone paNa koIka nimittane pAmIne mAyAno pariNAma thAya ane anaMtAnubaMdhInI mAyA udayamAM Ave to bhavAbhinaMdI bane. jema, mallinAtha bhagavAnanA AtmAe pUrvabhavamAM mAyA karI, tyAre anaMtAnubaMdhI mAyA AvavAthI te vakhate strIveda bAMdhyo, ane caramabhavamAM strIvedanI prApti thaI, ane te anaMtAnubaMdhImAyAnA kAraNe bhavanA kAraNIbhUta tuccha evI bIjA karatAM adhika thavAnA pariNAmanI lAlasA thaI, je bhavAbhinaMdIpaNAno aMza che; topaNa AvA guNIyala jIvo nimittane pAmIne mAyAvI thayA pachI paNa zIghra tattvamArgamAM AvI jAya che. tethI tIrthaMkaranAmakarma paNa bAMdhI zakyA. (7) ajJa : bhavAbhinaMdI jIva mUrkha hoya che. kvacit bAhya rIte buddhizALI paNa hoya, topaNa asAra evA saMsArane asArarUpe joI zakato nathI, AtmahitanuM bhAna nathI, tethI tattva jovAmAM te mUrkha che. AthI koIe zrAvakadharma svIkAryo hoya ke sAdhupaNuM paNa lIdhuM hoya, Ama chatAM tattvane jovA mATe kaMI yatna na kare ane mAtra bAhya AcaraNA karIne dharmInI khyAti meLavIne AnaMda letA hoya, teo paNa mUrkha che; kema ke prApta thayelA manuSyabhavamAM ucita pravRtti karIne guNone vikasAvavAmAM yatna karatA nathI, ane asAra evA bAhya bhAvothI bhavane bharyo bharyo mAne che te mUrkhatA che. (8) niSphalAraMbhasaMgata : vaLI bhavAbhinaMdI niSphaLa AraMbhathI yukta hoya che; kema ke sarva pravRttiomAM atattvano abhiniveza hoya che. Azaya e che ke bhavAbhinaMdI jIvo saMsAramAM vaibhava meLave topaNa atattva pratyeno abhiniveza hovAne kAraNe teono vaibhava durgatinI paraMparAnuM kAraNa bane che. tethI teono te dhana arjunano prayAsa niSphaLa AraMbhavALo hoya che. kvacit bhavAbhinaMdI jIva dharmamArgamAM dhanavyaya karato hoya topaNa atattvano abhiniveza hovAne kAraNe te dhanavyayathI paNa AlokanAM tuccha mAna-khyAti meLave che, paraMtu teonuM dAna AtmakalyANanuM kAraNa banatuM nathI. vaLI kvacit bhavAbhinaMdI jIve saMyama grahaNa karyuM hoya topaNa
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-76-77 243 bhagavAnanA vacanamAM abhiniveza hoto nathI, paraMtu jyAM tenI mati varte che, tyAM tene abhiniveza hoya che. AthI atattvanA abhinivezane kAraNe teonuM tyAgamaya saMyamajIvana paNa kalyANanuM kAraNa banatuM nathI. tethI teonI saMyamanI AcaraNA paNa niSphaLa AraMbhavALI che. upara varNana karyuM evA lakSaNavALo, saMsAranA bahumAnavALo bhavAbhinaMdI jIva hoya che. ll76aaaa avataraNikA - yadi nAmaivaM tataH kimityAha - avataraNitArtha : jo Ama che zloka-76mAM batAvyuM evA pariNAmovALo bhavAbhinaMdI che ema che, to tenAthI zuM?=tenAthI zuM prApta thayuM ? ethI karIne kahe che - bhAvArtha - zloka-76mAM batAvyuM tevA asuMdara kSudrAdibhAvovALo bhavAbhinaMdI che, tethI teno bodha azobhana pariNAmothI yukta che. te ja spaSTa kare che : zloka - ityasatpariNAmAnuviddho bodho na sundaraH / tatsaGgAdeva niyamAdviSasampRktakAnavat / / 77 / / anvayArtha: tti-pUrva zlokamAM batAvyuM evA prakArano bhavAbhinaMdIno pariNAma hote chate garimAnuviddho voi=asat pariNAmathI anuviddha bodha tatsarvi =tenA saMgathI ja=asat pariNAmanA saMgathI ja viSamRvattAtrava=viSayukta avanI jema niyama=niyamathI sundara: =suMdara nathI. II77 zlokArca - pUrva zlokamAM batAvyuM evA prakArano bhavAbhinaMdIno pariNAma hote chate, asat pariNAmathI anuviddha bodha asat pariNAmanA saMgathI ja viSayukta annanI jema niyamathI suMdara nathI. II77ll TIkA :_ 'iti'=evaM, bhavAbhinandipariNAme sati, asyA'satpariNAmatvAt 'asatpariNAmAnuviddho bodhaH' sAmAnyena 'na sundaraH', kuta ityAha 'tatsaGgAdeva' vivakSitA'satpariNAmasambandhAdeva, 'niyamAd'niyamena, kimivetyAhaviSasampRktakAnavat iti nidarzanamAtram / / 77 / /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 yogadaSTisamuccaya/gAthA-77-78 TIkArya - ti = nirarzanamAtram II rUtti AvA prakArano, bhavAbhinaMdIno pariNAma hote chate, AnuM bhavAbhinaMdI jIvanA pariNAmanuM, asapariNAmapaNuM hovAthI apariNAmaanuviddha bodha sAmAnyathI suMdara nathI. asapariNAmathI anuviddha bodha sAmAnyathI suMdara kema nathI ? ethI kahe che : tenA saMgathI ja=vivakSita asapariNAmanA saMbaMdhathI ja, niyamathI=nakkI, suMdara nathI. ema avaya che. konI jema suMdara nathI ? ethI kahe che : viSayukta aSanI jema suMdara nathI. tti para A=viSasaMyukta anna e, daSTAMtamAtra che. 77 bhAvArtha : zloka-76mAM batAvyo tevo bhavAbhinaMdIno pariNAma che. A bhavAbhinaMdIno pariNAma atattvanA abhinivezavALo hovAthI asatupariNAmarUpa che, tethI asatupariNAmathI yukta bhavAbhinaMdIno bodha nakkI sAmAnyathI suMdara nathI. jema viSathI yukta kharAba bhojana to kharAba che, paNa suMdara bhojana paNa kharAba che; tema asatupariNAmathI yukta bhogavilAsano pariNAma to kharAba che, paraMtu tapa-saMyamano pariNAma paNa kharAba che. AthI atattvanA abhinivezavALA bhavAbhinaMdI jIvo tapa-saMyama pALIne devalokamAM jAya topaNa devabhavamAM viparyAsane pAmIne duraMta saMsAramAM paribhramaNa kare che. AthI teonA devabhavane zAstramAM devadurgatatva kahela che. TIkAmAM kahyuM ke viSasaMyukta anna e dRSTAMtamAtra che. tenAthI e kahevuM che ke viSasaMyukta anna jema sAmAnyathI asuMdara che, tema bhavAbhinaMdIno pariNAma asuMdara che; Ama chatAM viSavALuM anna asuMdara hoya te daSTAMtamAtrathI bhavAbhinaMdIno pariNAma asuMdara che te siddha thAya nahi, paraMtu bhavAbhinaMdI jIvamAM vartatA asuMdara pariNAmane kAraNe teno bodha asuMdara che, phakta tene samajavA mATe viSayukta anna e dRSTAMtamAtra che. te batAvavA mATe TIkAmAM kahyuM ke viSasaMyukta anna e dRSTAMtamAtra che. ll7nA avataraNikA : phalata etadevAha - avataraNiyArtha:phaLathI Ane ja=AsapariNAmathI asuMdara bodhane ja kahe che :
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245 yogadaSTisamuccayagAthA-78 bhAvArtha zloka-77mAM avedyasaMvedyapadavALA jIvonA asat pariNAmothI yukta bodhanuM asuMdara svarUpa batAvyuM, jethI svarUpathI avedyasaMvedyapada kevuM che teno nirNaya thAya. have avedyasaMvedyapadavALA jIvanA bodhanuM phaLathI svarUpa batAve che : bloka : etadvanto'ta eveha, viparyAsaparA narAH / hitAhitavivekAndhAH, khidyante sAmpratakSiNaH / / 78 / / anyathArtha : gata =A ja kAraNathI=avedyasaMvedyapadavALAno bodha asapariNAmanA saMgavALo che A ja kAraNathI 4 ahIM=lokamAM vipasAra =viparyAsapradhAna, hitAhiviveAnya =hitAhitanA vivekamAM aMdha, sARkSiUT=vartamAnane jonArA tadanto nara=avedhasaMvedyapadavALA manuSyo virAjo kheda pAme che. I78 zlokArya : aveghasaMvedhaparavALAno bogha asatpariNAmanA saMgavALo che, A ja kAraNathI, lokamAM viparyAsapradhAna, hitAhitanA vivekamAM aMdha, vartamAnane jonArA avedhasaMvedhapadavALA manuSyo kheda pAme che. 78. TIkA - _ 'etadvanto' avedyasaMvedyapadavantaH 'ata eva'-kAraNAt 'iha'-loke, 'viparyAsapradhAnA narAH' kimityAha 'hitAhitavivekAndhA:'-etadrahitA ityarthaH, ata evAha 'khidyante sAmpratakSiNaH' santa iti / / 78 / / TIkArya : patanto'= vedasaMvedyapadravattA .santa ti | A ja kAraNathI=avedyasaMvedyapadavALAno bodha asatpariNAmanA saMgavALo che. A ja kAraNathI, ahIM=lokamAM, avedhasaMvedyapadavALA viparyAsapradhAna manuSyo, hitAhitanA vivekamAM aMdha che=hitAhita vivekathI rahita che, AthI ja vartamAnane jotA chatA kheda pAme che. 'rUti' zabda TIkAnI samApti mATe che. II78 bhAvArtha - zloka-77mAM kahyuM e rIte avedyasaMvedyapadavALA jIvono bodha asatupariNAmanA saMbaMdhavALo che, ethI avedyasaMvedyapadavALA jIvo viparyAsapradhAna che arthAt teonA bodhamAM viparyAsa mukhya che. mAtra kaMIka yathArtha
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 yogadaSTisamuccaya/gAthA-78-79 bodha che, AthI ja ghaTane ghaTa jue che, paraMtu unmattanI jema ghaTane paTa ke paTane ghaTa kahetA nathI; topaNa saMsAranuM vAstavika svarUpa jovAmAM to viparIta buddhivALA che. AthI asAra evo saMsAra paNa temane sArabhUta dekhAya che, ane manuSyabhavane pAmIne mAre zuM karavuM joIe je mArA hitanuM kAraNa che ? ane zuM na karavuM joIe je mArA ahitanuM kAraNa che ? te joI zakatA nathI, ane hitAhitanA viveka vagaranA teo vartamAnamAM potAnI iMdriyone anukULa bhAvomAM dekhAtA AslAdamAtrane jonArA che; ane je bhAvomAMthI AllAda Ave te bhAvomAM temane hitanI buddhi thAya che, paraMtu paramArthathI potAnuM hita zuM che te jotA nathI. pariNAme bhautika bhAvonI prApti mATe zrama karIne khedane pAme che, ane nispRhatAmAM anubhavAtA evA svasthatAnA sukhane joI zakatA nathI. AnAthI e phalita thayuM ke AvuM viparIta phalavALuM avedyasaMvedyapada che, je dRSTinI bahAra rahelA jIvomAM khIleluM che; ane dRSTimAM AvelA jIvomAM kaMIka viveka pragaTelo che, to paNa kaMIka viparyAsane karAvanAruM evuM vedyasaMvedyapada che, ane te hitAhitanA vivekane jovAmAM vijJabhUta che. AthI zloka-69mAM batAvyuM ke cAra dRSTivALA jIvomAM anAbhogathI pApapravRtti hoya che; jyAre vedyasaMvedyapadavALA jIvone pUrNa viveka hovAthI anAbhogathI paNa kyAreya pApapravRtti nathI, ane AbhogathI paNa kyAreya pApapravRtti nathI; ane kyAreka karmanA aparAdhathI pApapravRtti thAya che tyAre paNa saMvegasArA pApapravRtti thAya che, je zloka-70mAM spaSTa karela che. I78aaaa avataraNikA :tathA 2 - avataraNikArya : ane te rIte=zloka-78mAM batAvyuM ke avevasaMvedyapadavALA vartamAnane jonArA chatA kheda pAme che te rIte, janmAdi upadravavALA bhavane jotA chatA paNa ati mohane kAraNe udvega pAmatA nathI. e prakAre zloka sAthe avataraNikAno saMbaMdha che. zloka : janmamRtyujarAvyAdhirogazokAdyupadrutam / vIkSamANA api bhavaM, nodvijante'timohataH / / 79 / / anvayArtha: namRtyunarAvyafghara zoghutam mavaM=janma, mRtyu, jarA, vyAdhi, roga, zoka AdithI upadrava vALA bhavane vIkSamA =jotA chatA paNa timoda: ati mohathI kiMgane na=udvega pAmatA nathI. II79
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 yogadaSTisamuccaya/gAthA-79 blokArdha : janma, mRtyu, jarA, vyAdhi, roga, zoka AdithI upadravavALA bhavane jotA chatA paNa ati mohathI udvegane pAmatA nathI. II79ll TIkA : na'-prAdurbhAvanakSavi, "mRtyu'-prApatya svarUpa, "nara'-vadatnivA, 'vya'kusstthaadilkssnnH, 'rogo'-vizucikAdyAtaGkaH, 'zoka'-iSTaviyogAdijo manovikAra:, AdizabdAd grahAdiparigrahaH, ebhiH 'upadrutaM' kadarthitaM 'vIkSamANA api' pazyanto'pi santaH, bhavaM-saMsAraM, nodinanta-masmatiti prame, "timohato -detaritti pAchA TIkArca - nanya' detAriti / janma prAdurbhAvasvarUpa arthAt navA bhavanI prAptisvarUpa che. mRtyu prANatyAgasvarUpa che 10 prakAranA prANamAMthI yathAyogya prANanA tyAga svarUpa che. jarA vayohAnisvarUpa che arthAt bhogavilAsane anukULa evI je yuvAna vaya tenI hAnisvarUpa che. vyAdhi kuSThAdi moTA rogo vyAdhirUpa che. roga=vizucikAdi zIdhra mRtyunuM kAraNa bane tevA rogo che. zoka=ISTaviyogAdithI pedA thayelo manovikAra. zokAdimAM Adi zabdathI grahAdi=gAMDapaNa AdinuM grahaNa karavuM. A badhA vaDe karIne kadardhita evA bhavane=saMsArane, jotA chatA paNa AnAthI=saMsArathI, atimohane kAraNe udvega pAmatA nathI. ahIM mULamAM 'mA' zabda nathI, paraMtu bhavano prakrama cAle che, tethI bhavathI udvega pAme che, ema batAvavA mATe 'mAn' zabda prakramathI prApta thAya che. 'tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. II79 bhAvArtha bhavAbhinaMdI jIvo vartamAnane jonArA hoya che, ane maryA pachI astitva che ke nathI teno prAyaH vicAra karatA nathI, ane kvacit vicAra Ave topaNa paraloka haze ke nahi e saMzayathI ja vicAratA hoya che; jyAre kaMIka karmanA vigamanathI jIvomAM nirmaLatA pragaTe che, ane upadezAdi sAmagrIne pAmIne "AtmA zarIrathI judo che, zAzvata che ane Akho bhavaprapaMca janma, mRtyu Adi bhAvonI kadarthanAvALo che ema jue che, tyAre AvI kadarthanAvALA bhavathI temane udvega thAya che, ane tevA jIvo tenA ucchedano upAya yogIo pAsethI jANavA prayatna kare che; paraMtu je jIvomAM tevuM karmanuM vigamana nathI, ane avedasaMvedyapada
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 yogadaSTisamuccaya/gAthA-79-80 vartI rahyuM che, te jIvone bhavano udvega thato nathI, paraMtu anukULa bhogasAmagrInA prAptikALamAM bhava sArabhUta dekhAya che; ane kvacit koI rogAdi mahAvyAdhi Ave ke viSama saMyoga Ave tyAre bhavathI uga thAya, topaNa te uga mAtra rogAdi viSama saMyogane kAraNe thAya che, tethI kharI rogAdi vagaranI avasthA maLe to bhava ja sArabhUta dekhAya che. yoganI cAra dRSTivALA jIvo bhavathI udvega pAmelA hoya che, Ama chatAM kaMIka viparyAsane kAraNe bhavanA kAraNabhUta evI pApapravRttimAM paNa anAbhogathI pravRtti kare che, tyAre bhavanA upAyabhUta evI pApapravRttimAM ajJAnane kAraNe sArabhUtatAnI buddhi varte che, je avedyasaMvedyapadanuM kArya che; jyAre vedyasaMvedyapadavALA jIvo to bhavathI udvigna hoya che, ane bhavanA kAraNabhUta pApapravRttimAM prAyaH pravRtti karatA nathI, ane kvacit karmanA aparAdhathI pravRtti kare topaNa saMvegasArA pravRtti kare che. III avataraNikA : tathAhyamISAM kimityAha - avataraNitArtha - ane te rIte=pUrvazlokamAM kahyuM ke ati mohane kAraNe avedasaMvedyapadavALA jIvo bhavathI udvega pAmatA nathI te rIte, Amane avedyasaMvedyapadavALAne, zuM-zuM bhAse che ? ethI kahe che zloka : kukRtyaM kRtyamAbhAti, kRtyaM cAkRtyavatsadA / duHkhe sukhadhiyAkRSTAH, kacchUkaNDUyakAdivat / / 80 / / anvayArtha: 3: :khamAM supiyA=sukhanI buddhithI sAvRSTI =AkRSTa evA avevasaMvedyapadavALA jIvo chUhUyAtiva=khaNaja roganA khaNatArA AdinI jema salA=haMmezAM yaMkakukRtyane kRtyaM kRtya ra=ane tyaM kRtyane avRtvava-akRtyanI jema sAmati jANe che. 80 || zlokArca - duHkhamAM sukhanI buddhithI AkRSTa evA avedhasaMvedhaparavALA jIvo khaNaja roganA khaNanArA AdinI jema haMmezAM kukRtyane kRtya ane kRtyane akRtyanI jema jANe che. llcoll TIkA :___ 'kukRtyaM'-prANAtipAtArambhAdi 'kRtyamAbhAti' mohAt, 'kRtyaM ca'-ahiMsA'nArambhAdi ca 'satyavatsA' 'sAmati' modAva, 'kura'=samaramato, "sudaya'=suvavRdhyA 'kASTA'=
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 249 yogadaSTisamuccaya/gAthA-80 AkarSitA:, kiMvadityAha 'kacchUkaNDUyakAdivat', kacchU-pAmA tasyAH kaNDUyakA:-kaNDUyanta iti kaNDUyakAH, AdizabdAtkRmipratudyamAnAgnisevakakuSThiparigrahaH / / 8 / / TIkArca - ' ' .. jhiE: II prANAtipAta-AraMbhAdi kukRtyane mohathI kRtya jANe che, ane ahiMsA ane amAraMbhAdi kRtyo sadA akRtyanI jema mohathI ja jANe che. koNa jANe che ? te spaSTa karavA mATe kahe che : du:khamAM samAraMbhAdimAM, sukhabuddhithI AkRSTa thayelA jANe cheHsukhabuddhithI AkarSita thayelA evA avedhasaMvedyapadavALA jIvo jANe che, ema avaya che. konI jema jANe che ? ethI kahe che : khaNajanA khaNanArA rogI AdinI jema jANe che. chUM-pImAM=khaNa jato roga, tenA kaMthako khaNanArA puruSo, "kaMthaka' zabdanI vyutpatti batAve che - jeo khaNaja kare teo kaMthako khaNanArA puruSo, 'chUhUyAtiva' mAM 'vi' zabdathI kRmithI pradughamAnaHupadravane pAmatA evA, agnisevaka kuSThinuM grahaNa karavuM. I80 || bhAvArtha - aveghasaMvedyapadavALA jIvone ati mohane kAraNe bhAvathI udvega thato nathI, ane tenA kAraNe bhAvamAM prApta thayelA bhogAdimAM sArabhUtatAnI buddhi varte che, ane tenA kAraNe prANAtipAtAdi AraMbho teone karaNIya jaNAya che, ane ahiMsA-anArabhAdi AtmAnA hitanA kAraNabhUta evAM uttama kRtyo akaraNIya jaNAya che. vastutaH samAraMbhAdi duHkho che, chatAM tene duHkharUpe jaNAtAM nathI, paraMtu te samAraMbhAdi kRtyomAM sukhabuddhithI AkRSTa thaIne prayatna kare che. jema khaNajanA rogIne khaNajanI pravRtti sukharUpa jaNAya che, tema iMdriyonA AvegothI vyAkuLa thayelA evA jIvone zramarUpa evAM AraMbhAdi kRtyo sukharUpa jaNAya che. Azaya e che ke pravRtti e sukha nathI paraMtu zrama che, ane Avega e paNa sukha nathI paraMtu vihvaLatA che; ane kAmAdi AvegothI vihvaLa thayelo jIva tene zamAvavA mATe je zrama kare che te khaNajanA rogIne khaNaja karavAnI kriyA samAna che; paraMtu mohane kAraNe potAnAmAM vartatA Avego vihvaLatArUpa che, ane zrama pIDArUpa che, tevo bodha nahi hovAne kAraNe bhogAdimAM yatna karIne pote sukhI che tevo bhrama avedyasaMvedyapadavALAne thAya che. ahIM Adi zabdathI kRmithI pIDAtA agnisevaka evA koDha rogavALAne grahaNa karavAnA che. jema koDha rogavALAne zarIramAM utpanna thayelA kIDAo ati upadrava kare che, tyAre te agni pAse bese ane tApaNuM le, tyAre te tApanI kriyA tene anukULa nahi hovA chatAM tApathI zarIramAM khadabadatA kIDAo kaMIka ceSTA vagaranA bane che, tethI kRminI pIDAne kaMIka zamanarUpa hovAthI tene sukharUpa jaNAya che. tethI potAne sukhanI pratIti thAya che.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250. yogadaSTisamuccaya/gAthA-80-81 vastutaH zarIramAM kIDAno upadrava e paNa sukharUpa nathI, ane agnisevananI kriyA e paNa sukharUpa nathI. tema bhoganI icchA svayaM vyAkuLatArUpa hovAthI sukharUpa nathI, ane tene mATe bhogAdimAM zrama karAya te paNa sukharUpa nathI. kharuM sukha to rogarahita azramavALI jIvanI avasthA che, ane icchAothI anAkuLa ane zrama vagarano jIva sukhane anubhave che. Avo paramArtha avedyasaMvedyapadavALA joI zakatA nathI. ll8nA avataraNikA - amumevArthaM spaSTayannAha - avatAraNiyArtha: A ja artha=avedhasaMvedyapadavALAne khaNajanA khaNanArAnI jema kukRtya kRtyanI jema bhAse che ane kRtya akRtyanI jema bhAse che e ja arthane, spaSTa karatAM kahe che - zloka - yathA kaNDUyaneSveSAM, dhIrna kacchUnivartane / bhogAGgeSu tathaiteSAM, na tadicchAparikSaye / / 81 / / anvayArtha : g=eoneekhaNaja khaNanArA rogIone thA=je pramANe hUyaneSu khaNavAnAM sAdhanomAM ghI =buddhi che #nivartine nakakhaNaja rogane maTADavAmAM nahi, tathA te pramANe teSAM eone= avedhasaMvedyapadavALAone moDu thata=bhogAMgamAM buddhi che, vichArika ra tenI icchAnA parikSaNamAM nathI=bhoganI icchAnA parikSaNamAM nathI. 81 zlokArtha : khaNaja khaNanArA rogIone je pramANe khaNavAnAM sAdhanomAM buddhi che, khaNaja rogane maTADavAmAM nahi; te pramANe avedhasaMvedhaparavALAone bhogAMgamAM buddhi che, bhoganI IcchAnA parikSayamAM nathI. II81TI TIkA : kasyacitkaNDUyakasya kaNDUyanAtirekAtparikSINanakhasya sikatAkSitinivAsAtkathaJcidanavAptatRNakaNDUvinodakasya bhikSApuTikAdyairgRhItatRNapUlakena vaidyapathikena darzanaM babhUva, sa tena tRNamekaM yAcito, dattaM cAnena tattasmai, parituSTo'sau hRdayena, cintitaM ca saMtoSaM 'aho dhanyaH khalvayaM yasyaitAvanti kaNDUyanAni', pRSTazca sa 'kva khalvetAnyevamatiprabhUtAnyavApyante?' tenoktam-lATadezAdau, prayojanaM kiJca tavaibhiH ? tenoktaM kacchUkaNDUvinodanam, pathika Aha-yadyevaM, tataH kimebhiH ? kacchUmeva te
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 yogadaSTisamuccaya/gAthA-81 saptarAtreNApanayAmi 'kurU(vo)payogaM triphalAyAH", sa punarAha-kacchvapagame kaNDUvinodAbhAve kiM phalaM jIvitasya, tadalaM triphalayA, kvaitAnyavApyanta ityetadeva kathaya, iti zlokagarbhArthaH / akSaragamanikA tu 'yathA' 'vqyaneSu'=sRSi, uSA'= chUpaQyAnAM, "thI.'=buddhi, tarvAnamittatA "ra kacchUnivartane' duSTAnubhavAdhikArAbhAvAt (dRSTAnubhavAdhikAbhAvAt) 'bhogAGgeSu' stryAdiSu 'tathaiteSAM' avedyasaMvedyapadavatAM bhavAbhinandinAM thIH 'na tadicchAparikSaye'=na bhogecchAnivRttI, tattvAnabhijJatayaiva vayAparipAke'pi vAjIkaraNAdarAt, icchAgrahaNamiha bhogakriyopalakSaNam / / 81 / / TIkArya : vindavqyavasya ..... moDhiyopatnakSan ! khaNajanA atirekathI parikSINa lakhavALA, retALa jamInamAM nivAsa hovAne kAraNe koIka rIte nahi prApta thayelA tRNajanya khaNatA vinodavALA evA koIka khaNaja khaNanArAne, bhikSAnA bhAjanAdi sAthe grahaNa karyo che tRNano pULo jeNe evA vaidyapathikanuM darzana thayuM. tenA vaDeHkhaNaja khaNanArA vaDe, tene-vaidhapathikane, eka tRNanI yAcanA karAI, ane AnA vaDe vaidya vaDe, te tRNa, tene khaNanArAne, apAyuM. AekhaNanAro, haiyAthI saMtoSa pAmyo ane toSa sahita tenA vaDe ciMtavana karAyuMH "aho ! kharekhara A dhanya che, jenI pAse ATalAM khaNajanAM sAdhano che !' ane te puchAyo: 'kharekhara, AekhaNajanAM sAdhano, kyAM vaMA rIte je rIte tArI pAse che e rIte, ati ghaNAM prApta thAya ?' tenA vaDe=vaidya vaDe, kahevAyuM : lATadezAdimAM prApta thAya.' vaidhe pUchyuM: 'tane khaNaja karanArAne, AnA vaDeHkhaNajatAM sAdhano vaDe, zuM prayojana che? tenA vaDeHkhaNaja karanArA vaDe, "khaNajanA khaNavAno vinoda prayojana che' ema kahevAyuM. pathika kahe che vaidyapathika kahe che : "jo Ama che khANajatA khaNavAno vinoda prayojana che, to AnA vaDe zuM?'=khaNajanAM sAdhano vaDe zuM?=khaNa jatA sAdhananI jarUra nathI, paraMtu tArI khaNajane ja saptarAtrithI huM dUra karuM chuM. triphalAno upayoga kara.' teekhaNaja rogavALo, vaLI kahe che : khaNajatA apagamamAM khaNajatA vinodano abhAva hote chate jIvitanuM zuM phaLa ? te kAraNathI triphaLA vaDe saryuM. kyAM AakhaNajatAM sAdhano, prApta thAya che ? e ja kahe.' e prakAre zlokano garbhArtha che. akSaragamanikA vaLI zlokanA zabdArthane batAve che : je pramANe Amane khaNaja khaNanArAone, tattvaanabhijJatA hovAne kAraNe kaMDUyatomAM tRNamAM dhI=buddhi che, kavivartanamAM=khaNaja tivartanamAM, nathI; kema ke daSTa anubhavathI adhikato abhAva cheHkhaNaja khaNavAmAM dekhAtA evA sukhanA anubhavathI adhika ArogyanA sukhanA bodhano abhAva che; te pramANe je pramANe khaNaja khaNatArAne tRNamAM buddhi che te pramANe, bhogAMgomAM=strI AdimAM, avevasaMvedyapadavALA bhavAbhinaMdI jIvonI buddhi che, tenI IcchAtA parikSAmAM nahi bhoganI icchAnI nivRttimAM nahi; kema ke tatvanuM anabhijJapaNuM hovAne kAraNe ja=IcchAnI nivRttimAM
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 yogadRSTisamuccaya/gAthA-81 paramasukha che' e prakAranA tattvanuM anabhijJapaNuM hovAne kAraNe ja, vayaparipAkamAM paNa=vRddhAvasthAmAM paNa, vAjIkaraNano svIkAra che. ahIM=icchAnA parikSayamAM avedhasaMvedyapadavALAne buddhi nathI e kathanamAM, icchAnuM grahaNa bhogakriyAnuM upalakSaNa che. tethI e artha prApta thAya ke avedyasaMvedyapadavALAne bhoganI icchAnI nivRttimAM ane bhoganI kriyAnI nivRttimAM buddhi nathI. vAjIkaraNa=vAjI eTale azva tenA jevuM karavuM te vAjIkaraNa. tethI e prApta thAya ke je auSadha zithila zarIrane azvanI jema bhogAdi karavAmAM samartha banAve te vAjIkaraNa. * TIkAmAM 'duSTAnupravAdhikAra mAvAt' e pramANe pATha che te azuddha bhAse che. tenA sthAne 'dRSTAnumadhAmAvAt pATha joIe, ane te pramANe artha karela che. II81 // bhAvArtha H jema janmathI ja khaNajanA rogIe khaNajanA abhAvanuM sukha kyAreya anubhavyuM nathI, tethI viparyAsabuddhi thavAthI khaNaja khaNavAmAM je dRSTa sukhano anubhava che, tenAthI adhika sukha khaNaja maTavAmAM che, tema te joI zakato nathI; AthI te vaidyane pUche che ke 'khaNajanA sAdhanabhUta A pULAo kyAM maLe ?' kema ke potAnI pAse khaNajanA sAdhanabhUta je nakha hatA te kSINa thaI gayA che, tethI khaNaja karIne je AnaMda Avato hato te AnaMdanI prApti mATe tenA sAdhanabhUta tRNanA pULAo ja tene dekhAya che; tema saMsAravartI jIvone aveghasaMvedyapadane kAraNe viparyAsa vartato hovAthI bhogamAM sukha che ane bhoganI icchA e sukhano upAya che tema dekhAya che, ane bhoganA sAdhanabhUta strI AdimAM sukhanI buddhi thAya che; ane jema khaNaja karanAranA nakha kSINa thaI gayelA hovAthI tene khaNaja karavA mATe ghAsanA pULAnI icchA thAya che, paNa roga maTADavAmAM icchA thatI nathI; tema aveghasaMvedyapadavALA jIvone vRddhAvasthAne kAraNe zarIra zithila thavAthI bhogAdinI icchA thatI nathI tyAre, vAjIkaraNanI kriyA karIne zarI2mAM te prakAranI zaktine uttejita kare che, jethI bhoganI icchA thAya ane tethI bhoganI pravRttimAM AnaMda Ave. ahIM vizeSa e che ke tattvane jonArA evA vedyasaMvedyapadavALA yogIo jue che ke bhoganI icchA e jIvanI vyAkuLa avasthA che, ane bhoganI kriyA e zramAtmaka ceSTA che, te bannethI sukha thatuM nathI; paraMtu bhoganI icchAthI vyAkuLa thayelo jIva bhoganI kriyA karIne te icchAnA kaMIka zamanathI kSaNika sukhane anubhave che; paraMtu jo icchAno uccheda thAya to A prakAranA zramathI sukha meLavavAnuM prayojana rahe nahi, paraMtu icchAnA ucchedajanya askhalita svasthatAnuM sukha anubhavI zakAya. te rIte saMsAravartI jIvone karmano saMyoga, dehano saMyoga, iMdriyono saMyoga ane anAdikALathI te te prakAranI bhogakriyAnI vAsanA che, tethI te te prakAranI bhogakriyA karIne sukhane anubhavI zake che; paraMtu jyAre jyAre te icchAnA rodha mATe yatna kare che tyAre tyAre aMtavRttithI vartatI icchAthI viruddha yatna karavo paDe che. tethI tatkAla sukha anubhavAtuM nathI, paraMtu icchArUpa roga zAMta thAya tyAre te sukhano anubhava thAya. jema, khaNajano rogI khaNaja
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-81-82 253 maTADavA mATe triphaLAnuM sevana karato hoya tyAre te triphaLAnA sevanathI dehamAM je dhAtu Adino udraka thato hoya te vakhate sukhano anubhava thato nathI, paraMtu triphaLAnA sevanathI dehamAM vartatI vikRtio ghaTe che tyAre khaNajanA upazamanathI sukha thAya che. tema "jyAM sudhI mane icchAno uccheda thayo nathI ke vizeSa prakAranI icchAnuM zamana thayuM nathI, tyAM sudhI icchArUpI roganA nAza mATe je saMyamanI kriyAo che te tatkAla sukhano anubhava karAvI zake nahi, paraMtu A kriyAothI vizeSa prakAranI icchAnuM zamana thaze tyAre sukhano anubhava thaze, ane saMpUrNa icchAno uccheda thaze tyAre vItarAgabhAvanA anubhavamAM paramasukhano anubhava thaze A prakArano bodha vedasaMvedyapadavALA jIvone che. tethI teone icchAnA pAramArthika zamanamAM jevI icchA che tevI bhoganA sAdhanamAM icchA nathI. Ama chatAM jema khaNajanA rogIne khaNa atizaya UThe tyAre khaNavAnI paNa icchA thAya che, tema vedyasaMvedyapadavALAne paNa kAmanA saMskAro jAgRta thAya che tyAre bhoganI icchA paNa thAya che. Ama chatAM icchAnA ucchedamAM teonI pradhAna buddhi che. bhoganI pravRttithI kSaNika icchAnuM zamana thAya che ane icchAnA saMskAro vadhe che, mATe icchAnuM zamana pAramArthika nathI; ane bhoganI asAratAnA bhAvanathI icchAonA saMskAra kSINakSINatara thAya che, tethI te icchAnuM zamana pAramArthika che; ane te zamana ja prakarSane pAme tyAre icchAno atyaMta uccheda thAya che. II81aaaa avataraNikA : yatazcaivamata: - avataraNikArya - je kAraNathI AvuM che=pUrvazlokamAM kahyuM ke avedyasaMvedyapadavALAone bhoganI icchAnI nivRttimAM ane bhoganI kriyAnI nivRttimAM buddhi nathI AvuM che, AthI zuM thAya che? te zlokamAM batAve che ? bloka : AtmAnaM pAzayantyete, sadA'sacceSTayA bhRzam / pApadhalyA jaDA: kAryamavicAyaiva tattvataH / / 82 / / anvayArtha : navA =jaDa evA A=avedhasaMvedyapadavALA, tattva=tatvathI vArthavirAva kAryano vicAra nahi karIne ja sajodaya-asat cA vaDe sA=haMmezAM pavadhUnya-pApalUlIthI mAtmAnaM-AtmAne pRzazatyaMta pAzakti kharaDe che. ll82aaaa zlokArtha : avedhasaMvedyapadavALA tatvathI kAryano vicAra nahi karIne ja asat ceSTA vaDe haMmezAM pApa dhUlIthI AtmAne atyaMta kharaDe che. IITA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 yogadaSTisamuccaya/gAthA-82 TIkA - mAtmAna =nIva, "pAzani=Autti, '= kRtasattA, "sA'=sarvAna, " gaSTa'praannaatipaataarmbhruupyaa hetubhUtayA 'bhRzam' atyartham, kayA pAzayantItyAha-'pApadhUlyA'jJAnAvaraNIyAdilakSaNayA 'jaDA' mandA:, 'kAryamavicAyaiva tattvata:'-paramArthena kSaNikakusukhasaktatayA''tmAnaM pAzayantIti / / 8 / / TIkArya : mAtmA' ... pariyantIti | A=adhikRta jIvo=avedhasaMvedyapadavALA jIvo, sadA=sarvakAla, hetubhUta evI prANAtipAta AraMbharUpa asat ceSTAthI AtmAne jIvane, atyaMta kharaDe che. konAthI kharaDe che ? jJAnAvaraNIya Adi svarUpa pApalUlIthI kharaDe che. koNa kharaDe che ? maMda evA A jIvo kharaDe che. kevI rIte kharaDe che ? tatvathI=paramArthathI, kAryano vicAra nahi karIne ja kSaNika sukhamAM AsaktapaNAthI AtmAne kharaDe che. 'tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. I82aa bhAvArtha :(1) sAmAnyathI avedyasaMvedyapadavALA: avedasaMvedyapadavALA jIvone icchAnI nivRttimAM sukha dekhAtuM nathI, paraMtu bhoganI icchA sukhanuM aMga dekhAya che; kema ke sukhano anubhava bhogakriyAthI thAya che eTaluM teo joI zake che, adhika teo joI zakatA nathI. kvacit karmanI kaMIka alpatA thaI hoya to paraloka Adi arthe ke mokSa mATe paNa prayatna kare, topaNa jyAM sudhI avedyasaMvedyapada varte che tyAM sudhI 'icchAnA abhAvamAM pAramArthika sukha che' tema joI zakatA nathI. (2) punabaMdhaka=cAra dRSTi bahAranA avedyasaMvedyapadavALA : cAra dRSTi bahAranA avedyasaMvedyapadavALA jIvo yogamArganA bodhamAM atyaMta maMda buddhivALA hovAthI sadA AtmAne karmathI malina kare che. (3) avedyasaMvedyapadavALA hovA chatAM apunabaMdhaka=cAra dRSTivALA - apunabaMdhaka jIvoe muktinA adveSathI ke manAku muktinA rAgathI dharmamAM pravRtti svIkArI che. tethI e prApta thAya ke cAra dRSTivALA apunabaMdhaka jIvo mokSanA AzayathI pravRtti karatA hoya, topaNa mokSano rAga
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-82-83 2papa alpa che; kema ke mokSa anicchA svarUpa che, ane "anicchAmAM ja pAramArthika sukha che' tevo bodha apunabaMdhaka jIvo karI zakatA nathI; Ama chatAM yogIonA vacananI zraddhAthI ane kaMIka UhathI "anicchAmAM sukha che' tevuM apunabaMdhaka jIvo jANe che. tethI anicchArUpa mokSamAM kaMIka rAga thAya che, topaNa te rAga alpa che, pradhAnarUpe to icchAmAM sukha che tevI pratIti che. AthI AvA jIvo bhogAdi sAdhanomAM pravRtti kare che ane sukhano anubhava kare che. vaLI kaMIka mithyAtvanI maMdatA che, tethI saMsAranI viSama sthiti paNa joI zake che. tethI janma-mRtyunI viDaMbanA vagaranA mokSamAM icchA paNa kare che, ane mokSanA abhilASathI yogamArgamAM pravRtti paNa kare che; topaNa pAramArthika sukha icchAnA ucchedamAM che tevuM spaSTa joI zakatA nathI. tethI kAryano vicAra karyA vagara kSaNika evA sukhamAM Asakta thaIne prANAtipAtAdi asat ceSTAo kare che, ane viparyAsane kAraNe AtmAne jJAnAvaraNIyAdi karmanI dhULathI malina kare che. AnuM mukhya kAraNa kSaNika evA sukhamAM teonI Asakti che; chatAM cAra dRSTivartI jIvomAM kaMIka viveka che. (4) vedyasaMvedyapadavALA :vedyasaMvedyapadavALA jIvo kSaNika sukhamAM Asakta nathI, paNa sarva icchAnA upazamamAM pAramArthika sukha che, ane saMsAramAM upazamabhAvavALA munione sukha che, tema jue che. tethI kvacit bhogAdinI icchA thAya tyAre bhogAdimAM pravRtti kare, topaNa teo kusukhamAM Asakta nahi hovAne kAraNe AtmAne te prakAre karmathI malina karatA nathI. AthI vedyasaMvedyapadavALA jIvonuM citta prAyaH mokSamAM hoya che; kema ke vedyasaMvedyapadavALA jIvonI baLavAna ruci icchAnA abhAvarUpa nirAkuLa AtmabhAvamAM varte che. zA avatAraNikA - tathAdi - avataraNikArya : zloka-82mAM kahyuM ke avedhasaMvedyapadavALA jIvo tatvathI kAryano vicAra karyA vagara AtmAne pApadhUlIthI kharaDe che. tethI avedhasaMvedyapadavALA jIvo tatvathI kAryano vicAra karyA vagara kaI rIte pravRtti kare che ? te spaSTa karavA mATe tathA da=te pramANethI kahe che - zloka : dharmabIjaM paraM prApya, mAnuSyaM karmabhUmiSu / na satkarmakRSAvasya, prayatante'lpamedhasaH / / 83 / / anvayArtha - bhUmipu=karmabhUmiomAM gharmavIgaM paraM manuSya dharmanA bIjarUpa evA zreSTha manuSyabhavane prApya prApta karIne tvameghasI=alpabuddhivALA evA avedhasaMvedyapadavALA jIvo =AnI=dharmabIjanI sarmavRSo-satkarmarUpI khetImAM pratitte na=prayatna karatA nathI. I83.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 zlokArtha : karmabhUmiomAM dharmanA bIjarUpa evA zreSTha manuSyabhavane prApta karIne alpabuddhivALA evA avedhasaMvedhapadavALA jIvo dharmabIjanI satkarmarUpI khetImAM prayatna karatA nathI. / / 3 / / TIkA H yogadRSTisamuccaya/gAthA-83 . 'dharmavIna'=dharmArAM, 'para'=pradhAnaM, 'prApya'=sAdya, tri tavitvA, 'mAnubaM'=mAnuSatva, zvetyAda 'rmabhUmipu'-maratAghAsu, jimitvAda 'na sarvatRSo'-dharmanInAdhAnAvirUpAyAM 'asya'=dharmavInasya, 'pravatatttattvamedhasaH'-alpamataya kRtyartha: rUzA TIkArya : 'dharmavIna' nRtyartha: / / bharatAdi karmabhUmimAM paraM=pradhAna evA, dharmabIjarUpa=dharmanA kAraNarUpa, manuSyapaNAne pAmIne zuM ? ethI kahe che : AvI=dharmabIjanI arthAt manuSyapaNArUpa dharmanA bIjanI, satkarmarUpI kRSimAM=dharmabIjAdhAnAdi rUpa kRSimAM arthAt AtmAmAM yoganA saMskAro nAkhavArUpa dharmabIjanA AdhAnAdirUpa satkarmanI kRSimAM, alpamedhAvALA=alpamativALA evA aveghasaMvedyapadavALA jIvo prayatai na=prayatna karatA nathI, e pramANe artha che. 835 bhAvArtha : zloka-82nA aMte kaheluM ke aveghasaMvedyapadavALA jIvo paramArthathI kAryAkAryano vicAra karatA nathI. te vAta prastuta zlokamAM spaSTa kare che ke alpabuddhivALA evA aveghasaMvedyapadavALA jIvo bharatAdi kSetramAM manuSyabhavane pAmIne paNa dhanaarjunAdimAM ja ke bhogAdimAM zaktino vyaya kare che, paraMtu prApta thayelA manuSyabhavarUpI dharmabIjanI dharmabIjAdhAnAdirUpa kriyAmAM yatna karatA nathI. Azaya e che ke dharmanI niSpatti karavAnuM bIja manuSyabhava che, ane A manuSyabhavane pAmIne yogIo pAsethI tattva sAMbhaLavAmAM ane sAMbhaLIne sthira karavAmAM yatna karavAmAM Ave to AtmAmAM dharmabIjanuM AdhAna thAya che, ane temAMthI dharmanA aMkura yAvat dharmanuM vRkSa pragaTa thAya che. jema sArI bhUmimAM bIjanuM vapana karavAmAM Ave to prathama aMkuro thAya ane pachI khIlelI avasthAvALuM vRkSa paNa pragaTe; tema koI yogya jIva manuSyabhavane pAmIne tattvazravaNa kare to 'A yogamArga tattva che' tevI ruci utpanna thAya, ane AtmAmAM dharmabIjanuM AdhAna thAya, temAMthI jijJAsA Adi guNo pragaTe, ane aMte yogamArganI khIlelI avasthA paNa prApta thAya. vaLI jeonI buddhimAM viparyAsa che evA aveghasaMvedyapadavALA jIvo, kvacit buddhimAna hoya topaNa teonI buddhi kevala bhogasukhonI prAptimAM ke dhanaarjanamAM vaparAya che, paraMtu AtmahitamAM vaparAtI nathI,
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2pa7 yogadaSTisamuccaya/gAthA-83-84 tethI teo alpabuddhivALA che. AthI paramakalyANanuM kAraNa evo manuSyabhava yathAtathA jIvIne vyartha pUrNa kare che. ahIM vizeSa e che ke pUrvamAM jinakuzalacittAdine yogabIja kahela. ahIM manuSyabhava dharmabIja che ane jinakuzalacittAdhirUpa bIjAdhAnanI pravRtti che te satkarmanI khetI che, e prakAre vivakSA karela che. ll83mA avataraNikA : ntirdi - avataraNikArca - to zuM kare che ? bhAvArtha zloka-83mAM kahyuM ke alpabuddhivALA jIvo satkarmarUpI kRSimAM prayatna karatA nathI. to zuM kare che ? te prastuta zlokamAM batAve che : zloka : baDizAmiSavattucche, kusukhe dAruNodaye / saktAstyajanti sacceSTAM, dhigaho dAruNaM tamaH / / 84 / / anvayArtha : vaDazamaSavajuche tArupa sura sattA=baDiza AmiSa jevA tuccha, dAruNa udayavALA kusukhamAM Asakta evA avedyasaMvedyapadavALA jIvo sacceSTAM=saceSTAne cagatti choDe che. prado=aho rAI tamar=dAruNa ajJAnane thidhikkAra thAo. li84nA zlokArya : baDiza AmiSa jevA tuccha, dAruNa udayavALA kusukhamAM Asakta evA avedhasaMvedhaparavALA jIvo saceSTAne choDe che. aho ! dAruNa ajJAnane dhikkAra thAo ! II84 TIkA :varazAmiSa ti nidarzana sthitimAM , suve'=sumone, 'vAruNodaye'= raudravipA, samayaparimANe, "sa'=pRddhI, vimitkAra "canakti sarveda - tharmasAdhana(nI), karmadoSo'yamityAha 'dhigaho dAruNaM tamaH' - kaSTamajJAnamiti yo'rthaH / / 84 / /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 yogadaSTisamuccaya/gAthA-84 TIkArya : vaDazamaSava .. voDartha ! baDiza AmiSanI jema, nidarzana che=dAMta che, ane teno artha spaSTa kare che : matsyanA gaLAne vIMdhe tevA mAchImAranI jALanA kAMTA upara rahelA mAMsa jevA dAruNa udayavALA= raudravipAkavALA, tuccha evA kusukhamAM alpa evA duSTa bhogathI pedA thayelA sukhamAM, Asakta jIvo gRddha evA jIvo, dharmanA sAdhatabhUta evI saceno tyAga kare che. A karmano doSa che, e pramANe kahe che. aho ! dAruNa tamane=dAruNa aMdhakArane dhikkAra thAo=kaSTarUpa ajJAnane dhikkAra thAo. ahIM dANa udayato artha rodravipAka karyo, e samayanI=zAstranI, paribhASA che. I84. bhAvArtha : ahIM baDiza AmiSano artha matsyagalamAMsa karyo. tethI e prApta thayuM ke mAchImAra mAchalAMone pakaDavA mATe je kAMTA upara mAMsa rAkhe che te mAMsa mAchalAnA gaLAmAM kAMTAne bharAvavAnuM sAdhana che. tethI mAchaluM mAMsanI lAlacathI tene khAya che tyAre kSaNabhara sukhane anubhave che, jenuM dAruNa phaLa gaLAmAM kAMTAnI prApti ane aMte mRtyu Ave che, tenA jevuM duSTa bhogothI thayeluM kusukha che. ahIM duSTa bhogothI thanAruM kusukha e che ke je jIvo bhogone sArabhUta mAne che ane bhUtakALanA pApAnubaMdhI puNyathI te bhogasAmagrIne pAmIne kaMIka kSaNika sukha meLave che, topaNa te sukhamAM gADha Asaktine kAraNe vartamAnamAM klezane anubhave che, ane tenAthI baMdhAyelAM kliSTa karmone kAraNe durgatinA paribhramaNarUpa raudravipAkane pAme che. jemAM mAMsane khAvAnA kSaNabhara sukhane anubhavIne mAchalAne tALumAM kAMTAnI prApti thAya che, je tatkALa klezanuM kAraNa che, ane aMte aniSTa phaLarUpa mRtyunI prApti thAya che; tema duSTa bhogone bhogavanArA jIvo bhAgakALamAM kaMIka sukhano anubhava kare che, topaNa bhogamAM Asaktine kAraNe icchAnI gRddhirUpa saMklezane tatkAla pAme che, ane pariNAme durgationA aniSTa phaLane pAme che. ahIM duSTa bhogathI pedA thayelA kusukhane grahaNa karavAthI arthathI e prApta thayuM ke je jIvo puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI bhogo prApta kare che te bhogo kusukha nathI, paraMtu bhUtakALamAM karAyelA ucita anuSThAnanA phaLarUpe prApta thayelA uttama bhogo che, ane te bhogakALamAM paNa teone icchAnA zamanathI kaMIka sukha thAya che, ane uttama bhogonA bhogathI raudravipAkavALuM koI phaLa nathI, paraMtu te bhogothI tRptine anubhavIne saMyamanA pariNAmavALA thAya che, ane krame karIne adhika sukha meLave che. te sukha anarthanuM bIja nathI, kevala hitanI paraMparAnuM kAraNa che. vaLI kusukhamAM Asakta thayelA avedyasaMvedyapadavALA jIvo to dharmanA sAdhanarUpa evI saceSTAne choDe che, jyAre puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI meLavelA uttama sukhavALA evA vedasaMvedyapadavartI jIvo meLavelA dhanAdino dharmamAM vyaya karIne saceSTAne poSe che. arvasaMvedyapadavALA A prakAranA kusukhamAM Asakta thaIne satuceSTAne choDe che, e dAruNa ajJAna che, ema batAvIne e batAvavuM che ke jIvano svabhAva yathArtha
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 yogadaSTisamuccaya/gAthA-84-85 tattvane jovAno che, paraMtu jIvamAM karmadoSane kAraNe raheluM evuM kaSTakArI ajJAna satuceSTAno tyAga karAvIne jIvane asatuceSTAmAM pravRtti karAve che. ahIM 'dhiLuM aho !" kahyuM, te "aho' zabda khedaarthaka avyaya che. tethI graMthakAra e batAve che ke khedanI vAta che ke kaSTakArI ajJAna jIvane A rIte dharmasAdhananI satuceSTAno tyAga karAve che. dAruNa udayano artha TIkAmAM raudravipAka karyo, ane khulAso karyo ke A samaya paribhASA che. teno artha e che ke sAmAnya rIte karmano udaya hoya tyAM udaya zabda vaparAya, vipAka nahi; ane dAruNa udaya kahevAthI kharAba karmono udaya atyAre vartI rahyo che, paraMtu udayano artha vipAka karyo e zAstranI paribhASA che. tethI e prApta thAya ke saMsAramAM bhogavAtA kusukha raudra vipAkavALA che; arthAt AnA pariNAme kusukha bhogavanArane bhAvimAM raudravipAkanI prApti thaze arthAtu bhAvimAM mahAkadarthanAnA phaLanI prApti thaze. ll84nA avataraNikA : upasaMharannAha - avataraNikArca - upasaMhAra karatAM graMthakAra kahe che - bhAvArtha : zloka-57mAM dIprASTi sUkSmabodhathI rahita che tema batAvyuM. tyAra pachI zloka-65-66mAM sUkSmabodhanuM svarUpa batAvyuM ane kahyuM ke Avo sUkSmabodha mitrAdi cAra dRSTimAM nathI. tyArapachI zloka-17mAM batAvyuM ke mitrAdi cAra dRSTimAM avedyasaMvedyapada ulbaNa=prabaLa hovAne kAraNe teone pAramArthika vedyasaMvedyapada AvI zakatuM nathI, ane tene kAraNe cAra dRSTimAM sUkSmabodha nathI. tethI e phalita thayuM ke sUkSmabodhanI prAptinuM kAraNa vedasaMvedyapada che, ane tene vighAta karanAruM aveghasaMvedyapada che. tethI zloka-17thI avedyasaMvedyapada ane vedasaMvedyapada kevuM che tenI carcA karIne aveghasaMvedyapadanI anarthakAritA zloka-84 sudhI batAvI. have teno upasaMhAra karatAM graMthakAra kahe che : zloka : avedyasaMvedyapadamAndhyaM durgatipAtakRt / satsaGgAgamayogena, jeyametanmahAtmabhiH / / 85 / / anvayArtha :vedyasaMvedaparva avedhasaMvedyapada sAa=aMdhabhAvarUpa che, kutipAtavR-durgatinA pAtane karanAruM che. A sa mayona satsaMga ane AgamatA yogathI mahAtmama=mahAtmAo vaDe cAra daSTivALA jIvo vaDe ya--jitAvuM joIe. I85
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-85 260 blokArdha : avedhasaMvedyapada aMdhabhAvarUpa che, durgatinA pAtane karanAruM che. A satsaMga ane AgamanA yogathI cAra daSTivALA jIvo vaDe jitAvuM joIe=cAra daSTivALA jIvoe jItavuM joIe. ll85 TIkA :_ 'avedyasaMvedyapadam'-uktalakSaNaM, 'AndhyaM'-andhabhAvarUpam, ata evAha 'durgatipAtakRt' durgatipAtakaraNazIlam, 'satsaGgAgamayogena'-viziSTasaGgAgamasambandhenetyarthaH ekavadbhAvaH ubhayaprAdhAnyakhyApanaparaH, 'jeyam' 'etad' avedyasaMvedyapadaM, 'mahAtmabhiH'=pumbhiH, asyAmeva bhUmikAyAmanyadA jetumazakyatvAt / ata evAnuvAdaparo'pyAgama iti yogAcAryAH, ayogyaniyogA'siddheriti / / 85 / / TIkArca - 'mavedasaMveda' ... siddhiita | ukta lakSaNavALuM=zloka-75mAM batAvyuM evA lakSaNavALuM avedhasaMvedyapada, AMdhya che=aMdhabhAvarUpa che. AthI ja kahe che : durgatinA pAta karanAruM che=durgatinA pAtakaraNa svabhAvavALuM che. satsaMga ane AgamayogathI viziSTa puruSano yoga ane AgamanA saMbaMdhathI A avedhasaMvedyapada, mahAtmA puruSa vaDe jItavA yogya che. ahIM prazna thAya ke mahAtmA vaDe ja jItavA yogya che, anya vaDe kema nahi ? tethI kahe che : acAneva bhUmithI--A ja bhUmikAmAM yoganI cAra dRSTirUpa A ja bhUmikAmAM, mahAtmAo avedhasaMvedyapada jItI zake che. atyadAHdaSTi vagaranI bhUmikAmAM, jItavuM azakya che. ahIM satsavoona e kathanamAM, satsaMga ane Agama e be pada dvArA asaMvedyapadane jItavAnuM che; Ama chatAM ekavad bhAva batAvavA mATe "satyamathona' e tRtiyA ekavacanano prayoga che, ane A ekavarbhAva ubhayatA prAdhAnya khyApanamAM para che arthAt avedhasaMvedyapadane jItavAmAM satsaMga paNa pradhAna kAraNa che ane Agamato yoga paNa pradhAna kAraNa che, te batAve che. tethI te baMne ekarUpa batAvavA mATe ekavabhAvano prayoga karela che. gata va - AthI ja-pUrvamAM kahyuM ke cAra daSTivALA mahAtmAoe avedhasaMvedyapada jItavuM joIe AthI ja, 'anuvAdapara ja Agama che' e pramANe yogAcAryo kahe che; kema ke ayogyamAM viyoganI asiddhi che=cAra daSTi bahAranA ayogya jIvomAM vedasaMvedyapadanA viyoganI Agama dvArA asiddhi che. tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. 8pA noMdha :- anuvAparoDapa mAM 'pa' zabda 'vAra' arthamAM che. bhAvArtha :avedyasaMvedyapada zloka-75mAM batAvyuM evA lakSaNavALuM che, je padArthanA vAstavika svarUpane dekhADavAmAM
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-85 261 aMdhabhAvarUpa che. tenAthI avedyasaMvedyapadavALA jIvo pApakarma karIne durgatimAM jAya che, tethI avedyasaMvedyapada durgatinA pAtane karavAnA svabhAvavALuM che ema kahela che. A rIte avedyasaMvedyapadanuM svarUpa batAvyA pachI upasaMhArarUpe kahe che ke "mahAtmAe satsaMga ane AgamanA yogathI A aveghasaMvedyapadane jItavuM joIe.' Azaya e che ke cAra dRSTivALA jIvo yogamArgamAM pravRtta che, tethI mahAtmAo che. Ama chatAM teomAM hajI avedasaMvedyapada saMpUrNa naSTa nathI, topaNa yogamArgano kaMIka ughADa thavAthI avedyasaMvedyapada zithila thayeluM che. tethI prastuta upadeza sAMbhaLIne jo teo prayatna kare to satsaMga ane AgamanA yogathI tene jItI zake. tethI graMthakAra kahe che ke cAra dRSTivALA mahAtmAoe viziSTa puruSanA saMga dvArA ane AgamanA paricaya dvArA A avedyasaMvedyapadane jItavuM joIe. ahIM koIne prazna thAya ke aveghasaMvedyapada anarthakArI che, to graMthakAra badhAne jItavAnuM na kahetAM cAra dRSTivALA mahAtmAone ja jItavAnuM kema kahe che ? tethI graMthakAra khulAso kare che : A ja bhUmikAmAM rahelA jIvo aghasaMvedyapadane jItI zake che, paraMtu anyadA=jyAre A bhUmikA prApta karI nathI tyAre, A avedyasaMvedyapadane jItavuM temanA mATe azakya che. mATe cAra dRSTivALA mahAtmAne jItavAnuM kahela che, ane tenI puSTi karavA mATe kahe che ke Agama paNa daSTi bahAra rahelA jIvomAM vartatA avedyasaMvedyapadane dUra karI zakatuM nathI, paraMtu yogyatAne pAmelA jIvo zAstravacananA nimittane pAmIne avedyasaMvedyapadane dUra karI zake che. AthI karIne anuvAdapara ja Agama che ema yogAcAryo kahe che. Azaya e che ke yogane jANanArA AcAryo kahe che ke zAstra to bhagavAnanA vacanano anuvAda karavAmAtramAM ja tatpara che, paraMtu koI jIvamAM rahelA adyasaMvedyapadane dUra karI zakatuM nathI, ke koI jIvamAM rahelA doSone kADhI zakatuM nathI; paraMtu yogyatAne pAmelo evo jIva svaprayatnathI doSone kADhI zake che, ane te doSa kADhavA mATe ucita dizA batAvavA mAtramAM zAstra sahAyaka che; ane jo zAstra koInA doSonuM umUlana karI zakatuM hoya to pakSapAta vagara sarva jIvonA doSonuM umUlana kare, paraMtu zAstra tema karatuM nathI, tethI te zakya nathI. AthI kahe che ke ayogyamAM niyoganI asiddhi che=ayogya jIvomAM zAstra vedasaMvedyapadano niyoga karI zakatuM nathI. ahIM mahAtmAe avedyasaMvedyapada jItavuM joIe ema kahyuM, tyAM koIne zaMkA thAya ke prastuta cothI dRSTi cAle che, tethI cothI dRSTivALAne avedyasaMvedyapada jItavA mATe kahela haze; paraMtu tema nathI, vastutaH mahAtmA zabdathI cAre daSTivALAne grahaNa karavA che, ane teno nirNaya A rIte thAya che : zloka-57mAM cothI dRSTinuM svarUpa batAvyuM ane temAM kahyuM ke cothI dRSTi sUkSmabodharahita che, ane tenuM spaSTIkaraNa zloka-kalanI TIkAmAM karyuM ke dIprAdRSTimAM sUkSmabodha nathI ane nIcenI traNa dRSTimAM paNa nathI. tyAM sudhImAM cothI dRSTinuM mULa kathana pUruM thayuM. tyAM prazna thayo ke vedasaMvedyapadathI sUkSmabodha thAya che, to cAra dRSTimAM vedasaMvedyapada kema nathI ? tethI avedyasaMvedyapada ane vedasaMvedyapada cAra dRSTimAM kevuM che te
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 yogadaSTisamuccaya/gAthA-85-86 zloka-17mAM batAvyuM. te zloka-17nI TIkAmAM kahyuM ke pahelI cAra dRSTimAM avedyasaMvedyapada ulbaNa che. tyAra pachI vedyasaMvedyapada ane avedyasaMvedyapada zuM che tene spaSTa karavA mATe zloka-84 sudhI carcA karI, ane tyAra pachI upasaMhAra karatAM kahyuM ke mahAtmAoe A avedyasaMvedyapadane jItavuM joIe; ane zloka-97nI TIkAnA kathanathI nakkI thAya che ke cAra dRSTimAM avedyasaMvedyapada che, tethI cAra dRSTivALA jIvoe avedyasaMvedyapadane jItavA mATe yatna karavo joIe. vaLI zloka-30mAM kahela ke ghaNo bhAvamala kSINa thAya tyAre jIva yogabIjanuM upAdAna kare che, ane te yoganI prathama dRSTi che; ane tyAra pachI kahyuM ke A bhAvamala kSINa kyAre thAya ? teno khulAso zloka31mAM karyo ke caramapudgalaparAvartamAM A bhAvamala kSINa thAya che. tyAM prazna thAya ke caramapudgalaparAvartamAM bhAvamala kSINa thayo che te kevI rIte nakkI thAya ? tethI zloka3ramAM kahyuM ke je kAraNathI caramAvartanuM AvuM lakSaNa che, tethI te lakSaNa uparathI caramAvartimAM AvelA jIvomAM bhAvamala kSINa che te nakkI thAya che, ane tethI teo yogabIja grahaNa kare che te nakkI thAya che. tyAra pachI zloka-33mAM kahyuM ke AvA prakAranA mahAtmAone zubhanimittasaMyoga thAya che. tethI pahelI cAra dRSTivALA jIvone paNa mahAtmA tarIke saMbodhana karela che, ane teone paNa zubhanimittano saMyoga thAya che, jenAthI teo avevasaMvedyapada jItI zake che. tethI arthathI pahelI cAra dRSTivALA jIvo avedhasaMvedyapadane jItavAnA adhikArI che, e phalita thayuM. I8pA avataraNikA - ata eva jayaliGgAnyAha - avataraNitArtha - AthI ja=pUrvazlokamAM kahyuM ke mahAtmAoe avedhasaMvedhapadane jItavuM joIe, AthI ja, jayanAM liMgone kahe che - bhAvArtha : zloka-85mAM upasaMhArarUpe kahyuM ke cAra dRSTivALA mahAtmAoe avedyasaMvedyapada jItavuM joIe. te vacana sAMbhaLIne ullasita thayelA vIryavALA mahAtmAo avedyasaMvedyapadane jItavA mATe yatna kare, to paNa te avedyasaMvedyapada jitAyuM che ke nahi teno nirNaya karavo joIe. AthI avedyasaMvedyapada jitAyuM che tenAM liMgo prastuta zlokamAM batAve che : zloka : jIyamAne ca niyamAdetasmiMstattvato nRNAm / nivartate svato'tyantaM, kutarkaviSamagrahaH / / 86 / /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 yogadaSTisamuccaya/gAthA-86 anvayArtha : ra=ane tattva=tatvathI pazcim nIyamane A jitAye chate avedhasaMvedyapada jitAye chate nRVIE manuSyone niyama=niyamathI svataH-potAnI meLe viSama =kutarkaviSamagraha atyanta atyaMta nivartita rivartana pAme che. II86 zlokArca : ane tatvathI avedhasaMvedhapada jitAye chate manuSyone niyamathI potAnI meLe kutarkaviSamagraha atyaMta vivartana pAme che. pa86o. TIkA - 'jIyamAne ca niyamAdetasmin' avedyasaMvedyapade mahAmithyAtvanibandhane pazutvAdizabdavAcye 'tattvataH'= paramArthena, 'nRNAM' paMsAM, 'nivartate' 'svata'=AtmanaivA'paropadezena, nimittAbhAve naimittikAbhAvAt 'atyantaM'-nitarAM samyagjJAnayogAt, AgamaprAmANyAvagamAt 'kutarkaviSamagraho' dRSTApAyahetutvena graha iva grahaH / / 86 / / TIkArya : navamAne .... pradara zA tatvathI=paramArthathI, mahAmithyAtvanuM kAraNa, pazuvAdi zabdathI vAcya evuM A=avedhasaMvedyapada, jitAye chate, puruSano kutarkaviSamagraha=daSTa apAyano hetu hovAne kAraNe grahanA jevo graha, svata=AtmAthI ja aparopadezathI, niyamathI atyaMta vivartana pAme che; kema ke samyajJAnano yoga che=avedhasaMvedyapada jitAye chate samyajJAnano yoga che, ane samyajJAnano yoga hovAthI AgamaprAmANyano avagama che. tethI kutarkaviSamagraha atyaMta vivartana pAme che ema avaya che. ahIM svataH nivartana pAme che temAM hetu kahe che : nimittano abhAva hote chate kutarkanA nimittarUpa avedhasaMvedyapadano abhAva hote chate, vaimittikano abhAva che kutarkaviSamagrahano abhAva che. ll86 bhAvArtha : avedyasaMvedyapada eTale padArtha je rIte vaMdana karavA yogya nathI te rIte tenuM vedana karAve arthAt viparIta vedana karAve tevo bodha. tenA kAraNe jIvane viparyAsanI buddhi thAya che, tethI avedyasaMvedyapadane mahAmithyAtvanuM kAraNa kahyuM che. vaLI jema pazuo atyaMta avicAraka hoya che, tema avedyasaMvedyapadavALA jIvo viSayomAM gADha Asakta thaIne tattvanA viSayamAM avicAraka bane che, tethI avedyasaMvedyapadane pazuvAdi zabdathI vAcya kahela che. 'pazutvAdi' padamAM Adi zabdathI saMmUrchAimanuM grahaNa karavuM. saMmUcchima jIvo jema mUDha hoya che tethI mAtra
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 yogadaSTisamuccaya/gAthA-86 viSayomAM pravRtti kare che, tema avedyasaMvedyapadavALA jIvo paNa mAtra viSayomAM pravRtti kare che. cAra dRSTivALA jIvo kaMIka tattvanI vicAraNA karIne avedyasaMvedyapadane zithila kare che, topaNa paramArthathI avedyasaMvedyapada jitAyuM nathI; paraMtu yogIo pAsethI aveghasaMvedyapadanI anarthakAritAne jANIne puruSanA yogathI ke AgamathI te cAra dRSTivALA jIvo paramArthathI avedyasaMvedyapadane jIte tyAre teomAM rahelo kutarkarUpI viSamagraha niyamathI atyaMta vivartana pAme che. ahIM niyamathI kahevAthI e phalita thayuM ke aveghasaMvedyapada jitAya eTale niyamA kutarkaviSamagraha dUra thAya che; ane atyaMta kahevAthI e prApta thayuM ke cAra dRSTivALAone paNa kaMIka kutarkaviSamagraha dUra thayo che, topaNa atyaMta dUra thayo nathI, paraMtu paramArthathI avedyasaMvedyapada jitAI jAya tyAre kutarkaviSamagraha sarvathA nivartana pAme che. ahIM prazna thAya ke avedyasaMvedyapada jitAvAne kAraNe sarvathA kutarkaviSamagraha kema nivartana pAme ? tethI graMthakAra kahe che : jIvamAMthI avedyasaMvedyapada cAlyuM jAya che tyAre jIvane samyajJAnano yoga thAya che arthAt tyAre tenAmAM tevI nirmaLa prajJA pragaTe che ke jethI tenA bodhamAM padArthane prAmANika rIte jovAnI jJAnazakti pragaTe che. tethI tenA samyajJAnamAM tene dekhAya che ke "atIndriya padArtho chadmasthanA jJAnanA viSaya nathI, ane svamati pramANe yathAtathA atIndriya artho joDavAthI te prApta thatA nathI, paraMtu je puruSa sarva padArthone sAkSAt jue che evA sarvajJanA vacanathI atIndriya padArtho jaNAI zake che. mATe paraloka arthe je kaMI yatna karavAno che, temAM atIndriya padArthone kahenArA AgamavacanAnusAra pravRtti karavI joIe, paraMtu svamati anusAra nahi." AvuM samyajJAna pragaTela hovAthI AgamaprAmANyano bodha thAya che. tethI te puruSa yatnapUrvaka avedyasaMvedyapadane jItI le tyAre AgamanA prAmANyanA baLathI atIndriya padArthono nirNaya karavA prayatna kare che, paraMtu svamatinA vikalpathI atIndriya padArthone jANavA prayatna karato nathI. atIndriya padArthone jANavAnA viSayamAM kutarkaviSamagraha eTale svamati pramANe vikalpa karIne atIndriya padArthono nirNaya karavAnI mati. AgamaprAmANyano svIkAra karavAthI kutarkarUpI viSamagraha raheto nathI, tethI mativikalpo dUra thAya che. ahIM kutarkane spaSTa karavA mATe TIkAmAM batAvyuM ke "daSTa apAyano hetu hovAne kAraNe grahanA jevo graha che. tenAthI e prApta thAya che jema koI puruSa bhUta AdithI gRhIta thayo hoya tyAre te graha=bhUtano vaLagADa tenA mATe dRSTa apAyano hetu che=pratyakSa anarthano hetu che, tema je jIvo atIndriya padArthomAM kutarko kare che teo te kutarkathI viparIta bodha karIne AtmakalyANanI pravRtti yathAtathA kare che, je teonA hitane badale ahitanuM kAraNa bane che; kema ke je hetu mATe te pravRtti kare che te phaLane te pravRttithI te meLavI zakato nathI, ane te pravRttithI te phaLanI aprAptinuM kAraNa tenAmAM rahelo kutarkano pariNAma che. mATe kutarka dRSTa apAyano hetu hovAthI grahanA jevo graha che.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-86-87 25 yoganI cAra dRSTivALA jIvo AtmakalyANa mATe tapa-saMyamamAM yatna karatA hoya, Ama chatAM avedyasaMvedyapada jitAyuM nathI, tethI teomAM kaMIka kutakarUpI viSamagraha varte che. tethI zAstranA padArtho svamati pramANe joDIne potAnI uttama saMyamanI kriyAne kaMIka niSphaLa kare che. tethI teomAM vartato kutarkarUpI viSamagraha dRSTa apAyano hetu che. vaLI jeo dRSTinI bahAranA che teomAM to aveghasaMvedyapada paNa atyaMta che, ane tenA kAraNe teomAM kutarkazakti paNa atizayita che, jethI parama kalyANanA kAraNabhUta evI tapa-saMyamanI pravRtti paNa teo karatA nathI; ane kvacituM kare to paNa saMsAranA anarthakArI phaLamAM paryavasAna pAme che. A rIte kalyANane arthe karAtI uttama pravRttine paNa niSphaLa karAvanAra A kutarka che, tethI daSTa apAyano hetu che. ahIM TIkAmAM kahyuM ke paramArthathI avedyasaMvedyapada jitAye chate kutarkaviSamagraha svataH nivartana pAme che. temAM heta Apyo ke "nimittanA abhAvamAM naimittikano abhAva che. tenAthI e kahevuM che ke jIvamAM vartatuM. avedyasaMvedyapada e kutarka karavAnuM nimitta kAraNa che. jyAre jIva viziSTa puruSanA saMga dvArA ke AgamanA yogathI avedyasaMvedyapadane jItI le che, tyAre kutarkane kADhavA mATe paropadezanI jarUra rahetI nathI; kema ke kutarkanuM nimitta avedyasaMvedyapada jItavAthI, nimitta jatAM naimittika evo kutarka raheto nathI. IITakA avataraNikA : kiMviziSTo'yamityAha - avatAraNiyArtha: kevA prakArano viziSTa Akutarka che? ti=Nataene, kahe che - bhAvArtha zloka-86mAM kahyuM ke avedasaMvedyapada nivartana pAme to kutarka atyaMta nivartana pAme che. tethI prazna thAya ke kutarka kevo che ? te batAvavA mATe kutarkanI anarthakAritAnuM svarUpa prastuta zlokamAM batAve che : zloka - bodharogaH zamA'pAya:, zraddhAbhaGgo'bhimAnakRt / kutarkazcetaso vyaktaM, bhAvazatruranekadhA / / 87 / / anvayArtha : vAgharoDA: zamADapAya: zraddhAmafmamAnavRt kutabodha mATe roga, zama mATe apAya, zraddhAno bhaMga karanAra, abhimAna karanAra evo kutarka vetasa =cittanoaMtaHkaraNano gA =aneka prakAre vyavaa=pragaTa bhAvezatru=bhAvazatru che. I87nA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 yogadRSTisamuccaya/gAthA-87 zlokArtha H bodha mATe roga, zama mATe apAya, zraddhAno bhaMga karanAra, abhimAnane karanAra evo kutarka aMtaHkaraNano aneka prakAre pragaTa bhAvazatru che. II87 TIkA H 'voyaro: '-taghathAvasthitopaghAtamAvAt, 'zamA'pAva:'-asaminivezananavAt, 'zraddhAmaGgA' AgamArthA'pratipatte:, 'abhimAnakRt' mithyAbhimAnajanakatvAt, evaM 'kutarka' AgamanirapekSa ityarthaH, jimityAda'cetata:'=anta:rAsya 'mAvazatru:' - paramArtharipu: 'ane thA'-ArthApavAAtigarabAnuM ||87|| TIkArya : 'vovaronaH' AryApavAnAviAragAm / / (1) kutarka, bodha mATe roga che; kema ke tenAthI yathAvasthita bodhano upaghAta thAya che. (2) kutarka, zama mATe apAya che; kema ke asad abhinivezanuM janakapaNuM che. (3) kutarka, zraddhAno bhaMga karanAra che; kema ke AgamanA arthamAM apratipatti che=asvIkAra che. (4) kutarka, abhimAnane karanAro che=pote tarkathI vastu joI zake che tevA abhimAnane karanAro che; kema ke mithyAabhimAnanuM janakapaNuM che. A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, AgamanirapekSa evo kutarka cittano=aMtaHkaraNano, aneka prakAre bhAvazatru che=5ramArthazatru che; kema ke Arya apavAdAdi=Arya apalApAdi karAvanAra che. II87 / / * ahIM AryApavavArtA mAM 'Avi' padathI AryanA kathananI niMdA grahaNa karavI. bhAvArtha : (1) aveghasaMvedyapadane kAraNe jIvamAM je kutarka pragaTe che te jIvanA bodha mATe roga jevo che; kema ke rogathI jema zarIranuM yathAvasthita svarUpa upaghAta pAme che, tema kutarkathI bodhanA yathAvasthita svarUpano upaghAta thAya che. AthI dRSTi bahAranA jIvo kutarka karIne potAnA bodhane malina kare che, ane dRSTivartI jIvo paNa svasvadarzananA rAgathI atIndriya padArthomAM yathAtathA vikalpa karIne UThatA kutarka dvArA potAnA bodhane upaghAta kare che. (2) vaLI kutarka zama mATe apAya che arthAt anarthane ka2nA2o che. jIvano bodha jIvane hitamAM pravRtti karAve che, ane je jIvane samyagbodha che te jIvano bodha tenA hitarUpa evA zamapariNAmamAM yatna karAve che; kema ke samyagbodhamAM jIvane dekhAya che ke 'zamabhAvano pariNAma ja jIvanuM ekAMte kalyANa karanAra che, ane tenAthI viparIta evo azamabhAva jIva mATe anarthane karanAro che.' tethI sAco bodha zamabhAvane pragaTa
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 yogadaSTisamuccaya/gAthA-87-88 karavAnuM kAraNa che, vaLI, kutarka zamabhAva mATe vijJabhUta che; kema ke asad abhinivezano janaka che, ane asad abhiniveza jIvanA tattvanA yathArtha bodhane anukULa evA zamabhAvanA pariNAma pratye javAmAM vidgabhUta che. ahIM kutarka svamatinA vikalparUpa che, ane te kutarka sarvajJanA vacanathI viparIta evA asatuM padArtha pratye abhiniveza karAve che, ane asat padArthano abhiniveza samabhAvano nAza kare che. tethI kutarka zama mATe apAyarUpa che. (3) vaLI A kutarka zraddhAnA bhaMga karanAro che; kema ke svamatinA vikalpathI kutarkavALA jIvo atIndriya padArthone joDe che; paraMtu atIndriya padArthone kahenArA sarvajJanA vacanarUpa AgamArthane svIkAratA nathI. kvacit syAdvAdane mAnanArA hoya ane svamati pramANe mAnatA hoya ke huM sarvajJanA vacanane pramANa mAnuM chuM; Ama chatAM jemaNe avedyasaMvedyapada jItyuM nathI evA ArAdhaka paNa cAra dRSTivartI jIvo, svamati pramANe Agamano artha karIne sarvajJanA vacanathI viparIta rucine dRDha kare che. tethI temanAmAM rahelo kutarka zraddhAnA bhaMga karanAro che. AthI zloka-8pamAM graMthakAre kahyuM ke mahAtmAoe avedyasaMvedyapada jItavA mATe prayatna karavo joIe, jethI kutarka dvArA AgamanA arthanI viparIta svIkRti thAya nahi (4) vaLI A kutarka abhimAnane karanAro che; kema ke mithyA abhimAnano janaka che. Azaya e che ke atIndriya padArthone huM joI zakuM chuM e prakAranA mithyA abhimAnane kutarka utpanna kare che, tethI kutarkane abhimAna karanAro kahyo che. A rIte AgamanirapekSa evo kutarka AryanA apalApAdi karavA dvArA cittano aneka prakArano bhAvazatru che. Azaya e che ke je vastu svayaM joIne "A Ama ja che' evo nirNaya karIne kahe te Arya kahevAya; ane atIndriya padArthone sAkSAt jonAra sarvajJa che, chabastha atIndriya padArthone sAkSAt joI zakatA nathI. tethI Arya evA sarvajJa puruSe atIndriya padArtho je rIte kahyA che te rIte jANIne temanA vacana pramANe te padArthone koI kahe, to te paNa Arya che; kema ke teo svayaM sAkSAt atIndriya padArtho jotA nathI, topaNa atIndriya padArthone jonArA sarvajJanA vacananA baLathI "A Ama ja che' tevo nirNaya karIne kahe che. tethI teo paNa Arya che; ane te Arya puruSoe je kaMI kathana karyuM che teno amalApa karIne svamati pramANe vikalpa karIne jeo kahe che teo potAnA aMtaHkaraNane Arya puruSanA apalopathI malina kare che. A rIte AgamanirapekSa pravartato kutarka cittano bhAvazatru che. ll8LA avataraNikA : yatazcaivamata: kimityAha - avataraNikArya : je kAraNathI Ama che arthAt zloka-87mAM batAvyuM e rIte kutarka aneka prakAre cittano bhAvazatru che, ema che. AnAthI zuM? arthAt AnAthI bacavA mATe zuM karavuM joIe ? titiene kutarkathI bacavA mATe zuM karavuM joIe ene, kahe che -
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 yogadaSTisamuccaya/gAthA-88 bloka : kutarke'bhinivezastanna yukto muktivAdinAm / yuktaH punaH zrute zIle, samAdhau ca mahAtmanAm / / 88 / / anvayArtha : tate kAraNathI zloka-88mAM kahyuM te rIte kutarka citano aneka prakAre bhAvazatru che te kAraNathI, muktinA=muktivAdIone mokSa mATe yatna karanArA evA yogIone yukata kutarkamAM miniverA = abhiniveza yuvo nayukta nathI. punA=vaLI mahAtmanA=mahAtmAone muktivAdI evA mahAtmAone zrute zIne samAdho gha=zrata, zIla ane samAdhimAM yuvattAyukta che=abhiniveza yukta che. 88 zlokArca - zloka-88mAM kahyuM te rIte kutarka citano aneka prakAre bhAvazatru che te kAraNathI, mokSa mATe yatna karanArA evA yogIone kutarkamAM abhiniveza yukta nathI; vaLI muktivAdI evA mahAtmAone zrata, zIla ane samAdhimAM abhiniveza yukta che. ll88aaaa TIkA - 'kutarke'-uktalakSaNe, 'abhinivezaH'tathAtadgraharUpaH, kimityAha-'na yuktaH', keSAmityAha 'muktivAdinAM'-saMnyAsinAmityarthaH, 'yuktaH punaH' 'zrute' Agame, 'zIle'-paradrohaviratilakSaNe 'samAdhau ca'-dhyAnaphalabhUte 'mahAtmanAM' muktivAdinAm, abhinivezo yukta iti / / 88 / / TIkArca - 'ta' ... rUti | ukta lakSaNavALA kutarkamAM, muktivAdI evA saMnyAsIone tathAtaTThaharUpa= 'A Ama ja che te prakAre tenA svIkArarUpa, abhiniveza yukta nathI. vaLI zratamAM AgamamAM, paradrohaviratisvarUpa zIlamAM ane dhyAnanA phaLabhUta samAdhimAM mahAtmAone muktivAdIone, yukta cheabhiniveza yukta che. 'ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. II88 bhAvArtha : zloka-87mAM batAvyo tevA lakSaNavALo kutarka che. tethI mokSanA arthI evA jIvoe kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahi arthAt atIndriya koI paNa padArtha svamati anusAra "A Ama che' tevo vikalpa UThe to temAM, "A A prakAre ja che e prakAranA grahaNarUpa vikalpa karavo te rUpa abhiniveza, muktivAdIoe karavo joIe nahi. ahIM prazna thAya ke to pachI muktivAdIoe kyAM abhiniveza karavo joIe ? tethI graMthakAra kahe che :
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-88-89 209 atIndriya padArthono nirNaya ka2vA mATe muktivAdIoe AgamamAM abhiniveza ka2vo joIe arthAt svamati pramANe potAne 'A atIndriya padArtha Ama che' tema jaNAyuM hoya, to te padArtha 'tema ja che ke nahi ?' teno nirNaya karavA mATe AgamamAM abhiniveza karavo joIe; jethI potAne jaNAyelo padArtha jo AgamAnusArI hoya to 'te Ama che' tema abhiniveza thAya, ane jo AgamAnusArI na hoya to AgamamAM abhiniveza hovAne kAraNe svamatimAM UThelA 'te Ama che' evA vikalpamAM abhiniveza thAya nahi. mATe kutarkamAM abhinivezanA parihAra mATe muktivAdIoe AgamamAM abhiniveza ka2vo joIe. vaLI jema atIndriya padArthano bodha ka2vA mATe Agama upakAraka che mATe temAM abhiniveza karavo joIe, tema Atmahita mATe atyaMta kAraNIbhUta evA zIla ane samAdhimAM paNa muktivAdIoe abhiniveza karavo joIe, jethI mokSane anukULa pravRttithI hita thAya. ahIM zIlano artha karyo ke '52drohanI virati svarUpa zIla che.' tethI e artha prApta thAya ke je sAdhu mana, vacana, kAyAne bhagavAnanA vacanAnusAra saMvRta karIne ucita pravRttimAM pravartAve che, te sAdhu jagatanA jIvamAtranA drohathI virAma pAmelA evA zIlavALA che; kema ke, asaMvRta evA mana-vacana-kAyAnA yogathI jagatanA jIvonI hiMsA thAya che, jIvone pIDA thAya che, jIvonA kaSAyanA udrekamAM pote nimitta bane che; jethI paranA ahitane anukULa evI mana-vacana-kAyAnI te pravRtti bane che. tenAthI virAma pAmavuM te zIla che; ane AvA zIlamAM abhiniveza rAkhavAthI svamati pramANe pravRtti ka2vAno kutarka UThato nathI, paraMtu AtmAne saMvRtacArI banAvavAnuM kAraNa bane che. vaLI muktivAdIoe jema mokSanA upAyabhUta AgamamAM ane zIlamAM abhiniveza ka2vo joIe, tema dhyAnanA phalabhUta evI nirlepadazArUpa samAdhimAM abhiniveza karavo joIe; jethI apramAdabhAvathI dhyAnaadhyayanAdimAM pravRtti thAya, ane krame karIne nirlepadazA pragaTe, jethI jIva vItarAga thaIne A saMsArathI para evA mokSarUpa phaLane pAme. saMkSepathI prastuta zlokanuM tAtparya e che ke atIndriya padArthamAM svamati anusAra 'A padArtha Ama che' tevo vikalpa UThe, to temAM abhiniveza karavo joIe nahi; paraMtu mokSaprAptinA eka upAyabhUta zAstra, zAstrAnusA2I ucita kriyArUpa zIla, ane dhyAnanA phaLabhUta evI nirlepadazArUpa samAdhimAM abhiniveza karavo joIe; jethI te traNamAM yatna karavAnuM sattva ullasita bane ane kutarkathI AtmAnuM rakSaNa thAya; ane A rIte prayatna karavAmAM Ave to cAra dRSTivALA mahAtmAo kutarkane jItI zake. II88 // avataraNikA : zloka-88mAM kahyuM ke mokSanA arthI jIvoe mokSanA upAyabhUta zruta, zIla ane samAdhimAM yatna karavo joIe. have zruta, zIla ane samAdhinI niSpattinA avaMdhya kAraNarUpa pArthakaraNamAM paNa abhiniveza karavo joIe, te batAve che; jethI temAM karAyelA abhinivezathI zruta, zIla ane samAdhi pragaTe, ane tenA kAraNe mokSarUpa phaLa prApta thAya.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 yogadaSTisamuccaya/gAthA-89 zloka : bIjaM cAsya paraM siddhamavandhyaM sarvayoginAm / parArthakaraNaM yena, parizuddhamato'tra ca / / 89 / / anvayArtha : gha=ane ca=AnuM kRtAdinuM paraM varce vInaM pradhAna avaMdhya bIja ni =je kAraNathI sarvajinA sarva yogIone parizuddha parartharAM parizuddha parArthakaraNa siddha pratiSThita che, ataH=A kAraNathI satra ra=ahIM parArthakaraNamAM, abhiniveza yukta che. ll89 zlokArtha : ane kRtAdinuM pradhAna avaMdhya bIja e kAraNathI sarva yogIone parizuddhaparArthakaraNa pratiSThita che, A kAraNathI parArthakaraNamAM abhiniveza yukta che. Icell noMdha :- zlokano prathama 'va'kAra pUrvazlokanI sAthe samuccayamAM che, ane zlokanA aMtamAM rahela 'rakAra pUrva zlokamAMthI "abhiniveza yukta che' enI anuvRtti kare che. TIkAH vI ra' ''= kRtA, paraM siddha =pradhAna pratiSThita sava'-niyatattaSi, 'sarvoni'= kulayogiprabhRtInAm, kiM tadityAha 'parArthakaraNaM' paraprayojananiSpAdanaM, 'yena'-kAraNena 'parizuddhaM'anyAnupaghAtena, 'ata:' kAraNAt-'atra ca' parArthakaraNe yukto'bhiniveza iti / / 89 / / TIkArya : 'vInuM gha' ... rUtti || ane AnuM mutAdituM, paraM=pradhAna, avaMdhya niyata phaladAyI, bIja, sarva yogIone kulayogI vagerene, siddha che pratiSThita che. te bIja zuM che ? ethI kahe che : parArthakaraNa=paraprayojataniSpAdana bIja che. je kAraNathI anya anupaghAtathI parizuddha evuM paraprayojataniSpAdana zretAdinuM bIja che, A kAraNathI ahIM-parArthakaraNamAM, abhiniveza yukta che. ahIM ra zabda batAve che ke zratAdimAM to abhiniveza yukta che ane parArthakaraNamAM paNa abhiniveza yukta che. I89ll bhAvArtha : bhAvakriyAnI niSpattinuM prabaLa kAraNa praNidhAnAdi Azaya che, ane praNidhAnanA lakSaNamAM kahyuM ke paropakArapradhAna evuM citta' praNidhAna Azaya karI zake che. te batAvavA mATe 10mI batrIzInA 11mAM
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 yogadaSTisamuccaya/gAthA-89-90 zlokamAM praNidhAnanuM lakSaNa karyuM ke "pradhAna kriyAnijhamadhovRttikRpAna, paropakArAraM va, vitta pApavivarNitam !" tethI e phalita thayuM ke mokSaprApti mATe koIpaNa kriyA karavAmAM Ave ane te kriyAmAM praNidhAna Azaya pragaTa karavo hoya to "paropakAra karavAnI vRtti' joIe; ane je jIvomAM paropakAra karavAnI leza paNa vRtti nathI, tevA jIvo zAstra bhaNe, zIla pALe ke anya dharmaanuSThAno kare topaNa paramArthathI praNidhAnanI niSpatti thaI zake nahi. jyAre jIvamAM kaMIka svArthavRtti moLI paDe che tyAre paropakAra karavAnI vRttino pakSapAta pragaTe che. AvA jIvomAM paNa kyAreka svArthavRtti paNa dekhAya, topaNa paropakAravRttino pakSapAta hovAthI te aMzamAM paropakAravRtti bIjarUpe paNa che; ane jemane paropakAra karavAmAM abhiniveza pragaTe te jIvo suMdara cittavALA bane che, ane tevA jIvone praNidhAnAdi Azaya pragaTI zake che. vaLI ahIM kahyuM ke kulayogI vagerene zrutAdinuM avaMdhya bIja parArthakaraNa siddha che. tethI e prApta thAya ke gotrayogImAM raheluM parArthakaraNa zrutAdinuM avaMdhyabIja nathI, ane tethI yogamArgamAM sarvathA anadhikArI evA gotrayogIomAM kvacit parArthakaraNa dekhAya, topaNa te zrata, zIla ane samAdhinuM kAraNa nathI; ane jeo kulayogI, pravRttacayogI ane niSpannayogI che, teomAM raheluM parArthakaraNa uttama cittanI niSpatti dvArA zIla ane samAdhinuM avaMdhya bIja che. vaLI, A parArthakaraNanuM vizeSaNa mUkyuM ke anyanA anupaghAta dvArA parizuddha parArthakaraNa zruta, zIla ane samAdhinuM bIja che. tenAthI e prApta thAya ke vivekapUrvakanuM parArthakaraNa koIno upaghAta karanAra nathI, paraMtu ekAMte badhAnA hitane karanAruM che. jema susAdhu bhagavAnanA vacananA paramArthane jANIne kevala lokanA upakAra arthe mArgano bodha karAve che, je pravRttithI koIne upaghAta thato nathI, ane AvuM vivekavALuM parArthakaraNa potAnAmAM paNa zrata, zIla ane samAdhinI vRddhinuM prabaLa kAraNa bane che. tethI e phalita thAya ke kulayogI vageremAMthI jene jeTalo viveka pragaTyo hoya te viveka anusAra parArthakaraNa kare to tenAthI potAnAmAM zrata, zIla ane samAdhinI avazya vRddhi thAya. mATe mokSanA arthIe zrata, zIla ane samAdhinA bIjabhUta parArthakaraNamAM abhiniveza karavo joIe. ATalA avataraNikA : kutarkAsAratAmevAbhidhAtumAha - avataraNitArtha - kutarkanI asAratAne ja batAvavA mATe kahe che - bhAvArtha : zloka-85mAM graMthakAre kahela ke avedyasaMvedyapada Adhya Adi bhAvavALuM che, mATe cAra dRSTivALA mahAtmAoe sapuruSanA yogathI ane AgamanA saMbaMdhathI avedyasaMvedyapadane jItavuM joIe; ane te aveghasaMvedyapada jitAyuM che teno nirNaya kutarkanuM atyaMta nivartana thayuM che tevuM jaNAya to nakkI thAya. tethI
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 yogadaSTisamuccaya/gAthA-90 e prApta thAya ke jyAM sudhI kutarkano aMza hoya tyAM sudhI avedyasaMvedyapada pUrNa jitAyuM nathI. tethI zloka88-89mAM batAvyuM ke avedyasaMvedyapadane jItavA mATe yatna karanAre kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahi, paraMtu zratAdimAM abhiniveza karavo joIe, jethI cAra daSTivALA yogIo Agama ke satsaMga dvArA avedyasaMvedyapadane jItI zake. have te kutarka kevA svarUpavALo che te batAvI tenI asAratA batAve che : zloka-87mAM kutarkanuM anarthakArItA svarUpa batAvela, jyAre prastuta zlokamAM kutarkano AkAra batAvI te kutarka asAra che te batAve che : bloka : avidyAsaGgatAH prAyo, vikalpA: sarva eva yat / tadyojanAtmakazcaiSa, kutarkaH kimanena tat / / 10 / / anvayArtha : sarva jIva vijyaE=sarva ja vikalpo prayaH=bahulatAthI vidyAsAtA: avidyAsaMgata che gha=ane yoganAtmaka gSa yukata yak tam yojanAtmaka evo A kutarka che, tate kAraNathI sanena AnA vaDe kutarka vaDe vi=zuM? arthAt kutarka nakAmo che. II90 zlokArtha : sarva ja vikalpo bahulatAthI avidhAsaMgata che, ane yak tam yojanAtmaka='jo to'nuM yojana karanAro evo A kutarka che, te kAraNathI kutarka vaDe zuM? arthAt kutarka nakAmo che. ll90|| TIkA : 'avidyAsaGgatAH'=jJAnAvaraNIyAdisampRktAH, 'prAyo' bAhulyena, 'vikalpA: sarva eva'-zabdavikalpA arthavikalpAzca, 'yattadyojanAtmako'-vikalpayojanAtmakaH 'caiSa'-gomayapAyasAdivikalpanena 'kutrkH'3nnakSaUTE, "minena ta'- viSyidityartha: 20 TIkArca - 'vadyAsaMtI' .... vizvakirtha: || prAyaH=bahulatAthI, sarva ja zabdavikalpo ane arthavikalpo avidyAsaMgata che=jJAnAvaraNIyAdi saMpUkta che=jJAnAvaraNIyAdi karmanA udayathI saMzliSTa che, ane yad tad yojanAtmaka=vad taphlA vikalpano yojanAtmaka, A ukta lakSaNavALo kutarka che. yaduM tad vikalpo kevA prakAranA che ? te spaSTa kare che : gomayapAsAdi vikalpa vaDe chANa ane dUdha AdinA vikalpa vaDe gAyanuM chANa paNa gAyanA zarIramAMthI nIkaLeluM che, ane dUdha paNa gAyanA zarIramAMthI nIkaLeluM che, mATe chANa jo khavAya nahi
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 yogadaSTisamuccaya/gAthA-90 to dUdha paNa pivAya nahi; ane jo dUdha pivAya to chANa paNa khavAya, e prakAranA yak tad yojanAtmaka=jo to yojanAtmaka vikalpa vaDe A kutarka pravarte che. ta--te kAraNathI, AnA vaDe zuM?= kaMI nathI arthAt nakAmo che. II90|| jJAnAvarIyAtisamRvattA:' thI e kahevuM che ke kutarka koIka prakAranA jJAnAvaraNIya Adi karmanA udaya ane koIka prakAranA jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI saMzliSTa che arthAt yaduM tanA vikalpanA yojanane anurUpa jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama varte che, ane pratItine anurUpa padArthane na joI zake tevo jJAnAvaraNIyakarmano udaya varte che. AthI kutarkamAM jJAnAvaraNIya Adi karmanA udayathI anuviddha tathA prakArano matijJAnano kSayopazama varte che. ahIM AdithI mohanIyakarma levuM. bhAvArtha : atIndriya padArthomAM kutarka kaI rIte pravarte che te batAvavA mATe duSTa padArthomAM anubhavanI viruddha kutarka kaI rIte pravarte che te batAve che, ane A kutarko zabdanA vikalparUpa hoya che ane arthanA vikalparUpa hoya che, te batAve che. jema prastutamAM koIe zabdathI vikalpa pADyo ke "gAyanA zarIramAMthI nIkaLeluM chANa jo khavAya nahi to gAyanA zarIramAMthI ja nIkaLeluM dUdha paNa pivAya nahi.' A sthAnamAM gAyanA zarIramAMthI nIkaLeluM chANa khavAya nahi e zabdavikalparUpa che, ane te rIte gAyanA zarIramAMthI nIkaLeluM dUdha pivAya nahi e arthavikalparUpa che; ane A kutarkamAM thatA zabdavikalpo ane arthavikalpo pratItine bAdha karanArA hovAthI asAra che. te rIte atIndriya padArthomAM paNa kutarko pravarte che, je asAra che, jenuM svarUpa graMthakAra svayaM AgaLa batAvavAnA che. ahIM prAyaH kahevAthI e prApta thAya ke yak tam yojanAtmaka zabdavikalpo ane arthavikalpo paNa je anubhavane anurUpa che te kutarka nathI, paNa sutarka che. jema, AtmA sAdhanA karIne saMsAramAMthI mokSamAM jAya che te koI dekhAto padArtha nathI. te sthAnamAM vicAraka vicAre to e paNa dekhAya ke jema mATI ane suvarNa anAdithI mizrita che topaNa prakriyAthI zuddha thaI zake che, tema AtmA paNa sAdhanA karIne karmarahita thaI zake che; paraMtu A dRSTAMtamAtranA baLathI AtmA yoganI prakriyAthI karmarahita thaI zake che tema mAnI zakAya nahi; kema ke suvarNamAM te prakAre thatuM hoya eTalAmAtrathI AtmAmAM paNa tenI jema zuddhinI kriyAthI zodhana thAya che, tema nakkI thAya nahi; paraMtu sarva yogIo mokSanI vAto kare che, sarva darzanakArone mokSa mAnya che, ane kahe che ke koIka sarvajJa puruSe 'sAdhanA karIne AtmA mokSamAM jAya che' tema joyuM che, ane temanAM vizvasanIya vacanothI sarva yogIone mAnya thayuM che. AthI sarva darzanakAro saMsAramAM sAdhanA karIne mokSa meLavavAno upadeza Ape che, mokSa che, mokSano Asanna upAya sarvajJatva che ane teno upAya asaMgabhAva che, ema kahenAra sarvajJa che, tema kahe che. tethI mokSanA svIkAramAM, tenA upAyarUpa sarvajJatvanA svIkAramAM ane sarvajJatvanI prAptinA upAyarUpa asaMgabhAvanA svIkAramAM sarva darzanakAronI ekavAkyatA che. tethI tene kahenArAM Agamavacano pramANarUpa che. mATe e prakAranA yadu ta yojanAtmaka zabdanA ane arthanA vikalpo
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 yogadaSTisamuccaya/gAthA-90-91 atIndriya padArthomAM Agamane pramANarUpa svIkAravAmAM sutarUpa che. tethI evA sthAnamAM te vikalpo kutarkarUpa nathI, te batAvavA mATe prAyaH zabda mUkela che. vaLI ahIM jema atIndriya padArthanA viSayamAM sutarka thaI zake che, tema dRSTa padArthamAM koI vikalpa pADe ke manuSyanA zarIramAMthI nIkaLelI viSTA jema azucimaya che tethI khavAya nahi, tema mUtra paNa azucimaya che mATe pivAya nahi, to te vikalpa anubhavane aviruddha che. tethI kutarka nathI, paNa sutarka che. tenI vyAvRtti karavA mATe prAya: zabda mUkela che. ll90II avataraNikA :vizva - avataraNikArca - zloka-90mAM kutarkanI asAratA batAvI. te asAratA anya rIte batAvavA mATe "vizva' thI samuccaya karatAM kahe che - zloka - jAtiprAyazca sarvoyaM, pratItiphalabAdhitaH / hastI (vyApAdayatItyuktau)vyApAdayatyuktau, prAptA'prAptavikalpavat / / 11 / / anvayArtha: ra=ane sastI vyApAvatI-varo=AthI mAraze e prakAranI uktimAM prAptAprAptavizvava=prAptAprApta vikalpanI jema pratItinavAdhita savaM pratItiphalabAdhita evo sarva A anubhavathI dekhAtuM phaLa bAdhita che jemAM evo sarva A kutarka nAtiprAya =jAtiprAya che=dUSaNanA AbhAsavALo che. 91 zlokArca - ane 'hAthI mAraze' e prakAranI uktimAM prAptAprApta vikalpanI jema, anubhavathI dekhAtuM phaLa bAdhita che jemAM evo sarva kutarka jAtiprAya che. ll91|| che ahIM zlokamAM vyApati' pachI 'ti' hovAnI saMbhAvanA che. tethI 'vyApaviyatItvavattI'pATha joIe. ka vyApArata' e vartamAnakALano prayoga najIkanA bhaviSyane batAvavA mATe che. TIkA : 'jAtiprAyazca'-dUSaNAbhAsaprAyazca, 'sarvo'yaM' kutarkaH 'pratItiphalabAdhita' iti kRtvA, etadevAha'hastI vyApAdayatyuktau'-meNThena, kimivetyAha 'prAptAprAptavikalpavat' iti / kazcinnaiyAyikazchAtra: kutazcidAgacchan avazIbhUtamattahastyArUDhena kenaciduktaH, bhoH ! bhoH ! tvaritamapasara : hastI
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-91 275 vyApAdayati iti ca / tathA'pariNatanyAyazAstra Aha 're re baThara ! kimevaM yuktibAhyaM pralapasi ! tathAhi - "kimayaM prAptaM vyApAdayati kiM vA'prAptamiti ? AdyapakSe bhavata eva vyApattiprasaGgaH, prAptibhAvAt-dvitIya pakSe tu trailokyasya, aprAptyavizeSAt" evaM yAvadAha tAvaddhastinA gRhItaH sa, kathamapi meNThena mocita iti / jAtiprAyatA (ca) sarvatra bhinnArthagrahaNasvabhAvasaMvedanavedane tadgatAkAravikalpanasyaivamprAyatvAditi carcitamanyatra / / 11 / / TIkArya - jJAtiprAyagra'... tamanyatra I ane anubhavathI dekhAtuM phaLa bAdhita che, ethI karIne sarva A kutarka jAtiprAya che=dUSaNanA AbhAsaprAya che arthAt dUSaNanA AbhAsavALo che. ene ja kahe cheH kutarka pratItiphaLabAdhita che ene ja kahe che= hAthI haNaze' e prakAranI mahAvata vaDe bolAyelI uktimAM prAptAprApta vikalpanI jema kutarka pratItiphaLabAdhita che, ema anvaya che. ti' zabda zlokanA arthane batAvanAra TIkAnI samAptimAM che. koIka ThekANethI Avato koIka taiyAyika chAtra avazIbhUta matta hAthI upara ArUDha thayelA evA koIka vaDe kahevAyo - re, re, hAthI haNaze, ane ethI tuM jaladI dUra thA.' ane apariNatanyAyazAstravALo chAtra kahe che - "re, re, baThara ! A rIte yuktibAhya zuM bole che?" te yukti tathAdi thI batAve che - "zuM A prApta mAraze ke aprAptane ?' ti' zabda vikalpadrayanI samApti mATe che. AvapakSamAM=prathama vikalpamAM, tane ja vyApatino prasaMga che tane ja maraNano prasaMga che; kema ke prAptino sadbhAva che. vaLI bIjA pakSamAM traNa lokanI vyApatino prasaMga Avaze traNa lokane maraNano prasaMga Avaze; kema ke aprApti avizeSa che=jema mArI hAthI dvArA aprApti che tema traNa lokanA sarva padArthonI aprApti che. tethI traNe lokane maraNano prasaMga Avaze ema avaya che. A pramANe jeTalAmAM kahe che teTalAmAM hastI dvArA te grahaNa karAyo ane koIka rIte mahAvata dvArA mukAvAyo. 'tti' zabda kathAnI samApti mATe che. bhikSArtha grahaNa svabhAvanA saMvedananA vedanamAM-prastuta daSTAMtamAM prAptAvacchedanathI bhinnArtha evuM agrAvacchedata hastIthI prApta evA puruSanA vyApAdarUpa arthagrahaNa svarUpa svabhAvanA saMvedananuM vedana che temAM, tadgata AkAranA vikalpatanuM agrAvacchedana nahi, paraMtu prAptAvacchedana AkAranA vikalpananuM, evaMprAyapaNuM hovAthI kutarkapaNuM hovAthI, sarvatravat tad vikalpAtmaka sarva kutakamAM, jAtiprAyatA che, e pramANe anyatra carcita che. ll91II
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 yogadaSTisamuccaya/gAthA-91-92 bhAvArtha : pUrve 90mA zlokamAM batAvyuM ke yak ta yojanAtmaka kutarka asAra che, ane te asAra kema che ? te dRSTAMta dvArA yuktithI batAve che : jema koIka naiyAyika chAtrane mahAvata kahe che ke "hAthI mAraze mATe dUra thA', tyAre te vikalpa pADe che ke hAthI mane prApta karIne mAraze ke prApta karyA vagara mAraze ? ane jo prApta karIne mAraze to hAthIe tane mAravo joIe, ane prApta karyA vagara mAraze to traNe lokane mAraze. mATe tuM asaMbaddha kema bole che ?" ema chAtra kahe che. chAtranI A yukti anubhavathI dekhAtA phaLathI bAdhita che; kema ke anubhavathI dekhAya che ke agrathI prApta thayelAne hAthI mAre che=hAthIne sanmukha prApta evA puruSane hAthI mAre che, pAchaLathI hastAdi sparza dvArA prApta evA puruSane hAthI mArato nathI. tethI sarva prAptane hAthI mArato nathI. A rIte anubhavathI dekhAtA padArthano vicAra karyA vagara mAtra vikalpanI tarkazakti dvArA padArthanI vicAraNA kare che te yukti jAtiprAya che. ahIM chAtranA prasaMgamAM ya taddanA yojanAtmaka zabdavikalpa ane arthavikalpa A rIte che : jo prAptane hAthI mAraze' e zabdavikalpa che, 'to prApta evA tane mAraze" e arthavikalpa che; ane jo aprApta evA mane mAraze' e zabdavikalpa che, to aprApta evA traNa jagatane mAraze" e arthavikalpa che. jAtiprAya kutarkamAM jAtiprAyatA zuM che? te TIkAmAM spaSTa karyuM che. teno artha e che ke "prAptane hAthI mAre che e prakAranA vikalpathI bhinnArthavALuM 'sAme rahelA mANasane hAthI mAre che e rUpa arthanuM grahaNa thAya tevA svabhAvanA saMvedananuM badhAne vedana che. tevA sthAnamAM targata AkAranuM vikalpana=prAptane mAre che e prakAranA AkAranuM vikalpana, jAtiprAya che. zlokamAM A dRSTAMtathI dRSTa padArthamAM anubhavaviruddha kutarka kevo che te batAvela che, ane pUrvanA zlokamAM gomaya ane pAsanA vikalpamAM prAmANika vyavahAranI viruddha kutarka kevo che te batAvela che. have pachInA zlokomAM atIndriya padArthomAM kutarka kevo hoya che te batAvaze. II91ii avataraNikA - vikhya - avataraNikArya : atIndriya padArthomAM kaI rIte kutarka pravarte che ? te batAvavA mATe vizva'thI samuccaya kare che - zloka : svabhAvottaraparyanta, eSo'sAvapi tattvataH / nArvAgdRggocaro nyAyAdanyathA'nyena kalpitaH / / 12 / /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 yogadaSTisamuccaya/gAthA-92 anvayArtha: svamavottaraparyanta puNo svabhAva che javAba chelle jene evo A che=svabhAva che javAba chelle jene evo kutarka che. racAyA-nyAyathI=paprasiddha evI yuktithI tattvata:=paramArtha daSTie anAthA=prakAratarathI= bIjI rIte kanTena=prativAdI dvArA vanvitaH asarvIipa kalpita evo A paNa=kalpita evo svabhAva paNa mogaro ra-chaprasthano viSaya nathI. I92aaaa. zlokArca - svabhAva che? javAba chelle jene, evo A kutarka che. nyAyathI=paraprasiddha evI yuktithI, paramArtha daSTie bIjI rIte prativAdI dvArA kalpita evo svabhAva paNa chadmasthano viSaya nathI. II92aa. TIkA - 'svabhAvottaraparyanta' 'eSa'=kutarkaH, atra ca vastusvabhAvairuttaraM vAcyamiti vacanAt, evamagnirdahatyApa: kledayantIti svabhAva eSAmiti / TIkArca - mAvottaraparyanta' . miti "svabhAva che' javAba chelle jene, evo Akutarka che, ane ahIM kSaNikavAdanI siddhimAM, vastusvabhAva vaDe javAba kahevo joIe e prakAranuM ekAMtakSaNikavAdInuM vacana che. A rIte=vastuno kSaNika svabhAva che e rIte, agni bALe che, pANI bhIMjave che, e prakArano Amato=agnino ane pANIno, svabhAva che bALavAno ane bhIMjavavAno svabhAva che. 'tti' zabda kutarkanA svarUpanI samApti mATe che. bhAvArtha : potapotAnA darzananI siddhi mATe atIndriya padArthomAM kutarko pravarte che. jema ekAMtakSaNikavAdIne paNa potAnA kSaNikavAdanI siddhi mATe koI pUche ke 'padArtha kSaNika kema che ?" to kahe che ke "padArthano kSaNika svabhAva che, AthI te arthakriyA kare cheHuttaranA kAryarUpe thAya che. jo teno kSaNika svabhAva na hoya to te arthakriyA kare nahi'=uttaranA kAryarUpe thAya nahi; ane potAnI vAtanI puSTi karavA mATe te yukti Ape che ke "A rIte=padArtha kSaNika hovAne kAraNe jema arthakriyA kare che e rIte, agnino bALavAno svabhAva che mATe bALavAnuM kArya kare che, ane pANIno bhIMjavavAno svabhAva che mATe bhIMjavavAnuM kArya kare che.' A rIte kSaNikavAdI padArthane kSaNika sthApana karavAmAM aneka yuktio ApyA pachI aMte svabhAvanA baLathI ja padArtha kSaNika che tema sthApana kare che, ane tenI puSTi daSTAMtathI kare che. jema agni bALe che, pANI bhIMjave che; kema ke temano tevo svabhAva che, tema padArthano paNa kSaNika svabhAva che.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 yogadaSTisamuccaya/gAthA-92 utthAna : pUrvamAM svabhAvanA baLathI padArtha kSaNika che tema ekAMtakSaNikavAdIe sthApana karyuM, paraMtu te tarka kutarkarUpa kema che ? te batAvavA mATe graMthakAra kahe che : TIkA - ___ 'asAvapi' svabhAvaH 'tattvataH'=paramArthena, 'nArvAgdRggocaro'=na chadmasthaviSayaH, 'nyAyAd' nyAyena paraprasiddhena, kimbhUtaH sannityAha-'anyathA' prakArAntareNa, 'anyena' prativAdinA, 'kalpitaH' sanniti / TIkArya : 'kasIvIpa' ... sannati cAyathI=paraprasiddha evI yuktithI, anyathA=prakAratarathI, anya dvArA= prativAdI dvArA, kalpanA karAyo chato A paNa svabhAva=padArthamAM rahelo kSaNika svabhAva, tatvathI= paramArthathI, arvAgdaggocara nathI-chaprasthano viSaya nathI. tethI chadmasthane nahIM dekhAtA tevA svabhAvanA baLathI padArtha kSaNika che tema sthApana karavuM te kutarka che, e prakArano graMthakArano Azaya che. 'tti' zabda zlokanA arthane sparzanArI TIkAnI samAptimAM che. ahIM 'savigi' mAM 'pa' thI e kahevuM che ke atIndriya evA naraka, svarga, mokSa to chAsthano viSaya nathI, paraMtu padArthamAM rahelo svabhAva paNa chadmasthano viSaya nathI. bhAvArtha : ekAMtakSaNikavAdIe padArthane kSaNika sthApavAmAM agni ane pANInA dRSTAMtathI sthApana karyuM ke jemAM kArya uparathI agni ane pANIno tevo tevo svabhAva nakkI thAya che, tema padArthanI arthakriyArUpa kArya uparathI padArthano kSaNika svabhAva nakkI thAya che. tene graMthakAra kahe che ke padArthamAM rahelo kSaNika svabhAva paNa tattvathI=paramArthathI chabastha joI zakato nathI, tethI te kutarka che; kema ke jema ekAMtakSaNikavAdI arthakriyArUpa kAryanA baLathI padArthamAM ekAMta kSaNika svabhAva sthApana kare che, tenAthI viparIta svabhAva=nityasvabhAva, prativAdI dvArA paNa arthakriyAnA baLathI kalpanA karAya che. tethI e nakkI thAya ke jema ekAMtakSaNikavAdI arthakriyAnA baLathI padArthane kSaNika sthApana kare che, tema prativAdI paNa arthakriyAnA baLathI padArthano viparIta svabhAva=nityasvabhAva sthApana kare che. tethI padArthano svabhAva chadmasthane pratyakSa nathI. jo padArthano svabhAva chadmasthane pratyakSa hoya to prativAdI viparIta kalpanA karI zake nahIM. jema, chabI sapheda vastune joIne kahe ke A sapheda che, to koI prativAdI tene yuktithI kALuM che tema kahI zake nahi. tethI nakkI thAya ke padArthamAM rahelo svabhAva chadmasthano viSaya nathI, mATe svabhAvanA baLathI potAnI mAnyatAnuM sthApana karavuM te kutarka che, e pramANe graMthakAra kahe che.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 279 yogadaSTisamuccaya/gAthA-92 utthAna : pUrvamAM graMthakAre sthApana karyuM ke svabhAvanA baLathI padArthanuM svarUpa sthApana karavAmAM Ave to te kutarka che; kema ke svabhAva chabasthano viSaya nathI. have svabhAvanA baLathI kSaNikavAdIe padArthane kSaNika siddha karyo, tenI sAme prativAdI prakAratarathI paNa="padArtha kSaNika svabhAvavALA che mATe arthakriyA kare che, tema nathI; paraMtu padArthano arthakriyA karavAno svabhAva che tethI arthakriyA kare che." e rUpa prakAratarathI paNa, svabhAvanI kalpanA karI zake che. mATe svabhAva chadmasthano viSaya nathI. te tathadi' thI batAve che : TIkA - tathAhi-atha vastusvabhAvairuttaraM vAcyamiti sarvatraiva tathAtattvasiddhau vaktuM paaryte| katham? yena tadarthakriyAkaraNasvabhAvastena tAM karoti na punaH kSaNikatayA, tasyAH sarvabhAveSvevAbhyupagamAt, yataH kutazcittadarthakriyAbhAvaprasaGgAttatribandhanAvizeSAditi / TIkArca - tathA di-atha ... vizeSAiita vastunA svabhAva vaDe uttara kahevo joIe, e pramANe sarvatra ja= sarva sthAnomAM ja, te prakAranI tatvasiddhimAM=je prakAre kSaNikavAdI padArthane kSaNika sthApana karavA mATe batAve che te prakAranI potAnI mAnyatA pramANenA padArthanI siddhimAM, kahevuM zakya che. kevI rIte zakya che ? tethI kahe che ? je kAraNathI te arthakriyAkaraNasvabhAva che=je padArtha je arthakriyA kare che te padArthamAM te arthakriyAkaraNasvabhAva che, te kAraNathI, teneete arthakriyAne, kare che, paraMtu kSaNikapaNAthI nahi; kema ke teno arthakriyAkaraNasvabhAvano, sarva bhAvomAM padArthomAM svIkAra che. ahIM prazna thAya ke padArtha kSaNika che, mATe arthakriyA kare che, tema svIkArIe to zuM vAMdho ? tethI prativAdI kSaNikavAdIno prativAdI evo nityavAdI kahe che : je koIkatAthI kSaNika hovAne kAraNe arthakriyA kare che ema svIkAravAne kAraNe je koIkatAthI arthAt game te padArthathI, taarthakriyAnA bhAvato=koIka cokkasa jaladhAraNAdi arthakriyAnA sadbhAvato, prasaMga hovAthI, kSaNikapaNAne kAraNe arthakriyAkaraNasvabhAva che tema svIkArI zakAya nahi, ema avaya che. ahIM prazna thAya ke kSaNikapaNAne kAraNe padArtha arthakriyA kare che tema svIkArIe to, game te padArthathI te arthakriyAnI prAptino prasaMga kema che ? tethI kahe che : tanibaMdhananuM avizeSa hovAthI te arthakriyAnA arthAt vivakSita kriyAnA kAraNarUpa kSaNikapaNAnuM sarva padArthomAM samAtapaNuM hovAthI, game te padArthathI te arthakriyAnA svIkAravAno prasaMga Ave, ema avaya che. tti' zabda prativAdI vaDe prakArAMtathI svabhAva kaI rIte kalpI zakAya che, tenI yuktinI samApti mATe che.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 yogadaSTisamuccaya/gAthA-92 bhAvArtha : vastunA svabhAva vaDe pUrvapakSI=kSaNikavAdI kSaNikavAdanI siddhi karI zakato hoya to e rIte sarva padArthomAM pUrvapakSInI jema tattvasiddhi mATe kahI zakAya. Azaya e che ke jema kSaNikavAdI 'vastuno svabhAva kSaNika che mATe arthakriyA kare che tema kahIne potAne mAnya padArtha siddha karI zakato hoya, to tattvasiddhimAM sarvatra te pramANe kahI zakAya, ema spaSTa karavA mATe vastunA svabhAvano Azraya karIne kSaNikavAdI vastune kSaNika sthApana kare che, tema vastunA svabhAvane AzrayIne vastu nitya che, tema paNa kahI zakAya che, tema graMthakAra batAve che : jema pUrvapakSI=kSaNikavAdI kahe che ke "padArtha kSaNika che mATe athakriyA kare che tema prativAdIHnityavAdI kahe ke "je padArtha je arthakriyA kare che, te arthakriyA karavAno svabhAva te padArthamAM che, mATe te padArtha te arthakriyA kare che, paraMtu kSaNikapaNAne kAraNe nahi. jema bIja aMkuranI arthakriyA kare che, tethI bIjamAM aMkuranI arthakriyA karavAno svabhAva che, tethI aMkuranI arthakriyA kare che, paraMtu kSaNika che mATe aMkuranI arthakriyA karato nathI.' ahIM kSaNikavAdI kahe ke "sthiravAdI matamAM to badhA padArthomAM arthakriyA nathI. tethI kayA padArthomAM arthakriyA karavAno svabhAva che ane kayA padArthomAM nathI, te kema nakkI thAya ?' tethI graMthakAra kahe che : arthakriyA karavAnA svabhAvano sarva bhAvomAM padArthomAM svIkAra che. tethI sarva padArtho te te arthakriyA karavAnA svabhAvavALA che, mATe te te arthakriyA kare che, paraMtu kSaNikapaNAne kAraNe te te arthakriyA karatA nathI. Ama svabhAvavAdIne-kSaNikavAdIne prativAdI=nityavAdI kahI zake. vaLI svabhAvane kAraNe padArtha kSaNika che, tema kahenArAne=kSaNikavAdIne, prativAdIHnityavAdI, doSa ApatAM kahe che ke jo padArtha kSaNika hovAne kAraNe arthakriyA karato hoya to game te padArthathI game te arthakriyA thavAno prasaMga Ave. te A rIte - kSaNikavAdI kahe ke bIja kSaNika hovAne kAraNe arthakriyA kare che, ane tema svIkArIe to jema bIjathI aMkurarUpa arthakriyA thAya che, tema mATIthI paNa aMkurarUpa arthakriyA mAnavAno prasaMga Ave; kema ke bIjamAM ane mATImAM kSaNikapaNuM samAna che, ane arthakriyA pratye kSaNikapaNuM hetu che. tethI aMkurarUpa athakriyA pratye kSaNikapaNuM jema bIjamAM che tema kSaNikapaNuM mATImAM paNa che. mATe mATIthI paNa aMkurarUpa athakriyA svIkAravAno atiprasaMga Ave. AnAthI e phalita thAya ke vastunI siddhimAM "svabhAva' aMtima uttara Apavo e kutarka che; kema ke svabhAva chabasthano viSaya nathI, AthI ja prativAdI viparIta svabhAvanI kalpanA paNa karI zake che. tethI svabhAvanA baLathI padArthanI siddhi karavI e kutarka che, ema graMthakArane kahevuM che.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 yogadaSTisamuccaya/gAthA-92 utthAna : pUrvamAM graMthakAre sthApana karyuM ke svabhAvane chabastha jANI zakato nathI tethI svabhAvanA baLathI padArtha kSaNika che, tema kSaNikavAdI siddha karato hoya to prativAdI viparIta prakAre paNa svabhAvanI kalpanA karI zake che. mATe svabhAvanA baLathI padArthanI siddhi karavI e kutarka che. have tene puSTa karavA mATe graMthakAra anya yukti Ape che : TIkA - evamagni: kledayatyapsannidhau tathA''po dahantyagnisannidhau tathAsvabhAvatvAdeva, svabhAvavaicitryAnAtrApi lokabAdhAmantareNA' paro bAdhAbhAvo dRSTAntamAtrasya sarvatra sulabhatvAt, tadevamasamaJjasakArI kutarka rUdraparva ArA TIkArya : gvamaniH ....... II A rIte= padArthano kSaNika svabhAva hovAne kAraNe kSaNikavAdI dAMtanA baLathI padArtha arthakriyA kare che ema kahe che e rIte, agni pANInA sAMnidhyamAM bhIMjave che ane pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che; kema ke tathAsvabhAvapaNuM ja che arthAt agnino pANInA sAMnidhyamAM bhIMjavavAno ja svabhAva che, ane pANIno agninA sAMnidhyamAM bALavAno ja svabhAva che. svabhAvanA vicitrathI ahIM paNa pANInA sAMnidhyamAM agnino bhIMjavavAno svabhAva che ityAdi kathanamAM paNa, lokabAdhA sivAya bIjI bAdhAno abhAva che; kema ke daSTAMtamAtranuM sarvatra sulabhapaNuM che. te kAraNathI kutarkamAM daSTAMtanuM sulabhapaNuM che te kAraNathI, A rIte-pUrvamAM graMthakAre yuktithI batAvyuM ke svabhAvathI padArthanI siddhi karavAmAM sarva padArtho viparIta rIte paNa siddha thaI zake che e rIte, asamaMjasakArI kutarka che, e prakAranuM edaMparya che=prastuta zlokanuM tAtparya che. II92aaaa ahIM 'matrA' mAM 'pa' thI e kahevuM che ke kSaNika svabhAvane kAraNe arthakriyA thAya che tema svIkAravAmAM to lokabAdhA che, paraMtu pANInA sAMnidhyamAM agni bhIMjave che ityAdi kathanamAM paNa lokabAdhA che, anya bAdhA nathI. bhAvArtha : padArtha kSaNika che; kema ke te teno svabhAva che, ema jo padArthanA svabhAvanA baLathI padArtha kSaNika che, tema svIkAravAmAM Ave, to e rIte svabhAvanA baLathI agni pANInA sAMnidhyamAM bhIMjave che ane pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che ema paNa svIkArI zakAya; kema ke agnino pANInA sAMnidhyamAM bhIMjavavAno svabhAva che, ane pANIno agninA sAMnidhyamAM bALavAno svabhAva che. svabhAvanuM vicitrapaNuM hovAne kAraNe A prakAranA kathanamAM paNa lokabAdhA sivAya bIjI koI bAdhA nathI arthAt loka pANInA sAMnidhyamAM agni bhIMjave che tema svIkArato nathI, paNa pANI bhIMjave che ane agni bALe che tema svIkAre che. tethI lokanA svIkArano A kathanamAM bAdha thAya che; topaNa svabhAvanA baLathI jo padArthanI siddhi thatI
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 yogadaSTisamuccaya/gAthA-92 hoya, to ahIM paNa svabhAvanA baLathI agni pANInA sAMnidhyamAM bhIMjave che tema siddha thaI zake; kema ke dRSTAMtamAtranuM sarvatra sulabhapaNuM che arthAt agni pANInA sAMnidhyamAM bhIMjave che, tenI siddhi karavA mATe dRSTAMta joItuM hoya to prApta thaI zake che, te svayaM graMthakAra zloka-94mAM batAvavAnA che. AnAthI e kahevuM che ke jo kSaNikavAdI, agni bALe che temAM agnino bALavAno svabhAva che, e daSTAMtanA baLathI padArthamAM kSaNika svabhAvanI siddhi karato hoya, to graMthakAra kahe che ke zloka-94mAM batAvAze e lohacuMbakanA dRSTAMtane grahaNa karIne zloka-93mAM batAvAze, e yuktithI pANInA sAMnidhyamAM agni bhIMjave che ityAdi paNa mAnI zakAya. vaLI A sthAnamAM jema lokabAdhA che, tema svabhAvanA baLathI padArthanA kSaNikatvanA svIkAravAmAM paNa lokabAdhA che. te A rIte - jema - agni bALe che pANI bhIMjave che; kema ke agnino bALavAno svabhAva che ane pANIno bhIMjavavAno svabhAva che, e dRSTAMtane grahaNa karIne ekAMtakSaNika padArtha mAnavAmAM lokapratItino bAdha hovA chatAM=sarva lokone pratIta che ke bAlyAvasthAmAM je huM hato te ja huM yuvAvasthAmAM chuM, e prakAranI lokapratItino bAdha hovA chatAM, padArthano ekAMtakSaNika svabhAva che ema gAthA-92mAM batAvyuM e pramANe kSaNikavAdI sthApana kare che. tema - gAthA-94mAM batAvAze, e prakAranA lohacuMbakanA dRSTAMtane grahaNa karIne lokapratItino bAdha hovA chatAM ema kahI zakAya ke pANInA sAMnidhyamAM agni bhIMjave che ane agninA sAMnidhyamAM pANI bALe che, to te lohabUcakanA dRSTAMtathI karelA kathananuM kSaNikavAdI nirAkaraNa karI zake nahi. A rIte zlokano artha karyA pachI te AkhA kathanano phalitArtha batAvatAM graMthakAra kahe che ke "A rIte asamaMjasakArI kutarka che' e prakAranuM prastuta zlokanuM audaMparya che. ahIM vizeSa e che ke kSaNikavAda kahe che ke dareka padArtha pratikSaNa koIka arthane utpanna kare che, tethI te arthane karavArUpa arthakriyA kare che. jema, bIjamAMthI aMkura thAya che tyAre aMkurarUpa arthane karavAnI kriyA bIja kare che, ane aMkura thAya che tyAre bIja hotuM nathI; tethI aMkurarUpa arthakriyAne karanAra bIja kSaNika che, ane temAM te yukti Ape che ke jema agnino svabhAva bALavAno che tethI bALavAnI arthakriyA che, tema bIjano kSaNika svabhAva che tethI aMkurarUpa arthakriyA kare che. jo kSaNika svabhAva na hoya to aMkurarUpa arthakriyA kare nahi. vaLI jema bIjathI aMkura thato dekhAya che, tema eka dIpakalikA pragaTa thayA pachI pratikSaNa uttara uttaranI dIpakalikAne pragaTa kare che, temAM paNa prathama dIpakalikAno kSaNika svabhAva che, AthI potAnA sadaza bIjI dIpakalikAne pragaTa kare che; ane jo prathama dIpakalikAno kSaNika svabhAva na hota to bIjI kSaNamAM be dIpakalikAnI prApti thavI joIe, paraMtu uttara kSaNamAM paNa tat sadaza dIpakalikA dekhAya che. phakta pUrvasadaza dIpakalikA hovAthI bhrama thAya che ke dIpakalikA dIrghakALasthAyI che. vastutaH
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-92-93 283 pratikSaNa dIpakalikA nazvara che; tema sarva padArtha pratikSaNa nazvara che. A prakAranA kSaNikavAdanI siddhi agni bALe che ane pANI bhIMjave che, e dRSTAMtanA baLathI kSaNikavAdI kare che; paraMtu svabhAvanA baLathI kSaNikavAdInI jema nityavAdI paNa arthakriyAnI saMgati kare che, tema graMthakAre A ja zlokamAM pUrve batAvela che. tethI kSaNikavAdInuM kathana kutarkarUpa che te batAvavA graMthakAra kahe che - nidhi - agni upara pANI rAkheluM hoya ane jyAre pANI garama thayeluM hoya te vakhate te pANInAM pudgalo sAthe agninAM pudgalo vartatAM hovAthI ema kahI zakAya ke pANInA sAMnidhyamAM agni bhIMjave che; kema ke agnino evo svabhAva che. vaLI te sthAnamAM jema agninAM pudgalo che tema pANImAM paNa pudgalo che, ane pANI garama hovAthI te bALe paNa che. AthI ema paNa kahI zakAya ke agninA sAMnidhyamAM pANI bALe che; kema ke pANIno evo svabhAva che. A prakAranI lokapratItinA bodhavALI vastu zloka-94mAM batAvAze e lohacuMbakanA dRSTAMtathI sthApana karI zakAya che. mATe A kathana jema kutarkarUpa che tema kSaNikavAdInuM kathana paNa kutarkarUpa che. A dRSTAMtathI graMthakArane e batAvavuM che ke dRSTAMtanA baLathI padArthano tevo svabhAva che tema kahIne padArtha kSaNika che tema siddha karavAmAM Ave, to agni pANInA sAMnidhyamAM bhIMjave che ityAdi viparIta svabhAvanI paNa dRSTAMtanA baLathI siddhi thaI zake. mATe dRSTAMtanA baLathI padArthano kSaNika svabhAva mAnavo yukta nathI; kema ke svabhAva chadmasthanA jJAnano viSaya nathI. mATe zloka-101mAM batAvAze te rIte atIndriya padArthomAM Agama AdinA baLathI nirNaya karavA mATe prayatna karavAthI tattvanI prApti thAya che, paraMtu kutarkathI tattvanI prApti thatI nathI. II92aa avataraNikA - amumevArthaM vizeSeNAbhidhAtumAha - avataraNitArtha : A ja arthane vizeSathI kahe che - bhAvArtha : zloka-92nA aMte graMthakArazrIe kahyuM ke jo dRSTAMtanA baLathI padArtha kSaNika che tema kSaNikavAdI sthApana karI zake, to e rIte dRSTAMtanA baLathI agni bhIMjave che ityAdi viparIta paNa sthApana karI zakAya. tethI daSTAMtonA baLathI sthApana karavuM e kutarka che. e ja arthane vizeSathI kahevA mATe kahe che : zloka : ato'gniH kledayatyambusannidhau dahatIti ca / / ambvagnisannidhau tatsvAbhAvyAdityudite tayoH / / 13 / /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 yogadaSTisamuccaya/gAthA-93-94 avataraNikA :kimityAha - bloka : kozapAnAdRte jJAnopAyo nAstyatra yuktitaH / viprakRSTo'pyayaskAntaH svArthakRd dRzyate yataH / / 14 / / anvayArtha : gata: A kAraNathI adhikRta svabhAva chadmasthatA jJAnano viSaya nathI e kAraNathI to:=te benuM agni ane pANInuM tattvamAvyA-tata svabhAvapaNuM hovAne kAraNe=agninuM bhIMjavavAnuM svabhAvapaNuM, ane pANInuM bALavAnuM svabhAvapaNuM hovAne kAraNe nA=agni anutro pANInA sAMnidhyamAM vatteti=bhIMjave che, gha=ane DuM pANI nisitho=agninA sAMnidhyamAM ratiH bALe che, ti=e pramANe (paravAdI dvArA) vite kahevAya chate, zuM ? ethI zuM kahevAnuM bAkI che ? ethI, zloka-94mAM kahe che : zapanAvRte sogaMda khAdhA vagara tra=ahIM=svabhAvanA kathanamAM vittI yuktithI jJAnopAya:jJAnano upAya nAstikatathI; vata =je kAraNathI vipravRSThoDathasthAnta =dUra raheluM paNa lohacuMbaka svArthaHsvArthane karanAruM dRrate dekhAya che. II93.94 zlokArca - A kAraNathI agninuM ane pANInuM tat svabhAvapaNuM hovAne kAraNe agni pANInA sAMnidhyamAM bhIMjave che ane pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che, e pramANe paravAdI dvArA kahevAya chate zuM? ethI zloka-94mAM kahe che - svabhAvanA kathanamAM sogaMda khAdhA vagara yuktithI jJAnano upAya nathI; je kAraNathI dUra raheluM paNa lohacuMbaka svArthane karanAruM dekhAya che. ll93-94|| TIkA : yato nArvAgdRggocaro'dhikRtasvabhAvaH "ato'smAtkAraNAt agni: kledayati, adhyakSavirodhaparihArAyAha ambusannidhau iti / dahati cA'mbu, na pratItibAdhetyAha agnisanidhau iti / kimityetadevamityAha - tatsvAbhAvyAttayoH agnyambunoriti" udite sati paravAdinA / / 13 / /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 yogadaSyisamuccaya/gAthA-93-94 TIkArya : to .... paravAtinA che je kAraNathI adhikRta svabhAva atIndriya padArthanI siddhi mATe kalpanA karAto svabhAva, chAsthano viSaya nathI; A kAraNathI agni bhIMjave che, pANI bALe che; kema ke te beno=agni ane pANIno, tevo svabhAva che e pramANe, svabhAvanA baLathI padArtha kSaNika sthApana karanArane paravAdI vaDe kahevAya chate zuM? ethI karIne zloka-94mAM batAve che, ema avaya che. 'agni bhIMjave che ema kahevAthI pratyakSano virodha thAya, tethI pratyakSatA virodhanA parivAra mATe svabhAvanA baLathI padArtha kSaNika sthApana karanArane paravAdI kahe che : "pANInA sAMnidhyamAM agni bhIMjave che," e pramANe saMbaMdha che, te batAvavA mATe "ti' no prayoga che; ane pANI bALe che A kahevAmAM pratItibAdhA na thAya ethI kahe che "agninA sAMnidhyamAM pANI bALe che", e pramANe saMbaMdha che, te batAvavA mATe "ti' no prayoga che. lim ta=sma=kema ? "ti =A=agni ane pANI, vaMkae pramANe agni pANInA sAMnidhyamAM bhIMjave che, ane pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che e pramANe kema che? ethI kahe che to te benuM agni ane pANInuM, tat svabhAvapaNuM hovAthI=agni, pANInA sAMnidhyamAM bhIMjavavAnuM ane pANInuM agninA sAMnidhyamAM bALavAnuM svabhAvapaNuM hovAthI, agni bhIMjave che ane pANI bALe che, A pramANe paravAdI kahe chate. II93iaa. noMdha :- 'matoDaHIRUIT' che teno anvaye 94mA zloka sAthe che, te A rIte - adhikRta svabhAva chadmasthano viSaya nathI, e kAraNathI agni bhIMjave che ane pANI bALe che e pramANe paravAdI dvArA kahevAya chad, sogaMda khAdhA vagara yuktithI jJAnano upAya nathI, ema zloka-94 sAthe anvaya che. TIkA : 'ozavAnA'=ozavAnaM vinA, "jJAnopAvo nAsti' 'matra'=svabhAvavyatire, puruta:'= zuSkatarkayuktyAM, kazcidaparo dRSTAnto'pyasyArthasyopodvalako vidyate na vetyAha 'viprakRSTaH' 'apyayaskAntaH'=lohAkarSa upalavizeSa:, 'svArthakRt' lohAkarSAdisvakAryakaraNazIla:, 'dRzyate yata:' loke, sa hi viprakRSTa eva na sannikRSTaH, lohameva na tAmrAdi, AkarSatyeva na kartayati, taditthamasyevAgnyAdInAM tathAsvabhAvakalpanaM kena bAdhyate ? na kenaciditi bhAvanIyam / / 14 / / TIkA : 'zapanAvRta' .... bhavanIyam II ahIM=svabhAvanA vyatikaramAM=svabhAvanA kathanamAM, yukti hote chate zuSka tarkavALI yukti hote chate, kozapAta vagara=sogaMda khAdhA vagara, jJAnano upAya nathI. ahIM prasta thAya ke agni pANInA sAMnidhyamAM bhIMjave che, ane pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che, e arthano upodvalaka=e arthane puSTa karanAra, koI bIjuM dagaMta vidyamAna che ke nahi ? ethI karIne kahe che :
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 yogadaSTisamuccaya/gAthA-93-94 je kAraNathI viprakRSTa paNa lohacuMbaka=dUra raheluM paNa lohane AkarSaNa karanAra paththara vizeSarUpa lohacuMbaka, svArtha karanAra lohaAkarSaNa Adi svakAryakaraNazIla, lokamAM dekhAya che, te kAraNathI agni paNa pANInA sAMnidhyamAM bhIMjave che, ane pANI paNa agninA sAMnidhyamAM bALe che, e rIte "yata:' to pUrvazloka-93 sAthe saMbaMdha che. lohacuMbaka potAnuM kArya kare che e daSTAMta, agni bhIMjave che ityAdi kathanamAM kaI rIte saMgata che? te spaSTa kare che : te lohacuMbaka, viprakRSTa ja savikRSTa nahi, lohane ja tAmrAdine nahi, AkarSaNa ja kare che, kApato nathI. 'ta te kAraNathI je kAraNathI lohacuMbaka dUra rahelA lokhaMDanuM ja AkarSaNa Adi kare che te kAraNathI, ''=A rIte=je rIte lohacuMbaka lokhaMDane ja AkarSaNa Adi kare che tAmrAdine nahi, e rIte 'gastha rUva'=AnI jema=lohacuMbakanI jema, agni AdinuM tathAsvabhAvakalpana=pANInA sAMnidhyamAM agnitA bhIMjavavAnA svabhAvanuM ane agninA sAMnidhyamAM pANInA bALavAnA svabhAvanuM kalpana, konAthI aTakAvI zakAya ? arthAt koInAthI na aTakAvI zakAya, e pramANe vicAravuM. I94nA bhAvArtha zloka-92mAM graMthakAre sthApana karyuM ke padArthanI siddhi mATe "vastuno svabhAva Avo che' e pramANe uttara Apavo e kutarka che; kema ke svabhAva chadmasthano viSaya nathI. vaLI eka ja padArthanA kSaNika ane nityarUpa be paraspara virodhI svabhAva vAdI-prativAdI dRSTAMtonA baLathI batAve to, kayo svabhAva sAco che ? ema chadmastha na kahI zake, tethI A kutarka che; ane tenI puSTi mATe zloka-93-94mAM kahe che ke svabhAvanA baLathI padArthanI siddhi karavAmAM Ave to para evo nityavAdI svabhAvavAdI evA kSaNikavAdIne kahe ke agni pANInA sAMnidhyamAM bhIMjave che, ane pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che; kema ke agnino ane pANIno tevo ja svabhAva che; to svabhAvathI padArthane sAdhanAra kSaNikavAdI agnino svabhAva bhIMjavavAno nathI, e prakAranuM jJAna para evA nityavAdIne karAvI zake nahi; kema ke kSaNikavAdIe dRSTAMtanA baLathI svabhAvane svIkArIne potAne mAnya evA kSaNikavAdanuM sthApana karela che, tema para evo nityavAdI paNa dRSTAMtanA baLathI upara mujabano svabhAva sthApana karI zake. tethI kSaNikavAdI para evA nityavAdIne sogaMda khAIne kahe ke agnino svabhAva bhIMjavavAno nathI paNa bALavAno che, ane pANIno svabhAva bALavAno nathI paNa bhIMjavavAno che; ane para evo nityavAdI tenA sogaMdane kAraNe te vAta svIkAre to ja para evA nityavAdIne kSaNikavAdI potAnI vAta samajAvI zake. to graMthakAra kahe che ke para evA nityavAdInI jema kSaNikavAdIne paNa sogaMda sivAya anya rIte samajAvI zakAya nahi. tethI svabhAvavAdamAM ekabIjAne sogaMdathI ja samajAvavAno mArga che, anya koI mArga nathI. vaLI para evA nityavAdI dvArA dRSTAMtanA baLathI agni ane pANInA svabhAvanI kalpanA karAI tene puSTa karanAruM anubhavane anurUpa daSTAMta para evo nityavAdI batAve che arthAt para evo nityavAdI agninA ane pANInA tevA svabhAvanI kalpanA kSaNikavAdIne batAve che, tema agnino pANInA sAMnidhyamAM
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 yogadaSTisamuccaya/gAthA-93-94-5 bhIMjavavAno svabhAva che ane pANIno agninA sAMnidhyamAM bALavAno svabhAva che te svIkAravA mATe lokaanubhavane bAdha na kare tevuM lohacuMbakanuM dRSTAMta para evo nityavAdI batAve che. lohacuMbaka dUra rahelo ja lohane AkarSaNa kare che, najIka rahelo nahi; lohane ja AkarSaNa kare che, tAmrAdine nahi; AkarSaNa ja kare che, kApato nathI, tevo ja lohacuMbakano svabhAva che; tema agnino paNa pANInA sAMnidhyamAM bhIMjavavAno svabhAva che, ane pANIno agninA sAMnidhyamAM bALavAno svabhAva che; A prakAre para evo nityavAdI svabhAvanI kalpanA kare to konA dvArA niSedha karI zakAya ? arthAt koInA dvArA niSedha thaI zake nahi - e prakAre graMthakAra svabhAvathI uttara ApanAra kSaNikavAdIne kahe che, ema anvaya che. AnAthI e phalita thayuM ke dRSTAMtanA baLathI padArthano svabhAva kSaNika che, ema je kSaNikavAdI sthApana kare che te kutarka che, ane kutarkothI tattvajJAna thAya nahi. II93-94 avataraNikA: upasaMharannAha - avataraNikArya - upasaMhAra karatAM kahe che - bhAvArtha : zloka-85mAM kahyuM ke avedyasaMvedyapada mahAtmAoe jItavuM joIe, ane tyArapachI zloka-86mAM batAvyuM ke avedyasaMvedyapada jitAye chate potAnI meLe ja kutarka nivartana pAme che. tyArapachI zloka-87mAM kutarkanuM anarthakArI svarUpa batAvyuM ane zloka-88mAM kahyuM ke kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahi, paraMtu zrata, zIla ane samAdhimAM abhiniveza karavo joIe. tethI e phalita thayuM ke kutarkamAM abhinivezane kAraNe avedyasaMvedyapada jIve che, vaLI zrata, zIla ane samAdhimAM abhiniveza karavo e avedyasaMvedyapadane jItavAno upAya che. tyArapachI graMthakAre zloka-90mAM prAmANika vyavahArane bAdhaka evo kutarka kaI rIte pravarte che te batAvyuM, ane zloka-91mAM prAmANika pratItine bAdhaka kutarka kaI rIte pravarte che te batAvyuM. tyArapachI zloka-92mAM atIndriya padArthomAM pravartato kutarka kharekhara kutarka kema che ? te siddha karyuM, ane tenI puSTi daSTAMta dvArA zloka-93-94mAM karI. have upasaMhAra karatAM kahe che - bloka : dRSTAntamAtraM sarvatra yadevaM sulabhaM kSitau / etatpradhAnastatkena svanItyApodyate hyym||95 / /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 yogadaSTisamuccaya/gAthA-95 anvayArtha : je kAraNathI vaM=A rIte zloka-93-94mAM paravAdI dvArA lohacuMbakanA dAMtathI agni bhIMjave che ane pANI bALe che' ema sthApana karAyuM e rIte, kSitI=pRthvI upara dRSTAntamAa= dAMtamAtra sarvatra sarva vastuo siddha karavAmAM sumaM=sulabha che ta=te kAraNathI, vena=kayA kutArkika vaDe svanIcA svanItithI=daSTAMtanA baLathI pote potAno ISTa padArtha siddha kare che te rUpa svatItithI hata~thAna: mayaMkadaSTAMtamAtrapradhAna evo A kutarka, poghad=bAdhA karAya ? pa9pA zlokArtha : je kAraNathI A rIte pRthvI upara daSTAMtamAna sarvatra sulabha che te kAraNathI, kayA kutArkika vaDe svanItithI daSTAMtamApradhAna evo kutarka bAdhA karAya ? II5ll TIkA - kRdanta mAtra' sAcce vastuni no pratItivAdhita "sarvatra' vize 'ya' 'vaM'=3nItyA, 'sulabhaM' 'kSitau' pRthivyAm, 'etatpradhAno' dRSTAMtamAtrapradhAna:, tasmAt 'kena' kutArkikeNa 'svanItyA'= AtmIyayA vyavasthayA, 'apodyate' nirAkriyate, 'ayaM'=kutarkaH ?, na kenacit, svniitivirodhaahityartha aa2aaaa TIkArca - dRSTAnnamatra ..... nItivirodhavArtha: je kAraNathI vaMsukta nItithI= zloka-93-94mAM lohacuMbakanA darzatathI agni bhIMjave che ane pANI bALe che tema batAvyuM e nItithI, sAdhya vastumAM lokapratItithI bAdhita evuM dAMta mAtra sarvatra avizeSathI=samAna rItithI, pRthvI upara sulabha che, te kAraNathI, ta~thAna =dAMtamAtrapradhAna =kutarka, kayA kutArkika vaDe svatItithI-AtmIya vyavasthAthI, kapodyate nirAkaraNa karAya? natrikoInA vaDe nahi; kema ke svatItino virodha che. II95 bhAvArtha : zloka-93-94mAM graMthakAre kSaNikavAdIne kahyuM ke paravAdI lohacuMbakanA dRSTAMtathI agnino bhIMjavavAno svabhAva ane pANIno bALavAno svabhAva sthApana karI zake che, tema jagatamAM jene je kaMI sAdhyanI siddhi karavI hoya te sAdhya vastunI siddhimAM lokanI pratItino bAdha thato hoya, chatAM evuM dRSTAMtamAtra sulabha che arthAt sAdhyamAM pratItino bAdha hoya chatAM dRSTAMtathI te sAdhyanI siddhi karavAmAM Ave to sarvatra tevuM dRSTAMta sulabha che. jema zloka-93-94mAM lohacuMbakanuM daSTAMta batAvyuM, te dAMta 'agni bhIMjave che ane pANI bALe che e prakAranA lokapratItino bAdha kare tevA sAdhyane siddha kare che; tema kSaNikavAdI paNa agni bALe che ane pANI bhIMjave che, te dRSTAMtane grahaNa karIne kahe che ke padArthano kSaNika svabhAva che mATe
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-5-96 289 arthakriyA kare che, to te kSaNikavAdInuM kathana paNa dRSTAMtanA baLathI lokapratItine bAdha kare tevA sAdhyanI siddhi kare che; kema ke sarva lokone pratIti che ke huM kSaNasthAyI nathI, paraMtu nAno hato tyAre je huM hato te ja atyAre paNa huM chuM, arthAt huM kSaNika hota to nAza pAmI gayo hota, atyAre paNa chuM te batAve che ke huM kSaNika nathI, AvI pratIti sarvane che. Ama chatAM agninA bALavAnA svabhAvanA ane pANInA bhIMjavavAnA svabhAvanA dRSTAMtanA baLathI padArthano kSaNika svabhAva svIkAravAmAM Ave to, tenI jema ja lohabucakanA dRSTAMtathI agnino bhIMjavavAno svabhAva ane pANIno bALavAno svabhAva paNa siddha karI zakAya che, je asamaMjasa che. tethI daSTAMtamAtranA baLathI jo kSaNikavAdI padArthane kSaNika siddha karI zakato hoya, to dRSTAMtamAtrathI sAdhya evI koIpaNa vastunuM ajavAdI paNa sthApana kare, to kutArkika evo kSaNikavAdI tenuM nirAkaraNa karI zake nahi; kema ke daSTAMtanA baLathI potAnA padArthane siddha karavAnI tenI nIti che. tethI dRSTAMtanA baLathI sAdhyane siddha karanAra evA anyavAdInA matanuM jo te nirAkaraNa kare to tenI potAnI nItino virodha Ave. tethI koIpaNa kutArkika dRSTAMtanA baLathI koIpaNa padArtha sthApana karato hoya, to teno virodha dRSTAMtanA baLathI potAno padArtha sthApana karanAra kutArkika karI zake nahi. InlpA avataraNikA - ihaiva dRSTAntamAha - avataraNitArtha : ahIM ja=darzanamAtrathI potAne iSTa evA sAdhyanI siddhi koI karato hoya tevA kutArkika vaDe, daSTAMtamAtrathI anya sAdhyane sAdhatA evA atyanuM nirAkaraNa na thaI zake emAM ja, dAMtane kahe che - bhAvArtha : kSaNikavAdI, agni bALe che e dRSTAMtanA baLathI padArtha kSaNika che ema siddha karato hoya, to anyavAdI dvArA anya dRSTAMtanA baLathI padArthanI anya rIte siddhi karAtI hoya tyAre tenuM nirAkaraNa kSaNikavAdI karI zake nahi; kema ke kSaNikavAdInI potAnI nItino virodha che. e kathanamAM dRSTAMta batAve che - zloka : dvicandrasvapnavijJAnanidarzanabalotthitaH / nirAlambanatAM sarvajJAnAnAM sAdhayan yathA / / 96 / / anvayArtha : thA=jema ke rindrasvapnavijJAnanivarNanavatnosthita =be caMdranA ane svapnanA vijJAnanA dAMtanA baLathI UThelo evo jJAtAdvaitavAdI sarvajJAnAnAM nirAnanatAM sAtha-sarva jJAtonI nirAlaMbanatAne
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 yogadaSTisamuccaya/gAthA-96 sAdhato konA vaDe nirAkaraNa karI zakAya? arthAt koI kutarkavAdI vaDe nirAkaraNa na karI zakAya, ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. II96 zlokArca - jema ke be caMdranA ane svapnanA vijJAnanA daSTAMtanA baLathI UThelo jJAnAtavAdI, sarva jJAnonI nirAlaMbanatAne sAdhato konA vaDe nirAkaraNa karI zakAya ? arthAt koI kutarkavAdI vaDe nirAkaraNa na karI zakAya, ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. IIbdo TIkA : 'dvicandrasvapnavijJAnanidarzanabalotthita' iti 'nidarzanam'-udAharaNam, etatsAmopajAta: 'nirAlambanatAm'=AlambanazUnyatAm, 'sarvajJAnAnAM'-mRgatRSNikAjalAdigocarANAm avishessennsAmAnyana, "sAyan yathA" nApodate ? TddA TIkArya : vizvana ..... nApote ? | kutarkavAdI anya kutarkavAdInuM nirAkaraNa kare to svanItino virodha Ave, e vAta "yathA' thI batAve che - jema ke - be caMdranA ane svapnanA vijJAnanA nidarzananA=udAharaNanA baLathI utthita arthAt udAharaNanA sAmarthyathI UThelo ekAMta jJAtAdvaitavAdI sarva jJAnonI arthAt jhAMjhavAnA jaLa AdinA viSayavALA evA sarva jJAnotI, nirAlaMbanatAne=AlaMbanazUnyatAne, avizeSathI=sAmAnyathI, sAdhato konA vaDe nirAkaraNa karI zakAya ? noMdha :- 'sarvajJAnAnAM' nuM vizeSaNa "mRtRvinamnalivarIm' che, te vyAvartaka vizeSaNa nathI, paraMtu svarUpa uparaMja ka che. tethI e prApta thAya ke jJAnAdvaitavAdInA matamAM sarva jJAno mRgatRSNikAjalAdi viSayavALAM che. mRtRAiAnanoverAn' mAM 'di' padathI iMdrajALa AdinuM grahaNa karavuM. IIchA bhAvArtha - zloka-95mAM upasaMhAra karatAM graMthakAre kahyuM ke dRSTAMtamAtranA baLathI kutarkavAdI potAne mAnya padArthanI siddhi karato hoya to sarva padArtho daSTAMtanA baLathI anya kutarkavAdI sAdhI zake, ane tenuM nirAkaraNa dRSTAMtanA baLathI padArthanI siddhi karanAra kutarkavAdI karI zake nahi. te vAta prastuta zlokamAM batAve che - jema zloka-92mAM kSaNikavAdIe agni bALe che mATe agnino bALavAno svabhAva che, e dRSTAMtanA baLathI, padArthano kSaNika svabhAva che mATe arthakriyA kare che tema sthApana karyuM to tene jJAnAdvaitavAdI kahe ke jemane taimirika roga thayo che temane AkAzamAM be caMdra dekhAya che. vastutaH be caMdra nathI, eka caMdra che, chatAM jema be caMdranuM jJAna thAya che; tema jagatamAM bAhya padArtho nathI, chatAM bAhya padArthonuM jJAna thAya che. vaLI jJAnAdvaitavAdI bIjuM dRSTAMta Ape che ke svapnamAM hAthI-ghoDA dekhAya che, vastutaH te vakhate te sthAnamAM hAthI
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 yogadaSTisamuccaya/gAthA-96-97 ghoDA nathI. tethI jema hAthI-ghoDArUpa vastunA AlaMbana vagara svapnamAM jJAna thAya che; tema jAgRta avasthAmAM paNa je bAhya padArtho dekhAya che, te bAhya padArtho nathI, paraMtu mAtra bAhya padArthonuM jJAna che. A rIte jJAnAtavAdI be caMdranA dRSTAMtathI ane svapnanA dRSTAMtathI sarva jJAnone nirAlaMbana siddha kare, ane kahe ke jJAnathI atirikta jagatamAM koI vastu nathI, tenuM nirAkaraNa kSaNikavAdI bauddha karI zake nahi; kema ke jema kSaNikavAdI bauddha kahe che ke agni bALe che mATe agnino bALavAno svabhAva che, ane e dRSTAMtanA baLathI kahe che ke padArthano kSaNika svabhAva che, mATe arthakriyA kare che; te nItithI jJAnAtavAdI paNa be caMdranA ane svapnanA dRSTAMtathI padArthanA AlaMbana vagara jJAna thAya che, tema sthApana kare, to kSaNikavAdI potAnI nItithI teno virodha karI zake nahi. e prakArano prastuta zlokano Azaya che. IIchA avataraNikA : na caivaM tattvasiddhirityAha - avataraNikArya : ane A rIte=dAMtanA baLathI kutArkika potAnA abhipretanI siddhi kare e rIte, tattvanI siddhi nathI. tikataene=A rIte tatvanI siddhi nathI ene, kahe che - zloka : sarvaM sarvatra cApnoti yadasmAdasamaJjasam / pratItibAdhitaM loke tadanena na kiJcana / / 97 / / anvayArtha: je kAraNathI (kutarkavAdI) smA-AnAthI kutarkathI sarvatra =sarva ja vastumAM no lokamAM pratItivAhita sarva samanna--pratItibAdhita sarva asamaMjasa evA sAdhyane moti prApta kare che, tatte kAraNathI ane=AnA vaDe kutarka vaDe na vizvana=kaMI nahi arthAt kutarkathI saryuM. li97nA zlokArdha : je kAraNathI kutarkavAdI kutarkathI sarva ja vastumAM lokamAM pratItibAdhita sarva asamaMjasa evA sAdhyane prApta kare che, tethI kutarka vaDe saryuM. II97ii. TIkA - 'sarvaM' niravazeSaM, sAdhyamiti prakramA 'sarvatra ca' sarvatraiva vastuni, prApnoti 'yad' 'asmAt'=kutarkAt, 'asamaJjasam' atiprasaGgena 'pratItibAdhitaM loke' tathAvidhadRSTAntamAtrasAraM, 'tadanena na kiJcana ta ' 27.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 TIkArya H 'sarva'......taLa' / / je kAraNathI AnAthI=kutarkathI, sarvatreva=sarva ja vastuomAM, tevA prakAranA dRSTAMtamAtrapradhAna evA lokamAM pratItibAdhita sarva asamaMjasane=atiprasaMga hovAne kAraNe sarva asamaMjasane=niravazeSa sAdhyane, kutarkavAdI prApta kare che; te kAraNathI AvA vaDe=kutarka vaDe, kaMI nahi arthAt kutarkathI saryuM. / / 97 / / bhAvArtha : yogadRSTisamuccaya/gAthA-97-98 kutarkathI tattvanI siddhi thaI zakatI nathI, te batAvavA mATe graMthakAra kahe che ke kutarka, tevA prakAranA dRSTAMtamAtrapradhAna evA pratItibAdhita sAdhyanI siddhi kare che. jema kSaNikavAdIe padArtha ekAMta kSaNika siddha karyo, te lokamAM pratItibAdhita che; athavA jJAnAdvaitavAdIe nirAlaMbana jJAna siddha karyuM, te paNa pratItibAdhita che. vaLI kutarkathI sAdhyanI siddhi karavAmAM atiprasaMga hovAne kAraNe kutarka asamaMjasa che=asaMgata che. jema kSaNikavAdI dRSTAMtanA baLathI padArthane ekAMta kSaNika sthApana kare, to tenI jema jJAnAdvaitavAdI dRSTAMtanA baLathI nirAlaMbana jJAna siddha karI zake. tethI kSaNikavAdIne nirAlaMbana jJAna mAnavAno ati prasaMga prApta thAya. mATe kutarkathI sAdhyane siddha ka2vuM asamaMjasa che. vaLI kutarka dvArA sarva ja vastuomAM sarva sAdhyanI siddhi karI zakAya che. jema pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che tema siddha karI zakAya, tema pANI jheranA sAMnidhyamAM mAre che ane auSadhanA sAMnidhyamAM roga maTADe che, tema paNa siddha karI zakAya. tethI potAne je abhISTa sAdhya hoya te sarva kutarkathI siddha karI zakAya che, paraMtu yathAsthita padArtha prApta thAya nahi. mATe A kutarkathI saryuM. IIII avataraNikA : itazcaitadevamityAha avataraNikArya : rUzva=ane A bAju tA=atIndriya padArthanA jJAnarUpa zrutajJAna va=A rIte=AgaLamAM batAve che e rIte, thAya che. kRti=ta=ene=atIndriya padArthanuM jJAna A rIte thAya che ene, kahe che - bhAvArtha: zloka-88mAM kahela ke kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahi, paraMtu zrutAdimAM abhiniveza karavo joIe. tyArapachI kutarka kevo che te batAvIne, kutarkathI pratItibAdhita evA paNa sAdhyanI siddhi thaI zake che, mATe kutarka asamaMjasakArI che ema batAvyuM. have bIjI bAju batAvavA mATe kahe che ke A bAju kutarka asamaMjasakArI che, to bIjI bAju atIndriya padArthano bodha karAvanAruM zrutajJAna zloka-98-99mAM batAvAze evuM che. ene kahe che -
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 293 yogadaSTisamuccaya/gAthA-98 AnAthI e phalita thayuM ke zloka-88mAM kahela ke kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahi, kema na karavo joIe ? te eka bAju batAvyuM; have zrutamAM abhiniveza karavo joIe, kema zrutamAM abhiniveza karavo joIe ? te bIjI bAju batAvavA mATe rUta:' no prayoga che. zloka : atIndriyArthasiddhyarthaM yathA''locitakAriNAm / prayAsa: zuSkatarkasya na cAsau gocaraH kvacit / / 18 / / anvayArtha: yathA=jema ke gattotiriprayANa =vicArapUrvaka pravRtti karanArAono prayAsa anivArthasidhyarthaatIndriya arthanI siddhi mATe che, ra=ane so=A atIndriya artho kSatasya jora? zuSka tarkano viSaya vacit kyAreya nathI. I98 zlokArca - jema ke vicArapUrvaka pravRtti karanArAono prayAsa atIndriya arthanI siddhi mATe che, ane atIndriya artha zuSka tarkano viSaya kyAreya nathI. II98ll TIkA : 'atIndriyArthasiddhyartha'-dharmAdisiddhyarthamityarthaH, 'yathA' 'AlocitakAriNAM' prekSAvatAM, 'prayAsa:'= pravRnpharSa, "zumatI ' - thatI na (sAva)taniyoDartho jovo'=viSayI, rUti II18aaaa TIkArca - 'matanivArthasi ' . 'tarata' tti | 'athA'=jema ke vicArapUrvaka pravRtti karanArAono prayAsa=pravRttino utkarSa atyaMta prayatna, atIndriya arthanI siddhi mATe che dharmAdinI arthAt puNyAdinI siddhi mATe che, ane AkaatIndriya artha, kyAreya adhikRta evA zuSka tarkano viSaya nathI. ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. II98 >> 'dharmAsiddhyartha' mAM 'dra' padathI mokSamArgane upayogI evAM navatattvamAMthI bAkInAM AThe grahaNa karavAM. avataraNikA : pUrvamAM kahyuM ke atIndriya artha zuSka tarkano viSaya nathI. to prazna thAya ke kono viSaya che ? ethI karIne kahe che -
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 yogadaSTisamuccaya/gAthA-98-99 zloka : gocarastvAgamasyaiva tatastadupalabdhitaH / candrasUryoparAgAdisaMvAdyAgamadarzanAt / / 19 / / anvayArtha : tu vaLI candrasUparA visaMvAdamadarzanA-caMdra, sUryanA uparAgAdinekacaMdragrahaNa-sUryagrahaNane, kahenArA saMvAdi AgamanuM darzana hovAthI ta:=tenAthI AgamathI tadupatnacchitA tenI upalabdhi hovAne kAraNe= atIndriya arthanI upalabdhi hovAne kAraNe mAryA va jovara =Agamano ja viSaya che=atIndriya artha Agamato ja viSaya che. II99 zlokArya : vaLI caMdra, sUryanA uparAgAdine kahenArA saMvAdi AgamanuM darzana hovAthI, AgamathI atIndriya arthanI upalabdhi hovAne kAraNe atIndriya artha Agamano ja viSaya che. ll99ll TIkA : jorarastu'=ovara: puna:, 'sAmarcava' atIndriyartha, kuMta tyAda "tatastadupasthita '= AgamAdatIndriyArthopalabdhitaH, etadevAha-'candrasUryoparAgAdisaMvAdyAgamadarzanAt,' laukiko'yamartha tti bAvanI AzA TIkArca - varastu' . manIyam II atIndriya artha Agamano ja viSaya che. kema ? ethI kahe che - tenAthI tenI upalabdhi hovAne kAraNe AgamathI atIndriya arthanI upalabdhi hovAne kAraNe, atIndriya artha Agamato viSaya che, ema avaya che. Ane ja kahe che=AgamathI atIndriya arthanI upalabdhi che ene ja kahe che - caMdra-sUryanA grahaNa Adine batAvanAruM saMvAdiyathArtha Agama prApta thatuM hovAthI, AgamathI atIndriya arthanI upalabdhi che, ema avaya che. caMdra, sUryanA grahaNa Adine kahenAra saMvAdi Agama che, e artha laukika che ema bhAvana karavuM. II99 bhAvArtha pUrvamAM batAvyuM ke kutarkathI lokapratItibAdhita paNa game te padArtho siddha thaI zake che, mATe kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahi. have batAve che ke vicAraka puruSano prayatna atIndriya arthanI siddhi mATe hoya che, ane atIndriya arthanI siddhi kyAreya kutarkathI thaI zakatI nathI. mATe zloka-88mAM batAvyuM tema kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahi.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 yogadaSTisamuccaya/gAthA-98-99-100 ahIM prazna thAya ke atIndriya padArthano nirNaya zenAthI thaI zake ? ethI kahe che - AgamathI ja atIndriya padArthano nirNaya thaI zake. temAM mukti ApI ke caMdra ane sUryanA grahaNano nirNaya AgamathI thaI zake che, tema anya paNa atIndriya padArthano nirNaya AgamathI thaI zake che. caMdra, sUryanA uparAgano nirNaya AgamathI thAya che, e vacanathI atIndriya padArthono nirNaya AgamathI thAya che, evI vyApti kaI rIte nakkI karI zakAya ? tethI kahe che -- A laukika artha che arthAtu lokamAM ema kahevAya che ke caMdragrahaNa ane sUryagrahaNano nirNaya AgamathI thAya che; kema ke Agama atIndriya evA caMdragrahaNa-sUryagrahaNane je pramANe batAve che, te pramANe ja caMdragrahaNAdinI prApti thAya che. mATe Agama atIndriya evA caMdragrahaNAdine satya batAvI zake che, tema anya paNa je atIndriya arthane Agama batAve che, te satya che, ema nirNaya thaI zake che. jyAre graMthakArane to e abhimata che ke sarvajJakathita Agama che, ane sarvajJa rAga-dveSathI para che ane sarva vastune sAkSAt joI zake che. tethI temanA vacanathI ja atIndriya padArthano nirNaya thaI zake, te batAvavA mATe A laukika artha che ema kahela che. I98-99ll avataraNikA : upasaMharannAha - avataraNikArya : zloka-98-99mAM kahyuM ke vicArakanI pravRtti atIndriya evA puNya, pApAdinI siddhi mATe hoya che; ane zuSka tarkathI tenI siddhi thAya nahi, atIndriya artho Agamano ja viSaya che. e kathAno upasaMhAra karatAM kahe che - zloka : etatpradhAna: sacchAddhaH zIlavAna yogatatparaH / jAnAtyatIndriyAnarthAMstathA cAha mahAmatiH / / 100 / / anvayArtha : taprathAna: AgamapradhAna saTTI=sAcI zraddhAvALo zatravAngazIlavALo yojAtatpara yogamAM tatpara atIndriyana karthI=atIndriya arthone nAnAti jANe che gha=ane tathA= te pramANe pUrvamAM kahyuM tevo puruSa atIndriya arthone jANe che, te pramANe mahAmati =pataMjali kAI kahe che. ll100 || zlokArca - AgamapradhAna, sAcI zraddhAvALo, zIlavALo, yogamAM tatpara atIndriya arthone jANe che; ane te pramANe pataMjali kahe che. ll100II
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 yogadaSTisamuccaya/gAthA-100 TIkA : 'etatpradhAna' ityAgamapradhAna:, 'sacchrAddhaH'-prAjJaH, 'zIlavAn' paradrohaviratimAna, 'yogatatparaH' sadA tadabhiyuktaH, evambhUtaH san 'jAnAtyatIndriyAnarthAn' dharmAdIn, 'tathA cAha mahAmatiH' patannatiH 200 TIkArca - pradhAna'. patiSnatiH | ta~thAnA AgamapradhAna, sazraddhAvALo-prajJAvALo, zIlavALoparadrohamAM virativALo SakAyanA pAlanamAM tatpara, yogamAM tatpara haMmezAM mokSasAdhaka yogathI abhiyukta, AvA prakArano chato atIndriya evA dhamadi arthone jANe che, ane te prakAre mahAmati pataMjali kahe che. ll100gA. bhAvArtha : patawthAna=AgamapradhAna :- pUrvamAM kahyuM ke AgamathI atIndriya artho prApta thAya che; topaNa A zlokamAM ema na kahyuM ke je Agama bhaNe ene atIndriya artho prApta thAya; paraMtu je vicAraka yogI hoya te vicAre ke "atIndriya padArthane kahenAra sarvajJanuM vacana che; mATe mAre kaMIpaNa nirNaya karavo hoya to AgamathI ja atIndriya padArtha jANavA mATe yatna karavo joIe.' AvA vicAraka yogI atIndriya arthone jANavAmAM Agamane pradhAna karanArA hoya che; Ama chatAM AgaLanAM batAvelAM sarva vizeSaNothI yukta yogI ja atIndriya arthone AgamathI jANI zake che, mAtra Agama bhaNanAra yogI nahi. sAcI zraddhAvALo :- vaLI AgamathI atIndriya arthone jANanArA yogI sAcI zraddhAvALA hoya che arthAt jyAM sudhI zAstravacananA baLathI paramArthano nirNaya na thAya tyAM sudhI svamati anusAra yathAtathA nirNaya karatA nathI, paraMtu zAstravacanone ucita sthAne joDIne tenA paramArthane jANavA mATe prayatna karavAnI nirmaLa mativALA hoya che. AthI AvA yogI jyAM sudhI zAstravacananuM tAtparya grahaNa na thAya tyAM sudhI teno yathArtha nirNaya karavA mATe zaktinA prakarSathI ucita yatna karanArA hoya che. tevA yogI AgamamAM yatna karIne atIndriya padArtha jANI zake, anya nahi. zIlavAna :- vaLI AgamathI atIndriya arthone jANanArA yogI zAstranA padArthane jANavA mATe ucita yatna kare, tema jIvanamAM zAstravacanAnusAra ucita pravRtti kare, jethI cha kAyanA pAlananA pariNAmarUpa zIlanA pariNAmavALA bane to ghaNA atIndriya padArthono sUkSma bodha thAya che; kema ke zIla nirlepa pariNatine pragaTa kare che, ane jema jema zIlamAM yatna vadhe che tema tema nirlepa pariNatirUpa saMvarabhAvanI vizeSa prApti thAya che. AthI nirlepa pariNatirUpa saMvarabhAvanI vizeSa prAptimAM jema zAstrano bodha Avazyaka che tema zIla paNa Avazyaka che. yogatatpara :- vaLI AgamathI atIndriya arthone jANanArA yogI mokSasAdhaka evA saMyamanA yogomAM tatpara hoya to saMyamanA UMcA UMcA kaMDakonuM temane vedana thAya, jenA baLathI mokSane anukULa evA
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 yogadRSTisamuccayagAthA-100-101 sUkSmabhAvono bodha thAya. AvA yogI atIndriya evA dharmAdi ane sUkSma rIte jANI zake che, ane te pramANe mahAmati evA pataMjali RSie paNa kahyuM che, je svayaM graMthakAra AgaLa batAvaze. tethI e phalita thayuM ke atIndriya padArthane jANavA mATe jema zAstrano bodha Avazyaka che, tema zAstrAnusArI saMyamamAM apramAda paNa Avazyaka che. I100II avataraNikA :kimityAha - avataraNikArca - vim - zuM kahe che ? pataMjali zuM kahe che ? rUti-pataene pataMjali je kahe che ene, kahe che - zloka : AgamenAnumAnena yogAbhyAsarasena ca / tridhA prakalpayan prajJAM labhate tattvamuttamam / / 101 / / anvayArtha: nAmena=AgamathI manumAnaanumAnathI ca=ane yogAsana yoganA abhyAsanA rasathI triva=traNa prakAre prajJA pratyaya--prajJA vyApRta karato sattamaM tattva-uttama tatvane namate prApta kare che. [101aaaa . zlokArdha : AgamathI, anumAnathI ane yoganA abhyAsanA rasathI traNa prakAre prajJAne lAgRta karato uttama tatvane prApta kare che. ll101il. TIkA : 'Agamena' Aptavacanena lakSaNena, 'anumAnena'-liGgAlliGgijJAnarUpeNa, 'yogAbhyAsarasena ca' vihitAnuSThAnAtmakena, 'tridhA prakalpayan' 'prajJAm' uktakrameNaiva, anyatheha pravRttyasiddheH, kimityAha - 'mane tattvaguttama' pasaMmonivRjyA grutAvimena pArA TIkArya : 'mAAmena'.. zrutAvimena Agama dvArA yogaviSayaka AptavacanasvarUpa Agama vaDe, liMgathI liMgitA jJAnarUpa anumAna vaDe ane zAstramAM kahela anuSThAnAtmaka yogAbhyAsanA rasathI, traNa prakAre prajJAne=jJAnazaktine, ukta kramathI ja prakalpata karato-vyAkRta karato, uttama tatvane prApta kare che. ahIM prazna thAya ke A kramathI ja prajJAne kema vyAkRta kare che ? ethI kahe che -
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-101 ahIM=tattvanI prAptimAM, anyathA pravRttinI asiddhi che. ahIM prazna thAya ke ukta kramathI prajJAne vyApAravALI karavAthI uttama tattvanI prApti kema thAya che ? ethI kahe che pApasaMmohanI nivRtti thavAthI zrutAdi bhedathI uttama tattvane prApta kare che. / / 101 bhAvArtha = (1) prathama yogaviSayaka Agamano bodha ka2vA mATe atIndriya tattvano arthI prekSAvAna sAdhaka, AgamavacananA tAtparyane jANavA mATe prayatna kare, (2) teno bodha karyA pachI anumAna dvArA te arthane samajavA mATe prayatna kare, ane (3) AgamavacanathI samajIne ane anumAnathI tAtparyane joDIne te Agamavacana pramANe mokSane anukULa evI yoganI pariNatinA abhyAsanA rasathI anuSThAnonA sevanamAM yatna kare, to tattvane dekhADavAmAM ane tattvane pariNamana pamADavAmAM saMmoha utpanna karAve tevuM pApa nivartana pAme che; ane pApa nivartana thavAnA kAraNe samyag bodharUpa zrutanI pariNati, ane mokSane anukULa evI yoganI pariNatirUpa cAritranI pariNatisvarUpa uttama tattva prApta thAya che, paraMtu A kramane choDIne prayatna karavAmAM Ave to pApa nivartana pAme nahi ane uttama tattvanI prApti thAya nahi. 298 - jema koI sAdhaka zAstravacananA pUrA tAtparyane jANyA vagara anuSThAnamAM pravRtti kare, athavA zAstranA tAtparyane jANyA vagara anumAnathI te zAstravacanane joDavA prayatna kare to tattvanI prApti thAya nahi; paraMtu zAbdabodhanI maryAdAthI zAstravacano zuM kahe che tenA 52mArthano prathama nirNaya kare, tyA2pachI anumAna dvArA tene vicArIne zAstravacananA paramArthano spaSTa nirNaya kare, ane tyArapachI yogAbhyAsanA rasapUrvaka anuSThAnarUpe tenuM sevana kare to pApa nivartana pAme che, ane tethI uttama tattvanI prApti thAya che. te cokkasa krama batAvavA mATe TIkAmAM kahyuM ke A kramathI ja tattvanI prApti che. 'anyayeda pravRsiddhe ' anyathA, tattvanI prAptimAM, pravRttinI asiddhi che. A kramapUrvaka pravRtti karavAthI prathama zrutajJAnAvaraNIya karmano zAstravacanane anusarato sAmAnyathI kSayopazama thAya che, tyArapachI zAstramAM kahelAM vacanone paraspara sApekSa rIte grahaNa karIne anumAnathI jANavA prayatna karavAthI te zAstranA padArthonuM sUkSma manana thAya che, tyArapachI zrutanA bodha anusAra te te ucita AcaraNA dvArA saMyamamAM yatna ka2vAthI nididhyAsananI kriyA thAya che, tenAthI saMyamanI yogapariNatino kSayopazama thAya che, te cAritranI pariNatirUpa che. A zruta ane cAritranI pariNatine aTakAvanAra pApI evo saMmohano pariNAma jIvamAM pUrve vartato hato, tenI nivRtti A traNa prakAranI prajJAmAM kramasara karAtA yatnathI thAya che, jenAthI uttama tattvanI prApti thAya che. ahIM vizeSa e che ke jIva pAse matijJAnano kSayopazama che, ane saMsArathI koIka rIte vimukha thayelo jIva tattvane jANavAnI jijJAsAvALo bane tyAre, AgamanA abhyAsathI tenuM matijJAna zAstravacanothI kaMIka parikarmita bane che, tethI atIndriya padArthone jovAne anukULa bane che. te matijJAnathI dekhAyelA bodhane zrutajJAna kahevAya che. zAstravacanathI te bodha karyA pachI anumAnaprayoga dvArA te padArthano yathArtha nirNaya
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-101-102 299 ka2vAmAM Ave tyAre pUrvanuM zrutajJAna vizeSa prakAranA zrutarUpe pariNamana pAme che, ane te zrutano upayoga zAstrAnusArI kriyAthI kaSAyanA saMzleSa vagarano kaMIka kaMIka aMze banavA mAMDe che, je kramasara vadhIne vItarAgabhAvasvarUpa bane che; ane bAramA guNasthAnakamAM saMpUrNa kaSAyanA zleSa vagarano zrutajJAnano viziSTa upayoga hoya che, jene zAstraparibhASAmAM mativizeSa kahevAmAM Ave che, ane te tivizeSa teramA guNasthAnake kevaLajJAnanA upayogamAM pariNamana pAme che. II101 avataraNikA : amumevArthamAha - avataraNikArya : A ja arthane kahe che bhAvArtha: zloka-101mAM kahyuM ke AgamathI, anumAnathI ane yoganA abhyAsathI uttama tattvanI prApti thAya che. e ja arthane zloka-102 thI 152 sudhI kahe che - tyAM prathama prazna thAya ke AgamathI atIndriya padArthano bodha karavA mATe yatna karavAno che, ane badhA darzanavAdIonAM Agamo judAM judAM che. tethI kayA AgamathI uttama tattvanI prApti thaI zake ? te batAvavA mATe prathama to Agama sarvajJanA vacanarUpa che, ane sarva darzanakAro sarvajJanA vacanane Azraya kare che, mATe sarvajJa judA judA che tema mAnIne Agamane judA mAnavA te yukta nathI, te batAvavA mATe zloka-102 thI prAraMbha kare che - zloka H na tattvato bhinnamatAH sarvajJA bahavo yataH / mohastadadhimuktInAM tadbhedAzrayaNaM tataH / / 102 / / anvayArtha : tattvataH=tattvathI sarvajJA=sarvajJo mitramatA=bhinna abhiprAyavALA na=nathI yataH=je kAraNathI vavaH=ghaNA che tataH=te kAraNathI tadhimuvattInAM=sarvajJa pratye atizaya zraddhAvALAone tamevAzrayaLaM=tenA bhedano svIkAra=sarvajJanA bhedano svIkAra moH=moha che. II102 / / zlokArtha - tattvathI sarvajJo bhinna abhiprAyavALA nathI, je kAraNathI ghaNA che te kAraNathI sarvajJa pratye atizaya zraddhAvALAone sarvajJanA bhedano svIkAra moha che. II102 / /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 yogadaSTisamuccaya/gAthA-102-103 TIkA - "tattvata:'=paramAna, mitramatA'=mitrAmapravi, 'sarvajJA vadavo "to'=smati, modastavimurAnAM sarvArvA )tizayazrAddhanAM, 'tamevAzraya'=sarvajJamedAvarayi, 'ta:'=smA,ti 202aa TIkArca - ra" "tattvata:' .... tA, ti || paramArthathI bhinnamatavALA=bhinna abhiprAyavALA sarvajJa nathI; je kAraNathI ghaNA che sarvajJa ghaNA che, tata=smA-te kAraNathI, tadadhimuktivALAonuM sarvajJa pratyenI atizaya zraddhAvALAonuM, tenA bhedanuM AzrayaNa=sarvajJatA bhedano svIkAra, moha che. ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. 102aaaa bhAvArtha : paramArthathI saMpUrNa vastune jANe te sarvajJa kahevAya, ane te sarvajJanA abhiprAya bhinna nathI paraMtu eka ja che; ane sarvajJa ghaNA che, mATe sarvajJanI zraddhAvALA jIvo kahe ke amArA sarvajJa judA che ane tamArA sarvajJa judA che, to te prakArano bheda svIkAravo te moha che; kema ke badhA sarvajJa eka ja vastu kahe che judI kahetA nathI. tethI koIpaNa darzanavALA sarvajJane svIkAratA hoya ane sarvajJanA vacanano Azraya karatA hoya, to te sarva darzanavAdIo eka ja sarvajJano Azraya kare che. mATe bhinna bhinna darzanavAdIo potapotAnA AgamanA praNetA sarvajJa vyaktithI judA che tema bhale mAne, paraMtu temano abhiprAya bhinna che tema mAne to te moha che. II10zA avataraNikA - kathamityAha - avatAraNiyArtha: kevI rIte ?=sarvajJatA bhedanuM AzrayaNa kevI rIte moha che ? ethI kahe che - bhAvArtha : pUrvazlokamAM kahyuM ke sarvajJa vyaktithI aneka hovA chatAM bhinna abhiprAyavALA nathI. mATe potapotAnA darzananA upAsya sarvajJa judA che, te prakAranA bhedanuM AzrayaNa moha che. kema moha che ? ethI kahe che - zloka : sarvajJo nAma yaH kazcitpAramArthika eva hi / sa eka eva sarvatra vyaktibhede'pi tattvataH / / 103 / / anvayArtha: pAramathaka parva dipAramArthika jaya ruzva sarva: je koI sarvajJa che vittameDapiEvyaktino bheda hote chate paNa tattvata:katatvathI sakate sarvatra=sarva kSetra ane sarvakALamAM pUrva =eka ja che. II103
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 yogadaSTisamuccaya/gAthA-103-104 zlokArca - pAramArthika ja je koI sarvajJa che, vyaktino bheda hote chate paNa te tatvathI sarvakSetra ane sarvakALamAM eka ja che. I/103/ TIkA : 'sarvajJo nAma yaH kazcid' arhadAdiH, 'pAramArthika eva hi' nirupacaritaH, 'sa eka eva sarvatra' sarvajJatvena 'vyaktibhede'pi tattvata:' RSabhAdilakSaNe sati / / 103 / / TIkArya : sarvajo nAma .. sati || pAramArthika nirupacarita ja, je koI ahaMdAdi sarvajJa che; vyaktino bheda hote chate paNa=RSabhAdi svarUpa vyaktino bheda hote chate paNa, te tatvathI sarvatra sarvakSetra ane sarvakALamAM, sarvajJapaNAthI eka ja che. 103 'rTaviTa' mAM virya padathI zloka-134mAM kaheze e pramANe kapila, sugAdinuM grahaNa karavuM. 28SamadinakSane' mAM di' padathI ajitanAtha AdinuM grahaNa karavuM. bhAvArtha: RSabhadeva, ajitanAtha Adi vyaktinA bhedathI jema svamata pramANe paNa tIrthakarono bheda che, topaNa sarvajJapaNArUpe sarva tIrthakaronuM ekapaNuM che; tema pAramArthika sarvajJa ahaMtu, kapila, sugAdi je koI hoya te sarva eka abhiprAyavALA hovAthI eka che. ahIM pAramArthika kahevAthI e kahevuM che ke je sarva zAstrone jANanAra hoya te paNa sarvajJa kahevAya, paraMtu te sarvajJa upacArathI che pAramArthika nathI; ane jagatanA tamAma padArthone je yathArtha jANe te pAramArthika sarvajJa kahevAya; ane tevA sarvajJomAMthI koInuM nAma kapila hoya, buddha hoya ke anya koI hoya, paraMtu sarvajJarUpe upAsya eka ja che. mATe judA judA darzanavAdIo mAne ke amArA sarvajJa judA ane tamArA sarvajJa judA, to tevA bhedanuM AzrayaNa karavuM te moha che, ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. I103 avataraNikA - pUrvanA zloka-102 ane 103mAM sthApana karyuM ke sarvajJa pratyenI zraddhAvALAone aham, kapila, buddha AdinuM bhedAzrayaNa moha che, vastutaH pAramArthika sarvajJa eka che. have bhinna bhinna darzanavAdI sarvajJatA upAsako eka ja sarvajJanI upAsanA kare che, te yuktithI batAvavA mATe kahe che - bloka : pratipattistatastasya sAmAnyenaiva yAvatAm / te sarve'pi tamApannA iti nyAyagatiH parA / / 104 / /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 yogadaSTisamuccaya/gAthA-104 anvayArtha: tata: te kAraNathI=pAramArthika sarvajJa eka che te kAraNathI tasva=teno sarvajJato sAmAnaiva sAmAnyathI ja yAvitAjeTalAone pratipatti =svIkAra che, te sarveDapi teo sarve paNa taRtene= sarvajJate mukhya sarvajJane mApatra=pAmelA che, ti=e prakAre para cAyati =sarvocca yukti che. 104 zlokArca - pAramArthika sarvajJa eka che te kAraNathI sarvajJanI sAmAnyathI ja jeTalAone pratipatti che teo sarve paNa mukhya sarvAne pAmelA che, e prakAre sarvocca yukti che. ll104ll TIkAH_ 'pratipattistataH' 'tasya' sarvajJasya 'sAmAnyenaiva' 'yAvatAM'-tantrAntarIyANAmapi, 'te sarve'pi tamApannAH' sarvajJaM mukhyameva 'iti nyAyagati: parA,' tamantareNa tatpratipatterasiddheH / / 104 / / TIkArya : 'tipattatta:' . tannatiSattesi | te kAraNathI=pAramArthika sarvajJa eka che te kAraNathI, sAmAnyathI ja tenI=sarvajJatI, pratipati=svIkAra, jeTalA taMtra-tarIone paNa che=anya darzanavALAone paNa che, teo sarve paNa tene=mukhya ja sarvajJane, pAmelA che, e pramANe parA cAyagati =sarvocca yukti che; kema ke tenA vagara sAmAnya vagara, tenI pratipatinI sarvazanI pratipatinI, asiddhi che. 104 che tantrAntarIyALA' mAM '' thI e kahevuM che ke jainadarzanane mAnanArA sarvajJanA upAsako to sAmAnyathI sarvajJane pAmelA che, paraMtu anya darzanavALA paNa sAmAnyathI sarvajJane pAmelA che. bhAvArtha : pUrvamAM zloka-103mAM sthApana karyuM ke vyaktinA bhedathI sarvajJa judA hovA chatAM sarvajJapaNArUpe sarvajJA eka ja che, tethI sarvajJanI upAsanA karanArAo sarva eka ja sarvajJanI upAsanA kare che. te batAvavA mATe prastuta zlokamAM kahe che ke anya darzanavALAo paNa je koI sAmAnyathI ja sarvajJane svIkAre che, te sarva paNa mukhya sarvajJane ja=je jJAnAvaraNIyanA saMpUrNa kSayathI sarvajJa banelA che, ane jemaNe zuddha mArga batAvyo che, te mukhya sarvajJane je, svIkArIne tenI upAsanA kare che. Azaya e che ke rAgAdirahita hoya ane saMpUrNa jANanAra hoya te sarvajJa che; ane te sarvajJa buddha che tema koI anya darzanavALA mAne che, to vaLI te sarvajJa kapila che tema koI anya darzanavALA mAne che, to vaLI jaino RSabhadevAdi sarvajJa che tema mAne che, paraMtu sarvajJane vizeSarUpe koI jANI zakatA nathI. Ama chatAM, "rAgAdi rahita hoya ane saMpUrNa jANanAra hoya te sarvajJa", e prakAre badhA darzanavALA sAmAnyathI sarvajJano svIkAra karIne buddhanI ke kapilanI upAsanA kare che, topaNa te sarva upAsakonA upAsya mukhya ja sarvajJa cheH sarvajJapaNAthI anupacarita evA eka sarvajJa che; kema ke koI chadmastho sarva prakAre vizeSathI sarvajJane jANI
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 yogadaSTisamuccaya/gAthA-104-105 zakatA nathI, paraMtu svabodha anusAra kaMIka vizeSatAyukta paNa A pUrNaguNavALA puruSa che, e prakAre sAmAnyathI ja sarvajJane jANI zake che. tethI koIpaNa darzanavALA sAmAnyathI upAsya tarIke sarvajJane svIkArIne tenI upAsanA karatA hoya, ane te sarvajJane buddha kahetA hoya, kapila kahetA hoya ke RSabhadeva kahetA hoya, topaNa arthathI te sarvenA upAsya mukhya ja=kevalajJAnane pAmelA eka ja sarvajJa che. mATe sarva darzanakArone upAsya tarIke mAnya sarvajJa, nAmathI judA hovA chatAM arthathI eka che. ll104 avataraNikA : zloka-104mAM batAvyuM ke sarvajJanI upAsanA karanAra sarva darzanakAro sarvajJane sAmAnyathI svIkArI zake che. tene ja daDha karavA mATe batAve che - bloka : vizeSastu punastasya kAtsnyenAsarvadarzibhiH / savaina jJAyate tena tamApanno na kazcana / / 105 / / anvayArtha : puna:=vaLI tasva=teno sarvajJato zArvena=saMpUrNa rIte vizeSag=vizeSa ja sarvesarvazima=sarva chaprastho vaDe jJAyate na jaNAto nathI, tene te kAraNathI taztene sarvajJane kRSNana=koI mApatro na pAmelo nathI. II10pA. zlokArca - vaLI sarvajJano saMpUrNa rIte vizeSa ja sarva chadmastho vaDe jaNAto nathI, te kAraNathI sarvajJane koI pAmelo nathI. II10pa TIkA - vizeSatu =me parva, "puna: 'tI'=sarvajJa, "nAma:'-pramaf: "sarvene vijJAti,' tanA , taneDA tajJAnAte:, 'tena' #Arone 'ta'-sarvajJa 'sApannA'-pratipatro, 'na vana" sarvadarza aa201ii TIkArca - 'vizeSatu'... sarvadarzI che. vaLI teto sarvajJato, saMpUrNathI vizeSa ja bheda ja= asarvajJa karatAM sarvajJano saMpUrNathI bheda ja, sarva asarvadarzI pramAtR dvArA sarva chadmastho dvArA, jaNAto nathI; kema ke tenuM adarzana che=sarvajJanuM adarzana che. darzanamAM paNasAkSAt sarvajJa upalabdha hoya topaNa, tenA jJAnanI asarvajJa karatAM sarvajJatA saMpUrNathI bhedanA jJAnanI, agati cheHaprApti che. te kAraNathI=koI
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 yogadaSTisamuccaya/gAthA-105-106 chadmastha vizeSarUpe sarvajJanA bhedane jANatA nathI te kAraNathI, koI asarvadarzI koI chadmastha, tene=sarvajJa, pAmelo nathI. II105aa. zloka : tasmAtsAmAnyato'pyenamabhyupaiti ya eva hi / nirvyAjaM tulya evAsau tenAMzenaiva dhImatAm / / 106 / / anvayArtha : tasmA-te kAraNathI=chamastha vizeSathI sarvajJate jANato nathI te kAraNathI, sAmAcatoDapi= sAmAnyathI paNa nazAve=sarvajJane nirvAnaM nircAja ya va di=je ja amyuti svIkAre che, tenA naiva=te aMzathI ja=sarvajJatA svIkAratA aMzathI ja thImatAbdabuddhimAnone sau=sarvajJate svIkAranAra tunya parva=tulya ja che=budha, kapila, ahaMdAdine svIkAranAra samAna ja che. ll106 zlokArca - chaghastha, vizeSathI sarvajJane jANato nathI te kAraNathI, sAmAnyathI paNa sarvane nircAja je ja svIkAre che, te aMzathI ja buddhimAnone A sarva upAsako, samAna ja che. ll106 TIkA - 'tamAma toDIpa' 'anaM=sarvajJa, "amyuti ya va di' sarvajJa, 'nircAna'= aucityayogena taduktapAlanaparaH, 'tulya evAsau' 'tenAMzena' sarvajJapratipattilakSaNena, 'dhImatAm' anupahatabuddhInAmityarthaH / / 106 / / TIkArya - 'tasmatsAmAnyatogagi'..... anuparaMtavRddhInAmitvarthaiA te kAraNathI chastha vizeSathI sarvajJate jANato tathI te kAraNathI, sAmAnyathI paNa je koI asarvadarzI, Ane sarvajJane, nircAja svIkAre che aucityanA yogathI temanA vaDe kahevAyelAnA pAlanamAM para che arthAt sarvajJa vaDe kahevAyelA AcAranA pAlatamAM tatpara che, at=e, te aMzathI sarvAnA svIkArarUpa aMzathI. buddhimAnone anupahata buddhivALAone, samAna ja cheHkapila, budha ke arihaMtanA upAsako sarvajJatA svIkAra aMzathI samAna ja che. ll106il bhAvArtha : zloka-104mAM kahela ke je koI anya darzanavALA paNa sAmAnyathI sarvajJane svIkAre che, te sarva mukhya sarvajJa=kevalajJAnane pAmelA evA mukhya sarvajJane, pAmelA che, e prakAranI parA nyAyagati che, ane e parA nyAyagati kaI rIte che, te prastuta zloka 105-106 dvArA spaSTa kare che.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 yogadaSTisamuccaya/gAthA-105-106-107-108 koI chadmastha, saMpUrNathI sarvajJanA vizeSa bhedane jANI zakato nathI; kema ke vartamAnamAM sarvajJa dekhAtA nathI ke jene joIne sarvajJa kevA hoya teno nirNaya karI zakAya; ane sarvajJa kadAca dekhAtA hoya topaNa chadmastha iMdriyathI temanA dehano AkAra vagere joI zake, ane temanAM avisaMvAdI vacano dvArA A sarvajJa che tevuM sAmAnya anumAna karI zake, paraMtu asarvajJa karatAM sarvajJano bheda che tene saMpUrNa rIte koI chadmastha jANI zakato nathI. tethI koI chamastha vizeSathI sarvajJane pAmelA nathI, A prakAranuM spaSTIkaraNa zloka-10pamAM karIne have tenAthI zuM phalita thAya ? te zloka-109mAM batAve che. chabastho, saMpUrNathI sarvajJane jANatA nathI; te kAraNathI sAmAnyathI je koI chadmastha upAsaka sarvajJane svIkAre che, te sarva chadmastho sarvajJanA svIkAra aMzathI buddhimAnone samAnarUpe mAnya che. ahIM koIne prazna thAya ke sAmAnyathI sarvajJane svIkAre che eTale zuM ? tethI khulAso karyo ke je upAsaka nircAja=kapaTa rahita haiyAthI, svIkAre che, arthAt je upAsaka aucityanA yogathI sarvajJae kahelA AcAronA pAlanamAM tatpara che, te upAsaka sAmAnyathI sarvajJane svIkAre che. Azaya e che ke sarvaze rAga, dveSa ane mohanA nAzane mATe upAyo batAvelA che, ane tethI je loko sarvajJanuM avalaMbana laIne yamaniyamAdi AcArone pALIne zamapradhAna mArgamAM yatna kare che, teo sarvazanA kahevAyelA AcAranA pAlanamAM tatpara che, ane tethI AvA jIvo sarvajJanA AcArone pALIne kramasara vitarAga bane che. mATe koIpaNa darzanavALA jIvo aucityayogathI sarvajJanA kahevAyelA AcArone pALatA hoya teo sarvajJane ja upAsyarUpe pAmelA che. tethI te upAsako kvacit anya darzanamAM rahelA hoya ke jainadarzanamAM rahelA hoya, paramArthathI te sarva eka ja sarvajJanI upAsanA karIne yogamArgamAM pravRtta che, mATe te sarvane buddhimAnoe bhAvathI jaina kahela che. I105-10kA avataraNikA - amumevArthaM nidarzanagarbhamAha - avataraNitArtha : daSTAMta che garbhamAM jene evA A ja arthane zloka-104 thI 106 sudhI batAvyuM ke sAmAnyathI je koI darzanavAdIo sarvajJate svIkAre che te sarva mukhya ja sarvajJatA upAsako che, e ja arthane, kahe che - zloka : yathaivaikasya nRpaterbahavo'pi samAzritAH / dUrAsannAdibhede'pi taddhRtyAH sarva eva te / / 107 / / sarvajJatattvA'bhedena tathA sarvajJavAdinaH / sarve tattattvagA jJeyA bhinnAcArasthitA api / / 108 / /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 yogadaSTisamuccaya/gAthA-107-108 anvayArtha carthava jema ja pazu nRpane eka rAjAne vadavoDapi samazritA:=ghaNA paNa Azrito sUrasannatieDapika dUrAsAdi bheda hote chate paNa te sarva va=teo sarva ja takRtyA =tenA mRtyo che=te rAjAnA sevako che. II10cchA. tathA =te prakAre sarva tattvADamena sarvajJatatvano abheda hovAne kAraNe mitrAvarasthitA gapa sarve sarvattavAhinA=bhinna AcAramAM rahelA paNa sarva sarvajJavAdIo tattattva=tat tatva tarapha janArA che= sarvajJa tatva tarapha janArA yA=jANavA. ll108 zlokArca - - jema ja eka rAjAne ghaNA paNa Azrito, dUrAsannAdi bheda hote chate paNa, teo sarva ja te rAjAnA sevako che, II107ll te prakAre sarvajJa tatvano abheda hovAne kAraNe bhinna AcAramAM rahelA paNa sarva sarvajJavAdIo sarvajJa tattva tarapha janArA jANavA. ll108ll kUrAsannameTeDa' mAM 'ri' padathI dUratara, dUratama, Asannatara, AsannatamanuM grahaNa karavuM. 'dUrasannameTeDa' mAM 'pa' thI e kahevuM che ke dUrAsannAdi bheda na hoya to to eka rAjAnA Azrita che, paraMtu dUrAsannAdi bheda hote chate paNa eka rAjAnA Azrita che. TIkA : 'yathaivaikasya nRpateH'-kasyacidvivakSitasya, 'bahavo'pi samAzritA:'-pumAMso, 'dUrAsannAdibhede'pi' sati tathAniyogAdibhedena kRte, 'taddhRtyA'-vivakSitanRpatibhRtyAH, 'sarva eva te' samAzritA iti / / 107 / / TIkArca - "thevevasya .... samazritA tti ! je pramANe ja koI vivakSita eka rAjAne ghaNA paNa Azrita puruSo, te prakAranA viyogAdi bheda vaDe karAyela dUrAsavAdi bheda hote chate paNa sarva ja te Azrito tenA mRtyo che=vivakSita rAjAnA sevako che. ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. ll107 'tathaniyovimena' mAM 'Ati' padathI rAjAnI kRpA meLavavAne anukULa tevI buddhinI paTutA AdinuM grahaNa karavuM. avataraNikA :dAntikayojanamAha -
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 307 yogadaSTisamuccaya/gAthA-107-108 avataraNikArya : dASTratika yojanane kahe che - bhAvArtha - zloka-107mAM eka rAjAne Azrita aneka sevakonuM dRSTAMta batAvyuM. te dRSTAMtanA dASTratika yojanane zloka-108mAM kahe che - TIkA - 'sarvajJatattvAbhedena'-yathoditanItyA hetubhUtena 'tathA' nRpatisamAzritabahupuruSavat 'sarvajJavAdinaH sarve' jinAdimatabhedAvalambinaH 'tattattvagA:' sarvajJatattvagA:, 'jJeyA bhinnAcArasthitA api' tathAdhikArabhedeneti / / 108 / / TIkArya : sarvajJAtattvamena' ... tatharfghavArameneti ! te prakAre nRpatisamAzrita bahu puruSonI jema, te prakAranA adhikAranA bhedathI bhinna AcAramAM rahelA paNa jinAdimatabhedAvalaMbI sarva sarvajJavAdIo, hetubhUta evI yathodita tItithI zloka-103mAM kahela sarvajJano abheda svIkAravAmAM hetubhUta evI nItithI, sarvajJatatvano abheda hovAne kAraNe tatatvagA=sarvajJatatva tarapha janArA, jANavA. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 108. 'mitrAvaracita ' mAM 'pa' thI e kahevuM che ke jinamatanA AcAramAM rahelA to sarvajJatattva tarapha janArA che, paraMtu bhinna AcAramAM=anya darzananA AcAramAM, rahelA paNa sarvajJatattva tarapha janArA che. bhAvArtha : jema koI eka vivakSita rAjAne sevaka tarIke dUra, dUratara, dUratama, Asanna, Asannatara, Asannatama Adi bhedathI ghaNA puruSo Azrita hoya, topaNa te sarva eka ja rAjAnA sevako kahevAya che arthAt koI rAjAe koIne maMtrI tarIke niyoga karyo che, to koIne dvArapALa tarIke niyoga karyo che, to koIne koI anya anya kAryomAM niyoga karyo che; ane temAM vaLI koTavALa ke dvArapALa dUrano sevaka kahevAya, ane maMtrI najIkano sevaka kahevAya, chatAM te sarva eka rAjAnA sevako kahevAya che; te rIte judAM judAM darzanomAM rahelA yogamArganA sarva upAsako sarvajJanI upAsanA karIne eka sarvajJatattva tarapha janArA che. tethI sarvajJa zabdathI koI jinane grahaNa kare che, to koI buddhane grahaNa kare che, to anya koI vaLI kapilane grahaNa kare che; e rIte matabhedane avalaMbana karanArA hovA chatAM sarva sarvajJavAdIo eka sarvajJane upAsya karIne te sarvajJatattva tarapha janArA che; kema ke, badhAne mATe upAsya sarvajJatattvano abheda che.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 yogadaSTisamuccaya/gAthA-107-108-109 ahIM TIkAmAM kahyuM ke yathodita nItithI hetubhUta evA sarvajJatattvano abheda hovAne kAraNe sarva upAsako sarvajJatattva tarapha janArA che. teno Azaya e che ke zloka-103mAM kahyuM e pramANe sarvajJarU5 vyaktinA bhedamAM paNa sarvajJa eka che, tethI sarvajJatvano abheda che. mATe sAmAnyathI sarvajJano svIkAra karanAra jeTalA darzanavAdIo che te sarva mukhya sarvajJane pAmelA che, tethI sarva sarvajJavAdIo sarvajJatattva tarapha janArA che. vaLI bhinnAcAramAM rahelAne te prakArano adhikArano bheda hovAne kAraNe teo paNa sarvajJatattva tarapha janArA che, tema kahyuM. tenAthI e batAvavuM che ke jema rAjAnA maMtrIne judA prakArano adhikAra hoya che ane koTavALane judA prakArano adhikAra hoya che, ane potAnA adhikAra pramANe te kRtya kare to te rAjAno sevaka kahevAya; tema maMtrI sthAne rahelAnI jema jinamatanA AcAramAM rahelA ucca bhUmikAnA AcAro pALIne, vira bhagavAnanI upAsanA kare che; ane anya darzanavALA, sarvajJanI upAsanA karavA mATenI prAthamika bhUmikAnA adhikArI che, tethI sAmAnyathI saMsArathI atIta tattvane batAvanArA ane rAga-dveSathI para sarvajJa che tema nirNaya karIne, potapotAnA upAsya evA kapilAdine sarvajJa mAnIne temanI upAsanA kare che; ane potAnI bhUmikAnA adhikAra pramANe yamaniyamAdinI ucita pravRttio karIne zamamArganuM AzramaNa kare che, jenA dvArA potAnA adhikAra pramANenI bhUmikAnA AcArone sevIne teo paNa sarvajJatattva tarapha janArA che. II107-108 avataraNikA - upasaMharannAha - avataraNikArya : upasaMhAra karatAM kahe che - bhAvArtha - zloka-101mAM kahela ke AgamathI, anumAnathI ane yoganA abhyAsathI uttama tattvanI prApti thAya che, tethI uttama tattvanI prAptinA arthIe AgamamAM yatna karavo joIe. tyAM prazna thayo ke dareka darzananAM Agamo judAM judAM che, tethI kayA AgamathI uttama tattvanI prApti thAya ? tethI zloka-102thI mAMDIne zloka-108 sudhI e batAvyuM ke yogamArgane kahenArAM Agamo sarvajJakathita che, ane bhinna bhinna darzanavALA paNa potAnA upAsya evA sarvajJanA bhedano Azraya kare che, to paNa temanA upAsya evA sarvajJamAM sarvajJatvano bheda nathI; tethI sarva darzanavALAo mukhya sarvajJanI upAsanA karIne sarvajJatattva tarapha janArA che. tethI arthathI e prApta thayuM ke sarva darzanakAro potapotAnI bhUmikA pramANe je yamaniyamAdi AcAro pALIne zamaparAyaNa mArganuM AzramaNa kare che, te Agamavacano mukhya sarvajJakathita che. tethI tevAM Agamavacanono Azraya karIne prayatna karavAmAM Ave to uttama tattvanI prApti thAya, eTaluM vaktavya zloka-101 thI 108 sudhImAM prApta thayuM. have teno upasaMhAra karatAM kahe che -
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-109 zloka H na bheda eva tattvena sarvajJAnAM mahAtmanAm / tathAnAmAdibhede'pi bhAvyametanmahAtmabhiH / / 109 / / 309 anvayArtha : tathAnAmAvimenepi te prakAranA nAmAdino bheda hovA chatAM paNa tattvana=tattvathI sarvajJAnAM mahAtmanAm= sarvajJa mahAtmAono bheva va na=bheda ja nathI, tat=e mahAtmami:=mahAtmAoe mAnya=bhAvana karavuM joIe. / / 109 / / zlokArtha H te prakAranA nAmAdino bheda hovA chatAM paNa tattvathI sarvajJa mahAtmAono bheda ja nathI, e mahAtmAoe bhAvana karavuM joIe. II109|| TIkA H 'na mela va' 'tattvana'=paramArthena, 'sarvajJAnanuM mahAtmanAM'-mAvasarvajJAnAmitvartha: thelTAniSTanAmAvibhede'pi sati, 'bhAvyametanmahAtmabhiH' zrutamedhA'saMmohasArayA prajJayA / / 109 / / TIkArya H 'na mek va' prajJavA / / te prakAranA iSTa, aniSTa nAmAdino bheda hovA chatAM paNa sarvajJa mahAtmAono=bhAvasarvajJono, tattvathI=paramArthathI, bheda ja nathI, e zrutarUpI medhAnI asaMmohapradhAna prajJAthI mahAtmAoe bhAvana karavuM joIe. * 'tatyeSTAniSTanAmAvimenepi' mAM 'vi' padathI vyaktinA bhedanuM grahaNa karavuM. * 'tayeSTAniSTanAma,vimere'pi' mAM 'pi' thI e kahevuM che ke iSTa, aniSTa nAmAdino bheda na hoya to to bhAvasarvajJano bheda nathI, paraMtu iSTa, aniSTa nAmAdino bheda hovA chatAM paNa bhAvasarvajJano bheda nathI. II109 bhAvArtha : koIne sarvajJa tarIke upAsya buddha iSTa che ane mahAvIra aniSTa che, vaLI anya koIne mahAvIra iSTa che to buddha aniSTa che. A rIte upAsya tarIke iSTa ane aniSTa nAmAdino bheda hovA chatAM paNa bhAvasarvajJano paramArthathI bheda nathI arthAt rAga, dveSa ane mohathI rahita ane pUrNa vastune jANanArA evA bhAvasarvajJano bheda nathI; ane sarva darzanakArone AvA bhAvasarvajJa upAsya tarIke mAnya che, ane tethI sarva darzanakAro AvA sarvajJanI upAsanA karIne sarvajJatattva pratye janArA che, e vAta zloka-108mAM batAvI. mATe sarvajJatattva pratye javAnA yatnarUpe koI sAdhaka kapilane bhAvasarvajJa mAnIne upAsanA karatA hoya, to koI sAdhaka buddhane bhAvasarvajJa mAnIne upAsanA karatA hoya, to koI sAdhaka mahAvIrane bhAvasarvajJa mAnIne
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 yogadaSTisamuccaya/gAthA-109-110 upAsanA karatA hoya, topaNa tattvathI te sarvanA upAsya evA sarvajJano bheda nathI, e vAta dhRtarUpI medhAthI bhAvana karavI arthAt saMmoha vagara mRtarUpI medhAne pravartAvIne bhAvana karavuM. Azaya e che ke sarvajJanA svarUpane kahenAra Agamavacana che, ane te AgamavacanathI pragaTa thayelI buddhi paNa mArA-tArAnA pakSapAta vagara vastutattvane jovA mATe pravartatI hoya to asaMmohavALI che; ane evI buddhithI vicAravAmAM Ave to vicAraka jANI zake ke "je upAsaka kadAgraha vagara sarvajJanA vacananuM anusaraNa karIne sarvajJanI upAsanA kare, te upAsaka zamaparAyaNa mArga tarapha janAra che; ane te upAsako sarvajJa tarIke nAmathI koI buddhane mAnatA hoya ke koI mahAvIrane mAnatA hoya; topaNa arthathI to badhA upAsako sarva doSathI rahita evA eka sarvajJanI upAsanA karavA mATe potAnI bhUmikAnA yamaniyamAdi AcArane seve che; A prakAranA tattvanuM mahAtmAoe bhAvana karavuM joIe. ahIM mahAtmA zabdathI pahelI cAra dRSTivALA jIvono ullekha karyo che, ane teo A rIte bhAvana kare to kutarka pratyeno abhiniveza jAya, tethI svasvadarzananI ekAMta mAnyatA mATeno prayAsa dUra thAya, ane jema yogamArganA upAyarUpa yama-niyamane teo seve che tema madhyasthatAthI sarva zAstrone jovAthI yogamArganA sUkSma padArtho paNa temane prApta thAya, jethI vedyasaMvedyapadanI prApti thAya. ll109ll avataraNikA : zAstragarbhamevopapattyantaramAha - avataraNikArya : zloka-102 thI 108 sudhI kahela ke sarvajJanI upAsanA karanArA sarva mukhya sarvajJane Azraya kare che, ane temAM mukti ApI ke je koI darzanavAdI sarvajJane svIkAre che te sarva darzAvAdIo sAmAnyathI sarvajJane svIkAre che, paNa koI chamastha vizeSathI saMpUrNa rIte sarvajJane jANI zakato nathI; ane sarvajJae kahelA yogamArgane aucityathI pALavAmAM jeo tatpara che, te sarva eka sarvajJatA upAsaka che, te vAta zloka-106mAM sthApana karI. tethI e phalita thayuM ke sarvajJae kahelA yogamArganuM aucityathI je loko sevana kare che, te sarva mukhya sarvajJa tarapha janArA che; pachI bhale te upAsya tarIke kapilane sarvajJa kahetA hoya, mahAvIrane sarvajJa kahetA hoya ke buddhane sarvajJa kahetA hoya. A rIte yuktithI sarva darzAvAdIo eka sarvajJatA upAsaka che tema batAvyuM. have zAstragarbha evI bIjI upapattine batAve che arthAt zAstravacananI yuktithI batAve che ke sarvajJatA sarva upAsako bhinna bhinna darzanamAM rahelA paNa eka ja sarvajJatA upAsaka che. bloka : citrA'citravibhAgena yacca deveSu varNitA / bhaktiH sadyogazAstreSu tato'pyevamidaM sthitam / / 110 / /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-110 311 anvayArtha - ca=ane va--je kAraNathI reSakadevomAM lokapAla-muktAdi devomAM pitrAivitrAvimAna citraacitratA vibhAgathI arthAt lokapAlamAM citra ane muktAdimAM acitra vibhAgathI vitA=bhakti sadyogazAstray=sadyogazAstramAM zaivadarzananA adhyAtmaciMtAzAstramAM vAtA=varNana karAI, tanatoDapi tethI paNa rU A=prastuta va--A pramANe zloka-109mAM kahyuM ke bhinna bhinna sarvajJanA upAsaka paNa eka bhAvasarvajJanI upAsanA kare che e pramANe, sthita--sthita che vyavasthita che. ll110gA. zlokArca - ane je kAraNathI lokapAla-muktAdi devomAM citra, acitranA vibhAgathI arthAt lokapAlamAM citra ane muktAdimAM acitra evA vibhAgathI, bhakti zevadarzananA adhyAtmaciMtAzAstramAM varNana karAI, tethI paNa A=prastuta zloka-109mAM kahyuM e pramANe vyavasthita che. ||11| TIkA :_ 'citrA'citravibhAgena'-vakSyamANalakSaNena yacca deveSu varNitA'-lokapAlamuktAdiSu 'bhaktiH sadyogazAstreSu'-zaivAdhyAtmacintAzAstreSu, 'tato'pi' kAraNAt 'evamidaM' 'sthitaM' prastutamiti / / 110 / / TIkArya : 'citrAvitravimAna' ..... prastuti che ane je kAraNathI devomAM=lokapAla-muktAdi devomAM, vasthamANa svarUpa citra-acitra vibhAgathI sadyogazAstramAM zaivadarzananA adhyAtmaciMtAzAstramAM, bhakti varNana karAI, te paNa kAraNathI, A=prastuta=sarvadarzananA yogIo sarvajJanI upAsanA kare che e rUpa prastuta, A pramANe zloka-109mAM kahyuM ke bhinna bhinna sarvajJanA upAsaka paNa paramArthathI eka bhAvasarvajJanI upAsanA kare che e pramANe, sthita che. 'ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. 110 che 'navapAnamuvattApu' mAM 'mara' padathI buddha, ahaMtuM AdinuM grahaNa karavuM. 'tatoDa' mAM 'pa' thI e kahevuM che ke zloka-104 thI 106mAM batAvyuM te pramANe aucityayogathI sarvajJanA kahevAyelA AcAranuM pAlana karanArA sarva darzananA upAsako sarvajJatattva tarapha janArA che, tethI eka sarvajJanA upAsaka che; paraMtu lokapAla ane muktAdimAM anukrame citra ane acitra bhakti zAstramAM kahevAI che, te paNa kAraNathI sarvadarzananA upAsako eka sarvajJanA upAsaka che. bhAvArtha : adhyAtmanI vicAraNA karanAra zaivadarzananAM zAstromAM kahyuM che ke lokapAlanI upAsanA citra prakAranI che, ane mukta, buddha, ahaMtuM AdinI upAsanA acitra prakAranI che. A vacanathI paNa nakkI thAya che ke sarva darzanavAdIo sarvajJa zabdathI bhinna bhinna vyaktione grahaNa kare che, topaNa acitra prakAranI
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-110-111 312 bhakti karIne te sarva upAsako eka sarvajJa tarapha janArA che. mATe te sarva upAsako upAsyane judA judA mAne che, paNa paramArthathI eka ja bhAvasarvajJanI upAsanA kare che. AthI te sarvanI zamapradhAna evI acitra bhakti che. ll11nA avataraNikA - amumevArthaM spaSTayatrAha - avataraNikArya : A ja arthane zloka-110mAM kahyuM ke lokapAlamAM citra bhakti che ane muktAdimAM acitra bhakti che e ja arthane, zloka-112 sudhI spaSTa karatAM kahe che - zloka : saMsAriSu hi deveSu bhaktistatkAyagAminAm / tadatIte punastattve tadatItArthayAyinAm / / 111 / / anvayArtha : tAlImanAm pavitta saMsArI devonI kAyAmAM janArAonI bhakti saMsAripu diveSa-saMsArI devomAM che, punA=vaLI tavatatAIvAyanAta atIta arthamAM janArAonI=saMsArathI atIta arthamAM janArAonI bhakti tavatIne tattva=ta atIta tatvamAM=saMsArathI atIta tatvamAM che. 111 zlokArca - saMsArI devonI kAyAmAM janArAonI bhakti saMsArI devomAM che, vaLI saMsArathI atIta arthamAM janArAonI bhakti saMsArathI atIta tatvamAM che. ll111|| TIkA - "saMsAripu divey'-topati vipu "ma!i'=sevA, 'tayAmina'=saMsaddeivalAyamanAM, 'tadatIte punaH' saMsArAtIte tu, 'tattve' 'tadatItArthayAyinAM' saMsArAtItamArgayAyinAM yoginAM ma iaa222aa TIkArca - saMsagi ... ma: tatkAmagAmIonI=saMsArI devonI kAyAmAM janArAonI, bhakti=sevA, saMsArI lokapAlAdi devomAM che. vaLI tad atIta arthayAyionI=saMsArathI atItamArgamAM janArA yogIonI, bhakti tad atIta=saMsArathI atIta, tatvamAM che. I/111aaaa 'tnopatnavipu' mAM 'vi' padathI varuNa, yamanuM grahaNa karavuM.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 313 yogadaSTisamuccaya/gAthA-111-112 bhAvArtha : je lokone dharmanA anuSThAnanuM phaLa mAtra devabhavanI prApti che, teo dharmaanuSThAna karIne saMsArI devonI kAyAmAM janArA che, ane teonI bhakti lokapAlAdi devomAM che. AnAthI e phalita thAya ke je loko garaanuSThAna seve che teo te anuSThAna sevIne saMsAranA paribhramaNanA kAraNabhUta evA koIka devabhavamAM jAya che. teo kvacit bhagavAna mahAvIranI upAsanA karatA hoya ke buddhanI upAsanA karatA hoya ke anyanI upAsanA karatA hoya, topaNa teonI bhakti paramArthathI lokapAlAdi devomAM che; kema ke "je jenI bhakti kare te tenI bhaktinA baLathI te avasthAne pAme," e prakArano nyAya che. jema bhamarInuM dhyAna karatI iyaLa bhamarI thAya che, tema saMsArathI atIta tattvanuM dhyAna karanAra saMsArathI atIta avasthAne pAme che; paraMtu jeonI upAsanAnuM phaLa saMsArathI atIta avasthA nathI paNa koIka saMsArI devabhavanI prApti che, teo je devakAryamAM janArA che te devakAya pratye bhaktithI tanmaya thaIne te devakAyanI prApti kare che. AthI jamAlI usUtra bhASaNa karyA pachI niraticAra saMyama pALIne paNa kudevanI kAyamAM janArA thayA. usUtra bhASaNa pachInI temanI saMyamanI upAsanA je devabhavanI prAptinuM kAraNa banI, te deva pratye jamAlInI bhakti hatI zabdollekhathI mokSanA AzayavALI jamAlInI bhakti hatI topaNa arthathI je devalokamAM jamAli gayA te devalokane anukULa bhAvamAM vizrAMta thanArI bhakti hatI. tethI utsutra bhASaNa karanAra jamAlinI jema ninavapaNuM ke atattvanA AgrahavALA koIpaNa jaina, sAdhupaNuM pALatA hoya topaNa paramArthathI teonI bhakti lokapAlAdi devomAM che. vaLI je yogIo saMsArathI udvigna thayA che ane saMsArathI atIta mArgamAM cAlanArA che, teonI bhakti saMsArathI atIta evA siddha tattvamAM che. AvA yogIo kvacit A bhavamAM saMsArathI atIta tattvanI bhakti karIne siddha avasthAne prApta na karI zake to devabhavamAM jAya che; topaNa teonI bhakti devabhavarUpa phaLamAM vizrAMta thatI nathI, paraMtu mokSarUpa phaLamAM vizrAMta thAya che. AthI AvA yogIo devabhavamAM gayA pachI paNa te devabhavane anurUpa yogamArganI upAsanA karI zaktisaMcaya kare che, jenA phaLarUpe manuSyabhavane pAmIne adhika zaktithI saMsArathI atIta tattvanI upAsanA kare che, ane anne mokSarUpa phaLane pAme che. l/11thA avataraNikA :anayorvizeSamAha - avataraNikArya : A benA=saMsArI devonI bhakti ane saMsArathI atIta tatvanI bhakti e benA. vizeSa= bhedane, kahe che -
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 yogadaSTisamuccaya/gAthA-112 zloka : citrA cAdyeSu tadrAgatadanyadveSasaGgatA / acitrA carame tveSA zamasArAkhilaiva hi / / 112 / / anvayArtha: ane tadrA tijoSAtA citra =svaabhISTa devatAno rAga ane anya devatA dveSathI sahita evI citrA bApu AdhamAM=saMsArI devomAM bhakti che. tuEvaLI varacaramamAM=saMsArathI atIta tatvamAM citrA vinA jIva dikSA=acitrA badhI ja A=acitrA badhI ja bhakti zamasArA=zamapradhAna che. ll112aaaa . zlokArca - ane saMsArI devomAM svaabhISTa devatAno rAga ane anya devanA dveSathI sahita evI citrA bhakti che. vaLI saMsArathI atIta tattvamAM acitrA badhI ja bhakti zamapradhAna che. ll112 TIkAH 'citrA ca' nAnAprakArA ca 'AdyeSu' sAMsArikeSu deveSu, 'tadrAgatadanyadveSasaGgatA' svaabhiissttdevtaarA'IISnamIdapasaMyuel, moharmatvA, 'vitrA'=ArA, varane'=tatI tu tattva, "'=ma:, sA ca 'zamasArA' zamapradhAnA, 'akhilaiva hi' tathAsaMmohAbhAvAditi / / 112 / / TIkArya - vitrA ' tathAsaMmodamAvati || ane tad rAga ane ta6 anya dveSasaMgata potAne abhISTa evA devatA pratye rAga ane potAne abhISTa evA devatA pratye dveSathI saMyukta, citrAkatAnA prakAravALI, AdhamAM=saMsArI devomAM, bhakti, che; kema ke mohatuM garbhapaNuM che arthAt mohagarbhita bhakti che. vaLI caramamAM=saMsArathI atIta tatvamAM, acitrA ekAkAra, akhila ja Aebhakti, che, ane te=bhakti, zamasArA che=zamapradhAna che; kema ke te prakAranA saMmohato abhAva che=abhISTa svadeva pratye rAga kare ane abhISTa deva pratye dveSa kare tevA saMmohano abhAva che. 'tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. II112aaaa. bhAvArtha : je dharma karanArAo potAne abhISTa evA devatA pratye rAga kare che ane potAne anabhISTa evA devatA pratye dveSa kare che, teo koIpaNa devanI upAsanA karatA hoya topaNa paramArthathI saMsArI devanI upAsanA kare
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-112 315 che; kema ke te bhakti mohagarbhita che arthAt pote jene mAne che tenA pratye vicAryA vagara svapaNAnI buddhikRta mohanI pariNatithI yukta temanI svadeva pratye bhakti che; ane te mohanI pariNati ghaNA prakAranI che. AthI nihnavonI bhakti paNa mohagarbhita hovAthI saMsArI devo pratyenI bhakti che. tethI te bhakti mohanA pariNAmanA bhedathI citra prakAranI che tema kahela che; ane A sarva bhaktinA phaLarUpe teo devalokamAM jAya, topaNa te devabhava saMsAranA paribhramaNanA kAraNarUpa che; ane jeo saMsArathI atIta tattvanI bhakti kare che, teonI bhakti eka AkAravALI che arthAt saMsArathI atIta tattva eka svarUpa che, tethI temanA pratyenI bhakti paNa eka AkAravALI che, ane te sarva sAdhakonI bhakti zamapradhAna che. jema koI paNa darzanamAM rahelA sAdhaka saMsArathI atIta tattvanA upAsaka hoya, ane yogamArganA arthI thaIne yamaniyamanI AcaraNA karatA hoya, to te AcaraNA dvArA kaSAyono upazama karIne saMsArathI atIta tattva tarapha jatA hoya che. tethI temanI upAsanA saMsArathI atIta tattvanI upAsanA che; ane te saMsArathI atIta tattva tarapha javAnI taratamatAnI bhUmikAo ghaNA prakAranI che, ane AvI saMsArathI atIta tattvanI upAsanAnI sarva bhUmikAo zamapariNAmapradhAna che. tethI e prApta thAya ke anya darzanavALA paNa jeo yamaniyamanuM sevana kare che ane kadAgraha vagaranA che, teonI te bhakti saMsArathI atIta tattvanI bhakti che ane zamapradhAna che; ane tattvanA paramArthanA jANa evA jainazAsanane pAmelA muni paNa je samiti-guptinI AcaraNa kare che, te paNa saMsArathI atIta tattvanI bhakti che ane te bhakti paNa zamapradhAna che; phakta bhUmikAnA bhedathI anya darzanavALAne Adya bhUmikAno zamapariNAma hoya che, ane vivekI evA munine vizeSa koTIno zamapariNAma hoya che, paraMtu te sarvenI bhakti kaSAyono uccheda karIne saMsArathI atIta tattvanI prAptinuM kAraNa bane tevI che; kema ke te prakAranA saMmohano abhAva che arthAt pote je prakArano yogamArga seve che, te prakArano saMmohano abhAva che. tethI svabhUmikAnA saMmohathI rahita te upAsaka saMsArathI atIta tattvanI upAsanA karIne upara uparanI bhUmikAne pAme che, ane krame karIne vItarAgatA tarapha jAya che. ahIM vizeSa e che ke je lokone svadarzana pratye vicAryA vagara rAga che, ane paradarzana pratye "A pArakuM darzana che mATe sAruM nathI' e prakAranI buddhine kAraNe dveSa che, AvA jIvone paradarzananI yuktiyukta vAto paNa priya lAgatI nathI; paraMtu te yuktiyukta vAta paramArthathI sarvajJanA vacanarUpa che, ane sarvajJanA vacana pratyeno dveSa paramArthathI mokSamArga pratyeno dveSa che, tethI e phalita thAya ke je lokone svaabhISTa darzana pratye AvA prakArano rAga che, ane svaanabhISTa darzana pratye dveSa che, teo mithyAtvathI channa buddhivALA che, ane mokSamArganA daiSavALA che, tethI mokSamArgathI bahAra che. mATe tevA upAsako je kaMI dharmaanuSThAna kare te sarva anuSThAna tattvathI saMsArI devonI upAsanAmAM vizrAMta thAya che; ane te mohagarbhita upAsanA aneka prakAranI che, tethI saMsArI devonI bhakti citra prakAranI che=aneka prakAranI che, tema kahela che. ll11aaaa
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 yogadaSTisamuccaya/gAthA-113 avataraNikA : atraiva hetumAha - avataraNikArya : ahIM ja=saMsArI devomAM citra bhakti che emAM ja, hetune kahe che - zloka : saMsAriNAM hi devAnAM yasmAccitrANyanekadhA / sthityaizvaryaprabhAvAdyaiH sthAnAni pratizAsanam / / 113 / / anvayArthaH #=je kAraNathI pratizAsanaM=dareka brahmAMDane AzrayIne mane thA=aneka prakAranA sthityezvakamAvAH= sthiti, aizvarya, prabhAva Adi vaDe saMsariViAM di sevAnAM thAnani=saMsArI devonAM sthAno citrazi= aneka prakAranAM che, II113. zlokArtha : je kAraNathI dareka brahmAMDane AzrayIne aneka prakAranA sthiti, aizvarya, prabhAva Adi vaDe saMsArI devonAM sthAno aneka prakAranAM che, II113 A zlokamAM kahela "sma' no saMbaMdha zloka-114mAM 'tasma' sAthe che. TIkA : saMsArina divAnA'=no pAnavInAM, "smara' "vitrAni'=savAraNi, 'mane'=sane: prakAraiH, kaiH kAnItyAha 'sthityaizvaryaprabhAvAdyaiH' AdizabdAtsahajarUpAdiparigrahaH, 'sthAnAni'= vimAnAdIni, 'pratizAsanaM'=zAsanaM zAsanaM prati brahmANDadhAnubhedAt / / 113 / / TIkArya : saMsariAM di... brahmAghAnubena ! je kAraNathI pratizAsanaHzAsana zAsana pratye, dareka brahmAMDane AzrayIne aneka prakAranA sthiti, aizvarya, prabhAva Adi vaDe, saMsArI devonAM lokapAlAditAM, sthAnovimAnAdi, citra che aneka AkAravALAM che, ahIM sthityezvatthAmAvALe: mAM 'mA' padathI sahaja rUpAdinuM grahaNa karavAnuM che. pratizAsanano artha zAsana zAsanane AzrayIne ema kahyuM, tyAM yukti Ape che - brahmAMDano traNa prakArano anubheda hovAne kAraNe=bheda hovAne kAraNe, dareka brahmAMDane AzrayIne judA judA prakAranA devo che ema avaya che. II113
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-113-114 'topAttAvInAM' mAM 'Avi' padathI yama, varuNa vagerenuM grahaNa karavuM. 'vimAnAvi' mAM 'vi' padathI bhavananuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : brahmAMDano traNa prakArano bheda che : adholoka, madhyaloka ane Urdhvaloka; ane te traNe brahmAMDomAM devonA AvAso che. temAM adholokamAM amuka devonAM bhavano che ane madhyalokamAM amuka devonAM vimAno che, to UrdhvalokamAM vaLI anya devonAM vimAno che. e traNe brahmAMDane AzrayIne saMsArI devonAM sthAno che, ane te sthAno paNa judA judA prakAranI sthiti, judA judA prakAranAM aizvarya ane judA judA prabhAva vaDe judA judA prakAranAM che. Azaya e che ke amuka devonI AyuSyanI sthiti alpa che, to amuka devonI AyuSyanI sthiti ghaNI che; vaLI amuka devonuM aizvarya thoDuM che, to vaLI anya devonuM ghaNuM che; amuka devono prabhAva sAmAnya kakSAno che, to vaLI anya devono prabhAva ghaNo che; ane keTalAka devonuM sahajarUpa jevuM tejasvI che, tenA karatAM anya devonuM sahajarUpa atyaMta tejasvI che. A rIte sthiti AdinA bhedathI devonAM vimAnAdi aneka prakAranAM che; ane je kAraNathI saMsArI devonAM sthAno A rIte aneka prakAranAM che, te kAraNathI temane sAdhavAno upAya citra=aneka prakArano che, ane tethI saMsArI devo pratyenI bhakti citra=aneka prakAranI che, ema zloka-112 sAthe paNa saMbaMdha che. II113 avataraNikA : yasmAdevam - - 317 avataraNikArya : je kAraNathI Ama che=saMsArI devonAM sthAno citra che, te kAraNathI zuM ? te vAta zlokamAM batAve che zloka H tasmAttatsAdhanopAyo niyamAccitra eva hi / na bhinnanagarANAM syAdekaM vartma kadAcana / / 114 / / anvayArtha: tasmAttkRte kAraNathI=saMsArI devonAM sthAno citra che te kAraNathI tatsAdhanopAvaH=tenA sAdhanano upAya=saMsArI devonA sthAnanI siddhino upAya niyamA=niyamathI citra va di=citra jache, vAcana= kyAreya mitranarALAM varbha=bhinna nagarono mArga pUruM na svAt eka na hoya. / / 114 / /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 zlokArtha H saMsArI devonAM sthAno citra che, te kAraNathI saMsArI devonA sthAnanI siddhino upAya niyamathI citra ja che; kyAreya bhinna nagarono mArga eka na hoya. / / 114 / / yogadRSTisamuccaya/gAthA-114 TIkA H 'tasmAt' ArAt 'tatsAghanopAya:'=saMsArivevasthAnasAdhanopAyo, 'niyamAyiMtra v 'i mati, idameva vastu lokaprasiddhodAharaNadvAreNAha - 'na bhinnanagarANAM' 'syAd'=bhavet, 'ekaM vartma kadAcana' tathAtabhevAnu5tteiita / / 4 / / TIkArcaH 'tasmAt' rakhAt tathAtavyevAnupapatteriti / / te kAraNathI=zrloka-113mAM kahyuM ke saMsArI devonAM sthAno aneka AkAravALAM che te kAraNathI, tenA sAdhanano upAya=saMsArI devonA sthAnanI siddhino upAya, niyamathI citra ja hoya che. ***** A ja vastu=saMsArI devonA sthAnanI siddhino upAya citra ja che e ja vastu, lokaprasiddha udAharaNa dvArA kahe che - bhinna nagarono mArga kyAreya eka na hoya; kema ke te prakAranA tenA bhedanI anupapatti che= eka nagara eka dizAmAM raheluM che, bIjuM nagara bIjI dizAmAM raheluM che, te prakAranA te nagaronA bheda che te ghaTe nahi. 'kRti' zabda TIkAnI samApti mATe che. 114|| bhAvArtha : zloka-113mAM sthApana karyuM ke aneka prakAranI sthiti Adi vaDe karIne saMsArI devonAM sthAno aneka AkAravALAM che, tethI te devalokanI siddhino upAya paNa citra ja hoya=judA judA prakArano hoya. mATe saMsArI devonI bhakti paNa aneka prakAranI che, ema zloka-112 sAthe saMbaMdha che. AnAthI e phalita thAya ke devaloka judA judA prakAranA che, ane devalokanI niSpattinI pariNati paNa judA judA prakAranI hoya che; ane je loko dharma karIne mAtra devalokarUpa phaLa meLavanArA che, teonI bhakti, vItarAganI bhakti jevI eka AkAravALI=vItarAgatA tarapha javAnA eka AkAravALI hotI nathI, paraMtu judA judA AkAravALI hoya che-te te prakAranA saMsArI devanA sthAnanI prAptinuM kAraNa bane tevA mohathI AkuLa evA AkAravALI hoya che. tethI jevA prakAranI bhakti hoya tevA prakAranA devalokarUpa phaLane teo pAme che. mATe te sarva upAsako te te lokapAlAdi devonA upAsako che vItarAganA nahi. e
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-114-115 319 vAtane dRSTAMtathI batAve che ke judAM judAM nagaromAM javAno eka mArga kyAreya na hoya; kema ke koI eka nagarathI anya nagara je sthAnamAM rahyuM che, tenAthI anya sthAnamAM anya nagara raheluM che, te prakAranA te nagaranA bhedanI saMgati tyAre ja thAya ke te banne nagaro pratye javAno mArga judo hoya, eka na hoya; ane jo eka nagarathI be judA sthAnamAM rahelA nagarano eka ja mArga hoya, to te be nagaranA bhedanI saMgati thAya nahi. ahIM vizeSa e che ke eka ja nagaranAM aneka nAmo paNa hoya. jema te nagarane koIka amadAvAda kahe, to koI anya vaLI rAjanagara kahe, to koI anya vaLI karNAvatI kahe, to traNe nAmavALAM paraMtu tattvathI eka ja evA te nagara pratye javAno mArga eka hoI zake. tema saMsArathI atIta eka ja avasthAne koI mukta kahe, to vaLI anya koI buddha kahe, to vaLI anya koI ahaMtu kahe, to te traNe nAmathI vAcya avasthAnI prAptino upAya eka hoya; kema ke saMsArathI atIta avasthA eka ja che; paraMtu jema bhinna dizAmAM rahelAM bhinna bhinna nagarono eka mArga kyAreya hoI zake nahi, tema bhinna bhinna prakAranA saMsArI devonA sthAnanI prAptino upAya paNa eka kyAreya hoI zake nahi. mATe zloka-11ramAM kahyuM ke saMsArI devomAM citra bhakti che, ane saMsArathI atIta tattvamAM zamapradhAna ekarUpa bhakti che. tethI e phalita thAya ke jeone sarvajJanA vacanathI viparIta mArga pratye anivartanIya rAga hoya, teone mokSamArga karatAM saMsAramArga pratye adhika daDha rAga che, ane teonI tapa-saMyamanI sarva kriyA zamamArganuM kAraNa nathI, tethI tapAdikALamAM je prakAranI zubhalezyA hoya te prakAranA svargane anukULa temanI citrabhakti che; ane kadAgraha vagaranA yogamArganA upAsako je kAMI yogamArga seve che, tenAthI teo upazamamArgane anusare che, tethI teonI bhakti acitra che. II114 avataraNikA :tathA - avataraNitArtha : ane - bhAvArtha : zloka-11ramAM kahyuM ke saMsArI devomAM citra prakAranI bhakti hoya che. tethI e phalita thAya ke saMsArI devomAM janArAonI dharmanI pravRttimAM judA judA prakAranI pariNati hoya che, paraMtu saMsArathI atIta tattvamAM janArAonI jema eka AkAravALI zamanI pariNati hotI nathI. have iSTApUrta karmamAM paNa judI judI pariNatine kAraNe judA judA prakAranAM phaLo che, te batAvavA mATe 'tathA' thI samuccaya kare che.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 yogadaSTisamuccaya/gAthA-115 zloka : iSTApUrtAni karmANi loke citrAbhisandhitaH / nAnAphalAni sarvANi draSTavyAni vicakSaNaiH / / 115 / / anvayArtha : to-lokamAM citramicitA=citra abhisaMdhine kAraNe sarvAna dApUrvAni=sarva iSTApUrta karyo nAnA pattAni judA judA phaLavALAM vicakSA=vicakSaNo vaDe draSTavyani jANavAM. ll11pA zlokArtha : lokamAM citra abhisaMdhine kAraNe sarva ISTApUrta karmo judA judA phaLavALAM vicakSaNo vaDe jANavAM. TI115 TIkA - 'iSTApUrtAni karmANi' vakSyamANalakSaNAni 'loke' prANigaNe, 'citrAbhisandhitaH' kAraNAt kimityAha 'nAnAphalAni'-citraphalAnIti yo'rthaH, 'sarvANi draSTavyAni' hetubhedAt, kairityAha 'vickssnnaiH'viiiti sAdhI TIkArya : 'rUjhapUrvAni .. viiiti | lokamAM=prANIgaNamAM=ISTApUrta karma karanArA jIvomAM, citra abhisaMdhine kAraNe sarva - AgaLa kahevAze evA svarUpavALAM chApUrti karmo, nAnA phaLavALAMcitra phaLavALAM, jANavAM; kema ke hetuno bheda che arthAt te te hetunA bhedathI te te ISTApUrta karma karAya che. konA vaDe jANavAM ? ethI kahe che - vicakSaNa vaDe=vidvAna vaDe, sarva ISTApUrta kamoM judA judA phaLavALAM jANavAM, ema avaya che. 'ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. ll115 bhAvArtha : dareka iSTakarma ane pUrtakarmanI judI judI abhisaMdhi hoya che. tethI sarva iSTApUrta karmo judA judA phaLane ApanArAM che ema buddhimAnoe jANavuM. Azaya e che ke vedavacanamAM amuka prakAranA rAjyanI prApti mATe amuka prakAranuM iSTakarma karavuM joIe tema kahela che. tethI tevA prakAranA rAjyanI prAptinI abhisaMdhithI te iSTakarma karavAmAM Ave che. te ja rIte anya prakAranuM iSTakarma anya prakAranA phaLanI abhisaMdhithI karAya che. tethI dareka iSTakarma ane pUrtakarmamAM judI judI abhisaMdhi hovAne kAraNe dareka iSTakarma ane pUrtakarma judA judA phaLane ApanArAM che. tethI jema
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-115-116 321 saMsArI devonI bhakti citra hovAthI citraphaLane ApanArI che, tema iSTakarma ane pUrvakarma paNa citra abhisaMdhithI karAtAM hovAthI judA judA phaLavALAM jANavAM. // 11 // avataraNikA : iSTApUrtasvarUpamAha - avataraNikArya : iSTApUrtanA svarUpane kahe che bhAvArtha -- ke zloka-115mAM kahyuM ke judA judA abhiprAyane kAraNe iSTApUrta karma judA judA phaLavALAM che. tethI jijJAsA thAya ke iSTApUrta zuM che ? mATe iSTApUrtanA svarUpane kahe che zloka H RtvigbhirmantrasaMskArairbrAhmaNAnAM samakSataH / antarvedyAM hi yaddattamiSTaM tadabhidhIyate / / 116 / / anvayArtha : RRtvibhi=yajJanA adhikArIo vaDe mantrasaMhAre:=maMtrasaMskArathI brAhmaLAnAM samakSata=brAhmaNonI samakSa antarvedyAM=aMtarvedImAM vaddatta=je apAyuM tat phaSTa=te iSTa amithIvate=kahevAya che. / / 116 / / zlokArtha : yajJanA adhikArIo vaDe maMtrasaMskArathI brAhmaNonI samakSa aMtarvedImAM je apAyuM te ISTa kahevAya che. / / 116 TIkA H 'RRtvilmi:'=yajJAdhite:, 'mantrasaMoAre:' raLamUte 'brAhmaLAnAM samakSata:' tavaSAM, 'antarvedyAM di yaddatta' dirakhyAti, 'phaTa tamithIvate' vizeSanakSaLayonAt / / 6 / / TIkArya : RtvigbhiH' vizeSanakSaLavozAt / / yajJanA adhikArI evA brAhmaNo vaDe karaNabhUta evA maMtrasaMskArothI brAhmaNonI samakSa=anya brAhmaNonI samakSa, tenAthI anyone=te brAhmaNothI anyone, aMtarvedImAM je hiraNyAdi apAyuM te iSTa kahevAya che; kema ke vizeSa lakSaNano yoga che arthAt je iSTane Ape te iSTa kahevAya, e prakAranA vizeSa lakSaNano prastuta iSTakarmamAM yoga che, tethI iSTa kahevAya che. / / 116 / / *****
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 yogadaSTisamuccaya/gAthA-117-118 zloka : vApIkUpataDAgAni, devatAyatanAni ca / annapradAnametattu, pUrtaM tattvavido viduH / / 117 / / anvayArtha: vApIDA niHvAva, kUvA, taLAvo levAyatanAnidevamaMdiro gha=ane annakalAnaMannapradAna riMg=ene vaLI tattvavi=tatvanA jANanArAo pUrva vi=pUrta kahe che. ll117nA zlokArtha - vAva, kUvA, taLAvo, devamaMdiro, sthAno ane annapradAna, ene vaLI tattvanA jANanArAo pUrta kahe che. ll117ll TIkA - 'vApIkUpataDAgAni'-lokaprasiddhAnyeva, 'devatAyatanAni ca'-vasatikAdIni, tathA 'anapradAnaM' laukikameva, 'etattu' evambhUtaM, kimityAha 'pUrtaM tattvavido viduH'-iti pUrtaparibhASayA tattvavido vitti pAchA TIkArya : 'vArIpatana' . vi7i II lokaprasiddha ja vAva, kUvA, taLAvo ane devatAnAM Ayatano= devatAnAM maMdiro, ane laukika ja annapradAna, che, vaLI, vadhUtaM AvA prakAranA, Ane tatvanA jANanArAo pUrta, kahe che-pUrtanI paribhASAthI tatvanA jANanArAo pUrta kahe che arthAt bIjAnA kAryonI pUrti kare e pUrta kahevAya, e prakAranI pUrtinI paribhASAthI tatvanA jANanArAo pUrta kahe che. 117nA avataraNikA : AntaraM hetumadhikRtyAha - avataraNikArca - AMtarahetune AzrayIne kahe che - bhAvArtha : zloka-115 thI 117 sudhI je iSTApUrta karmo batAvyAM, te dareka iSTApUrta karma judI judI abhisaMdhithI karAya che. tethI bAhya evA iSTApUrta karmane AzrayIne judAM judAM phaLo che tema batAvyuM. have aMtaraMgarUpa abhisaMdhine kAraNe phaLo judAM che, te batAvavA mATe AMtarahetune AzrayIne phaLabhedane kahe che -
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-118 323 zloka-110 thI 112 sudhI e batAvyuM ke lokapAlAdimAM citra bhakti hoya che ane muktAdimAM acitra bhakti hoya che; ane je loko saMsArI devomAM janArA che teonI lokapAlAdimAM bhakti che, ane jeo mokSamAM janArA che teonI saMsArathI atIta tattvamAM bhakti che. te kathanamAM arthathI e batAvavuM che ke eka je arihaMtanI bhakti karanArA paNa, judI abhisaMdhithI=svadarzanano avicAraka rAga, ane paradarzanano avicAraka dveSa hoya evA pariNAmathI, bhakti kare, to lokapAlanI upAsanA kare che; ane tenAthI judI abhisaMdhithI=tattvanA rAgamAMthI UThela pUrNa puruSanI bhaktinA pariNAmathI bhakti kare, to mokSanI upAsanA kare che. joke te vAta zloka-110 thI 112mAM zabdathI spaSTa thatI nathI, topaNa arthathI rahelI che; tethI tene ja spaSTa karavA mATe AMtarahetunA bhedane AzrayIne eka ja anuSThAna saMsAranuM kAraNa paNa banI zake che ane mokSanuM kAraNa paNa banI zake che, e vAta zloka-118 thI 120 sudhInA kathanathI spaSTa kare che. zloka : abhisandheH phalaM bhinnamanuSThAne same'pi hi / paramo'taH sa eveha vArIva kRSikarmaNi / / 118 / / anvayArtha : saneDapi di manuSThAne samAna paNa anuSThAnamAM misaye abhisaMdhinA kAraNe panna bhinna phaLa juduM che, ata:=AthI kRSini=kRSikarmamAM vAri rUrva pANInI jema phUda ahIM phaLasiddhimAM sarva=te ja=abhisaMdhi ja parama=pradhAna che. II118 zlokArya : samAna paNa anuSThAnamAM abhisaMdhinA kAraNe phaLa juduM che, AthI kRSikarmamAM pANInI jema phaLasiddhimAM abhisaMdhi ja pradhAna che. ll118ll TIkA - _ 'abhisandheH' tathAvidhAzayalakSaNAt kimityAha 'phalaM bhinnaM'-saMsAridevasthAnAdi anuSThAne same'pi hi' iSTAdau, parama:-pradhAna:, 'ata:'-kAraNAt 'sa eva' abhisandhireva 'iha' =phalasiddhau kiMvadityAha 'vArIva kRSikarmaNi' iti dRSTAntaH paramo-lokarUDhyA / / 118 / / TIkArca - kamisanthaH' .... torUkyA che tevA prakAranA AzayasvarUpa abhisaMdhinA kAraNe samAna paNa ISyadi anuSThAnamAM saMsArI devasthAnAdi phaLa bhinna che. ata: vAraVII=A kAraNathI, te ja= abhisaMdhi ja, ahIM phaLasiddhimAM, parama che=pradhAna che.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 yogadaSTisamuccaya/gAthA-118 konI jema ? ethI karIne kahe che - kRSikarmamAM pANInI jema. e prakAre lokarUDhithI parama dAMta che-pradhAna dAMta che. I118. 'saMsArivAri' mAM 'di' padathI saMsArathI atIta evA muktisthAnanuM grahaNa karavuM. 'rUra' mAM 'mara' padathI pUrtakarmanuM grahaNa karavuM. 'saneDapi manuSThAne' e kathanamAM 'pa' thI e kahevuM che ke bhinna anuSThAnamAM to abhisaMdhinA bhedane kAraNe phaLabheda che, paraMtu samAna paNa anuSThAnamAM abhisaMdhinA bhedane kAraNe phaLabheda che. bhAvArtha - koI be vyakti samAna evuM iSTakamarUpa ke pUrtakarmarUpa anuSThAna sevatI hoya, topaNa tevA prakAranA adhyavasAyanA bhedane kAraNe te anuSThAnanuM aMtima phaLa ekane saMsArI devasthAnanI prApti thAya che to anyane mokSanI prApti thAya che. tethI nakkI thAya che ke phaLaprAptimAM anuSThAnanI pradhAnatA nathI, paraMtu adhyavasAyanI pradhAnatA che. jo anuSThAnanI pradhAnatA hoya to anuSThAnanA bhedathI phaLabheda thavo joIe, paraMtu eka samAna anuSThAnathI ekane aMtima phaLarUpa saMsArI devasthAnanI prApti ane anyane aMtima phaLarUpa mokSanI prApti thAya che te saMgata thAya nahIM. mATe phaLabhedamAM kvacit anuSThAnabheda paNa kAraNa bane, topaNa mukhyarUpe adhyavasAyabheda phaLabheda pratye kAraNa che. phaLanI niSpattimAM tevA prakAranA AzayarUpa adhyavasAya pradhAna kAraNa che, temAM lokarUDhithI dRSTAMta Ape che : jema khetImAM pANInI pradhAnatA che, tema anuSThAnanA phaLanI niSpattimAM abhisaMdhinI pradhAnatA che. ahIM lokarUDhithI pradhAna dRSTAMta che ema kahyuM. enAthI e kahevuM che ke lokamAM e prakAre vyavahAra rUDha che ke khetI mATe game teTalo yatna karavAmAM Ave, topaNa varasAda na paDe to phaLa thAya nahi. tethI phaLaniSpattimAM pradhAna kAraNa pANI che, yatna nahi. tema iSTAdi anuSThAnathI thatI phaLaniSpattimAM pradhAna kAraNa abhisaMdhi che, anuSThAna nahi, eTalA ja arthamAM dRSTAMta che. vastutaH khetImAM bhinna prakAranI phaLaniSpattimAM bhinna prakAranuM bIja kAraNa che, tethI phaLaniSpattimAM pradhAna kAraNa bIja che. te apekSAe khetI karmamAM pradhAna kAraNa bIja bane, pANI nahi. tene choDIne lokarUDhithI kahyuM ke khetIkamAM jema pradhAna pANI che, tema anuSThAnathI phaLaniSpattimAM pradhAna kAraNa abhisaMdhi che, te batAvavA mATe TIkAmAM lokarUDhithI parama=pradhAna, dRSTAMta che, ema kahela che. ll118 noMdha:- tathA lokarUDhinuM prayojana : anuSThAnamAM vaparAtA zrama, samaya, saMpatti Adi ane khetImAM vaparAtA zrama, samaya, saMpatti AdinI dRSTie vicArIe to varasAda na paDe to khetI niSphaLa che, tema abhisaMdhi viparIta hoya to anuSThAna niSphaLa thAya. loka bIja sAruM pasaMda kare che, pachI vicAra varasAdano ja hoya, tema anuSThAna pasaMda karyA pachI abhisaMdhi ja phaLamAM kAraNa bane che.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 yogadaSTisamuccayagAthA-119 avataraNikA : abhisandhibhedanibandhanAnyAha - avataraNikArya : abhisaMdhinA bhedanAM kAraNone kahe che - bhAvArtha : zloka-118mAM kahyuM ke samAna paNa anuSThAnamAM abhisaMdhine kAraNe phaLabheda thAya che. tethI jijJAsA thAya ke abhisaMdhinA bhedanAM kAraNo zuM che ? ke jethI eka ja anuSThAnamAM judI judI abhisaMdhio thAya che? tenA samAdhAna mATe abhisaMdhinA bhedanAM kAraNone batAve che - zloka - rAgAdibhirayaM ceha, bhidyate'nekadhA nRNAm / nAnAphalopabhoktRNAM, tathA buddhyAdibhedataH / / 119 / / anvayArtha : gha=ane rUda ahIM=lokamAM, mita=rAgAdithI tathA=ane vRdhyameivata:=buddhi AdinA bhedathI nAnA pattopamova nRpa judAM judAM phaLa bhogavanAra manuSyonI vaMA abhisaMdhi manethA aneka prakAranI mite thAya che. 119 zlokArtha : ane lokamAM rAgAdithI ane buddhi AdinA bhedathI judAM judAM phaLa bhogavanAra manuSyonI abhisaMdhi aneka prakAranI thAya che. II119II TIkA : 'rAgAdibhiH' doSaiH 'ayaM ca' abhisandhiH 'iha' loke, 'bhidyate'nekadhA nRNAM' tanmRdumadhyAdhimAtrabhedena kiMviziSTAnAmityAha-'nAnAphalopabhoktRNAM tathA buddhyAdibhedataH'-vakSyamANAd bhidyte'bhisndhiriti aa222aa. TIkArya : rA'mi' roSe .... fmariti | ane rAgAdi doSo vaDe A abhisaMdhi, ahIM=lokamAM, manuSyone aneka prakAranI judI judI thAya che. abhisaMdhinA aneka prakAra kaI rIte thAya che ? te spaSTa kare che -
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 yogadaSTisamuccaya/gAthA-119 tenA=rAgAdi doSonA, mRdu, madhya ane adhimAtrAnA bhedathI abhisaMdhi aneka prakAranI thAya che, ema avaya che. kevA prakAranA viziSTa manuSyone thAya che ? ethI karIne kahe che - judAM judAM phaLa bhogavanArA manuSyone aneka prakAranI abhisaMdhi thAya che, ema avaya che. rAgAdi vaDe judI judI abhisaMdhi thAya che, tema judA judA jJAnanA pariNAmathI paNa judI judI abhisaMdhi thAya che, te batAvavA mATe "tathA' thI abhisaMdhinA bhedakano samuccaya kare che. tathA=ane, AgaLa kahevAze evA buddhi AdinA bhedathI abhisaMdhi judI judI thAya che. tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. ll119 che 'rAiima:' mAM 'ri' padathI dveSa ane mohanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : koIpaNa iSTakarma ane pUrtakarmarUpa anuSThAna rAga, dveSa ane mohanA pariNAmathI thatuM hoya to tenAthI sAMsArika phaLanI prApti thAya che. jema keTalAka jIvo bhagavAna mahAvIranI bhakti karatA hoya ane teone vicAryA vagara svadarzanano rAga hoya ane paradarzanano veSa hoya, tethI teone paradarzananA yogamArganI ucita pravRtti pratye paNa "A paradarzananI vAta che mATe barAbara nathI', te prakAranI aruci hoya, tethI tattvanA viSayamAM mithyAtvarUpa viparyAsa hovAthI tevA jIvo bhagavAnanI bhaktirUpa iSTakarma karatA hoya, topaNa te anuSThAna saMsArI devanI kAyAmAM javAnuM kAraNa bane tevI abhisaMdhivALuM tevA prakAranA AzayavALuM, che. vaLI rAgAdithI thayelo A adhyavasAya paNa rAgAdinI taratamatAnA bhedathI aneka prakArano che. tethI rAgAdino bhAva mRdu hoya, madhya hoya ke atizaya hoya tenA bhedathI te anuSThAna svargAdinuM kAraNa banIne te prakAre saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa bane che arthAt jo rAgAdi atizaya hoya to adhika saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa bane che ane rAgAdi maMda hoya to ochA saMsAraparibhramaNanuM kAraNa bane che. vaLI te anuSThAnanA sevanakALamAM te zubhaanuSThAnajanya jeTalI zubhalezyA hoya, tene anurUpa nIcenA ke uparanA devalokanI prApti thAya che; paraMtu te anuSThAnamAM asathrahathI duSita evA rAgAdi pariNAmathI yukta zubhalezyA hovAthI saMsArI devapaNAnI prAptinuM kAraNa bane che, paraMtu mokSaprAptinuM kAraNa banatuM nathI. vaLI jema iSTAdi anuSThAna rAgAdinA bhedathI aneka prakAranA adhyavasAyavALuM che, tema buddhi Adi rUpa jJAnanA pariNAmanA bhedathI paNa aneka prakAranA phaLavALuM che. buddhi Adi traNanuM svarUpa svayaM graMthakAra AgaLa batAvaze. phakta ahIM vizeSa e che ke buddhirUpa jJAnanA pariNAmathI te iSTAdi anuSThAna sAMsArika phaLavALuM che, ane jJAna ane asaMmoharUpa jJAnanA pariNAmane kAraNe te anuSThAna saMsArathI atIta tattvanI prAptinuM kAraNa che; ane temAM paNa "jJAnapUrvakanuM anuSThAna abhyadaya dvArA mokSanuM kAraNa che, ane
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-119-120 327 asaMmohapUrvakanuM anuSThAna zIghra mokSanuM kAraNa che." A kathana dvAtriMzatru dvAtriMzikAmAM 23mI batrIzIzloka-26 pramANe che. AnAthI e phalita thayuM ke anuSThAnamAM vartato jIvano upayoga rAga, dveSa ane mohathI AkrAMta hoya che, ane buddhi Adi traNa prakAranA jJAnamAMthI koI eka jJAnathI yukta paNa hoya che, ane je prakAranA rAgAdithI yukta hoya ane je prakAranA jJAnanA pariNAmathI yukta hoya tene anurUpa adhyavasAyano bheda paDe che; ane te adhyavasAyanA bhedane kAraNe samAna paNa anuSThAnathI sAMsArika phaLa ane saMsArathI atIta evA mokSaprAptirUpa phaLano bheda paDe che. II119/ avataraNikA :mevAha avataraNikArya : Ane ja=buddhi AdinA bhedane ja, kahe che - bhAvArtha : zloka-119mAM kahyuM ke anuSThAnamAM rAgAdinA bhedathI ane buddhi AdinA bhedathI abhisaMdhi judI thAya che. tethI abhisaMdhinA bhedanA kAraNIbhUta buddhi Adino bheda zuM che ? te batAvavA mATe kahe che - zloka H buddhirjJAnamasaMmohastrividho bodha iSyate / tamevAtsarvazAMLi, midyante sarvalehinAm / / 20 / / anvayArtha : buddhirrAnamasaMmohastrividho vodha!=buddhi, jJAna ane asaMmoha traNa prakArano bodha phate=icchAya che. tamevA tenA bhedathI sarvaahinAm sarvamAMLi midyanta=sarva jIvonAM sarva karmo judAM thAya che=judA phaLavALAM thAya che. / / 120 zlokArtha H buddhi, jJAna ane asaMmoha traNa prakArano bodha icchAya che. tenA bhedathI sarva jIvonAM sarva karmo judA phaLavALAM thAya che. II120II TIkA H 'buddhi:' vakSyamAMLalakSaLA 'jJAnam' vyevameva, 'asaMmoha:' cevuM, 'trividho vodha dRSyate' zAstrapu, 'tad-mevAr'-vrudhdhAvimevAt, 'sarvamAMkhi' phaSTAvIni 'midyante sarvaattinAM,' tadvetumevAtameva rUti nRtvA / / 20 / /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 yogadaSTisamuccaya/gAthA-120-121 TIkArya : zuddhiH' vakSyAtrikSaUT ... ti kRtvA II AgaLa kahevAze evA svarUpavALI buddhi, jJAna paNa AvuM ja=AgaLa kahevAze evA svarUpavALuM, ane asaMmoha Avo=AgaLa kahevAze evA svarUpavALo, A traNa prakArano bodha zAstramAM icchAya che. tenA bhedathI buddhi AdinA bhedathI, sarva jIvonAM ISNAdi sarva karmo=sarva anuSThAno, judAM paDe che. tenA hetunA bhedathI-phaLabhedanA hetu evAM buddhi AdinA bhedathI, phaLabheda che; ethI karIne sarva anuSThAno judAM paDe che, ema atraya che. I120 || bhAvArtha : AgaLa kahevAze evA anuSThAna viSayaka bodhanA traNa bhedo zAstramAM kahelA che : (1) buddhi-buddhirUpa jJAnano upayoga, (2) jJAna-zAstrAnusArI samyapha bodharUpa jJAnano upayoga ane (3) asaMmoha-saMmoha vagarano jJAnano upayoga. anuSThAnakALavartI A traNa prakAranA jJAnanA upayogo che, ane te traNa prakAranA upayogonA bhedathI saMsArI jIvo vaDe sevAtA iSTa ane pUrtakarmarUpa anuSThAnonA phaLabhedanI prApti che. tenuM spaSTIkaraNa svayaM graMthakAra AgaLa kare che. II120 avataraNikA :tatra - avataraNikArya : tyAM-traNa prakAranA bodhamAM - bloka : indriyArthAzrayA buddhirjJAnaM tvAgamapUrvakam / sadanuSThAnavaccaitadasaMmoho'bhidhIyate / / 121 / / anvayArca - kriyAzrayA ddha =Indriya ane arthatA AzrayavALI buddhi che, tu=vaLI gAmapUrva jJAnaE AgamapUrvaka jJAna che ane savanuSThAnava tasadanuSThAnavALuM A=sadanuSThAnavALuM jJAna modIasaMmoha mathIyate kahevAya che. II121] zlokArca - iMdriya ane arthanA AzrayavALI buddhi che, vaLI AgamapUrvaka jJAna che, ane sadanuSThAnavALuM jJAna asaMmoha kahevAya che. ll121]
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 329 yogadaSTisamuccaya/gAthA-121 TIkA : 'indriyArthAzrayA' buddhiH' tIrthayAtRkadarzane tadgamanabuddhivat, 'jJAnaM tvAgamapUrvakaM' tIrthayAtrAvidhivijJAnavat, 'sadanuSThAnavaccaitad' jJAnam kimityAha 'asaMmoho'bhidhIyate' bodharAja iti / / 121 / / TIkArya : jiyAzrayI' .... vorana ti | indriya ane arthanA AzrayavALI buddhi che. te spaSTa kare che - tIrthayAtrAe janArAnA darzanamAM, tenA gamatanI buddhinI jemaetIrthayAtrAgamananI buddhinI jema, Indriya ane arthanA AzrayavALI buddhi che. vaLI AgamapUrvaka jJAna che. te spaSTa kare che - tIrthayAtrAnI vidhinA vijJAnanI jema AgamapUrvaka jJAna che. ane sadanuSThAnavALuM A=jJAna, asaMmoha arthAt bodharAja, kahevAya che. ti' zabda TIkAnI samAptimAM che. I/12nA bhAvArtha : anuSThAnaviSayaka jJAnanA upayoga traNa prakAranA che : (1) buddhi :- tIrthayAtrAe janArA yAtrikane joIne koI jIvane tIrthayAtrAe javAnI buddhi thAya, tema koIpaNa dharmaanuSThAna karanArane joIne te anuSThAna karavAnI koIne buddhi thAya, tyAra pachI te jIva anuSThAna kare che. tethI yAtrikane jonAra iMdriya, ane iMdriyanA viSayabhUta anuSThAna karanAra yAtrika, e rU5 arthano e rUpa indriyanA viSayano, Azraya karanArI jIvamAM je jJAnanI pariNati thAya che te buddhi che, ane A buddhipUrvakanuM yAtrAgamananuM anuSThAna jIva kare to te buddhipUrvakanuM anuSThAna che, ane te pramANe tenuM phaLa maLe. (2) jJAna :- koI jIvane upadezazravaNathI ke zAstrAbhyAsathI jJAna thAya ke "saMsArasAgarathI taravuM hoya to lokottama puruSa evA paramAtmAnI AgamavidhipUrvaka pUjA karavAthI te pUjAnA phaLarUpe samyaphacAritranI prApti thAya che, ane saMsArano aMta Ave che; mATe saMsAranA ucchada mATe zAstravidhi anusAra bhagavAnanI pUjA karavI joIe.' A rIte zAstravidhi anusAra bhagavAnanI pUjA karavAnA abhilASavALo ane zAstravidhino jANa, je pUjA kare te jJAnapUrvakanuM anuSThAna che. vaLI jema koI tIrthayAtrAnI zAstravidhine jANato hoya ane tethI tIrthayAtrAnA phaLanI icchAthI te jJAna anusAra tIrthayAtrAe jAya, tyAre tenuM tIrthayAtrAnuM anuSThAna jJAnapUrvakanuM bane che.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 yogadaSTisamuccaya/gAthA-121-122 (3) asaMmoha:- sadanuSThAnavALuM jJAna te asaMmoha che; ane te sarva bodhomAM zreSTha bodha che, tethI tene bodharAja kahevAmAM Ave che. jema koI jIva zAstravidhi anusAra bhagavAnanI pUjA karato hoya, ane te pUjArUpa sadanuSThAnanA sevanathI jIvamAM mohanI pariNatino vilaya thavAthI vizeSa prakArano nirmaLa jJAnano upayoga pragaTe, ane te jJAnanA upayogathI pUrNa vidhipUrvaka pUjA kare, tyAre te amRta anuSThAna bane che. tethI te amRtaanuSThAnakALamAM vartato bodha e sadanuSThAnathI thayelA asaMmohanA pariNAmarUpa che, ane te badhA bodhomAM zreSTha bodharUpa che; ane AvA bodhathI bhagavAnanI pUjAmAM tanmaya thayelo jIva vItarAganI bhaktimAM samApattine prApta karI zake che. A rIte koIpaNa anuSThAna vidhipUrvaka sevavA mATe karAtA yatnathI asaMmohanI pariNati pragaTe, to te asaMmohanI pariNatipUrvaka uttaramAM je anuSThAna thAya, te asaMmohapUrvakanuM iSTAdi karma che; ane asaMmohapUrvakanuM anuSThAna zIdhra mokSanuM kAraNa bane che. ll121 avataraNikA : evameteSAM lakSaNe vyavasthite sati lokasiddhamudAharaNamAha - avataraNitArtha : A rIte zloka-121mAM batAvyuM e rIte, AmanuM buddhi AdinuM, lakSaNa vyavasthita hote chate, lokasiddha udAharaNane=buddhi AdinA svarUpane spaSTa karavA mATe lokasiddha udAharaNane, kahe che - bhAvArtha : zloka-121mAM batAvyuM e prakAranA lakSaNavALo anuSThAna viSayaka traNa prakArano jJAnano upayoga che, ane anuSThAna viSayaka jJAnanA traNa prakAranA upayoganAM uparokta lakSaNo batAvyA pachI tene spaSTa karavA mATe lokasiddha udAharaNa batAve che, jethI anuSThAna viSayaka traNa prakAranA jJAnano bodha adhika spaSTa thAya. zloka : ratnopalambhatajjJAnatatprAptyAdi yathAkramaM / ihodAharaNaM sAdhu, jJeyaM buddhyAdisiddhaye / / 122 / / anvayArtha : ratnopatammata jJAnata>>Avitraratnano upalaMbha arthAt cakSu sAme ratnanuM darzana, tenuM jJAna= ratnalakSaNazAstra anusAra pUrovartI ratnano bodha, taprApti Adi ISTa evA ratnanI prApti Adi rU=ahIM buddhi Adi viSayaka vRdhyAlisiddhayekabuddhi AdinI siddhi mATe=buddhi AdinA svarUpanA bodha arthe, thA anukrame sAdhu DArara=suMdara udAharaNa sevaM jANavuM. I122
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 331 yogadaSTisamuccaya/gAthA-122 zlokArya : ratnano upalaMbha arthAt cakSu sAme ratnanuM darzana, ratnalakSaNazAstra anusAra pUrovartI ratnano bodha, ane ISTa evA ratnanI prApti Adi, buddhi Adi viSayaka buddhi AdinA svarUpanA bodha arthe anukrame suMdara udAharaNa jANavuM. I/12 TIkA : 'ratnopalambhaH' sAmAnyenendriyArthAzrayA buddhiH, 'tajjJAnaM' tvAgamapUrvakaM ratnajJAnaM, 'tatprAptyAdi' tvasaMmohaH, bodhagarbhatvAdasya yathAkramam 'iha'=buddhyAdau, 'udAharaNaM sAdhu,' abhipretArthasAdhakatvAt, ata evAha 'jJeyaM buddhyAdisiddhaye' buddhijJAnA'saMmohasiddhyarthamiti / / 122 / / TIkArya : tnopattama:'... saMmosiyyarthamiti ratnano upalaMbha=sAmAnyathI indriyanA arthanA AzrayavALI buddhi, vaLI tenuM jJAna=AgamapUrvaka arthAt ratnanA lakSaNane jaNAvatAra zAstrapUrvaka ratnanuM jJAna, tenI prApti AdikaratnanI prApti Adi, vaLI asaMmoha che; kema ke AvuM tenI prApti AdinuM bodhagarbhapaNuM che. ahIM=buddhi Adi viSayaka, anukrame suMdara udAharaNa che; kema ke abhipreta arthanuM sAdhakapaNuM che arthAt abhipreta (svarUpanA bodha mATe icchA karAyela) evA buddhi AdinA svarUparUpa arthanuM prastuta udAharaNa sAdhaka che. AthI ja kahe chekabuddhi Adi viSayaka prastuta udAharaNa suMdara che AthI ja kahe che - buddhi AdinI siddhi mATe jANavuM buddhi, jJAna ane asaMmohanI siddhi mATe prastuta udAharaNa jANavuM. tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. II12rA. 'tatkAri' mAM 'ri' padathI ratnanA upabhoganuM grahaNa karavAnuM che. bhAvArtha - jema koIne ratna jovA maLe tyAre sAmAnyathI iMdriya ane ratnarUpa arthanA AzrayavALI buddhi thAya che arthAt A ratna jotAM meLavavA jevuM che tevI buddhi thAya che, tema koI jIva sadanuSThAna karato hoya to tene joIne A sadanuSThAna mAre karavuM joIe tevI buddhi thAya che, ane te buddhipUrvaka anuSThAna kare te buddhipUrvakanuM anuSThAna che. koIka jIvane ratnanuM mahattva hoya, ane AthI uttama ratnone jANavA mATe ratnonA lakSaNane batAvanArA AgamathI ratnanuM jJAna kare, tevA jIvane tevA vizeSa lakSaNavALuM ratna jovA maLe tyAre AgamapUrvaka te ratnanuM pratyakSa jJAna thAya che. tema koIka jIvane AtmakalyANa mATe sadanuSThAnanuM mahattva hoya, ane te jIva
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 yogadRSTisamuccaya/gAthA-122-123 sadanuSThAnane batAvanArA AgamathI sadanuSThAna viSayaka vidhi ane sadanuSThAnathI prApta thatA sAdhyanuM jJAna karIne te anuSThAnane sevavAnA abhilASavALo thAya, ane anuSThAna seve, to te jJAnapUrvakanuM anuSThAna che. koIne Agama anusAra zreSTha ratnanuM jJAna hoya, ane tene tevuM uttama ratna koIka pAse jovA maLe, ane te ratna pote kharIdI zake tema hoya, ane kharIdI karIne te ratnanI prApti kare, ane teno upabhoga kare, te asaMmohapUrvakano upabhoga che; kema ke A ratnanI prApti ane upabhoga zreSTha ratnanA zAstrIya bodhathI yukta che. tenI jema koI jIvane AgamAnusAra anuSThAnanI vidhinuM jJAna hoya, ane anuSThAnanI vidhinA samyak sevanathI apekSita evA uttama bhAvo te karI zake tema hoya, ane te anuSThAna sevana karatAM tevA uttama bhAvo kare, te asaMmohapUrvakanuM anuSThAna che; kema ke tene zAstrIya bodhapUrvaka anuSThAnanA sevanathI thayelI bodhanI pariNati che, tethI te asaMmoha che=asaMmohapUrvakanuM anuSThAna che. 122NA avataraNikA : sadanuSThAnalakSaNamAha avataraNikArtha : sadanuSThAnanA lakSaNane kahe che bhAvArtha -- zloka-121mAM kahela ke sadanuSThAnavALuM jJAna asaMmoha che. tethI jijJAsA thAya ke sadanuSThAna zuM che ? mATe sadanuSThAnanA lakSaNane kahe che - zloka H Adara karaNe prItiravighnaH sampadAgamaH / jijJAsA tajjJasevA ca, sadanuSThAnalakSaNam / / 123 / / anvayArtha H Avara:=Adara rakhe prItiH=karavAmAM prIti avighnaH=avighna=anuSThAna karavAmAM avighna samvavAAma:= saMpattinuM Agamana khijJAsA=jijJAsA ca=ane takhtasevA tenA jANanArAnI sevA=sadanuSThAna jANanArAnI sevA savanuSThAna kSA=sadanuSThAnanuM lakSaNa che. 123 / / zlokArtha H Adara, karavAmAM prIti, anuSThAna karavAmAM avighna, saMpattinuM Agamana, jijJAsA ane sadanuSThAna jANanArAnI sevA, sadanuSThAnanuM lakSaNa che. ||123 / /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 333 yogadaSTisamuccaya/gAthA-123 TIkA : 'Adaro' yatnAtizaya iSTAdau, 'karaNe prItiH' abhiSvaGgAtmikA, 'avighnaH' tatkaraNa evAdRSTasAmarthyAt, 'sampadAgamaH', tata eva zubhabhAvapuNyasiddheH, 'jijJAsA' iSTAdigocaraiva, 'tajjJasevA' ceSTAdijJA''sevA cazabdAttadanugrahagrahaH, etat 'sadanuSThAnalakSaNaM,' anubandhasAratvAdasya / / 123 / / TIkArya : 'mAro'. anusAratvI Adara=ISTAdimAM arthAt sadanuSThAnarUpa ISTa-pUrtakarmamAM yatnano atizaya; karaNamAM abhivRMgAtmaka prIti=sadanuSThAna karavAmAM rAgAtmaka prIti; tenA karaNamAM ja= anuSThAnanA karaNamAM ja, adaSTanA sAmarthyathI=anuSThAnanA sevanathI thayelA anuSThAna viSayaka kSayopazamabhAvavALA karmanA sAmarthyathI avipla; saMpattinuM Agamana, kema ke tenAthI ja anuSThAnanA sevanathI ja, zubha bhAva thavAne kAraNe puNyanI siddhi che-puNyanI niSpatti che; iSTAdi gocara ja jijJAsA je anuSThAna pote seve che tenA viSayaka adhika adhika niSpattinA upAyanI jijJAsA; tajJasevA anuSThAnanA jANanArAnI sevA ISNadi rUpa sadanuSThAnanA jANanArAnI sevA; ra zabdathI= zlokamAM rahelA ja zabdathI ISTAdi jANanArAonA anugrahanuM grahaNa karavuM. hata A pUrvamAM varNana karyuM e, sadanuSThAnanuM lakSaNa che; kema ke AnuM pUrvamAM batAvelA lakSaNavALA anuSThAnanuM, anubaMdhapradhAnapaNuM che arthAt anuSThAnathI niSpAdya phaLaniSpatti karIne prakarSavALA sadanuSThAnanuM ane prakarSavALA phaLanuM sAdhakapaNuM che. ll123 bhAvArtha (2) mAtara :- koI jIvane saMsArathI atIta avasthA sArabhUta lAge, ane te atIta avasthAnI prAptinA upAyabhUta A iSTAdi anuSThAna che arthAt A anuSThAna rAgAdi klezanA ucchedanuM kAraNa che evo bodha thAya, te jIva prathama te anuSThAnaviSayaka zAstravidhinuM jJAna meLavI le, ane pachI phaLaniSpattinuM kAraNa bane te rIte yatnanA atizayathI te anuSThAnanuM sevana kare, to kahI zakAya ke A sAdhakane anuSThAnaviSayaka Adara che, mATe AmanuM anuSThAna sadanuSThAna che; athavA to pote paNa anuSThAnamAM te rIte yatna karatA hoya to nirNaya karI zake ke mAruM anuSThAna sadanuSThAna che. (2) je prIti :- A sadanuSThAna potAne iSTa evA mokSanuM kAraNa che tevuM jJAna koI yogIne hoya, tethI te yogIne anuSThAnanA sevanakALamAM atyaMta prIti varte che, tenAthI nakkI thAya ke A temanuM anuSThAna sadanuSThAna che. (3) vijha :- anuSThAnanA karaNamAM ja adRSTanA sAmarthyathI avipnanI prApti. jema koI sAdhaka, A anuSThAna mArA iSTa evA mokSanuM sAdhana che tevuM jANatA hoya, ane atyaMta prItipUrvaka yatnAtizayathI e anuSThAnane sevatA hoya, tyAre, te anuSThAnanA sevanathI uttaranA anuSThAnanA pratibaMdhaka evA adRSTano
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 yogadaSTisamuccaya/gAthA-123 kSayopazamabhAva thAya che. tethI uttara-uttaranI pravRttimAM vijJaApAdaka karmo kSayopazamabhAvane pAmelAM hovAthI te anuSThAna uttara-uttaranA guNonI prApti pratye vidhvarahita bane che. vaLI jema aMtaraMga rIte vipnaApAdaka karmo kSayopazamabhAva pAme che, tema te anuSThAnanA sevanathI puNyaprakRti jAgRta thAya che, tethI anuSThAna sevavAmAM pratibaMdhaka evAM bAhya vighno paNa te anuSThAnathI nAza pAme che. (4) sampala :-saMpattinuM Agamana thAya che, kema ke te anuSThAnathI zubha bhAva thavAne kAraNe puNyanI siddhi che. jema koI sAdhaka samyajJAnapUrvaka anuSThAnamAM yatnano atizaya karatA hoya to te anuSThAnanA sevanathI vItarAgatAne anukULa zubha bhAvo thAya che, ane te zubha bhAvone kAraNe jema nirjarA thAya che, tema puNyanI niSpatti paNa thAya che, ane te puNya paNa prakarSavALuM hoya to tatkALa saMpattinuM Agamana thAya che. athavA to te zubhabhAvathI sattAmAM rahelI pApaprakRti puNyarUpe thAya che, jethI saMpattinuM Agamana thAya che. (5) vijJAna :- iSTAdiviSayaka jijJAsA sadanuSThAna sevanAra sAdhaka sadanuSThAnanI vidhine jANIne sadanuSThAna sevatA hoya tyAre paNa, te sadanuSThAna upara uparanI bhUmikAnI nirlepadazAnuM kAraNa kaI rIte bane tenA viSayaka jijJAsAvALA hoya che. vaLI pote je sadanuSThAna seve che, tenAthI uparanI bhUmikAvALuM sadanuSThAna karyuM che, ane tenA mATe kevo yatna karavAmAM Ave ke jethI te anuSThAna potAne prApta thAya, e prakAranI jijJAsAvALA hoya che. AthI te sadanuSThAnane vizeSathI jANavAnA upAyo je yogI pAsethI maLe temanI pAsethI jANavA yatna kare che. A jijJAsA paNa mAtra jANavAnI vRttimAMthI UThelI hotI nathI, paraMtu sadanuSThAna sevIne potAne saMsArathI para avasthA prApta karavI che tevA AzayathI jANavA yatna kare che, jethI te sadanuSThAnane vizeSathI jANIne potAnA jIvanamAM upara uparanA sadanuSThAnane prApta karI zake che. (6) tajJasevA :- vaLI sadanuSThAna sevanArane jema anuSThAna pratye prIti che, tema sadanuSThAnanA jANanArAo pratye bhaktino pariNAma che. tethI aMtaraMga prItipUrvaka temanI sevA kare che. (7) tadanuda - vaLI anuSThAna sevanArAne je rIte sadanuSThAna pratye prIti che ane sadanuSThAna sevanArA pratye bhakti che, tene joIne sadanuSThAna jANanArAone paNa tenA para anugraha karavAno pariNAma thAya che arthAt "A yogya jIva che mATe tene vizeSa prakAranA anuSThAnanI prAptinA upAyo batAvuM ke jethI te yogya jIva paNa uparanA sadanuSThAnane sevIne Atmahita sAdhI zake, AvA prakArano sadanuSThAnanA jANanArAono tenA upara anugrahano pariNAma dekhAto hovAthI paNa nakkI thAya che ke A anuSThAna sevanAro sadanuSThAna seve che. uparyukta batAvela dareka svarUpa sadanuSThAnanuM lakSaNa che; kema ke A rIte sevanAra sAdhakanuM anuSThAna uttarottara vRddhi pAmIne mokSarUpa phaLamAM vizrAMta thAya tevA anubaMdhavALuM che. tethI AvuM anuSThAna sevanAra sAdhaka koI balavAna nimittane pAmIne mArgathI bhraSTa na thAya to te sadanuSThAnanA baLathI thoDA bhavomAM avazya saMsArathI pArane pAme che, ane kvacit mArgathI bhraSTa thAya topaNa thoDA vilaMbathI pharI yogamArganI prApti karIne avazya mokSane pAme che. ll123
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-124 335 avataraNikA : taMtra - avataraNikArya : tyAM - bhAvArtha : zloka-120mAM kahela ke buddhi, jJAna ane asaMmoharUpa traNa prakArano bodha che, ane te bodhanA bhedathI sarva kriyAono bheda thAya che. tyArapachI te buddhi, jJAna ane asaMmoha zuM che ? te zloka-121-122mAM spaSTa karyuM, ane zloka-121mAM batAvyuM ke sadanuSThAnavALuM jJAna asaMmoha che. tethI jijJAsA thAya ke sadanuSThAna zuM che ? tethI zloka-123mAM sadanuSThAnanuM svarUpa batAvyuM. have traNa prakAranA bodhanA bhedathI sarva anuSThAnono bheda thAya che, ema je zloka-120mAM kahela, temAM buddhipUrvaka, jJAnapUrvaka ane asaMmohapUrvaka anuSThAnono bheda zuM che ? te batAvavA mATe traNa zlokonI avataraNikA rUpe 'tatra' kaheluM che. tethI e prApta thAya ke temAM buddhi AdinA bhedathI thatA anuSThAnanA bhedamAM, zuM phaLa prApta thAya che ? te have batAve che - bloka : buddhipUrvANi karmANi, sarvANyeveha dehinAm / saMsAraphaladAnyeva, vipAkavirasatvataH / / 124 / / anvayArtha : =ahIM=lokamAM dinA=jIvonAM sarvALi va vRddhipUf fja=sarva ja buddhipUrvakanAM karmo vipakSaviratvata: vipAkathI virapaNuM hovAne kAraNe saMsAratnatAni sva-saMsAraphaLa denArAM ja che. II124nA zlokArca - lokamAM jIvonAM sarva ja buddhipUrvakanAM karmo vipAkathI viratapaNuM hovAne kAraNe saMsAraphaLa denArAM ja che. II1ra4ll TIkA - 'buddhipUrvANi' yathoditabuddhinibandhanAni, 'karmANi sarvANyeva' sAmAnyena 'iha-loke,' 'dehinAM'= prANinAm, kimityAha saMsAraphaladAnyeva, azAstrapUrvakatvAt, tathA cAha 'vipAkavirasatvataH' iti teSAM niyogata eva vipAkavirasatvAditi / / 124 / /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 yogadaSTisamuccaya/gAthA-124-125 TIkArca - buddhipUrvAni' . vipaviviratriviti | ahIM=lokamAM, jIvonAM buddhipUrvakanA=yathodita buddhinibaMdhatAni=je pramANe zloka-121mAM kahela te prakAre buddhi che kAraNa jene evAM, sAmAnyathI sarva ja karmo saMsAranAM ane dharmanAM sarva ja kRtyo, saMsAraphaLa denArAM ja che; kema ke azAstrapUrvakapaNuM che-anuSThAnane batAvanArAM satazAstronuM nirapekSapaNuM che, ane te rIte buddhipUrvakanAM karmo saMsAraphaLane denArAM che te rIte, kahe che - vipAkavirasapaNuM hovAthIeteonuM arthAt buddhipUrvakanAM karmonuM niyogathI ja arthAt nakkI ja vipAkavirapaNuM hovAne kAraNe, buddhipUrvakanAM karmo saMsAraLa denAruM ja che, ema avaya che. I124 bhAvArtha - koIne tIrthayAtrAe jatA joIne tIrthayAtrArUpa dharmaanuSThAna karavAmAM Ave, te dharmaanuSThAna tIrthayAtrAe javAnI buddhipUrvaka sevAyeluM che, tethI saMsAranA phaLavALuM che; kema ke zAstravacana sAMbhaLIne "A tIrthayAtrA mokSanuM kAraNa che, mATe huM zAstravidhi anusAra sevIne A saMsArasAgarathI taruM," tevA saMveganA AzayanA lezathI paNa nahIM sparzAyeluM A anuSThAna che; tethI te anuSThAna saMsAra phaLavALuM ja che, tema ja' kAra pUrvaka graMthakAre kahela che. vaLI tIrthayAtrAgamananuM anuSThAna mAtra nahi, paraMtu buddhipUrvakanAM sarva anuSThAno saMsAra phaLavALAM ja che, te batAvavA mATe sarva karmomAM paNa "ja' kArano prayoga karela che. vaLI tene ati daDha karavA mATe kahyuM ke buddhipUrvakanAM sarva karmo niyogathI ja vipAkavirasa che. tyAM paNa nakkI ja' ema "ja'kArathI batAvIne te karmonI atyaMta heyatA batAvela che. Ama chatAM, jema duHkhagarbhita ane mohagarbhita vairAgya saMsAraphaLavALo hovA chatAM koIka jIvane jJAnagarbhita vairAgyanuM paNa kAraNa bane che, tyAre te jIvanI apekSAe te duHkhagarbhita ane mohagarbhita vairAgya paNa upAdeya che; vaLI saMsAranA AzayathI karAyeluM anuSThAna viSAnuSThAna ane garAnuSThAna bane che, tethI heya che, Ama chatAM koIka jIvanuM IhalokAdi phaLa mATe karAtuM anuSThAna bAdhyaphaLaapekSAvALuM hovAthI hitanuM kAraNa paNa che, tethI te jIva mATe upAdeya paNa che; te rIte buddhipUrvaka karAtuM anuSThAna saMsAraphaLavALuM hovA chatAM paNa sAmagrIne pAmIne jJAnapUrvakanuM thAya tevA yogya jIvanI apekSAe kalyANanuM paNa kAraNa che; chatAM jema duHkhagarbhita ane mohagarbhita vairAgya mokSanuM kAraNa nathI, ke Aloka ane paraloka mATe karAtAM anuSThAna mokSanAM kAraNa nathI, tema buddhipUrvakanAM anuSThAna paNa mokSanAM kAraNa nathI ja, te batAvavA mATe graMthakAre atyaMta bhArapUrvaka buddhipUrvakanAM anuSThAna saMsAra phaLavALAM ja che ema kahela che.ll124 zloka - jJAnapUrvANi tAnyeva, muktyaGgaM kulayoginAm / zrutazaktisamAvezAdanubandhaphalatvataH / / 125 / /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 yogadaSTisamuccaya/gAthA-125 anvayArtha : zrata vittasamAvezatruzrutazaktino samAveza hovAne kAraNe kulayogIonAM anuSThAnomAM mRtazaktino samAveza hovAne kAraNe manuvaMthahtvatA=anubaMdhaphaLapaNuM hovAthI nayananAM jJAnapUrvAna tAnyaa= kula yogIonAM jJAnapUrvaka te ja arthAt anya koI buddhipUrvaka kare che te ja kama muvI=muktinuM aMga che. ll12pA zlokArtha : kulayogIonAM anuSThAnomAM zrutazaktino samAveza hovAne kAraNe anubaMdhaLapaNuM hovAthI, anya koI buddhipUrvaka kare che te ja kulayogIonAM jJAnapUrvakanAM kama muktinuM aMga che. TI125 TIkA - 'jJAnapUrvANi'-yathoditajJAnanibandhanAni 'tAnyeva'-karmANi kimityAha 'muktyaGga' bhavanti 'kulayoginAM'-vakSyamANalakSaNAnAm, kulayogigrahaNamanyA'sambhavajJApanArtham, kuta ityAha 'zrutazaktisamAvezAt' hetoH, amRtazaktikalpeyaM, naitadabhAve mukhyaM kulayogitvam, ata evAha 'anubandhaphalatvataH' muktyaGgatvasiddheH, tAttvikAnubandhasyaivambhUtatvAditi / / 125 / / TIkArya : jJAnapUrvA' ..... vacevabhUtatvati che je pramANe zloka-121mAM batAvyuM tevuM bIjA prakAranuM jJAna che kAraNa jene evA bIjA prakAranA jJAnapUrvakanAM te ja karmo-je karmo anya koI buddhipUrvaka seve che te ja karmo, AgaLa kahevAze evA svarUpavALAM, kulayogIone muktinuM aMga che. ahIM kula yogInuM grahaNa avyane je kulayogI nathI phakta buddhipUrvaka anuSThAna kare che teone, asaMbhavatA jJApana mATe che. kema? arthAt kulayogIonAM jJAnapUrvakanAM anuSThAno muktinAM aMga kema che ? ethI karIne kahe che - zrutazaktino samAveza hovAne kAraNe jIvamAM pragaTa thayela zrutajJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI janya je zrutajJAna, tenAthI niSpanna thayela je saMvega, te rU5 zrutazaktino anuSThAnamAM samAveza hovAne kAraNe, jJAnapUrvakanAM karmo muktinuM aMga che, ema avaya che. A=zrutazakti zrutajJAnathI janya saMveganI pariNatirUpa zrutazakti, amRtazakti jevI cheHamRta jema amara avasthAnuM kAraNa che, tema A zrutazakti muktinuM kAraNa che, tethI amRtazakti jevI che; AnA abhAvamAM zrutazaktinA abhAvamAM, mukhya kula yogIpaNuM nathI.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 yogadaSTisamuccayagAthA-12pa 'ta pava'=AthI ja kahe che arthAt jJAnapUrvakanAM karmomAM zrutazaktino samAveza hovAne kAraNe mokSanAM kAraNa che AthI ja kahe che - anubaMdhaphaLapaNuM hovAne kAraNe=jJAnapUrvakanAM karmomAM anubaMdhaLapaNuM hovAne kAraNe, muktiaMgapaNAnI siddhi hovAthI jJAnapUrvakanAM karmo muktinAM kAraNa che, ema avaya che. ahIM prazna thAya ke anuSThAnamAM anubaMdha phaLapaNuM hoya eTalAmAtrathI muktinuM kAraNa che tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che - tAtvika anubaMdhanuM evaMbhUtapaNuM hovAthI arthAta aMtima phaLa sudhI pravAha calAve evA tAtvika anubaMdhanuM AvuM svarUpa hovAthI anubaMdhaphaLavALuM anuSThAna muktinuM aMga che, ema avaya che. tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. II12pA bhAvArtha : zloka-124mAM prANIonAM karmo buddhipUrvakanAM che ema kahyuM, zloka-125mAM kulayogIonAM te ja karmo jJAnapUrvakanAM che ema kahyuM ane zloka-126mAM bhavAtIta mArgamAM janArAonAM te ja karmo asaMmohapUrvakanAM che tema kaheze. tethI e phalita thAya ke je sAmAnya saMsArI jIvo gatAnagatika pravRtti karanArA che, ane koIkane tIrthayAtrAe jatA joIne tIrthayAtrAe javAno vicAra kare che, paraMtu tattvanI jijJAsAthI tIrthayAtrAnA paramArthane jANavA mATe abhimukha thatA nathI, teonAM anuSThAno saMvegathI sarvathA zUnya hoya che, mATe saMsAranA phaLavALAM hoya che. AvA prANIonAM karmo buddhipUrvakanAM che. ane zloka-210mAM kulayogInuM lakSaNa batAvaze, te pramANe jeo janmathI ja yogInA kuLamAM janmyA che, teo dravyathI kulayogI che; ane jeo prakRtithI yogInA dharmone anusaranArA che, teo yogIkuLamAM janmyA hoya ke na paNa janmyA hoya teo bhAvathI kulayogI che. A banne prakAranA kulayogIo jJAnapUrvaka karma karavAnA adhikArI che. Ama chatAM dravyathI kulayogIne jyAM sudhI tenI sAmagrI na maLI hoya tyAM sudhI teonuM anuSThAna jJAnapUrvakanuM na hoya, paraMtu sAmagrI maLe to teonuM anuSThAna jJAnapUrvakanuM bane tevo saMbhava che; ane jeo AvA kulayogI nathI, teone jJAnapUrvaka anuSThAna thavAno saMbhava nathI. tethI prastuta zlokamAM kula yogInuM grahaNa karela che. tethI e phalita thAya ke jeo dravyathI ke bhAvathI kulayogI nathI, tevA saMsArI jIvo, koIkane tIrthayAtrAe jatA joIne tIrthayAtrAe javAnI buddhivALA thAya ane te buddhipUrvaka tIrthayAtrA kare to teonI tIrthayAtrA saMsAraphaLavALI che; ane jeo yogIkuLamAM janmyA che tevA dravyayogIone prAyaH karIne sAmagrI maLe to saMvega utpanna thAya tevo saMbhava che; ane jeo yogIkuLamAM janmyA hoya, ke janmyA na hoya, topaNa
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 yogadaSTisamuccaya/gAthA-125-126 yogIonAM anuSThAna joIne tevAM anuSThAna karavAnI manovRttivALA che teo bhAvathI kulayogIo che; ane AvA baMne prakAranA kulayogIo koIkane tIrthayAtrAe jatA joIne tIrthayAtrA karavAno abhilASA kare, topaNa teonuM te anuSThAna sarvathA niSphaLa nathI=sAmagrI na pAme tyAM sudhI paNa niSphaLa nathI; paraMtu AvA yogya jIvo upadezAdinI sAmagrI pAme to tIrthayAtrAnuM mahattva samajI zake, ane tIrthayAtrAnuM mAhAsya sAMbhaLavAthI teone saMvegano pariNAma thAya tevo saMbhava che, mATe teone jJAnapUrvaka anuSThAnanA adhikArI svIkAryA che. AvA kulayogIo tIrthayAtrAnuM mAhAtya sAMbhaLe tyAre teone zAstravacanAnusAra tIrthayAtrA viSayaka zrutajJAna pragaTe che, ane te zrutajJAnanA baLathI saMvegano pariNAma pragaTe che, ane te saMveganA pariNAmapUrvaka jyAre teo tIrthayAtrA kare tyAre teonuM tIrthayAtrAnuM anuSThAna jJAnapUrvakanuM hovAne kAraNe vizeSathI muktinuM aMga che; kema ke AvuM anuSThAna anubaMdhanA phaLavALuM hovAne kAraNe mokSarUpa phaLamAM vizrAMta thAya che; ane jeo mAtra yogInA kuLamAM janmelA che, paraMtu temAM paNa upadeza sAMbhaLIne saMvegano pariNAma na thAya to mukhya kulayogIpaNuM nathI arthAt yogInA kuLamAM janmelA hoya, kadAca yogIonA dharmaanuSThAnane joIne te dharmaanuSThAnone AcaratA hoya, topaNa zAstravacanathI te dharmaanuSThAnanuM pAramArthika svarUpa sAMbhaLe ane jo leza paNa saMvega na thAya tevA hoya, to teo janmathI kulayogI hovA chatAM temAM mukhya kulayogIpaNuM nathI arthAt sAmagrI maLe topaNa bhAvathI kuyogI thAya tevA prakAranA janmathI kulayogI nathI. ahIM vizeSa e che ke koIka kulayogI upadeza sAMbhaLe tyAre te anuSThAna viSayaka saMvegano pariNAma thAya, ane saMvegapUrvaka te anuSThAna karavAnA AzayathI yatna paNa kare; Ama chatAM bodha tIvra na hoya to AkhuM anuSThAna vidhipUrvaka ane saMvegathI yukta na hoya, topaNa kaMIka aMzathI saMvegavALuM hovAthI kaMIka aMzathI jJAnapUrvaka anuSThAna che, mATe dUravartI paNa mokSanuM kAraNa che; ane je kulayogIo upadezane sAMbhaLIne tIvra saMvegapUrvaka zAstravidhi anusAra te anuSThAna kare, teonuM te anuSThAna yathArtha jJAnapUrvakanuM hovAne kAraNe sutarAM mokSanuM kAraNa che; ane yoganI dRSTimAM AvelA jIvo ja kaMIka kaMIka aMzathI jJAnapUrvaka anuSThAna karanArA che, anya nahi. ll12pA zloka : asaMmohasamutthAni, tvekAntaparizuddhitaH / nirvANaphaladAnyAzu, bhavAtItAdhvayAyinAm / / 126 / / anvayArtha : ttipariddhita:=ekAMta parizuddhi hovAthI bhavAtItAmba vinA--bhavathI atIta mArgamAM janArAonAM (=vaLI asaMmoharamuni asaMmohathI UThelAM anuSThAno gA=zIdhra nirvANaniHnirvANa phaLane ApanArAM che. ll126.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340. yogadaSTisamuccaya/gAthA-126 zlokArca - ekAMta parizuddhi hovAthI, bhavathI atIta mArgamAM janArAonAM vaLI asaMmohathI UThelAM anuSThAno zIdhra nirvANaphaLane ApanArAM che. ll126ll TIkA - 'asaMmohasamutthAni'-punaryathoditAsaMmohanibandhanAni 'tu ekAntaparizuddhitaH'-kAraNAt, paripAkavazena kimityAha nirvANaphaladAni' 'Azu' zIghraM, tAnyeva karmANi keSAmityAha 'bhvaatiitaadhvyaayinaaN'saritattva-vinAmitvarthaH raddA TIkArya : saMmohasamutthAna'... paraMtattvahinAmacartha: II vaLI je pramANe zloka-121mAM batAvyuM te pramANe, asaMmoha che kAraNa jene evAM asaMmohathI UThelAM te ja karmo kulayogI je seve che te ja karmo, paripAkanA vazathI punaH punaH anuSThAnanA sevanane kAraNe anuSThAna paripAka pAmela hovAthI, ekAMta parizuddhi hovAne kAraNe anuSThAnamAM paripUrNa parizuddhi hovAne kAraNe, AzurazIgha, nirvANaphaLane denArAM che. konAM anuSThAno asaMmohapUrvakanAM che ? ethI karIne kahe che - bhavathI atIta evo je mokSa, tenA mArgamAM janArAonAM=samyapha prakAre para tatvane arthAt saMsArathI para evA AtmAnA svarUpa rUpa para tatvane vedana karanArAonAM, asaMmohathI UThelAM anuSThAno hoya che, ema avaya che. 126 bhAvArtha : zloka-111mAM saMsArathI atIta mArgamAM janArAonI bhakti saMsArathI atIta tattvamAM hoya che ema kahyuM, ane zloka-128mAM saMsArathI atIta mArgamAM janArAomAM guNasthAnakano bheda hovA chatAM teono eka mArga che ema kaheze. te vacanathI nakkI thAya che ke yoganI dRSTivALA jIvo bhavathI atIta mArgamAM janArA che. AvA yoganI dRSTimAM vartatA yogIo potAnI bhUmikAne koIpaNa anuSThAna AgamapUrvaka karatA hoya=yogamArgane kahenArA zAstravacanapUrvaka sevatA hoya, ane te anuSThAna atyaMta vidhipUrvaka sevavAne kAraNe paripAka avasthAvALuM thAya, tyAre te anuSThAna ekAMta parizuddha bane che; ane ekAMta parizuddha baneluM evuM te anuSThAna asaMmohathI UTheluM che. Azaya e che ke zAstravidhi anusAra anuSThAna sevI sevIne yogIo je mohane dUra karavAno che te mohanA pariNAmane dUra karI zake tyAre, te anuSThAnathI nivartanIya evo moha temanAmAMthI nivartana pAme che; ane te prakAranA mohanuM nivartana thayeluM hovAthI temanuM anuSThAna asaMmohanA pariNAmathI UTheluM che, tethI zIdhra mokSaphaLane ApanAruM che. ll126aaaa
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-127 341 avataraNikA : eteSAmeva lakSaNamAha - avataraNitArtha : zloka-126mAM kahyuM ke bhavathI atIta evA mokSanA mArgamAM janArAonAM asaMmohathI UThelAM anuSThAno zIgha mokSaphaLane ApanArAM che. tethI prazna thAya ke bhavathI atIta arthamAM janArA kevA svarUpavALA che ? te batAvavA mATe teonA ja bhavathI atIta arthamAM janArAonA ja, lakSaNane kahe che - zloka : prAkRteSviha bhAveSu, yeSAM ceto nirutsukam / bhavabhogaviraktAste, bhavAtItAdhvayAyinaH / / 127 / / anvayArtha : phu=ahIM=saMsAramAM roSa veta =jeonuM citta pravRttapu bhAvey=prAkRta bhAvomAM nirutsava--nirutsuka che, mavamoviravattA: te=bhavabhogathI virakta evA teo bhavAtIta dhvani =bhavathI atIta evA mokSamArgamAM janArA che. ll127aa blokArya : saMsAramAM jeonuM citta prAkRta bhAvomAM nirutsuka che, bhavabhogathI virakta evA teo bhavathI atIta evA mokSamArgamAM janArA che. I127 TIkA : 'prAkRteSviha bhAveSu' zabdAdiSu buddhiparyavasAneSu, 'yeSAM ceto nirutsukaM'=niHsaGgatAsamAvezAt, 'bhavabhogaviraktAste' evambhUtA jIvA muktakalpA 'bhavAtItAdhvayAyina' ucyante, bhavacittA'saMspa viti aa2aaaa TIkArca - 'pravRSyida bApu'... saMsthiita | ahIM=saMsAramAM, jeonuM citta prAkRta bhAvomAM zabdAdithI mAMDIne buddhi che aMtamAM jene evA prakRtinA bhAvomAM, nirutsuka che; kema ke niHsaMgatAno samAveza che arthAt cittamAM niHsaMgatAno prAdurbhAva che, bhavabhogathI virakta evA teo AvA prakAranA muktakalpa arthAt mukta jevA jIvo, bhavathI atIta evA mokSamArgamAM janArA kahevAya che; kema ke bhavacittano asaMsparza che=bhavanI niSpattinuM kAraNa evA cittano asaMsparza che. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 127nA
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 yogadaSTisamuccaya/gAthA-127-128 bhAvArtha : sAMkhyadarzana pramANe prakRtimAMthI buddhi AdinA kramathI aMtamAM zabdAdi viSayonI utpatti thAya che, ane sAdhanA dvArA zabdAdithI mAMDIne buddhi sudhInA padArtho pratilomathI prakRtimAM vizrAMta thAya che. tethI ahIM prakRtinA je bhAvo che tene prAkRta bhAvothI grahaNa karela che; ane utpattinI dRSTie buddhi prathama ane zabdAdi aMtamAM hovA chatAM vizrAMtinI dRSTie zabdAdi prathama ane prakRti aMtima bhAva che, ane te bhAvo prakRtimAM vizrAMta thAya tyAre mokSa thAya che; ane mokSa na thAya tyAM sudhI pratilomathI zabdAdithI mAMDIne buddhi aMta sudhInA prakRtinA je bhAvo che, te bhAvomAM jeonuM citta nirutsuka che, teo saMsArathI atIta tattva tarapha janArA che ane bhavanA bhogothI virakta cittavALA che. saMsArathI atIta tattva tarapha janArA teo prAkRta bhAvomAM nirutsaka kema che ? temAM yukti batAvI ke teomAM niHsaMtAno samAveza che. Azaya e che ke bAhya padArthomAM saMga karavAnI cittanI je vRtti hatI te cAlI javAthI teone pAMca indriyonA viSayamAM koI utsukatA nathI, ane saMsAranA bhogo pratye temanuM citta AkarSaNa pAmatuM nathI. tethI niHsaMgatAno pariNAma pragaTa thayelo hovAthI saMsArathI atIta tattva tarapha janArAonuM citta prAkRta bhAvomAM nirutsuka che. vaLI AvA jIvo mukta jevA che. jema mukta AtmAo jJAnathI saMsAranA badhA padArtho jue che, chatAM saMsAranA badhA bhogothI virakta che, tema saMsAramAM rahelA AvA yogIo paNa saMsAranA bhogothI virakta che mATe mukta jevA che; ane AvA yogIonuM citta AtmabhAvomAM niveza pAmatuM hovAthI teo bhavathI atIta evA mokSamArgamAM janArA che; kema ke bhavanA kAraNabhUta evA cittanA sparzano abhAva che arthAt saMsAranA koIpaNa padArthamAM cittano sparza thAya to te bhavanA kAraNabhUta bane, paraMtu teonuM citta saMsAranA koIpaNa bhAvone sparzatuM nathI. tethI bhavathI atIta evA zuddha AtmabhAvomAM teonuM citta jAya che, mATe te yogIo bhavathI atIta mArgamAM janArA che. ahIM vizeSa e che ke pahelI dRSTithI mAMDIne ATha dRSTivartI jIvo bhavathI atIta evA mokSamArga tarapha janArA che, ane pahelI dRSTimAM prastuta zlokamAM batAvelA bhAvo kaMIka kaMIka aMzathI khUle che ane sAtamIAThamI dRSTimAM A bhAvo pUrNa khIlelA dekhAya che. A pUrNa khIlelA bhAvone sAme rAkhIne saMsArathI atIta mArgamAM janArA yogIo kevA hoya che tenuM svarUpa prastuta zlokamAM batAvyuM che. I12mA avataraNikA : zloka-127mAM kahyuM ke saMsArathI atIta mArgamAM janArAonuM citta prAkRta bhAvomAM nirutsuka hoya che. have sarva darzakomAM rahelA bhavathI atIta evA mokSamArgamAM janArA kaI rIte eka mArgathI jaI rahyA che, te batAve che.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-128 zloka : eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH / avasthAbhedabhede'pi, jaladhI tIramArgavat / / 128 / / -- 343 anvayArtha nAthA=samudramAM tIramAnva kinArAnA mArganI jema avasthAmevamere'pi=avasthAvizeSano bheda hovA chatAM paNa teSAm--teono=bhavAtIta mArgamAM janArAono jJamaparAvaLa: mArgo'pi=zamaparAyaNa mArga paNa ja va tu=eka ja che. / / 128 / / zlokArtha H samudramAM kinArAnA mArganI jema, avasthAvizeSano bheda hovA chatAM paNa bhavAtIta mArgamAM janArAono zamaparAyaNa mArga paNa eka ja che. II128aaaa * mArgo'tti mAM 'vi' zabdathI e kahevuM che ke saMsArathI atIta mArgamAM janArAonuM lakSya to eka che, paraMtu mArga paNa zamaparAyaNa eka ja che. TIkA H 'ja va tu mArgo'vi' cittavizuddhitakSA:, 'teSAM'=mavAtItAyAyinAM, 'zamavarAvaLa:'=zamaniSTha, 'avasthAbhedabhede'pi'-guNasthAnakabhedApekSayA 'jaladhau tIramArgavad' iti nidarzanam, avasthAbhedazceha taddUrAsannatAdibhedena / / 128 / / TIkArtha H ivjha va tu . . tatpUrAsannatAvimevena / / guNasthAnakanA bhedanI apekSAe avasthAbhedano bheda hovA chatAM paNa=avasthAvizeSano paraspara bheda hovA chatAM paNa, teono=bhavAtIta mArgamAM janArAono, cittavizuddhi lakSaNa=cittavizuddhi svarUpa, mArga paNa zamaparAyaNa eka ja che=zamaniSTha=zamamAM niSThAvALo eka ja che, samudramAM kinArAnA mArganI jema. ti=ta=A, dRSTAMta che. ane ahIM=bhavathI atIta mArge janArAomAM, tadUrAsannatAdibhedathI=saMsArathI atIta evA mokSathI dUra-AsannatAdinA bhedathI, avasthAbheda che. / / 128 / / huM 'avasthAmevamere'pi' mAM 'vi' thI e kahevuM ke bhavathI atIta mArge janArAomAM guNasthAnakakRta avasthAvizeSano bheda na hoya to to eka mArga che, paraMtu guNasthAnakamRta avasthAvizeSano bheda hovA chatAM paNa eka ja mArga che. * tatpUrAsannatAvimevena mAM 'vi' thI Asannatara, AsakSatamanuM grahaNa karavuM.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 yogadaSTisamuccaya/gAthA-128-129 bhAvArtha : koIpaNa darzanamAM rahelA yogIo jeo saMsArathI atIta evA mokSanA mArgamAM janArA che, teo yogamArganI pravRtti dvArA zamapariNAmamAM yatna kare che, ane Akho yogamArga taratamatAnI bhUmikAthI zamaparAyaNa mArgarUpa che. tethI je yogIne yogamArganuM svarUpa sAMbhaLIne saMvega utpanna thAya che, tene prathama bhUmikAno zamapariNAma che, ane te yogI sadanuSThAno sevIne je uttara-uttaranA zamapariNAmano atizaya kare che, te sarva mArga saMsArathI atIta avasthA tarapha janAro che. tethI e phalita thAya ke samudranI madhyamAM rahelA jIvo koIka eka iSTa nagara tarapha jatA hoya, to te iSTa nagara taraphanA mArgamAM koIka kinArAthI dUra hoya, koIka kinArAnI najIka hoya, koIka enAthI paNa adhika najIka hoya, topaNa te nagara tarapha janArA sarvano mArga eka ja dizA tarapha che; kema ke eka ja nagara taraphanA samudranA kinArA sanmukha teo dUra - Asanna Adi bhedathI rahelA che. tema yogamArgamAM paNa prasthita sarva yogIomAM jeo svadarzanamAM ke anyadarzanamAM rahelA che, teo guNasthAnakanI apekSAe dUra ke najIka hovA chatAM mokSamArganI sanmukha che; joke temAM bhagavAnanA zAsanane bhAvathI pAmIne yogamArgamAM daDha yatna karanArA yogIo adhika zamapariNAmanI prAptinA kAraNe mokSanA ati AsannabhAvavALA che; topaNa te dUra-Asanna sarva yogIono cittanI zuddhi karavArUpa zamaparAyaNa mArga eka ja che. AnAthI e prApta thAya ke yogamArganI dareka pravRtti cittazodhanamAM upayogI che. tethI je jIvo A yogamArganI pravRtti karIne cittazodhana karatA nathI teo mArgamAM nathI, ane jeo cittazodhana kare che teo mArgamAM che; ane tevA mArgamAM rahelA jIvone samyagbodhanI sAmagrI maLe, ane dhIratApUrvaka yathArtha bodha karIne sudaDha yatna kare, to adhika adhika cittanI zuddhine pAme che, ane tenA prakarSathI aMte vItarAga bane che. 128 avataraNikA :paratattvAbhidhitsayA''ha - avataraNiphArtha : paratatvane kahevAnI icchAthI kahe che - bhAvArtha : zloka-128mAM kahyuM ke bhavathI atIta evA mokSamArgamAM janArAono eka ja mArga che, tethI koIpaNa darzanamAM rahelA hoya ane te mArganuM sevana karatA hoya to teo bhavathI atIta avasthA tarapha janArA che. have bhavathI atIta avasthArUpa je paratattva che, te kevA svarUpavALuM che ? ane sarva darzanomAM rahelAne lakSyarUpe te eka ja kema abhimata che ? te batAvavA mATe kahe che -
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 345 yogadaSTisamuccaya/gAthA-129 bloka : saMsArAtItatattvaM tu, paraM nirvANasaMjJitam / taddhayekameva niyamAcchabdabhede'pi tattvataH / / 129 / / anvayArtha: saMsAratatatattva =saMsArathI atIta tatva vaLI para nirvAgAsaMtiSNapradhAna tivaNasaMjJAvALuM che. zAmelaeNDapi=zabdano bheda hovA chatAM paNa saMsArathI atIta tatvane kahenArA bhinna bhinna darzananA zabdono bheda hovA chatAM paNa tattvata: tatvathI=paramArthathI niyamAnjaniyamathI=nakkI tatrata=saMsArathI atIta tatva va =eka ja che. ll129 zlokArdha : saMsArathI atIta tatva vaLI pradhAna nirvANasaMjJAvALuM che, zabdano bheda hovA chatAM paNa paramArthathI nakkI te nirvANapada eka ja che. I129ll TIkA : 'saMsArAtItatattvaM tu' iti saMsArAtItaM punastattvam kimityAha 'paraM'=pradhAnaM, 'nirvANasaMjJitaM' nirvANasaMjJA saMjAtA'syeti kRtvA, 'taddhayekameva' sAmAnyena, 'niyamAt' niyamena, 'zabdabhede'pi' vakSyamANalakSaNe sati, 'tattvataH'=paramArthena / / 129 / / TIkArca - saMsAratatatattva ... paramArthena | vaLI saMsArathI atIta tatva zuM che? ethI kahe che, nivaNasaMjJA thaI che Ane, ethI karIne, paraM=pradhAna, nirvANasaMjJAvALuM saMsArathI atIta tatva che. tatvathI paramArthathI, AgaLa kahevAze evA lakSaNavALuM, zabdano bheda hovA chatAM paNa niyamathI te sAmAnyarUpe eka ja che sarva darzanane mAtra evuM saMsArathI atIta tatva sAmAnyarUpe eka ja che. ll129 'zameDapi' mAM 'pa' thI e kahevuM che ke bhinna bhinna darzanavALAo zabdabhedathI kahetA na hoya to to eka che, paraMtu bhinna bhinna zabdathI kahetA hovA chatAM te zabdonA tAtparyArtha vicArIe to paramArthathI saMsArathI atIta tattva eka ja che. bhAvArtha : jIvanI mukta avasthA saMsArathI atIta avasthArUpa che, ane te pradhAna nirvANa saMjJArUpa che arthAt jIvamAM saMsArano udbhava karanArA je sarva bhAvo hatA, te bhAvo sadA mATe nirvANa pAmyA arthAt cAlyA gayA. jema dIvo bujhAI jAya che tyAre kahevAya che ke dIvo nirvANa pAmyo, tema jIvamAM saMsAranA bhAvone utpanna karAve tevo dIpaka bujhAI jAya che tyAre AtmA nirvANa pAmyo tema kahevAya che, ane te avasthAne
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 yogadaSTisamuccaya/gAthA-129-130 judA judA darzanakAro judA judA zabdothI kahe che; topaNa te zabdono artha paramArthathI vicArIe to saMsArathI atIta avasthAnA vAcaka te sarva zabdo bane che. tethI sarva darzanakAro AtmAne prApta karavA jevI avasthA judA judA zabdo dvArA paNa eka ja batAve che, tethI te avasthA tarapha javA mATe prayatna karanArA sarva yogIonuM lakSya judA judA zabdothI vAcya hovA chatAM eka ja che. ahIM TIkAmAM kahyuM ke sAmAnyathI "te eka ja che. tenAthI e kahevuM che ke koI darzanakAra saMsArathI atIta tattvane "sadAziva' kahe che, jeno artha vicArIe to "sadA upadrava vagaranI avasthAvALuM saMsArathI atIta tattva' prApta thAya; "siddhAtmA' kahevAthI jIvanI "kRtakRtya avasthA prApta thAya; 'tathAtA' kahevAthI "sadA eka svarUpa' prApta thAya. Ama, te vizeSa vizeSa arthane grahaNa karIe to dareka darzanane mAnya saMsArathI atIta tattvanuM svarUpa juduM juduM prApta thAya; topaNa saMsArathI atIta avasthAne pAmelA sarva AtmAomAM te sarva bhAvo rahelA che. tethI sAmAnyathI eka ja avasthAnA A sarva vizeSa bhAvo che. mATe sAmAnyathI vicArIe to saMsArathI atIta tattva eka ja che; kema ke saMsArathI atIta avasthAvALA AtmAmAM sarvadarzanothI vAcya zabdonA arthonI prApti thAya che. AthI e prApta thAya ke sarva darzanakAro siddhanA AtmAnI ja bhinna bhinna paryAyothI upasthiti karIne siddhanI upAsanA kare che. A batAvavA mATe kahyuM ke sAmAnyathI sarva darzanakArone mAnya saMsArathI atIta tattva eka ja che. ll12mA avataraNikA - etadevAha - avataraNitArtha : ene ja kahe che - bhAvArtha : zloka-129mAM kahyuM ke bhinna bhinna darzananA upAsako saMsArathI atIta tattvane judA judA zabdothI kahe che, topaNa te zabdono paramArtha vicArIe to eka ja artha prApta thAya che. ene ja kahe che - zloka : sadAzivaH paraMbrahma, siddhAtmA tathAteti ca / zabdaistaducyate'nvarthAdekamevaivamAdibhiH / / 130 / / anvayArtha: saziva:=sadAziva puraMdra=paraMbrahma siddhAtmA=siddhAtmA tathAtA=tathAtA vamiima: za=e vagere zabdo vaDe santaryA-arthathI badhA zabdonA vyutpatti arthatA anusaraNathI te nirvANa mevakaeka ja vyakti kahevAya che. II1305
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-130 347 zlokArca - sadAziva, parabrahma, siddhAtmA, tathAtA e vagere zabdo vaDe anvarthathI nirvANa eka ja kahevAya che. II130I TIkA : 'sadAziva' iti sarvakAlaM zivo na kadAcidapyazivaH, trikAlaparizuddhaH sarvAzivA'bhAvAt / 'paraM'-pradhAnaM, 'brahma-' tathALahattvabaMhakatvAbhyAM sadbhAvAlambanatvAt / 'siddhAtmA'-kRtakRtyAtmA niSThitArtha ityarthaH / 'tathAteti ca'-AkAlaM tathAbhAvAt / yathoktam - "upAdAnanimittAbhyAmadhikAritvato dhruvA / sarvakAlaM tathAbhAvAttathAtetyabhidhIyate / / 1 / / visaMyogAtmikA ceyaM triduHkhprivrjitaa| bhUtakoTiH parAtyantaM bhUtArthaphaladeti ca / / 2 / / " ( ) ityAdi 'zabdestad' nirvANamucyate, 'anvarthAd' anvarthenoktanItyA meva' sat "vamavi?i' kRti pArUA . TIkArya : "hAziva' ..... "vamavidhi:' rUti / sadAziva=sarvakAla ziva, kyAreya aziva nahi te sadAziva arthAt trikAla parizuddha te sadAziva kema che ? tethI kahe che - sarva azivanI=sarva upadravano abhAva hovAthI sadAziva che. paraM=pradhAna brahma eTale paraMbrahma. temAM yukti batAve che - te prakAre bRhattva ane bRhakatva dvArA sadbhAvanI prApti mATe AlaMbanapaNuM hovAthI paraMbrahma che, ema atyaya che. siddhAtmA kRtakRtya AtmA tiSThita arthavALo AtmA, e prakArano siddhAtmAno artha che. ane tathAtA-AkAla arthAt sarvakAla te prakArano bhAva hovAthI arthAt sarvakAla samAna prakArano bhAva hovAthI tathAtA kahevAya che. tathAtA zabdanA bhAvane kahenArA vacananI "thovatta' thI sAkSI Ape che - sarvakAla tathAbhAva hovAne kAraNe, upAdAna-nimitta dvArA=potAnI uttara avasthA pratye upAdAna dvArA ane potAnI sadaza avasthAnI anya jIvone prApti karAvavAmAM nimitta dvArA, adhikArIpaNAthI dhruva tathAtA che, e pramANe kahevAya che. ll1TI. vaLI te tathAtAnuM svarUpa spaSTa kare che -
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 yogadaSTisamuccaya/gAthA-130 ane AetathAtA, visaMyogAtmikA che arthAt sarva saMyogathI rahita evI AtmAnI avasthA che. tridu:khathI parivarjita che duHkhaduHkha, saMskAra duHkha ane pariNAma duHkha e triduHkhathI parivarjita che, parAbhUtakoTi che=zreSTha AtmAnI avasthA che, atyaMta bhUtArtha phaLa denArI che tenI upAsanA karavAthI AtmAnA zreSTha phaLane denArI che. rA. thovA thI je sAkSI ApI tevA ja anya pAThono saMgraha karavA mATe "tyavi kahela che. have zlokanA uttarArdhano artha kare che - zabdo vaDe : ahIM prazna thAya ke kayA zabdo vaDe ? tethI zlokanA aMtamAM kahe che - evamAdi zabdo vaDe arthAt sadAziva, parabrahma e vagere che AdimAM jene evA zabdo vaDe, tenuM nivaNa kahevAya che. avarthathI=ukta nIti vaDe avarthathI=pUrvamAM sadAziva Adi zabdonI vyutpatti batAvI e nIti vaDe avarthathI, eka ja chatuM te nirvANa, kahevAya che, ema atraya che. I130gA. triduHkhaparivarjitAnA arthane batAvavA mATe tADapatrImAM kurvidu:saMskAradu:pariNAmazukaladhyeH e prakAranI TippaNI che. bhAvArtha : saMsArathI atIta tattvane keTalAka "sadAziva' kahe che, keTalAka parabrahma' kahe che, keTalAka "siddhAtmA' kahe che, to keTalAka 'tathAtA' kahe che. AvA prakAranA zabdo jenI AdimAM che, evA zabdo vaDe eka ja nirvANa kahevAya che; kema ke dareka zabdano antartha vicArIe to eka ja nirvANa pAmela AtmAnI judI judI pariNatine sAme rAkhIne sarva darzanakAro potapotAne abhimata zabdathI te AtmAne vAcya kare che. jema ke keTalAka saMsArathI atIta tattvane "sadAziva' kahe che. teno anvartha arthAtu vyutpatti artha e che ke "sarva kAla ziva' che, kyAre paNa aziva nathI arthAt kyAre paNa upadrava nathI, ane eno phalitArtha kahe che ke traNe kALa teo parizuddha che arthAt jyArathI siddha avasthAne pAmyA tyArathI mAMDIne dareka siddhAtmA parizuddha thAya che, topaNa siddha avasthA pAmelA AtmAo sadA==Ne kAla upalabdha che. te siddha avasthAvartI AtmAnI dRSTie vicArIe to siddhanA AtmAo bhUtakALamAM paNa parizuddha hatA, vartamAnakALamAM paNa parizuddha che ane bhaviSyakALamAM paNa parizuddha raheze. tethI siddhasAmAnyane AzrayIne trikAla parizuddha kahela che. vaLI koI darzanakAra sadAziva zabdathI je saMsArathI atIta avasthAvALA AtmAne grahaNa kare che, te ja AtmAne koIka paraMbrahma' zabdathI kahe che. tethI paraMbrahma zabdano anvartha vicArIe to sadAziva karatAM judo artha prApta thAya, topaNa siddhanA AtmAmAM ja rahelA parabrahma bhAvano vAcaka te zabda che. parabrahmano artha karyo ke bRhattva ane bRhatva dvArA sadbhAvanI=sadbhuta bhAvanI=sAcA bhAvanI prApti mATe AlaMbana hovAthI paraMbrahma che. tethI e prApta thAya ke AtmAnI sarvazreSTha avasthA bRhattvarUpa che ane te parabrahmamAM che. vaLI te parabrahma ApaNane parabrahmanI prAptimAM kAraNa che, mATe tene bRhaka kahyo che. tethI parabrahmamAM
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-130 349 bRhakatva paNa che, ane A banne bhAvothI arthAt bRhattva ane bRhakavarUpa banne bhAvothI zuddha AtmAnI prAptimAM parabrahma AlaMbanarUpa che. vaLI saMsArathI atIta tattvane keTalAka "siddhAtmA' kahe che, ane teno artha e che ke saMsArathI atIta avasthAne pAmelA jIvo kRtakRtya che arthAtu badhAM kRtyo karI lIdhAM che, have teone kaMI sAdhavAnuM bAkI nathI. A artha pramANe paNa "siddhAtmA' zabdathI saMsArathI atIta AtmAnuM svarUpa vAcya bane che. vaLI bauddhadarzanavALA saMsArathI atIta tattvane 'tathAtA' kahe che, ane teno bhAva e che ke sadAkALa tevA prakArano samAna bhAva hovAthI saMsArathI atIta tattva tathAtA tevA prakArano bhAva che jene evA che. temAM sAkSIpATha Apyo, teno artha A pramANe che - | siddha thayelA AtmAonI pUrvekSaNa uttarakSaNa pratye upAdAna kAraNa che, ane bIjAne potAnA sadaza bhAva pragaTa karAvavAmAM nimitta kAraNa che. tethI siddha thayelA AtmAnI prathama kSaNa upAdAna ane nimitta dvArA adhikArI che, arthAt prathama kSaNa uttarakSaNane utpanna karavAnI adhikArI che ane tenuM AlaMbana lenArane nimitta dvArA potAnA jevo banAvavA mATe adhikArI che. tethI siddha thayelA AtmAomAM upAdAna ane nimitta dvArA adhikArIpaNAthI dhruva tathAtA che; kema ke sarvakAla te prakArano bhAva che arthAt siddha thayelA AtmAnI prathama kSaNa sarvakAla potAnA jevI ja uttarakSaNa utpanna kare che, paNa visadaza kSaNa utpanna karatI nathI, ane jIvone potAnA jevA thavAmAM nimittarUpe sadA kAraNa bane che, anya rIte kAraNa banatI nathI. tethI siddha thayelA AtmAomAM sarvakAla tathAbhAva hovAthI siddha thayelA AtmAone tathAtA' kahevAya che. ahIM vizeSa e che ke saMsArI jIvonI dareka kSaNa uttarakSaNa pratye upAdAna kAraNa che, ane saMsArI jIvo bIjA jIvone bhAvo karavAmAM nimitta paNa bane che. tethI upAdAna ane nimittathI adhikArIpaNuM saMsArI jIvomAM paNa che. Ama chatAM teonuM upAdAna ane nimittathI adhikArIpaNuM dhruva tathAtArUpa nathI, paraMtu kyAreka tatsadazabhAva=jevo pUrvekSaNamAM che tatsadazabhAva kare, kyAreka visadazabhAva=jevo pUrvekSaNamAM che tenA karatAM vizabhAva paNa kare, tema anya jIvone paNa judA judA bhAvo karavAmAM nimitta bane che. tethI saMsArI jIvomAM dhruva tathAtA nathI, jyAre mukta AtmAomAM dhruva tathAtA che. mATe mukta AtmAone keTalAka tathAtA" zabdathI kahe che. vaLI te tathAtAnuM svarUpa ja spaSTa kare che -- te tathAtA visaMyogAtmikA che. tethI e prApta thAya ke saMsArI jIvo deha AdinA saMyogavALA che, ane te tathAtA sarva saMyogathI rahita che. vaLI traNa prakAranAM duHkhothI rahita che. jema saMsAramAM jIvone azAtArUpa duHkha che, te duHkhadu:kha che. saMsAramAM jIvo bhogAdi kare che tyAre teomAM rAganA saMskAro paDe che, je icchAnA pariNAmarUpa che, ane icchA svayaM sukha nathI, tethI bhogakALamAM pharI icchA utpanna karAve tevA je saMskAro paDe che, te saMskAraduHkha che. ane saMsAranA sarva bhogothI karmabaMdha thAya che, ane te karmabaMdha pariNAme saMsAranA paribhramaNarUpa duHkhonI prApti karAve che, tethI saMsAranA bhogo pariNAmaduHkha che.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa0 yogadaSTisamuccaya/gAthA-130-131 AnAthI e phalita thAya ke saMsAramAM (1) azAtAnuM duHkha che, (2) bhogakALamAM rAgAdinA saMskAro paDe che te saMskAraduHkha che ane (3) saMsAranA bhogo pariNAmaduHkha che; jyAre tathAtA A traNe duHkhothI rahita che. vaLI siddhAtmA parAbhUtakoTi che arthAt AtmAnI parAkoTinI suMdara avasthA che, ane enI upAsanA karanArane bhUtArthaphaLane denArI che arthAt AtmAno pAramArthika je artha che te bhUtArtha che, ane te bhUtArthabhAvane denAra tathAtA che, tethI atyaMta bhUtArtharUpa phaLane denArA tathAtA che. tethI jeo te tathAtAnI upAsanA kare che, teo paNa temanA jevI ja zreSTha avasthArUpa tathAtArUpatAne pAme che. A rIte zlokanA pUrvArdhanuM varNana karyA pachI TIkAmAM uttarArdhano artha karatAM kahe che - pUrvamAM varNana karyuM e rIte, avarthathI saMsArathI atIta tattva eka ja chatuM 'sadAziva' Adi zabdo vaDe te nirvANa' kahevAya che arthAt sadAziva Adi zabdo vaDe te nirvANa vAcya bane che. ll130nA avataraNikA - kathamekamevetyAha - avataraNikArya : kema eka ja che ? ethI kahe che - bhAvArtha : pUrvazloka-130mAM kahyuM ke sadAziva Adi zabdo dvArA vAcya saMsArathI atIta tattva anvarthathI eka ja che. tyAM prazna thAya ke dareka zabdathI vAcya artha judo judo prApta thAya che, to anvarthathI eka ja kema che ? ethI kahe che - zloka : tallakSaNAvisaMvAdAnirAbAdhamanAmayam / niSkriyaM ca paraM tattvaM, yato janmAdyayogataH / / 131 / / anvayArtha: tannakSaI[visaMvAlA-tenA lakSaNano avisaMvAda hovAthI=nirvANanA svarUpano avisaMvAda hovAthI eka che arthAt sadAziva Adi zabdothI vAcya evuM nirvANa eka che, ema avataraNikA sAthe saMbaMdha che. thata =je kAraNathI nannAdyoti =janmAdino ayoga che, tethI paraM tattva-saMsArathI atIta tatva niravizaMkabAdhA vagaranuM nAma--rogarahita raane niyaMtrakriyArahita che. 131TI blokArya :nirvANanA svarUpano avisaMvAda che, tethI eka che arthAt sadAziva Adi zabdothI vAcyA evuM nirvANa eka che, ema avataraNikA sAthe saMbaMdha che.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa1 yogadaSTisamuccaya/gAthA-131 je kAraNathI janmAdino ayoga che, tethI saMsArathI atIta tatva bAdhArahita, rogarahita ane kriyArahita che. ll131] TIkA : 'tallakSaNA'visaMvAdAd' iti-nirvANalakSaNAvisaMvAdAt / enamevAha 'nirAbAdhaM'=nirgatamAbAdhAbhyaH, 'anAmayaM'= avidyamAnadravyabhAvarogam, 'niSkriyaM ca' kartavyAbhAvAnibandhanAbhAvena 'paraM tattvam' evambhUtaM 'yato' yasmAt, 'janmAdyayogato' janmajarAmaraNA'yogena / / 131 / / TIkArca - tattakSAvisaMvAla' ... nansanarAmarapADayoni || nirvANanA svarUpano avisaMvAda hovAthI, sarva darzana mAtra bhinna bhinna zabdathI vAcya saMsArathI atIta tatva eka ja che, ema avataraNikA sAthe saMbaMdha che. Ane ja kahe che=saMsArathI atIta tatva, nirvANanA svarUpanA avisaMvAdane kAraNe eka ja che, ene ja kahe che - je kAraNathI janmAdito ayoga hovAthI janma-jarA-maraNano ayoga hovAthI, tirAbAdhaka AbAdhAthI nIkaLI gayeluM, anAmayadravyaroga ane bhAvaroga jene nathI evuM, ane kartavyano abhAva hovAne kAraNe, kAraNano abhAva hovAthI-kriyA karavAnA kAraNano abhAva hovAthI niSkriya, paratatva AvA prakAranuM cheHnirvANa lakSaNavALuM che. I131|| bhAvArtha zloka-130mAM kahyuM ke anvarthathI sadAziva Adi zabdo dvArA eka ja nirvANa vAcya che. tyAM zaMkA thAya ke sadAziva Adi zabdono vAcyArtha to judo che, to te sadAzivAdi sarva zabdothI eka ja nirvANa kema vAcya che ? temAM yukti ApatAM graMthakAra kahe che ke nirvANanA svarUpano avisaMvAda che. Azaya e che ke koI nirvANane sadAziva kahe to koI paraMbrahma kahe to koI siddhAtmA kahe, te dareka zabdothI prApta thatA svarUpavALI avasthAmAM nirvANanuM svarUpa ghaTe che, mATe sarvadarzanane mAnya bhinna bhinna zabdathI vAcya nirvANa eka ja che. e ja vastune yuktithI spaSTa karatAM kahe che - je kAraNathI nirvANa avasthAmAM rahelA AtmAne janma-jarA-maraNano ayoga che, tethI nirvANa avasthAmAM rahelo AtmA (1) sarva bAdhAothI rahita che, (2) sarva dravyarogathI ane sarva bhAvarogathI rahita che ane (3) teone koI kartavya nathI, tethI koI kriyA karavAnuM kAraNa nathI, mATe niSkriya che; ane AvA prakAranuM paratattva che, tethI tene sadAziva paNa kahI zakAya; vaLI parabrahma paNa kahI zakAya, kema ke koI prakArano roga nathI ane koI prakAranI bAdhA nathI; ane kRtakRtya paNa kahI zakAya, kema ke sarva kRtyo karI lIdhAM che mATe koI kartavya rahetuM nathI ane tethI koI kriyA karatA nathI; ane saMsAramAM jema janmAdi che, tema nirvANa pAmelA AtmAne janmAdi nathI, mATe sadA eka ja svarUpavALA rahe che, tethI tathAtA paNa kahI zakAya. ll135
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ upara yogadaSTisamuccaya/gAthA-132 avataraNikA : aidamparyamAha - avataraNikArya - edaMparyane kahe che - bhAvArtha : zloka-101mAM kahyuM ke AgamathI, anumAnathI ane yoganA abhyAsathI uttama tattvanI prApti thAya che. tyAM prazna thAya ke bhinna bhinna darzanonAM Agamo judAM judAM che, to kayA Agama dvArA uttama tattvanI prApti thAya ? te nakkI thaI zake nahi. tenA samAdhAna rUpe zloka-102thI kahevAnI zarUAta karI ke paramArthathI sarvajJa eka ja che. tethI bhinna bhinna darzanavALA paNa upAsya evA eka sarvajJane kapila, buddha Adi judA judA nAmothI kahe che, topaNa paramArthathI te sarvanA upAsya eka ja sarvajJa che. tethI sarva darzanone mAnya evA adhyAtmane kahenArA AgamathI pravRtti karavAmAM Ave to sat tattvanI prApti thAya, e prakAranuM joDANa zloka-101 sAthe che. ane tenI ja yukti ApatAM zloka-110thI batAvyuM ke saMsArI devonI bhakti citra hoya che ane saMsArathI atIta arthamAM janArAonI bhakti acitra hoya che, tethI paNa nakkI thAya che ke saMsArathI atIta tattvanA sarva upAsako eka ja devanI upAsanA kare che. A rIte batAvyA pachI saMsArathI atIta tattva tarapha janArAono mArga eka ja che, e vAta zloka128mAM batAvI. vaLI saMsArathI atIta tattvane bhinna bhinna darzanavALA judA judA zabdothI vAcya kare che, topaNa te sarva zabdo dvArA eka nirvANasaMjJAvALuM saMsArathI atIta eka tattva ja vAcya che, te vAta zloka130-132thI siddha karI. have te sarva kathananuM audaMparya zloka-132-133thI batAve che - zloka : jJAte nirvANatattve'sminnasaMmohena tattvataH / prekSAvatAM na tadbhakto, vivAda upapadyate / / 132 / / anvayArtha : tattvataH-paramArthathI mo=asaMmoha vaDe sin nitattva jJAte A tivaNatatva jaNAye chate prekSAvatAM vicArakone tavo tenI bhaktimAM nirvANatatvanI upAsanAmAM vivI =vivAda 35padyate na utpanna thato nathI. I132aa
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 353 yogadaSTisamuccaya/gAthA-132 blokArca - paramArthathI asaMmoha vaDe A nirvANatattva jaNAye chate vicArakone nirvANatatvanI upAsanAmAM vivAda utpanna thato nathI. II132IL. TIkA - rA'=mricchi, "nirvANatikveDaminavamUte "asaMmohena'-aovena, "tattvataH'=paramArthatA, kimityAha 'prekSAvatAM'=buddhimatAM, 'na tadbhaktau'=na nirvANatattvasevAyAm, kimityAha 'vivAda upapadyate' tattattvajJAnabhedAbhAvAt anyathA prekSAvattvavirodhAditi / / 132 / / TIkArtha rA' prekSAvartAvo iitta aa tatvathI=paramArthathI, asaMmoharUpa bodha vaDe AvA prakAranuM pUrvamAM varNana karyuM evA prakAranuM, A nivaNatatva jaNAye chate vicArakone=buddhimAnone, tenI bhaktimAM= tivaNatatvanI sevAmAM, vivAda utpanna thato nathI; kema ke tenA tatvajJAnanA bhedano abhAva cheHnirvANanA svarUpanA jJAnanA bhedano abhAva che. anyathA=prekSAvAnane nirvANanA svarUpanA jJAnanA bhedano abhAva na hoya to, prekSAvAnamAM prekSAvatvano virodha prApta thAya. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 132aaaa bhAvArtha : zloka-130 ane zloka-131mAM sthApana karyuM ke judA judA darzanakAro saMsArathI atIta tattvane judA judA zabdothI kahe che, to paNa te sarvane mAnya evuM saMsArathI atIta tattva eka ja che. tethI je vicArakane padArthanA vAstavika svarUpane jovAmAM saMmoha na hoya tevA saMmoha vagaranA sAdhako, sarva darzanone mAnya evA nirvANatattvanuM svarUpa asaMmoharU5 bodha vaDe paramArthathI jANe, to te vicArakone vivAda thAya nahi, ke A darzanane mAnya nirvANatattva upAsya che. ane A darzanane mAnya nirvANatattva upAsya nathI; paraMtu temane nirNaya thAya ke sarva darzanone mAnya che te zabdathI vAcya nirvANatattva eka ja che; mATe sadAziva zabdathI paNa huM nirvANatattvanI upAsanA karIza, ke parabrahma zabdathI paNa huM nirvANatattvanI upAsanA karIza, topaNa mane abhimata evuM ja saMsArathI atIta tattva prApta thaze; kema ke dareka vicAraka zabdanA paramArthane jonAra hoya che; tethI saMsArathI atIta tattvanA svarUpane kahenArA sarva zabdomAM temane nirvANa avasthAnuM svarUpa dekhAya che, ane jo koI sAdhakane tevuM svarUpa na dekhAtuM hoya to te sAdhaka prekSAvAna nathI tema ja mAnavuM paDe. ahIM 'tattvathI' no artha 'paramArthathI' kahyuM. tenAthI e kahevuM che ke asaMmoharUpa bodhathI koIpaNa vicAraka sadAziva Adi zabdonA arthano vicAra kare, to te te zabdothI vAcya judA judA artho temane dekhAya che, topaNa paramArthathI temane te te zabdothI vAcya nirvANanuM eka ja svarUpa dekhAya che.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa4 yogadaSTisamuccaya/gAthA-132-133 vaLI TIkAmAM kahyuM ke asaMmoharUpa bodha vaDe nirvANanA svarUpano bodha thAya to vicArakane tenI bhaktimAM vivAda thato nathI. tyAM "asaMmoharUpa bodhathI' e kahevuM che ke adhyAtmamArgane jANIne saMsArathI atIta avasthAnI prApti mATe je sAdhako adhyAtmamArgane sevatA hoya, ane te adhyAtmamArganA anuSThAnanA sevanane kAraNe te anuSThAnathI nivartana karavA yogya evo mohano pariNAma jemano cAlyo gayo che, evA sAdhakone asaMmohavALo bodha che; kema ke zloka-121mAM kahela ke sadanuSThAnavALuM A jJAna asaMmoha kahevAya che. AvA sAdhako adhyAtmanAM anuSThAnone sevIne saMsArathI atIta tattvane jovA mATe yatna kare che, tyAre temane saMsArathI atIta tattva bAdhA vagaranuM, dravya-bhAvaroga vagaranuM, sarva kriyAthI rahita, janmajarA-maraNathI rahita dekhAya che, ane tevuM tattva sadAziva Adi zabdothI vAcya che, tema dekhAya che. tethI sadAziva Adi sarva zabdothI vAcya evA tattvanI bhaktimAM temane vivAda utpanna thato nathI. ll13zA avatAraNikA : zloka-132nI avataraNikAmAM kahela ke audaMparyane kahe che, ane te edaMparyane batAvatAM zloka132mAM kahyuM ke vicArakane nirvANatatvano bodha thAya to sadAziva Adi zabdothI vAcya evA saMsArathI atIta tatvanI bhaktimAM vivAda thato nathI. have te kathanathI edaMparya zuM prApta thAya? te batAvavA mATe kahe che - zloka : sarvajJapUrvakaM caitanniyamAdeva yatsthitam / Asanno'yamRjumArgastabhedastatkathaM bhavet / / 133 / / anvayArtha : ra=ane ya--je kAraNathI pataA=nirvANa nAmanuM adhikRta tatva niyama va=niyamathI ja sarvattapUrva sthita--sarvajJapUrvaka raheluM che, (a) gaya gumA=A RjumArga Asana =najIka che= nirvANanI najIka che, ta-te kAraNathI tame teno bheda=sarvajJano bheda vArtha bhavetsukevI rIte thAya ? i133. zlokArya : ane je kAraNathI nirvANa nAmanuM adhikRta tattva niyamathI ja sarvApUrvaka raheluM che, ane A ajamArga nirvANanI najIka che, te kAraNathI sarvajJano bheda kevI rIte thAya ? II133 TIkA - 'sarvajJapUrvakaM ca' 'etad'=adhikRtatattvaM nirvANAkhyaM, 'niyamAdeva yatsthitam' asarvajJasya nirvAnurUpaH, 'kAnnortha' nirvAsthi sarvajJAnakSaUT '=saravo, "mA!'=panyA, 'tame '= sarvajJabhedo matabhedalakSaNaH, 'tat' tasmAt, 'kathaM bhaved' naiva bhavatIti / / 133 / /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-133 3papa TIkA : sarvattapUrva rA' ... AvatIti II ane =je kAraNathI ta=A=nirvANa nAmanuM adhikRta tatva niyamathI ja sarvajJapUrvaka raheluM che, kema ke asarvajJate nirvANanI anupapatti che; ane A sarvajJalakSaNa Rju mArga avakra mArga, nirvANane Asanna che, ta-tasmA-te kAraNathI, teno bheda= matabhedasvarUpa sarvajJano bheda, kevI rIte thAya ? arthAt na ja thAya. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. ahIM sarvajJalakSaNa Rju mArga che ema kahyuM, tyAM sarvajJa zabda sarvajJa vyaktino vAcaka che, ane sarvajJalakSaNa RjumArga, sarvajJa vyaktimAM rahelo nirvANano mArga che. tethI sarvajJatvarUpa mArga che tema kahevuM joIe, topaNa sarvajJatvanA arthamAM ja sarvajJamArga che, tema kahela che; kema ke sarvajJatva sAthe sarvajJano abheda che. I133 bhAvArtha : zloka-132mAM sthApana karyuM ke vicArakane nirvANatattvano bodha thAya to tenI bhaktimAM vivAda thAya nahi; kema ke nirvANatattva eTale saMsArathI atIta avasthA. saMsArathI atIta avasthAnuM varNana bhinna bhinna zabdothI sarva darzanakAroe karyuM che, te avasthA janmAdi bhAvothI rahita eka svarUpa che, ane saMsArathI atIta avasthAnI prApti sarvajJatApUrvaka thAya che; kema ke sarvajJa thAya to yoganirodha karI zake, ane yoganirodha kare to nirvANa avasthA prApta kare. mATe sarvajJapUrvaka nirvANa tattva raheluM che. vaLI sarvattalakSaNa A mArga nirvANaAsanna arthAt nirvANane najIka che; kema ke sarvajJa thayA pachI mAtra yoganirodha karavAthI nirvANaavasthA prApta thAya che. jyAre sarvajJa thayA pUrveno mohane jItavAno Akho yogamArga nirvANaAsanna nathI, paraMtu paraMparAe sarvajJatAnI prApti dvArA nirvANanuM kAraNa che. vaLI sarvajJamArga=kevaLajJAna prApta thayA pachIno mArga, e nirvANano RjumArga che arthAt sIdho mArga che; jyAre tenI pUrveno yogamArga sIdho mArga nathI, paraMtu moha jItavA mATeno mArga che; ane moha jItavAnI kriyAmAM yatna karatAM kSapakazreNI Ave to moha jitAya, ane kSapakazreNI na Ave athavA upazamazreNI Ave topaNa moha jitAya nahi, ane moha jItyA pachI paNa bAkInAM ghAtikane jItavA paDe, tyArapachI sarvajJatvanI prApti dvArA nirvANanI prApti thAya. tethI sarvajJamArganI pUrveno yogamArga nirvANano mArga hovA chatAM RjumArga nathI, jyAre tyArapachIno sarvajJalakSaNa mArga RjumArga che. tethI sarva upAsako jema lakSyarUpe nirvANa avasthAnI upAsanA kare che, tema nirvANamArgane batAvanArA ane nirvANanI prAptimAM Asanna rahelA sarvajJanI paNa upAsanA kare che. Ama chatAM sarva darzanakAro jema nirvANane judA judA zabdothI vAcya kare che, topaNa arthathI eka ja nirvANaavasthA upAsya bane che; tema nirvANane Asanna evo sarvajJalakSaNa RjumA" jeone prApta thayo che tevA sarvajJa evA iSTadevanI paNa sAdhaka upAsanA kare che, ane temanI upAsanA karIne temaNe batAvelA adhyAtmamArganuM sevana karIne sva iSTa evA nirvANa mATe yatna kare che. tethI sarva darzanomAM rahelA adhyAtmayogIone mAnya ane bhinna bhinna zabdothI vAcya
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa6 yogadaSTisamuccaya/gAthA-133-134 nirvANamAM jema prekSAvAnane vivAda thato nathI, tema upAsya evA kapila, buddha ke arihaMtAdi zabdathI vAcya sarvajJanA abhedamAM paNa vivAda thato nathI; kema ke prekSAvAna vicAre che ke sarva adhyAtmayogIo, koIka buddhane to koIka kapilane to koIka vIra bhagavAnane sarvajJa zabdathI ullekha kare che, topaNa te sarva zabdothI vAcya eka ja sarvajJanI prApti che ke je sarvajJa nirvANane ati Asanna che. mATe sarvajJanA viSayamAM matabheda nathI, ane sarva darzanomAM rahelA yogIo eka ja sarvajJanI upAsanA kare che. A prakAranuM aidaMparya zloka132-133 thI prApta thAya che. A rIte zloka-102nI avataraNikAmAM kahela ke "A ja arthane kahe che' te ja arthano atyAra sudhI vistAra karyo, ane te sarvanuM audaMparya zloka-132-133mAM batAvyuM. ll133 avatAraNikA : dezanAbhedaH kathamityAzajhyAha - avataraNikArya : dezanAno bheda kema che? e pramANe AzaMkA karIne kahe che - bhAvArtha : zloka-102thI mAMDIne atyAra sudhI sthApana karyu ke sarva darzanomAM rahelA yogIo eka ja sarvajJanI upAsanA kare che; phakta teomAMthI koI sarvajJa zabdathI kapilano ullekha kare che, koI buddhano ullekha kare che to koI mahAvIrano ullekha kare che, topaNa te sarva zabdathI vAcya sarvajJa eka che, mATe sarvajJanA bhedanuM AzrayaNa yogIone hoya nahi. tyAM zaMkA thAya ke jo kapilAdi sarva sarvajJomAM koI bheda nathI, to teonI dezanAmAM bheda kema che ? e prakAranI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che - zloka : citrA tu dezanaiteSAM, syAdvineyAnuguNyataH / yasmAdete mahAtmAno, bhavavyAdhibhiSagvarAH / / 134 / / anvayArtha : tu vaLI tevAM eonIHkapila, sugAdinI triA dezanA judA judA prakAranI dezanA vinevAnu'thati:ziSyonA anurUpa paNAthI cA=hoya, casmA-je kAraNathI te mahAtmAnA A mahAtmAo sarvajJa mahAtmAo mavavyAthimiSavarA=bhavarUpa vyAdhino nAza karavAmAM zreSTha vaidyo che. 134 zlokArca - vaLI kapila, sugatAdinI judA judA prakAranI dezanA ziSyonA anurUpapaNAthI hoya, je kAraNathI A sarvajJa mahAtmAo bhavarUpa vyAdhino nAza karavAmAM zreSTha vaidho che. I134ll
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa7 yogadaSTisamuccaya/gAthA-134 TIkA - 'citrA tu'=nAnA prArA punA, 'tezanA' "nitya mAtmA, nitya kRti ra" tyavirUT 'paSa'= sarvajJAnAM kapilasugatAdInAM, 'syAd' bhavet, 'vineyAnuguNyataH' tathAvidhaziSyAnuguNyena, kAlAntarApAyabhIrumadhikRtyopasarjanIkRtaparyAyA dravyapradhAnA nityadezanA, bhogAsthAvatastvadhikRtyopasarjanIkRtadravyA paryAyapradhAnA anityadezanA, na tu te'nvayavyatirekavadvastuvedino na bhavanti, sarvajJatvAnupapatteH, evaM dezanA tu tathAtadguNasaMdarzanena'duSTaivetyAha 'yasmAdete mahAtmAnaH' sarvajJAH kimityAha 'bhavavyAdhibhiSagvarA:' saMsAravyAdhivaidyapradhAnAH / / 134 / / TIkArya : 'citrA tu'...juvenA vaLI nitya AtmA ane anitya AtmA ityAdi rUpa citra prakAranI=bhinna bhinna prakAranI, AmanI=sarvajJa evA kapila, sugAdinI, dezanA, viyanA anuguNyathI tevA prakAranA ziSyanA anurUpapaNAthI, thAya. ahIM prazna thAya ke tevA prakAranA ziSyanA anusaraNathI nitya ke anityadezanA kema che ? tethI kahe che - vAtAttApA . nityazanA, kAlAntaranA apAyanA bhIru evA zrotAne AzrayIne amuka kALa pachI mAro abhAva che tema mAnIne yogamArganI pravRtti karavAmAM bhIru arthAt anutsAhI evA zrotAne AzrayI, upasarjana karyo che paryAya jemAM=gauNa karyo che paryAya jemAM, evI dravyapradhAna nityadezanA che arthAt sarvajJa evA kapilanI nityadezanA che. vaLI bhogaAsthAvALAne AzrayIne potAne maLelI bhogasAmagrImAM jeone AsthA che, tethI paralokanI upekSA karIne bhogamAtranI huMphathI nizcita rIte jIve che, tevA jIvone AzrayIne, upasarjana karyuM che dravya jemAM evI paryAyapradhAna anityadezanA che arthAt sarvajJa evA sugatanI anityadezanA che. ahIM prazna thAya ke kapilanI kAlAntaraapAyabhIrune AzrayIne dezanA che ane sugatanI bhogaAsthAvALAne AzrayIne dezanA che te kema nakkI thAya ? kema ke kapilanI dezanAmAM to mAtra nitya padArthanI prarUpaNA che ane sugatanI dezanAmAM mAtra anitya padArthanI prarUpaNA che. tethI jo teonI bhinna bhinna dezanA hoya to teo padArthane pUrNa jonAra nathI, mATe tevI apUrNa dezanA Apela che tema mAnavuM paDe. tethI kahe che - . gupapa, teo avayavyatirekavALI vastune sarva padArthamAM anugata evA avayadharmavALI ane sarva padArthono paraspara bheda batAvanAra evI vyatirekadharmavALI vastune jANanAra nathI, ema nahi; kema ke jo teo avayavyatirekavALI vastune jANanAra na hoya to teomAM sarvajJapaNAnI anupapatti cheHaprApti che. zlokanA uttarArdhanuM utthAna karatAM kahe che -
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 yogadaSTisamuccaya/gAthA-134 parva prathAnA vaLI A rIte=pUrvamAM batAvyuM ke kAlAntaraapAyabhIrune AzrayIne kapilanI dezanA che ane bhogaAsthAvALAne AzrayIne sugatanI dezanA che e rIte, dezanA te prakAre zrotAnI yogamArgamAM pravRtti thAya te prakAre, tenA guNanA saMdarzanane kAraNe=dezanAnuM phaLa zrotAmAM dekhAvAne kAraNe, aduSTa ja che, ethI zlokanA uttarArdhathI kahe che - je kAraNathI A sarvajJa mahAtmAo bhavavyAdhinA vaidyo che=saMsAravyAdhi maTADavA mATe zreSTha vaidyo che, tethI jIvanI yogyatAne AzrayIne judI judI dezanA Ape che, jenAthI te te prakAranA yogya jIvonI yogamArgamAM pravRtti thAya che. mATe te dezanA zrotAmAM guNa saMpAdana karanAra hovAthI aduSTa che, ema atraya che. II134 bhAvArtha pUrvamAM zloka-109 ane zloka-133 dvArA sthApana karyuM ke sarva darzanakArone upAsya judA judA sarvajJo paramArthathI judA nathI, phakta nAmabheda mAtra che. tyAM prazna thAya ke to pachI kapile nityadezanA kema ApI? ane bauddha anityadezanA kema ApI ? arthAt jo banne sarvajJa hoya to bannee ekasarakhI dezanA ApavI joIe. tenuM samAdhAna karatAM graMthakAra kahe che - tevA prakAranA ziSyane anusAra kapile nityadezanA ApI che ane sugate anityadezanA ApI che, tethI koI doSa nathI. tyAM prazna thAya ke kevA prakAranA ziSyane anusAre kapile nityadezanA ApI che ? ane kevA prakAranA ziSyane anusAra sugate anityadezanA ApI che ? tethI kahe che - je zrotA amuka kALa pachI mAruM astitva nathI ema mAnIne yogamArganA kaSTaprada mArgane sevavA mATe bhIru che arthAtu Avo kaSTavALo mArga huM levuM ane amuka kALa pachI mAruM astitva rahevAnuM na hoya to A kaSTanuM kaMI phaLa nathI, ema vicArIne yogamArga sevavAmAM je anutsAhI che, tevA zrotAne pote zAzvata che, ane yoganuM phaLa potAne maLaze, tevo bodha karAvavA mATe kapile padArthamAM rahelA paryAyane gauNa karIne dravyapradhAna nityadezanA ApI; jethI dravyapradhAna dezanAthI zrotAne sthira AsthA thAya ke huM zAzvata chuM, mATe mArA AtmAne zAzvata sukha maLe te mATe kaSTasAdhya paNa yogamArgamAM mAre yatna karavo joIe, paraMtu tuccha alpakAlIna evA bhogo pAchaLa zaktino vyaya karavo joIe nahi. ane buddha je zrotA bhogaAsthAvALA che tevA zrotAne AzrayIne anityadezanA ApI che arthAtu je zrotAo potAne maLelA bhogasukhamAM saMtoSavALA che ane paralokanI upekSA karIne mAtra aihika bhAvomAM ja pravRtti kare che; chatAM kaMIka Atmahitane abhimukha thayelA che, topaNa bhoga pratyenuM valaNa kSINa thayuM nathI; tevA jIvo jyAre tattva jANavA arthe yogI pAse Ave che, tyAre sugate tevA jIvone AzrayIne "A saMsAravartI sarva padArtho kSaNika che, mATe tenI AsthA karavA jevI nathI' ema batAvavA mATe dravyane gauNa karIne paryAyapradhAna dezanA ApI; je dezanAne sAMbhaLIne zrotA padArthanA kSaNikabhAvane jue che ane paramArthane jANIne te padArthathI virakta bane che.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-134 359 ahIM prazna thAya ke kapile ane sugate yogya zrotAnA lAbhane sAme rAkhIne bhinna dezanA ApI che? ke teono bodha judA prakArano che ? te kema nakkI thAya ? tethI kahe che - kapila, sugAdi anvayavyatirekI vastune jANanAra nathI ema nahi, paraMtu jANanAra ja che; kema ke jo jANanAra na hoya to teo sarvajJa che tema kahI zakAya nahi; ane sarva upAsako potAnA iSTadevane sarvajJa svIkArIne upAsanA kare che, tethI arthathI nakkI thAya che ke teo yathArtha vastune jANanAra che, phakta zrotAnA upakArane sAme rAkhIne dezanAno bheda karela che. sarva darzanomAM rahelA upAsakonA sarvajJo anvaya-vyatirekavALI vastune jANanAra nathI ema nahi, ema kahyuM, tyAM vastumAM anvaya dharma e che ke dareka padArthamAM koI anugata dharma che, jema dareka padArthamAM sattAdharma anugata che, je sAmAnya dharma che ane te anvaya dharma che; ane vyatireka dharma e che ke dareka padArthamAM ekabIjAne judA pADanAro koI dharma paNa che, je vizeSa dharma che ane te vyatireka dharma che; ane tenAthI A padArtha karatAM A padArtha judo che tevo bodha thAya che. jema ghaTa karatAM paTa judo che tevo bodha vyatirekadharmane kAraNe thAya che. vaLI AtmAdi padArthanI pUrvekSaNa ane uttarakSaNamAM paNa je bheda jaNAya che te vyatirekadharmane kAraNe jaNAya che. tethI dareka padArtha kSaNika che tevo bodha paNa vyatirekadharmathI thAya che. vaLI anvayadharmane kAraNe jema ghaTa paNa sat che ane paTa paNa satuM che tevo bodha thAya che, tema anvayadharmane kAraNe dareka padArthanI pUrva-uttara avasthAmAM paNa anugatatAnI pratIti thAya che. tethI AtmAnI bAlyAvasthA, yuvAvasthA, vRddhAvasthAmAM paNa AtmA anugata pratIta thAya che, ane anya bhAvamAM paNa "A te ja AtmA che je pUrve hato" te prakAranI pratIti paNa anvayadharmane kAraNe thAya che. Ama, padArthamAM rahelA anvayadharma ane vyatireka dharmamAMthI anvayadharmane sAme rAkhIne kapile nityadezanA ApI ane vyatirekadharmane sAme rAkhIne sugate anityadezanA ApI; topaNa kapila ane sugata sarvajJarUpe te te upAsakone mAnya che, tethI teo avayavyatirekI vastune jANanArA che ema arthathI phalita thAya che. padArtha nityAnitya hovA chatAM nitya ke anitya prakAranI dezanA zrotAnA upakArane karanAra hovAthI kapila, sugatanI A bhinna bhinna prakAranI dezanA aduSTa che, te vAta zlokanA uttarArdhathI batAve che - je kAraNathI kapila-sugAdi mahAtmAo saMsArarUpa vyAdhine maTADanArA zreSTha vaidyo che, tethI je rogIno roga jenAthI maTe tevuM ja auSadha Ape, anya nahi. tethI je bhavarogavALAne huM amuka kALa pachI mRtyu pAmIza evI buddhi hovAthI kaSTavALA yogamArgamAM anutsAha che, evA zrotAne yogamArgamAM utsAhI karavAne anurUpa auSadhasthAnIya nityadezanA kapile ApelI che; ane bhoga pratyenI AsthAne kAraNe yogamArga pratye anutsAhI jIvone yogamArgamAM utsAhI karavA mATe anityadezanA sugate ApI che. A rIte ucita auSadha jevI te dezanAne sAMbhaLIne te zrotAo yogamArgamAM pravRtti kare che, tethI teono bhavaroga maTe che.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 yogadRSTisamuccaya/gAthA-134 ahIM vizeSa e che ke kapila-buddhAdi sarvajJa che tevuM graMthakArane mAnya nathI. AthI ja yogabiMdu zloka-97mAM svayaM kahela che ke kapilAdi vaDe batAvAyelI yamaniyamAdi pUrvasevA caramAvartathI anya AvartanI= acaramAvartanI che ema huM mAnuM chuM. ema kahIne kapila je yama-niyamarUpa saMnyAsadharma seve che te asagrahathI dUSita hovAne kA2Ne kapila ca2mAvarta bahAra haze tema pU. haribhadrasUri mahArAja saMbhAvanA kare che. vaLI pU. haribhadrasUri mahArAje anyatra paNa kahela che ke pakSavAto na me vIre, na dveSaH pitAvig | yuntimavuM vacanaM yasya, tattva Aya: paripraH / / AnAthI e phalita thAya ke pU. haribhadrasUri mahArAjane vIra bhagavAna pratye pakSapAta nathI ke kapila pratye dveSa nathI, paraMtu vIra bhagavAnanuM vacana yuktivALuM che ane teo sarvajJa che, mATe graMthakArane upAsya tarIke mAnya che; jyAre kapilanuM vacana yuktivALuM nathI, tethI kapila sarvajJa nathI, mATe kapila upAsya tarIke mAnya nathI. Ama chatAM ahIM teone sarvajJa paNa graMthakAre ja kahyA che. teno Azaya e che ke prathama cAra dRSTimAM rahelA anyadarzanavALA yogIo kadAgraha vagara yogamArgane sevI rahyA che, ane yogamArgane sevIne mokSaprApti mATe prayatna karI rahyA che; ane teo svadarzana anusAra saMsArathI atIta tattvane sadAziva Adi zabdathI upasthita kare che, ane tevI mokSanI Asanna avasthAne pAmelA kapilAdi sarvajJa che ema teo mAne che. tethI teo siddhaavasthAne sadAziva Adi zabdathI jema ullekha kare che, tema sarvajJane sarvajJarUpe kapilAdi zabdathI upasthita kare che, ane temanA batAvelA adhyAtmamArgane seve che. tethI teonA mATe upAsya kapila Adi zabdathI ullekhyamAna sarvajJa che; ane te sarvajJa apekSAe nityadezanA Ape che tema kahevAmAM koI virodha nathI; kema ke temanI upasthitimAM kapilanuM svarUpa sarvajJarUpe che. vaLI kapile je nityadezanA ApI che te tattvathI sarvaza vaDe kahevAyelI che, ema pU. upAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAje ArAdhaka-virAdhaka-caturthaMgI zloka-2mAM kahela che. tethI e phalita thAya ke kapilanI nityadezanA sarvajJanA vacanamAMthI nIkaLelI che ane te dezanA anusAra kapilanA upAsako yogamArganI upAsanA kare che, ane upAsya tarIke kapilane sarvajJarUpe svIkAre che, topaNa tattvathI nAmamAtrathI kapilano ullekha che, svarUpathI to sarvajJarUpe kapilano ullekha kare che. tethI teonI upAsanAno viSaya kapilanA nAmathI paNa sarvajJa che, ane te sarvajJanA vacanAnusAra teo yogamArgamAM pravRtti kare che. tethI teonI buddhimAM sarvajJarUpe upasthita evA kapilane sarvajJarUpe svIkAravAmAM graMthakArane koI virodha nathI; chatAM jyAre kapilanA batAvelA darzanane avalokana kare che tyAre kapilanI yuktirahita vAtone sAme rAkhIne te prarUpaNA ka2nA2 kapila sarvajJa nathI tema paNa kahela che. tethI e phalita thAya ke kapilanI asaMbaddha prarUpaNAne sAme rAkhIne kapila sarvajJa nathI tema anyatra kahela che; paraMtu yogamArgane sevanArA, ane sarvajJa tarIke kapilano ullekha karIne temanI upAsanA karanArA upAsakonI buddhimAM upasthita 'kapila', zabdathI kapilarUpe, arthathI to sarvajJanI ja upasthiti che. mATe teone sarvajJa tarIke ullekha karIne ahIM bhavarogane maTADanArA zreSTha vaigho kahyA che. 134||
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 361 yogadaSTisamuccaya/gAthA-135 avataraNikA : ata: kimityAha - avataraNikArya : AnAthI zuM ? ethI karIne kahe che - bhAvArtha zloka-134nA uttarArdhamAM kahyuM ke A kapilAdi mahAtmAo bhavarUpI vyAdhi maTADavA mATe zreSTha vaidyo che. enAthI zuM ?=enA kAraNe teo zuM kare che ? ene kahe che - zloka : yasya yena prakAreNa, bIjAdhAnAdisambhavaH / sAnubandho bhavatyete, tathA tasya jagustataH / / 135 / / anyathArtha : tati =te kAraNathI je kAraNathI kapilAdi mahAtmAo bhavarogane maTADavA mATe zreSTha vaidyo che te kAraNathI vaca=jene cena prakAre=je prakAre vImAthAnAlisanmavA=bIjAdhAnAdino saMbhava che (a) sAnuvaMza mati=sAnubaMdha thAya che bIjAdhAnAdi sAnubaMdha thAya che tathA te prakAre te AmaNe=A sarvajJoe tI teneete jIvane na=kahyuM che=upadeza Apyo che. 135 zlokArca - je kAraNathI kapilAdi mahAtmAo bhavarogane maTADavA zreSTha vaidho che, te kAraNathI jene je prakAre bIjAdhAnAdino saMbhava che ane je prakAre bIjAdhAnAdi sAnubaMdha thAya che, te prakAre A sarvajJoe te jIvane kahyuM che. ll135ll TIkA - ___ 'yasya'-prANino, 'yena prakAreNa'-nityadezanAdilakSaNena, 'bIjAdhAnAdisambhavaH' tathAbhavodvegAdibhAvena, "sanughanyo bhavatti' tathatithottaravRidhyA "tte'=sarvajJA, 'tathA'=sena prakAreT, "tI' 'na'= jItavattA, 'tata:' rUti pArUkA TIkArya - ''.... 'tata: tti tata=pUrva zloka-134mAM batAvyuM ke je kAraNathI A sarvajJo saMsAravyAdhi maTADavA mATe zreSTha vaidyo che te kAraNathI, je prANIne nityadezanAdi lakSaNa je prakAre te prakAranA bhavaudvega Adi bhAvathI bIjAdhAnAdino saMbhava che, (a) te te prakAre uttaraguNanI vRddhithI-yogamArganI
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 yogadaSTisamuccaya/gAthA-135-136 vRddhinA kAraNa bane che te prakAranA uttaraguNanI vRddhithI, sAnubaMdha thAya che thayeluM bIjAdhAna sAnubaMdha thAya che, tathA=te prakAre, A=sarvajJoe, teneete prANIne, napura-jIvanta =kahyuM che. ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. 13pA vInAdhAnasanmavA' mAM vi' padathI aMkura AdinuM grahaNa karavuM. 'nityalezanavinnakSanena' mAM 'di' padathI anityadezanAnuM grahaNa karavuM. bhavo vimAna' mAM 'madi' padathI mokSAbhilASanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha - zloka-134mAM kahyuM ke A mahAtmAo bhavarogane maTADanArA zreSTha vaidyo che, te kAraNathI, kapila, buddhAdie nitya ke anitya je dezanAthI zrotAne bhavano udvega thAya te rIte dezanA ApI, jethI mokSamArganI pravRttine anukULa te jIvomAM bIjAdhAnAdi thAya. vaLI je jIvone bIjAdhAna thayeluM che teone paNa te sAnubaMdha thAya arthAt uttarottara guNanI vRddhi thAya tevI pravRtti karAvavA mATe nitya ke anitya dezanA ApI che. jema keTalAka jIvone nityadezanAthI bIjAdhAna thayeluM hoya, Ama chatAM pharI te dezanA mahAtmA pAsethI sAMbhaLe tyAre jAgRti Ave che, ane yogamArganI vRddhinuM kAraNa bane che te prakAranA uttaraguNanI vRddhi thAya che=je prakArano guNa pragaTyo che tenAthI uttaranA guNanA prAdurbhAvarUpa vRddhi thAya che. tethI tevA jIvone yogamArganI pravRtti sAnubaMdha karAvavA mATe nityadezanA Ape che. vaLI bhogaAsthAvALA jIvone sAme rAkhIne bhava pratye uga karAvavA mATe buddha anityadezanA ApI, jethI te jIvomAM mokSamArgane anukULa bIjanuM AdhAna thAya; ane je jIvoe mokSamArgane anukULa bIjAdhAna karyuM che, chatAM buddhanAM vacana sAMbhaLIne jAgRti AvavAthI bhoganI AsthAnA tyAga mATe daDha yatna karIne uttara uttara guNanI vRddhi mATe prayatna kare tevA che, teone paNa sAnubaMdha yogamArganI pravRtti karAvavA arthe anityadezanA ApI che. je jIvane AtmA nitya che tevo bodha thAya, ane tenA kAraNe nitya evA AtmAnA hitanI ciMtA pragaTe, ane A lokanAM tuccha aihika sukho pratye uddega utpanna thAya, ane bhavabhramaNa pratye uga utpanna thAya, to te jIvane bhavathI vimukha bhAvanA saMskAro paDe che, je saMskAro mokSane anukULa bIjAdhAnarUpa che. vaLI nityadezanAnA zravaNathI je jIvone bhavabhramaNathI para evA mokSano abhilASa thAya te paNa mokSane anukULa evA bIjAdhAnarUpa che; kema ke mokSanI icchAnA saMskAro mokSanI pravRttinA bIjabhUta che. te batAvavA mATe tathAbhavaugAdi bhAvathI bIjAdhAnAdino saMbhava che' ema kahela che. ll13payA avataraNikA : parihArAntaramAha - avataraNikArca - anya parihArane kahe che -
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-136 393 bhAvArtha: zloka-109 ane zloka-133thI sthApana karyu ke kapila, sugatAdi sarvajJomAM nAmano bheda che, vastutaH sarvajJapaNAmAM bheda nathI. tyAM zaMkA thayela ke to pachI kapila, sugatAdinI dezanAno bheda kema che ? tenuM samAdhAna zloka-134 ane zloka-135thI karela. have bIjI rIte kapila, sugatAdinI dezanAno bheda kaI rIte saMgata thaI zake ? te rUpa parihArAntarane kahe che zloka H ekApi dezanaiteSAM yadvA zrotRvibhedataH / acintyapuNyasAmarthyAt tathA citrA'vabhAsate / / 136 / / anvayArtha: yadvA=athavA teSAM prApi phezana=AmanI eka paNa dezanA=sarvajJa evA kapila, sugatAdinI eka paNa dezanA cittvapuNyasAmarthAt aciMtya puNyanA sAmarthyane kAraNe zrotRviSevataH=zrotAnA bhedathI tathA te prakAre=nityAdi prakAre citrA=vividha prakAranI avamAsate=bhAse che. / / 136 / / zlokArtha : athavA sarvajJa evA kapila, sugatAdinI eka paNa dezanA, aciMtya puNyanA sAmarthyane kAraNe zrotAnA bhedathI nityAdi prakAre vividha prakAranI bhAse che. II136 / / TIkA H 'ekApi dezanA ' tanmukhavinirgamamadhikRtya 'eteSAM ' = sarvajJAnAM, 'yadvA zrotRvibhedata:' tathAbhavyatvabhedena 'acintyapuNyasAmarthyAt'- parabodhAzrayopAttakarmavipAkAdityarthaH, 'tathA ' = nityAdiprakAreNa, 'citrADavamAsate' kRti ||rUdda|| TIkArya : 'prajApi dezanA' , 'citrADavamAsate' kRti|| athavA temanA mukhathI vinirgamane AzrayIne= sarvajJanA mukhathI vinirgamane AzrayIne, AmanI= sarvajJonI, eka paNa dezanA, tathAbhavyatvanA bhedane kAraNe zrotAnA bhedathI, aciMtya puNyanA sAmarthyathI=sarvajJatA aciMtya puNyanA sAmarthyathI arthAt bIjAne bodha karAvavAnA AzrayavALA grahaNa karAyelA karmanA vipAkathI, te prakAre-nityAdi prakAre, citrA=judI judI, bhAse che. 'kRtti' zabda TIkAnI samApti mATe che. / / 136 / / * 'pi' mAM 'vi' thI e kahevuM che ke dezanA judI judI hoya to to judI judI bhAse, paraMtu eka paNa dezanA zrotAnA bhedathI judI judI bhAse che.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 yogadRSTisamuccaya/gAthA-136 bhAvArtha H kapila, sugatAdi sarva sarvajJo che arthAt je tIrthaMkara thayA che te ja kapila, sugatAdi zabdothI te te upAsako dvArA upAsyarUpe svIkArAyA che, ane teoe bhUtakALamAM bIjA jIvone bodha karAve tevuM tIrthaMkaranAmakarma bAMdhyuM che, ane te tIrthaMkaranAmakarmanA vipAkane kAraNe te sarvanI eka ja dezanA zrotAnA bhedathI, koIka zrotAne nityarUpe bhAse che, to vaLI anya koIka zrotAne anityarUpe bhAse che; kema ke te te zrotAonuM tathAbhavyatva judA judA prakAranuM che arthAt je zrotAne "pote nitya nathI tethI kAlAntaramAM mAruM astitva nathI" tevo bhrama varte che, ane tenA kAraNe yogamArgamAM utsAha thato nathI, tevA zrotAnuM tevA prakAranuM bhavyatva che ke jethI tIrthaMkaranI dezanA sAMbhaLe tyAre "huM nitya chuM" tevI sthira buddhi thAya che ane yogamArgamAM pravRtti karavAno utsAha thAya che; ane tevI ja rIte bhogamagna zrotAne anityatAnuM bhAna thAya che. vaLI tIrthaMkaranA AtmAnI paNa tevI puNyaprakRti che ke eka ja dezanAthI judA judA zrotAne je je prakArano saMzaya hoya te te prakAre temanI dezanAthI bodha thAya ane saMzayano uccheda thAya. A rIte zrotAnA tathAbhavyatvanA bhedathI ane tIrthaMkaranI aciMtya puNyaprakRtithI kAlAntare apAyanA bhIru evA zrotAne te dezanA nityarUpe bhAse che. tethI kAlAntare apAyanA bhIru zrotA, tIrthaMkaranI dezanAthI pote nitya che ema jANe che, ane tenA kAraNe temanuM bhavyatva paripAkane pAme che, ane te bhavyatvanA paripAkane kAraNe te zrotA te dezanAthI potAne nitya jANIne hitamAM pravRtti kare che; jyAre bhogaAsthAvALA zrotAne te dezanA anityarUpe bhAse che. tethI bhoganI AsthAvALA zrotA te tIrthaMkaranI dezanAthI potAne anityarUpe jANIne A saMsArane iMdrajALarUpe joI zake che, ane tenAthI temanuM bhavyatva paripAkane pAme che ane yogamArgamAM utsAhita thaIne pravRtti kare che. AnAthI e phalita thayuM ke sAkSAt sarvajJa ane tIrthaMkaro jyAre vidyamAna hatA, tyAre teoe yogamArganI je dezanA ApI, te dezanA sAMbhaLIne keTalAka zrotAo potAne nitya jANIne yogamArgamAM pravRtta thayA ane keTalAka zrotAo potAne kSaNika jANIne yogamArgamAM pravRtta thayA, ane te zrotAoe potAnA ziSyAdine paNa te ja yogamArga samajAvyo je yogamArga vartamAnamAM pravRtta che. te yogamArgane AzrayIne vartamAnamAM je yogIo potAne nitya mAnIne pravRtti kare che teo kahe che ke amArA sarvajJa evA kapile A yogamArga kahyo che, ane temaNe AtmA nitya che ema kahela che; vaLI pote kSaNika che tevuM jANIne yogamArgamAM pravRtta thayelA yogIoe potAnA ziSyone kSaNikavAdano upadeza Apyo, ane vartamAnamAM temanI paraMparA pramANe yogamArgamAM pravRtta thayelA je yogIo che, teo kahe che ke amArA sarvajJae AtmA kSaNika che tema kahela che, ane te sarvajJa buddha che. tethI kapila zabdathI ke buddha zabdathI ullekhyamAna eka ja sarvajJa che ke je tIrthaMkaranAmakarmanA udayavALA che, ane temaNe eka ja dezanA ApI che; Ama chatAM zrotAnA tevA prakAranA bhavyatvanA kAraNe ane tIrthaMkaranA aciMtya prabhAvane kAraNe te dezanA temane judI judI bhAse che; ane te dezanA ApanArane teo sarvajJa kahe che, ane te sarvajJane koI kapilathI ullekha kare che to koI buddhathI ullekha kare che; phakta nAmano bheda che, paraMtu dezanA ApanAra sarvajJa eka ja che, ane nityAnityatvanI te dezanA paNa eka ja che.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 365 yogadaSTisamuccaya/gAthA-136-137 ahIM vizeSa e che ke tIrthakaromAM jema RSabhadeva paNa che, ajitanAtha paNa che ane vIra bhagavAna paNa che, te rIte dezanA ApanAramAM vyaktiono bheda hoI zake, topaNa te sarva tIrthakaro samAna ja dezanA ApanAra che. tethI te tIrthakaranI eka ja dezanA che ane te tIrthakaranI dezanA sAMbhaLIne zrotAo potAnA bhavyatva pramANe nityarUpe ke anityarUpe ke nityAnityarUpe ke nityAnityarUpe bodha karIne temanA batAvelA yogamArgamAM pravRtta che. tethI yogamArgamAM pravRtta sarva yogIonA Adya prarUpaka tIrthakaro ja che, ane te tIrthakarane koI kapilathI ullekha kare ke koI buddhathI ullekha kare ke koI mahAvIrathI ullekha kare, teTalo ja nAmamAtra bheda che, anya koI bheda nathI. mATe sarva darzanomAM vartatA yogIo eka ja sarvajJanA upAsako che. ll136aaaa avataraNikA - na ca naivamapi guNa ityAha - avataraNitArtha - ane A rIte paNa=tIrthaMkaranI dezanAthI keTalAka zrotAo AtmAne nityarUpe grahaNa kare che, to keTalAka anityarUpe grahaNa kare che e rIte paNa, guNa nathI ema nahi, e pramANe kahe che - bhAvArtha : zloka-136mAM sthApana karyuM ke tIrthakaranI eka dezanA paNa zrotAonA bhedathI koIkane nityarUpe bhAse che, to koIkane anityarUpe bhAse che. tyAM prazna thAya ke tIrthaMkaro to padArthane nityAnitya kahe che, tethI jeone padArtha nityAnityarUpe bhAse teone sAco bodha thayo kahevAya; tene badale koIka zrotA padArthane nityAnityarUpe grahaNa karavAne sthAne kevaLa nityarUpe grahaNa kare ke kevaLa anityarUpe grahaNa kare, tenAthI temane guNa kevI rIte thAya ? tethI kahe che - A rIte paNa te zrotAne guNa nathI ema nahi arthAtu nityAnityarUpe grahaNa kare to to guNa che ja, paraMtu koIka nityarUpe ke koIka anityarUpe grahaNa kare to paNa guNa che, e pramANe prastuta zlokamAM batAve che. zloka : yathAbhavyaM ca sarvoSAmupakAro'pi tatkRtaH / jAyate'vandhyatApyevamasyA: sarvatra susthitA / / 137 / / anvayArtha : gha=ane sarvoSAsarva zrotAone yathAmacaM bhavyasadaza tavRtta: 35iAroDapa tenA kRta upakAra paNa=dezanAkRta upakAra paNa nAte thAya che, viSNae rIte cA AvI=dezatAnI sarvatra=sarva zrotAomAM gavaccatApikaavaMdhyatA paNa saMsthitA=susaMgata che. II13LA.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 yogadaSTisamuccaya/gAthA-137 zlokArca - ane sarva zrotAone bhavyasadaza=bhavyatvane anurUpa dezanAkRta upakAra paNa thAya che, e rIte dezanAnI sarva zrotAomAM avaMdhyatA paNa susaMgata che. II137ll 'upakArobapi' mAM ' thI e kahevuM che ke bhavyatvane anurUpa dezanAthI bodha to thAya che, paraMtu upakAra paNa thAya che. avatApi' mAM 'pi' thI e kahevuM che ke bhavyatvane anurUpa dezanAthI upakAra to thAya che, paraMtu dezanAnI avaMdhyatA paNa susaMgata che. TIkA : pathAmacaM'=mAM , 'sarveSai'-aotunA 3pavAro'="moDa, 'taskRto'=vezanAnibatrA, 'nAyate'= prAdurmati, 'gavacchatADapi'=nA pratApa, 'va'=3nItyA, 'gastha'=sezanA, sarvatra saMsthitA' kRti pArU7I TIkArya : jathama' ... suzkitA' kRti / ane sarva zrotAone tatkRta dezanAthI niSpanna, yathAbhavya bhavyasadaza=bhavyatvane anurUpa, upakAra paNa thAya che guNa paNa thAya che, e rIte ukta nItithI dezanAkRta sarvane upakAra thAya che e nItithI, AnI=dezavAnI, avaMdhyatA paNa=aniSphaLatA paNa, sarvatra=sarva zrotAomAM, susthita che susaMgata che. ti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 13aaaa bhAvArtha : zloka-136mAM sthApana karyuM ke tIrthakaranI dezanAthI zrotAnA bhedane AzrayIne koIkane AtmA nityarUpe to koIkane anityarUpe bhAse che, e rIte paNa sarva zrotAone teonA bhavyatvane anurUpa bhagavAnanI dezanAkRta upakAra paNa thAya che arthAt teo nityAnityarUpa anekAMtavAdane samajI zakatA nathI, topaNa teonA bhavyatvane anurUpa nityanA bodhathI ke anityanA bodhathI temanI yogamArganI pravRtti thAya che, te rUpa upakAra teone dezanAthI thAya che. vaLI A rIte zAstramAM bhagavAnanI dezanAne avaMdhyadezanA kahI che te saMgata thAya che arthAt je jIvo hajI syAdvAdanA paramArthane samajI zake tevI bhUmikAvALA nathI, teone kevala nityano ke kevala anityano bodha ya che, ane tenA dvArA yogamArganI cAra dRSTi sudhIno vikAsa teo sAdhI zake che. e rIte bhagavAnanI dezanAthI upakAra paNa teone thAya che. tethI bhagavAnanI dezanA avaMdhya che, e prakAranuM zAstravacana susaMgata thAya che. AthI ja "abhayadayANa', "cakakhudayANa', "mammadayANaM' ane "saraNadayANaM' e cAra pado dvArA tIrthakara anukrame cAra yogadRSTinI cAra bhUmikAne ApanAra che, ema batAvela che. ll13LA
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccayagAthA-138 367 avataraNikA - prakArAntaramAha - avataraNikArya - bIjA prakArane kahe che - bhAvArtha : pUrvamAM zaMkA karela ke kapila, sugAdi sarvajJa hoya to kapile nitya AtmA ane sugate anitya AtmA kema kahyo ? tenuM samAdhAna zloka-134-13pamAM batAvyuM ke judA judA prakAranA ziSyonA upakAra mATe kapile ane sugate sarvajJa hovA chatAM judI judI dezanA ApI che. Ama eka rIte samAdhAna karyA pachI zloka-136mAM bIjI rIte samAdhAna karyuM ke tIrthakaronuM aciMtya puNya hovAne kAraNe eka paNa dezanA zrotAnA bhedathI tenA bhavyatva anusAra koIne nityarUpe ane koIne anityarUpe bhAse che. A rIte be prakAre samAdhAna karyA pachI kapilanI dezanA nitya kema che ? ane sugatanI dezanA anitya kema che ? tenuM samAdhAna anya prakAre kare che - bloka : yadvA tattatrayApekSA, tattatkAlAdiyogataH / RSibhyo dezanA citrA, tanmalaiSApi tattvataH / / 138 / / anvayArtha : yA=athavA tattAnAviyoti: te te kAlAdinA yogathI duSamAdinA yogathI tattatrayApekSa citra rezana =te te nayanI apekSAvALI judI judI dezanA trASimya =RSiothI apAelI che. ji=A paNa RSiothI judI judI apAelI dezanA paNa, tattvataH-paramArthathI tannA=sarvajJamUlA che. ll138 blokArdha : athavA duSamAdinA yogathI te te vayanI apekSAvALI judI judI dezanA RSiothI apAelI che. RSiothI judI judI apAelI dezanA paNa paramArthathI sarvajJamUlA che. I138 'ugg' mAM '' thI e kahevuM che ke sarvajJanI dezanA to te te nayaapekSAvALI che, paraMtu RSionI dezanA paNa te te nayaapekSAvALI tattvathI sarvajJamUlA che. TIkA :___ 'yadvA tattatrayApekSA' dravyAstikAdInadhikRtya 'tattatkAlAdiyogAt' duHSamAdiyogAt, 'RSibhyaH'kapilAdibhya eva 'dezanA citrA' iti, na ceyamapi nirmUletyAha-tanmUlaiSApi' sarvajJadezanAmUlaiSApi, 'tattvata:'-paramArthena, tatpravacanAnusAratastathApravRtteriti / / 138 / /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 yogadaSTisamuccaya/gAthA-138 TIkArya - vA tattApekSA' ... tathA pravRtteiiita athavA te te kAlAdinA yogathI=6SamAdinA yogathI, dravyAsika Adi nayane AzrayIne te te nayonI apekSAvALI citrA dezanA=vividha prakAranI dezanA, kapilAdi ja RSiothI apAelI che. tti' zabda kathananI samApti mATe che. zlokanA cothA pAdanuM utthAna kare che - A paNa kapilAdi RSionI dezanA paNa, nirmula nathI. ti==ene, zlokanA cothA pAdamAM kahe che - tatvathI paramArthathI, tabUlA=sarvajJadezanAmUlA, A paNa=kapilAdinI dezanA paNa, che; kema ke ta~vacana anusArathI sarvajJanA pravacana anusArathI, te prakAranI pravRtti che-te te tayanI apekSAe dezavAnI pravRtti che. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. I138. 'vyatikAvIn' mAM ''i padathI paryAyAstikanayanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha - anya darzanakAromAMthI keTalAka kapilane anusaranArA che to keTalAka buddhane anusaranArA che, ane teo kapila ane buddhane anusarIne yogamArgamAM pravRtti karI rahyA che; ane teonI yogamArganI pravRtti sarvajJamUlaka che te batAvavA mATe graMthakAra kahe che ke duSamAdinA yogane kAraNe kapila RSie dravyAstikanayane AzrayIne AtmA nitya che e prakAranI dezanA ApI che, ane sugate paryAyAstika nayane AzrayIne AtmA anitya che e prakAre dezanA ApI che; ane kapila-sugAdi sarvajJa nahotA, paraMtu RSio hatA, ane te RSioe je dezanA ApI che te paramArthathI sarvajJamUlaka che; kema ke sarvajJanA pravacanane anusAra te te nayathI kapila-sugAdi RSioe dezanAmAM pravRtti karI che. mATe je yogIo te dezanA anusAra yogamArgamAM pravRtti kare che, te yogamArgane kahenAra Agamavacana sarvajJamUlaka che. tethI sarvadarzanomAM yogamArgane kahenArAM Agamavacano eka sarvajJathI kahevAyelAM che, ane tene anusAra pravRtti karanArA badhA yogIo eka sarvajJanA upAsaka che. tethI te Agama pramANe=kapilAdi RSioe kahelA Agama pramANe, tattvano nirNaya karavAmAM Ave, tyArabAda anumAnathI te padArthane joDavAmAM Ave, ane tyAra pachI te yogamArganA anuSThAnane sevavAmAM Ave, to zloka-101mAM kahela te pramANe Agama dvArA, anumAna dvArA ane yoganA abhyAsa dvArA uttama tattvanI prApti thAya che. mATe uttama tattvanA arthIe kutarkano tyAga karIne tattvaprApti mATe AgamavacanAnusAra yatna karavo joIe, e prakArano dhvani zloka-134thI 138 sudhImAM dezanAbhedanuM samAdhAna karanAra kathanathI prApta thAya che. ll138
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 369 yogadaSTisamuccaya/gAthA-139 avataraNikA: prakRtayojanamAha - avataraNitArtha : prakRtimAM yojanane zloka-133mAM kahyuM ke sarvajJano bheda nathI e rUpa prakRtamAM zloka-133thI zloka-138 sudhI je kathana karyuM tenA yojAne, kahe che - bhAvArtha - zloka-133mAM kahyuM ke sarvajJano matabheda nathI, paraMtu yogamArganA upAsako eka ja sarvajJanA upAsako che, te prakRtimAM, zloka-134 thI zloka-138 sudhImAM kapila, sugAdi sarvajJa hovA chatAM teonI citrA dezanA kaI rIte saMgata thAya che te batAvyuM. have tenA yojanane kahe che - zloka : tadabhiprAyamajJAtvA, na tato'rvAgdazAM satAm / yujyate tatpratikSepo, mahAnarthakaraH paraH / / 139 / / anvayArtha: tata: te kAraNathIHkapilAditI dezanAno bheda kema che ? te pUrvamAM spaSTa karyuM. te kAraNathI tamaprAyamajJAtvA tenA abhiprAyane nahi jANIne=sarvajJatA abhiprAyate nahi jANIne, zAM satAM-chaprastha evA satparuSone dAnarthavara: para: tannatikSepa =pradhAna mahAanartha karanAra evo teno pratikSepaHpradhAna mahAanartha karanAra evo sarvajJano apalApa yunya rayogya nathI. 139 zlokArdha : kapilAdinI dezanAno bheda kema che? te pUrvamAM spaSTa karyuM. te kAraNathI, sarvajJanA abhiprAyane nahi jANIne, chaghastha evA sapuruSone pradhAna mahAanarthane karanAra evo sarvajJano apalApa yogya nathI. II139IL TIkA : 'tadabhiprAya' sarvajJAbhiprAya, 'ajJAtvA,' 'na tata:'-kAraNAt 'arvAgdazAM satAM'-pramAtRNAm, kimityAha 'yujyate' 'tatpratikSepa:' sarvajJapratikSepaH, kiMviziSTa ityAha 'mahAnarthakaraH paraH' - mahAnarthakaraNazIla: prathAna rUti sArUA
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 yogadaSTisamuccaya/gAthA-139 TIkArya : 'mikA' ... pradhAna ti | te kAraNathI zloka-134thI zloka-138 sudhI kathana karyuM ke kapila-sugAdie apekSAbhedathI dezanAbheda karela che te kAraNathI, tenA abhiprAyane=sarvajJanA abhiprAyane, nahi jANIne, chaghastha evA sat pramA=vicArIne padArthano nirNaya karanAra chadmasthone, prakRSTa mahAanartha karanAra evo sarvajJato apalApa karavo yogya nathI. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. I/139 bhAvArtha zloka-134 thI zloka-138 sudhI sthApana karyuM ke kapilAdi sarvajJa hovA chatAM temaNe zrotAnA upakAra mATe te te prakAranI dezanA ApI, ane kapilAdi sarvajJonA te abhiprAyane jANyA vagara chabastha evA sat pramAtRne te sarvajJano apalopa karavo ucita nathI arthAt "kapile kahelo yogamArga sarvajJano nathI, amArA bhagavAne kahelo yogamArga sarvajJano che' tema vicAryA vagara kahevuM ucita nathI; kema ke kapilathI ke sugatathI je kaMI yogamArga batAvAyo che te tatvathI sarvajJathI kahevAyelo ja che; Ama chatAM te mArgane kahenArA sarvajJa nathI, ema kahIne temano apalApa karavo e mahAanarthane karanAra che. tethI tattvane jANavA mATe prayatna karanAra evA vicArake teono pratikSepa karavo ucita nathIeteo sarvajJa nathI ema kahevuM e ucita nathI. ahIM vizeSa e che ke bhagavAna mahAvIra sarvajJa hatA ke kapila sarvajJa hatA e kAMI dekhAto padArtha nathI, paraMtu temanA yuktiyukta vacanathI ja nakkI thAya che ke A sarvajJa che ke nathI. vaLI kapilAdie je yogamArga batAvyo che te yuktiyukta che, chatAM kapile nityadezanA ApI ke sugate anityadezanA ApI teTalo nirNaya karIne kapilAdi sarvajJa nathI tema kahevuM ucita nathI; kema ke zloka-134 thI atyAra sudhI khulAso karyo tevA abhiprAyathI kapile nityadezanA ApI hoya, ane je yogamArga batAvyo che te yogamArga mokSanuM kAraNa dekhAtuM hoya, to teo sarvajJa nathI tema chabasthathI kahI zakAya nahi; Ama chatAM kapilanI ja koI asaMbaddha vAto graMthakArane upalabdha hoya te vAtane sAme rAkhIne svayaM graMthakAre kapila sarvajJa na hatA tema pakSapAto na je vIra ityAdi vacanathI kahela che, temAM koI virodha nathI; kema ke sarvajJa kyAreya asaMbaddha kahe nahi, ane je asaMbaddha vacano kapilanA nAmathI prApta che te vacananI apekSAe teo sarvajJa nathI tema kahevAmAM doSa nathI. jema pataMjali Adi RSione upAdhyAyajI mahArAje temanAM yuktiyukta vacanonI apekSAe maharSi paNa kahyA, ane asaMbaddha vacanone sAme rAkhIne A unmattano pralApa che tema paNa kahela che. tethI sarvacananI apekSAe kapilane sarvajJa kahevAmAM koI virodha nathI, ane asaddhacananI apekSAe teo sarvajJa nathI ema paNa kahevAmAM koI virodha nathI. phakta prastutamAM kapila ke sugAdi dvArA kahevAyela yogamArgarUpa Agamane AzrayIne teo sarvajJa che tema kahyuM che. zloka-101mAM kaheluM ke yogamArgane kahenArA sarvajJanA AgamavacanathI, yuktithI ane anubhavathI tattvanI prApti thaI zake che. temAM koIne zaMkA hatI ke sarva darzanakAronAM Agamo paraspara virodhI che to
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-139-140 371 AgamathI tattvanI prApti kema thaI zake ? tenuM nirAkaraNa atyAra sudhI eTale zloka-139 sudhI karela che. tethI yogamArgane kahenArAM yuktithI aviruddha evAM Agamavacanone grahaNa karIne tattvanI prApti thaI zake che, te phalita thAya che. II139nA avataraNikA : ihaiva nidarzanamAha avataraNikArya : ahIM ja=chadmastha pramAtRne sarvajJanA abhiprAyane jANyA vagara sarvajJano pratikSepa karavo ucita nathI emAM ja, dRSTAMtane kahe che - zloka H nizAnAthapratikSepo, yathA'ndhAnAmasaGgataH / tadbhedaparikalpazca tathaivArvAgddazAmayam / / 140 / / anvayArtha : yathA=je pramANe banyAnAm=AMdhaLAone nizAnAthapratikSepa:=caMdrano pratikSepa ==ane tamevapatti:= tenA bhedanI parikalpanA=caMdranA bhedanI parikalpanA asAta:=asaMgata che, tathA va=te pramANe ja arvA ddazAm=chadmasthone ava=A=sarvajJano pratikSepa ane sarvajJanA bhedanI parikalpanA asaMgata che. ||140nA zlokArtha - je pramANe AMdhaLAone caMdrano pratikSepa ane caMdranA bhedanI parikalpanA asaMgata che, te pramANe ja chadmasthone sarvajJano pratikSepa ane sarvajJanA bhedanI parikalpanA asaMgata che. / / 140]I TIkA H 'nizAnAthapratikSepa:'=candrapratikSepa:', 'yathA' 'anyAnAM'==vitAnAM, 'gasAto' nItyA, 'tadbhedaparikalpazca'=nizAnAthabhedaparikalpazca vakracaturastratvAdiH, 'tathaivArvAgddazAM'-chadmasthAnAm 'avaM'=sarvajJapratikSepa:, takSepariqzvAsakta dUta / / 40 / / TIkArya H 'nizAnAthapratikSepaH' sAta rUti / / je pramANe AMdhaLAone=cakSurahitone, nizAnAthano pratikSepa=caMdrano pratikSepa, ane vAMko, corasa Adi rUpa caMdranA bhedanI parikalpanA, nItithI asaMgata che; te pramANe ja chadmasthone A=sarvajJano pratikSepa ane sarvajJanA bhedanI parikalpanA asaMgata che. 'kRti' zabda TIkAnI samAptimAM che. / / 140||
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 yogadaSTisamuccaya/gAthA-140-141 bhAvArtha : AMdhaLo mANasa caMdrane joI zakato nathI, chatAM koI tene kahe ke upara caMdra dekhAya che, tyAre, upara caMdra nathI tema te AMdhaLo kahe athavA caMdra vAMko che, corasa che ityAdi rUpe bhedanI parikalpanA kare, te ucita nathI; kema ke je vastu pote joI na zake te vastu nathI tema kahevuM tene ucita nathI; ane je caMdra potAne dekhAto nathI, tene svIkArIne paNa te vAMko che, corasa che vagere kahevuM paNa ucita nathI; tema chavstho, kapila sarvajJa hatA ke buddha sarvajJa hatA te joI zakatA nathI, chatAM kapila sarvajJa nathI ke buddha sarvajJa nathI tema kahe te saMgata nathI; athavA to anAdizuddha hoya te ja sarvajJa hoya, athavA anya anya rIte sarvajJanI vizeSa kalpanAo kare, ke je AvA hoya te sarvajJa kahevAya, anya nahi, tevI kalpanAo chadmasthane ucita nathI; phakta temanAM yuktiyukta vacanonA baLathI kahI zake ke A vacanone kahenAra je koI che te sarvajJa che. tene choDIne svasvadarzananA rAgathI kapila sarvajJa nathI ke buddha sarvajJa nathI tema kahe, athavA to jeomAM cotrIza atizaya che evA vIrabhagavAna Adi ja sarvajJa che, anya nahi; ane kapila, buddhAdimAM tevA atizayo nathI mATe sarvajJa nathI, tevA bhedanI kalpanA chadmastho svamatikalpanAthI kare te ucita nathI; kaSa, cheda, tApathI zuddha zAstranA vacanano nirNaya karIne kahe ke A vacana kahenArA sarvajJa che, te ucita che. ll140I avataraNikA - jiSya - avataraNitArtha - zloka-139mAM kahyuM ke sarvajJatA abhiprAya jANyA vagara chadmasthae sarvajJano pratikSepa karavo yogya nathI, te vAtanI puSTi zloka-140mAM karI. tene daDha karavA mATe "vizva' thI samuccaya kare che - zloka : na yujyate pratikSepaH, sAmAnyasyApi tat satAm / AryApavAdastu punarjihvAcchedAdhiko mataH / / 141 / / anvayArtha : sAmAnyasthApi sAmAnyano paNa=sAmAnya evA koI puruSAdino paNa pratikSepa na yu=pratikSepa karavo yogya nathIetenA koIka vizeSa svarUpathI lokomAM te vikhyAta hoya, te puruSane tevo nathI tema kahevuM yogya nathI, ta--te kAraNathI satAbdamunione mApavAstu puna:=AryaapavAda vaLI=sarvajJano paribhava vaLI nirvA=jidvAchedathI adhika mata =kahevAyo che. IT141
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 373 yogadaSTisamuccaya/gAthA-141-142 zlokArca - sAmAnya evA koI puruSAdino paNa, tenA koIka vizeSa svarUpathI lokomAM te vikhyAta hoya, te puruSane tevo nathI tema kahevuM e rUpa pratikSepa yogya nathI, te kAraNathI munione sarvajJano paribhava vaLI jihavAchedathI adhika kahevAyo che. [141II TIkA - yuga pratikSepo -niravira rUpa: "sAmAnyasthApi' vatyuSA: 'ta'=smati, "sA'= munInAm, 'AryApavAdastu punaH'-sarvajJaparibhava ityarthaH, kimityAha 'jihvAcchedAdhiko mata:'tathAvidhapratyapAyabhAvena / / 141 / / TIkArca - ra yuge ". tathAvithapratyAyamAna | sAmAnya evA paNa koI puruSAdino nirAkaraNarUpa pratikSepa yogya nathI, te kAraNathI munione vaLI Aryano apavAda kapilAdi sarvajJa nathI e prakArano sarvajJano paribhava, jivAchedathI adhika kahevAyo che; kema ke tevA prakAranA pratyapAyano bhAva che=jANyA vagara guNavAnane nirguNa kahevAthI je prakAranA kliSTa karmano baMdha thAya che, te prakAranA kliSTa karmabaMdhanI prAptirUpa pratyapAya arthAt anarthano sadbhAva che. I14nA bhAvArtha - je kAraNathI sarvajJa na hoya tevA sAmAnya paNa koI puruSAdinI vidvAna Adi rUpe jagatamAM khyAti hoya, ene koI mANasa A vidvAna nathI tema kahIne tenuM nirAkaraNa kare te yogya nathI, te kAraNathI munione 'kapila sarvajJa nathI ke buddha sarvajJa nathI' tevo koI nirNaya na hoya, chatAM sarvajJa nathI tema kahIne sarvajJano paribhava kare to jidvAchedathI adhika che; kema ke jidvAchedathI A bhavamAM mRtyunI prApti thAya, paraMtu sarvajJano paribhava kliSTa karmo baMdhAvIne aneka bhavo sudhI sanmArgathI dUra rAkhIne saMsAraparibhramaNanuM kAraNa bane, tethI jidvAchedathI adhika che. ahIM vizeSa e che ke kapilanA ke buddhanA ke vIrabhagavAnanA upadezanA vacanane jANIne parIkSA kare, ane jenAM vacana kaSa, cheda, tApazuddha jaNAya te sarvajJa che, ane jenAM vacana kaSa, cheda, tApazuddha nathI tevuM jaNAya te sarvajJa nathI, tema koI kahe, to doSa nathI, paraMtu svadarzananA rAgathI, yuktiyukta paNa kapilAdinA vacanane joIne A vacana kahenAra kapilAdi sarvajJa nathI, tema kahevuM doSarUpa che. ll141 avataraNikA - vikhya - avataraNikArya :pUrvanA kathananI puSTi mATe "vizva' thI samuccaya karatAM kahe che -
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 yogadaSTisamuccaya/gAthA-142 bloka : kudRSTAdi ca no santo, bhASante prAyazaH kvacit / nizcitaM sAravaccaiva, kintu sattvArthakRtsadA / / 142 / / anvayArtha : santa =munio prAya=ghaNuM karIne vari-kyAreya rAri kudAdi mAne nokabolatA nathI, 7i=paraMtu satA=haMmezAM sattvArthavRtnasatvArthane karanAruM paranA upakAra karanAruM nizvitaM sAravavA nirmIta ane sAravALuM ja bole che. 14rA zlokArca - munio ghaNuM karIne kyAreya kudaSTAdi bolatA nathI, paraMtu haMmezAM paranA upakArane karanAruM, nirmIta ane sAravALuM ja bole che. ll14ll TIkA - kRSTahi kRtaM jJAmiti, 'no' 'santo'=muno, mApajo ('prAyaNa'-ve) kvacit, kathaM tarhi bhASanta ityAha 'nizcitaM' asandigdhaM, 'sAravaccaiva', nApArthakam, kintu 'sattvArthakRt' parArthakaraNazIlaM, sadA bhASante / / 142 / / TIkArya : kRSTavi ' . salA mAunta / saMto=munio, ghaNuM karIne kuSTa=aspaSTa jovAyeluM ke kutsita jovAyeluM, kuzruta aspaSTa sAMbhaLeluM ke kutsita sAMbhaLeluM, mujJAta zAstravacanathI aspaSTa nirmIta, kyAreya bolatA nathI. to kevuM bole che ? ethI karIne kahe che - nizcita=asaMdigdha, sAravALuM ja artha vagaranuM nahi paraMtu arthavALuM ja, ane satyArtha karanAruMparanA prayojana karavAnA svabhAvavALuM, haMmezAM bole che. ll142aaaa bhAvArtha - munio saMsArathI atIta tattvanI upAsanA karanArA hoya che, ane saMsArathI atIta tattvanI prApti arthe yogamArgamAM sadA pravRtta hoya che, tethI yogamArgane vyAghAta kare tevuM kudaSTAdi teo prAyaH kyAreya bolatA nathI. ahIM prAyaH kahevAthI e kahevuM che ke kvacit anAbhogathI bolAI jAya te saMbhava che, paraMtu sAmAnya rIte munio upayogapUrvaka pravRtti karanArA hoya che, mATe kudRSTAdi kyAreya bolatA nathI.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-142-143 375 ahIM kudRSTAdimAM Adi padathI kuzruta ane kujJAtanuM grahaNa karavAnuM che. tethI e prApta thAya ke munioe je spaSTa joyuM hoya te sudaSTa kahevAya, ane je aspaSTa joyuM hoya te athavA kahevA jevuM na hoya tevuM joyuM hoya te kudaSTa kahevAya. koIka pAsethI sAMbhaLeluM hoya te aspaSTa sAMbhaLeluM hoya ke sAMbhaLavA jevuM na hoya tevuM sAMbhaLeluM kuzruta kahevAya. koIka zAstravacanathI pote jANyuM hoya, paraMtu spaSTa tAtparya jJAta na hoya to te ujJAta kahevAya. AvuM kudaSTa, kuzruta, ujJAta munio kyAreya bolatA nathI. to kevuM bole che ? te kahe che - bIjA jIvone upakAra karanAruM hoya, asaMdigdha hoya arthAtu zAstranA vacanathI ke AptapuruSa pAsethI sAMbhaLeluM hoya ane spaSTa nirNayavALuM hoya, tevuM ane sAravALuM bole che arthAt yogamArganI prAptimAM upakAraka bane tevuM sAravALuM ja bole che. AnAthI e phalita thAya ke jyAre munio AvuM bolatA hoya, ane te munionA vacanathI koI yogIo yogamArgamAM pravRtti karatA hoya, ane munionA vacanathI A yogamArgane kahenArA sarvajJa che tema kahIne sarvajJa tarIke kapilAdine svIkAratA hoya, tevA yogamArgamAM pravartelA sAdhakone, A sarvajJanI upAsanA karanArA nathI, tema kahevuM anucita che; kema ke sarvajJanA vacanAnusAra teo yogamArgamAM pravarte che ane sarvajJa tarIke kapilane upAsya mAne che, ane kapila zabdathI te pUrNa puruSane ja upasthita karIne sarvajJanI upAsanA kare che. tethI kapilAdi sarvajJanA te te nayanA abhiprAyane jANyA vagara sarvajJano pratikSepa karavo ucita nathI, tema zloka-139 sAthe saMbaMdha che. II14rA avataraNikA :upasaMharannAha - avataraNikArya : upasaMhAra karatAM kahe che - bhAvArtha : zloka-139 thI zloka-142 sudhI kathana karyuM ke chAstha evA pramAtune sarvajJanA abhiprAyane jANyA vagara sarvajJano pratikSepa karavo yogya nathI. te kathananA upasaMhAra karatAM graMthakAra kahe che - zloka - nizcayo'tIndriyArthasya, yogijJAnAdRte na ca / ato'pyatrAndhakalpAnAM, vivAdena na kiJcana / / 143 / / anvayArtha : ra=ane yojijJAnavRta yogInA jJAna vagara matakriyArthI ni:=atIndriya arthano nirNaya 7= nathI. matoDav=AthI paNa kanyAnAM aMdhakalpone=vizeSathI sarvajJane atatvarUpe jonArA hoya evA aMdhakalpone vivAdenavivAdathI vizvana kaMI nathI arthAt saryuM. ll143
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 yogadaSTisamuccaya/gAthA-143 zlokArtha : ane yogInA jJAna vagara atIndriya arthano nirNaya nathI. AthI paNa vizeSathI sarvajJate atatvarUpe jonArA hoya evA aMdhakalpone vivAdathI saryuM. 143 che 'toDaji' mAM '' thI e kahevuM che ke sarvajJanA abhiprAyane jANyA vagara sarvajJano pratikSepa karavo e jidvAchedathI adhika che, ethI to aMdhakalpoe vivAda na karavo joIe, paraMtu yogInA jJAna vagara atIndriya arthano nizcaya thato nathI, AthI paNa aMdhakalpoe vivAda na karavo joIe. TIkA - 'nizcayo'tIndriyArthasya'-sarvajJAdeH 'yogijJAnAdRte na ca,' tata eva tatsiddheH, 'ato'pi' kAraNAd 'atra' sarvajJAdhikAre, 'andhakalpAnAM'-vizeSatastadatattvadarzinAM, 'vivAdena na kiJcana' sccittnaashpattena A24rUA. TIkArya : 'nizvayoganivArtha'... varanAranera aa ane yogInA jJAna vagara sarvajJAdirUpa atIndriya arthano nizcaya nathI; kema ke tenAthI ja= yogInA jJAnathI ja, tenI=atIndriya arthanI, siddhi che. A paNa kAraNathI ahIM=sarvajJatA adhikAramAM, vizeSathI tene atatvarUpe jonArA hoya evA=sarvajJane atatvarUpe jonArA hoya evA, aMdhakalpone sata cittanA vAzarUpa phaLavALA evA vivAda vaDe saryuM. 143 bhAvArtha : yogIo AgamavacanathI, anumAnathI ane yoganA abhyAsathI vizeSa prakAranuM jJAna meLave che, ane evA chabastha paNa yogIone A traNathI sarvajJAdirUpa atIndriya arthano nizcaya thAya che; paraMtu jeoe AgamavacanAnusAra yogamArgano bodha karyo nathI, ane bodha karyA pachI yuktithI tene jANavA prayatna karyo nathI, ane yuktithI jANIne yoganA abhyAsamAM yatna karyo nathI, tevA chadmasthone, sarvajJAdirUpa atIndriya arthano nizcaya thato nathI. tethI "kapila sarvajJa che ke sugata sarvajJa che" e viSayamAM aMdhakalpa evA chabasthoe vivAda karavA jevo nathI; kema ke te vivAdathI yogamArgane anukULa evA sat cittano nAza thAya che. mATe koIpaNa darzananA yogamArgane kahenArA Agamavacana dvArA yogamArgane jANIne, ane yuktithI tenuM yojana karIne yogamArgamAM pravRtti karavI joIe; paraMtu vicAryA vagara svadarzananA rAgathI kapila sarvajJa nathI ane buddha sarvajJa che tema kahevuM, ke buddha sarvajJa nathI kapila sarvajJa che tema kahevuM, athavA kapila paNa sarvajJa nathI buddha paNa sarvajJa nathI paNa bhagavAna mahAvIra sarvajJa che tema kahevuM, ucita nathI; kema ke tema kahe to svadarzananA rAga ane paradarzananA dveSane kAraNe, tattvane ja prApta karavAnI sad jijJAsArUpa sat cittano nAza thAya che.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-143 377 ahIM kahyuM ke yogInA jJAnathI sarvajJAdi atIndriya arthano nirNaya thAya che. tenAthI e prApta thAya ke yogIo "sarva darzananAM Agamavacano jANavA prayatna kare che, ane yuktithI tene samajavA prayatna kare che, ane vicAre che ke "sarva darzano mokSamArga batAvanArAM che, ane mokSanA upAyarUpe ahiMsAdi pravRttio batAve che, tethI mokSa ane mokSanA upAyarUpa ahiMsAdimAM koIne vivAda nathI. Ama chatAM mokSanA upAyane kahenArAM Agamavacano kayAM yuktiyukta che ane kayAM yuktiyukta nathI, teno nirNaya karavA mATe AgamavacanonI kaSa, cheda ane tApathI parIkSA karavI joIe, ane te yuktiyukta vacanAnusAra yogamArganA sevananI pravRtti ka2vI joIe, jethI anubhavathI paNa A vacanaanusAra pravRtti karavAthI A ja yogamArgane batAvanAra sarvajJa che tevo nirNaya thAya." A rIte vicArIne yogIone je Agamavacano kaSa-cheda-tApazuddha jaNAya te Agamane kahenArA sarvajJa che tema nirNaya thAya che. tethI yogInA jJAnathI atIndriya evA sarvajJAdi padArthono paNa nirNaya thAya che; ane tethI yogIonA jJAnathI kaSa-cheda-tApazuddha evA Agamane kahenArA vIrabhagavAna sarvajJa che, ane kaSa-cheda-tApazuddha Agamane kahenAra kapilAdi nathI, mATe sarvajJa nathI, tema paNa nirNaya thAya che. AthI pU. haribhadrasUri mahArAje paNa kahyuM che ke amane vIra bhagavAna pratye pakSapAta nathI ke kapila pratye dveSa nathI, paraMtu vIra bhagavAnanuM vacana yuktiyukta che mATe vIra bhagavAnane ame sarvajJarUpe svIkArIe chIe. A rIte yogIone sarvadarzanakArothI batAvAyelAM yogamArgane kahenArAM vacanothI, ane te vacanonI yuktiyuktatAnA nirNayathI, ane te vacanAnusAra yogamArganA sevanathI pragaTelI nirmaLa prajJAne kA2Ne nirNaya thAya che ke A vacana kahenArA bhagavAna mahAvIra sarvajJa che; kema ke temanAM sarva vacano kaSa, cheda, tApathI zuddha che; ane amuka vacanane kahenArA kapilAdi sarvajJa nathI; kema ke temanAM A vacano kaSa, cheda, tApathI zuddha dekhAtAM nathI. A rIte yogIo chadmastha hovA chatAM Agama, anumAna ane yoganA abhyAsa dvArA atIndriya padArthono nirNaya karI zake che. je yogamArganA arthIo hajI vizeSathI sarvajJanA tattvane jonArA nathI teo aMdhakalpa che, ane tevA jIvo, amArA bhagavAna sarvajJa che anyanA nahi, tema vivAda karIne anya darzanamAM rahelA paNa yuktiyukta evA yogamArgane kahenArAM vacanone, A kapilathI kahevAyelAM che ane kapila sarvajJa nathI mATe A vacana barAbara nathI ane te yogamArganA upAsako sarvajJanA upAsako nathI, tema kahIne mokSamArgane anukULa evAM yuktiyukta vacanone paNa, svadarzananA rAgathI vicAryA vagara ja A vacano sarvajJanAM nathI tema jeo kahe che, teo tenAthI tattvanI jijJAsArUpa potAnA sat cittano nAza kare che. vizeSathI tenA=atattvadarzI evA aMdhakalponA, vivAda vaDe koI artha nathI ema kahyuM. tenAthI e kahevuM che ke je jIvo atIndriya padArthane Agama, anumAna ane anubhavathI joI zakatA nathI, teo vizeSathI sarvajJAdirUpa atIndriya padArthone jovAmAM aMdhakalpa che arthAt keTalAka mAne che ke sarvajJa nathI; vaLI keTalAka mAne che ke anAdizuddha hoya te ja Izvara hoya, anya nahi; vaLI keTalAka mAne ke kavalabhojI hoya te sarvajJa na hoya; A sarva kathano karanArA vizeSathI atattvadarzI evA aMdhakalpa che; ane teo atIndriya padArtha
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 yogadaSTisamuccaya/gAthA-143 evA sarvajJanA svarUpamAM vivAda kare che, ane yuktio dvArA potAnI mAnyatAnuM sthApana karavA yatna kare che, ane anyadarzanavALA sAthe vivAda kare che, teonA vivAdathI sat cittano nAza thAya che. ahIM vizeSa e che ke je jIvo upadezAdi sAMbhaLIne tattvane abhimukha thayA che ane yogamArgamAM pravRtti kare che, Ama chatAM vizeSathI A zAstravacanane kahenArA sarvajJa che ane A zAstravacanane kahenArA sarvajJa nathI tevo nirNaya karI zakyA nathI, teo aMdhakalpa chaghasyo che. tevA jIvoe graMthakAra zloka-149 thI upara sudhI je yogamArga batAvaze te yogamArgamAM samyagU yatna karIne AtmakalyANa mATe yatna karavo joIe. te rIte pravRtti karatAM karatAM teo sarvadarzanonA yogamArgane zakti anusAra jANavA yatna kare, ane te yogamArga kaI rIte mokSanuM kAraNa che tene yuktithI jovA prayatna kare, ane je je yoganAM anuSThAno zAstravacanathI ane yuktithI mokSane anukULa dekhAya temAM yatna kare, to te anuSThAnanA sevanathI te aMdhakalpone paNa nirmaLa prajJA pragaTe che, ane tenA baLathI teomAM vizeSa prakAranA yogamArganI niSpatti thAya che. tevA nirmaLa prajJAvALA banelA yogIo yogamArgane kahenArAM zAstravacanonI suvarNanI jema kaSa, cheda, tApathI parIkSA kare to te kaSa, cheda, tApathI zuddha Agamavacanano nirNaya karI zake, ane tenA baLathI atIndriya evA sarvajJa, AtmA Adi padArthono nirNaya karI zake; ane samyagu yogamArganA sevanathI mokSanI paNa prApti karI zake; paraMtu yogamArgane sanmukha thayelA prAraMbhika ArAdhaka jIvo paNa, vizeSa jANyA vagara, kapila sarvajJa nathI ane buddha sarvajJa che ke buddha sarvajJa nathI ane vIrabhagavAna sarvajJa che tema vivAda kare, to tattvanI prApti thAya nahi. vicAraka yogIo AgamanIHzAstravacananI, kaSa, cheda, tApathI parIkSA kare tenuM svarUpa saMkSepathI A pramANe che : yogamArgane kahenArAM je zAstravacano mokSane anukULa evA dhyAna-adhyayananI vidhine kahetAM hoya, ane mokSane pratikULa ane saMsAravRddhine anukULa evA hiMsAdinA niSedhane kahetAM hoya te vacano kaSazuddha che; kema ke te zAstranAM vidhivacano rAgAdino hrAsa karIne mokSanuM kAraNa bane che, ane niSedhavacano saMsAravRddhine anukULa evA hiMsAdi bhAvomAMthI nivRtti karAvIne mokSanuM kAraNa bane che. tethI te Agamavacano kaSazuddha che. vaLI je zAstravacano mokSane anukULanI vidhi ane mokSane pratikULano niSedha karIne, te vidhi-niSedhane anukULa evAM sarva ucita anuSThAno batAve, te zAstravacano chedazuddha che; paraMtu je zAstravacano mokSane anukULanI vidhi ane mokSane pratikULano niSedha karyA pachI, te vidhi ane niSedhane poSaka evI keTalIka ucita kriyAo batAvavA chatAM, sarva ucita kriyAo batAvI zakatAM nathI, athavA koI anucita kriyAo paNa batAve, te zAstra chedazuddha nathI. jema ke digaMbaranuM Agama mokSane anukULa evA dhyAna-adhyayananI vidhi batAve che, ane mokSane pratikULa evA hiMsAdino niSedha kare che tethI kaSazuddha che. vaLI digaMbarazAstra mokSane anukULa dhyAna-adhyayananI poSaka ane mokSane pratikULa evA hiMsAdinA niSedhanA pAlanane anukULa evI keTalIka kriyAo batAvavA chatAM,
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-143 vastramAM ekAMta grahaNa karIne sAdhune vastrano sarvathA niSedha kare che. tethI je vastradhAraNa dhyAna-adhyayananI vRddhimAM sahAyaka che, tevA paNa vastrano niSedha kare che; ane je vastra-pAtra sAdhune ahiMsAnA pAlanamAM sahAyaka che teno paNa niSedha kare che, paNa pratikULa batAve che, tethI te Agama chedazuddha nathI. te A rIte - Be je sAdhuo saMsArathI nirmama thaIne AtmakalyANa mATe utthita che tevA sAdhuo dhyAna-adhyayana karIne saMveganI vRddhi kare che, paraMtu atyaMta ThaMDI AdinA kAraNe dhyAna-adhyayanamAM yatna skhalanA pAmato hoya topaNa digaMbara Agama anusAra vastra grahaNa na kare to te sAdhuo dhyAna-adhyayanamAM sudRDha yatna karI zakatA nathI, tethI temanI yogamArganI pravRtti vyAghAta pAme che. vaLI sAdhu pAse vastra-pAtra na hoya to jIvarakSAmAM paNa samyag yatna karI zakatA nathI; kema ke kAmaLI Adino abhAva hovAne kAraNe saMpAtima jIvonuM rakSaNa thaI zakatuM nathI, ane pAtrAdino abhAva hovAne kAraNe samyag ahiMsApAlanane anukULa yatna thaI zakato nathI; ane karapAtralabdhi vagaranA munio digaMbara vacana anusAra hAthamAM AhAra grahaNa kare to nIce paDelA AhAramAM trasAdi jIvonI virAdhanAno paNa saMbhava che. vaLI digaMbara vacana anusAra sAdhu sarvathA vastrarahita rahe to ziSyalokamAM paNa vyavahArano bAdha thAya che. ziSTa lokone paNa lAge ke A dharma anApta puruSathI praNIta che, ane tethI zAsananuM mAlinya thAya che. A rIte digaMbara zAstra aneka sthAne vidhi-niSedhane anukULa ucita anuSThAno batAve che, topaNa koIka koIka sthAnomAM vidhi-niSedhane anukULa anuSThAno batAvatuM nathI, paNa vidhi-niSedhane pratikULa anuSThAno batAve che; tethI chedazuddha nathI. jyAre sarvajJanuM Agama sarva sthAnomAM vidhi-niSedhane anukULa ucita anuSThAno batAve che, ane je yogI sarvajJanA Agama anusAra sarva vidhione seve che ane niSedhathI dUra rahe che, tevA yogIone AgamanA vacanathI, yuktithI ane anuSThAnanA sevanathI pragaTa thayelI nirmaLa prajJAne kAraNe dekhAya che ke A sarvajJanA vacana anusAra anuSThAno sevavAmAM Ave to ahiMsAdinuM samyag pAlana thAya che, ane dhyAna-adhyayana dvArA saMveganI vRddhi thAya che, mATe AvA anuSThAnane batAvanAra vacana chedazuddha che. jema ke koI sAdhu saMsAranA bhAvothI atyaMta vimukha thaIne saMveganI vRddhi thAya te rIte grahaNazikSA ane AsevanazikSAmAM yatna karatA hoya, ane zItAdi pariSaha atizaya hoya ane tenA kAraNe dhyAna-adhyayananI kriyA skhalanA pAmatI jaNAya to zAstravidhinI maryAdAthI ucita vastra dhAraNa karIne dhyAna-adhyayanamAM samyag yatna te sAdhu kare to saMveganI vRddhi thAya che; ema te sAdhune anubhavasiddha che. vaLI SaTkAyanA pAlana mATe je yatanAo zAstramAM batAvI che, te yatanAnA pAlana mATe sAdhu vastra ke pAtra grahaNa kare to te vastra ke pAtranuM grahaNa mamatAnI vRddhinuM kAraNa banatuM nathI, paraMtu jIvarakSAmAM upakhaMbhaka banIne samatAnI vRddhinuM kAraNa bane che, ema vidhipUrvaka anuSThAna sevanArA yogIne anubhavasiddha che. tethI AgamavacanathI, yuktithI ane anuSThAnanA sevanathI thayelA anubhavanA baLathI, A vacanane kahenAra zAstra chedazuddha che tevo nirNaya yogIne thAya che.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 yogadaSTisamuccaya/gAthA-143-144 vaLI je zAstra mokSane anukULa vidhi-niSedha batAve che, ane te vidhi-niSedhane anukULa sarva ucita anuSThAno batAve che, ane padArtha paNa anekAMtarUpe svIkAre che, te zAstra tApazuddha che. vaLI padArthane anekAMtarUpe svIkAre che, tethI AtmAne nityAnitya svIkAre che; jethI taTastha vicArakane nirNaya thAya che ke AtmA pariNAmI che, mATe huM yogasAdhanA karIne mokSane pAmIza', te vAta paNa AtmAne nityAnitya mAnavAthI saMgata thAya che; paraMtu jo AtmAne phUTastha nitya ke ekAMta kSaNika mAnavAmAM Ave to huM sAdhanA karIne mokSa pAmIza," te vAta paNa yuktithI saMgata thAya nahi. mATe ekAMtavAdane kahenAra zAstra tApazuddha nathI. joke digaMbara zAstra anekAMtavAdane mAne che ane AtmAne pariNAmI mAne che, tethI sthUlathI vicArakane jaNAya ke te tApazuddha che; vastutaH vastramAM ekAMta svIkArIne vastrathI thatI saMyamazuddhinA sthAnamAM anekAMtano apalApa kare che. tethI vidhi-niSedhane poSaka evI paNa sAdhunA vastradhAraNanI pravRttino apalopa thAya che. mATe digaMbaranuM zAstra chedazuddha nathI, vaLI sarvatra anekAMtavAda svIkAranAra nahi hovAthI tApazuddha paNa nathI. ll14all avataraNikA : zloka-143mAM kahyuM ke yogInA jJAna sivAya atIndriya arthano nirNaya thato nathI. tyAM koIne zaMkA thAya ke yogInA jJAnano viSaya bhale atIndriya artha hoya, topaNa yogIthI avyonA anumAnano viSaya atIndriya artha thaI zakaze. tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che - zloka - na cAnumAnaviSaya eSo'rthastattvato mataH / na cAto nizcayaH samyaganyatrApyAha dhIdhanaH / / 144 / / anvayArtha: ra=ane SoDartha =A artha sarvajJavizeSalakSaNa artha tattvataH-paramArthathI anumAnaviSaya =anumAnano viSaya mata: ra=manAyo nathI, =ane pratA AnAthI=anumAnathI sI ni: na=samyak nizcaya tathI atIndriya arthano samyagU nizcaya nathI. catrapi anyatra paNa=sAmAnya arthatA viSayamAM paNa atIndriya sAmAnya arthatA viSayamAM paNa yAvat atIndriya arthamAM paNa ghaNI=buddhimAna bhartuhari mA kahe che - II144nA zlokArtha : ane sarvajJavizeSalakSaNa artha paramArthathI anumAnano viSaya manAyo nathI, ane anumAnathI atIndriya arthano samyam nizcaya nathI. atIndriya sAmAnya arthanA viSayamAM paNa buddhimAna bhartuhari kahe che -T144ll
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-144 TIkA H 'na cAnumAnaviSayo': '=na ca yuoiocara:, 'SoDartha:'-sarvajJavizeSAkSara 'tattvato mataH'=paramArtheneSTa, 'na cAta:' anumAnAt nizcaya: 'samyAnvatrApi' sAmAnyArthe 'Ai thIdhana:' sa martRhari / / 44 / / TIkArtha H 381 'na cAnumAnaviSavo' bhartRhari / / ane sarvajJavizeSalakSaNa A artha tattvathI=paramArthathI, anumAnano viSaya manAyo nathI=yuktino viSaya iSTa nathI, ane AnAthI=anumAnathI, samyag nizcaya nathI= sarvajJavizeSarUpa arthano samyag nizcaya nathI=kapila sarvajJa che ke vIrabhagavAna sarvajJa che ke buddha sarvajJa che teno samyag nizcaya nathI; ane tenI puSTi mATe bhartRharinI sAkSI batAvavA arthe kahe che - anyatra paNa sAmAnya arthamAM=sarvajJavizeSanA nizcayamAM nahi, paraMtu atIndriya arthamAtranA viSayamAM, buddhimAna evA te bhartRhari kahe che. (te AgaLanA zlokamAM batAvaze.) 144 / / bhAvArtha : zloka-143mAM sthApana karyuM ke atIndriya padArtho yogIjJAnano viSaya che, tethI je loko AgamAnusAra yoganuM sevana karIne atIndriya padArthono nirNaya karI zake evI prajJAvALA nathI, ane potapotAnA darzananI atIndriya padArthaviSayaka mAnyatAne tattvarUpe jonArA che, ane anyadarzananI atIndriya padArthaviSayaka mAnyatAne atattvarUpe jonArA che, teo potapotAnA darzananI mAnyatA pramANe padArthane sthApana ka2vA mATe vivAda kare che, te ucita nathI. tyAM koIne prazna thAya ke atIndriya padArtho aMdhakalpono viSaya nathI, topaNa anumAnano viSaya thaI zakaze. tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che sarvajJavizeSasvarUpa artha anumAnano viSaya nathI. jema ke yogabiMdu gAthA-304mAM kSaNikavAdane nahi mAnanArA evA sAMkhyAdi darzanakAro kSaNikavAdIne kahe che ke tamArA matamAM arthakriyA ghaTaze nahi, mATe kSaNikavAda svIkAravo ucita nathI, tethI anAdizuddha Izvara svIkAravo joIe. tenI sAme bauddha kahe che ke ekAMta nityavAdamAM arthakriyA ghaTI zake nahi, mATe tamArA mata pramANe anAdizuddha Izvara ghaTI zake nahi. A rIte atIndriya padArthamAM aMdhakalpo anumAna dvArA sarvajJavizeSano nirNaya karI zake tema nathI. mATe anumAnathI ke pratyakSathI atIndriya evA sarvajJa Adino nirNaya thaI zake nahi. tethI zrloka-100101mAM kahyuM e rIte AgamathI, anumAnathI ane yoganA abhyAsathI atIndriya tattvanI prApti thAya che. mATe atIndriya padArthane nahi jonArAe zuSka tarka karIne sat cittano nAza karavo joIe nahi, paraMtu AgaLa zloka-149 thI 152 sudhI batAvAze te rIte dharmamAM yatna karavo joIe, jethI atIndriya tattvanI prApti thAya. 144 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 yogadaSTisamuccaya/gAthA-14-14pa Agama, anumAna ane yoganA abhyAsathI atIndriya arthano nirNaya kema thAya che, tenA mATe yogabiMdu gAthA-412 jovI. sarvajJanA vizeSa svarUpano nirNaya mAtra anumAnathI thato nathI, te mATe yogabiMdu gAthA-304nI TIkA jovI. avataraNikA : kimAhetyAha - avataraNikArya : zuM kahe che?=zloka-144mAM kahyuM ke atIndriya evA sAmAnya arthamAM bhartuhari kahe che. te zuM kahe che ? ti= ataene kahe che - zloka : yatnenAnumito'pyarthaH, kuzalairanumAtRbhiH / abhiyuktatarairanyairanyathaivopapAdyate / / 145 / / anvayArtha: kurinujhUimikuzala anumAtAo vaDe yatnanayatnathI anumitoDavyartha =anumAna karAyelo paNa artha anumAna karAyelo paNa atIndriya artha mayuttara nyA=abhiyuktatAra evA avyo vaDe= kuzala anumAna karanArA karatAM adhika atyAdi jANatArA evA avyo vaDe anyathA hava=anyathA ja=kuzala atumAtAe je rIte atIndriya artha sthApana karela che tenA karatAM viparIta ja 35pAdyate upapAdana karAya cheHsthApana karAya che. ll14pA zlokArdha : kuzala anumAtAo vaDe yatnathI anumAna karAyelo paNa atIndriya artha, kuzala anumAna karanArA karatAM adhika anvayAdi jANanArA evA anyo vaDe, kuzala anumAtAe je rIte atIndriya artha sthApana karela che tenA karatAM viparIta ja upapAdana karAya che. ll14pA. TIkA - 'yatnenAnumito'pyarthaH'-anvayAdyanusAreNa, 'kuzalairanumAtRbhiH'-anvayAdijJaiH, 'abhiyuktataraiH'anvayAdijJaireva 'anyathaivopapAdyate' - tathA'siddhAdiprakAreNa / / 145 / / TIkArca - nainAnumitoDabarthaDa'.. tathAisiddhAdhiprakAreT II atyAdinA jANanArA vaDe=avayavyApti, vyatirekavyApti, avayadaSTAMta, vyatirekadaSTAMta AdinA jANanArA evA kuzala anumAna karanArA vaDe,
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-145-146 383 anvayAdi anusAra yatnathI anumAna karAyelo paNa artha=anumAna karAyelo paNa atIndriya artha, abhiyuktatara evA anvayAdi jANanArA vaDe ja=kuzaLa anumAna karanArA karatAM adhika anvayAdi jANanArA vaDe ja, anyathA ja upapAdAna karAya che=te rIte asiddhAdi prakArathI=kuzaLa anumAna karanArA vaDe je sthApana karAyuM tenA karatAM viparIta rIte asiddhAdi prakArathI, upapAdana karAya che. / / 145aaaa * 'tathA'siddhAviprAre' mAM 'Avi' padathI bAdhAdinuM grahaNa karavuM. bhAvArtha -- atIndriya padArtho kevala yuktithI joDavA mATe yatna karanArAone sAme rAkhIne bhartRhari kahe che ke koIka vidvAna anvayavyApti, vyatirekavyApti, anvayadRSTAMta, vyatirekadRSTAMta, sadbhutuo, asadbhutuo vagere jANavAmAM kuzaLa hoya, ane kuzaLatApUrvaka anvayAdi anusAre yatna karIne potAne abhimata atIndriya artha yuktithI sthApana kare; to vaLI tenA karatAM anvayAdinA yojanamAM adhika kuzaLa hoya tevo koI anya prativAdI, je kuzaLa anumAtAe sthApana karelo atIndriya artha che tenA karatAM viparIta arthane yuktithI sthApana kare che. tethI atIndriya padArthano nirNaya mAtra yuktinA baLathI thaI zakato nathI. mATe atIndriya padArthano nirNaya sarvajJanAM kahevAyelAM AgamothI, Agamane anusArI yuktithI ane AgamamAM batAvAyelA yogamArganA anuSThAnanA sevanathI thayelI nirmaLa evI anubhavanI prajJAthI thAya che. mATe anumAnanA baLathI kapila sarvajJa che ke buddha sarvajJa che tevo sarvajJa vizeSa lakSaNa nirNaya karavo ucita nathI, tema pUrva zloka sAthe A zlokano saMbaMdha che. II145aa avataraNikA : abhyuccayamAha avataraNikArya : abhyuccayane kahe che bhAvArtha: zloka-145nA kathanathI arthathI e phalita thayuM ke atIndriya padArtho mAtra anumAnathI siddha thaI zake nahi. te kathanane dRDha karavA mATe samuccayane kahe che arthAt prastuta zlokanI yuktithI paNa e phalita thaze ke mAtra anumAnathI padArthono nirNaya thaI zake nahi. te batAvavA mATe bIjI yuktirUpe samuccayane kahe che - zloka H jJAyeran hetuvAdena, padArthA yadyatIndriyA: / kAlenaitAvatA prAjJaiH kRtaH syAtteSu nizcayaH / / 146 / / *
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 anvayArthaH vi=jo atIndriyA: pavArthA=atIndriya padArtho hetuvAvena=hetuvAdathI=anumAnathI jJAvera jaNAya to tAvatA jAnena=ATalA kALathI tevu=teomAM=atIndriya padArthonA viSayamAM prAn=prAjJa puruSo vaDe nizvavaH bhRtaH svA nizcaya karAyelo thAya. / / 146 / / zlokArtha H jo atIndriya padArtho anumAnathI jaNAya to ATalA kALathI atIndriya padArthonA viSayamAM prAjJa puruSo vaDe nizcaya karAyelo thAya. |146|| TIkA H 'jJAveran' 'hetuvAvena'-anumAnavAlena, 'pavArthA yadyatIndriyA:' sarvajJAvavaH 'jAttenetAvatA prAse:' tA:i, 'ta: svAtteSu nizcaya:' avAma kRti / / 46 / / TIkArya H yogadRSTisamuccaya/gAthA-146 'sAveran' avAma kRti / / hetuvAdathI=anumAnavAdathI, jo atIndriya evA sarvajJAdi padArtho jaNAya, to ATalA kALathI prAjJa evA tArkiko vaDe teomAM=atIndriya arthonA viSayamAM, nirNaya karAyelo thAya. 'rUti' zabda TIkAnI samAptimAM che. / / 146 / / bhAvArtha : atIndriya evA sarvajJAdi padArthono hetuvAdathI nirNaya thaI zakato hota to anaMtakALamAM ghaNA buddhidhana puruSo thaI gayA, te tArkiko tarkanA baLathI te padArthone atyAra sudhI sthApana karI zakyA hota; ane jo teo te sthApana karI zakyA hota to teo vaDe sthApana karAyelo padArtha koIpaNa buddhimAna temanI batAvelI yuktithI nirNaya karI zakata, paraMtu teno nirNaya yuktinA baLathI thato nathI. eka tArkika yuktinA baLathI je arthane sthApana kare che tenA karatAM adhikatara kuzaLa anya tArkika yuktinA baLathI anya rIte viparIta arthane sthApana kare che. tethI nakkI thAya che ke ATalA kALa sudhImAM anumAnanA baLathI koI tArkika atIndriya padArtho sthApana karI zakyA nathI. tethI e phalita thAya ke anumAnanA baLathI atIndriya padArthonI sthApanA thaI zakatI nathI, paraMtu AgamanA baLathI atIndriya padArthonI siddhi thaI zake che. mATe atIndriya padArthanA viSayamAM Agamavacana, AgamAnusArI yukti ane Agame batAvelA anuSThAnanA sevanathI, atIndriya padArthano nirNaya paNa chadmastho karI zake che, mAtra anumAnanA baLathI chadmastho nirNaya karI zakatA nathI. I // 146 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-147 avataraNikA : 385 zloka-143mAM kaheluM ke yogIjJAna sivAya atIndriya arthano nirNaya thaI zakato nathI. tyAM koIne zaMkA thayelI ke anumAnathI teno nirNaya thaI zakaze. tethI zloka-144-145-146 thI sthApana karyuM ke atIndriya arthano nirNaya anumAnano viSaya nathI. te sthApana karIne graMthakArane zuM kahevuM che ? te batAvavA mATe kahe che - zloka H na caitadevaM yattasmAcchuSkatarkagraho mahAn / mithyAbhimAnahetutvAttyAjya eva mumukSubhiH / / 147 / / anvayArtha : yat=je kAraNathI ta=A=atIndriya padArthono nirNaya anumAnathI thAya che e, vaM na=A pramANe nathI=anumAnathI nirNaya thAya che e pramANe nathI tasmAt te kAraNathI mithyAbhimAnahetutvA mithyAbhimAnano hetu hovAthI mahAn gutapra=ati raudra evo zuSka tarkano graha mumukSumi= mumukSuo vaDe tyAnya va=tyAga karavA yogya ja che. / / 147 / / zlokArtha H je kAraNathI atIndriya padArthono nirNaya anumAnathI thAya che e pramANe nathI, te kAraNathI mithyAbhimAnano hetu hovAthI ati raudra evo zuSka tarkano graha mumukSuo vaDe tyAga karavA yogya ja che. / / 147|| TIkA H 'na cetaveva' 'vat'-vena vhArana 'tasmALutapro' 'mahAn'=atirovraH, 'mithyAmimAnahetutvAttvAnya va' 'mumukSumi:'=mottumicchumi: / / 247 / / TIkArya H 'na cetava' momicchumi: / / yat - yena Arona=je kAraNathI, ta A=atIndriya padArthono nirNaya anumAnathI thAya che e, vaM na=e pramANe nathI=anumAnathI nirNaya thAya che e pramANe nathI, te kAraNathI mithyAbhimAnano hetu hovAthI-tarkanA baLathI A atIndriya padArtha Ama che e prakArano nirNaya mithyAbhimAnano hetu hovAthI, mahAta=ati raudra, zuSka tarkano graha mumukSuo vaDe= muktimAM javAnI icchAvALAo vaDe, tyAga karavA yogya ja che. / / 147 / /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 yogadaSTisamuccaya/gAthA-147-148 bhAvArtha - zloka-143mAM batAvyuM ke yogIjJAna sivAya atIndriya arthano nirNaya thato nathI, mATe aMdhakalpone, buddha sarvajJa nathI kapila sarvajJa che athavA kapila sarvajJa nathI buddha sarvajJa che, e prakArano vivAda, sat cittano nAza karanAra hovAthI tyAjya che. tyAM koIkane prazna thAya ke yogIjJAna sivAya teno nizcaya na thaI zake, topaNa anumAnathI sarvajJavizeSano nirNaya thaI zakaze. tethI zloka-144thI zloka-146 sudhI batAvyuM ke anumAnathI paNa sarvajJavizeSano nirNaya thaI zakato nathI. tenAthI zuM phalita thayuM te prastuta zlokamAM batAvatAM kahe che ke anumAnathI paNa atIndriya arthano nirNaya thato na hovAthI svasvadarzananA rAgathI kapila sarvajJa nathI ane buddha sarvajJa che enA anumAna karanArA zuSka tarko mithyA abhimAnanA hetu che arthAt "huM tarkonA baLathI amArA bhagavAna sarvajJa che evo nirNaya karuM chuM' e prakAranA mithyA abhimAnano hetu che, ane A zuSka tarka mithyA abhimAnano hetu hovAthI yogamArgane anukULa sat cittano nAza karanAra che, tethI ati raudra che. mATe mokSanA arthI jIvoe zuSka tarka choDavo joIe, ane vicAravuM joIe ke atIndriya padArthomAM Agamavacana ja baLavAna pramANa che. mATe AgamAnusArI yukti ane anubhavanA baLathI atIndriya padArthono nirNaya karI yogamArgamAM pravRtti karavI joIe, paraMtu vicAryA vagara svasvadarzananA rAgathI zuSka tarko karIne AtmavaMcanA karavI joIe nahi. II14nA avataraNikA :vizva - avataraNitArtha - zloka-147mAM kahyuM ke mumukSae zuSka tarkano Agraha choDavo joIe. tenI puSTi karavA mATe " viSya' thI anya yukti Ape che - zloka : grahaH sarvatra tattvena, mumukSUNAmasaGgataH / muktau dharmA api prAyastyaktavyAH kimanena tat / / 148 / / anvayArtha : mumukSu/mumukSuone tattvana paramArthathI sarvatra sarva vastumAM pradara sAta: graha ayukta che. prA=prAyaH kuvomuktimAM gharmA pi=dharmo paNa tyavaktavyA tyAga karavA yogya che, tate kAraNathI ane AnA vaDe zuM?=graha vaDe zuM? ll1485 zlokArca - mumukSaone paramArthathI sarva vastumAM graha ayukta che. muktimAM dharmo paNa prAyaH tyAga karavA yogya che, te kAraNathI AnA vaDe zuM ? II148ll.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 387 yogadaSTisamuccaya/gAthA-148-149 TIkA - prada: sarvatra' vastuni, 'tattvana'=paramArthena, 'mumukSupam 'masAta:'=sayu, ta rUtyAra 'muktau dharmA api prAyastyaktavyA:', prAyograhaNaM kSAyikadharmavyavacchedArtham, 'kim' 'anena'-graheNa tata' ? zizrvihityartha aa248aaaa TIkArya : " sarvatra'... vizvihityartha che mumukSuone tatvathI=paramArthathI, sarva vastumAM graha asaMgata che=ayukta che. kema ? ethI karIne kahe che; muktimAM prAyaH dharmo paNa tyAga karavA yogya che, te kAraNathI ane praja=A graha vaDe A Agraha vaDe, zuM? arthAt kaMI artha nathI, e prakArano artha che. zlokamAM "prAya:' zabdanuM grahaNa kSAyikadharmanA vyavaccheda mATe che arthAt muktimAM kSAyikadharmo tyAga karavAnA nathI. II148. bhAvArtha - zloka-147mAM sthApana karyuM ke mumukSue zuSka tarkano tyAga karavo joIe. tenI puSTi karavA mATe kahe che ke mumukSue sarva vastuomAM "A mane ruce che e prakAranI rucirUpa Agraha rAkhavA jevo nathI arthAt koI padArtha pratye rAga rAkhavA jevo nathI; kema ke muktimAM kSayopazamabhAvanA kSamAdi guNo paNa choDavAnA che, to bAhya koIpaNa padArtha pratye rAga rAkhavAnuM prayojana nathI, ane jyAre bAhya koI vastumAM rAga rAkhavAno na hoya to svadarzananA rAgathI 'svadarzananA bhagavAna sarvajJa che anya darzananA nahi" tevo rAga rAkhavAthI zuM ? arthAt tevo rAga mumukSue karavo joIe nahi. ll1485 avataraNikA - yata evam - avataraNikArya :je kAraNathI Ama che - bhAvArtha : zloka-147-148mAM sthApana karyuM ke mumukSue zuSka tarka karavo joIe nahi. tenAthI zuM kahevuM che te batAvavA mATe kahe che ke je kAraNathI Ama che=je kAraNathI mumukSue zuSka tarka karavo joIe nahi ema che, te kAraNathI zuM ? te zlokamAM batAve che -
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 zloka H yogadRSTisamuccaya/gAthA-149 tadatra mahatAM vartma, samAzritya vicakSaNaiH / vartitavyaM yathAnyAyaM, tadatikramavarjitaiH / / 149 / / anvayArtha : tat=te kAraNathI=atIndriya padArthomAM mumukSue zuSka tarka karavo ucita nathI te kAraNathI, atra= ahIM=mokSa arthe karAtI yogamArganI pravRttimAM mahatAM varSa samazritva=moTA puruSonA mArgane AzrayIne tavRtimavakhiteH vicakSaLe=tenA atikramathI varjita evA paMDito vaDe=moTA puruSonA mArganuM ullaMghana karavArUpa aticaraNathI rahita evA paMDita puruSoe thathAnyAyaM=nyAya anusAra=aucitya anusAra varjitadvaM=vartavuM joIe. / / 149 / / zlokArtha H atIndriya padArthomAM mumukSue zuSka tarka karavo ucita nathI, te kAraNathI, mokSa arthe karAtI yogamArganI pravRttimAM moTA puruSonA mArgane AzrayIne, moTA puruSonA mArganuM ullaMghana karavArUpa aticaraNathI rahita evA vicakSaNa puruSoe, aucitya anusAra vartavuM joIe. / / 149|| TIkA H 'tavatra' vyatire, 'mahatAM varSa' 'samAzritva'=gnakkSItva, 'vizvakSo:'=hite:, 'vartita' 'yathAnyAya'= nyAyasaTTAM, 'tatimavanite:'=mahadAMtivArarahite / / 4 / / TIkArya H 'taMtra' vyatire, mahadAMtivArarahita / / te kAraNathI=atIndriya padArthomAM mumukSue zuSka tarka karavo ucita nathI te kAraNathI, A vyatikaramAM=mokSa arthe karAtI yogamArganI pravRttimAM, moTA puruSonA mArgane AzrayIne tenA atikramathI varjita=moTA puruSonA mArganuM ullaMghana karavArUpa aticArathI rahita, evA vicakSaNa puruSoe, yathAtyAya=nyAya anusAra=aucitya anusAra, vartavuM joIe. / / 149 / / bhAvArtha: ..... pUrvamAM sthApana karyuM ke 'kapila sarvajJa che ? ke buddha sarvajJa che ? ke vIra bhagavAna sarvajJa che ?' te padArthono nirNaya anumAnano viSaya nathI, tethI svadarzananA rAgathI zuSka tarka karIne tene sthApana karavAno prayAsa anarthakArI hovAthI mumukSue tema karavuM joIe nahi. to mumukSue zuM karavuM joIe ? te vAta prastuta zlokamAM batAve che. mokSanA arthI evA vicakSaNa puruSe yogamArganI pravRttinA viSayamAM moTA puruSonA mArganA ullaMghana vagara, moTA puruSanA mArgane AzrayIne yatna karavo joIe, jethI moTA puruSo je mArgane AzrayIne A saMsArathI pArane pAmyA tema pote paNa A saMsAranA pArane pAmI zake.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-149-150 389 ahIM "yathAcAya' kahyuM, tenAthI e kahevuM che ke moTA puruSoe je mArga apanAvyo hoya te mArgane buddhimAna puruSoe potAnI zakti anusAra anusaravo joIe; paraMtu potAnI zaktino vicAra karyA vagara je temaNe AcaryuM che te AcaravA jo pote yatna kare to phaLanI prApti thAya nahi. tethI potAnI zakti anusAra moTA puruSonA mArganuM AcaraNa karavuM joIe . ll14lA avataraNikA - etadevAha - avataraNikArya : Ane ja kahe che zloka-149mAM kahyuM ke moTA puruSonA mArgane AzrayIne vicakSaNe vartavuM joIe, tethI moTA puruSonA mArgane ja kahe che - zloka : parapIDeha sUkSmApi, varjanIyA prayatnataH / tadvattadupakAre'pi, yatitavyaM sadaiva hi / / 150 / / anvayArtha: ahIM lokamAM sUkSma parapIDA sUkSma paNa parapIDA prayatnatA=prayatnathI varganIyA=varjana karavI joIe. ta-tenI jema tadupareDapi temanA upakAramAM paNa saheva =haMmezAM ja tirthaMkayatna karavo joIe. ll150| zlokArca - lokamAM sUkSma paNa parapIDA prayatnathI varjana karavI joIe. tenI jema temanA upakAramAM paNa haMmezAM ja yatna karavo joIe. ||150nI TIkA - 'parapIDA' parabAdhA, 'iha' loke, 'sUkSmApi' AstAM mahatIti, kimityAha 'varjanIyA' parityaktavyA, 'prayatnataH'=sUkSmAbhogena, 'tadvat' prayatnata eva 'tadupakAre'pi'=paropakAre'pi, 'yatitavyam' anuSThAna re , "sava di' rUti A210nA TIkArya : 'parINA'=paravALA, ..... "va di' tti ahIM=lokamAM, sUkSma paNa parapIDA=parabAdhA, prayatnathI= sUkSma AbhogathI=sUkSma upayogathI, varjata karavI joIe.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 yogadaSTisamuccaya/gAthA-1pa0-151 "sUmapi' mAM "pi' thI e kahevuM che ke moTI pIDA to varjana karavI joIe, paraMtu sUkSma paNa parapIDA varjana karavI joIe. tenI jema parapIDAnA varjatanI jema prayatnathI ja temanA upakAramAM paNa=paranA upakAramAM paNa, anuSThAna dvArA kRtya dvArA, haMmezAM ja yatna karavo joIe. rUti' zabda TIkAnI samAptimAM che. ll150 'tadupareDaji' mAM "ji" thI e kahevuM che ke parapIDAnA parihAramAM to prayatna karavo joIe, paraMtu paranA upakAramAM paNa sadA yatna karavo joIe. bhAvArtha moTA puruSono mArga e che ke koIne paNa sUkSma paNa pIDA na thAya tevo prayatna kare; eTaluM ja nahi, paranA upakAramAM paNa zakti anusAra haMmezAM yatna kare ja; ane A parapIDAnA varjanano prayatna ane paranA upakArano prayatna moTA puruSo sUkSma upayogathI sadA ja kare che. tethI moTA puruSonA mArganA anusaraNa mATe vicakSaNa puruSe paNa temAM yatna karavo joIe. vaLI A parapIDAvarjana ane paranA upakAra mATeno sUkSma yatna sUkSma bodhathI thAya che, ane te bodha karavA mATe sarvadarzanonAM vacano svadarzananA rAga vagara jANavA yatna kare, to je darzanamAM parapIDAnA parivAra mATenI sUkSma yatanAo batAvI hoya ane paranA upakAra mATe paNa sUkSma upAyo batAvyA hoya, te darzana zuddha che tevo nirNaya thAya. tethI moTA puruSonA mArganA anusaraNano yatna karanArane kayuM darzana sarvajJakathita che ane kayuM nahi, te svayaM prApta thAya, ane svadarzananA rAgathI svadarzanane mAnya evA sarvajJAdi padArthone sthApavA mATe zuSka tarkathI yatna thAya nahi. II15nI avataraNikA :tathA - avataraNitArtha : ane - bhAvArtha : zloka-150mAM kahyuM ke moTA puruSonA mArganuM anusaraNa karavA mATe parapIDAno parihAra karavo joIe ane paranA upakAramAM paNa yatna karavo joIe. have moTA puruSonA mArganuM anusaraNa karavA mATe bIjuM zuM karavuM joIe ? te batAvavA mATe tathA' thI samuccaya kare che -
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-151 zloka H guravo devatA viprA yatayazca tapodhanA / pUjanIyA mahAtmAnaH, suprayatnena cetasA / / 151 / / 391 anvayArtha : gurava:=guru=mAtA-pitA vagere, revatA=devatA viprA=brAhmaNo yatava=pravrujito todhanAH=tapa karanArA mahAtmAna:=mahAtmAone suprayatnena cetasA=suprayatnavALA citta vaDe=temanI AjJAne anusaranArA citta vaDe pUnanIyA=pUjavA joIe. / / 151 // zlokArtha H mAtA-pitA vagere, devatA, brAhmaNo, pravrujito, tapa karanArA mahAtmAone temanI AjJAne anusaranArA citta vaDe pUjavA joIe. / / 151 / / TIkA H 'zuravo'=mAtApitRpramulA:, 'vevatA' sAmAnyeneva, 'viprA:'=dvinA:, 'yatavazva'=pravrunitAzva, 'tapodhanA:'=tadanta:, 'pUnanIyA mahAtmAna:' sarva zvete yathArram, thamitvAda 'suprayatnena cetasA' AjJApradhAnenetvarthaH / / / / ..... TIkArya -- 'guravo' AjJApradhAnenetvartha:|| guruo=mAtA-pitA vagere, devatA sAmAnyathI ja=je koI pUrNapuruSa hoya te pUrNapuruSarUpa devatA, vipro=brAhmaNo=brahmanI upAsanA karanArA paralokapradhAna evA brAhmaNo, yatio=je lokoe AtmakalyANa mATe pravrajyA grahaNa karI che evA pravrujito, tapodhano=AtmakalyANa arthe tapane karanArA, sarva ja Aone=mAtA-pitAdi mahAtmAone, yathAyogya suprayatnathI=AjJApradhAna evA cittathI pUjavA joIe. / / 151/ bhAvArtha: : guruo :- zloka-150mAM moTA puruSono mArga parapIDAno parihAra ane paropakAra karavAno che te rUpa ucita pravRtti batAvI. have sarva pUjanIya vyaktio sAthe kevuM ucita vartana ka2vuM joIe te batAve che : tyAM prathama mAtA-pitA vagere vaDIlonuM temanI AjJAne pradhAna karanArA evA citta vaDe pUjana karavAnuM kahyuM. tethI e phalita thAya ke dharmane bAdha na karanArI hoya tevI sarva pravRttio temanI icchAnusA2 ka2vA yatna karavo joIe ane haMmezAM temanA upakArane yAda karIne trisaMdhyA temane namaskAra karavo joIe. A kathana 'yayAdam pUnanIyA:' thI batAvAya che.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-151-152 devatA - jyAM sudhI darzanazAstrono abhyAsa karIne 'A ja devatA pUrNa puruSa che, anya nahi', tevo nirNaya na thayo hoya tyAM sudhI, je koI pUrNa puruSa che e prakAre sAmAnyathI upasthiti karIne devatAnI pUjA karavI joIe, jethI vicAryA vagara svadarzananA rAgathI anya darzananA devatAne A pUrNa puruSa nathI evo AkSepa karavAno pariNAma thAya nahi; ane jema jema darzanavAdanA abhyAsathI pUrNa puruSarUpa devatAnA svarUpano vizeSa bodha thAya, tyAre je pUrNa hoya temane ja devatArUpe svIkAre anyane nahi, e prakAranI ucita pravRtti karavI e mahApuruSono mArga che. 32 vipro :- ahIM 'brAhmaNa' zabdathI brAhmaNa jAtine grahaNa karavI nathI, paraMtu je brAhmaNo paralokapradhAna hoya ane yogamArgane anusaranArA hoya temane grahaNa karavAnA che. tevA brAhmaNonI pUjA karavI joIe, jethI temanI pAsethI paNa yogamArganI prApti thAya. yatio :- je lokoe AtmakalyANa mATe pravrajyA grahaNa karI che, tevA mahAtmAonI pUjA karavI joIe, jethI temanI pAsethI yogamArganI prApti thAya ane temanI jema ja yogamArganI pravRttinuM baLa prApta thAya. tapodhano :- je loko AtmakalyANa mATe tapamAM udyamavALA che, evA tapasvIonI paNa yathAyogya pUjA ka2vI joIe, jethI potAnAmAM paNa te prakAranuM tapa ka2vAnuM baLa prApta thAya. A sarvanI pUjA mAtra namaskArAdi kriyArUpa karavAnI nathI, paraMtu AjJApradhAna evA cittathI karavAnI che; kema ke guNavAna pratye jemane bhakti hoya teo temanI AjJAne anusare tevA cittathI temanI bhakti kare, jethI potAnAmAM paNa tevA guNo Ave. A prakAranI sarva ucita pravRttio yogamArga che. tethI potAnI bhUmikA pramANe temAM yatna karavAmAM Ave to kalyANanI prApti thAya. 151 // avataraNikA : kiJca avataraNikArtha : moTA puruSonA mArganA anusaraNa mATe anya zuM karavAnuM che ? te batAvavA mATe 'vizva' thI samuccaya kare che zloka H pApavatsvapi cAtyantaM, svakarmanihateSvalam / anukampaiva sattveSu nyAyyA dharmo'yamuttamaH / / 152 / / anvayArtha : ==ane atyataM=atyaMta svarganihateSu pApavastvavi sattvayu=svakarmathI haNAyelA evA pApavALA
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 393 yogadaSTisamuccaya/gAthA-1para paNa jIvomAM gA=atizaya anuvA sva racAvyA anukaMpA ja yukta che. A=zloka-150 thI 15ra sudhImAM batAvyuM che, ttama gha=uttama dharma che. 15rA zlokArca - ane atyaMta svakarmathI haNAyelA evA pApavALA paNa jIvomAM atizaya anukaMpA ja yukta che. zloka-150 thI 15ra sudhImAM batAvyuM e uttama dharma che. ll15rA. TIkA - _ 'pApavatsvapi cAtyantaM, 'subdhakAdiSu, 'svakarmanihateSvalam' atyartham, 'anukampaiva sattveSu nyAyyA', na matsaro, 'dharmo'yamuttamaH' kAraNe kAryopacArAditi / / 152 / / TIkArya : pavitthara vAcajo,'.... vepArAiita I ane atyaMta svakarmathI haNAyelA evA pApavALA paNa lubdhakAdi satvomAM=jIvomAM, anazgatyartha= atizaya, anukaMpA ja vyApya che=yukta che, matsara nahieSa karavo yogya nathI. A zloka-150 thI 15ra sudhImAM batAvyuM che. uttama dharma che; kema ke kAraNamAM=dharmanI niSpattinA kAraNabhUta kRtyamAM, kAryano upacAra karavAthI=dharmarUpa kAryano upacAra karavAthI, kRtyone uttama dharma kahela che. I15rA 'atyanta svanihateSa pApavaupa' ema kahyuM tyAM 'pa' thI e kahevuM che ke je loko atyaMta svakarmathI haNAyelA nathI evA pApavALA jIvomAM to anukaMpA karavAnI che, paraMtu atyaMta svakarmathI niyata evA pApavALA jIvomAM paNa anukaMpA karavAnI che. bhAvArtha : zloka-150mAM parapIDAnA parihArarUpa ane paropakArarUpa ucita AcaraNA batAvI, zloka-151mAM mAtA-pitA ane anya guNavAna puruSo pratyenI ucita pravRttio batAvI, ane je jIvo atyaMta anucita pravRtti karanArA che tevA jIvo pratye paNa anukaMpA karavI ucita che, paraMtu teonI anucita pravRtti joIne anucita vRttirUpa Sa karavo yogya nathI, ema prastuta zlokamAM batAvyuM; ane A jAtanI ucita pravRttio uttama dharma che, kema ke ucita pravRtti e yoganuM lakSaNa che ane anucita pravRtti e yogathI viparIta AcaraNA che ane saMsAranuM kAraNa che. Ama, ucita pravRttio batAvIne graMthakArane e batAvavuM che ke vicAryA vagara atIndriya padArthomAM zuSka tarka karavo ucita nathI, paraMtu zloka-150 thI 15ra sudhImAM batAvyuM te pramANe ucita pravRttio karavAmAM Ave to uttama dharmanI niSpatti thAya; ane zloka-88-89mAM kahyuM tema kutarkamAM abhinivezane choDIne zrata,
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 yogadaSTisamuccaya/gAthA-15-153 zIla, samAdhi ane paropakAramAM abhiniveza karavAmAM Ave to uttama zrutanA abhinivezane kAraNe zrutaadhyayananI pravRtti thAya; ane zrutajJAna e AgamavacanarUpa che, tethI sarva darzanomAM batAvAyelAM vacanomAM je vacano AvI ucita pravRttine paripUrNa batAvatAM hoya te vacano sarvajJakathita che tevo nirNaya thAya. tethI Agraha vagara tattvajijJAsAthI zrutaadhyayananI pravRtti karavAmAM Ave to zloka-101mAM kahyuM tema AgamathI, anumAnathI ane ucita anuSThAnanA sevanathI uttama tattvanI prApti thAya. mATe yogamArgamAM pravRtta cAra dRSTi sudhI AvelA jIvo A prakArano samyagu yatna kare to teone uttama tattvanI prApti thAya, tethI teomAM raheluM aghasaMvedyapada nivartana pAme ane vedyasaMvedyapada prApta thAya. ahIM avedyasaMvedyapadanA nivartana mATe zloka-85mAM upadeza Apela ane tyArapachI tenA parivAra mATe kutarkanA parihArano upadeza zloka-87thI zarU karela, te prastuta zlokamAM pUrNa thAya che. ahIM atyaMta svakarmanihata evA pApavALA jIvo kahevAthI e prApta thAya ke je sAdhuo saMyama grahaNa karyA pachI bhagavAnanA vacanAnusAra paripUrNa yatna kare che teo leza paNa svakarmathI niyata nathI; paraMtu saMyama grahaNa karyA pachI skUlanA pAmatA sAdhuo paNa je kaMI skUlanA pAme che, teo te aMzathI svakarmathI haNAyelA che, paraMtu atyaMta svakarmathI haNAyelA nathI; ane je jIvo kevala karmane parataMtra thaIne saMsAranI bhogAdinI pravRtti kare che, teo atyaMta svakarmathI haNAyelA che; ane temAM paNa jeo zikArAdi kRtyo kare che, teo atyaMta pApavALI pravRtti karanArA che, teonA pratye paNa anukaMpA karavI e ja ucita kRtya che. ApaNA avataraNikA : upasaMharannAha - avataraNikArya : upasaMhAra karatAM kahe che - bhAvArtha 57mA zlokathI cothI dRSTino prAraMbha karyo ane kukamA zlokamAM cothI dRSTinuM varNana pUruM thayuM. tyAM prazna thayelo ke pahelI cAra dRSTimAM sUkSmabodha kema nathI ? tethI zloka-67mAM kahyuM ke pahelI cAra dRSTimAM avedyasaMvedyapada tevuM ulbaNa che mATe teone sUkSmabodha nathI. tyArapachI avedyasaMvedyapada ane vedyasaMvedyapada kevuM che te zloka-84 sudhI batAvyuM ane pachI zloka-85mAM upasaMhAra karIne batAvyuM ke cAra dRSTivALA mahAtmAoe avedyasaMvedyapada jItavA mATe yatna karavo joIe, ane te jItavAno upAya kutarkano tyAga che. tethI tyArapachI kutarkanA tyAganuM varNana zloka-15ra sudhI karyuM, je prAsaMgika kathana che arthAt cAra dRSTinA varNananA prasaMgathI kutarkanA tyAgano prasaMga prApta thayo, tethI te prAsaMgika kathana che. have te prAsaMgika kutarkanA tyAganA kathanano upasaMhAra karatAM kahe che -
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-153 35 zloka : kRtamatra prasaGgena, prakRtaM prastumo'dhunA / tatpunaH paJcamI tAvadyogadRSTimahodayA / / 153 / / anvayArtha : atra=ahIM=daSTinA varNananA viSayamAM prasana taMtraprasaMgathI saryuM adhunA=have pravRtti prastuna: prakRtine kahIe chIe tatyunA te vaLI prakRta vaLI mothA pazcamI vASTi: mahodayavALI pAMcamI yogadaSTi che. tAva=tAvata' zabda vAkyAlaMkAramAM che. 153mA zlokArtha : daSTinA varNananA viSayamAM prasaMgathI saryuM, have prakRtane kahIe chIe. prakRta vaLI mahodayavALI pAMcamI yogadaSTi che. "tAvat' zabda vAkyAlaMkAramAM che. II153| TIkA - vRtta'=paryApta, 'tra'=vyatire, prasana, pravRtta prastuma' athunA=sAd, "tatyunaH pravRtti 'paJcamI tAvadyogadRSTiH' sthirAkhyA kiMviziSTetyAha 'mahodayA'-nirvANaparamaphaletyarthaH / / 153 / / TIkArya : 'i=d, ....nirvAparamattecartha: ll ahIM vyatikaramAM daSTitA varNananA vyatikaramAM, prasaMgathI kutarkatyAganA prAsaMgika kathanathI, saryuM, have prakRtine kahIe chIe. te= prakRta, vaLI sthira nAmanI pAMcamI yogadRSTi che. sthirAdaSTi kevI viziSTa che ? ethI kahe che - mahodayavALI che nirvANarUpa parama phaLavALI che. ll153aaaa. bhAvArtha : cAra dRSTinuM varNana karyA pachI cAra dRSTimAM vartatA aveghasaMvedyapadane kADhavA mATe zloka-85mAM upadeza Apyo, ane tyArapachI te kADhavAno upAya kutarkatyAga che, tethI kutarkanA tyAganuM prAsaMgika kathana zarU karyuM, te ahIM pUruM thAya che, te batAvavA mATe kahe che ke prasaMgathI saryuM. have dRSTinuM varNana je prakRta hatuM teno ame prAraMbha karIe chIe, ane cAra daSTinuM varNana thaI gayuM, tethI sthirA nAmanI pAMcamI dRSTi prakRti che ane te nirvANarUpa paramaphaLa ApanArI che.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 yogadaSTisamuccaya/gAthA-153 ahIM prazna thAya ke badhI ja yoganI dRSTio nirvANa phaLane ApanArI che, Ama chatAM pahelI vAra dRSTine nirvANarUpa paramaphaLane ApanArI na kahetAM pAMcamI dRSTine ja nirvANarUpa paramaphaLane ApanArI kema kahI ? tenuM tAtparya e che ke pahelI cAra dRSTio yogamArgarUpa hovA chatAM avedyasaMvedyapadathI AkrAMta hoya che, tethI mokSanuM kAraNa hovA chatAM mokSathI viparIta bhAvomAM ruci karAve evA avedhasaMvedyapadavALI paNa che; jyAre pAMcamI dRSTi to vedyasaMvedyapadarUpa che. tethI teno saMpUrNa bodha mokSa pratye ekAMta rucivALo che. tethI tenA bodhathI avazya nirvANa phaLa prApta thaze; ane kvacit pApanI pravRtti haze to paNa vedyasaMvedyapadane kAraNe pApanI pravRtti haNAyelI zaktivALI hovAthI pAMcamI dRSTi nirvANarUpa paramaphaLane ApanArI che, tema kahela che. II153 yogadaSTisamuccaya bhAga-2 samApta
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ prANAyAmavatI dIprA, na yogotthAnavatyalam / tattvazravaNasaMyuktA, sUkSmabodhavivarjitA // prANAyAmavALI dIprA atyaMta yogautthAnavALI nathI, tatvazravaNasaMyukta sUkSmabodhathI rahita che. : prakAzaka : kAMtAI ? DESIGN BY 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : (079) 32911401 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in 0 291-401 ka824124 BENU