Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'vijaya amacaMdrasUri viracita | zrI hi@Aki0 hica prakazullu | (dravyAnuyoga-sabhAvAnuvAda) svAdvAdamaya. jaina zAsanA 4 saMpAdaka pU. AcArya vijaya naracaMdra sarizvarajI ma. sA.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIamaracandrasUriviracita // zrI vibhaktivicAra prakaraNa ) bhAvAnuvAda pUjya paMnyAsapravarazrI mAnavijayajI gaNivara pUrvasaMpAdaka che paramatAraka gurudeva pUjya paMnyAsapravarazrI kAMtivijayajI gaNivara ja saMpAdaka ja pUjayapAda A. bha. zrImad vijaya naracandrasUrIzvarajI ma. sA. prakAzaka sanyAsapravezIkAMtivijayajIgaNivara jomALA vaDhaNa zahera
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRti prakAzaka AvRtti : dvitIya nakala H 500 kiMmata : zrI vibhaktivicAra prakaraNa paMnyAsapravarazrI kAMtivijayajI gaNivara jainagraMthamALA, vaDhavANa zahera (A pustaka jJAnakhAtAmAMthI prakAzita thayela hovAthI gRhasthoe saMpUrNa mUlya jJAnakhAte jamA karIne mAlikI karavI.) prAptisthAna ! : 20.00varSa: 2068 maunaekAdazI 1 dipakabhAi jI. dozI kApaDanA vepArI vaDhavANa zahera (sau.) 363030 ' 2 mayUrabhAI dave mahArASTra bhuvana jaina jJAnabhaMDAra taleTI roDa, pAlitANA 3 somAbhAI e. zAha H 5 sanarAIjha pArka nyu caitanyanagara sAme zAhIbAga, amadAvAda
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sA2 samarpaNa mahAtmA pote pacAsavarSathI akhaMDa tyAgapUrvaka cAritranuM pAlana karI rahyA che. ane bhavyajIvone saMyamamArgamAM AkarSaNa karavAnI potAnI svAbhAvika asAdhAraNa zaktinA yoge jeozrIe Aja sudhImAM 1. saMkhyAbaMdha AtmAone saMyama-mArgamAM joDI prabhumArganA uttamarItie ArAdhaka banAvyA che, ane mArA jevA pAmara AtmAno paNa tevI ja rIte saMsAramAMthI uddhAra karI mane ratnatrayIno ArAdhaka banAvyo che, te saccAritracUDAmaNi siddhAntamahodadhi paramArAdhya pUjayapAda paramagurudeva AcArya zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjane mArI A "vibhaktivicAra' prakaraNanA bhAvArthanI nAnI pustikA sAdarabhAve samarpaNa karI alpAMze paNa kRtajJatAne anubhavuM chuM. Apano zizu mAna.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAkkIya-vaktavya prArambha itihAsa--vikrama saMvata 2006nA zeSakAlamAM pATaNa sthiratA daramyAna keTalIka tADapatrIya hastalikhita prationI presakopI karAvI. temAM prastuta 'vibhaktivicAra' prakaraNanI paNa presakopI karAvI lIdhI. presakopI taiyAra thayA bAda prati sAthe meLavI lIdhI, parantu arthAnusanmAnanI dRSTie vicAra karatAM temAM keTaleka sthaLe azuddhio jaNAvAthI enA parimArjana mATe pratyantaranI zodha karatAM jesalameranA tADapatrIya saMgrahamAM tenI prati hovAnuM jaNAyuM. te vakhate sAhityarasika udAracetA pUjya munirAja zrI puNyavijayajI mahArAjanI jesalameramAM saMzodhananA kArya mATe sthiratA hatI. eTale teozrI upara A presakopI mokalI ApI ane tyAMnI prati sAthe saMzodhita karIne pAThabhedonI noMdha karI ApavA meM teozrIne vinaMti karI. temaNe paNa saMzodhananA potAnA anekavidha kAryomAMthI samaya meLavI mArI te vinaMtino saharSa svIkAra karI e presakopIne mudraNa yogya zaNagArI mane mokalI ApI. ATaluM kArya thayA bAda mULa grantha to lagabhaga zuddhaprAyaH thai gayo ema mane lAgyuM. tyArabAda granthamAM arthabAhulya hovA chatAM zabdasaMkSepa hovAnA kAraNe sahu koI eno lAbha nahi lai zake ema mAnI bhAvArtha sAthe enuM mudraNa karAvavuM ucita lAgavAthI meM mArA viMDala gurubhrAtA pUjya paMnyAsajI zrImAn mAnavijayajI mahArAjane tenA upara eka nAnakaDo bhAvArtha lakhI ApavA vijJapti karI. teozrIe paNa mArI te vijJaptine mAna ApI potAnA paThana-pAThananA kAryamAMthI samaya kADhI te te viSayanA anyAnyagranthonuM bArIkAithI avalokana karI eka suMdara bhAvArtha lakhI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apyo. bhAvArtha taiyAra thayA bAda mudraNa mATe mahodaya presamAM zarUAta thaI. prastuta saMskaraNanI AvazyakatA - A prakaraNa hajI sudhI amudrita hovAthI ane aneka viSayono enA dvArA saMkSepamAM bodha thaI zake tema hovAthI tenuM mudraNa karAvavAmAM AvyuM che. upakArI maharSioe racelA AvA to aneka mahAmUlA prakaraNo hastalikhita bhaMDAromAM vidyamAna che. sampAdana sambandhI - A granthanA sampAdanamAM meM be tADapatrIya prationo upayoga karyo che. banne pratisthapAThamAM arthAnusanyAnanI dRSTie je pATha vadhu yogya lAgyo che tene mukhya sthAna ApyuM che. ane je pATha sarvathA azuddha nathI lAgyo tene pAThabheda tarIke noMdhyo che. je sthaLoe banne prationo pATha azuddha lAgyo che tyAM arthAnusanyAnano vicAra karI sudhArelo pATha ( ). AvA goLa koSTakamAM mUkyo che. prakaraNa paricaya - prastuta prakaraNanI prAkRta 141 gAthAo che, ane te AryAchandamAM raceluM che. emAM lokamAM rahelA padArthonuM bheda-prabhedadvArA saMkSepamAM varNana karavAmAM AveluM che. je amoe ApelI viSayasUci vAMcI javAthI jANI zakAze. mULa granthamAM je je sthaLo saMkSepamAM varNavyA che te te sthaLone pUjya paMnyAsajI zrImAnuM mAnavijayajI mahArAje te te viSayanA anyAnyagranthonI sahAya laI vistRta karI prakaraNanA hArdane samajavAmAM saraLatA karI ApI che. prakaraNakArano paricaya - prastuta prakaraNanA racayitA zrImad amaracandrasUrivara che eto antima AryA uparathI sujJAta che, paraMtu teozrIe A prakaraNa kyAre racyuM? pote kayA gacchanA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatA ? ane konA ziSya hatA ? e badhuM prakaraNanA anta analikhita hovAthI kahI zakAya tema nathI, to paNa A prakaraNa tADapatra upara maLatuM hovAthI eTaluM kahI zakAya ke-15mI sadI pahelAnI sadImAM teozrInI sattA hovI joie, kAraNake tADapatranI pratio 15 sadInA anta sudhInI prAya: maLe che, paNa tyAra pachInI maLatI nathI. temAM paNa AsaMjJaka pratinI lIpI ane sthiti jotAM e prati 13 mI sadInI hovAnuM anumAna thaI zake che. AthI prastuta-prakaraNanA kartA 13 mI sadImAM thaI gayelA A nAmanA AcAryo paikI koi hovA joIe. parantu e badhuM sAdhana sAmagrInA abhAve kaMI paNa nirmIta na thaI zakavAthI lakhI zakAyuM nathI. pratiparicaya - prastuta saMskaraNamAM meM be tADapatrIya hAthaprationo upayoga karyo che. 1. pATaNa-saMghavInA pADAnI che, jenI AsaMjJA rAkhI che. 2. jesalameratADapatrIya bhaMDAranI che, jenI BsaMjJA rAkhI che. A saMjJaka pratino tatratya juno DAva naM. 48 ane navo DA) naM. 1pa7/1 che. tenI patra saMkhyA 154 che. A pratine aneka sthaLe udhaIe jarjarita karI kSata-prahata karI nAkhI che ane patra pa3 thI pa7 sudhInA pAMca patromAM to jamaNI bAjuno lagabhaga eka SaSThAMza jeTalo bhAga to alaga thaI gayelo hovAthI guma thaI gayelo che. e bhAga granthapAlanI binakALajIthI ke upayoga karanArAonI binakALajIthI guma thayelo che te ame kahI zakatA nathI, paratu AvuM to keTalIya mahAmUlI pratio mATe banyuM haze te to jyAre bhaMDAronI pratyeka pratio jhINavaTathI tapAsavAmAM Ave tyAre ja pramANikapaNe kahI zakAya.'
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta pratinA DAbhaDA upara dvArA thA evuM nAma ApeluM che. temAM prAkRta AryAmAM racAyelI bhinnabhinnaviSayaka bAra kathAo (jenA sampAdananI zarUAta pU. paM. zrImAn mAnavijayajI mahArAja taraphathI thaI rahelI che.) prastuta 'amaracandrasUrikRta vibhaktivicAra' nAmanuM prastuta prakaraNa che. A pratinI samApti bAda puSpikA Adi kaMi ja nathI. AthI A prati kyAre ane koNe lakhAvI teno Akho itihAsa aMdhArAmAM ja rahe che. lIpI ane pratinI vartamAna sthiti uparathI mAtra eTaluM ja anumAna karI zakAya ke - e prati teramI sadInI AsapAsamAM lakhAI haze. A pratimAM patra 1 thI 141 sudhImAM bAra kathAo ApelI che. ane patra 141 thI 154 upara prastuta prakaraNa ApeluM che. pratinA anna bhAgamAM vittivivAra nA badale kRti vidyAramuaprarAM samAm A pramANe che, parantu prathama AryA ane granthastha viSayanI saMkalanA jotAM vimattivivAra nAma ja yathArtha che, ema lAgavAthI ame paNa te ja nAma rAkhyuM che. B saMjJaka prati to amArI pAse nahi AvelI hovAthI teno paricaya ApI zakAya tema nathI. RNasvIkAra A granthanA sampAdanamAM mArA viDala gurubhrAtA pU. paM. zrImAn mAnavijayajI mahArAje prastuta prakaraNano bhAvArtha lakhI Apyo che, tathA pahelethI chelle sudhInA saghaLA ya prupho kALajIpUrvaka joi ApavAmAM ane yogya sUcanA ApavAmAM mane madada karI che te badala teozrIno tathA prakaraNastha azuddhionA parimArjana mATe jesalameranI prati sAthe presakopI meLavI pAThabhedonI noMdha karI ApavAmAM badala udAracetA sAhityarasika pUjya munirAja 7 -
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImat puNyavijayajI mahArAjano tathA saMghavInA pADAnI prati ApavAnI udAratA batAvavA badala paTavA sevaMtilAlano hArdika AbhAra mAnI kRtArthatA anubhavuM chuM. upasaMhAra - prAnta eka vijJapti karI viramuM chuM ke-mudrita thaIne Avela pharamAone tapAsatAM je kaMI azuddhi jaNAI tenuM zuddhipatraka paNa A sAthe dAkhala kareluM che. te chatAM dRSTidoSathI koI bhUla rahI javA pAmI hoya tene sujJajano kSamya gaNI amane jaNAvavA kRpA karaze. kAntivijaya purIbAI jaina dharmazALA lIMbaDI (saurASTra) vi. saM. 2007 mAgasara suda 6
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH saMpAdana veLAe... prastuta zrI vibhaktivicAraprakaraNano pUjya paMnyAsapravarazrI mAnavijayajI gaNivara (pAchaLathI pU. A. zrI mAnadevasUri ma. sA.) bhAvAnuvAda karela tenuM saMpAdana vi. saM. 2007mAM mArA paramatAraka gurudevazrIjIe karela te graMthane pragaTa thayAne 62-63 varSa thaI gayA hovAthI aprApya banatA ane saMkSiptarucivALA jIvone lAbhadAyI hovAthI punaH saMpAdana karIne prApya banAvAI rahyo che. AmAM koI sudhArA-vadhArA karyA nathI mAtra-kartAnA saMbaMdhamAM mArA gurudeve je samayagALAnI AzaMkA vyakta karI che te samayagALAmAM vAyaDagacchIya A. zrI amaracaMdrasUri ma. thayA che jenI noMdha "caturvizati jinendra caritAni" graMthanA saMpAdaka munizrI jagacaMdravijayajI DelAvALA (hAla-AcAya) e graMtha ane graMthakAranI karelI noMdha mArA jovAmAM AvI tethI AmAM umerelI che. A graMtha koI saMskRtavyAkaraNaviSayaka nathI paraMtu jainadarzananA padArthanA saMgraha svarUpa che teno gurugamathI vyavasthita abhyAsa karI karmanirjarA karavA dvArA sau koI zIdhra paramapadane pAme eja zubhAbhilASA. pUjyapAda tArakagurudeva sva. paMnyAsapravarazrI kAMtivijayajIgaNivarano vinaya naracaMdrasUri vi. saM. 2069 A. su. 1, dazerA pu. rA. jaina ArAdhanA bhavana sAbaramatI, amadAvAda
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMtha ane graMthakAra jinazAsananA gaganamaMDaLamAM sUrya-candra-graha-nakSatra-tArAnI upamAne pAmI zake tevA anekAneka jIvoe A vizvane tejomaya banAvI jinazAnanI Ana-bAna ane zAnane vadhArI che. mahApuruSoe ghaNA zAstrone avagAhI bhavyajIvonAM upakArArthe ghaNA zAstragrantho racyA che. te paikI sUryanI upamAne varelA mahApuNyanAM prabhArathI zobhatA, vizvanAM samasta prANIgaNa mATe karUNAnAM dhodhasamAM evA paramapavitrapuNyAtmA zrI tIrthaMkaradevonAM caritronuM varNana che. jJAnIo paNa kahe che ke mukhamAM 1000 jIbha hoya hRdayamAM kevaLajJAna hoya ane amApa AyuSya hoya to paNa guNagarimAthI zobhatA A puNyapuMjonuM caritra kahI zakAtuM nathI. te to nAnA moDhe moTI vAta karavA jevuM thAya. - "zira jiri vimittekSiNetra 3 kSitiM rajU pratitIrSecca samudra mitsecca punaH kuzAgreNa // 28 // tatvArthabhASyakArikA pUjyazrI umAsvAtijI mahArAjanAM zrImukhethI uparokta udgAra sarI paDyA che tevI ja avaDhava A granthanAM granthakArazrI amaracandrasUri ma. nI haze tema mAnavA mana prabaLa dabANa karI rahyuM che. A vAtanI sAkSI teozrInAM ja zabdomAM joIe. "bAlo'haM kalayAmi cApalamidaM kartuM yugAdiprabhoryAvad / vIravibhuM jinezvaracaritrANAM caturviMzatim // " pAna vAvya sa 2/230 to paNa "zubhakAryo sadA yatitavya" e jJAnIonI hitazikSAne 10
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ najara sAme rAkhI zvetAMbarazramaNAgaNI, vAjhevIpradattavarathI vibhUSita, kavicakravartipadathI zobhatA, prajJAcUDAmaNi, paropakAraparAyaNa evA AcAryazrI amaracandrasUri mahArAje svaparanAM Atmazreyane samajI A graMthanI racanA karI che. AcAryazrI amaracandrasUri ma. no cokkasa samayakALa (sthitinirNaya) mATe koI prabaLapurAvA adyAvadhi maLyA nathI. chatAM anumAnathI temanAM samayakALane temanI kRtiothI, zrI rAjazekharIya prabaMdhakozanAM AdhAre (saM. 1405) samakAlIna mahApuruSonAM AdhAre ane aitihAsika lekhanAM mAdhyamathI pro. hi. 2. kApaDiyAe "bhUmikA' zirSaka taLe lakhAyela lekhamAM aTakaLe samayakALa teramA saikAno uttarArdha ane caudamA saikAno pUrvArdha tarIke gaNAvyo che. te anumAna satya hovAnA ghaNA kAraNo mojuda che. tene vigate joIe. AcArya zrI amaracaMdrasUrijIno sattAkALa mahArAjA vizaladevanAM zAsanakALa daramyAna thayA hovAnI vAta prabaMdhakozakAre karelI che. to mahArAjA vizaladevano rAjyasamayano nirNaya pro. hi. 2. kApaDiyAe Abuparvata upara rahelA vimalavahikAnAM jinamaMdiramAM pravezatAM mUlaprazastisthAnathI DAbIbAju pAMca devakulikA pUrve devakulikAnI bahAra kALA paththara upara lakhAyela zilAlekha akSarazaH raju karela che. temAM zrI mahArAjA vizaLadevano samaya vi. saM. 1350 no spaSTa ullekha che. ane temanA zAsanakALa daramyAna ja AcArya zrI amaracandrasUrijInI sthitino nizcaya thAya che. khristI san pramANe pUjya granthakArazrI teramA saikAmAM thayA tema kahI zakAya. li
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ A sivAya anya eka purAvAne raju karatAM pro. hi. 2. kApaDiyAe pATaNanAM aSTApadajInAM maMdiramAM rahela A. zrI amaracandrasUrijInI pratimA upara kotarAyelA lekhane raju karela che. jemAM "saMvata 1349 caitra vada-6 zanivAre vAyaTIyagacche jinadattasUrinAM ziSya paMDita zrI amaracandranI A mUrti paM. mahendranAM ziSya madanacandrae karAvI." evo ullekha che. AthI saM. 1349 pahelA ja pUjya granthakArazrIno kAladharma thayo haze tema anumAna karela che. pUjyazrI vAyaDavaMzanA (gacchanAM) bhUSaNa hatAM. teo AcAryazrI jinadattasUrinAM ziSya hatAM. A. zrI jinadattasUrinAM bhaktakavirAja arisiMhathI amaracandrasUrie siddhasArasvata maMtra grahaNa karI vAyaDagacchanAM mahAbhakta padmAnaMdamaMtrInAM vizAla gRhanAM ekAMta bhAgamAM nidrAjaya-AhArajaya ane kaSAyajaye pUrvaka 21 AyaMbila sahita ekAgratApUrvaka jApa karela tathA vistArathI homa paNa karyo. ekavIzamAM dinanI madhyarAtrie AkAzamAM ugelA candrabiMbamAMthI nIkaLI sAkSAt svarUpe AvIne bhAratIdevIe prasanna thaI "siddhakavibhava:" ane "rAjAothI pUjA-gaurava prApta kara" A be varadAna ApyAM. tyArathI 5. amaracandra mahAkavinAM birUda dhAraka banyAM. teozrIe potAnI kavitvazaktithI gUrjarAdhipati vizaladevane paNa camatkRta karyA hatAM. mahArAjAe AcAryazrIne potAnI rAjasabhAmAM AdaramAna Apela. AcAryazrIe potAnI kavitvazaktithI sabhAne paNa raMjita karela. tyAM rahelA judA judA 12
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDito dvArA apAtI 108 samasyAonI pUrti karI vidvAnone paNa prabhAvita karyA hatAM. Ama pUjyazrIe nRpAdine pratibodha pamADI jinadharmavAsita karI mahAna zAsanaprabhAvanA karela. alabatta A sivAya temanAM jIvanaviSe temanI racanAo sivAya koI ja mAhitI sApaDatI nathI. paraMtu teozrIe racelI kRtio dvArA dRDha nizcaya thAya che ke AcAryazrI amaracandrasUrijI mahAna prajJA pratibhAnAM svAmI haze. temaNe racelI keTalIka kRtio nIce pramANe che. te graMthono paricaya vistAramayathI atra mokupha rAkhI avasare ApavA bhAvanA che alaMkAraprabodha, kalAkalApa, kAvya kalpalattA, chaMdoratnAvalI, svAdizabda samuccaya, bAla bhArata, padmAnaMda mahAkAvya, caturvizati jinendra saMkSipta caritrAdi... Adi.. A paikInAM ghaNAM grantho to pracUrapAMDityayukta che. racanA manohara ane AlhAdaka che. AcAryazrInI keTalIka kRtio haju upalabdha thaI nathI. vAyaduvaMzabhUSaNa maMtrI zrI padmazrAvakanI vinaMtIthI pUjayazrIe tIrthakara devonAM caritrane saMkSepathI ane vistArathI racelAM che. tevo ullekha pUjyazrIe pote ja karela che. paraMtu te pratyeka zrI tIrthakara devonAM caritro haju prApta thayA nathI. mAtra padmAnaMda mahAkAvyanAM nAmAbhidhAnathI zobhatA prabhu zrI AdinAthanuM caritra prApta thAya che. bAkInAM 23 tIrthakara prabhunAM caritro adyAvadhi maLyA nathI. AthI anumAna thaI zake ke kadAca vistArathI caritro racavAnI bhAvanA pradarzita karyA bAda te caritro racI zake teTalI kAyasthiti temanI rahI na hoya ane te pUrve ja svarge sIdhAvI gayA hoya. athavA to racAyA bAda koI kAraNasara te grantha racanAo nAza
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAmI gaI hoya athavA to hajI kyAMka kAlanI gartAmAM bhaMDArAyelI paNa paDI hoya. je hoya te, paraMtu zrI jinezvara caritranI bIjI kRtio haju prApta thaI nathI te hakIkata che. vai. suda 5 muni jagatucandravijaya saM. 2051 (vartamAnamAM AcAya) dhAnerA (zrI caturvizati jinendracaritAnimAMthI sAbhAra)
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana syAdvAdamaya jainadarzanamAM anekAneka pUrvAcArya bhagavaMtoe bALajIvonA bodhane mATe prAkRta-saMskRta-gujarAtI Adi bhASAomAM DhagalAbaMdha graMthonI racanAo karI che. temAM mahAkavivara AcArya pravarazrI amaracaMdrasUri viracita prastuta graMtha zrI vibhaktivicAra prakaraNa apragaTa hovAthI pUjyapAda paMnyAsa pravarazrI kAMtivijayajI gaNivare vi. saM. 2007mAM sabhAvAnuvAda saMpAdita karIne tapAgaccha zrIsaMgha rAMdhejA taraphathI prakAzita thayela te graMtha jIrNaprAyaH jaNAtAM pUrvasaMpAdakazrIjInA paTTadhararatna vAtsalyavAridhi pUjyapAdaA. bha. zrI vijaya naracaMdrasUrIzvarajI ma. sA.nA punaH saMpAdana dvArA teozrInA 58 varSIya saMyamajIvananI paripUrNatAnA avasare pUjya mAtRhRdayA sAdhvIjI zrI ratiprabhAzrIjI ma. sA. nI nizrAmAM thayela jJAnakhAtAnI upajamAMthI Aje punaH prakAzita thaI rahyo che te kharekhara AnaMdanI vAta che. vi. saM. 2070 mauna ekAdazI li. paMnyAsapravarazrI kAMtivijaya gaNivara jaina graMthamALA vaDhavANa zahera 13
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ >> my h h h m 0 * h bm bh hm 0 0 w 0 h viSayasUci viSaya prakaraNakAranuM maMgala abhidheya vagere............. vibhaktino artha................. dravyavibhaktinA bhedo..... muktajIvonA tIrthasiddhAdi paMdara bhedo... cAlu avasarpiNImAM tIrthavicchedano kAla................ svayaMbuddha tathA pratyekabuddhanI paraspara viziSTatA. ..... saMsArijIvonA bheda ane prabhedo............................. pRthvIkAyAdinI paraspara bhinnatA tathA jIvatvasiddhi..... ajIvadravyanA bhedo tathA svarUpa.................. ..................... kSetravibhaktinA bhedo tathA svarUpa......................................... kSetralokanuM svarUpa .............. kSetralokamAM rahela vastu tathA ekendriyAdi jIvonA sthAno. 25/28 kSetralokamAM ajIvadravyonuM sthAna ........... Arya anArya kSetranI saMkhyA, nAma, rAjadhAnI vagere ... atItAditraNakAlanuM pramANa .......... -avasarpiNI, utsarpiNInuM kAlamAna, cha ArAnuM svarUpa ....... kalpavRkSonA tathA tenAthI prApta thatI vastuonA nAma................ .... 38 samayaAvalikAdinuM kAlamAna. . . 44 nakSatrAdimAsanuM svarUpa tathA kAlamAna........... . 45 palyopama, sAgaropama, pudgalaparAvartanA bheda tathA svarUpa..... jIvagata audayikAdibhAvonuM svarUpa tathA bhedo ......................... ajIvadravyonA pariNAmikAdi tathA varNagaMdharasAdi bhAvo ... pudgaladravyanA pAMca prakAranA saMsthAnonuM svarUpa ......... ... dharmAstikAyAdi arUpIdravyonA bhAvonuM svarUpa .................. prakaraNanI samApti tathA prakaraNano nAmanirdeza.................... 71 zramaNa AtmanindA kulaka..... pariziSTa-1 zAstronuM tAraNa 0. ba 0 * 36 . 37 ja ha *** 54 . = m n 7 m 6 6 4 ........... 6 16
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ // arjum // zrIzaGkhezvarapArzvanAthAya namo namaH / AcArya zrImad-amaracandrasUriviracitam zrIvibhaktivicAraprakaraNam / ( bhAvArthasahitam ) vIraM natvA gurUn natvA, smRtvA ca zrutadevatAm / zrIvibhaktivicArasya, bhAvArtho likhyate mayA // 1 // . nimmalanANapayAsiyavatthuvibhatiM namittu vIrajiNaM / kiMci vibhattiviyAraM, vucchaM bAlAvabohatthaM // 1 // bhAvArtha--ziSTapuruSonA AcaraNane anusarIne prakaraNakAra pote graMthanI zarUAtamAM maMgala, abhidheya ane prayojana vagerene batAvatA kahe che ke-nirmaLa evA kevalajJAnathI prakAzita karyA che vastuonA bhedo jemaNe evA zrIvIrabhagavAnane namaskAra karIne bAlajIvonA bodhane mATe saMkSepamAM 'vibhaktivicAra' nAmanA prakaraNane huM kahIza. A zlokamAM 'namitte vIrani N' e padathI vIrabhagavAnane namaskAra karavArUpa bhAvamaMgala che. 'vittiviyAra" e padathI abhidheya tathA granthanuM nAma jaNAvyuM che. 'vAtAvavottha' e padathI bAlajIvonA bodhane mATe racanArUpa prayojana batAvAyuM che, ane upAyaupeyAdi saMbaMdho to arthApattithI AvI jAya che / / 1 / /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa iha vibhayaNaM vibhattI, bhayapabhoyA payatthasatthassa / sA chabbhoyA bhaNiyA, pahUhi siribhaddabAhUhiM // 2 // bhAvArtha ghapi vibhaktinA aneka artho thAya che, paraMtu ahIM 'vibhaktivicAra' nAmanA prakaraNanI aMdara vibhaktino artha padArthano je samUha teno bheda ane prabhedathI vibhAga karavo evo levAno che. ane zrutakevalI zrIbhadrabAhusvAmI mahArAjae te vibhaktinA cha bhedo-nikSepA kahelA che /rA nAmaM ThavaNA davie, khette kAle taheva bhAve ya / eso ya1 vibhattIe, nikkhevo chavviho hoi // 3 // bhAvArtha-nAma. 1, sthApanA. 2, dravya. 3, kSetra. 4, kAla. 5, tathA bhAva. 6. A pramANe vibhaktinA cha nikSepA thAya che. Iii . -upara jaNAvelA cha nikSepAno sAmanya artha jaNAve che. nAmaM sannA ThavaNA nAso, davvaM kahijjae dhammI / khettaM gayAgaM kAlo, addhA bhAvo ya2 dhammotti // 4 // bhAvArtha-nAma eTale saMjJA, vyavahAramAM dravyane oLakhavA mATe je "nAma"no nirdeza karavAmAM Ave che te. sthApanA eTale nyAsa, dravyanI saMjJAntaramAM sthApanA, dravya eTale dharmI, dharmayukta padArtha. kSetra eTale AkAza, dravyono AdhAra, kAla eTale addhA, samaya AvalikAdithI oLakhAto kAla, ane bhAva eTale dharma, dravyamAM rahelA dharmo 4 2. 3 vi0 A / 2, 3 50 B /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa have te cha nikSepone vibhaktinI sAthe vizeSArthathI ghaTAvatA prathama nAmavibhaktinuM svarUpa kahevAmAM Ave che - tattha ya nAmavibhattI, jassa ajIvassa ahava jIvassa / kIrai vibhattinAmaM, jahA siyAI tiyAI ya // 5 // bhAvArtha-jema svAdi ane tyAdi pratyayone vibhakti kahevAmAM Ave che, tema koI jIva athavA ajIva dravyanuM vibhakti evuM nAma karavAmAM Ave te nAmavibhakti kahevAya che. arthAt te nAma te zabdanA arthanI apekSA vagaranuM ane te zabdanA arthavALA bIjA zabdothI na kahI zakAya tevuM hovuM joIe pA. sthApanAvibhaktinuM svarUpa - ThavaNavibhattI puNa tattha, jatthatA eva liMga(gI0)dhAUNa / purao ThAvijjatI, putthayapattAinatthA vA // 6 // bhAvArtha-vibhaktinA je svAdi tathA tyAdi pratyayo nAma tathA dhAtunI AgaLa mUkavAmAM Ave athavA te pratyayo pustaka agara patra vagere upara lakhavAmAM Ave tene sthApanA-vibhakti kahevAmAM Ave che .dI jIvAjIvAsahAvA, davvavibhattI u kittiyA sutte / jIvA havaMti duvihA, muttA saMsAriyA ceva // 7 // bhAvArtha-dravyavibhakti eTale dravyanA vibhAga. te dravyanA vibhAga zAstramAM jIva eTale sacetana ane ajIva eTale acetana ema be svabhAve karIne be prakAranA kahelA che. te
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa jIvo paNa be prakAranA che. eka prakAra sakalakarmathI mukta thaIne siddhigatine pAmelA muktinA jIvono ane bIjo prakAra, karmane vaza thaI cAragatirUpa saMsAramAM paribhramaNa karanArA saMsArijIvono //zA. muktajIvonA bheda - duvihA vuttA muttA vi, davvao kAlao ya nANIhiM / paMcadasa davvao tattha, titthasiddhAibho ehiM // 8 // bhAvArtha-jJAnIoe muktinA jIvo paNa dravyathI ane kAlathI ema be prakAranA kahelA che. temAM dravyathI muktinA jIvo tIrthasiddha Adi bhedathI paMdaraprakAranA kahelA che. je tIrtha-tIrthakarAdi dravyanA avalaMbanane pAmIne siddha thayA hoya te ahIM dravyathI siddha samajavA III - dravyasiddhanA paMdara bhedo - te huti titthasiddhA, titthe- sai jehiM nivvuI pattA / titthaM ca cAuvanno, saMgho paDhamo va gaNahArI // 9 // bhAvArtha-tIrthanI sthApanA thayA pachI jyAM sudhI tIrtha vidyamAna hoya-viccheda pAmyuM na hoya tyAM sudhImAM je jIvo siddhipadane pAme te jIvo tIrthasiddha kahevAya ane sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikArUpa caturvidha saMgha athavA prathama gaNadhara e tIrtha kahevAya che kAA titthaMmi aNuppanne, marudevI sAmiNi vva je siddhaa| te uNa atitthasiddhA, niddiTThA didrutattehiM // 10 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa bhAvArtha-zrI RSabhadeva svAmIe caturvidha saMghanI-tIrthanI sthApanA karI te pahelAM ja jema marudevI mAtA siddhapadane pAmyA, tema je AtmAo tIrthanI sthApanA pahelAM ja siddhipadane pAme tene tattvadarzI jJAnIoe (1) atIrthasiddha kahelA che I10gA. sattasu jiNaMtaresuM, titthucchee va jAisaraNeNaM / je pAviya sivamaggaM, siddhA tassa ya imo kAlo // 1 // bhAvArtha-jema tIrthanI sthApanA pahelAM muktimAM janArA AtmAo atIrthasiddha kahevAya che tema je AtmAo sAta zrI jinezvara devonA AMtarAnA kAlamAM tIrtha-vicchedanA kAlamAM paNa jAtismaraNAdi pAmIne mokSamArganI ArAdhanA karIsiddhAvasthAne pAmyA hoya te paNa atIrthasiddha kahevAya. te sAta AMtarAmAM tIrthavicchedano kAla A pramANe che 11. caubhAgu1 caubbhAgora donni ya caubhAga3 tini caubhAgA4 do 5 ekka 6 ekkabhAgA 7 sattaMtaraesu paliyassa // 12 // | bhAvArtha-zrIsuvidhinAtha bhagavAnanA nivaNathI mAMDIne zrIzAntinAtha bhagavAnanA tIrthanI sthApanA sudhInA sAta AMtarAmAM ja tIrthano viccheda thayelo che. bIjA koI jinezvara devonA AMtarAmAM tIrthano viccheda thayelo nathI. temAM zrIsuvidhinAtha ane zrI zItalanAtha bhagavAnanA AMtarAno je kAla che tenA chellA eka palyopamano cotho bhAga bAkI rahyo tyAre tIrthano viccheda thayo hato (1) tevI rIte dazamA ane agyAramAM bhagavAnanA AMtarAnA chellA palyopamano cotho bhAga (2), agyAramAM ane bAramA jinezvaranA AMtarAnA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa chellA palyopamano aDadho bhAga (3), bAramA ane temAM bhagavAnanA AMtarAno chello poNo palyopama (4), teramA ane caudamA jinezvaranA AMtarAno chello aDadho palyopamAM (5), caudamA ane paMdaramAM bhagavAnanA AMtarAnA chellA palyopamano cotho bhAga (9) ane paMdaramA tathA rolamAM jinezvaranA AMtarAnA chellA palyopamano cotho bhAga (7) bAkI rahyo tyAre tIrthano viccheda thayelo che. ekaMdara pahelA jinezvaranA tIrthanI sthApanAthI zrI vIrabhagavAnanA tIrthanI sthApanA sudhInA kALamAM phakta poNA traNa palyopamanA kALamAM tIrthano viccheda-abhAva hato. bAkInA kALamAM tIrtha jayavaMtu vartatuM hatuM tIrthasthapAyA bAda mokSe jAya te (2) tIrthasiddha kahevAya che. 12 je titthagarA houM, siddhA te huti titthagarasiddhA / -je-uNa tavvivarIyA, te ettha atitthagarasiddhA // 13 // bhAvArtha-je AtmAo tIrthakara avasthA bhogavIne siddha thayA te (3) tIrthaMkarasiddha kahevAya che ane tenAthI viparIta eTale je tIrthaMkara avasthA pAmyA vagara sAmAnya kevalI thaI siddha thayA te (4) atIrthaMkarasiddha kahevAya che .13 1. ahIM tIrthavicchedano je kALa kahyo che temAM ane zrIpravacanasAroddhAranA 36mA dvAramAM je sAda aMtarAmAM tIrthaviccheda-kALa jaNAvyo che temAM thoDo pheraphAra che. tyAM 9-10, 10-11, 11-12, 12-13, 13-14, 1415, ane 15-16 mAM jinezvaronA AMtarAnA chellA palyopamanA anukrame , , 2, 3, 3, 3 ane 4 bhAge tIrthano viccheda thayAnuM jaNAvela che. sAteno bhego kAla to banneno sarakho ja che.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa samayavabujjiya siddhA, sabuddhasiddhA paDucca bajjhaM tu / patteyabuddhasiddhA, tesiM viseso imo neo // 14 // bhAvArtha- koipaNa jAtanA bAhyanimitta pAmyA vagara agara upadeza pAmyA vagara potAnI meLeja jAtismaraNAdithI bodha pAmIne cAritro leI je siddha thayelA che te (5) svayaMbuddhasiddha kahevAya che, ane je bAhyanimitta pAmIne cAritra lei siddha thayelA che te (6) pratyekabuddhasiddha kahevAya che. te svayaMbuddhasiddha ane pratyekabuddhasiddhamAM ATalo vizeSa-pheraphAra jANavo // 14ll suraliMge puvvasue, aniyaya-niyayA sbuddh-ptteyaa| animitteyarabohI, bArasa-navabheyauvagaraNA // 15 // bhAvArtha-devatAe veSa Apavo ane pUrvabhavamAM bhaNeluM zruta yAda AvavuM, A be vastunuM svayaMbuddhasiddhamAM aniyatapaNuM hoya, arthAt devatA veSa Ape ane pUrvabhavamAM bhaNeluM zruta yAda Ave evo niyama nahi. jo pUrvabhavamAM bhaNeluM zruta bodha pAmatI vakhate yAda AvI jAya to devatA veSa Ape, athavA guru pAse jaIne paNa dIkSAno svIkAra kare. ane jo pUrve bhaNeluM zruta yAda na Ave to gurupAse ja liMgano svIkAra kare. vizeSamAM pUrvAdhIta zruta yAda AvI gayuM hoya ane ekAkI vihAra karavAne samartha hoya tathA potAnI tevI IcchA hoya to te ekAkI vicare ane icchA na hoya to gurunizrAmAM paNa rahe. parantu jo pUrvAdhIta zruta yAda na AvyuM hoya to avazya gurunizrAmAM ja rahe. jyAre pratyekabuddhane to devatA ja veSa
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa Ape. kadAcit liMgarahita paNa rahe, ane pUrvabhavamAM bhaNela zrata yAda Ave e nizcita, ane teo koinI paNa nizrAno svIkAra na kare. tathA bannenA bodhanA kAraNamAM paNa taphAvata che. svayaMbuddhane koI bAhyanimitta agara koIno upadeza bodha pAmavAmAM nimitta na hoya, parantu teo potAnA jAtismaraNAdithI bodha pAme che. jyAre pratyekabuddhane bodha pAmavAmAM koI ne koI bAhya vRSabhAdi nimittanI apekSA rahe che. vaLI svayaMbuddhane bAra prakAranA upakaraNo hoya che ane pratyekabuddhane nava prakAranA upakaraNo hoya che. | mukhavastrikA 1, rajoharaNa 2, be kapaDA tathA kAmaLI maLI traNa 5, tathA pAtra saMbaMdhI sAta prakAranI upadhi, ema 12 upakaraNo svayaMbuddhane hoya. jyAre pratyekabuddhane jaghanyathI mukhavastrikA ane rajoharaNa ema beja upakaraNo tathA utkRSTathI mukhavastrikA 1, rajoharaNa 2, tathA pAtra saMbaMdhI sAta prakAranI upAdhi maLI kula 9 upakaraNo hoya 1po buddhA muNao je tehiM, bohiyA muttimaMdiraM pattA / te buddhabohiyA khalu, siddhA jiNasAsaNe siddhA // 16 // bhAvArtha-buddha eTale muni, AcArya athavA tIrthakara. temanA upadezathI je bodha pAmIne zivamandiramAM pahoMcelA che temane ja jinazAsanamAM (7) buddhabodhita siddho kahelA che 16ll
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa saMtesu niya-kuliMgiya-gihatthaliMgesu suddhapariNAmA / je siddhipurIe gayA sa-anna-gihiliMgasiddhA te // 17 // bhAvArtha-je sAdhuveSamAM, anyatIrthinA sAdhuveSamAM ane 2 gRhasthaveSamAM hoya ane potAnA zuddhapariNAmadvArA kevalajJAna pAmI muktipurImAM gayelA hoya te anukrame (8) svaliMgasiddha, (9) anyaliMgasiddha, ane (10) gRhasthaliMgasiddha kahevAya che // 17ii. ee savve vi puNo, keI sijjhiesu purisaliMgeNa / patte yabuddhaviyalA, ke I puNa ithiliMgeNa // 18 // nArI naro vva nivvAi, sayalanivvANakAraNatteNa / na hi mahilAsu virujjhaI, rayaNatigaM nivvuiniyANaM // 19 // bhAvArtha-A badhA siddhonA bhedomAM paNa je keTalAka puruSaliMgamAM siddha thayA hoya te (11) puruSaliMgasiddha kahevAya. pratyekabuddhane choDIne tathA upalakSaNathI zrI tIrthakarane choDIne je keTalAka strIliMge siddha thayelA hoya che, temane (12) strIliMgasiddha kahevAya che. tIrthakara tathA pratyekabuddho strIliMgamAM siddha thatA nathI. eTalA ja mATe A avasarpiNImAM je zrImallinAtha svAmI strIpaNAmAM tIrthaMkara thayA che te eka AzcaryarUpa che /18 strIo paNa puruSanI mAphaka muktinA saghaLA kAraNokSapakazreNi Adi pAmI zakatI hovAnA kAraNe mukti pAmI zake che. tethI mokSanuM nidAna-asAdhAraNa kAraNa "ratnatrayI
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa strIomAM hovAno virodha nathI // 19 // patteyabuddhajiNapahurahiyA, keI napuMsagA siddhA / egasamaeNa egAginivvuyA egasiddha tti // 20 // 10 bhAvArtha-pratyekabuddha ane zrI jinezvaradevane choDIne siddha thayelAmAM keTalAka (13) napuMsakaliMge siddha thayelA che. je napuMsako siddha thAya te kRtrima napuMsako hovA joie, paNa je janmathI napuMsaka hoya te siddha thatA nathI. eka samayamAM eka ja AtmA mokSe jAya te (14) ekasiddha kahevAya // 20 // dugamAI aTTuttarasayapajjaMtA u egasamaeNa / siddhA aNegasiddhA, saMgahaNIe jao bhaNiyaM // 21 // bhAvArtha-ekasamayamAM bethI ekaso ATha sudhI jIvo mokSe jAya te badhA (15) anekasiddha kahevAya, kAraNa ke bRhatsaMgrahaNImAM ekasamayamAM vadhumAM vadhu ekaso AThathI vadhAre mokSe na jAya tema jaNAveluM che. te pATha nIce pramANe che / / 21 / / battIsA aDayAlA, saTTI bAvattarI ya bodhavvA / vrutasIrphe jInnaDuM, Turaddiya-prakruttasayaM ca ArA aTTha ya satta ya chappaM ca, ceva cattAri tinni do ekkaM / battIsAisu samayA, niraMtaraM aMtaraM uvariM // 23 // bhAvArtha--ekeka samaye batrIsa batrIsa mokSe jAya to niraMtara ATha samaya sudhI jAya. pachI navamA samaye niyamA aMtara paDe. tevI rIte samaye samaye aDatAlIsa mokSe jAya to sAta samaya
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 vibhaktivicAra prakaraNa sudhI, sAMiTha sAMiTha jAya to cha samaya sudhI, boMtera boMtera jAya to pAMca samaya sudhI, coryAsI coryAsI jAya to cAra samaya sudhI, chas channu jAya to traNa samaya sudhI, ekaso be ekaso be jAya to be samaya sudhI, ane ekaso ATha jAya to eka ja samaye jAya. te pachInA anaMtara samaye eTale anukrame AThamA, sAtamA, chaThTho, pAMcamA, cothA, trIjA ane bIjA samaye koIpaNa jIva mokSe jAya nahi ./22-23 maMdaviuvAyaNatthaM , ee paMcadasa daMsiyA bheyA / uttarabhe yA pavisaMti, annahA Aibhe yaduge // 24 // bhAvArtha-maMdabuddhivALA jIvone samajAvavA mATe A upara jaNAvelA siddhanA paMdara bhedo batAvavAmAM AvyA che. nahitara prathama be bheda je tIrthasiddha ane atIrthasiddha che tenI aMdara ja A paMdara uttarabhedo samAI jAya che .24o have siddhano bIjo bheda je kAlasiddha te batAve che - aha paDhamasamayasiddhA-'paDhamasamayasiddhapamuhabheehiM / kAlaM paDucca muttA, aNegahA hoMti bodhavvA // 25 // bhAvArtha-vivakSita samaye jeTalA AtmA siddha thAya te badhA prathamasamayasiddha kahevAya. te vivakSita samayanI pUrve je AtmA siddha thayelA hoya te badhA aprathamasamayasiddha kahevAya. temAM je AtmAne siddha thayAne be samaya thayA hoya te basamayasiddha, traNa samaya thayA hoya te traNasamayasiddha kahevAya
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 12 ane jene saMkhyAtA samaya, asaMkhyAtA samaya ane anaMtA samaya thayA hoya te anukrame saMkhyAtasamayasiddha, asaMkhyAtasamayasiddha ane anaMtasamayasiddha kahevAya. AvA samayanA bhede karIne kAlane avalaMbI aneka prakAranA siddhanA jIvo thAya che ema jANavuM Il2pA have saMsArijIvonA bheda prabhedo batAve che - iMdiya-jAi-bhavehiM, tivihA saMsAriNo puNo jIvA / jaM bohaM pai karaNaM, tamiMdiyaM vanniyaM tattha // 26 // eyamahigicca egidiyAibhaehiM paMcahA jIvA / pharisaNamitteNa juyA, egidiya puDhavimAIyA // 27 // bhAvArtha-indriya, jAti ane bhava e traNa bhedathI saMsArijIvo traNa prakAranA che. AtmAne viSayonA jJAnamAM je asAdhAraNa kAraNa hoya arthAt jenA dvArA viSayono bodha thAya tene zrIjinezvaradevoe indriya kahela che .ra6l A indriyanI prAptinA AdhAre ekendriya, beindriya vagere bhedathI jIvo pAMca prakAranA che. kevaLa sparzanA indriyavALA ekendriya jIvo che ane tenA pRthvI Adi aneka prakAra che // 27ii teNa ya rasaNeNa ya, saMgayA u beiMdiyA kimippamuhA / eehiM saghANehiM, tiiMdiyA kIDiyApuvvA // 28 // . rUpiye puo B /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 vibhaktivicAra prakaraNa cauriMdiyA sameyA, tehiM sanettehiM makkhiyAmukkhA / paMciMdiyA imehiM, savaNasaNAhehiM maNuyAI // 29 // bhAvArtha-te sparzanA indriyanI sAthe rasanA-jillA IndriyathI yukta be indriyavALA karamiyA pramukha beindriya jIvo che. ane te be indriyonI sAthe trIjI ghrANa-nAsikA indriyavALI kIDIyo vagere te indriya jIvo che ra8 AMkhonI sAthe pUrvanI traNa indriyavALI mAkhI vagere caurindriya jIvo che. ane te cAra indriyanI sAthe pAMcamI zravaNa-kAna indriyavALA manuSya vagere paMcendriya jIvo che .2aa jAtinA yoge saMsArijIvonA cha bhedo jaNAve che - jAI puNa sAmannaM bhannai, taM 1paIya chavvihA jIvA / puvI-nana-gaUT-mAruca-varasmarU-tamAmerUrdiArUpa - bhAvArtha-jAti to sAmAnyane kahevA che ane te sAmAnyavivakSita samUhAtmaka sAmAnya-ahIM cha prakAranA jIvomAM raheluM hovAthI pRthvI-pANI-agni-vAyu-vanaspati ane trasakAyanA bhedathI jIvo cha prakAranA jANavA /30mI pRthvIkAyAdi chakAyanA jIvonI paraspara bhinnatA batAve che - nInimajJAna-ravA-pitta-tatta-tara-tasAduM nANattaM nAyavvaM, puDhavIkAyAikAyANaM // 31 // 2. paya B / 2. 0B ( rU. 0ccepa B /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 vibhaktivicAra prakaraNa bhAvArtha-pRthvIkAyanuM pANImAM DUbavuM-nIce besI javuM, aplAyanuM dravatA-naramapaNuM, teukAyanuM uSNatA-garamapaNuM, vAukAyanuM calatva-asthirapaNuM, vanaspatikAyanuM pANI upara taravApaNuM ane trAsakAyanuM spandana, halana, calana ane palAyanAdi kriyApaNuM. A rIte chae kAyanA jIvonuM paraspara bhinnatva jANavuM 31aaaa TAsakAyanuM jIvatva sarvagrAhyA hovAthI te sivAyanA pRthvIkAya Adi pAMcanuM jIvapaNuM siddha karatAM jaNAve che ke - iha tasakAyaM pAyaM, jIvatteNaM pavajjae savvo / na u puDhavAI paMca vi, sAhijjai teNa taM tesiM // 32 // bhAvArtha-A jagatamAM prAyaH saghaLA ya loko trasakAyane to potAnI mAphaka sukha duHkhano anubhava karatAM joine tathA -spandana, halana, calana ane palAyanAdi kriyA karatAM joIne tenA jIvapaNAno svIkAra kare che. arthAt temAM jIva rahelo che ema mAne che. parantu pRthvIkAyAdi pAMcamAM jIva rahelo hovAnuM mAnatA nathI. eTale trasakAyane choDIne bAkInA pRthvIkAyAdi pAMcamAM jIvapaNuM siddha karavAmAM Ave che . 32 maMsaMkuro iva samANajAirUvaMku rovalaM bhAo / puDhavIvihumalavaNovalAdao hu~ti saccittA // 33 // bhAvArtha-pRthvI, paravALA, lavaNa-mIThuM ane patthara vagere pRthvIkAyomAM mAMsanA aMkurAvALA harasanA masAnI peThe sarakhI jAtinA aMkurAnI utpatti hovAthI te sacitta eTale jIvavALA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 . vibhaktivicAra prakaraNa hoya che. pRthvIkAyamAM jIvatvanI siddhi mATe A gAthA zrIsamayasundarajI upAdhyAye potAnA vizeSasaMgrahamAM ApelI che ane tyAM te gAthAnI TIkAmAM AvA prakArano prayoga ApavAmAM Avyo che. 'vetanA vidunivapinAyiH svAzrayasthA: pRthivIvikArAH samAnajJAtIyAGkarotpattimattvAt arthovikArAGkaravat' sarakhI jAtinA aMkurAnI utpatti hovAthI svasthAnamAM rahelA paravALA lavaNa ane pASANAdi pRthvInA vikAro jIvavALA che. zrIpaMcavastukanI TIkAmAM paNa Aja pramANe pRthvIkAyamAM jIvanI siddhi karavAmAM AvelI che. vaLI jIvanuM sAmAnya lakSaNa-upayoga, yoga, adhyavasAya, mati ajJAna, zruta ajJAna, acakSudarzana, ATha prakAranA karmano udaya tathA baMdha, lezyA, zvAsocchavAsa tathA kaSAyapaNuM jema bIjA trasajIvomAM spaSTapaNe dekhAya che tema ahIM pRthvIkAyAdi pAMcamAM paNa aspaSTapaNe raheluM che. jema koI jIve bijorAthI mizrita madirApAna karyuM hoya ane tethI pittodayanA yoge tenuM mana AkuLavyAkula thavAthI ane chevaTe mUcha pAmavAthI tenAmAM avyakta cetanA hovA chatAM bahAra spaSTapaNe cetanA nahi dekhAvAthI tenAmAM cetanA-jIvapaNuM nathI ema kahevAya nahi, tevI ja rIte pRthvIkAyamAM paNa aspaSTa cetanA hovAthI te cetanA na dekhAvA chatAM paNa tenAmAM cetanA rahelI che ema mAnavuM joIe. koI kaheze ke-madirApAna karelAmAM to mUchavasthAmAM paNa zvAsocchavAsarUpa aspaSTa cetanAnuM cihna che, jayAre pRthvIkAyamAM to tevuM zvAsocchavAsAdi
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa rUpa cihna dekhAtuM nathI tenuM kema? to tenA uttaramAM jaNAvavAnuM ke jyAre zrI gautamasvAmI mahArAjAe bhagavAnane prazna karyo che ke-he bhagavaMta ! pRthvIkAyanA jIvo zvAsocchavAsa le che ane mUke che ke nahi ? tenA uttaramAM bhagavAne jaNAvyuM che ke pRthvIkAyanA jIvo satata zvAsocchuvAsa le che ane mUke che. A uparathI sarvajJonA kahevA mujaba pRthvIkAyamAM paNa avyakta cetanAnuM cihna zvAsocchavAsa che. koI kaheze ke patthara vagere pRthvIkAya kaThina che temAM jIva kyAMthI hoya? to tenA uttaramAM paNa jaNAvavAnuM ke jema manuSyanA zarIramAM rahelA hADakAM paNa kaThaNa che chatAM jema manuSyamAM cetanapaNuM che, tema pASANAdi kharapRthvIkAyamAM paNa cetanapaNuM che 33 pRthvIkAyamAM jIvatvanI siddhi karyA pachI have aplAyamAM jIvatva siddha kare che - bhUmikkhayasAhAviyasaMbhavao dadduro vva jalamuttaM / ahavA maccho vva sahAvavomasaMbhUyapAyAo // 34 // bhAvArtha-jema deDakAo bhUmi khodIne svAbhAvika rIte bahAra nIkaLavAthI te sacetana-jIvavALA che tevI rIte pANI paNa pRthvImAMthI svAbhAvika rIte nIkaLatuM hovAthI te paNa sacetana che. athavA jema mAchalAM svAbhAvika rIte AkAzamAMthI paDe che ane te sacetana che tevI rIte pANI paNa svAbhAvika rIte AkAzamAMthI paDatuM hovAthI sacetana che. tathA tarata ja utpanna thayelA kalala-avasthAvALA hAthInuM zarIra drava hovA
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 vibhaktivicAra prakaraNa chatAM paNa te jema sacetana che, tathA tarata ja mUkelA pakSInA iMDAmAM paNa dravarasa hovA chatAM te jema sacetana che, tevI rIte pANI paNa drava hovA chatAM te sacetana che. pRthvInA jIvatvanI siddhimAM jIvanA lakSaNa vagere dvArA je je yuktio jaNAvavAmAM AvI che te te yuktio aplAya, teukAya, vAukAya ane vanaspatikAyamAM paNa samajI levI 134|| saMsArijIvonA trIjA tathA cothA bheda teukAya ane vAukAyanA jIvatvanI siddhi - . AhArAo analo, viddhivigarovalaMbhao jIvo / aparapperiyatiriyAniyamiyadiggamaNao anilo // 35 // bhAvArtha-jema manuSyanuM zarIra AhAra karavAnA yoge vRddhirUpa vikArane pAme che, ane tethI te sacetana che. tevI rIte agnimAM paNa AhArasvarUpa lAkaDA tela vagere nAMkhavAthI vRddhirUpa vikArane pAmato hovAthI te agni paNa sacetana che. vaLI jema jvaranI uSNatA tathA jaTharAgninI uSNatA jIvanA prayogavALI hovAthI te jIvavALA zarIramAM ja hoya che. jIva vagaranA zarIramAM tAva tathA jaTharAgni hoto nathI, tevI rIte agninA zarIramAM paNa uSNatA hovAthI temAM rahelI uSNatA jIvanA prayogavALI che eTale agni paNa sacetana che.. jema gAya tathA ghoDA vagere prANIo bIjAnI preraNA vagara paNa tirhI aniyatagativALA hoya che ane tenI te prakAranI gatimAM jo koI paNa preraka hoya to te kevaLa tenA
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 18 zarIramAM rahelo AtmA che, tema vAyu paNa bIjAnI preraNA vagara tirjI aniyatagativALo hovAthI tenI te prakAranI gatimAM paNa gAya ghoDAnA zarIramAM rahelA AtmAnI peThe te vAyunA zarIramAM rahelo AtmA ja kAraNa che. tethI vAyu paNa sacetana-jIvavALo che rUpA ekendriya jAtinA pAMcamA bheda vanaspatikAyamAM jIvatvanI siddhi - namna-nara-navA-ma2UT- RUITSAra-kohallAmaya ! rogatigicchAIhiM, nAri vva saceyaNA taravo // 36 // * bhAvArtha-janma-jarA-jIvavuM-maravuM-UgavuM-caDhavuM-AhAradohada-roga ane roganI cikitsA vagerethI vanaspatikAya paNa strInI peThe, upalakSaNathI manuSyanI peThe sacetana che. ahIM -gAthAmAM lakSaNa bahu ja TUMkANamAM jaNAvela hovAthI uparanA keTalAka hetuo tathA bIjA paNa keTalAka hetuo kaMIka vistArapUrvaka nIce mujaba samajAvavAmAM Ave che. jema manuSya janma pAme che tyAra pachI tenuM zarIra bAla, yuvAna ane vRddhapaNAnA pariNAmavizeSavALuM bane che ane te cetanavALA AtmAthI adhiSThita che. eTale tenAmAM spaSTapaNe cetanA dekhI zakAya che. tevI rIte vanaspatinuM zarIra ketakIvRkSa vagere potAnA mUlamAMthI janma pAme che-utpanna thAya che. pachI bAla, yuvA tathA vRddhAvasthAvALuM paNa dekhAya che. eTale te vanaspatinA zarIramAM paNa manuSyanA zarIra jevA vikAro
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 vibhaktivicAra prakaraNa thavAthI te vanaspatinuM zarIra paNa manuSyanA zarIranI peThe jIvavAnuM che. jema manuSyanA zarIranA aMgopAMgo dinapratidina vadhe che, tema vRkSa paNa dina-pratidina aMkurA, kizalaya, pAMdaDA, zAkhA, prazAkhA ane phaLa vagerethI vadhe che. jema manuSyanA zarIramAM jJAnavALo AtmA rahelo hovAthI tenI UMghavA tathA jAgavAnI kriyA jJAnapUrvaka thAya che tevI rIte dhAtrI tathA prapunATa vagere vRkSonA pAMdaDA sUryAstasamaye paraspara bhegA thAya che ane savAramAM sUryodaye chUTA thAya che. sUryavikAsI kamalo paNa sUryAstasamaye bIDAI jAya che ane sUryodaye vikasita thAya che. eTale vanaspatimAM paNa manuSyanI mAphaka jJAnapUrvaka kriyA rahelI che. jema manuSyanA zarIranA avayava hAtha paga vagere kapAyA pachI te chUTA paDelA avayavo zoSAI jAya che tevI rIte vRkSAdinA pAMdaDA phala puSpa vagere vRkSathI chUTA paDyA pachI sUkAI jAya che. jema manuSyanA zarIrane TakAvavA mATe tathA vRddhi pamADavA mATe AhArAdinI jarUra rahe che tema vRkSAdi vanaspatine paNa TakAvavA temaja vRddhi pamADavA mATe pRthvI pANI vagere AhAranI jarUra rahe che. jema manuSyanuM zarIra sthAyI rahetuM nathI paraMtu temAM rahelA AtmAnuM jeTaluM AyuSya hoya tyAM sudhI ja rahe che, tevI rIte vanaspatinuM cetanavaMta zarIra paNa niyatakALa je vadhAremAM vadhAre dasahajAravarSano che tyAM sudhI ja te cetanAvALuM rahe che. pachI avazyameva sUkAI jAya che, eTale cetanArahita bane che. jema manuSyanuM zarIra AhAra maLe to vadhe che ane AhAranA abhAve
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 20 ghaTe che tema vanaspatinuM zarIra paNa yogya AhAranI prAptimAM vRddhi pAme che ane AhAra na maLe to hAni pAme che. jema manuSyanA zarIramAM roganA yoge tathA rasAyanAdi yogya upacAronA yoge vividhaprakAranA pheraphAro thAya che. tema vanaspatimAM paNa tevA prakAranA rogo utpanna thavAthI vRkSamAM saDI javuM, pAMdaDA kharI paDavA vagere judA judA prakAranA pheraphAro thAya che, tathA uttamaprakAranA khAtara vagere nAMkhavAthI vRkSo viziSTa phaLa ApanArA thAya che. upara jaNAvyA mujaba jIvAdhiSThita manuSyanA zarIranI peThe vanaspatimAM paNa utpattidharma, vRddhidharma, jJAnaguNa, chedAyA pachI karamAi javuM, anityatA, azAzvatA, vRddhihAni tathA vividha prakAranA pariNAmo rahelA hovAthI vanaspatimAM paNa jIva che ema sAbita thAya che ||36nA - have chavvIsamI gAthAmAM bhavanA yoge saMsArijIvano je trIjo prakAra bhava kahevAmAM Avyo hato te bhavano artha ane tenA bhedo kahevAya che - bhavasaddeNa gaI khalu, pavuccae taM paDucca caubheyA / nAraya-tiriya-na-muranAmAno baLamayapaLIyA / gA bhAvArtha--bhavazabdathI gati kahevAya che ane te gatinA yoge saMsArijIvonA nArakI, tiryaMca, manuSya ane devatA ema cAra bhedo zrI jinezvaradevonA siddhAntamAM kahelA che ||3nA nArakI Adi cAra zabdono vyutpatti artha -
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 1 vibhaktivicAra prakaraNa narayabhavA nAraiyA, tiro ya aMcaMti jeNa to tiriyA / nayakAriNo puNa narA, suTu ya rAyaMti teNa surA // 38 // bhAvArtha-je narakamAM utpanna thayelA hoya te nArakInA jIvo kahevAya. je ticcha cAle te tiryaMco kahevAya che. je nItine karanArA hoya te narA-manuSyo kahevAya che ane je sArI rIte zobhe te sura-devatA kahevAya che. ahIM je vyutpatti karavAmAM AvI che te kevala zabdanI utpattinimitte kahevAmAM AvI che. eTale vyutpattinA arthanI sarvatra saMbhavitatA nathI l38 dravyavibhaktinA jIva ane ajIva e be bhedamAMthI jIvonA bheda, prabheda kahyA pachI have ajIvanA bheda, prabheda kahe che - duvigappA u ajIvA, rUviajIvA arUviajIvA / vaNNAidhammavaMtaM, rUvaM muttattamiccattho // 39 // | bhAvArtha-dravyavibhaktinA ajIva nAmanA bIjA bhedanA be prakAra che. eka rUpIajIva ane bIjo arUpIajIva. varNagadha-rasa-sparzavALuM rUpa kahevAya ane te rUpa eTale mUrtatvaAkArapaNuM evo artha thAya ll39o. ajIvano pahelo bheda je rUpI ajIvadravya, tenA bheda tathA svarUpa - teNa visiTThA vuccaMti, rUviNo te ya poggalA ceva / ee ya khaMdhadesappaesaparamANu iya cauhA // 40 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 vibhaktivicAra prakaraNa khaMdho paDAdavayavI, deso bhAgo imassa addhAI / avibhAgo ya paeso, paramANU kevalo hoi // 41 // bhAvArtha-varNa, gandha, rasa ane sparzadharmavALA rUpavaDe viziSTa eTale sahita je ajIvadravyo hoya te rUpI ajIvadravyo kahevAya ane te rUpI avadravyo pudgalo ja che. te pudgala dravyo khaMdha, deza, pradeza ane paramANu ema cAra prakAranA che //40NI ghaNA avayavothI banela ghaTa, paTa Adi akhaMDa dravya e khabdha kahevAya. te akhaMDa paTAdi dravyono eka aDadho cotho vagere te te dravyathI chUTo paDelo agara chUTo nahi paDelo bhAga te te baMdha dravyanI apekSAye deza kahevAya. te khabdha agara dezano eka avibhAjaya eTale jenA be vibhAga na thaI zake evA ane khaMdha athavA dezathI judA nahi paDelA bhAgane pradeza kahevAya, ane tevo avibhAjyapradeza jayAre khaMdha athavA dezathI chUTo paDelo ane ekalo hoya tyAre te paramANu kahevAya T/41 ajIvanA bIjA bheda arUpI ajIvadravyanA bhedo - dasahA arUviNo puNa, dhammAdhammaMbarANi tinni tihaa| khaMdhA desa paesA, addhA samao ya iya davvaM // 42 // bhAvArtha - arUpI ajIvadravyo-dhamastikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kAla ema-cAra che, ane te paikI pahelA traNanA khaMdha, deza ane pradeza ema traNa traNa bhedo hovAthI te traNanA nava bheda ane addhA-samayarUpa
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 vibhaktivicAra prakaraNa kAla e eka ja vartamAnarUpa hovAthI te eka, ema arUpI ajIvadravyanA kula daza bhedo che. jema pagalAstikAyanA dravyo dareka judA judA hovAthI ane aneka avayavonA banelA hovAthI te judA judA skandhI tarIke kahevAya che. temaja te dravyomAMthI chUTA paDelA agara chUTA nahi paDelA avayavone te te dravyonI apekSAe dezo kahevAya che. jyAre dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya e evA dravyo che ke-je ekeka akhaMDa avayavIdravya che, paraMtu tenA vibhAgo kadI paNa thatA nathI. dharmAstikAya ane adharmAstikAya, lokAkAzanA pradeza jeTalA asaMkhyAtapradezavALA che ane te lokane vyApIne rahelA che. eTale tenA dezo hoI zakatA nathI. parantu buddhithI kalpelA be pradezavALA traNa pradezavALA vagere vibhAgone dezo kahevAmAM Ave che. ane tenA asaMkhyAtapradezo hovAthI pradeza to hoI zake che. AkAzAstikAya paNa anantapradezavALo ekaakhaMDaavayavIdravya hovA chatAM paNa dhamastikAya, adharmAstikAya, jIva, pudgala ane kAla e pAMca dravyanA AdhArarUpa tenA eka vibhAgane lokAkAza, ane te pAMce dravyanA abhAvavALA bIjA vibhAgane alokAkAza kahevAmAM Ave che, chatAM paNa pudgala dravyonI mAphaka tenA deza pradezo hoI zakatA nathI, paraMtu dharmAstikAyAdinI mAphaka buddhi-parikalpita ja deza ane pradezarUpa vibhAgo samajavA. A rItie A traNe arUpI ajIvadravyonA vibhAgonI vyavasthA karavAmAM AvI che 4rA/
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 24 vibhaktino cotho bheda je kSetravibhakti, tenA bhedo tathA svarUpa - vimatta DA, tA-visAvya-sAUiT | ThANaM paDucca khettaM, logo paMcatthikAyamao // 43 // bhAvArtha sthAna, dizA, dravya ane svAmInA bhede karIne kSetravibhaktinA cAra prakAra che. sthAnane AzrayI kSetrakSetravibhakti paMcAstikAyamaya eTale dhamastikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya ane pagalAstikAyamaya cauda rAjalokapramANa kSetraloka jANavo ||43ii. kSetralokanuM svarUpa - vaisAhaTThANaTThiya-kaDitthakarajuyalapurisasaMThANo / caudasarajjU ucco , pihalo egAisattaMtA // 44 // tiriyaM cauro dosu cha, dosaM aTTha dasa ya ekkekke / bArasa dosu solasa, dosuM vIsA ya causuM tu // 45 // puNaravi solasa dosuM, bArasa dosuM tu huMti nAyavvA / tisu dasa tisu aTTha, cchA ya dosuM tu cattAri // 46 // bhAvArtha-A kSetraloka vaizAkhasthAnasthita-be paga pahoLA karIne UbhelA ane be bAju keDa upara be hAtha rAkhIne rahelA puruSanA AkAra jevo caudarAjapramANa UMco ane judA judA sthaLe ekathI sAtarAjapramANa pahoLo che 44ll
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 vibhaktivicAra prakaraNa cauda rAjalokapramANa UMco loka kyAM kyAM keTalo pahoLo che te jaNAvavA mATe caudarAjanI UMcAinA ekekarAjanA cAra cAra vibhAga jene zAstramAM khAMDavA kahevAmAM Ave che tevA chappana vibhAgo karI dareka khAMDave ekarAjanA cAra cAra vibhAganA hisAbe keTalA khAMDavAnI pahoLAI che te batAvAya tirthAlokanA madhyabhAgamAM jyAM cAra cakapradezo che. tyAMthI UMce prathama be khAMDavA' cAra khAMDavApramANa pahoLA che. tyAra pachI "be khAMDavA" che khAMDavApramANa pahoLA che. A pramANe AgaLa AgaLa "eka khAMDavo' ATha--- khAMDavApramANa, "eka daza-khAMDavApramANa, "be" bArakhAMDavApramANa, "be" sola-khAMDavApramANa, "cAra' vIsakhAMDavApramANa, "be" sola-khAMDavApramANa, "be bAra khAMDavA pramANe, "traNa" daza-khAMDavApramANa, "traNa AThakhAMDavApramANa, "" cha-khAMDavApramANa ane "be cArakhAMDavApramANa pahoLA che /45-46ll lokanA madhyabhAgathI uparanA bhAganI pahoLAi batAvyA pachI have nIcenA bhAganI pahoLAi batAve che - oyariya loyamajjhA, cauro cauro ya savvahiM neyA / tiga tiga duga duga, ekkekkago ya jA sattami puDhaviM // 47 // bhAvArtha-lokanA madhyabhAgathI eTale cakapradezathI nIce sAtamI nArakI sudhIno bhAga je sAta rAjaloka pramANa che
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 26 ane jene adholoka kahevAmAM Ave che te adholokanA prathama 'cAra khAMDavA' cAra-khAMDavApramANa pahoLA che tyApachI kramasara nIce nIce cAra cAra khAMDavA sarvatra eTale banne bAju traNa, traNa, be, be, eka ane eka khAMDavApramANa pahoLA che. eTale bIjA 'cAra khAMDavA' daza-khAMDavApramANa, trIjA 'cAra khAMDavA' sola-khaMDavApramANa, cothA 'cAra khAMDavA' vIsa-khAMDavApramANa, pAMcamA 'cAra khAMDavA' covIsa-khAMDavApramANa, chaThThA 'cArakhAMDavA' chavvIsa-khAMDavApramANa ane sAtamA 'cAra-khAMDavA' aThThAvIsa-khAMDavApramANa pahoLA che. eTale sAtamI nArakInI pRthvI sAta rAjapramANa pahoLI jANavI 47thI www UrdhvalokamAM kayA devaloke keTalI pahoLAi che te tathA rucakapradezathI kayo devaloka keTalo UMco che te batAve che - - tiriyaM cauriccAI, ruyagAo jAva siddhikhettaM tu / evaM ca baMbhaloe, paNa rajjU huMti vittharao // 48 // IsANaMmi divaDDhA, aDDhAijjA ya rajju mAhiMde | paMceva sahassAre, cha accue satta logaMte // 49 // bhAvArtha-'tariya varaghvAr' e 45-46 gAthAmAM lokanI UMcAImAM judA judA khAMDavAnI je je pahoLAi batAvavAmAM AvI che te rucakapradezathI-tiAlokathI zarU karIne UrdhvalokamAM sAtamA rAjanA aMte AvelA siddhikSetra sudhInI jANavI. A pramANe tirhAlokathI vadhatI pahoLAi pAMcamA brahmadevaloke pAMcarAjapramANa vistAravALI thAya che / / 485
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 vibhaktivicAra prakaraNa cakapradezathI doDharAjapramANa UMce jaie eTale izAna devaloka Ave che. ahIM ekalo izAna kahela che paraMtu saudharma ane izAna, dakSiNa uttara samazreNimAM rahelA hovAthI saudharma ane izAna banne doDharAjapramANa UMce jANavA. tevI rIte cakapradezathI aDhIrAja UMce gayA pachI mAhendra devaloka Ave, pAMcarAjapramANa UMce sahastrAra, cha rAjapramANa UMce azruta ane sAtarAjapramANa UMce lokano anta Ave, tyAra pachI alokanI zarUAta thAyava //4 lokanA adholokAdi traNa prakAra ane te darekamAM rahela vastu batAvavAmAM Ave che - eso ya ahologAibheyao bhAsio tihA samae / ahalogo sattaviho rayaNapahApuDhavimAIo // 50 // duguNAduguNapavitthara dIvudahi asaMkhayA tiriyaloe / kappA gevijjANuttarANi sivamuDalogo tti // 51 // bhAvArtha-zAstramAM A caudarAjapramANa lokane adho, tirtho ane Urdhva e traNa bhedathI traNa prakArano kahelo che. adholoka ratnaprabhA, zarkarA prabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA dhUmaprabhA, tama prabhA ane tamAma prabhA e sAtanarakanI 1. ahIM je cakathI pAMcarAja UMce sahAra ane charAja UMce azruta kahevAmAM Avela che tenA badale sonAni nAmanA granthanI 15mI gAthAnA uttarArdhamAM vattari sahassAre pADavu satta note / cArarAja UMce sahasAra ane pAMcarAja UMce azruta jaNAvela che te matAntara jANavo. (A pATha barAbara lAge che.)
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 vibhaktivicAra prakaraNa pRthvInA yoge sAtaprakArano che, arthAt sAte nArakI adholokamAM AvI che. ahIM apolokamAM kevala sAtanArakI kahevAmAM AvI che, paraMtu bhavanapatidevonA bhavano paNa adholokamAM hoya che ema samajI levuM / pavano tiSNulokamAM vacamAM lAkhajojana lAMbo ane pahoLo goLathALInA AkAre jaMbUdvIpa che. tene vIMTAine tenAthI bamaNA vistAravALo eTale be lAkhajo jana pahoLo valayanA AkAravALo lavaNasamudra che. tyArapachI te samudrane vIMTAine tenAthI bamaNA vistAravALo dhAtakIkhaMDa che. tyAra pachI tenAthI bamaNA vistAravALo kAlodadhisamudra che. tenAthI AgaLa bamaNA bamaNA vistAravALA anukrame dvIpa ane samudra ema asaMkhyAtA dvIpo ane samudro che. chellA asaMkhyAta koTAkoTi jo jananA vistAravALo svayaMbhUramaNa samudra che. ahI ticchalokamAM asaMkhyAtA dvIpasamudro kahevAmAM Avyo che. parantu vyantaradevonA sthAno tathA sUrya, candra, graha, nakSatra ane tArAnA vimAno paNa tiSNulokamAM AvelA che e upalakSaNathI samajI levuM. UrdhvalokamAM bAra devaloka, nava raiveyaka, pAMca anuttara vimAna ane siddhazilA AvelI che traNe lokamAM ekendriyAdi jIvonuM sthAna - egidiya paMciMdiya, uDDe ya ahe ya tiriyaloe ya / vigaliMdiyajIvA puNa, nAyavvA tiriyalogammi // 52 //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 vibhaktivicAra prakaraNa bhAvArthaekendriya ane paMcendriya jIvo Urdhva, adho ane ti ema traNe lokamAM hoya che. vilendriya eTale beindriya, te indriya ane caurindriya jIvo to tiSNulokamAM jANavA. ahIM vikasendriya jIvo ekalA tiskRlokamAM kahelA che, parantu adholokamAM kubaDIvijaya ke je samabhUlA pRthvIthI hajArajojana nIce che tyAM, tathA UrdhvalokamAM pAMDukavananI vAvaDIomAM paNa vikalendriya jIvo hoya che. te sthAna ghaNuM alpa hovAthI ahIM tenI vivakSA karI lAgatI nathI parA have traNelokamAM cha javanikAyanA jIvo kyAM kyAM hoya te batAve che - savve jIvanikAyA, havaMti nissaMsayaM tiriyaloe / bAyarate uvirahiyA, ahalo e uDDaloe ya // 53 // bhAvArtha-sarve jIvanikAya eTale pRthvIkAya, aSkAya, teukAya, vAukAya, vanaspatikAya ane trasakAyanA jIvo niHzaMkapaNe tithyalokamAM hoya che, ane bAdaratejaskAyarahita bAkInI nikAyanA jIvo Urdhvaloka ane adholokamAM hoya che. kevala bAdaratejaskAyanuM sthAna tirthAloka che. temAM paNa pistAlIsa lAkha jojanapramANanuM manuSyakSetra ja che. te sivAya bIjA koI sthAnamAM bAdara tejaskAyanA jIvo hotA nathI pa3I. cAregatinA jIvo adholokAdi traNamAM kyAM ane kyA kyA utpanna thAya che te batAve che -
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa jAyaMti aholoe, bhavaNavaI nArayA tirikkhA ya / vaMtara-tiriccha-mANusa-joisiyA tiriyalogammi // 54 // vemANiyA ya tiriyA ya, uddaloge lahaMti uppattiM / tattheva ya vijjaMte, iMdiya-jAI-bhavAIyA // 55 // bhAvArtha-adholokamAM bhavanapatidevo, nArakIo ane hajArajojana UMDA ane samudromAM matsya vagere tiryaMco utpanna thAya che. ane viSNulokamAM vyantara-vANavyantara devo, tiryaMco, manuSyo ane jyotiSa devo-sUrya, candra, graha, nakSatra ane tArA-utpanna thAya che .pa4ll UrdhvalokamAM vaimAnikadevo bAradevaloka, navaraiveyaka ane anuttaravimAnamAM tathA tiryaMco pAMDukavananI vAvaDIomAM utpanna thAya che. upara indriya, jAti ane bhava e traNa prakAranI saMsArIjIvonA je traNabhedo batAvavAmAM AvyA che te traNe prakAranA saMsArIjIvo A adho, ticcha ane UrdhvalokamAM ja hoya che. te sivAya bIje eTale lokanI bahAra alokamAM hotA nathI pANI have caudarAja pramANa kSetralokamAM dharmAstikAyAdi pAMca ajIvadravyonuM sthAna batAvavAmAM Ave che - dhammAdhamma-nabho-poggalA u, savvattha saMti logammi / kAlo narakhette cciya, diNayarakiriyAbhivaMgu tti // 56 // jo vattaNAsarUvo, mANusakhettA bahiM pi kila kAlo / so taggayavatthUNaM, pajjAo na u puDho davvaM // 57 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 vibhaktivicAra prakaraNa bhAvArtha--dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane pudgalAstikAya e cAra ajIvadravyo to caudarAjalokamAM sarvatra che, ane merunI AsapAsa pharavAnI sUryanI gatikriyAthI mapAto samayAvalikAdi kAla tiskRlokamAM kevala pistAlIsalAkhajojananA parimANavALA manuSyakSetramAM ja hoya che pI. je vartanArUpa kAla che te to manuSyakSetranI bahAra paNa che, arthAt cauda rAjalokamAM che, ane te vartanArUpa kAla lokamAM rahelA dravyonA paryAyarUpa hovAthI tene judA dravya tarIke zAstramAM gaNavAmAM Avela nathI //pA. kSetravibhaktino dizA tathA dravyane AzrayI bIjo tathA trIjo bheda jaNAvavAmAM Ave che - uddissa disaM khettaM, puvvakkhettAiyaM samakkhAyaM / davvaM Asajja puNo, sAlikkhettAiyaM bahuhA // 58 // bhAvArtha-dizAne uddezIne jyAre kSetranI vivakSA karavAmAM Ave tyAre pUrvAdidizAmAM rahelA kSetro pUrvakSetra, pazcima kSetra vagere kahevAya che. kSetramAM rahelA dravyane uddezIne jyAre te kSetranI vivakSA karavAmAM Ave tyAre zAli, ikSu vagere dravyanA yoge zAlikSetra, izukSetra vagere kahevAya che ane te aneka prakAranA hoya che pa8 kSetranA svAmInI apekSAye kSetravibhaktino cotho bheda kahevAmAM Ave che -
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa - sAmiNamavekkha khettaM, saMlattaM devadattattAI / ahavA khettaM duvihaM AriyakhettaM ca iyaraM ca // 59 // bhAvArtha-kSetranA mAlikanI apekSAe te kSetra tenA mAlikanA nAmathI devadattakSetra, yajJadattakSetra vagere kahevAya che. athavA kSetramAM rahenAra manuSyonI apekSAe paNa kSetra be prakAranA kahelA che. jemAM Aryaloko rahe che tene AryakSetra ane jemAM anAryaloko rahe che tene anAryakSetra kahevAmAM Ave che pahelA AryakSetranI saMkhyA, nAma tathA nagarI jaNAvAya che - battIsasahassAI chakkhaMDe bhArahammi desANaM / tesu ya majjhimakhaMDammi AriyA saDDapaNavIsA // 60 // rAyagiha magaha1 caMpA aMgAra taha tAmalitti vaMgA ya3 / kaMcaNapuraM kaliMgA4 vANArasi( sI) ceva kAsI ya5 // 61 // sAeya kosalA6 gayauraM ca kuru7 soriyaM kusaTTA ya 8 / kaMpillaM paMcAlA 9 ahichattA jaMgalA ceva 10 // 62 // bAravaI ya suraTThA11 mihila videhA ya12 vaccha kosaMbI13 / naMdiuraM saMDibbhA 14 bhaddilapurameva malayA ya 15 // 63 // vairADa va (ma)ccha16 varaNA acchA17 tahamattiyAvai dsnnaa18|| sottImaI ya ceI 19 vIyabhayaM siMdhusovIrA 20 // 64 // mahurA ya sUraseNA21 pAvA bhaMgI ya22 mAsapuri(rI) vttttaa23| sAvatthI ya kuNAlA24 koDIvarisaM ca lADhA ya25 // 65 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 vibhaktivicAra prakaraNa seyaviyA vi ya nayarI keyaiaddhaMca 25.1/2 AriyaM bhaNiyaM / jatthuppatti jiNANaM, cakkINaM rAmakaNhANaM // 66 // bhAvArthajaMbUdvIpanI aMdara AvelA bharatakSetramAM cha khaMDo che. te cha khaMDamAM batrIsa hajAra dezo che. te bharatakSetranA cha khaMDomAMnA madhyakhaMDanA sADIpacIsa dezamAM AyoM rahetA hovAthI te sADI pacIsa dezo AryakSetra kahevAya che ||6vA magadhadeza, rAjagRhI nagarI 1, aMgadeza, caMpAnagarI 2, viMgadeza, tAmralimInagarI 3, kaliMgadeza, kaMcanapura nagara 4, kAzIdeza, vANArasI nagarI 5, kozala deza, sAketa nagara 6, kurudeza, gajapuranagara 7, kuzAvartadeza, saurikanagara 8, paMcAladeza, kAmpityanagara 9, jaMgaladeza, ahichatrA nagarI 19, saurASTradeza, dvAravatI (dvArakA) nagarI 11, videhadeza, mithilAnagarI 12, vatsadeza, kauzAmbInagarI 13, zAlyideza, nandipura nagara 14, malayadeza, bhakilapuranagara 15, vaccha (masya) deza, vairATanagara 16, 1acchadeza, varaNA nagarI 17, dazANadiza, mRttikAvatI nagarI 18, cedIza, zuktimatInagarI 19, sinthasauvIradeza, vItabhayanagara 20, zUrasenadeza, mathurAnagarI 21, bhaMgadeza, pAvApurInagarI 22, vartadeza, mAsapurInagarI 23, kuNAladeza, zrAvastI nagarI 24, lATadeza, koTavarSanagara 25, aDadho kekayadeza, ane jaitAmbikA nagarI. A sADI pacIsa dezone AryakSetro 1. A sthaLe anyatra varaNadeza ane acchAnagarI A pramANe paNa che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 34 1kahelA che. je kSetramAM zrI jinezvaradevo, cakravartIo, baladevo tathA vAsudevo utpanna thAya che te kSetrone AryakSetro kahevAmAM Ave che 6 1 thI 66lii. anArya dezonI saMkhyA ane keTalAkanA nAmo tathA anAryamanuSyanuM svarUpa jaNAvavAmAM Ave che - egattIsasahassA, navasayacausattarA tahA addhaM / chasu khaMDesu jaNavayA, aNAriyA ettiyA nAma // 67 // saga-javaNa-sabara-babbara-kAya-muruMDoDDa-goDDa-pakkaNayA / 2aravA(bA )ga-hUNa romasara ya)-pArasa-khasa-khAsiyA ceva / / 68 // DoMbilaya-lausa-vu(bu)ksa-bhilaMdha4-puliMda-kuMca-bhamararuyA / 5koMcA ya cINa-cuMcuya-mAlava-damilA-kulagghA ya // 69 // kaikaya kirAya hayamuha, kharamuha taha turaga-meMDhagamuhA yaM / hayakannA gayakannA, anne ya aNAriyA bahave // 7 // pAvA payaMDadaMDA, aNAriyA nigghiNA niraNutAvI / dhammo tti akkhArAiM, jesu na najjaMti sumiNe vi // 71 // bhAvArtha-bharatakSetranA cha khaMDamAM upara jaNAvelA sADI pacIsa Aryadizo sivAyanA bAkInA ekatrIsahajAra navaso 1. A deza tatha nagara nagarIonA nAmomAM bIje sthaLe keTalAka nAmomAM 3232 hepAya che te matAnta2 vo. 2. aruvAga A / 3. Duvilai-la0 . A / 4. 0sa-pu0 A / 5. kuMcAi (kuMcA ya) cINa cAbhuya A /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 vibhaktivicAra prakaraNa ne sADI cammotera dezo anAyathI vaselA che, tethI te anAryakSetro kahevAya che. te anAryakSetronA ATalA prasiddha nAmo che .67ii. zaka, yavana, zabara, barbara, kAya, mujhaMDa, u, gau, pakkaNaka, arabAga (arabadeza), hUNa, romasa, (romakaromadeza), pArasa, khasa, khAsika, Dombilaya, lakuza, bukkasa, bhila, azva, pulindra, kuMca, bhramaraca, krauMca, cIna, cuMka, mAlava, draviDa, kulAI, keka, kirAta, hayamukha, kharamukha, turagamukha, meMDhakamukha, hayakarNa ane gajakarNa, ATalA zAstra prasiddha nAmo che. A sivAya bIjA paNa ghaNA anAryadizo che 68 thI 70nA A anAyo pApakarmane karanArA, ugrapaNe mana, vacana ane kAyAnA azubhavyApAravALA, pApanI nindArUpa dhRNAvagaranA ane pApanA pazcAttApa vagaranA hoya che. tathA dharma e nAmano zabda svapramAM paNa teone jANavA maLato nathI /71lI jambudvIpanA bharata sivAya Arya anAryano vibhAga bIje kyAM kyAM hoya ane kyAM na hoya te jaNAve che - evaM caubharahesuM, paMceravaesu vijayasapaTThisae / mihuNagabhUmIsu puNo, na hoi desAipavibhAgo // 72 // 2. 06g B /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 36 bhAvArtha-jambudvIpanA bharatanI mAphaka dhAtakIkhaMDa tathA puSkarAInA baLe eTale cAra bhAratamAM tathA jambudvIpanA eka, dhAtakIkhaMDanA be tathA puSkarAInA be ema pAMca airavatamAM tathA jambudvIpanA eka mahAvidehanI batrIsa vijayo, dhAtakIkhaMDanA be mahAvidehanI cosaThavijayo ane puSpArAdhanA be mahAvidehanI cosaThavijayo ema kula ekaso sATha vijayomAM upara jaNAvyA mujaba Arya ane anAryadezonI vyavasthA jANavI. A aDhIdvIpanA je kSetromAM kevalayugaliko ja sadAne mATe hoya che, te kSetromAM dezAdino vibhAga nahi hovAne lIdhe tyAM Arya ke anArya evI koI vyavasthA hotI ja nathI //72ll khettaM samattamevaM kAlavibhattI bhaNijjae ahuNA / -~-eso ya tippayAro, aIyakAlAIo neo // 73 // | bhAvArtha-A prakAre kSetravibhaktinuM varNana pUrNa karyA pachI have kAlavibhakti kahevAmAM Ave che. te kAlavibhakti atIta, vartamAna ane anAgatakAla ema traNa prakAranI jANavI //73ii. atIta, vartamAna ane anAgata e traNakAlanuM parimANa - . tattha aIo kAlo, pannatto'NaMtapoggalAvatto / samao ya vaTTamANo, aNAgao tIyaNaMtaguNo // 74 // bhAvArtha-kAlanA traNabhedamAM atItakAla ananata pudgalaparAvartano kahyo che, vartamAnakAla eka samayano kahyo
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 vibhaktivicAra prakaraNa che ane anAgatakAla atItakAla karatAM anaMtaguNo kahyo che I74o. bIjI rItie kAlanA be prakAra - osappiNi-ussappiNirUvo, ahavA duhA havai kAlo / ekkekassa pamANaM, dasakoDAkoDI ayarANaM // 75 // bhAvArtha--athavA avasarpiNI ane utsarpiNIsvarUpa be prakArano kAla hoya che. te ekekanuM pramANa dazakoDAkoDI sAropamanuM che. arthAt avasarpiNIno kAla dazakoDAkoDI sAgaropama che ane utsarpiNIno kAla paNa teTalo ja che II7pI-- avasarpiNInA cha ArA ane tenA nAmo - sUsamasusamA1 susamA2 sUsamadusamA ya3 dusamasusamA y4| dusamA 5 dUsamadusamA 6 osappiNie arA cha tti // 76 // bhAvArtha-avasarpiNInA sUsamasusamA 1, susamA 2, susamadusamAM 3, dusamasusamAM 4, dusamAM 5 ane dUsamadusamA 6, nAmanA cha ArA che 76ll sUsamasusamAM nAmanA pahelA ArAnuM svarUpa - sAgarakoDAkoDIcaukkamANimmi paDhamaarayammi / AIe mihuNayanarA, kosatiguccA tipaliyAU // 77 // 1. anuyogadvAramAM atIta ane anAgatakAlane sarakhA tathA bhagavatIjImAM atIta karatAM anAgatakAlane samayAdhika jaNAvela che, te apekSita jANavuM.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38, vibhaktivicAra prakaraNa tesiM punnanihINaM, payaNukasAyANa saggagAmINaM / uvabhogaparIbhogA, dasavihakappahu me hito // 78 // bhAvArtha-sUsamasusamA nAmano pahelo Aro cAra koDAkoDI sAgaropamapramANa kAlano che. temAM yugaliyA manuSyo hoya che ane te ArAnI zarUAtamAM yugaliyAnA zarIranI UMcAI traNa gAunI ane AyuSya traNapalyopamanuM hoya che. puNyanA nidhAna, alpa kaSAyavALA ane svargagAmI evA te yugaliyAone upabhoga ane paribhoga-khAvA pIvA, paheravA mATe vastra ane rahevA mATe makAna vagerenI sAmagrI daza prakAranA kalpavRkSadvArA prApta thAya che .77-78 - te kalpavRkSonA tathA tenAthI prApta thatI vastuonA nAma - mattaMgayA ya1 bhiMgAra tuDiyaMgA3 dIva4 joi5 cittaMgA6 / cittarasA7 maNiyaMgA8 gehAgArA9 anigaNA ya10 // 79 // mairA1 bhAyaNara tuDiyANi3 dIvapaha4 ravipahA u5 mallaMca6 / bhoyaNa bhUsaNa8 giha9 cIvarANi10 kappahumesu kamA 80 // bhAvArtha-maoNga 1, bhRga 2, truTitAMga 3, dIpAMga 4, jyotiraMga 5, citrAMga 6, citrarasa 7, mayaMga 8, gehAkAra 9 ane anagna 10A kalpavRkSanA nAmo che. ane te anukrame madirA eTale madirAnA rasa jevA svAdiSTa ikSudrAkSAdino pIvAyogya rasa 1, sonA rUpA maNi vagerenA thALa kacolA vagere vAsaNo 2, vividha prakAranA vAjIMtro 3, gharanI aMdara
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 vibhaktivicAra prakaraNa dIvAnI jyotanI mAphaka prakAza 4, rAtrine viSe paNa sUryanI mAphaka prakAza pa, vividha prakAranA sugaMdhIdAra judA judA raMganA puSpo tathA puSponI mAlA 6, aneka prakAranI viziSTa rasadAra bhojananI sAmagrI 7, uttama jAtinA mugaTa kuMDala hAra vagere alaMkAro 8, rahevA mATe uttama suzobhita gharo 9 ane paheravA mATe uttama devadUSyo jevA vastro 10 Ape che II79-80nA kone kone A kalpavRkSono upabhoga hoya te jaNAve che - eesuM annesu ya, naranArigaNANa tANamuvabhogA / bhaviyapuNabbhavarahiyA, iya savvannU jiNA biMti // 81 // -- bhAvArtha-upara jaNAvelA kalpavRkSono upabhoga avasarpiNInA pahelA, bIjA tathA trIjA ArAmAM utpanna thayelA yugaliyAo tathA je je kSetromAM sadAkALa avasarpiNInA pahelA bIjA tathA trIjA ArA jevo kALa hoya tevA kSetromAM tathA chappana antarlIpamAM utpanna thatA yugalika strI-puruSo kare che, ema bhAvikapaNAthI tathA punarjanmapaNAthI rahita evA sarvajJa zrI jinezvaradevo kahe che 81. bIjA tathA trIjA ArAnA kAlanuM pramANa tathA te ArAmAM utpanna thayelA yugalikonuM zarIrapramANa ane AyuSya - duiyataiyAraesuM, tidusAgarakoDikoDimANesu / kosadugaegauccA, duegapaliyAuyA mihuNA // 82 // bhAvArtha-avasarpiNInA traNa koDAkoDI sAgaropama
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 40 pramANavALA bIjA tathA be koDAkoDI sAgaropamapramANavALA trIjA ArAmAM yugaliko anukrame utkRSTa be gAu UMcA zarIravALA ane utkRSTa be palyopamanA AyuSyavALA tathA utkRSTa eka gAu UMcA zarIravALA ane utkRSTa eka palyopamanA AyuSyavALA hoya che IITarA trIjA ArAnA paryanta thanArA bhAvonuM svarUpa - taiyAragapajjaMte, kappatarU jaMti huMti (hoti) paDhamajiNo / rajjaThiI loyaThiiM, dhammaThiI so ya daMsei // 83 // bhAvArtha-trIjA ArAnA chellA bhAgamAM kalpavRkSo jatA rahe che, eTale potapotAnI ApavA lAyaka vastuo ApatA baMdha thaI jAya che ane prathama tIrthaMkara utpanna thAya che. te prathama tIrthakara rAjyasthiti-rAjyavyavasthA, lokasthiti-lokavyavahAra ane dharmasthiti-dharmanI vyavasthA batAve che ll83 cothA ArAnA kAlanuM tathA manuSyonA zarIranuM ane AyuSyanuM pramANa vagere - jalanihikoDAkoDI, bAyAlIsAe vAsasahassehiM / UNA mANaM arayassa, dusamasusamAbhihANassa // 84 // tattha narA paNadhaNusayauccA culasIipuvvalakkhAU / dhannAduvabhogaparA, taheva tevIsajiNabhAvo // 85 // bhAvArtha-dusamasusamAM nAmanA cothA ArAnuM kAlapramANa betAlIsa hajAra varSa jUnI eka koDAkoDI sAgaropamanuM che. te
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 vibhaktivicAra prakaraNa ArAmAM manuSyo vadhumAM vadhu pAMcaso dhanuSa UMcAza2I2vALA tathA corAsIlAkhapUrvanA AyuSyavALA ane dhAnya vagerenA AhArano upabhoga karanArA hoya che. vaLI te cothA ArAmAM bAkInA trevIsa tIrthaMkaronI utpatti thAya che 584-85 / / pAMcamA ArAnuM kAlamAna tathA manuSyonuM svarUpa igavIsavAsasahasappamAe paMcame narA arae / sattakaramANagattA, vAsasayAU bahukasAyA // 86 // bhAvArtha-ekavIsa hajAra varSanA kAlamAnavALA pAMcamA ArAmAM manuSyo utkRSTa sAta hAthanI kAyAvALA tathA utkRSTa so1 varSanA AyuSyavALA hoya che ane ghaNA kaSAyavALA hoya che86 chaThThA ArAnuM kAlamAna tathA manuSyonuM svarUpa - chaTThAragammi igavIsavAsasahasammi egarayaNataNU / solasavaccharajIvI, bilavAsinarA kuNimabhoI // 87 // bhAvArtha-ekavIsa hajAra varSavALA chaThThA ArAmAM manuSyonuM utkRSTa zarIra eka hAthanuM hoya che tathA te solavarSa jIvanArA hoya2 che. te manuSyo uttarArdha ane dakSiNArdha bharatamAM AvelI gaMgA ane siMdhunadInA banne bAjunA ATha kAMThAmAM, ekeka kAMThAnA nava nava bilanI gaNatrIthI, botera bilamAM rahenArA 1. laghukSetrasamAsamAM ekaso vIsa varSanuM AyuSya kahyuM che. 2. laghukSetrasamAsamAM be hAthanuM zarIra tathA vIsavarSanuM AyuSya kahyuM che.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 42 hoya che ane mAMsa-masyano AhAra karanArA hoya che ITA utsarpiNI tathA kAlacakranuM svarUpa - eyaM ciya arachakkaM, ussappiNie havijja vivarIyaM / evaM ca kAlacakkaM , duvAlasAraM bhave punnaM // 88 // | bhAvArtha-A pramANe utsarpiNImAM paNa cha ArA viparItapaNe eTale pazcAnupUrvIe hoya che. avasarpiNIno chaThTho te utsarpiNIno pahelo ane pAMcamo te bIjo, cotho te trIjo, trIjo te cotho, bIjo te pAMcamo ane pahelo te chaThTho Aro samajavo. A avasarpiNI tathA utsarpiNInA cha * cha ArA maLIne bAraArAnuM eka saMpUrNa kAlacakra thAya che // 88 / / avasarpiNI tathA utsarpiNImAM kayA kayA ArAmAM kayA kayA jinezvaradevonI utpatti tathA siddhi thAya te batAve che - kAladue ticautthAraesu egUNanavaipakkhesu / sesagaesu sijmaMti, huMti paDhamaMtimajiNiMdA // 89 // bhAvArtha-avasarpiNI tathA utsarpiNI svarUpa be kAlamAM avasarpiNInA trIjA ArAnA nevyAsI pakhavADIyA bAkI rahe tyAre prathama tIrthakara mokSe jAya che, ane cothA ArAnA nevyAsI pakhavADIyA bAkI rahe tyAre chellA covIsamA tIrthaMkara mokSe jAya che. jyAre utsarpiNIkoLamAM trIjA ArAnA nevyAsI pakhavADIyA jAya tyAre pahelA tIrthakara utpanna thAya che, ane cothA ArAnA nevyAsI pakhavADIyA jAya tyAre chellA
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 vibhaktivicAra prakaraNa covIsamA tIrthaMkara utpanna thAya che. arthAt mAtAnI kukSimAM Ave che teTalI. kyAM kyAM kAlacakranI pravRtti ane kyAM sadA avasthita kAla hoya te batAve che - bharaheravaesuM ciya, pavattae kAlacakkameyaM ca / jamhA videhamAisu, khettesu avaDhio kAlo // 10 // bhAvArtha--avasarpiNI tathA utsarpiNIsvarUpa kAlacakra to pAMca bharata ane pAMca airAvatakSetramAM ja pravarte che, kAraNa kemahAvideha vagere bIjAkSetromAM to sadA avasthitakAla che. eTale ke pAMca mahAvidehamAM sadA cothAArA sarakho kAla, pAMca haimavata ane pAMca airaNyavata kSetromAM sadA trIjA ArA sarakho kAla, pAMca harivarSa ane pAMca ramyakakSetromAM sadA bIjA ArA sarakho kAla tathA pAMca devakuru ane pAMca uttarakurumAM sadA pahelA ArA sarakho kAla che. temaja lavaNasamudramAM AvelA chappana aMtaradvIpamAM paNa kAyama yugalika manuSyo vasatA hovAthI tyAM paNa eka sarakho kAla pravarte che 90 samaya-AvalikA Adi AzrayI kAlavibhaktino trIjo prakAra - samayAvaliyAIo, kAlo jai vA vi terspyaaro| nijjuttIe Avassayassa, bhaNiyaM jao evaM // 11 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 44 bhAvArtha--athavA samaya, AvalikA vagere tera prakArano paNa kAla hoya che. kAraNa ke AvazyakaniryuktimAM A pramANe kahyuM che II91aaaa samayA''valiyamuhuttA, divasaahorattapakkhamAsA ya / saMvaccharajugapaliyA, sAgaraosappipariyaTTA // 92 // bhAvArtha samaya 1, AvalikA 2, muhUrta 3, divasa 4, ahorAtra 5, pakSa 6, mAsa 7, varSa 8, yuga 9, palyopama 10, sAgaropama 11, avasarpiNI utsarpiNI 12 ane pudgalaparAvarta 13 ema tera prakArano kAla che 92aa samaya tathA AvalikAnuM pramANa - samao niraMsakAlo, tehiM asaMkhehiM hoi aavliyaa| chappannadosayatamo bhAgo, sA khuDDagabhavassa // 13 // bhAvArtha-jenA be bhAga na thaI zake evo je kAlano anya sUkSmabhAga tene samaya (1) kahevAmAM Ave che. tevA asaMkhyAtA samayanI eka AvalikA (2) thAya che. ane te AvalikA eka kSullakabhavano baso chappanamo bhAga che. arthAt baso chappana AvalikAno eka kSullaka bhava thAya che I93ii ghaDiyAdugaM muhutto, ime ya bArasa jahannao divaso / aTThArasa ukkiTTho, esi majjhammi majjhimao // 14 // bhAvArtha-be ghaDI-ekakroDa, saDasaThalAkha, sItyotera hajAra,
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 vibhaktivicAra prakaraNa baso, sola AvalikA-nuM eka muhUrta (3) thAya che. ane AvA bAra muhUrtano eka jaghanya divasa, aDhAra muhUrtano utkRSTa divasa ane bAra muhUrtathI vadhAre pramANano ane aDhAra muhUrtathI ochA pramANano madhyama divasa (4) kahevAya che II94o. tIsAe muhuttANaM, aNUNaahiyAe aha ahorattaM / pakkho ya addhamAso, mAso nakkhattamAsAI // 15 // bhAvArtha-anyUnAdhika eTale saMpUrNa trIsa muhUrtano ahorAtra thAya che. (5) ardhamAsa eTale paMdara divasanuM pakhavADIyuM (6) ane nakSatramAsAdi mahinA (7) kahevAya che. //9pI mahinAnA nakSatramAsAdi pAMca prakAra - nakkhattamAsa caMdo, riU ya sUro'bhivaDio ceva / bhannati paMca mAsA, evaM vinnAyasamaehiM // 16 // bhAvArtha-zAstranA jANakAra puruSoe nakSatramAsa 1, caMdramAsa 2, RtumAsa 3, sUryamAsa 4 ane abhivardhitamAsa 5, ema pAMca prakAranA mahinAo kahyA che ll9dI sayalauDubhogakAlo, sasiNo nakkhatta tIsatihi caMdo / loyapasiddho ya riU, ravimAso egasaMkaMtI // 17 // jaMmi varisammi terasa, sasiNo mAsA havaMti so vriso| bArasabhAe kijjai, abhivaDDiyamAsa so bhAgo // 98 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa - 46 bhAvArtha-jeTalA vakhatamAM candra saghaLA nakSatrone bhogave, arthAt candra potAnA mAMDalAmAM pharato pharato kramazaH saghaLA nakSatronI sAthe jeTalA kALamAM joDAya, teTalA kAlane nakSatramAsa kahevAya che. vadi ekamathI pUrNimA sudhIno trIsa tithino candramAsa kahevAya che. lokamAM be mahinAnI Rtu kahevAya che. tenuM pramANa sATha rAtridivasanuM hoya che. teno aDadho bhAga te Rtuno avayava hovA chatAM paNa avayavamAM samudAyanA upacAranA nyAye tene paNa RtumAsa kahe che. tenuM bIjuM nAma karmamAsa athavA sAvanamAsa paNa che. sUrya ekarAzimAM jeTalo kALa rahe teTalA kALane sUryamAsa athavA sauramAsa kahevAya che. je varSamAM tera candramAsa hoya te varSanA divasone bAre bhAgavAthI jeTalI saMkhyA Ave teTalA divasanI saMkhyAvALo abhivadidhatamAsa kahevAya che II97-98 sattAvIsaM divasA, tisatta sattaTThibhAya nakkhatte / caMdo u auNatIsaM, bisaTThibhAgA ya battIsaM // 19 // riumAso tIsa diNA, Aicco tIsa hoi addhaM ca / abhivaDDiyamAso puNa, cauvIsasaeNa cheeNa // 100 // bhAgANigavIsasayaM, tIsA egAhiyA diNANaM ca / eesiM nipphatti, ne yA gaMthaMtarAu ti // 101 // bhAvArtha-nakSatramAsa di. 27 33 sattAvIsa divasa ane eka divasanA ekavIza saDasaThIyAbhAgano hoya che. candramAsa
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa di0 29 ogaNatrIsa divasa ane batrIsa bAsaThIyAbhAgano hoya che. RtumAsa di0 30 divasano hoya che. sUryamAsa dio 30 sADatrIsa divasano hoya che ane abhivadhita mAsa di0 31 ekatrIsa divasa ane ekaso ekavIza ekaso covIsIyA bhAgavALo hoya che. A mahinAonA divaso gaNavAnI rIti, graMtha bahu lAMbo thaI javAnA kAraNe ahIM ApavAmAM AvI nathI. mATe jijJAsuoe anya graMthothI (sUryaprajJapti-jyotiSakaraMDaka Adi graMthothI) jANI levI II99 thI 10nA ee paMca vi mAsA, jayA ya bArasahiM saMguNijjaMti / hu~ti tayA varisAiM, tannAmAI puDho paMca // 102 // caMde caMde abhivaDie ya, caMde'bhivaDDie ceva / iya paMca vacchara jugaM, tIsaTThArasasayadiNehiM // 103 // bhAvArtha-A pAMce nakSatramAsAdi dareka mahinAnA divasone bAra bAra guNA karavAmAM Ave tyAre te te saMkhyAnA divasovALA te te nAmanA pAMcavarSo thAya. jema nakSatramAsanA 27 e divaso che, tene bAra guNA karavAthI nakSatravarSa 3273 traNaso sattAvIza divasa ane ekAvana saDasaThIyA bhAga thAya. tevI rIte candravarSa 354 : traNaso copanadivasa ane bAra
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 - vibhaktivicAra prakaraNa bAsaThIyA bhAganuM, RtuvarSa 360 traNaso sATha divasanuM, sUryavarSa 366 traNasochAsaThadivasanuM ane abhivadhitavarSa 3834 traNasocyAsI divasa ane cuMmAlIsa bAsaThIyAbhAganuM thAya. candra 1, candra 2, abhivadhita 3, candra 4 ane abhivadhita 5. A pAMca varSano yuga kahevAya che ane te yuganuM pramANa aDhAraso trIsa divasanuM che 100-103ii. ussehaMgulajaNiyaM, joyaNamuvviddhavitthaDo kuuo| egAhiyAisattAhiyANa vAlANa suhamANaM // 104 // sammaTuM sanniciyaM, asaMkhakhaMDIkayANa bhariyavvo / vAsasae vAsasae, hijjai vAlaggamekke kkaM // 105 // kAleNa jattieNaM, ritto so hoi pallasamakUo / taM paliyamettha tesiM, dasakoDAkoDio ayaraM // 106 // bhAvArthautsadhaaMgulathI mapAyelA ekayojanalAMbA, pahoLA ane UMDA goLa kUvAmAM kurukSetramAM janmelA yugalika bALakanA mAthAmAM eka divasathI sAta divasamAM UgelA sUkSmavALanA ekekavALanA asaMkhyAtA TukaDA karIne te TukaDA ThAMsI ThAMsIne lagAra paNa dabAya nahi tevI rIte bharavA, ane te ekeka vALanA asaMkhyAta TukaDA karAyelA ekeka TukaDAne so so varSe kADhavo. A pramANe so so varSe ekeka TukaDo kADhatAM te
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 vibhaktivicAra prakaraNa patyasamAna kUvo jeTalA kAle khAlI thAya teTalA kAlane palyopama kahevAya che. tevA daza koDAkoDI eTale eka koDane eka kroDe guNavAthI jeTalI saMkhyA Ave tene dazaguNA karyA pachI jeTalI saMkhyA Ave teTalI saMkhyAnA palyopamano eka sAgaropamAM thAya 104 thI 106ll. osappiNI ya ussappiNI ya, puvvuttakAlamANAo / poggalapariyaTTo puNa, tAhiM aNaMtAhiM nimmAo // 107 // bhAvArtha-pUrve jaNAvelA dazakoDAkoDIsAgaropamanA judA judA pramANavALI ekeka avasarpiNI ane utsarpiNI che. AvI anaMtI avasarpiNI ane utsarpiNIno eka pudgalaparAvarta nAmano kAla bane che / 10NI. jIvo bhave bhamaMto, cautaNumaNavayaNapANarUveNa / pariNamiya muyai, sayalANu jeNa kAleNa so eso // 108 // bhAvArtha-A saMsAramAM paribhramaNa karato AtmA audArika 1, vaikriya ra, taijasa 3, ane kArmaNa 4, A cAra zarIra tathA mana 5, vacana-bhASA 6 ane zvAsocchavAsa 7 e sAte vargaNAnA cauda rAjalokamAM rahelA sarva yugalone grahaNa karI te te rUpe pariNAma pamADIne ane bhogAvIne jeTalA kAlamAM pAchA mUkI de, eTale AtmapradezathI chUTA kare teTalA kAlane pudgalaparAvarta kahevAmAM Ave che. A pudgalaparAvartanA cAra
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 50 prakAra che. dravyapugalaparAvarta 1, kSetrapugalaparAvarta 2, kAlapugalaparAvarta 3, ane bhAvapudgalaparAvarta 4. te darekanA bAdara ane sUkSma evA be bhedo che. upara je pudgalaparAvarta jaNAvavAmAM Avyo te bAdara dravyapudgalaparAvarta samajavo. bIjA AcAryonA mate kevala audArika, vaikriya, taijasa ane kArpaNa e cAra zarIranI vargaNAnA sarva pudgalone AtmA grahaNa karI pariNAma pamADIne bhogavI AtmapradezathI jeTalA kAlamAM chUTA kare teTalA kAlane paNa bAdara dravyapugalaparAvarta kahevAmAM Ave che. sAta vargaNAmAMnI koIpaNa eka vargaNArUpe sarva pugalone jeTalA TAIme pariNAma pamADIne choDe te gaNAya. paNa bIjA gaNatrImAM levAya nahi, evI rIte eka pachI eka ema sAte -vargaNAnA sarva pudgalone jeTalA kAlamAM grahaNa karI pariNAma pamADI AtmapradezathI chUTA karavAmAM Ave tene sUkSma dravyapudgalaparAvarta kahevAmAM Ave che. tevI rIte matAntaramAM paNa je cAra vargaNAo levAnI kahelI che tenA paNa sarvapugalone uparanI mAphaka kramazaH jeTalA kAlamAM grahaNa karI pariNAma pamADI bhogavIne AtmapradezathI chUTA karavAmAM Ave teTalA kAlane paNa sUkSma dravyapudgalaparAvarta kahevAmAM Ave che. cauda rAjalokanA sarvapradezone koipaNa jAtanA krama vagara, AtmA maraNa karIne jeTalA kAlamAM spaze tene bAdara
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa kSetrapugalaparAvarta kahevAmAM Ave che. vivakSitapradezane prathama maraNa karIne spazya pachI tenI anantara rahelA bIjA pradezane sparzIne jyAre maraNa pAme tyAre bIjo pradeza sparzelo kahevAya. te pachI jyAre trIjA pradezane sparze tyAre trIjo, ema kramazaH lokAkAzanA sarva pradezone jeTalA kAlamAM maraNa karIne sparza teTalA kAlane sUkSma kSetrapugalaparAvarta kahevAya che. ahIM anattara pradezane sparzatAM vacamAM bIjA pradezone maraNa karIne sparze te pradezo gaNatrImAM levAtA nathI. avasarpiNI ane utsarpiNInA tamAma samayone, koI paNa jAtanA krama vagara AtmA maraNa karIne sparze eTale avasarpiNI tathA utsarpiNInA dareka samaye judA judA kAle maraNa pAme. e rIte maraNa pAmatAM AtmAne jeTalo kAla thAya te kAlane bAda kAlapugalaparAvarta kahevAya che ane jayAre avasarpiNInA tamAma samayone kramazaH eTale avasarpiNInA prathamasamaye maraNa pAmyA pachI bIjI koI avasarpiNInA bIjA samaye maraNa pAmyA pachI trIjI koI avasarpiNInA trIjAsamaye maraNa pAme. evI rIte judI judI avasarpiNIonA cothA pAMcamA ema kramazaH sarva samaye maraNa pAme. tyAra pachI utsarpiNInA paNa upara jaNAvyA mujaba kramazaH sarvasamaye maraNa pAme. ahIM vacamAM avasarpiNI tathA utsarpiNInA je ulaTasulaTA samayoe maraNa pAme te samayo gaNatrImAM levAya nahi. A rIte avasarpiNI tathA utsarpiNInA sarvasamayone maraNa karIne sparzavAmAM jeTalo kAla thAya tene sUkSma
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa kAlapudgalaparAvarta kahevAmAM Ave che. asaMkhyAta lokAMkAzanA jeTalA pradezo che teTalA anubhAgabaMdhanA adhyavasAya sthAno che. have te saghaLA adhyavasAyanA sthAnone eka AtmA maraNe karIne koipaNa jAtanA kramavagara sparze eTale eka pachI eka ema saghaLA adhyavasAyanA sthAnavALo thaine maraNa pAme. A rItiye saghaLA adhyavasAyanA sthAnone maraNe karIne sparzatAM jeTalo kALa jAya tene bAdarabhAvapudgalaparAvarta kahevAmAM Ave che. tenA teja adhyavasAya sthAnone jyAre kramazaH maraNe karIne prathama paheluM sthAna tyAra pachI bIjuM sthAna ema anukrame saghaLA adhyavasAya sthAnone maraNe karIne sparzavAmAM Ave tyAre te pramANe sparzavAmAM jeTalo kAla jAya tene --sUkSmabhAvapudgalaparAvarta kahevAmAM Ave che. ahIM paNa uparanI mAphaka samajI levAnuM che ke pahelA sthAne maraNa pAmyA pachI bIjA sthAne maraNa pAmatAM vacamAM bIjA game teTalA maraNo bIjAsthAna sivAyanA adhyavasAyasthAnamAM rahIne thayA hoya te gaNatrImAM Ave nahi. 52 ahIM pudgalaparAvartazabda dravyapudgalaparAvartamAM ghaTI zake. kAraNake dravyapudgalaparAvartamAM vargaNAnA pudgalone pariNAma pamADavAnuM hoya che, tethI purvItAnAM parAvartta:-paLimAM e vyutpattiartha temAM ghaTI zake che. jyAre kSetra, kAla ane bhAvamAM to pudgalonuM parAvarta nahi hovAthI vyutpattiartha ghaTI zakato
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 53 nathI. to paNa anaMtIavasarpiNI ane anaMtIutsarpiNIkAlapramANarUpa je pudgalaparAvartanuM pravRttinimitta jema dravyapudgalaparAvarttamAM raheluM che tema kSetra, kAla ane bhAvapudgalaparAvartamAM paNa rahelu che. kAraNake cAre pudgalaparAvartano kAla anaMtIavasarpiNI ane anaMtI utsarpiNIno che. eTale pudgalaparAvartazabdanI pravRttinuM nimitta je anaMtI avasarpiNI ane utsarpiNIrUpa kAlapramANa che te cAremAM hovAthI e cArene paNa pudgalaparAvarta kahevAmAM koI paNa jAtano doSa nathI. jema '7ghdhatIti : ' A vyutpatti 7o zabdanI hovA chatAM te jo zabdanI pravRttinuM nimitta paganI kharI, khAMdha, pUMchaDuM ane sAsnAdi gAyamAM hovAthI jyAre gAya cAlatI na hoya tyAre tenAmAM vyutpattiartha ghaTato nahi hovA chatAM paNa te jo zabdanuM pravRttinimitta paganI kharI, khAMdha, pUMchaDuM ane sAsnAdi gAyamAM hovAthI te vakhate temAM o zabdano prayoga karI zakAya che. tevI rIte ahIM paNa samajI levuM. ahIM je dravya, kSetra, kAla ane bhAva ema cAra prakAranA dareka pudgalaparAvartanA sUkSma ane bAdara ema be jAtanA je bhedo jaNAvavAmAM AvyA che temAM bAdarapudgalaparAvartono to zAstromAM koi paNa sthAne upayoga Avato nathI, Ama chatAM zAstromAM jyAM jyAM bAdarapudgalaparAvartanI prarUpaNA karelI che te to sUkSmapudgalaparAvarta sahelAithI samajAya teTalA mATe ja che. cAra sUkSmapudgalaparAvartomAM paNa bahulatAe
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 54 sUkSmakSetrapugalaparAvartane ja kSetrathI mArgaNAmAM siddhAMtamAM grahaNa karelo che ema jIvAjIvAbhigama vagere sUtromAM kahela che. tethI jyAM jyAM koI paNa jAtanI vizeSa vivakSA karyA vagara pudgalaparAvartano kAla kahevAmAM Avyo hoya tyAM prAya sUkSmakSetrapugalaparAvartano kAla samajavo evI saMbhAvanA thAya che, parantu tattva to bahuzruto jANe. A pramANe lokaprakAza ane pravacanasAroddhArAdigranthomAM vistArathI jaNAvela che. mATe vistArathI jANavAnI icchAvALAoe tyAMthI joI levuM 108. kAlavibhakti kahyA pachI have bhAvavibhakti kahevAmAM Ave che - kAlo bhaNio evaM, bhAvavibhattIe avasaro iNhi / jIvAjIvagayattA, bhAvA ya bhavaMti duvigappA // 109 // bhAvArtha-A pramANe judI judI rIte kAlavibhakti kahevAmAM AvI. have bhAvavibhaktino avasara che. bhAvo jIvagata ane ajIvagata hovAthI be prakArano che109 odaiya1 ovasamiyAra, khAiya3 khAovasamiya4 pariNAmA5 / taha ceva sannivAiya, 6 evaM jIvANa chanbhAvA // 110 // bhAvArthaaudayika 1, aupazamika 2, kSAyika 3, lAyopathamika 4, pAriNAmika 5 tathA sAnnipAtika 6. ema jIvonA cha bhAvo che 11nA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 vibhaktivicAra prakaraNa paDhame igavIsavihe caugaya( 0i0 ) o4 caukasAya8 veyatiyaM 11 / challesA17 annANaM18micchattaM 19 avirai 20 asiddhI 21 // 111 // bhAvArtha-ekavIsaprakA2vALA pahelA audiyakabhAvamAM cAragati-nArakI, tiryaMca, manuSya ane devagati 4, cAra kaSAya-krodha, mAna, mAyA ane lobha 8, vedatrika-puruSaveda, strIveda ane napuMsakaveda 11, cha lezyA-kRSNa, nIla, kApota, tejo, padma ane zukla 17, ajJAna 18, mithyAtva 19, avirati 20 ane asiddhi-asiddhatva 21 ema ekavIza bhedo che / / 111|| duie duvihe sammatta 1 caraNa2 taie u navavihe sammaM 1 / .. varanANa2 daMsaNa3 caritta4 paMca dANAiladdhIo 9 // 112 // bhAvArtha--beprakAravALA bIjA aupamikabhAvamAM samyaktva 1 ane cAritra 2 ema be bhedo che. navaprakAravALA trIjA kSAyikabhAvamAM samyaktva 1, kevalajJAna, kevaladarzana, yathAkhyAtacAritra 4 ane dAnAdi pAMca labdhio-dAna, lAbha, bhoga, upabhoga ane vIrya 9 ema nava bhedo che / 112 caunANa4 tiannANA7 tidaMsaNA 10 samma11 paMca dANAI16 / viraI 17 virayAviraI18 turie aTThArasavihammi // 113 // bhAvArtha--aDhAra prakAravALA cothA kSAyopazamikabhAvamAM cArajJAna-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana:paryavajJAna 4, traNa ajJAna-matiajJAna, zrutaajJAna ane vibhaMgajJAna 7, traNa darzana-catudarzana, acakSudarzana ane
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 56 avadhidarzana 10, samyakta 11, dAnAdi pAMca labdhiodAna, lAbha, bhoga, upabhoga ane vIrya 16, cAritra 17 ane viratAvirati eTale dezavirati 18 ema kula aDhAra bhedo che .113. jIvattamabhavvattaM, 2 bhavvattaM pAriNAmie tivihe / esiM dugAijogA, bhaMgA chaTThammi chavvIsaM // 114 // bhAvArtha-ANaprakAravALA pAMcamA pAriNAmikabhAvamAM jIva- 1, abhavyatva 2, ane bhavyatva 3, ema traNa bhedo che. chaThThA sAnnipAtikabhAvamAM besaMyogI, traNasaMyogI vagere chavvIsa bhedo che 114 tatyeno TuvAnono, tiSiIT ,nna yunni ra3no . ego paNajogo iya, chassaMbhaviNo na uNa vIsaM // 115 // bhAvArtha-jJAtripAtikabhAvanA chavvIsabhedamAM besaMyogIno eka bheda, traNasaMyogInA be, cArasaMyogInA be ane pAMcasaMyogIno eka, ema cha bheda saMbhavita che. bAkInA vIsa bhedo saMyoganI utpattimAtranI dRSTie saMbhave che, paNa koI jIvane te vIsamAMthI eka paNa bheda, prAptinI dRSTie saMbhavato nathI 11 pA . khAiyapariNAmiyabhAvasaMbhavo nivvuyANa dugajogo 1 / odaiyakhaiyapariNAmajaNiyatigajoga kevaliNaM 2 // 116 // odaiyakhaovasamiyapariNAma bhavo bhavINa tigajogo 3 / . sovasamiehi tehiM 4 ahava sakhaiehiM caujogA 5 // 117 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 vibhaktivicAra prakaraNa ee vi do bhavINaM, paMcagajogo u hoi maNuyANaM / kAUNa sattagakhayaM, uvasamaseDhIpavannANaM 6 // 118 // odaiA maNuyagaI, uvasamiyA virai khAiyaM sammaM / khAovasamiyamiMdiyamihaI(iM) pariNAmi jIvattaM // 119 // bhAvArtha-siddhanA AtmAmAM kSAyikabhAve samyakta ane kevalajJAnAdi tathA pAriNAmikabhAve jIvatva hovAthI kSAyika ane pAriNAmikabhAvarUpa besaMyogI sAtripAtikabhAvano saMbhava siddhanA AtmAmAM hoya che (1). audayikabhAvanI manuSyagati vagere, kSAyikabhAvanuM sabhyatva ane kevalajJAnAdi tathA pAriNAmikabhAvanuM jIvatva ane bhavyatva kevalajJAnImAM hovAthI audayika, kSAyika ane pariNAmikabhAvarUpa traNasaMyogI bhAva kevalajJAnImAM hoya che (2) // 11dI audayikabhAvanI gati vagere, kSAyopathamikabhAvanI indriyo vagere ane pariNAmikabhAvanuM jIvatva vagere sarva saMsArIAtmAomAM hovAthI audayika, kSAyopathamika ane pAriNAmikabhAvarUpa raNasaMyogI bhAva sarva saMsAriAtmAomAM hoya che (3). audayikabhAvanI gati vagere, kSAyopathamikabhAvanI indriyo vagere, pariNAmikabhAvanuM jIvatva vagere ane aupazamikabhAvanuM samyakta vagere ema cArasaMyogI athavA audayika kSAyopathamika ane pariNAmikabhAva upara mujaba ane kSAyikabhAvanuM samyakta cothuM, ema cArasaMyogI bhAva paNa chabasthabhavikaAtmAomAM saMbhavI
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 vibhaktivicAra prakaraNa zakatA hovAthI audayika, kSAyopathamika, pAriNAmika ane aupathamika (4) athavA audayika, kSAyopathamika, pAriNAmika ane kSAyika (5) ema be cArasaMyogI bhAvo bhavikaAtmAomAM hoya che. audayika, kSAyopathamika, pAriNAmika, aupathamika ane kSAyikabhAvarUpa pAMcasaMyogI bhAva to darzanasaptakano kSaya karI kSAyikasamyaktane pAmyA pachI upazamazreNIne pAmelA manuSyane ja hoya che. te vakhate tenAmAM audayikabhAvanI manuSyagati vagere, kSAyopathamikabhAvanI indriyo vagere, pariNAmikabhAvanuM jIvatva vagere, aupathamikabhAvanuM cAritra ane kSAyikabhAvanuM samyakta hoya che (6) 117 thI 119 aha sannivAyabheyA, chAvi hu saMto havaMti pannarasa / ekkakka tAva dugajogapaDhamatigajogapaNajogA // 120 // sesA puNo vigappA, tinni gaicaukkasaMbhavitteNa / ga(gu0)NiyA caukkaeNaM bArasa iya savvi pannarasa // 121 // bhAvArtha-upara jaNAvelA sAnnipAtikabhAvanA saMbhavita mukhya cha bhedo hovA chatAM paNa tenA avAntara bhedo paMdara thAya che. temAM brikasaMyogI, pahelo kisaMyogI ane paMcasaMyogI ekeka che. arthAt tenA koI avAttara bhedo nathI /12on: - bIkAnA-bIjo trisaMyogI 1 ane be cArasaMyogI 3 e traNa bhedo to cAregatimAM saMbhavatA hovAthI traNane cAre
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 vibhaktivicAra prakaraNa guNavAthI bora bhedo thAya. ane te bAra pUrvanA traNanI sAthe meLavavAthI kula paMdara bhedo thAya 121 dhammAiajIvANa vi, havai sayA pAriNAmio bhAvo / kammaNakhaMghasarUvAmudaio poggalANaM pi // 122 // bhAvArtha-dharmAstikAyAdi ajIvadravyono paNa haMmezA pAriNAmikabhAva hoya che tathA jJAnAvaraNIyAdikanA skandhasvarUpapudgalo no audayikabhAva hoya che. tathA anantaparamANuonA banelA skalparUpapudgalo je jIvone grahaNa karavA mATe yogya hoya che teno paNa audayikabhAva hoya che. A hakIkata ahIM saMkSepamAM jaNAvelI hovAthI ekadama samajI zakAya tevI nathI. eTale bIjA granthanA AdhAre tene vistArapUrvaka samajAvavAmAM Ave che. dharmAstikAyAdi cAradravyo to haMmezAM eka sarakhA gatisthityAdi anAdiananta pAriNAmikabhAvavALA hoya che ane te hakIkata AgaLa gAthA 136 thI 140mAM jaNAvela che. eTale dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kAla e cAra dravyono anAdi ananta pAriNAmikabhAva hoya che. pAMcamA pagalAstikAyadravyano paNa dravyaNukathI anaMtANukaskandhono sAdisAtta pAriNAmikabhAva hoya che. kAraNa teno navapurANAdi(navA-jUnA)svarUpa pariNAma vAraMvAra
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - vibhaktivicAra prakaraNa thayA kare che, tathA paramANuomAM paNa varNagaMdharasAdinA pheraphArasvarUpa pariNAma vAraMvAra thato hovAthI paramANuono paNa pAriNAmikabhAva hoya che. vaLI jIvone grahaNa karavAyogya audArikAdivargaNAnA anantaparamANuonA skandhono audayikabhAva paNa hoya che. kAraNake te audArikAdivargaNAnA skalpono audArikAdinAmakarmanA yoge audArikAzirIrapaNe udaya thAya che. tathA karmavargaNAnA pudgalo ke jene AtmA grahaNa karIne jJAnAvaraNIyAdikarmapaNe pariNAma pamADe che, te karmo jyAre udayamAM Ave che tyAre teno paNa audayikabhAva kahevAya che. eTale jIve grahaNa karelA karmavargaNAnA skandhono te te karmanA udaya vakhate audayikabhAva hoya che. Ama jIvone grahaNa karavA yogya audArikAdivargaNAnA tathA karmavargaNAnA skandhono audayikabhAva hoya che. jema jJAnAvaraNIyAdikamano audayikabhAva hoya che, tema te jJAnAvaraNIyAdikamomAM keTalAkano opazamika, kSAyopazarmika ane kSAyikabhAva paNa hoya che, Ama chatAM ya vargaNAnA bhAvathI prarUpaNAmAM audayika vinA bIjA aupazamikAdibhAvonI vivakSA karI nathI. A saMbaMdhamAM vadhu jANavAnI icchAvALAe devacaMda lAlabhAI taraphathI chapAyela bhAvalokaprakAza pR. 174 joI levuM 122 *
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa rUpIarUpI ajIvadravyone AzrayI ajIvonA bhAvo kahe che - rUviarUviajIvAsaeNa duvihA ajIvabhAvA u / vA vada, vanna tharasapAsa saMar TT I22 rUA | bhAvArtha-avadravyo rUpI ane arUpI ema be prakAranA hoya che. tethI rUpI ane arUpIne AzrayI ajIvadravyonA bhAvo paNa be prakAranA hoya che. temAM rUpIajIvadravyonA varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAna ema pAMca prakAranA bhAvo hoya che // 123 vanno paMcapayAro, gaMdho duviho raso ya pnnbheo| phAso aTThavigappo, saMThANA paMcabhoillA // 124 // bhAvArtha-varNa-kALo, nIlo, rAto, pILo ane sapheda ema pAMca prakArano che. gaMdha-surabhi ane durabhi ema be prakAranI che. rasa-tIkho, kaDavo, tUro, khATo ane madhura ema pAMca prakArano che. sparza-uSNa, zIta, mRdu, karkaza, snigdha, lUkho, bhAro ane haLavo ema ATha prakArano che. ane saMsthAna parimaMDalAdi pAMca prakAranuM che // 124o parimaMDalaM ca vaDheM, taMsaM cauraMsamAyayaM ca tti / saMThANapaMcagaM khalu, tassa sarUvaM imaM hoi // 125 // bahivaTTamaMtare uNa, susiraM parimaMDalaM jahA valae / taM ceva susirarahiyaM, vaDhU ghaDagAracakke vva // 126 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - vibhaktivicAra prakaraNa 6 2 koNatigeNANugayaM, taMsaM siMghADage vva bodhavvaM / koNacaukkavisiTuM, cauraMsaM kuMbhiyAe vva // 127 // AyayasaMThANaM puNa, dIhaM daMDe vva tesime bheyA / payara ghaNa caramavajjaM, seDhI payaraM ghaNaM caramaM // 128 // bhAvArtha-parimaMDala, vRtta, trikoNa, corasa ane Ayata ema pAMca prakAranA saMsthAno che. tenuM svarUpa A pramANe che //12po bahArathI goLa ane vacamAM polANavALI valayanA jevI je AkRti te parimaMDalasaMsthAna kahevAya che. vacamAM polANa vagaranI kuMbhAranA cakra jevI je goLa AkRti tene vRttasaMsthAna kahevAya che ke126ll je siMgoDAnI mAphaka traNa khUNAvALo AkAra hoya tene trikoNasaMsthAna jANavuM. je kuMbhikAnA jevuM cAra khUNAvALuM hoya tene corasasaMsthAna kahevAya che. 12zI je daMDanI mAphaka eka sarakhuM lAMbu hoya, eTale pahoLAI karatAM laMbAi vadhAre hoya tene AyatasaMsthAna kahevAya che. upara jaNAvelA pAMce saMsthAnomAMthI chellA AyatasaMsthAnane choDIne bAkInA cAra saMsthAnonA pratara ane ghana ema be bheda hoya che ane chellA AyatasaMsthAnanA zreNi, pratara ane ghana ema traNa bhedo hoya che ||128. taha parimaMDalavajjaM, visamapaesaM ca samapaesaM ca / savve ya ime bheyA, jahannayA taha ya ukkiTThA // 129 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 vibhaktivicAra prakaraNa bhAvArtha-tathA parimaMDalasaMsthAna sivAya bAkInA vRtta vagere cAra saMsthAnonA zreNi, pratara ane ghanasaMsthAno, jenA je je ghaTatA hoya te, ekIpradezathI ane bekIpradezathI banelA hoya che. jyAre parimaMDalanA pratara ane ghanasaMsthAno bekI pradezanA ja hoya che. te badhA saMsthAnonA ekI pradezathI tathA bekI pradezathI jenA je je bhedo banatA hoya te te dareka bhedo jaghanya ane utkRSTa ema be prakAranA hoya che /12lA tatthukkiTThA savve, egasahAvA jao asaMkhesu / khapaesesa'vagADhA, aNaMtaparamANunipphannA // 130 // bhAvArtha-upara jaNAvelA be prakAranA jaghanya ane utkRSTasaMsthAnomAM je utkRSTasaMsthAno che te to saghaLA ekasvabhAvavALA hoya che, kAraNake te badhA anaMtA pagalaparamANuonA banelA hoya che ane saMkhyAtA AkAzapradezone avagAhIne rahelA hoya che .130 iyare asamasarUvA, vibhinnasaMkhappaesavattaNao / annannasaMkhaparamANujaviyarUvattao ya jahA // 131 // bhAvArtha-itara eTale utkRSTathI bIjA je jaghanya saMsthAno che te judI judI saMkhyAvALA AkAzapradezonA avagADhavALA hovAthI tathA judI judI saMkhyAvALA pudgalaparamANuonA banelA hovAthI judA judA svarUpavALA hoya che. te jaghanya saMsthAnonA paramANunI tathA avagADhapradezonI saMkhyA A pramANe che ||131il
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 64 paMcaga bArasagaM khalu, sattaga battIsagaM ca vaTTammi / tiga chakkaga paNatIsA, cattAri ya huMti taMsammi // 132 // navaM ceva tahA cauro, sattAvIsA ya aTTha cauraMse / tiga duga panaraseva ya, chacceva ya Ayae huMti // 133 // paNayAlA bArasagaM, taha ceva ya Ayayammi saMThANe / vIsA cattAlIsA, parimaMDalae ya saMThANe // 134 // itthaM cesi parUvaNAmio vi UNappaesayAe jo| davvesusaMbhavo no, saMThANANaM jahuttANaM // 135 // bhAvArtha-jaghanya ojapradezI pratara vRtta saMsthAna pAMca paramANunuM baneluM ane pAMca 1i0 || AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te A pramANe - (1) _| | | jaghanya yugmapradezI pratara vRtta-saMsthAna bAra paramANunuM baneluM ane bAra AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te A pramANe - (2) jaghanya ojapradezI ghana vRttasaMsthAna sAta paramANunuM baneluM ane sAta AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te pUrvokta pAMcapradezavALA ojapradezI pratara vRttasaMsthAnanI AkRtimAM madhyanA paramANunI upara tathA nIce ekeka paramANu sthApavAthI thAya. A AkRti batAvI zakAya tema nathI. o] O | C
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 vibhaktivicAra prakaraNa jaghanya yugmapradezI ghana vRttasaMsthAna batrIsa paramANuonuM baneluM ane batrIsa AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te pUrvokta yugmapradezI pratara vRttasaMsthAnanI AkRtinA bAra paramANuonI upara bIjA bAra paramANu tathA madhyanA cAra paramANuonI upara ane nIce bIjA cAra paramANuo mUkavAthI thAya che. A AkRti paNa batAvI zakAya tema nathI. jaghanya ojapradezI pratara trikoNasaMsthAna rANaparamANunuM baneluM ane traNaAkAzapradezane || avagAhIne raheluM hoya che. te A pramANe - (3) ] jaghanya yugmapradezI pratara trikoNasaMsthAna che paramANu nuM baneluM ane cha AkAzapradezane || avagAhIne raheluM hoya che. te A pramANe - (4) jaghanya ojapradezI ghana trikoNa saMsthAna pAMtrIsa paramANuonuM baneluM ane pAMtrIsa AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te A pramANe - (5) || iiiii iiii 0i0]] |i| ICICI0I0 jaghanya yugmapradezI ghana trikoNasaMsthAna cAra paramANunuM baneluM ane cAraAkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ O vibhaktivicAra prakaraNa te pUrvokta ojapradezI pratara trikoNasaMsthAnanI AkRtimAM prathama paramANunI upara bIjo paramANu sthApavAthI thAya. A AkRti paNa batAvI zakAya tema nathI 13rA jaghanya ojapradezI pratara corasasaMsthAna navaparamANunuM baneluM ane navaAkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te A pramANe - (6) jaghanya yugyapradezI pratara corasasaMsthAna cAraparamANunuM baneluM ane cAra AkAzapradezane !! avagAhIne raheluM hoya che. te A pramANe - (7) jaghanya ojapradezI ghana corasasaMsthAna sattAvIsa paramANunuM -baneluM ane sattAvIsa AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te pUrvokta ojapradezI corasa pratarasaMsthAnanI AkRtimAM upara ane nIce nava nava paramANuo sthApavAthI thAya che. A AkRti paNa batAvI zakAya tema nathI. jaghanya yugmapradezI ghana corasasaMsthAna ATha paramANunuM baneluM ane AThaAkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te pUrvokta yugmapradezI pratara corasasaMsthAnanI AkRtimAM bIjA cAra pradezo sthApavAthI thAya che. A AkRti paNa batAvI zakAya tema nathI. jaghanya ojapradezI zreNiAyatasaMsthAna traNa paramANunuM
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ hayi iiyi iiyi yi vibhaktivicAra prakaraNa baneluM tathA traNa AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te A pramANe - (8) | | || jaghanya yugyapradezI zreNi Ayata saMsthAna be paramANunuM baneluM tathA be AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te A pramANe - (9) |i | jaghanya ojapradezI pratara Ayata-saMsthAna paMdara paramANu nuM baneluM ane paMdara AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te A pramANe - (10) * jaghanya yugmapradezI pratara AyatasaMsthAna che ! paramANunuM baneluM ane cha AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te A pramANe (11) /133ii jaghanya ojapradezI ghana Ayata saMsthAna pistAlIsa paramANunuM baneluM ane pistAlIsa AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. ane te pUrvokta paMdarapradezI prataraAyata saMsthAnanI AkRtimAM bIjA paMdara paMdara paramANuo nIce tathA upara sthApavAthI thAya che. A AkRti paNa batAvI zakAya tema nathI. jaghanya yumapradezI ghana Ayata saMsthAna bAra paramANunuM baneluM ane bAra AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. zare 2i1618 JO
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ iiii iiiiii olololo vibhaktivicAra prakaraNa ane te pUrvokta chapradezI prataraAyatasaMsthAnanI AkRti upara bIjA cha paramANuo sthApavAthI thAya che. A AkRti paNa batAvI zakAya tema nathI. jaghanya yugyapradezI pratara parimaMDala iiiiii saMsthAna vIsa paramANunuM baneluM ane vasa AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. 18 te A pramANe - (12) cAra dizAmAM cAra | cAra paramANuo sthApavAthI ane cAra vidizAmAM ekeka paramANu sthApavAthI thAya che. jaghanya yumapradezI ghana parimaMDala saMsthA cAlIza paramANuonuM baneluM ane cAlIza AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya che. te vIzaparamANunA prataraparimaMDalasaMsthAnanI AkRti upara bIjA vIzaparamANu sthApavAthI thAya che. A AkRti paNa batAvI zakAya tema nathI 134 jaghanya ojapradezI pratara parimaMDalasaMsthAna tathA ojapradezI ghana parimaMDalasaMsthAna hotA nathI. A pramANe saMbhavI zakatA dareka jaghanya saMsthAnonA paramANuonI prarUpaNA karavAmAM AvI che. kAraNake upara je je saMbhavita saMsthAno batAvavAmAM AvyA che, tathA te jeTalA jeTalA paramANuothI banelA ane jeTalA jeTalA AkAzapradezone avagAhIne rahelA batAvavAmAM AvyA che.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa tenAthI ochA paramANuthI banelA ane ochA AkAzapradezane avagAhIne rahelA koi paNa saMsthAno dravyomAM hotA nathI. arthAt te te saMsthAno ochAmAM ochA teTalA AkAzapradezane avagAhIne rahelA hoya che. A saMsthAnonuM svarUpa vistArathI lokaprakAza ane pazavaNAdigra mAM jaNAveluM che. mATe vistArathI jANavAnI icchAvALAoe tyAMthI joI levuM T13pA. nIrUvaajIvANaM dhammAdhammatalikkhakAlANaM / bhAvA gaiThiiavagAhavattaNAlakkhaNA neyA // 136 // bhAvArtha-arUpI ajIvadravyo dhamastiko, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kAlanA bhAvo anukrame gati, sthiti, avagAhanA-jagyA ApavI ane vartanA-dravyanuM paryAyarUpe pariNAma pAmavArUpa jANavA 136ll sugamAu gaiThiIo, AdheyatteNa vittiravagAho / navvapurANattAIpariNAmo vattaNA hoi // 137 // jIvANa poggalANa ya, havaMti gaimAdayo jao bhAvA / dhammappamuhe hito, tamhA tesiM ime bhAvA // 138 // ettha hi jIvAINaM, dhammeNa gaI timissa payaseva / hoi ahammeNa ThiI, khaliyassA''laMbaNeNeva // 139 // tesiM ciya avagAho, AgAsatale jalANa kalase vv| kAleNa navattAI, abhAvao annabhAve vi // 140 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 70 bhAvArtha -dharmAstikAyano bhAva-svabhAva je gatipariNata thayelA dravyo ne gamanakriyAmAM sahAya karavAno, tathA adharmAstikAyano svabhAva dravyone sthira rahevAmAM sahAya karavAno che te sArI rIte samajI zakAya tevo che. kAraNake lokAkozamAM ja dhamastikAya tathA adharmAstikAya hovAthI jIvAdidravyonI gati tathA sthiratA tyAMja thaI zake che, jyAre alokAkAzamAM te be dharmAstikAyAdi dravyo nahi hovAthI tyAM jIvAdidravyo jaI zakatA nathI ane sthiratA karI zakatA nathI. AkAzAstikAyano svabhAva Adheya dravyo-rahevA yogya dharmAstikAyAdidravyo-ne rahevA mATe jagyA ApavAno che. dravyonuM je navIna thavuM, jUnA thavuM, tathA eka paryAyane choDI bIjA paryAyarUpe pariNAma pAmavuM te vartanArUpa kAla che 137ii je kAraNathI dharmAstikAya ane adharmAstikAyathI jIvo ane pugalonA gati ane sthiratArUpa bhAvo thAya che, arthAt dhamastikAya ane adharmAstikAyanI sahAyathI jIvo ane pudgalo cAlavA tathA sthira rahevAnI kriyA kare che, tethI gati e dharmAstikAyano ane sthiti e adharmAstikAyano guNa che 138. pANInA yoge jema mAchalAM cAlI zake che, tevI rIte ahIM paNa dharmAstikAyanA yoge jIvAdidravyonI calanakriyA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 vibhaktivicAra prakaraNa jANavI. jema khUlanA pAmatA prANIne Teko maLavAthI tenI sthiratA thAya che tema adharmAstikAyanA yoge jIvAdidravyonI sthiratA thAya che ./139tI kaLaza-ghaDo jema pANIne potAnAmAM sthAna Ape che, tema AkAzAstikAyano jIvAdidravyone potAnA AkAzarUpI talamAM sthAna ApavAno svabhAva che. jIvAdidravyo potAnA mUlabhAvane choDIne bIjA bhAvane nahi pAmavA chatAM paNa te je navapurANAdirUpa paryAyone pAme che te kAlano svabhAva jANavo // 140nI iya chabbheyavibhuti, pavaMciyaM amaracaMdasUrIhiM / / nisuNatANaM jAyaI, umo so tANale sassa // 141 // bhAvArthaA rIte chaprakArevaLuvibhaktivicAra nA prakaraNa zrI amaracandrasUrijIe kaMIka vistArathI karela che, te sAMbhaLanArAone jJAnano leza pragaTa thAya che. arthAta A sAMbhaLanAra tathA bhaNanArane jJAnano bodha thAya che 141 itiH vibhaktivicAraprakaraNaM samAptam / / A bhAvArtha lakhavAmAM prakaraNakAra tathA siddhAntanA Azaya viruddha pramAda agara ajJAnatAthI je kaMI lakhAyuM hoya tenuM "micchAmi dukkaDa" mAMgI viramuM chuM. - - - - - - * - da - ke : 1. tADapatrIya ubhayapratinI aMta2 prakaraNanI samAptimAM rUta vivarapuradykkaraNa samAsan / lakhela che jyAre prakaraNakAre prathama zlokamAM "vimaviyara/ luccha' ema lakhela che, AthI ame paNa A pramANe lakhyuM che.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 2 vibhaktivicAra prakaraNa iti zrIvIrasaMvata 2476 vikramasaMvata 2006 varSe bhAdrapadamAse zuklaikAdazyAM zukravAsare saurASTradeze zrIzAntinAthasvAmiprAsAdAlaDkRtalImbaDInagaramadhye purIbAIjainadharmazAlAyAM svabhrAtrAdicatuSTayena saha cAturmAsasthitena saccAritracUDAmaNi-siddhAntamahodadhiAcAryadeva-zrImadvijayapremasUrIzvarapaTTapradyotana-vyAkhyAnavAcaspati-AcAryadevazrImadvijayarAmacandrasUrIzvaravineyapaMnyAsazrImAnavijayenAyaM bhAvArtho likhitH| sUrirAma tripadI choDavA jevo saMsAra meLavavA jevo mokSa levA jevuM saMyama
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa saMvegarasAyaNarasikena pUrvAcAryazrIjinaprabhasUriNA sandRbandham saMvigna zramaNa-AtmanindA - kulakam zrutvA zraddhAya samyak zubhaguruvacanaM vezmavAsaM nirasya, pravrajyA'tho paThitvA bahuvidhatapasA zoSayitvA zarIram / dharmadhyAnAya yAvatprabhavati samayastAvadAkasmikIyampAptA mohasya ghATI taDidiva viSamA hA ! hatAH kutra yAmaH ? // 1 // bhAvArthazubhagurunA vacananuM zravaNa karI, enI daDha zraddhA karI, e zraddhAnI phaLazruti svarUpe gRhavAsane tilAMjalI ApI, cAritryano svIkAra karI ane tyAra pachI paNa puSkaLa abhyAsa ane bahoLA tapa dvArA zarIrane sUkavI nAMkhI jyAM dharmadhyAna mATeno samaya mAM upasthita thayo che. aphasosa! tyAM ja Akasmika rIte mohanuM hullaDa trATakI paDyuM che. vIjaLInI jema ja teNe amane nAdhyA . arere... syAM me !!! eke nA'pi mahAvratena yatinaH khaNDena bhagnena vA, durgatyAM patato na so'pi bhagavAnISTe svayaM rakSitum / 'hatvA tAnyakhilAni duSTamanaso vartAmahe ye vayaM, teSAM daNDapadaM bhaviSyati kiyajjAnAti tatkevalI // 2 // bhAvArtha-je munie ekAdA mahAvratanuM paNa khaMDana karyuM che, e sAdhuno vinipAta nakkI thaI gayo che. vratanuM khaMDana karanArA sAdhune durgatinA du:khothI ugArI levAnI tAkAta. sAkSAt zrI tIrthakaromAM paNa nathI.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 74 khera ! badhA ja mahAvratono bhUkko karIne besanArA ame jo nirlajja banIne duSTa vartana karIzuM to enA paripAka svarUpe kevA kAramo daMDa amArI para jhIMkAze, eto kevaLIbhagavaMta ja jANe...!! kaTyAM colapaTaM tanau sitapaTaM kRtvA ziroluJcanaM, skandhe kambalikAM rajoharaNakaM nikSipya kakSAntare / vaktre vastramatho vidhAya dadataH zrIdharmalAbhA''ziSaM, veSA''DambariNaH svajIvanakRte vidmo gatiM nA''tmanaH // 3 // bhAvArtha-(1) ame sAdhuveza dhAraNa karyo che. (2) ame kammarapara colapaTTo paherIe chIe. (3) ame bagalamAM rajoharaNa rAkhIe chIe. (4) ame mAthAnA vALa hAthethI ukhADI "kezaluMcana" kasavIe chIe. - (5) ame mukha AgaLa haMmezA muhapattI dhAraNa karIe chIe. ane (6) "dharmalAbha" nA AzIrvAda ApIe chIe. (7) ame khabhA-para kAmaLI dhAraNa karIe chIe. (8) ame zarIra para zveta ane mAnopeta vastro ja dhAraNa karIe chIe. aphasosa ! Ama chatAM ame aMDabara nathI choDI zakatAM. jIvana nirvAha mATeno ja amAro A prayatna lAge che. nathI jANatA ame ke amArI zI gati thaze?
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 vibhaktivicAra prakaraNa bhikSA-pustaka-vastra pAtra-vasati-prAvAralubdhA yathA, nityaM mugdhajanapratAraNakRte kaSTena khidyAmahe / AtmArAmatayA tathA kSaNamapi projjhya pramAdadviSam, svArthAya prayatAmahe yadi tadA sarvA'rthasiddhirbhavet // 4 // bhAvArtha--amAre lokone chetaravA che mATe ame hajI thAkyAM nathI. ame bhikSAnA, pustakonA, vastronA, pAtranA, vasatinA ane saMthArA-uttarapaTTAnA lAlacu chIe. jo ekAda kSaNa mATe ame pramAdane phaMgoLI daI AtmAnaMdI banI Atmahita mATe prayatna karIe toya amArA sakaLavAMchitonI siddha thaI jAya... pAkhaNDAni sahasrazo jagRhire granthA bhRzaM peThire, lobhA'jJAnavazAttapAMsi bahudhA mUzciraM tepire / vApi vApi kathaJcanA'pi gurubhirbhUtvA mudo bhejire, karmakleza-vinAza-saMbhava-sukhAnyadyA'pi no lebhire // 5 // bhAvArtha-hajAro jAtanA pAkhaMDa grahaNa karyA. hajAronI saMkhyAmAM graMtho bhaNI lIdhA ane aneka jAtanA tapo tapI lIdhAM. aphasosa ! ame mUDhanA mUDha rahyAM. amArI A badhIya ArAdhanA lobhanI ane ajJAnI ja ceSTA banI gaI. are ! kyAreka ame guru banI zakyA to AnaMda paNa puSkaLa pAmyAM. tema chatAM hajI sudhI karmanA klezane haNI le evo ArAdhanAno prabaLa ullAsa amane maLyo nathI.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa kiM bhAvI nArako'haM kimuta bahubhavI dUrabhavyo nabhavyaH, kiM vA'haM kRSNapakSI kimu caramaguNasthAnakaH karmadoSAt / vahnijvAlena zikSAvratamapi viSavat khaDgadhArA tapasyA, svAdhyAyaH karNazUcI yama ima viSamaH saMyamo yadvibhAti // 6 // bhAvArtha-(1) zuM huM kRSNapAkSika chuM? (ra) zuM huM durbhavya chuM? (3) zuM huM abhavya chuM? (4) karmanI bahulatAthI athavA to (pa) zuM huM mithyAtvI banyo chuM? ke (6) pachI zuM huM narake janAro narakagAmI zuM? kema paNa mane zikSAvratonuM pAlana paNa agninI javALA jevuM lAge che ! svAdhyAyanuM nAma paDe ne kAnamAM soyAo kheMcavA mAMDe che. saMyamajIvana akAruM lAge che. vastra-pAtramupAzrayaM bahuvidhaM bhau kSaJcatudhau~ SadhaM , zayyA-pustaka-pustakopakaraNaM ziSyaJca zikSAmapi / gahImaH parakIyameva sutarA-mAjanmavRddhA vayaM, yAsyAmaH kathamIdRzena tapasA teSAM hahA niSkrayam ! // 7 // bhAvArtha-jAtajAtanA vastro najAkata pAtrAo, vaibhavI upAzrayo, (1) bhakSya (2) bhojya (3) lehya ane (4) coSya, Ama cAreya prakAranI bhikSAo, zayyA, oSadha, pustako, pustakanA upakaraNo ane ziSyo temaja zikSaNa, A badhuM ja ame pArakuM svIkAryuM che. janmathI mAMDIne Aje amo vaddha thayA. vigu! amArA korA tapa dvArA A badhI bhaktino badalo zI rIte vALIzuM?
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa antarmatsariNAM bahiH zamavatAM pracchannapApA''tmanAM nadyambhaH kRtazuddhimadyapavaNigdurvAsanAzAtmanAm / pAkhaNDavratadhAriNAM bakadRzAM mithyAdRzAmIdRzAM, baddho'haM dhuritAvadeva caritaistanme hahA ! kA gatiH ? // 8 // bhArya-bhIMtarathI IrSyALu chIe. bahArathI kSamAzramaNa chIe. chUpA pApIo chIe. madirA gaTagaTAvIne enI durgandha chUpAvavA nadInuM jaLa pInArA vANiyA jevA daMbhI chIe. vratadhArIno lebAza rAkhyA che bAkI bagalA jevI manovRttinA ame zikAra chIe. mithyAtvI chIe. zuM kahuM ? AvA pAkhaMDIomAMya huM AgevAna chuM, kharekhara AvA mArA caritra che.mArI kaI gati thaze? pariziSTa-1 zAstronuM tAraNa jIva antarmuhUrtamAM keTalA bhava kare? pRthvIkAyano jIva - 12824 bhava kare. aplAyano jIva - 12824 bhava kare. teukAyano jIva - 12824 bhava kare. vAyukAyano jIva - 12824 bhava kare. pratyeka vanaspatikAya - 32824 bhava kare. sAdhAraNa vanaspatikAya - 6papa36 bhava kare. beindriya jIva - 80 bhava kare. teindriya jIva - 60 bhava kare.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa caurindriya jIva - 40 bhava kare. asaMjJI paMcendriya - 24 bhava kare. saMjJI paMcendriya - 1 bhava kare. nigodanA jIvo zvAsocchavAsa (nADIno dhabakAra) mAM 17 bhava kare. jIvavicAra praznottarI.. puruSavedAdi keTalo samaya maLe? (1) puruSaveda, utkRSTathI 600 sAgaropama jhAjherA. (2) strIveda, 110 palyopama 6 kroDapUrva sudhI. (3) napuMsakaveda, anaMtI utsarpiNI avasarpiNI sudhI. (4) paMcendriyapaNuM, 1000 sAgaropama jhAjherA. (pa) trapaNuM, 2000 sAgaropama jhAjherA. zrIjIvAjIvAbhigamasUtra... bhagavAnanA varSIdAnanuM varNana pAMcamA brahmalokamAM vasanArA sArasvatAdi navalokAMtika devo bhagavAnane saMyamasamaya sUcave che. ke he bhagavAna ! dIkSAno avasara thai gayo che. te vakhate tIrthakaranA pitA cAradvAravALI dAnazALA karAve che. pahelA dvAramAM AvanArane jamADe che. bIjA dvAramAM AvanArane vastra Ape che. trIjA dvAramAM AvanArane AbhUSaNa Ape che. cothA dvAramAM AvanArane rokaDanANuM Ape che. bhagavAna eka varSa sudhI dararoja eka kroDa ane AThalAkha
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 vibhaktivicAra prakaraNa sonaiyAnuM varSIdAna Ape che. 80 ratino eka sonaiyo thAya che evA 1 kroDa ane ATha lAkha (1,08,00,000) sonaiyA dararoja Ape che. tenuM vajana 9000 maNa thAya che. te vakhatanA basopacIsa gADA bharAya che. eka varSanA dinAranuM tola batrIsa lAkhane cAlIsa hajAra maNa (32,40,000) thAya che. eka varSanA dAnamAM traNa abaja ane 88 kroDa ane 80 lAkha sonaiyA thAya (3,88,80,00,000) tenA 81000 gADA bharAya. zrI sohamakula kalpavRkSa. prabhujInA dAnaviSayaka cha atizayo pratidina eka kroDa ane AThalAkha sonaiyA Ape, te sonaiyA ATha rati ke matAMtare esIratino paNa kahyo che; cha ghaDI dahADo caDhatAM ApavA mAMDe te poNA be pahora sudhI jamavAnI veLA paryata manavAMchita dAna saune bhAgya pramANe prabhu Ape, sonaiyAmAM prabhunuM tathA prabhunA mAtApitAnA nAma (dinAra jananI-janaka aMkita, diye icchita jinavara) hoya, te eka divasanA dAnanA sonaiyA navahajAra maNa thAya, cAlIsa maNanuM eka gADuM bharatAM kula 225 gADAM bharAya, te gADAM tathA maNa vagere sarva mApa je je samayamAM prabhu thayA hoya te te samaya tathA te te dezanA jANavA; saMvatsarI dAnanA sonaiyA sarve iMdronA Adeze vaizramaNa devatA ATha samayamAM nipajAvI prabhunA gRhabhaMDAramAM bhare, have te dAnanA cha atizaya kahe che; (1) tIrthakaranA hAthane viSe saudharmendra evI sthiti kare ke jethI prabhu dAna detAM thAke nahi, joke prabhu to anaMta zaktinA
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktivicAra prakaraNa 80 dhaNI che, topaNa A utsava avasare e prathamaiMdrano adhikAra lahAvo levArUpa che, te anAdinI evI maryAdA jANavI; izAneMdra suvarNamaya ratnajaDita chaDI, daMDa lai ubho rahe ane cosaTha iMdra sivAya bIjA sAmAnika pramukha devone dAna letAM nivAre, ane yAcakanA bhAgyAnusAra izAneMdra tenA mukhe bolAve (2) camareMdra tathA balIndra prabhunI muThImAM vadhAre hoya to pADI nAMkhe, ane ochuM hoya to pUruM karI Ape, sAmAnI prAptine anusAre maLe, (3) bhuvanapati devatA bharatakSetranA manuSyane teDI Ave (4) ane vANavyaMtara devo temane pAchA mUkI Ave (5) jyotiSI devo vidyAdharone prabhunA dAnanI khabara Ape, (6) tathA prabhunA pitA cAra moTI dAnazALA karAve, ekamAM bharatakSetranA manuSyane annapAnAdi khAdya vastu Ape, bIjImAM vastra Ape ane trIjImAM AbharaNa Ape. cothImAM rokaDanANuM Ape. vicAra ratnasAra-devacaMdrakRti, pAnA naM. 548 pU. kavirAjazrI dipavijayajI ma. racita sohamakula-kalpavRkSa gaNadhara devavaMdanamAM dIkSA kalyANakanA devavaMdanamAM A mujaba varNana che.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ M. Tell vAdvAdamaya jaina zAsanA 1. vibhakitanA bhedo-artho nikSepA 2. tIrthasiddhAdi muktAnA paMdara bhedo 3. avasarpiNImAM tIrthocchadakALa 4. saMsArIjIvanA bhedo-prabhedo 5. ajIvadravyanA bhedo-svarUpa 6. kSetralokanuM svarUpa-temAM rahela vastu-jIvo 7. Arya-anArya dezo-rAjadhAnI 8. atItAdi traNa kALanuM pramANa 9. avasarpiNI-utsarpiNI kALacakra-cha ArAnuM mAna 10. kalpavRkSonA nAma-prApta vastunA nAma 11. samaya-AvalikAdinuM kAlamAna 12. nakSatramAsAdi pAMcanuM svarUpa-kAlamAna 13. palyopama-sAgaropama-pudagala parAvartanuM svarUpa 14. audapikAdi cha bhAvonuM svarUpa 15. sajIva dravyonA pAriNAmAdi bhAvo 16. dharmAstikAyAdi arUpIdravyonA bhAvo zrI viikata vicAra prakaraNa (davyAnuyA-sabhAvanuvAda)