________________
૧૭
વિભક્તિવિચાર પ્રકરણ
છતાં પણ તે જેમ સચેતન છે, તથા તરત જ મૂકેલા પક્ષીના ઇંડામાં પણ દ્રવરસ હોવા છતાં તે જેમ સચેતન છે, તેવી રીતે પાણી પણ દ્રવ હોવા છતાં તે સચેતન છે. પૃથ્વીના જીવત્વની સિદ્ધિમાં જીવના લક્ષણ વગેરે દ્વારા જે જે યુક્તિઓ જણાવવામાં આવી છે તે તે યુક્તિઓ અપ્લાય, તેઉકાય, વાઉકાય અને વનસ્પતિકાયમાં પણ સમજી લેવી ૧૩૪||
સંસારિજીવોના ત્રીજા તથા ચોથા ભેદ તેઉકાય અને વાઉકાયના જીવત્વની સિદ્ધિ –
.
आहाराओ अनलो, विद्धिविगरोवलंभओ जीवो । अपरप्पेरियतिरियानियमियदिग्गमणओ अनिलो ॥३५॥
ભાવાર્થ-જેમ મનુષ્યનું શરીર આહાર કરવાના યોગે વૃદ્ધિરૂપ વિકારને પામે છે, અને તેથી તે સચેતન છે. તેવી રીતે અગ્નિમાં પણ આહારસ્વરૂપ લાકડા તેલ વગેરે નાંખવાથી વૃદ્ધિરૂપ વિકારને પામતો હોવાથી તે અગ્નિ પણ સચેતન છે. વળી જેમ જ્વરની ઉષ્ણતા તથા જઠરાગ્નિની ઉષ્ણતા જીવના પ્રયોગવાળી હોવાથી તે જીવવાળા શરીરમાં જ હોય છે. જીવ વગરના શરીરમાં તાવ તથા જઠરાગ્નિ હોતો નથી, તેવી રીતે અગ્નિના શરીરમાં પણ ઉષ્ણતા હોવાથી તેમાં રહેલી ઉષ્ણતા જીવના પ્રયોગવાળી છે એટલે અગ્નિ પણ સચેતન છે..
જેમ ગાય તથા ઘોડા વગેરે પ્રાણીઓ બીજાની પ્રેરણા વગર પણ તિર્હી અનિયતગતિવાળા હોય છે અને તેની તે પ્રકારની ગતિમાં જો કોઈ પણ પ્રેરક હોય તો તે કેવળ તેના
