Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રત ૨૦૦૦]
સહુ લેખકને સ્વાધિન છે.
લેખક અને પ્રકાશક, ભગવાનજી જગજીવનદાસ કપાસી.
મુદ્રક, સત્યેન્દ્ર મણીલાલ પટેલ.
।
મુદ્રણસ્થાન, ઇશ્વર પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ. ૩૧૨૪, ગાંધી, અમદાવાદ,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
| સંવત ૧૯૯૨
www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
લેખકનું નિવેદન.
વાંચક વર્ગને આધુનિક યુગમાં પ્રગટ થતાં પુસ્તક-પુસ્તીકાએ જોતાં આ નાનકડી પુસ્તિકા કેઈ જુદા જ સ્વરૂપમાં જણાવ્યા વિના રહેશે નહિં. -
આ પુસ્તકમાં પ્રગટ થયેલ લખાણ ‘વીરશાસન' પત્રકારો જુદા જુદા લેખક તરીકે પ્રગટ થઇ ચૂકેલ છે. પરંતુ એ પત્રને વાંચકવર્ગ નહિં એ સમાજનો એક ભાગ આવી અગત્યની બીનાથી અજાણ રહે એ કેમ પાલવે ? એટલે આ કેમળ કુસુમ સમાજના ચરણે ધરવામાં આવે છે. આ પુસ્તિકા દ્વારા, આજે સમાજમાં
જેન તિ”ના તંત્રી મી. ધીરજલાલ ટોકરશી શાહ સુધારકને સ્વાંગ સજી પિતાના પત્રકારિત્વ સાધનના ઓઠે કેટલા દંભ અને જુને પિષો રહ્યા છે તેને હુબહુ ચિતાર સમાજના માનસમાં ઉતારવાને પ્રયાસ કરવામાં આવ્યું છે.
આ પુસ્તિકાના પ્રકાશનનું નીમિત્ત ભાઈ ધીરજલાલના વડેદરા રાજ્ય ત્રણ વર્ષ પર કરેલા શ્રી સંન્યાસ દિક્ષા નિયામક નિબંધ માટેના વિચારે છે, જે માટે ભાઈ ધીરજલાલે તંત્રી સ્થાનેથી જે “ જેન
જ્યોતિ”માં એક સમયે વડોદરા રાજ્ય સામે આ નિંબધ માટે કટ્ટર પ્રહારો કરેલા છે અને એ કાનુન પાશવી રાજસત્તાના પશુ બળે કર્યાનું જણાવેલ છે. અને જૈન સમાજને કોઈપણ ભોગે એને વિરોધ કરવાની હાકલ કરે છે તેમજ તેમજ તેના વિરોધ કરનાર માત્ર મુઠ્ઠીભર માણસે જણાવી તેમની દયા ખાય છે તેજ ભાઈ ધીરજલાલ જાતે બે વર્ષ બાદ જ્યારે આ વસ્તુસ્થિતિથી તદ્દન ઉલ્ટીજ રીતે લખી રહ્યા છે ત્યારે સમાજના સમજુ વર્ગમાં એ પ્રશ્ન સહેજે ઉદ્દભવે છે કે તેઓએ કાં ભૂતકાળમાં લખેલ બીના સત્ય હતી અને વર્તમાનમાં લખાતી બીના કેાઈ સ્વાર્થના પોષણ માટે જ લખી રહ્યા છે એમ કબુલ કરવું જ પડશે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
એટલે સમાજથી એમનું આ અક્ષમ્ય પરિવર્તન અજાણુમાં ન રહી જાય એ માટે આ લેખાંકને પુસ્તિકારૂપે ગુથી સમાજ સમક્ષ રજુ કરવામાં આવે છે.
આ લેખમાળા પ્રગટ થવા માંડી ત્યાર પછીના “જૈન જ્યાતિ”ના અકા વાંચનારતે માલુમ પડશે કે ભાઇ ધીરજલાલ દલીલાના અભાવે કેટલી ગાળાગાળી જેટલી હદે પહેાંચી ગયા છે અને ઇર્ષાની આગ ક્રમ સંતાષવી એ માટે ચાનીચા થઇ ગયા છે. તેઓને તેમ કરવાની કાંઈ જરૂર નથી. જો તેએ હજૂ પણ પોતાના પત્રની લેખનશૈલી સમાજના અગત્યના પ્રશ્નો પરત્વે વાળશે તા જરૂર સમાજની સાચી સેવા કરી શકશે. બાકી તેઓએ સમજવું જોઇએ કે આ યુગ સ્વતંત્રતાનેા છે; સ્વચ્છ ંદતા નહિં નભે. આ યુગ જાગૃતિ છે. દંભ અને પ્રપંચે નહિ. નભે, આ યુગ સુધારાને છે પણ સુધારાના આડે સ્વાર્થ નભાવવાના નથી.
જો ભાઇ ધીરજલાલ આટલેથી પણ સત્ય વસ્તુ સમજશે-શાસન અને સમાજની સાચી સેવાની મશાલ હાથ ધરશે તે અવશ્ય તે સમાજમાં સારા સ્થાનને લાયક બનશે. એ બનવામાં પોતાના છો અને અભાવના બલીદાને આપવા પડશે. ખેાટી ધાંધલ અને ધમાલ અળગા કરવા પડશે. સમાજમાં છીન્નભીન્નતા થાય એવા લખાણા બંધ કરવા પડશે. પૂ. મુનિવરોની નિ દામાંથી હાય ઉઠાવી લેવા પડશે સત્ય ગમે તેટલું કડવું હોય તે તેની આગળ નમવુંજ પડશે. માટલી ઉદારતા જ્યારે પ્રવેશ કરશે ત્યારે સમાજમાં તમારૂં સ્થાન કાઈ અને ખુજ હરશે.
આ સ્થળે વડોદરાના અધિકારીઓને પણ એક વિનંતિ કરી લઉં કે આ પુસ્તિકાને આપ સૌ ધ્યાનપૂર્વક વાંચો, વિચારો અને યેાગ્ય સાર તારવો, તે આપને જણાશે કે આજે જે વ્યક્તિ પાસે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
વડોદરા રાજ્ય નરી ભાટાઈ પાસે રહીને કરાવી રહ્યું છે તે શ્રીમંતને શોભાવનારૂં છે જ. નહીં પણ વડોદરા રાજ્યને માટે પણ એ ગારવ ઘટાડનારું છે. આ વસ્તુ બની ગઈ, એના ઉંડાણમાં ઉતરી આ આખીયે વસ્તુસ્થિતિ પર વિચાર કરજે. કારણ જે પોતાના સમાજનો નથી થયે એટલું જ નહિં પણ સમાજના મોટા ભાગના વિરોધની સામે પૂરમાં પિતાના સં. ૧૯૮૯ ના સિદ્ધાંત પર ૧૯૯૧માં પાણી ફેરવી રહેલ છે તે કાલે વડોદરા રાજ્યમાંથી પિતાની સ્વાર્થની બાજી સંકેલાતા વડોદરાને ક્યાંથી થશે એ વસ્તુ અવશ્ય વિચારણાની એરણે ચઢાવી એની કસોટી કરવાની જરૂર છે.
ભાઈ ધીરજલાલે છેલ્લાં “જેન તિ''ના અંકમાં જુદા જુદા એઠે જે ગાળીને વરસાદ દલીલ વગર વરસાવવા માંગે છે તેમાં હેતે પાવન થઈ મારા કર્મો હશે તેને હળવા કરી શકીશ પરંતુ સત્ય વસ્તુ સામે ખરી રીતે છેડાઈ પડનાર ભાઈ ધીરજલાલ કર્મો બાંધશે. જો તેઓને આ પુસ્તિકા સમાજ હિતની પ્રવૃત્તિઓ તરફ વાળવા જેટલી તેમના હૃદયને પ્રેરણું કરશે તે માટે આ પ્રયાસ ખરેખર સફળ થયો માનીશ.
લી. સમાજને સેવક, ભગવાનજી કપાસી.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
વડોદરા રાજ્યના સુત્રધારે અને શ્રીમંત
- સરકાર જેગ–
“ જેન જયોતિ” પત્રના તંત્રી મી, ધીરજલાલ
ટોકરશી શાહનું વિચાર પરિવર્તન
તેની પાછળ છુપાયેલે ભેદ.
જે ભાઈ ધીરજલાલે ગઈ કાલે વડોદરા રાજય, તેના અધિકારીઓ અને દીક્ષાના કાયદા હામે સખ્ત પ્રહારો કરેલા છે તેણે આજે ભાટાઈ શા માટે આદરી છે, એ જાણવા માટે આ લેખમાળા તાદશય પુરાવે છે.
જેન તિ” પત્રના માન્યવર તંત્રી સાહેબે, સંન્યાસ દીક્ષા નિયામક નિબંધ સંબંધેના મારા લેખાંક પર છેડાઈ પડી, અકળામણમાં આવી જઈ તા. ૯-૧૧-૩૫ ના અંકમાં પાના ૭૩૯ પર સિદ્ધાંત ખાતર વડોદરા રાજ્યને બતાવી આપવા એસો બાલકબાલિકાઓ બીજાના નહિ પણ પિતાનાને દીક્ષા આપવા મને નમ્ર સૂચના કરી છે. તંત્રીરાજ શ્રી ધીરજલાલ ટોકરશી શાહના મગજ પર ગરમી ચડી ગઈ હોય અને આ શબ્દો કોઈ અમંગળ ઘડીએ નીકળી ગયા હશે. પરંતુ મારે તેઓશ્રીએ મને બતાવેલ સિદ્ધાંતનો જવાબ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
આપવાજ જોઇએ. એટલે આ પત્રમાં ચાલુ લેખમાળા નિયંમત મારા તરફથી શરૂ કરવામાં આવે છે. જનતા જોગ તટસ્થ ભાવે આટલે ખૂલાસા કરી લેવાની આ તક હું જતી કરી શકુંજ નિહ.
પ્રથમ મારે એ સ્પષ્ટ કરવુ જોઇએ કે-આ લેખમાળા લખવાને હેતુ ‘જ્યોતિ ’કાર મી. ધીરજલાલ ટાકરશીની અંગત કાર્યવાહીને લેશ માત્ર પણ સ્પર્શી કરવાના નથી કે તેઓને ચેનકેન પ્રકારે ઉતારી પાડવાને નથી. પરંતુ જ્યારે તેનુ જીવન જાહેર પત્રકાર તરીકે પત્રની સાથે સંકળાએલુ છે અને એનાજ આશ્રય તળે તેઓશ્રી મને સિદ્ધાંત બતાવવા બહાર પડયા છે, ત્યારે લેખીત મીનાએ તેમના પોતાનાજ પત્રમાંથી રજુ કરી પરસ્પરની અસંગતતાને તટસ્થ નિર્ણય કરવાનું જૈન સમાજ પર હેડુ છુ. વાંચક અને એકરાગી વ્યકિત આવા સિધ્ધાંતવાદીએતે તેમના સાચા સ્વાંગમાં એળખે, એજ આ લેખમાળાનેા હેતુ છે. કારણ તત્રીરાજ પત્રમાં જે કાંઈ મૂકે છે, તે તેમના નહેર જીવનને સર્વાંશે સ્પર્શે છે. પત્રકારને સમાજના માનસ-ધડતરમાં મહાન ફાળે છે. પરંતુ તેઓ સમાજના ભૂતકાળના પોતાના સિધ્ધાંતાથી અજ્ઞાન રાખી વમાનમાં શબ્દોની સફાથી મેડેાળ ઘાટ ઘડવામાં ફાવી ન જાય, તે માટે આ લેખમાળામાં જડખતેાડ જવાબ આપવામાં આવશે. આજે તેઓશ્રીની તા એવીજ માન્યતા હશે કે–કાલે સવારે આપણે શું લખ્યું છે એ પ્રત્યે કાણુ દ્રષ્ટિ કરવાનું છે. આજે કેકે રાખેા. પરંતુ તંત્રીરાજને મારે જણાવવુ જોઇએ કે—સમાજને આજે એટલી હદ સુધી બનાવી જવાનું અશકય છે. એમના ઉત્તર-દક્ષિણ જેટલા સિધ્ધાંત પરિવર્તનને હેતુ નિખાલસ હશે કે સ્વાર્થમયી, નિઃસ્વાર્થી હશે કે હેતુપૂર્વકનો, એને ન્યાય મારા જેવા અલ્પ મનુષ્ય કયાંથી કરી શકે ? એ બધુ હુ' જનતા પરજ છેાડુ છુ. જનતાને આ લેખમાળા વાંચ્યા પછી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩
એ વિષે પેાતાને તટસ્થ અને વ્યાજખી અભિપ્રાય આપવા મા
સહુ આમંત્રણ છે,
વળી કદાચ એમ પણ કહેવામાં આવશે જે રીતે હુંમેશા કહેવામાં આવે છે કે-આ લખાણ પાછળ કાઈ પણ સંસ્થા કે વ્યકિતના હાથ છે. તે માટે પણ એક ખુલાસા અવેજ કરી દઉં. આ લેખમાળાના લેખકે પેાતાની પ્રશસ્તિના હેતુથી નહિ પરંતુ જનતાને ખોટી રીતે યેનકેન પ્રકારે અંધારામાં દ્વારી જવાતા યુગ આથમી ગમે છે, એ બતાવવા જ આજે પોતાની કલમ તટસ્થભાવે આડીઅવળી બીજી કાઈ પણ વાતને તેમાં સ્થાન નહિ આપવાના ઇરાદે, તંત્રીરાજના પેાતાનાજ શબ્દો રજુ કરવાનું ચેાગ્ય અને સમયસરનું જણાયાથી તેઓશ્રીનું બીડુ ઝડપ્યું છે. મારે પણ પત્રકારિત્વની લાઇનને આછે અને થાડા પણ ૧૦ વર્ષના અનુભવ છે. એટલે કાઇના કહેવાથી કે પ્રેરણાથી લખવાની ગુલબાંગ ઉડાડવામાં આવે, તે પહેલાં સત્ય વસ્તુસ્થિતિના સ્ફાટ કરી લેવા આવશ્યક લેખાશે.
આ લેખાંકમાં તેઓએ વડાદરા રાજ્યની તારીફ્ કરી સ’. દી. નિયામક નિબંધને યેાગ્ય ઠરાવવાને પ્રયાસ કર્યો છે, અને સિધ્ધાંત ખાતર મને સલાહ આપી છે. ત્યારે એજ વિષય પરના એમના પરસ્પર વિરેધી વિચારા રજૂ કરૂં, એજ ન્યાય કહેવાય. આમ કરતાં લોક વાહવાહ મળે કે ન મળે, કાઇ તિરસ્કાર દષ્ટિથી જજૂએ કે ન જૂએ, તેની પરવા કર્યા વિના મારે તે સત્ય અને વજુદવાળી બીનાએ રજી કયે જ છૂટકા છે.
વાંચક વર્ગને આ લેખમાળા પર તટસ્થ દ્રષ્ટિએ પેાતાના નિર્ણય દર્શાવવા મા ફરી એક આમત્રણુ છે. અસ્તુ. હવે મજકુર લેખમાળા ચાલુ થાય છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
સં. ૧૯૮૯ ને માહ-ફાગણના “જેન તિ” ના સંયુકત અંકમાં “જૈન સમાજને ગંભીર પ્રશ્ન ' એ શિર્ષક હેઠળ પિતાના નામથી લખતાં તંત્રી શ્રી ધીરજલાલ ટોકરશી શાહ જણાવે છે કે-પ્રથમ આ નિબંધ સં. દી. પ્રતિબંધક નિબંધને નામે રજુ થયો અને તેણે સારાયે જૈન સમાજમાં ભારે ખળભળાટ મચાવ્યો હતો. જેનેના મેટા ભાગે તેનો વિરોધ કર્યો હતો ને બહુ નાની સંખ્યાએ તરફેણ કરી હતી.”
- હવે તા. ૯-૧૧-૩૫ ના અંકમાં સાધુઓને પડાણ તરીકે ચીતરી, ગાયકવાડ–નરેશની ધર્મની તુલનાત્મક અભ્યાસ કરનાર તરીકે ભારેભાર પ્રશસ્તિ કરતાં આ પ્રમાણે લખે છે.
શ્રીમતી જૈન કોન્ફરન્સ, અનેક ગામના જૈન સંઘ અને જૈન સમાજના સમસ્ત વિચારક અને યુવક વગે એ નિબંધને વધાવી લઈ વડોદરા નરેશને અંતરના ઉંડા આશિર્વાદ આપ્યા હતા. ”
પહેલાં તેઓ એમ કહે છે કે-જેનોના મોટા ભાગે વિરોધ કર્યો હત અને બહુ નાની સંખ્યાએ તેની તરફેણ કરી હતી. હવે કહે છે કે-ઘણું મોટા ભાગે ટેકો આપી અંતરના ઉંડા આશિર્વાદ આપ્યા હતા. એક વખતે એક પત્રકાર એમ કહે કે–હું ગયો હતો તે સભામાં ૧૦૦૦ ની માનવમેદની હતી. બીજી વાર કહે કે–ત્યાં તે માંડ ૨૫-૫૦ માણસે હતા. તેને ઉપલું કથન મળતું આવે છે. તે હું પૂછું છું કે–જ્યારે પહેલાં તમે કહ્યું કે વિરોધીઓ બહુ થાડા હતા તો તે તમે જાણીબુજીને તમારા અંતરના અવાજને રૂંધી જુઠું બોલી સમાજને ગેરરસ્તે દોરવવાને એ સમયે પ્રયાસ કર્યો હતે ? અને જો એમ લઈએ કે–એ વખતે તમે લખેલ બીન
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
સત્ય હતી અને એક પત્રકાર તરીકે જે જોયું તેજ લખ્યું હતું, તે હું પૂછું છું છે કે આજે એમ બતાવવા પ્રયાસ કરે કે-મોટે ભાગે વિરોધ કર્યો, તે આજે તમે ન્યાયનું ખૂન કરે છે ? એકજ બાબત ઉપરના આવા પૂર્વાચીન અને અર્વાચીન વિચાર પરિવર્તન જોયા પછી કાઈ પણ તટસ્થ માણસ કહી શકે કે એ પરિવર્તન પાછળ કઈ પણ ઇરાદાપૂર્વકની યોજના સમાયેલી છે.
હું જેન જનતાને મારી આ લેખમાળા ઉપર પુરતું લક્ષ આપી તટસ્થભાવે ન્યાય કરવા વિનવું છું. આવતા લેખાંકમાં એથીય ગંભીર બીનાઓ રજૂ થનાર હાઇ વાંચક વર્ગ આ પત્ર વાંચવા નજ ચૂકે. એક વખત જે ગાયકવાડ-નરેશ માટે, તેના અધિકારીઓ માટે અને સં. દી. નિ. નિબંધની વિરૂધમાં બને તેટલી કટ્ટર ભાષામાં લખી, બીજીજ વખતે એ બધાની પ્રશંસા કરનાર તેમના જ વાક અનવતા લેખાંકમાં રજુ કરવામાં આવશે.
ઉપરની એકજ બીનાથી સમાજ તુલના કરી લેશે એની તે મને ખાત્રીજ છે.
મારા પ્રથમના લેખમાંથી જૈન સમાજના મોટા વર્ગમાં સનસનાટી ફેલાઈ ગઈ છે, એમ મને વડોદરાથી મળેલા મિત્રોના બે પત્રો પરથી કહી શકું છું. એક મિત્ર જણાવે છે કે-અમારા શ્રીમંત સરકારનું જીવન ચરિત્ર લખનાર મી. ધીરજલાલ શાહના આ વિચારે જણાતાં અત્રેનો અમલદાર વર્ગ પણ આશ્ચર્યમાં ગરકાવ થઈ જશે. અમે બધા તે સ્તબ્ધજ થઈ ગયા છીએ. તમે “વીરશાશન” ની નકલો મેકલવા કૃપા કરશે.” આ ભાઇને આ સ્થાનેથી જણાવવાનું
જે-તેમણે વીરશાશન” પત્ર તે કાર્યાલયની ઓફીસે લખી સીધા - મંગાવી લેવું. બીજા ભાઈના પત્રને પણ પ્રધાન સૂર એજ છે. અત્રે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
મારે જાહેર જનતાને ફ્રી વાર ખાત્રા આપવાની ફરજ પડે છે કેમારે અને મી. ધીરજલાલને આજ દિન સુધી કાઇ જાતને ખટરાગ હતા નહીં અને અંગત રીતે હજુ પણ હાય એમ હું તે નથી જ માનતા. માત્ર પત્રકાર તરીકે તેઓશ્રીએ મને સિદ્ધાંત ખાતર પડકાર કર્યો છે. એને જવાબ એમના જ સિદ્ધાંતા બતાવીને આપવાને આ લેખમાળાના આશય છે.
અગાઉ જણાવ્યા મુજબ મારા આ લેખમાળાના આશય દ્વેષયુક્ત હાવાની માન્યતા એક વર્ગ તરફથી પ્રચલિત કરવાના પ્રયાસેા ચાલી રહ્યાનું મારી જાણમાં આવ્યું છે. સુજ્ઞ વાંચક વર્ગ આ ઉપરથી જોઇ શકશે કે--આમાં કાઈ અંગત સ્વાર્થ કે દ્વેષનેા હેતુ છેજ નહિ. માત્ર તેમના જ વિચારા અને તે વિષેની સમજ આ લેખમાળામાં રજુ કરવામાં આવે છે. છતાં કમળાવાળી આંખથી પીળું દેખાય તે તે કુદરતને સ્વભાવ કાથી બદલી શકાય તેમ છે? બાકી ખીજાએ ગમે તેમ કહે તેની લેશ માત્ર પરવા કર્યા વિના આ કલમ આગળજ પોતાનું કામ ચલાવશે. બાકી એવા મિધ્યા પ્રચાર કરનારને સમાજ તેમના આજદિન પર્યંતના વનથી જ એળખી શકશે. આ લેખ માળા તદ્દન શુદ્ધભાવે અને તટસ્થ દષ્ટીએ જ લખવામાં આવે છે, એની ક્રી આથી ખાત્રી આપું છું. અને જનતા પણ આ લેખનસામગ્રી ઉપરથી તેનું માપ કાઢી શકશે.
હવે લેખમાળા શરૂ કરતાં સં. ૧૯૮૯ ના મહા-ફાગણના ‘જૈન જ્યોતિ’ ના અંકમાં ‘સમાજને ગંભીર પ્રશ્ન ’-એ શિર્ષક હેઠળ મી. ધોરજલાલ ટોકરશી શાહ તેના તંત્રી નીચે મુજબ લખે છે.
“ આ નિબંધથી સ્વેચ્છાપૂર્વકની તથા માબાપની સંમતિપૂર્વકની દીક્ષાની પણ અટકાયત થાય છે, એટલે નિબંધ એના હેતુથી પણ ઘણા અળગા જતા રહે છે ”
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
એથીય આગળ વધીને એજ અંકમાં તે રાજસત્તાના હસ્તક્ષેપ સામે ઉડો પ્રકૈાપ જાહેર કરતાં કહે છે કે—
૮ રાજ્ય જો વ્યકિતને કેવું ખાવું, કેટલું ખાવું, કેટલી પ્રજોત્પતિ કરવી, સંતતિને કેવું શિક્ષણ આપવું, તેમને ક્યા જીવનમાં જોડવા અને કયા જીવનમાં ન જોડવા, ધનને કેટલું અને કયાં વાપરવું, એ માબતમાં અમુક રીતે જ વવાની ફરજ પાડે તેા રાજ્યસત્તા પાતાના અધિકારની તદ્દન મહાર જાય છે અને દરેક વ્યકિતનું જીવન એથી દુ:ખી થવાના જ સભવ છે, અને જો આવી આખતની અટકાયત કરવાના રાજ્યના અધિકાર વીકારીએ તા કઇ પણ વ્યકિતના સ્વતંત્ર રીતે ધાર્મીક જીવન ગાળવાના અધિકારની અવગણના કરવા જેવુ જ લેખાય. આથી રાજ્યની આ પ્રકારની દૂખલગીરી ફેોઇ પણ શખ્સ સ્ત્રીકારી શકે નહીં.
ܕ ܕ
હવે આજે તા. ૯-૧૧-૩૫ના અંકમાં દીક્ષાના હિમાયતીઓને સંમેાધીને લખતાં કહે છે કેઃ
COM
“આપણી ભૂલા સુધારી લેવી, આપણા માટેની સારી છાપ પાડવી કે જેથી બીજા સ્ટેટામાં પણ આવા પગલાં ભરવાની જરૂર જ ન રહે. પરંતુ અવળી મતી સુઝે ત્યારે મનુષ્યને વિચારર્દશા પ્રાપ્ત થતી નથી. વડાદા નરેશે અન્યાય ભરેલું પગલું ભર્યું છે, એમ જાહેર કરવામાં તેમને જરાય શમ ન આવી.”
આવા ગંભીર પરસ્પર વિરેશધી મતવ્યો પરથી સમાજ જોઈ શકશે કે જેઓએ ૧૯૮૯માં રાજ્યના હસ્તક્ષેપ આમે સામાન્ય નોઁહ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરંતુ કટ્ટર ભાષામાં લખેલ છે અને રાજ્યની ડખલગીરીની હદ અતાવી તેને અસહ્ય દર્શાવી છે, તે આજે એ અન્યાયના વિરોધ કરનારને તેમ કરતાં શરમ નથી આવતી, એમ લખવાની હિંમત કરે ત્યારે ખરેખર તેમના સિદ્ધાંતની અવધિ જ મનાય. વળી તેઓએ આડકતરી રીતે એક વખત પવિત્ર માનેલ ત્યાગધર્મને અનર્થકારી જણાવી રાજ્યની દખલગીરીને આડકતરી રીતે આમત્રણ આપવાનોજ પ્રયાસ કર્યો છે. આથી તેએ આજે વડોદરા રાજ્યની ખેરખાંહી કેટલા દરજ્જે કરશે એ સમજી શકાતું નથી. તમારા વિચારમાં પરિવર્તન થાય એ શક્ય છે, પરંતુ એક વખત એક સિદ્ધાંત સ્થાપિત કર્યાં, જેના એઠે વડોદરા-નરેશ, તેમના અધકારીઓની ડખલ દીક્ષાના નિબંધ માટે અસહ્ય બતાવી અને આજે એને વધાવી લેવા અને વડોદરા નરેશ, સામે એક વખત પેાતાના જ હાથે એ સંબધમાં લખનાર આજે એની પરસાઈ કરવા નીકળે, ત્યારે સમાજને એ વસ્તુ મનન કરવા જેવી તેા છે જ એ બધાનેા સ્ફોટ હવે પછીના અંકમાં કરવામાં આવશે. પરંતુ હું એટલું જ પૂછું છું કે--ત ત્રીજી આજે કયી નીતિ અને સિદ્ધાંત હાથમાં લઈ, ભુતકાળ પર પીંછી ફેરવી સમાજને આપ શિખામણ આપવા બહાર પડવા છે, તે કૃપા કરી જણાવશે ?
આગળ ચાલતાં ૧૯૮૯ ના અ’કામાં લખે છે કે :
૬ આ નિભ્રંધ પર વિચાર કરતાં પ્રશ્ન તા એજ ઉર્ફે છે કે જૈન દીક્ષા માટે નિયત થએલાં બંધારણમાં ફેરફાર કરવાના કાઇને હુશ્ન છે કે કેમ? જૈનશાસ્ત્રની માન્યતા મુજબ તિર્થંકરદેવની આજ્ઞામાં ફેરફાર કરવાના કાઈને હુ નથી. સંઘ સિવાય કાઈ પણ વ્યક્તિને, પક્ષને કે રાજ્યનેજૈનધર્માંના બંધારણમાં ફેરફાર કરવાના હક્ક નથી.’’
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
હવે તા. ૯-૧૧-૩૫ના “ જૈન યેાતિ ” માં દર્શાવવામાં આવેલા વિચારો તપાસીએ,
૮ દરેક ધર્માંતા તુલનાત્મક અભ્યાસ કરવા અને દરેક ધર્મ પ્રત્યે ઉદારતા અને માનની નજરે જોનાર એ રાજવી ભારતવર્ષની એક પ્રાચીન સૌંસ્કૃતિને આવી રીતે મલીન થતી કેમ જોઈ શકે? એ માટે (ઘણાએ) વડાદરા નરેશને અંતરનાં ઉંડાં આશિર્વાદ આપ્યા હતા.”
આવી પરસ્પર ઉલ્ટા-સુલ્ટી વિચારશ્રેણી તપાસતાં પ્રત્યેક તટસ્થ વાંચકવગ જોઈ શકશે કે એક સમયે તેએએ ધર્માજ્ઞામાં ફેરફાર કરવાને માત્ર સંધને જ અધિકાર સ્વીકાર્યો છે, ત્યારે બીજી જ પળે વડેાદરા-નરેશ માટે મેટા ઉપનામેા ઈરાદાપૂર્વક મૂકી દીક્ષા સંબંધેની ડખલગીરીને વધાવી લે છે. હું એટલું જ પૂછવા માગું છું કે—આમાં એવા પ્રયાસ નથી કે એક વખત પેાતાના શેઠને શેઠ તરીકે ઓળખાવનાર બીજી જ પળે ઇરાદાપૂર્વક તેને શેઠ તરીકે ઓળખાવે છે? આતા દીવા જેવું સ્પષ્ટ છે. આજે સમાજને ગમે તેમ દેરી જવાનુ અશકય છે.
મારે કહેવું જોઇએ અને જગતના એ સર્વમાન્ય સિધ્ધાંત છે કે જ્યારે દેશની જ્વાળા જીગરમાં જળે છે, ત્યારે મનુષ્ય પાતાની સન્મતિને ભૂલી જાય છે. એ મતિ ભૂલેલ પછી મૂખને જ્ઞાની, દાતારને કુંજીસ, મિત્રને દુશ્મન મનાવવા કોઇ નજીવા સ્વાર્થ ખાતર પ્રયાસ કરે એમાં એને દોષ કેટલા દઇએ ? કારણ—સ્વા આંધળા છે. માસ માત્ર એની આંધિમાં સારાસાર ભૂલી જાય છે. એના પડધે આવતા લેખાંકમાં પડશે; તેા વાંચકવર્ગી તે લેખ વાંચવા જરૂર તૈયાર રહે. એ દલીલપૂર્વક બતાવવામાં આવશે. તેમાં અંગત વાતને સ્થાન કદી પણ નહીં જ હાય, એની આથી ખાત્રી આપું છું.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેઓનો સ્વભાવ કાર્ય કરતાં મોટાઈ–માનપાન મેળવવાને હેય છે, તેઓ પ્રચારના સાધનના હથીયાર વડે પિતાની નૌકા પાર કરવાની હેડ માંડી રહ્યા હોય છે. પરંતુ સમાજ ચક્ષુહિન નથી કે-- તેવાઓને વર્તી ન શકે. અગાઉ તા. ૬-૧૨-૧૯૩૫ ના વીરશાસન'માં મેં ભાખેલે ભવિષ્યવાણી આખરે સાચી ઠરી છે. તેનું દિગદર્શન જેન તિ' પત્રને તા. -૧૨-૩૫ અંક જ કરાવે છે. મારા પરિવર્તનથી દુઃખી થયેલ એક ભાઈ નેહીને સ્વાંગ સજી મને કેટલાક પ્રશ્નો પુછવા બહાર પાડ્યા છે, જેનો જવાબ પણ એજ પત્રમાં આપવામાં આવેલ છે. એ પ્રશ્નકારની લેખનશૈલિ જ બતાવી આપે છે કે--સ્નેહિના સ્વાંગમાં ઉભા થએલ ભાઈ કણ હોઈ શકે ?
જ્યારે ભાઈ ધીરજલાલના આધુનિક અને ગઈકાલના વિચારોનું પરિવર્તન વિષેની મારી લેખમાળાનો જવાબ આપી શકવાની કઈ બારી રહે તેમ નથી, એટલે આ રીતે મારા સ્નેહિ પાછા પગ ઉડાડી હાનિ પહોંચાડવા બહાર પડયા છે. એ તે “મેં મારું મગર તુજે રાંડ કરું --ના ન્યાય જેવું છે. પરંતુ સમાજ જરા પણ છેતરાય, એ જમાનો આજે વહી ગયો છે. આવા એક તો શું પણ એક હજાર સ્નેહિઓ અંધેરપછેડે કાઢી ખૂલી રીતે પ્રશ્ન પુછવા બહાર પડે, તો પણ હું જવાબ આપવા તૈયાર છું, પરંતુ એ હિંમત કયાંથી હોય ? જેમનો પીઠ પાછળ ઘા કરવાનો જ આશય છે, તેઓ સામી છાતીએ બહાર કેમ આવી શકે ?
સ્નેહી ભાઈને મારી સલાહ છે કે-આ જમાનામાં પડદાબીબીએના નાટકે નહિ ચાલી શકે. એ રીતે તમે ષની અવધિ કરવા માગતા હો અને તૃષા છીપાવવા માગતા હે તે ભલે, બાકી બીજાને હલકા ચિતરવા જતાં જે જે રખે હલકા પડી ન જવાય ! આટલે જરૂરી ખુલાસો લખી આ લેખમાં તટસ્થતા નથી એમ સાબીત
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરવાનું અને તે માટે ત્રાહિત વિદ્વાનના અભિપ્રાય લેવાને મારૂં આહ્વાન છે.
બાકી એ સ્નેહિ બંધુને ખુદ “ જેન તિ અને તા. ૨૦-૪-૩૫ ને અગ્રલેખ વાંચી જવા મારી વિનંતિ છે. એમાં જણાવવામાં આવે છે કે– “ સંસ્કારો જેવી જાતના હોય છે તેવી જ જાતના વિચારો અને પરિણામે કાર્યો થાય છે. ” એટલે સ્નેહિ બની બેસનાર આજે તેના સંસ્કારે પ્રમાણે વિચાર જાહેર કરી મને પ્રશ્ન પુછે છે અને પરિણામે તેના કાર્યો પણ એવા જ નિવડે છે. વળી તમે પોતે લખાણમાં શિષ્ટતા અને સભ્યતાને કારણે મૂકે છે. જેના જવાબો લાગતા-વળગતાઓને અપાયા છે ને અપાવાના છે. તેમાં વચ્ચે સ્નેહિના સ્વાંગમાં પુછવાની અગત્યતા તમને કયાંથી જણાઈ? તમારી બુદ્ધિ શું હેર મારી ગઈ છે કે શકિત પરવારી બેઠા છે. તે ગમે તે હો પણ સ્નેહિ! એ મારા હેતના કટકા સમાન પરમ સ્નેહિ ! જે હો તે પછેડે દૂર કરી જરા બહાર તો આવો. તમને હું બધાય જવાબ આપવા ઈંતેજાર છું. તમે સ્નેહિ પ્રત્યેને વિવેકધર્મ કાં ભૂલે છે ? તે માટે જ્યોતિને તા. ૧૫-૧૨-૩૫ને અગ્રલેખ જૂઓ.
વિવેક વિના ધર્મ નથી અને ધર્મ વિના ફરજ વિના માનવી જીવનનું કલ્યાણ નથી. ” તે તમને સ્નેહિને હિત હૈો હોય તો જરા મર્યાદા શીખો. ગમે તેમ બાફી નાંખવું કે પ્રશ્નકાર બની ચાલી નીકળવું, તેના કરતાં તેમાં રહેલી જવાબદારી ઘણું વિશેષ છે એ ન ભુલતા.
ભ. કે. હવે એ લેખમાળા પર આવું છું. '
સને ૧૯૮૯ ના માહ-ફાગણના સંયુક્ત અંકમાં લખતાં ભાઈ ધીરજલાલ જણાવે છે કે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
૬. જીનખાર ધ યુદ્ધો પછી ધર્મની બાબતમાં ડખલગીરી નહીં કરવાની નીતિ દરેક સુધરેલા રાજ્યે સ્વીકારી છે. વાદરા રાજ્યે આજસુધી એ નીતિનું પાલન કર્યુ છે. એ નીતિના ત્યાગ કરવાનું આજે એવુ એક પણ ગંભીર કારણ નથી. 2
તા. ૯--૧૧-૩૫ ના અંકમાં આ પ્રમાણે કહે છે.
૬. આપણા માટેની સારી છાપ પાડવી કે જેથી બીજા સ્ટેટામાં પણ આવા પગલાં ભરવાની જરૂરજ ન રહે. એ રાજવી ભારતવર્ષની પ્રાચીન સંસ્કૃતિને આવી રીતે મલિન થતી કેસ જોઇ શકે ? ”
આ ઉપરથી સુધારાની હિમાયતી સુજ્ઞ વ્યકિતઓએ પણ ખરેજ જાણવાનું છે કે— ગઈકાલે જેએએ ધર્મની અંદરની ડખલગીરીને સુધરેલા રાજ્ય માટે યેાગ્ય નહિ હૈવાનુ જણાવ્યું છે, તે આજે પાછા બહાર આવીને, હિંમત ખતાંવી, વડાદરા રાજ્યની પીઠ થાબડી તેને આ કાયદા માટે સુધરેલ રાજ્યમાં ખપાવી આડકતરી રીતે ધન્યવાદ આપે છે. વળી તેએ એટલે સુધી જણાવે છે કે—આ નીતિનેા ત્યાગ કરવાનુ... આજસુધી એટલે સ. ૧૯૮૯ ના મોહ--ફાગણુ સુધી કાઇ કારણ બન્યું નથી; એમ જાહેર રીતે પાકારીને કહે છે.
વળી આગળ ચાલતાં સ. ૧૯૮૯ વાળા અંકમાં કહે છે કે—
ધાર્મિક વિષયમાં દખલગિરી કરવાના રાજ્યના અધિકાર સ્વીકારવામાં આવે એ કઇ રીતે ઈષ્ટ નથી. કારણ કે એના સ્વીકારથી ભવિષ્યમાં ધાર્મિક હિતને નુકશાન પહોંચવાના સ`ભવ છે.
46
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
,,
www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
જેના સ્વીકારમાં એક વખત મી. ધીરજલાલ ધાર્મિક હિતને નુકશાન પહેાંચવાનુ ભાખી ગયા, તેનાજ સ્વીકારમાં ખીજા સમયે તેઓ વડાદરા રાજ્ય પર વારી જાય છે, તેના કારણે તપાસવા માટે હવે પછીના ખાસ લેખ આજ પત્રની કટારામાં રજુ થશે.
એજ અકામાં આગળ ચાલતાં કહે છે કે
જૈન ધર્મના સ્રોત એક સખે જાળવી રાખવાનુ મુખ્યત્વે જેનાની સાધુ સંસ્થાજ કરી રહી છે. આ કાયદામાં સાધુ સંસ્થામાં માટેા ઘટાડા કરવાનાં સઘળાં તત્વો છે. એથી જૈન સમાજ આ કાયદાના સ્વીકાર કરી શકે નહિ
''
66
તા. ૯--૧૧--૩૫ ના અંકમાં શિષ્ટાચાર અને સભ્યતાથી વેગળુ લખાણ જૂઓ.
૬ પવિત્ર અને અપરિગ્રહિ ગણાતી શ્રમણ સંસ્થામાં જ્યારે અપવિત્રતા અને પરિગ્રહુસ‘જ્ઞાના પ્રવેશ થયા ને શિષ્યમાહની ધેલછામાં પેાતાના પંચ મહાવ્રત ભૂલી પઢાણાની જેમ જ્યારે સાધુએ ગૃહસ્થાનાં બાળકો ઉઠાથવા લાગ્યાં ત્યારે પાતાની મિલ્કત પ્રાપ્ત કરવાને હ્રદાર્ નહિ રહેલા જોઈ સમાજમાં આવી અનથ કારી માળદીક્ષા સામે ભારે પ્રકાપ ઉત્પન્ન થયા.
39
આ મંતવ્ય એકબીજાથી કેટલા વિરોધી છે, એ બતાવવા માટે એટલુ જ કહેવું બસ થશે કે~એના લેખકે ગમે તે આશયે લખ્યું હાય, પરંતુ પેાતાના સિધ્ધાંતનું સમતાલપણું તે તેઓએ ગુમાવ્યું છે. એની એમના પાતાથી પણ ના કહી શકાય એમ નથીજ. ગઈ કાલે જેઓ સાધુસંસ્થાને પવિત્ર કહે છે, જૈન ધર્મના સ્રોત એક
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
સરખે જાળવી રાખનાર કહે છે, તેમને આજે પઠાણની ઉપમા આપનાર માનવીને હું પૂછું છું કે–એ કોઈ અધિકાર તેમને પ્રાત થએ છે? બોલવા ખાતર અને વડોદરા રાજ્યને આજે અમુક હિત માટે સારું લગાડવું છે, એટલા પુરતી જ આ કષાયક વિચારોની ઉલ્ટી કરી રહ્યા છે? તમારું સ્થાન સમાજમાં શું છે? સમાજહિતના કેટલા કાર્યો કર્યા છે, તે જનતા શું નથી જાણતી ? તે પછી આટલી હદે પૂજ્ય અને પવિત્ર સાધુસંસ્થા માટે લખવાનો અધિકાર અને તમારે દરજજો કયો છે તે બતાવશો ? ગઈકાલે જેમને જૈન ધર્મના પવિત્ર સ્થંભો કહે છે, તેમને આજે નાના કે મોટા કાળીયા ભરી પઠાણની ઉપમા આપો છે ?
જે જૈનત્વ ખરેખર જીવંત રાખવું હોય, જેમનામાં જૈન ધર્મની સાચી અને ઉડી ધગશ હોય, તેઓએ આવા લખાણે કરનારાને ઘડીભર પણ સહન કરી લેવાં નજ જોઈએ. હું જનતાને, સમજુ અને વડીલ વીરપુત્રોને આ સ્થળેથી એટલી જ વિનંતિ કરીશ કેઆવા લેખકને જડબાતોડ જવાબ આપી ઘો, નહીંતર તેઓ આવા સિધ્ધાંત પરિવર્તનથી ઘણી અજ્ઞાનતા રેલાવી જશે. આવા લખાણો જે ભાષાની મર્યાદાની બહાર છે, તે બંધ થાય તેજ સમાજનું શ્રેય સાધી શકાય.
વિચારભેદને સમાજમાં સ્થાન છે, પરંતુ તેથી શિષ્ટાચાર અને વિવેકને તેઓએ કદી પણ ભૂલવા જોઈતા નથી. વિવેક વિના ધર્મ નથી, એમ લખનાર પાતે શું આવી રીતે લખી વિવેક જાળવે છે ?
આ લખનારે પહેલે જાહેરમાં એટલે ખુલાસે અવશ્ય કરે પડશે કાં તે ગઈકાલે તેઓ પિતાના સત્ય અવાજને દબાવી એલતા હતા અગર તે સત્ય હોય તે આજે કઈ પણ હેતુની સિદ્ધિ પછી તે સારે યા નરસો હેય, તે અત્યારે ન કહી શકાય પણ તે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
વખત આવે સમજાય, તે માટે જ તેઓ ઉત્તર-દક્ષિણ જેટલા વિરોધી મંતવ્ય ખડા કરી સત્યને રૂંધે છે. તેઓએ પોતાનાજ પત્રના તા. ૫-૧-૩૫ ના અકમાં સૌરાષ્ટ્ર પરથી લીધેલા લેખમાં જણવવામાં આવેલ છે કે –
સત્યના અવાજને સ્વાથની વિષભરી હુવા ગુગલાવી રહી છે. રૂપીયાના રણકાસ સાથે તાલ દેતી કંઈક લેખિનીઓ નૃત્ય કરી રહી છે.”
જેઓ પોતે આવા સુંદર ફકરાઓ પિતાને પાને ઉતારે છે, જેમ કરવું ચોગ્ય છે, તેઓજ જે પિતાને અવાજ રૂંધતા હોય તો શું કહેવું છે તેનો નિર્ણય સમાજ જ કરી લે. ધીરજલાલભાઈએ એટલું તો અવશ્ય ખ્યાલમાં રાખવું જ જોઈએ કે આપણે જ્યાં સુધી આર્યભૂમિમાં હૈયાત છીએ, ત્યાં સુધી ગમે તેવા સ્થાર્થના પહાડ બેનિંગવાજ જોઈએ. છતાં આપણા જેવા અલ્પ મનુષ્યમાં એ શકિત ન હેય, તો પણ એકના ગુણગાન ભલે કરવા તેમાં કોઈને કશું કહેવાનું ન હોય, પરંતુ તેમ કરવા જતાં આપણે આપણું પોતાનાજ ધર્મને નિંદીએ, સાધુસંસ્થા પ્રત્યેની પુજ્યતા ચૂકીએ, તો પછી આપણું
સ્થાન ક્યાં એ નક્કી કરવું જ જોઈએ. એકના સ્થાપનમાં બીજાનું ઉત્થાપન કરવાની નીતિ નજ સેવવી જોઈએ. પત્રકારના સ્થાપિત સિદ્ધાંતો હિમાલય જેવા અચળ રહેવા જોઈએ.
તમે મારા સ્નેહિને તા. ૭-૧૨-૩૫ માં સ્થાન આપે તેથી મને જરા પણ વાંધો નથી. બાકી મારી આ લેખ સંબંધેની તટસ્થ તાને દાવો હજુ પણ હું આગળ ધરું છું. એનો નિર્ણય હિ પાસે નથી કરાવવો. એટલી સમાજમાં શાંતિ છે ખરી, એમ એ ભાઈ સમજી લે. કેટલીક વખત માણસને સંજ્ઞામાં લખવાનો પ્રસંગ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬
આવે, પરંતુ તે ત્યારેજ કે- જ્યારે કોઇ માણસને દબાણને વશ થઇને પેાતાના વિચારા જુદાજ હાય તે જાહેર કરવાનુ હાય ત્યારે. બાકી હાલ જે રીતે સત્તાથી લખાય છે એમ તેા નહીંજ.
જેઓને આ લેખ સંબધે ચર્ચા કરવી હાય તેમને માટે છુટ છે. તે દલીલબાજીથી, નહિ કે આડાઅવળા થુંક ઉડાડીને. એમાં તે તમેાજ ઉલ્ટા ઉધાડા પડી જશેા એ નક્કી સમજશે.
આશા છે કે આ લેખ પર સુજ્ઞ જૈન ભાઈએ વિચાર કરી યોગ્ય લખી નિંદનીય લખાણા સામે પોતાની કલમે। ઉપાડી સમાજની સાચી સેવા કરશે.
લખાણ લખાઈ જવાથી વડાદરા રાજ્ય અધિકારી વર્ગ વિષેના એમના વિરોધી અને સનસનાટી ભર્યા મંતવ્યે। આવતા લેખાંકમાં રજુ થશે. શ્રીમંત સરકારના અધિકારી વર્ગ અને શ્રીમાન વિંદભાઈ હાથીભાઇ દેશાઈના માટે જૈન સમાજમાં પ્રચાર કઈ રીતે થાય છે, એ જાણવું એથી સુલભ થઇ પડશે. તે પહેલાં તેએ પેાતેજ એક વિચારક બનવા માટે શું લખે છે તે જોઇએ.
તે પાતેજ પત્રકારને એક સિધ્ધાંતવાદી બનવાની સલાહ આપતાં, સ. ૧૯૮૯ ના અષાડ માસના ‘જૈન જ્યોતિ’ના અંક ૨૨ મા પાના ૩૬૦ પર લખતાં કહે છે કે—
“ એક માજી સમાધાનીની વાતના સ્વીકાર કરવા તે બીજીબાજુ કલેશાત્પાદક ચતુરાઈ ભર્યા લેખેા લખવા એ સમાજના હડહડતા દ્રોહ કરવા બરાબર છે.
હું આજે એથીય આગળ વધીને તે સલાહુ આપે છે કે દરેક જૈન પત્રકારે સમાધાનીનું વાતાવરણ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેમ સરળ બને એવાજ લેખ લખવા જોઈએ ને સાચા દીલથી તે માટે તનતોડ મહેનત કરવી જોઈએ. બતાવવાના જુદા અને ચાવવાના જુદા જેવી પદ્ધતિથી તો ભારેજ નુકશાન થવાનું છે. છેતરનારાઓ સમાજને છેતરવા કરતાં પોતાના આત્માને જ છેતરે છે તે તેમણે ભૂલી જવું જોઈતુ નથી.”
આજે એક બાજુ વડોદરા રાજ્યની વાહવાહ બોલતાં, સમાજ અને સાધુસંસ્થાને ઉતારી પાડનારા લેખ લખવાથી તેઓ કઈ સેવા કરી રહ્યા છે? તેઓ નીચેનું લખાણ લખીને શું એમ માને છે કે સાધુ-સંસ્થામાં ઐક્યતા કરાવવા માગે છે ? નહિ જ. એથી તે સાધુ-સંસ્થાની અવિવેકી ભાષામાં નિંદા કરી સમાજને દ્રોહ કર્યોજ લેખાય.
તા. ૫–૧૦–૩૫ ના અંકના અગ્રલેખમાં લખે છે કે
ત્રીજું જ્ઞાનખાતું ને ગુરૂપૂજન. સ્વાર્થી ગુરૂઓની આ કેવળ પ્રપંચજાળ છે. ચેાથી બાબત અતિ ભયંકર છે. જ્ઞાન અને તપની આરાધનાના નામે શીલના વેપાર ચાલે છે. એ પછી એમના શબ્દો એટલી હલકટ ભાષામાં લખાયા છે કે તે અત્રે લખતાં મારી કલમ પણ સ્થિર થઈ જાય છે. કોઈ પણ ન્યાયાધિશ આવા લેખકેને માટે સારે મત નહિ જ આપી શકે. એની ખાત્રી એ લેખક મી. ધીરજલાલને જોઈતી હોય તે આગળ આવે. વધુ હવે પછી. પણ આ ઉપરથી સમાજને હું એટલું જ બતાવવા માગું છું કે તેઓને સં. ૧૯૮૯ ના અને સં. ૧૯૯૧ ના મી. ધીરજલાલના વિચારે જુદા જુદા નથી જાણતા ? જણાય, તો પછી તેઓ જણબુજી પિતાના આત્માને છેતરે છે એમ નથી માની
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
-શકાતું ? આ વસ્તુનો ન્યાય કરાવવા તેઓને પણ મારું આહવાન છે, તે તેઓ સ્વીકારશે ?
આ પૂર્વેના લેખાંકમાં કરેલી આગાહી મુજબ આ લેખમાળાનો જવાબ આપવા અસમર્થ નિવડેલા ભાઈ ધીરજલાલે ગમે તે રીતે ઘૂંક ઉડાડીને પણ પિતાની ઈર્ષાની આગને શાંત્વન પમાડવાનો ગંદો અને અનીચ્છનિય પ્રયાસ આદર્યો છે, એ “ જેન તિ” પત્રના તા. ૭–૧૨–૩૫ અને તા. ૧૪–૧૨–૩૫ના અંકમાં પ્રગટ થયેલા લખાણ પરથી સહેજે જોઈ શકાય છે. તા. ૧૪-–૧૨–૩૫ના અંકમાં મારું ચર્ચાપત્ર પ્રગટ કરવાના ઓઠા હેઠળ મારી સામે ધુળ ઉડાડવાનો મિથ્યા પ્રયત્ન કર્યો છે. એ ચર્ચાપત્ર પ્રગટ કરતાં તંત્રી પિતાનું વણમાગ્યું ડહાપણ વાપરતાં લખે છે કે–એક પણ પ્રશ્નનો જવાબ આપવાને સમર્થ ન જણાતાં હવે એની સામે મારી જવાબ આપવાની કેટલી તૈયારી છે, એ વાંચી જવા પ્રત્યે વાંચકવર્ગનું લક્ષ્ય એચું. જે એ (પ્રક્ષકાર) સ્નેહિમાં હિંમત હોય તો નામ સાથે બહાર આવે. દરેક પ્રશ્નનો જવાબ આપવા તૈયાર છું. તેઓ એમજ માની બેઠા હશે કે–વડોદરા રાજ્યના અધિકારીઓની તેઓની નીતિ વિષેની અજ્ઞાનતાનો લાભ લઈ, જેમ ગોળા ફાવે તેમ ગબડાવ્યા તેમ અત્રે પણ ચાલશે ? તેઓ પોતે સમતાભર્યું અને બુદ્ધિપૂર્વકનું લખે છે અને બીજાઓ તેમને સાચા સ્વાંગમાં ઓળખાવે એ ઝનુન અને અશ્લિલતાભર્યું લખે છે, એમ જણાવી ડહાપણું અને જ્ઞાનને ઈજાતેઓએજ રાખે છે એમ શું ભાઈ ધીરજલાલ બતાવવા માંગે છે ? આજે વડોદરા રાજ્ય તેમને લાખ કે બે લાખ નકલે છાપવા આપી હોય અને વડોદરા રાજ્ય જેની સામે એક વખત પાશવી રાજસત્તા જેવા શબ્દો વાપરનાર ભલે તેની બોલબાલા ચલાવે, પરંતુ એ બધું લાંબો સમય નભવું મુશ્કેલ છે. આજે અશ્લિલતાભર્યું કોણ લખી સમાજમાં આગની
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯
ચિનગારીઓ ફેલાવી રહેલ છે, એ તે વિકૃત આરાધના'વાળા અમ્ર લેખ વાંચનાર પ્રત્યેક સુન્ન વ્યક્તિ સમજી શકે. તમે આજે વડોદરાની જે ખેલબાલા ખેલાવી રહ્યા છે, તે માત્ર તમારા ઉપરના સ્વાત આભારી છે ને? એમ ન હેાય તે આજે સિદ્ધાંત વચ્ચે એકાએક આવડે। મેરૂ જેવડો તફાવત કરવાનું કારણ શું ? શું શ્રીમંત સરકારનું જીવનચરત્ર આલેખી શકે એવા સાક્ષ ગુજરાતમાંથી પરવારી બેઠા કે આપની પસંદગી થઇ ? ખરી વસ્તુ એમ નથી. આ સાક્ષરાની લેખિની તદ્દન સ્વતંત્ર રહે, એટલે રાજ્યને એ ન પરવડે એ દેખીતી બીના છે. એ માટે તમે કેટલા પરિશ્રમ વેડ્યો અને આખરે તમારા પંથના એક અધિકારીના કૃપાપાત્ર બનીને એ કામ મેળવ્યું, એની કદાચ દુનિયાને ખબર નહિ હેય. પરંતુ એ વસ્તુના અથથી ઇતિ સુધીના ઇતિહાસ મારાથી અજાણ્યા નથી. આપનું પુસ્તક બહાર પડચા પહેલાં કાંઈ પણ અભિપ્રાય આપવો, એ અત્યારે તો કવખતનું છે, પરંતુ એ સમય પણ દૂર નથી કે જ્યારે—એ પ્રકાશન મારા હાથમાં આવી પડશે. આ સ્થળે મારે એટલુ જ જણાવવાનું છે કેઃભૂતકાળમાં પૈસાના રણકારે અનેક લેખીની વેચાઈ છે, વમાનમાં વેચાતી જોવાય છે અને ભવીષ્યમાં જોવાશે. દેશી રાજ્યાના પ્રશ્નથી અજાણુ એવી અનેક પાષાણુ-હૃદયી વ્યક્તિએાએ જીમાગાર અને આપખુદ રાજવીઓને પ્રજાના બળતા હ્રદયે પર કારી થાની જેમ દયાળુ અને ઉદારતાની મૂર્તિના ઈલ્કાબો આપી દીધા છે. અહીં વડોદરા રાજ્યની વાત નથી, છતાં કહેવું તેા જોઇએ કે-વડોદરા રાજ્યે પણ આજ દિન સુધી ખેડુત પ્રજા માટે કાંઇ પણ કર્યું નથી. તે ખેડુતવના આજના પ્રસંગે બહાર પડતા ઉગ્ર પાકાર બતાવી આપે છે. રાજસ્થાની પ્રજાના પાપ કેટલા હશે કે તેમના દુર્ભાગ્યે ભૂતકાળમાં કાંઇક લેખકાએ પોતાના સ્વા-પાષણની સિદ્ધિમાં વમાન રાજવીએની આપખુદી અને ઢાળની બીજી બાજુને ધેાળા પર કાળા કરી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાંકી દીધા છે. એવા દ્રષ્ટાંત માટે સૌરાષ્ટ્ર અને “રોશની’ તાદ્રશ્ય પુરાવાઓ છે. ભાઈ ધીરજલાલના પુસ્તકના સાહસ વિષે તે તે પ્રગટ થાય ત્યારેજ અભિપ્રાય દર્શાવી શકાય, પરંતુ અત્યારે તો ભૂતકાળમાં બનેલા બનાવોથીજ પ્રજાને સાવધાન રાખીશ.
ભાઈ ધીરજલાલની સંતાકુકડીની રમત અને ડરપોકપણું તે નિહાળો. મારૂં જે ચર્ચાપત્ર પ્રગટ કર્યું છે, તેમાં મને પ્રશ્ન કરનાર એક સ્નેહિ કાણું છે એની જે આગાહી કરી હતી, તે આખરે સાચી ઠરતી હોય એમ તેઓએ મારા ચર્ચાપત્રમાંથી ઉડાવેલી નીચેની બીના પરથી જોઈ શકાશે. કોઈના જવાબમાંથી આવી મુદ્દાની બાબત ઉડાવવામાં આવે ત્યારે એમજ મનાયને કે–તેઓ પોતે જ પ્રક્ષકારના સ્વાંગમાં હતા ? એમ ન હોય તો તેઓએ મારા એટલાજ શબ્દ કેમ ઉડાવી મૂક્યા, જે નીચેની મતલબના છે.
4 જનતાને જણાવી દઉં કે–આ “સ્નેહી'ના નામે લખનાર કેણ છે, એ પારખવું તેના માટે મુશ્કેલ નથી. કારણ બહુવચની લખાણ પત્રના તંત્રીએજ અગ્રસ્થાનેથી કે પ્રાસંગીક ધો લખતાં કરે છે. આ પ્રશ્નના મંગળાચરણમાં પણ એજ દેખાવ દે છે. તે ગમે તે હે છતાં હિંમતભેર બહાર પડવા આહવાન છે. તે સ્નેહ (?) સ્વીકારશે ? ?'
ભાઈ ધીરજલાલે એટલું તો સમજવું જોઈએ કે–જનતાની વિચારશકિત પર કાંઈ જડતાના તાળાં નથી લાગ્યા કે–તે તમારા આવા ઉલ્ટાસુટા લખાણને સમજી ન શકે. એક બાજુ જવાબ દેવા માટે હું અસમર્થ છું એ જણાવો છે, ત્યારે બીજી બાજુ મારું ચર્ચાપત્ર છાપી મેં જવાબ દર્શાવવા બતાવેલી તૈયારીને પ્રકાશન
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
આપે છે. છતાં જનતાને ગેરરસ્તે દેરવાનો પ્રયાસ કરો ત્યારે તે તમારા જ્ઞાનની અવધિજ મનાય ને ? જ્ઞાન ત્યારે જ ફળે કે જ્યારે તે જ સંસ્કારના વાઘા પહેરે. સંસ્કારના વાઘા સજી બહાર આવતું જ્ઞાન કેવળ જ્ઞાન નહીં પણ સુજ્ઞાન છે. તમે તે સતાવધાની છે, છતાં જ્ઞાનના આટલા પ્રકારને ન સમજી શકે એ કેમ જ બને ? પરંતુ અહીં તો બને છે. તેઓના આજ દિન સુધીના લખાણ તપાસનાર તટસ્થ વ્યક્તિને જણાયા વિના નહીં જ રહે કે-આ જ્ઞાનને દુરૂપયોગ જ છે. આવા અલિલતાભર્યા લખાણો સમાજ કે લખનાર પિતાની જાતને માટે પણ હિતાવહ નથી, પરંતુ એક પત્રકાર તરીકે તમે જ્યારે જનતાને ગેરરસ્તે દોરવવાનો પ્રયાસ કરો, ત્યારે તો મારે તમને નગ્ન સ્વરૂપમાં સમાજ સમક્ષ મૂકવા એટલીજ મારી ફરજ. એનો મત સમાજ જ બાંધી શકે.
એક પત્રકાર તરીકે પણ ચર્ચાપત્ર પ્રગટ કરવા સાથે તંત્રીની નોંધને સ્થાન જ નથી. છતાંયે એ તમારે સમજવાની ક્યાં પડી છે? પત્રકારોની જવાબદારી, તેમનું સ્થાન અને કૃતિ શું હોઈ શકે, એ બધાને અભ્યાસ કરવાની ઝગડા આડે તમને ફરસદ કયાં છે ? છતાં સમજે કે-ચર્ચાપત્ર એ રીતે મૂકયું, તો જવાબ આપવા અસમર્થ હોવાનું મારું ચર્ચાપત્ર જોયા પછી પ્રશ્નકાર તટસ્થ હોય, તો પત્રકારને તે પર પિતાની ટીકા કરવાને શું અધિકાર છે તે જણાવશો ? પરંતુ અહીં સાચા પત્રકારિત્વને સ્થાન જ કયાં છે ? જોવાની તસ્દી જ કાને લેવી છે ? એ તે પાતાના મંતવ્યને વિચારચક્કીમાં મૂક્યા બાદ એ બરાબર પીસાઈને બહાર પડે છે કે ભડકું ભરડાય છે એ જોવું જ કોને છે? વળી સમાજ તેઓને આ લેખમાળા પરથી સાચા સ્વરૂપમાં પિછાની ગયા છે, એ વડેદરાથી મળેલા સંખ્યાબંધ પ તેમજ મુંબઈ અને કાઠિયાવાડમાંથી મળેલી ટપાલ બતાવી આપે છે. હવે તમારાથી બને તેટલું થુંક ઉડાડે, તેની લેશ માત્ર પરવા કર્યા વિના આ કલમ આગળ જ ચાલશે.
- ભ. કે,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
હવે એ લેખમાળાનો ચેાથે મણકે શરૂ થાય છે. સં. ૧૯૮૯ ના મહા-ફાગણના સંયુક્ત અંકમાં આગળ ચાલતાં તેઓએ ખરેખર વડોદરા રાજ્યની ન્યાય અને નીતિવિરોધી વલણ પ્રત્યે શંકા દર્શાવી છે, અને રાજ્યના અધિકારીઓએ બોલાવવા છતાં પૂ. મુનિરાજેને સાંભળ્યા નહિ; એ સંબંધે લખતાં જણાવે છે કે
છે પરંતુ પ્રથમ જૈન સાધુઓને સાંભળવામાં જ ન આવ્યા, જયારે વિનંતિ થઈ ત્યારે તેનો સ્વીકાર થયા છતાં ખુદ શ્રીમંતે તેમને સાંભળ્યા નહિં અને દિવાન સાહેબે એક જનાચાર્યને સાંભળ્યા તે પણ પાંત્રીસ મીનીટ. જો કે તેમને જે કંઈ કહેવું હોય તે લેખિત આપવા કહેવામાં આવ્યું પણ વાસ્તવિક રીતે એને અથ કંઈજ નથી.”
તા. ૯-૧૧-૩૫ ના અંકમાં જણાવે છે કે
વડોદરા રાજયની સાથે સંબંધ વધારે ખરાબ કરીને તેઓ કો લાભ હાંસલ કરવા માગે છે ?”
એકમાં વડોદરા રાજ્યે પૂજ્ય જૈનાચાર્યોને સાંભળ્યા નહીં, એમ જણાવી તેની સામે રોષ ઠાલવે છે, જ્યારે બીજામાં વડોદરા રાજ્ય સાથે સંબંધ કહેવા નહિ કરવા સલાહ આપે છે. પિતાના અધિકારની અવગણને જોઈ, તે મેળવવા માટે જે કાંઈ પ્રજા પુરૂવાર્થ આદરે, તેને સંબંધ કડવો કરવાનું જણાવવું, એ કયા તરંગી ભેજાને તુક્કો છે ? આજે વડોદરા રાજ્ય કેઈને અન્યાય કરે અને એ અન્યાય અમુક સંસ્થા કે કેમને લાગુ પડે એટલે તે તેની સામે ત્યાજબી પિકાર પાડે, એને સંબંધ કડ કરવાનું જ્ઞાન કયા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩
ભેજામાંથી ફળાઈને બહાર આવ્યું ? એમ તો આજે રાષ્ટ્રિય મહાસભા, રાજસ્થાનો સામે રાજસ્થાની પ્રજા પ્રજાના પ્રાથમિક અધિકાર માટે લડે અને તેમ કરતાં ઘર્ષણ થાય, તેથી શું સંબંધ કડવો થાય છે ? થતો હોય તે પણ શું તેમ નહીં કરીને નીચી મુંડીએ અન્યાય બરદાસ્ત કરી લેવો ? એ કદી બન્યું નથી અને બનવાનું પણ નથી. કાલે વડોદરા રાજ્ય કહેશે કે–ચાલે જેનેના અને બીજા મંદિરે કબજે લઈ લ્યો. પછી તેને લાગતા-વળગતા એ કબજો પાછા મેળવવા બંધારણ પુર્વક લડત ચલાવે, ત્યારે માત્ર તો કહો છો તેમ મીઠે સંબંધ જાળવી રાખવા ખાતર એ બધું જતું જ કરવું ને ? આજે એ ઉપદેશ તમારા સિવાય કોઈ પણ આપી શકે જ નહિ. તમે આજે મીઠે સંબંધ જાળવવા પાછળ મંડયા છે એટલે તમારા વ્યક્તિગત દાખલાના આધારે તમે કહો છો તે સાચું જ છે, એમ ઠસાવવા . બીજાને આવા બોધ આપતા હો તે ભલે પરંતુ તમારી એ સલાહ સડેલા ફળની જેમ ફેંકી દેવાને જ ગ્ય છે.
હવે તેઓ સં. ૧૯૮૯ વાળા અંકમાં આગળ વધીને કહે છે કે
દ, આવે કેઈપણ યોગ્ય પ્રયાસ કર્યા સિવાય રાજ્ય પિતાની જ મુનસફીથી અને પિતાના નીમેલા ધારાસભાના સોની બહુમતિથી કાયદો પસાર કરે તો જન સમાજ તેના સામે ગમે તેવી ઉગ્ર લડત આપે, તોપણ અયોગ્ય ન જ લેખાય. ”
તા.–૯–૧૧–૩૫ ના અંકમાં જણાવે છે કે –“નિવય પુરૂષે જે તેમને આ વિરોધ કઈપણ જાતની ફી પ્રાપ્તિ કરાવી શકે તેમ છે ખરે? ”
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
સં. ૧૯૮૯ના અંકમાં કહે છે કે-જે રાજ્ય પિતાની મુન્સફીથી પિતાના નીમેલા ધારાસભાના સભ્યોથી પસાર કરાવી જાય તે પણ ઉગ્ર લડત આપવી અયોગ્ય ન દેખાય. ત્યારે સં. ૧૯૯૧ માં એમની સૂચનામાં રહેલ તત્ત્વ જેવીજ ઉગ્ર લડત નહિ પણ પિકાર ઉઠે છે, ત્યારે તેને નિર્વીર્ય પુરૂષને વિરોધ હોવાનું જણાવી, તેનાથી કાંઈ નહીં વળે એમ શ્રીમંત સરકાર હજુ પિતાને નિર્ણય જાહેર કરે તે પહેલાં આ બડા શ્રીમંત સરકારે પોતાનો અભિપ્રાય જાહેર કરી દીધો છે. આ પગલું બોલબાલાની અધિરાઈને એક પ્રયોગ છે. હજુ તે આગળ જોવાના અનેક છે. તેમનો આ અભિપ્રાય કટલે ઉતાવળી, કવખતને અને આડકતરી રીતે શ્રીમંત સરકારની વાહવાહ પોકારનારે છે, એ સમાજ જાણી લે. આજે શ્રીમંત સરકારમાં જ બધી શકિતઓ જેનાર પિતાના સમાજને નિર્વીર્ય જણાવે, એ કેટલી હદે ધૃષ્ટતા કરે છે ?
જેઓ આજે કેન્ફરન્સને જૈન સમાજની સર્વસ્વ પ્રતિનિધિત્વવાળી એકજ માત્ર સંસ્થા તરીકે વર્ણવે છે, તેઓએ સં. ૧૯૮૯ના અષાડ માસના અંકમાં લખ્યું છે કે
જ છે. કેન્ફરન્સ જૈન પ્રતિનિધિત્વવાળી સંસ્થા અવશ્ય હતી, પણ જુનેર કેન્ફરન્સ પછી તેના સામું બળ ઉભું થતાં તેની સત્તા પર ઘણું કાપ પડેલ છે. અને તેથી પહેલાંની સ્થિતિએજ રહી નથી. ” ”
આ સ્થળે મારે કોન્ફરન્સ સામે કંઈ પણ કહેવાનું નથી. પરંતુ કોનફરન્સ પણ આવાઓને જ્યારે પ્રોત્સાહન આપે છે, ત્યારે વડોદરા રાજ્ય સંબંધેની તેમની પરસ્પર વિરોધી નીતિની સમાલોચના સાથે આ બાબત પણ જનતા સમક્ષ મૂકવા રજા લઉં છું.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
તા. ૮–૧૧–૩પના અંકમાં કોન્ફરન્સ સંબંધમાં મહાન બળવત્તી સંસ્થા હોવાનો ઉલ્લેખ કર્યો છે, ત્યારે હું તેમને પૂછીશ કે--તમારા કયા આંગળીના વેઢાની ગણતરીએ વળી બે વર્ષ પછી એ સંસ્થા એકલી જ સમાજમાં બળવતી હોવાનું જણાવે છે ? તમારી પાસે એ જાણવાની કોઈ અગમ્ય શકિત હોય તે ના નહીં. કોન્ફરન્સ ગમે તે છે તેને અહીં સ્થાન નથી, પરંતુ તમે સમાજમાં આજે વિચારોના જે ગેળા ગબડતા મૂક્યા છે, તે ક્યાં સુધી પહોંચશે એ બતાવવા આટલે ઉલ્લેખ કરવો પડે છે.
સં. ૧૯૮૯ ના માહ-ફાગણના અંકમાંથી નીચેના તેમના શબ્દો ટાંકી એજ સાલના જયેષ્ઠ માસના અંકમાં પણ વડોદરાના દીક્ષા નિયામક નિબંધ વિષેના તેમના અભિપ્રાય અને વિચારો જણવીશ. સં. ૧૯૯૦-૯૧ માં તે મોટા ભાગે નિબંધને વિરોધ કર્યાનું જણાવે છે, ત્યારે સં. ૧૯૮૯ ની સાલનું મંતવ્ય તપાસીએ.
* આ નિયામક નિબંધને જેનેની મુખ્ય સંસ્થાઓ જેવી કે શ્રી આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢી, મા જન . કેન્ફરન્સ, ઑલ ઇડિયા યંગ મેન્સ જેન એસોસીએશન, શ્રી દેશવિરતિ ધર્મારાધક સમાજ ને મુંબઈ, અમદાવાદ, સુરત, ભાવનગર વિગેરે કઈપણ મૂખ્ય જેન વસ્તીવાળા શ્રી સંઘને ટેકે નથી. એટલે જૈન સમુદાયના મેટા ભાગના અભિપ્રાયની અવગણના કરવી એ કઈ પણ રીતે વ્યાજબી નથી. ”
તા. ૯–૧૧–૩૫ ના અંકમાં જણાવે છે કે –“ તેમના આ ઠરાવને અમદાવાદના શ્રી સંઘને કે કઈ જાણીતા સંઘ યા સંસ્થાને ટેકે નથી ”
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક વખત તંત્રીજી લખે છે કે આવી આવી મોટી સંસ્થાએને વિરોધ હતો. આ તેઓએ નજરે અનુભવેલી બીના છે, છતાં આજે પાછા ગાડાના ચક્કર માફક પલ્ટી મારતાં કહે છે કે કોઇને કે નથી; એ પાછી કઈ ભૂતાવળે ઉભી થઈ છે કે--સત્યના અવાજને તેઓ રૂધી રહ્યા છે ? કયા ચક્રાવામાં પડયા છે કે આમ બેલે બેલે ફેર ફરે પડે છે. સુધારાના જમાનામાં ક્રાંતિ, બસ ક્રાંતિ એ આવીજ ક્રાંતિ હશે ? એક વખત બોલેલું બીજી વખત ફોક થઈ જતું હશે? એક વખત સ્થાપિત કરેલે સિધ્ધાંત શું સ્વાર્થની આંધિમાં અટવાઈ જતો હશે? આ બધાને સ્પષ્ટ ખૂલાસો કરો તે સમાજ વળી તમારા સુધારાની બંસરી બજાવે, રે સ્વાર્થ! રે ક્રાંતિની ખોટી ભ્રમણું! !
બેટા સુધારાની ભ્રમણું ભાંગ્યા પછી સમાજને હવે હું જણાવીશ કે-મારા આ સંબંધેના લેખેની ભાષા ઉપરથી તેઓ જોઈ શકેલ હશે કે મેં મારા લેખાંકમાં વિવેક અને સભ્યતા જાળવી રાખ્યા છે. અમિલલતા અને અસભ્યતાથી લખવામાં જેઓ આત્મસતિષ લેતા હોય તેઓ ભલે લે, પરંતુ મારા તરફથી હવે પછી પ્રગટ થનાર આ લેખમાળાના બીજા મણકાઓ પણ ભાષાની સંપૂર્ણ મર્યાદા સાથે સચોટ દલીલ-પૂરાવાઓ સાથેની જ બાબત અગાઉની માફક સમાજ સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવશે. પડદા બીબીના ખેલ
આ અગાઉના લેખાંકમાં જાહેર કર્યા મુજબ પ્રક્ષકાર તરીકે લખનાર ભાઈ ધીરજલાલ હોવા જોઈએ એમ તેઓએ એ વિષેને મેં મોકલેલ ખુલાસે નહિં પ્રગટ કરીને સાબિત કરી આપ્યું છે. મારા જાહેર જીવનને લગતા બીજા પ્રશ્ન હજુ પુછવાના હતા ત્યાં સ્નેહિના સ્વાંગમાં ઉભા થયેલા ભાઈ આમ એકાએક એ બીને
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭
પર પડદે કેમ પાડે છે ? જે નામ સહિત બહાર આવે તે હજુ પણ તમારા પ્રશ્નોના જવાબ આપવા તૈયાર છું. પરંતુ જેમને ધંધેજ ધમપછાડાને છે, જેઓ સમાજના સંગઠ્ઠન પર છીણી ફેરવવા બેઠા છે. તેઓને જાહેરમાં બહાર પડવાની હિંમત ક્યાંથી જ હોય ? એ તે પડદાબીબીના ઓઠે જ રહીને બને તેટલી ઈર્ષા અને અહંભાવને પોષે છે. વળી ફટાકડા ફોડનાર રખડુ રેઢીયાળે ગુમાસ્તા મંડળની હિલચાલ પર ઉતરી પડી મારી એ વિષેની પ્રવૃત્તિ સામે જે પ્રહારો કર્યા છે તે બીજાએ સેવા કરે તે પણ દેખી ખમાતું નથી–એ બતાવી આપે છે. એ રમતીયાળ બીરાદર પણ કર્યું છે, એને ઘટસ્ફોટ થોડાક વખતમાં થઈ જશે.
જાતે જઈને ઉભા રહેવાનાજ
પિત્તળ પર સોનાનો ગમે તેટલે ગીલેટ કરો તે પણ ભલે થોડીકવાર લેકા એને સોનું માની બેસવા જેટલી ભ્રમણામાં પડી જાય, પરંતુ ૪-૬ મહિને એ ગીલેટ ભૂંસાઈ જતાં તે નકલી સ્વરૂપથી દૂર થઈ અંતે પિત્તળ, પિત્તળ તરીકે જ રહે છે. ભાઈ ધીરજલાલ પિતાની જાતને પત્રકાર મનાવે અને પત્રકારિત્વથી ઉલ્ટા રસ્તે ચાલે ત્યારે તેમને પત્રકાર કહેવા કે પક્ષકાર એ એક પ્રશ્ન થઈ પડે છે. સમાજના પૈસેથી તેઓ નભી રહ્યા છે, છતાં એજ સમાજના હિતની વાતો કરનારે આજ સુધી કેટલા કાર્યો પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ રીતે કર્યા? આજે એવાઓ માને છે કે અમે સમાજના આપમતીયા વકીલે છીએ. સમાજને અમે ધારીએ ત્યાં દેરી શકવા સમર્થ છીએ. અમારી સામે બેલનાર માટે દલીલબાજી ન હોય તે ગાળાને ભંડાર ભરપૂર રાખીએ છીએ. અમે જે કહીએ છીએ તે સમાજના હિતને જ માટે. પણ અમને એ કાંઈ બંધન કર્તા નથી. અમારી સામે લાલ આંખ કરનારને અમો લેખણના એકજ ઝાટકે બેસાડી દેવા તૈયાર
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
૨૮
છીએ. તેઓને આ બકવાદ અર્થહિન નથી. કારણ કાર્યશન્ય બનેલે સમાજ એવાઓને “કરશે તે ભરશે” એવા શંખના નામ લેવાથી શું ફાયદે, “કરતો હોય તેમ કરવા ઘો.” અને આ જાતના નબળા વિચારો પર નિર્ભર રહેવા દે છે એ પણ એક મહા પાપ છે. જેણે પેટની ખાતર–સ્વાર્થની ખાતર વડોદરા રાજ્યની આજે ભારેભાર ભાટાઈ આદરી છે અને એ ભાટાઈ ઉઘાડી પાડનારા લેખાંકો વિષે દલીલબાજી અને વિચારશકિતથી પરવારી બેઠેલ છે, તે ભાઈ ધીરજલાલે આજે પિતાના પત્રકાર જનતાને છેતરવાનું એક મોટું ઘમંડ આદરી જાહેર પ્રશ્નોને વ્યકિતગત લઈ વ્યકિતત્વ ઉપર હુમલે કરવાનું હવે શરૂ કરી દીધું છે.
સાચું સ્વરૂપ દેખા દે છે
તા. ર૧–૧૨–૩૫ના “ જેન જ્યોતિ ”ના અંકમાં કઈ ફટાકડા ફોડનાર રેઢીયાળે મારા વ્યક્તિત્વ પર હુમલો કરતાં જે ભાષાનો વ્યભિચાર કર્યો છે અને જેને સાથ આપવામાં તંત્રીએ પિતાની સંકુચિત બારી ઉઘાડી રાખી છે, તે જોતાં હવે જણાય છે કે તેમના પરિવર્તન વિષેના લેખના એક શબ્દ સામે તેઓ દલીલથી જવાબ આપવા માટે ખોડાઢોર જેવા વિચારપાંગળા બની ગયેલા હોઈ હવે ગાળો દઈને પેટ ભરવાનો ધંધો આદર્યો છે. એ સામે મારે એટલું જ કહેવાનું છે કે ઉપર જણાવેલી સમાજે આજ સુધી પોષેલી ઉપેક્ષા વૃત્તિ આ લેખમાળાના લેખક કદી નહિં સેવે. કદાચ અમુક પક્ષને આજે તમારા કૃત્યને ટેકે હશે પરંતુ એવા પક્ષને પણ મારી ચેતવણી છે કે જેણે સ્વાર્થની ખાતર પિતાના સમાજ અને ધર્મની નિંદા કરવા માંડી છે, પાપી પેટની ઈર્ષાનો અગ્નિ બુઝાવવા જેણે ધૂળ નાંખવાનો પ્રયાસ કર્યો છે, તે આજે સ્વાર્થની ખાતર જ્યારે પિતાના પૂજનિકોની હડહડતી નિંદા કરી રહેલ છે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને પિતાના મંતવ્યને દગો દઈ રહેલ છે, તે કાલે વળી બીજા સ્વાર્થની આંધિઓ ખડી થતાં તે પક્ષને દગો નહિં દે તેની શું ખાત્રી? મને તે આશા છે કે આજે તે ભાઈ જેવા છે તેવા આબાદ પિતાનાજ અપકૃત્યોથી દેખાવા લાગ્યા છે અને તેમના વિચારોના પરિવર્તનવાળી લેખમાળાએ તેમાં ઓર રંગ પર્યો છે. આજદિન સુધી જેઓએ તેની સામે સત્ય ભાષામાં લખ્યું છે કે જેઓએ તેના સ્વાર્થોને ઉઘાડો પાડ્યો છે, તેઓ સામે વાણીનો વિલાસ સેવી ગમે તેવો ઉભરો કાઢ્યો છે અને એવા ઝઘડાબાની સાથે લડવામાં શું સાર ? તેઓ તો સર્વસ્વ ગુમાવીને બેઠા એટલે ગુમાવવાનું આપણને જ હોય છે એમ માની સમાજની કેટલીએ વ્યકિતઓએ તેને પ્રતિકાર જોઇએ તેટલા પ્રમાણમાં કરવાની દરકાર કરી નથી. પરંતુ એક ઝેરી બીજને જે ઉગતું જ ડારવામાં નહિ આવે તો તે મોટું થતાં સમાજમાં અનેક ઝેરી ત ફેલાવી જશે. ઉપેક્ષાવૃત્તિ નહિં સેવાય –
બીજાઓએ ગમે તેટલી ઉપેક્ષાવૃત્તિ સેવી હોય પરંતુ આ સ્થળેથી જાહેર કરૂં છું કે એવાઓને તેમના સાચા સ્વાંગમાં ઓળખાવવા માટેનો એક પણ પ્રયાસ આ લેખના લેખક જ નહીં જ કરે. ભલે ભાઈ ધીરજલાલથી વરસાવાય તેટલે ગાળોનો વરસાદ વરસાવી દે. કુતરા ગમે તેટલા ભસશે છતાં આ લેખનની વણઝાર આગળજ કૂચ કરશે. કાઈ સ્વાર્થ કે ખુશામત એને અટકાવવા અસમર્થ જ નીવડશે. આવા સ્વાથીઓને અને ભાટને બને તેટલા નગ્ન સ્વરૂપમાં ઉઘાડા પાડવાને પુરૂષાર્થ લેશમાત્ર અટકશે નહિં. પત્થર કેણુ છે ?
છેવટે દલીલબાજી ન રહી, એટલે મારી માતૃભુમિ જે પત્થરોની ભુમી તરીકે ઓળખાય છે, તેની ઉપમા આપવા રેઢીયાળે પોતાનું કપાળ ફેડતાં
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
પ્રયાસ કર્યો છે. પર ંતુ ભાઈ એટલું તે સમજો કે જે સમાજે તેને પાળી પોષી મેાટા કર્યા, જે સમાજની સેવાના નામે આજે ચરી ખાય છે તેજ પાતે જન્મેલા તે કુળવાળા સમાજ પર, તેની પૂજનિય સ ંસ્થા પર આજે વિવેકશૂન્ય અની નપુ ંશક પ્રહારો કરી રહેલ છે ત્યારે તે ખરેખર તમા સમાજને માથે સેવકા નહિ, પરતુ પત્થરા સમાન છે. હજુ એ રમતીયાળને પત્થરના પરચા થયા લાગતા નથી. જે ઘડીએ એ પરિચય થશે તેજ ધડીએ માથાભારી વિકૃત ભેજાએને ભાંગીને ભૂક્કોજ થઈ જશે. પત્થર જેવી નીર્જીવ વસ્તુ પણ આજે સમાજને મકાનો વી. કામમાં ખપ લાગે છે, પરંતુ પત્થર સમાન હૈયાવાળા જડસુએ આજે ઉપયાગમાં આવતાં નથી એટલુ જ નહિ પણ એતે ઉપરથી સમાજને માથે ખેાજારૂપ થઇ પડે છે. એક નિર્જીવ વસ્તુ જેટલા પણ તેમનો ઉપયેગ નથી, તે ઢાય તેાયે શું અને ન હાય તેાયે શું? જેમનું અસ્તિત્વ સમાજને ખેડારૂપ છે, જેમની રહેણી કરણી સમાજ અને શાસનને ... ભયરૂપ છે, જેની વાણીમાં મૃદુતા અને સરળતાને સ્થાને તુચ્છકાર અને તાઠ્ઠાઇ ભારાભાર ભર્યા છે, જેમના વિકૃત ભેજામાં ઈર્ષ્યા અને અહંભાવની આગ ળી રહી છે, જેઓ ડગલે ને પગલે સમાજને છિન્નભિન્ન કરવા છીણી ફેરવી રહ્યા છે અને સ્વાર્થ લાલુપ્તતામાં જેએનુ વિવેક લેાચન ગુમ થઇ ગયું છે, તેવા સમાજની સેવાના સ્વાંગ નીચે અંગત સ્વાર્થાંતેજ પોષી રહ્યા છે અને એવા બધા સમાજને માથે પત્થરની માક એજારૂપજ છે.
અજ્ઞાના પશુ ઓળખી લેશે
આજસુધી સમાજને બુધ્ધીમાન વતા તેમના સ્વરૂપને યથા પીછાનતા આવ્યા છે. પરંતુ જ્યારે મારી લેખમાળાને જવાબ આપવાની એક પણ ખરી રહી નથી ત્યારે આમ તેમ હવાતીયાં
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧
મારતાં ખ્યાતિ' કાર હવે પેાતાના અસલ સ્વરૂપમાં સ્વયંસેવ પ્રગટી નીકલ્યા છે. આખરે ગાળાગાળીના તેમના અસલ સ્વભાવ પર ચડી ગયા છે. એટલે એવાઓને જખાતેાડ જવાબ આપવાજ જોઇએ. સમાજ આ લેખમાળાની ભાષા અને સામાન્ય સમજ મુજબની લેખનશૈલી ઉપરથી એટલું તે સમજી શકયા હશેજ કે સમાજમાં આગની ચીનગારીઓ કયારે મૂકવી, તેમાંથી અંગત સ્વાર્થ કેવી રીતે સાધવા એ નીતિને અનુસરનાર કાણુ છે ? હવે એમનુ એક પણ ધમંડ ચાલવા દેવામાં આવશે નહી. એકે એક જુઠ્ઠાણાને સચોટ પ્રતિકાર કરી તેવાઓને ઉધાડા પાડવામાં આવશે. જુઠ્ઠાણું બહુ દિન નિભાવ્યું. હવે નભવાનું નથી. સમાજમાં ગેાળા બહુ દિવસ ગબડાવ્યા હવે તે ગબડવાના નથી. સમાજના સલાહકાર બહુ દિવસ બની બેઠા હવે એ નલવાનું નથી, એમ ભાઇ ધીરજલાલ પોતાના હૃદયમાં કાતરી રાખે.
શ્રીમાન ગાવિંદભાઇન
અત્રે વડાદરા રાજ્યના દીક્ષા નિયામક નિબંધ સંબધે હું કાંઇ પણ કહેવા માંગતે નથી. એ સામેના મારા વિરાધ સિવાય બીજી રીતે આજે ગાયકવાડ નરેશને રાજસ્થાની હરેાળમાં અને એક સુધારક રાજ્વીની સરખામણીમાં તેઓશ્રીને મોખરે માનતા આવ્યો છું અને માનું છું. એટલે વડોદરા રાજ્યમાં બધે સુખ છે એવા પણ તમારો મા ભાટાઈ કરનારા ઇલ્કાબ નજ આપી શકું. અંગત રીતે શ્રીમંત સરકાર પ્રત્યે બહુમાન ધરાવું છું, પરંતુ એમ તે નજ કહી શકું કે તેમને રાજ્ય અમલ સર્વાંશે સ ંપૂર્ણ છે પરન્તુ ખીજા દેશી રાજ્યાની આપખૂદીના પ્રમાણમાં વડોદરા રાજ્યમાં એટલી હદની આપખુદીના દર્શન નથી થતાં. છતાં કાણુ જાણે શ્રીમંત મહારાજા સાહેબ દીક્ષાને કાયદા કરવા કયા વાસ્તવિક
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
કારણથી પ્રેરાય ? મને લાગે છે કે એ વખતે “જેતિકાર જેવા અવળા પ્રચારકોની ભ્રમણામાં દીક્ષા તપાસ સમિતિના પ્રમુખ શ્રીમાન ગેવીંદભાઈ હાથીભાઈ દેશાઈ દોરવાઈ ગયા હોય તે ના કેમ કહી શકાય ? શ્રીમંત સરકાર તેમજ શ્રીમાન ગેરવીન્દભાઈ અને તેમના શેઠીયાઓને મહારાજા સર સયાજીરાવનું જીવનચરિત્ર આલેખનાર ભાઈ ધીરજલાલના આજના પરિવર્તનને ભેદ જાણવા મારી નમ્ર સલાહ છે. વડોદરા જેવું રાજ્ય આવા ભાટને એકાએક હથીયાર બની પોતાના ગુણગાન કરાવે તો પણ તેમાં વિચક્ષણતા નહિં જ લેખાય. ભાવી ઇતિહાસ કહેશે કે જેણે એક વખત દીક્ષાના કાયદા સામે વડોદરા રાજ્ય, તેના અધિકારીઓ અને ખૂદ શ્રીમંત સામે ઉગ્ર સ્વરૂપે ભાષાની મર્યાદા મૂકીને લખ્યું હતું, તેનાથી એક યા બીજી રીતે ભવિષ્યમાં તેવું ન લખાય માટે વડોદરા જેવા એક સમર્થ રાજ્ય તેને આશરે આપે. આવા સિદ્ધાંત પરિવર્તનકારને વડોદરા રાજ્ય ન સમજી શકે એ બને જ કેમ ? અને જ્યારે એમ બની રહ્યું છે ત્યારે એના ઉંડાણમાં ઉતારવાની મારી શ્રીમાન વીંદભાઈ વી. માન્યવરને વિનંતિ છે.
એમને સુણાવી દેજે કે
જે વડોદરા રાજ્યની ભાટાઈનું એમણે બીડું ઝડપ્યું છે અને રાજ્ય એ વસ્તુને જાણી બુજી આંખ આડા કાન કરી નભાવવા દેય છે અને દેનાર છે, ત્યારે શ્રીમંત સરકારને મારી વિનંતી છે કે આપના જીવનચરિત્રના લેખકને પૂરતી દક્ષિણે આપજે. એ સામે મારે કાંઈ વાંધો નથી. સાથે સાથે સત્યના બે સર પણ સંભળાવજો કે આજે અત્રેનો સ્વાર્થ ભલે સાધ્યો પણ તમે અમને અંધારામાં રાખીને આ ભૂરશી દક્ષિણા લઈ જાવ છે એમ ન માનતા. સકારણ પૈસાના રણકારે અમે અનેક લેખિનીઓ ખરીદવા સમર્થ છીએ, જાવ તમારું
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભર! સાથે સાથે બે શબ્દો એ પણ સમજાવજે કે જે પોતાના સમાજનો નથી થયો, જે પોતાના પૂજ્ય દેવો પ્રત્યે અશ્લિલતાથી લખી રહેલ છે, તેને અમે અમારે માત્ર આટલા પ્રસંગ પુરતજ માન્ય છે. અમારું એક વખત ખરાબ લખનારના કાંડા કલમે કાપી અમે તેને બેવકુફ બનાવ્યો છે એમ વડોદરા રાજ્ય ખરેખર ગર્વથી કહી શકશે. પરન્ત ભાઈ ધીરજલાલ શું જવાબ આપશે ? વડોદરા રાજ્યની આમાં કુનેહ છે. એ કુનેહ સ્વાર્થીઓને મહાત કરવામાં ફાવી છે. સ્વાર્થ માનવી પાસે શું શું કરાવે છે અને નથી કરાવતે એનો આ લેખમાળા તાદ્રશ્ય પુરાવે આપે છે. .
મને એ પણ ખાત્રી છે કે શ્રીમંત આવાઓના પ્રચાર બલ પર વધુ વિકાસ હવે પછીથી નહિં મુકતા આવા પ્રદર્શન કરાવવાનું બંધ કરશે.
બીજાને બેવકુફ બનાવવા નિકળેલાઓને આટલે જવાબ બસ છે. આ લેખમાળાને પાંચ મણકે હવે શરૂ થાય છે. એ ખ્યાન લંબાણમાં હેઈ આ લેખાંક પછી સમાજના અગત્યના પ્રશ્નો ચર્ચવામાં આવશે આવા લેખકોને જવાબ દેવા પાછળ બને તેટલે ઓછો સમય રેકી સમાજહિતના પક્ષેની સમીક્ષા કરવામાં આવશે.
સંવત ૧૯૮૯ ના જ્યેષ્ઠ માસના જેન તિ” ના અંકમાં પાના ૩૧૯ પર સંન્યાસ દીક્ષા નિયામક નિબંધ ના શિર્ષક હેઠળ ભાઈ ધીરજલાલ લખે છે કે. - “રાજ્યસત્તાને વચ્ચલાવવાની બેવકુફાઈ કરવી તે જૈન સમાજના હિતની વિરૂદ્ધ છે.”
હવે તા. ૯-૧૧-૩૫ નો અંક તપાસો. “આપણા માટેની સારી છાપ પાડવી કે જેથી બીજા સ્ટેટમાં પણ આવા પગલાં ભરવાની જરૂર ન રહે.”
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪
એકમાં ભાઇ ધીરજલાલ જેઓ ધાર્મિક હિતેામાં રાજ્યના ક્ષિપની હીમાયત કરે છે. તેને તે ખરેખર એવમુક્ માને છે
તેમ કરવું તે જૈન સમાજના હિતની વિરૂદ્ધનું હેાવાનું જણાવે એ વખતના સમાજના હેતના કટકા બની બેઠેલા એજ ભાઈ બાજે બીજા રાજ્યોને આડક્તરી રીતે એવા કાયદા કરવાની હિમાચત કરે છે એટલુજ નહિં પરંતુ વડોદરા રાજ્યને આ પગલા માટે અભિનંદન આપવાની એવમુફાઇ બીજાજ પળે કરે છે એ એમના શતાવધાનિ ભેજાને ભંગાર નહિ તે શું? પરંતુ વિચારના એ પાખડો આ સ્વતંત્રતાના યુગમાં નાંહે ચાલી શકે,
એજ અંકમાં આગળ ચાલતાં ભાઇ ધીરજલાલ જણાવે છે કે “સ”. દી. નિ. નિબંધની ગ`ભીરતા સમજ્યા વિના કેવળ પક્ષના વિજય કરવાની બુદ્ધિથીજ કેટલાક સમજી ગણાય તેવા માણસોએ પણ એની તરફેણ કરી કુહાડામાં હાથેા ભળવા જેવું કાય કર્યુ. છે એટલુંજ નહિ પણ તેઓ
આ પ્રશ્નથી એટલા બધા ઝનુની બન્યા છે કે સ' દી. ની. નિબંધ પસાર થવાથી (મુ`બાઇમાં) દુધપાક પુરીનું જમણુ કરીને જમ્યા છે.’
તા. ૯-૧૧-૩૫ ના અંકમાં જુએ
જેની છત્રછાયા નીચે આજે ૪૦૦૦ સ્ક્વે. મૂ. જૈના વસે છે, અને અનેક જૈન સસ્થાઓ ચાલુ છે તેની સાથે સબંધ બગાડીને તે જૈન સમાજનુ કેટલું અનિષ્ટ કરે છે તેની કલ્પના પણ તેને આવે છે ખરી ?”
કોન્ફરન્સના સચાલકાને
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫
ગઈકાલે જેઓ દિ નિ. નિબંધને ટેકે આપનારાઓને એક ડીના હાથા કહે છે જે ખાસ કરીને કેન્ફરન્સના અગ્રણીઓને ઉદેશીને છે. ત્યારે બીજા સ્થળે વડારા રાજ્ય સાથે મીઠો સંબંધ નહીં બગાડવાની સલાહ આપે છે. વળી તેઓ દુધપાક પુરીનું જમણ જમનારાઓની દયા ખાય છે. આટલી હદનું માનસ ધરાવનાર ભાઈ. ધીરજલાલ આજે એજ કાયદાના વિરોધમાં અનિષ્ઠ ભાવીની આગાહી કરે છે. જે ભાઇ કોન્ફરન્સને પક્ષ મોહનો વિજય છેડી દેવા કહે છે તેઓ આજે એમના નિબંધ માટેના મેહને વધાવી લે છે. દુખની વાત તો એ જ છે કે આટલા ભીભીન્ન સિદ્ધાંતવાદીને કેન્સરન્સના સુત્રધારે ઉઘાડા પાડી શકતા નથી. હું એમ તો માનું છું ને સૌ કોઈ માનેજ કે કાં તો પુરે વિરોધી સારે કાં તો તરફેણ કરનાર સારે પણ આવા “ગલા” નહિં સારા, જે સ્વાર્થના નમતા પલ્લામાંજ બેસે છે. એક વખત આ બાજુ તો વળી બીજી વખત બીજી બાજુ. આ નીતિવાળા સમાજ સંસ્થા કે ધર્મ માટે ભયરૂપ છે. એમનામાં કેટલી હદે વિશ્વાસ મુકી શકાય એ પણ આજે વિચારણીય પ્રશ્ન થઈ પડે છે. તેમ છતાં જે એવાઓને માત્ર આજે પોતાની તરફેણ કરે છે એટલે ચાલવા દો એ ન્યાયે અણસ્પશી રહેવા દેવામાં આવશે તો ભવિષ્યમાં મેટા તડવાડાઓ વધશે. સમાજમાં એઓ શાંતિના નામે કલહના વૃક્ષને ઉલટા મંતવ્યોનું જળસિંચન કરી વિખવાદ ફેલાવશે. આટલી નમ્ર સૂચના કેન્ફરન્સના આગેવાને અવશ્ય લક્ષમાં લેશે એવી આશા છે.
વડેદરા રાજ્યપર પ્રહાર.
એજ અંકમાં આગળ ચાલતાં તેઓ લખે છે કે,
વડોદરા રાજ્ય ધારાસભાએ ૧૮ વર્ષની ઉમર ઠરાવી બેવકુફ બનાવ્યા છે એમ કહયા વિના ચાલતું નથી”
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્યારે તા રાજ્યને જ
આશિર્વાદ આરા અને ધ
વર્ષા
એક વખ અનાવ્યાનું જણ માટે વારી વારી માટે જે અભિપ્રા
શ્રીમત સરકાર
ધૂપ-અન્ય
વાચીને અને ખી માણુસ શ્રીમતનું
છીએ કે પોષના આને વાગ્યે રહેજે.
'
જૈન ખ્યાતિ કાઇ શ્રીમતના કૃપાકટાક્ષ પર પક્ષના વાજિંત્ર તરિકે ચાલતું નથી.”
તેઓનુ આજે જે સ્વાથી પરિવર્તન થયું છે એ એમને ઉપરાક્ત દાવે માત્ર શબ્દોમાં રહેવા સિવાય પોથીમાના', જેવાજ લાગે છે ને? ગઇકાલે એ વડેદરા રા કાઇ એક સ્વાર્થ માટે પત્ર દ્વારા પ્રહારા કરતા તે આજે બીજા માટે વડેદરા રાજ્યની મીટ્ટી નજર મેળવી પોતાની કારકીદી પર કુચા ફેરવવા આજે યશોગાન કરી રહ્યા
ભ
આને જવાબ આઇ ધીરજલાલ આપી શકશે ખરા ?
''
વળી સંવત ૧૯૮૯ ના પેાષ માસનાં અંકમાં પેાતાના જાહેર કરતાં મી. ધીરજલાલ લખે છે અને જો વનમાં તે સત્યજ છે કે ગમે તેવાં કાળાધેાળાં કરીને ૧ પૈદા કરનારો વર્ગ સમજે છે કે સામાન્ય માણસ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭
સેવાથી પણ જેનામના પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી તે એકાદ કાચની આછી કરી શકવાથી આપણને મળવાની છે.”
આ વાકયેા પરથી એટલેાજ પ્રશ્ન કરી શકું કે ગઇકાલે શ્રીમંત સરકારની બદોાઇ ગાનાર આજે કયા રણકારે તેમને ધર્મના તુલનાત્મક વી. વાકયેાથી નવાજે છે ? આ વસ્તુને ખુલાસા જાહેરમાં મૂકવા ભાઇ ધીરજલાલને વિનંતી છે. શું આજની આ લાખ ખે લાખ નકલાને પ્રભાવ પડયા છે કે આજે વળી આમ ભરડવા લાગ્યા છે! ? તમેજ એ અંકમા આગળ કહેા છે. એ તમારાજ શબ્દો તમારી સામે મુકું, સંવત ૧૯૮૯ પેાષ માસના અંક જુએ.
આજના પ્રગટ થતાં પુસ્તકા તરફ પણ નજર કરો એની સેા કે દાઢસા નકલ લેવાથીજ વ્યભીચારી કે અનેક દગા ફટકાથી ધન મેળવી ધર્માત્મા થઈ બેઠેલ હાય તે પણ તેના પ્રકાશા દ્વારા સદ્દગુણસપન્ન અને ઘણી વખત તા સગુણસ પન્નતા ઇલ્કાબ પણ મેળવી શકે છે. આવી ભાટાઈ કરનારા લેખક કે પ્રકાશક તથા એ રીતે નામના ખાટવાની ઈચ્છા રાખનાર મહાશયે મને સમાજની નીતિ બગાડવામાં સખાજ ગુન્હેગાર છે.’
આજે સમાજની નીતિને તમારી સરણે ચઢાવવા માગે છે એટલેજ વડોદરા રાજ્ય સામે ગઇકાલે સત્ય લખેલ ીનાને આજે લેખક અને પ્રકાશક બની ભાટાઈ કરવાજ બહાર પડયા છે કે બીજું કાંઇ તમે તમારા અંતરાત્માને પુછે કે ઉપલું તમારુંજ કથન તમને કેટલા અંશે લાગુ પડે છે? અત્રે વડોદરા રાજ્ય કે શ્રીમંતના કાઇ ગુણદોષની ચર્ચાને સ્થાન નથી પણ આ લેખક મહાશયની ભાટાઈને જ સ્થાન છે. તમે પેતેિજ તમારાજ પ્રકાશને પર નજર કરા^તા જણાશે કે તમે તમારીજ જાતને છેતરી રહ્યા છે ધતી - ગાની પણ હદ હાય છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮
વડોદરા રાજ્યસત્તાનું પશુબળ –
સંવત ૧૯૮૯ ના જ્યેષ્ઠ માસના અંકમાં આગળ ચાલતાં ભાઈ ધીરજલાલ લખે છે કે – “ રાજ્યસત્તા કયા પ્રકારે જેને સમાજનું હિત કરવા ઈચ્છતી હશે તે સમજ પડતી નથી. ૧૮ વર્ષ સુધી મનુષ્ય ત્યાગમાગ નજ સ્વીકારી શકે એવો કાનુન કર એ એક પ્રકારનો જુલમ છે, રાજસત્તાની પાસે રહેલા પશુબળનો પ્રત્યક્ષ પરિચય છે. ”
તા. ૯-૧૧-૩૫ના અંકમાં કહે છે કે –“વડોદરા રાજ્યની ધારાસભામાં એને લગતી ચર્ચા આવી અને પ્રજાકિય સભ્યોની ભારે બહુમતીથી સં. દિ. નિ. નિબંધ હસ્તીમાં આવ્યું. વડોદરા નરેશે અન્યાય ભરેલું પગલું ભર્યું છે એમ જાહેર કરવામાં તેમને જરાયે શરમ ન આવી.”
. વડોદરા રાજ્ય દિક્ષાનો કાયદો કર્યો તે માટે રાજ્ય પાશવી બળે કર્યાનું કહેનાર એને વિરોધ કરનારને તેમ કરતાં શરમ ન આવી કહેવામાં જરાપણ લાસ્પદ નથી થતું? એક વખત ૧૮ વર્ષ સુધીના દિક્ષાના નિયમન માટે ભારે પિોકાર પાડનાર આજે એને વધાવી લે છે તે કઈ નીતિ અને સિદ્ધાંત પર ? તેઓ વડોદરા રાજ્યના કાયદો પસાર કરાવવાના કાર્યને પશુબળના પરિચય સમાન લેખાવે છે. તે ભાઇને આજે ધારાસભા અને શ્રીમંત માટે એકાએક આટલો ઉમળકે ક્યાંથી આવ્યો ? આટલી હદસુધી નફટાઈ ભર્યું લખનાર વડોદરા રાજ્યની છાયામાં મહાલી શકે છે અને વડોદરા જેવું પ્રગતિમાન રાજ્ય તેને આશ્રય આપે છે એ પણ એક તાજુબીની બીના છે. આટલેથી રાજ્ય સત્યને સમજી તે કોને આશ્રય આપે છે એ વિચારશે ?
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાઈ ધીરજલાલની ધૃષ્ટતાની હદ તે હજુ આગળ આવે છે. એજ અંકમાં કહે છે.
આ નિબંધ જે રૂપે બહાર આવેલ છે તે કેઈપણ રીતે ઈષ્ટ નથી અને એથી એને અટકાવવા બનતા પ્રયાસ કરવા એ દરેક જિનની હું ફરજ માનું છું ને તેવી ફરજ બજાવનાર ધન્યવાદને પાત્ર છે એમ ગણું છું.”
તા. ૯-૧૧–૩૫ના અંકમાં લખે છે કે
“ હમણાં તેઓએ એક નવું ધતીંગ ઉભુ કર્યું છે કે કારતક વદી ૪ ને દિવસે ૮ વડેદરા અન્યાય દિન ” ઉજવ. તેમની આ અકલ અને તાજુબી જોઇને તે ખરેખર ઘણાને તેમને માટે દયાજ ઉપજે તેમ છે! ”
એકમાં મી. ધીરજલાલ નિબંધ સામેની પ્રત્યેક હીલચાલને ધર્મ મનાવે છે તે જ ધીરજલાલ બીજામાં અક્કલની તાજુબી દર્શાવે છે. ખરી અક્કલની તાજુબી તે તેમની પિતાની જ છે કે જેઓ આટલી હદ સુધી જુઠ્ઠાણું ફેલાવવા પ્રયાસ કરે છે કેટલાક એવા હોય છે કે બીજાનો વિરોધ ન કરે ભલે સંમત ન હોય, પણ આ ભાઈ તે વિરોધનીજ ભવાટવીમાં સ્વાર્થ લાલુપ્તાને તૃપ્ત કરવા ભટકી રહ્યા છે. એમનું ભ્રમ ક્યારે અને ક્યાં જઈ સમાપ્ત થશે એ અત્યારે કહેવું મુશ્કેલ છે.
ભાઈ ધીરજલાલને આ લેખમાળા પરથી સમાજ સાચા સ્વાંગમાં ઓળખી જશે અને ભવિષ્ય પણ ભૂલથી તેમની અટવામાં આવતો બચી જશે તે પણ મારે આ પ્રયાસ સફળ થયો માની આત્મસંતોષ જરૂર લઈશ,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ હું મારી જાત માટે લેખક હોવાને દાવ આગળ નથી કરતા પરંતુ શકિત મુજબ આજસુધી આ ભાઈને સાચા સ્વરૂપમાં કોઈએ રજુ કરેલ નથી તેવા સમયે અને જ્યારે પક્ષકાર બની બેઠેલા એ ભાઈએ સમાજમાં ભીષણ કલેશયુદ્ધ જમાવી સ્વાર્થ સાધવાની નેમ આગળ કરી છે ત્યારે મારા, એમને સત્ય સ્વરૂપ જણાવતાં આ લેખો ખરેખર સમાજને અને ખાસ કરીને વડોદરા રાજ્યને માટે ઉપગી અને કિંમતી થઈ પડ્યા વિના નહિંજ રહે એની મને ખાત્રી છે. ભાઈ ધીરજલાલ પ્રત્યે ! આજે ભાઈ ધીરજલાલમાં જ્ઞાનને ગમે તેટલો ભંડાર ભર્યો હોય કે શતાવધાન કરી શકતા હોય પરંતુ તેઓએ પણ આ ઉપરથી બોધપાઠ લેવાનો છે કે હવે તેમનું જુઠ્ઠાણું કે દંભ જરાપણું નથી નહિં શકે, તમને તે આ લેખમાળા કદાચ ઈર્ષાભાવેજ લખાયેલી લાગશે પરંતુ ભાઈશ્રી! મારે અને તમારે કઈ દિવસ એ કોઈ વૈર કે વિરોધનો પ્રસંગજ ઉપસ્થીત થયો નથી, કોઈ જાતની લેવડ દેવડને સંબંધ પણ નથી. એકપણું અથડામણમાં આવ્યા નથી. પરંતુ જ્યારે મને જણાયું કે તમારું પત્રકારિત્વ વિખવાદની ભૂમિકા તૈયાર કરી રહ્યું છે, તમારા વિચારોમાં વિકૃતિ પેઠી છે, સમાજમાં વધુ ચીનગારીઓ મૂકવાના પ્રયાસ કરે છે, ત્યારે જ સત્ય શું છે કેટલી હદે જુઠ્ઠાણું નભી રહ્યા છે એ બતાવવાનો આ નમ્ર પ્રયાસ. કર્યો છે. મારે આ પ્રયાસ ખરેખર સફળ ત્યારે જ માનું કે જ્યારે જ્યારે તમે અગાઉ રચેલા સિદ્ધાંતની આણામાં રહે. આ ઉપરથી કાંઈપણ સદ્દબોધ લઈ તમારા જીવનમાં ઉતારે, અસત્યને પ્રતિકાર કરે અને સત્યને કડવું હોય છતાં સમાજ અને શાસનના હિત દ્રષ્ટિ સમિપે રાખી ગળે ઉતારે. તેને જે આસ્વાદ આવશે તેથી Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com