________________
૨૮૪
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૯૩-૯૪
અવતરણિકા :किमित्याह -
બ્લોક :
कोशपानादृते ज्ञानोपायो नास्त्यत्र युक्तितः ।
विप्रकृष्टोऽप्ययस्कान्तः स्वार्थकृद् दृश्यते यतः ।।१४।। અન્વયાર્થ :
ગત: આ કારણથી અધિકૃત સ્વભાવ છદ્મસ્થતા જ્ઞાનનો વિષય નથી એ કારણથી તો:=તે બેનું અગ્નિ અને પાણીનું તત્ત્વમાવ્યા–તત સ્વભાવપણું હોવાને કારણે=અગ્નિનું ભીંજવવાનું સ્વભાવપણું, અને પાણીનું બાળવાનું સ્વભાવપણું હોવાને કારણે ના=અગ્નિ અનુત્રો પાણીના સાંનિધ્યમાં વત્તેતિ=ભીંજવે છે, ઘ=અને ડું પાણી નિસિથો=અગ્નિના સાંનિધ્યમાં રતિઃ બાળે છે, તિ=એ પ્રમાણે (પરવાદી દ્વારા) વિતે કહેવાય છતે, શું ? એથી શું કહેવાનું બાકી છે ? એથી, શ્લોક-૯૪માં કહે છે :
શપનાવૃતે સોગંદ ખાધા વગર ત્ર=અહીં=સ્વભાવના કથનમાં વિત્તી યુક્તિથી જ્ઞાનોપાય:જ્ઞાનનો ઉપાય નાસ્તિકતથી; વત =જે કારણથી વિપ્રવૃષ્ઠોડથસ્થાન્ત =દૂર રહેલું પણ લોહચુંબક સ્વાર્થઃસ્વાર્થને કરનારું દૃરતે દેખાય છે. II૯૩.૯૪ શ્લોકાર્ચ -
આ કારણથી અગ્નિનું અને પાણીનું તત્ સ્વભાવપણું હોવાને કારણે અગ્નિ પાણીના સાંનિધ્યમાં ભીંજવે છે અને પાણી અગ્નિના સાંનિધ્યમાં બાળે છે, એ પ્રમાણે પરવાદી દ્વારા કહેવાય છતે શું? એથી શ્લોક-૯૪માં કહે છે –
સ્વભાવના કથનમાં સોગંદ ખાધા વગર યુક્તિથી જ્ઞાનનો ઉપાય નથી; જે કારણથી દૂર રહેલું પણ લોહચુંબક સ્વાર્થને કરનારું દેખાય છે. ll૯૩-૯૪|| ટીકા :
यतो नार्वाग्दृग्गोचरोऽधिकृतस्वभावः "अतोऽस्मात्कारणात् अग्नि: क्लेदयति, अध्यक्षविरोधपरिहारायाह अम्बुसन्निधौ इति । दहति चाऽम्बु, न प्रतीतिबाधेत्याह अग्निसनिधौ इति । किमित्येतदेवमित्याह - तत्स्वाभाव्यात्तयोः अग्न्यम्बुनोरिति” उदिते सति परवादिना ।।१३।।
