Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਆ ਜਾਂਦਾ
. ਜੈਨ ਤੀਰਥੰਕਰ ਤੀਰੰਥੰਕਰ ਪਰਾ :
, ... ਲੇਖਕ : ਰਵਿੰਦਰ ਜੈਨ, ਪਰਸ਼ੋਤਮ ਜੈਨ . ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਉੱਨਾ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਕਿ ਆਤਮਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ । ਜਿਵੇਂ ਆਤਮਾ ਅਨਾਦਿ ਹੈ ਇਸ ਪ੍ਰਕ ਰ ਜੈਨ ਧਰਮ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਅਨਾਦ ਹੈ ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮੁੱਚਾ ਜੀਵ ਚਾਰ ਗਤੀਆਂ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਗਤੀਆਂ ਹਨ । 1) ਮਨੁੱਖ 2) ਦੇਵਤਾ ) ਪਸ) ਨਾਂਰਕ । ਸੰਸਾਰੁ ਅਨਾਦ ਹੈ ਅਨੰਤ ਹੈ ਪਰ ਦਰਵੋ ਪਖ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਵੀ ਹੈ ਜੰਬੂਦੀਪ ਵਿਚ, ਭਰਤ ਖੰਡ ਨਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ, । ਜਥੇ 24 ਤੀਰਥੰਕਰ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਜਨਮ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿੰਸਾ, ਸੰਜਮ ਤਪ ਤੇ , ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਦਾ ਰਾਹ ਵਿਖਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਤੀਰਥਿਕਰ ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ । ਤੀਰਥੰਕਰ ਕੋਈ ਅਵਤਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਆਤਮਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਇਸ ਤੋਂ ਅਗੇ ਕੋਈ ਹੱਦ ਨਹੀ · lਰਕਰ ਦੇਵਤੇ ਮਨੁਖਾ ਰਾਹੀਂ ਪੂਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਤੀ: ਬੰਕਰ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਦੀ ਕਮ ਏ ਸਦਕਾ : ਮਤੀ ਸਰੂਤ ਤੇ ਅਵਧੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਧਾਰਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ · ਇਹ ਹਮੇਸ' ਰਾਜ ਵੰਸ਼ ਵਿਚ ਜਨਮ ਲੈਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਬੰਕਰਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾਵਾਂ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 14 ਸੁਪਨੇ ਵੇਖਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਾਰੇ ਤੀਕਿਰ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਸਾਧੂ ਜਨ ਹਿਣ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਦੀਖਿਆ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਇਕ ਸਾਲ ਦਾਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ! ਦੇਖਿਆ ਸਮੇ ਇਨਾ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਚੰਥਾ ਮਨ : ਰੱਯਵ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ' ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁਖ ਗਿਆਨ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਹੈ, ਇਸ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦਾ ਚੱਕਰ ਮਿਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਆਤਮਾ ਪ੍ਰਮਾਤਮ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੀਰਥੰਕਰ ' ਪਦ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਜਨਮਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ, ਦਾ ਫਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਡੀਬ 43 ਗ ਭ , ਜਨਮ, ਦੀਖੀਆ, ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਮੇਂ ਦੇਵਤਾ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਕਲਿਆਨਕ ਆ:ਦੇ ਹਨ ! ਇਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਜੈਨ ਥ ਕਲਪ ਤਰ ਵਿਚ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕੇਵਲ , ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਵਾਅਦ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੇ · 35 ਅਤਿਸ਼ੇ , 8 ਪ੍ਰਤਿਹਾਰੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਤੀਰ ਬੰਕਰ ਦੀ ਧਰਮ ਸਭਾ ਸਪੋਰਨ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਵਰਗ, ਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਧਰਮ ਸਭਾ ਵਿਚ ਬੈਠਕੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਲੋਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਨਦੇ ਹਨ । ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤੀਰਥੰਕਰ ਲੋਕ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਤ ਵਿਚ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ: 1. ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਣ ਹਰ ਜੀਵ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਅਪਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਾਰਾ ਉਪਦੇਸ: ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ਭਰਤ ਖੰਡ (ਭਾਰਤ) ਵਿਚ ਅਜਕਲ ਤੀਰਥੰਕਰ ਪਰਾਂ ਕਾਫੀ ਸਮੇਂ ਲਈ ਬੰਦ ਹੈ । ਪਰ ਕ ਲ ਤੇ ਤੀਸਰੇ ਤੇ ਚੌਥੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਤਰਥ ਬਰ ਜਨਮ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਧਰਤੀ ਦੇ ਕਈ ਹਿਸੇ ਹੁਣ ਵੀ ਅਜੇਹੇ ਹਨ । 'ਜਿਓ 20 fਹਮਾਨ ਬੰਕਰ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਹਨ । ਇਸ ਹਸੇ ਨੂੰ ਮਹਾਵਿਦੇਹ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਭ 'ਕੋਈ ਖਾਸ ਗਿਆਨੀ ਧਿਮਾਨੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਭਾਵ ਇਥੇ ਯੁੱਖਨ ਵਾਲੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦਾ fਧਅਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਪਹੁੰਚਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਤੀਰਥੰਕਰ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨਾਦਿ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਹੈ । ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਘਟੋ ਘਟ 4 ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 170 ਤੀਰਥੰਕਰ ਜਨਮ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਤੀਰਥੰਕਰ ਧਰਮ ਰੂਪੀ
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਸਾਧੂ, ਸਾਧਵੀ, ਸ਼ਾਵਕ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਕਾ ਤੀਰਥ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰਖਣ ਕਾਰਣ ਤੀਰ ਬੰਕਰ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿਚ ਢਾਈ ਦੀਪ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਹੈ । ਦੀਪ ਇਹ ਹਨ-1) ਜੰਬੂ ਦੀ 2) ਧਾਤਕੀ ਖੰਡ ’3) ਅੱਧ ਪੁਖਰਾਜ 4) ਮਹਾਵਿਦੇਹ ਖੇਤਰ ਹਨ । ਹਰ ਮਹਾਵਿਦੇਹ ਵਿਚ -4
ਤੀਰਬੰਕਰ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਹਨ । | ਤੀਰਥੰਕਰ ਤੇ ਅਰਿਹੰਤ :
ਅਰਿਹੰਤ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ, ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਨਾਂ ਦਾ ਜੇਤੂ ਜਿੰਨ। ਜਿਵੇਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਜਨਮ ਤੇ ਪਿਛਲੇ ਤੱਪ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਣ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਮਹਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਨਿਸ਼ਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਰਹੰਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਾਰੇ ਅਰਿਹੰਤ ਤੀਰਥੰਕਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਤੀਰਬੰਕਰ ਦਾ ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਤਕ ਨਿਰਵਾਨ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਰਿਹੰਤ ਸਧਾਰਣ ਮਨੁੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਤੀਰਥੰਕਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਸੱਚਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਅਵਸਥਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੈਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸਮਾਨਯ ਕੇਵਲੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗਿਆਨ ਪਖੰ“ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਅਤੇ ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਹਰ ਅਰਹੰਤ ਦਾ ਮੋਕਸ਼ ਨਿਸਚੈ ਹੈ । . ਅਸ਼ਟ ਪ੍ਰਤਿਹਾਰਏ :
. ਪੁਜੱਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸਾਮਗਰੀ ਜੋ ਹਰ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਰਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ ਤਿਹਾਰੇ , (ਪਹਿਰੇਦਾਰ) ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਇਹ ਅੱਠ ਪ੍ਰਹਾਰੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਰਿਹੰਤ ਨੂੰ ਕ ਵਲ ਗਿਆਨ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ !
(1)ਅਸ਼ੋਕ ਬ੍ਰਿਖ (2)ਸਰ ਪੁਸ਼ਪ ਵਰਿਸ਼ਟੀ (ਦੇਵਤਿਆ ਰਾਹੀ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਖਾ) (3) ਦਿਵਯਧੱਵਨੀ(ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਰਨ ਵਿਚ ਬੈਠ ਦੇਵੀ, ਦੇਵਤੇ ਮਨੁੱਖ, ਇਸਤਰ ਪਸੂ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅਪਣੀ 2 ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ । (4) ਚਾਰ (ਚੈਰ) (5) ਸਿੰਘਾਸਨ (6) ਭਾਮ ਮੰਡਲ (ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਪੀਛੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਤੇਜ ਮੰਡਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦਸ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ)। (7)ਦੇਵ ਦੰਧਡੀ (ਦੇਵਤੇ ਰਾਹੀਂ ਸਾਜ ਬਜਾਉਣਾ)(8) ਤਿੰਨ ਛੱਤਰ (ਤਿੰਨ ਛੱਤਰ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੇ ਸਿਰਦੇ ਝੂਲਦੇ ਹਨ )
ਸਧਾਰਣ ਅਰਿਹੰਤ ਨੂੰ ਅਸੀ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਹਰਲੀਆ ਵਸਤਾ ਕਾਰਣ ਵੀ ਤੀਰਥੰਕਰ ਨਹੀਂ ਆਖ ਸਕਦੇ । “
ਤੀਰਥੰਕਰ ਭਗਵਾਨ ਦੇ 12 ਪ੍ਰਮੁਖ ਗੁਣ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ । (1)ਅਨੰਤ ਗਿਆਨ (2)ਅਨੰਤ ਦਰਸ਼ਨ (3) ਅਨਤ ਚਾਤਰ (4)ਅਨੰਤਤੱਪ (5)ਅਨੰਤ ਬਲ
ਬੀਰਜ (ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਕਤੀ) (6) ਅਨੰਤ ਸਾਕ ਸਮਿਤਵ (ਨਾਂ ਖਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਧਰਮ ਤੇ | ਸਮਿਅਕ) (7) ਵੱਜਰ ਰਿਸਵ ਨਰਾਂਚ ਸੰਹਨਨ (8) ਸਮਚਤੁਰ ਸੰਸਥਾਨ (9) ਚੇਤੀਸ ਅਤਿਸ਼ੇ (10) 35 ਬਾਣੀ ਦੇ ਗੁਣ (11) ਇਕ ਹਜਾਰ ਅੱਠ ਲੱਛਣ (12) 64 ਇੰਦਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੁਜਿਤ ।
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
*
*
.
.
.
18ਦੇਸ਼ਾਂਝੇ ਮੁਥੇ ਤਾਂ ਅਚ ਹੰਤ : : : : :
: ਅੱfeਤ ਤੀਰਥੰਕਰ 18 ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ ਹਨ (1) ਮਿਥਿਆਤਵ (2) ਅਗਿਆਨ (3) 'ਮੰਚ (ਹੰਕਾਰ)-(4) ਕ ਛੋਧ (5) ਮਾਇਆ (6) ਲੋਭ (7) ਰਤਿ ਵਸਤੂ (8) ਅਤੇ ਇੱਛ ਦਾ ਦੁਖ) (9) ਨੀਂਦ (1) ਸੱਕ (11)ਅਲੀਕਪਤ
ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ, ਮਾੜੀ ਵਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਪੁਤ ਦੁਖ (12) ਚੋਰੀ (13) ਮਤਸਰ (14) ਤੇ 15 ਹਿਸਾ 16 ਸੰਸਾਰਿਕ ਵਸਤਾਂ ਤ ਪ੍ਰੇਮ 17 ੜਾ ਖੇਲ 18 ਹਾਸਾ ਮਜਾਕ । ਡੀਲੰਕਾਰ ਸੰਭਧ ਵੀਹ ਸਬਾਲਕ · ਗੁਣ ::
ਹਰ ਆਦਮੀ ਤੀਰਥੰਕਰ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦਾ, ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ 20 ਬੱਲਾ ਦੀ ਸਮਿਅਕ ਅਰਾਧਨਾ ਭਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਡ ਹੀ ਤੀਰਥੰਕਰ ਪਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ
(1) ਅਰਿਹੰਤ ਝਗੜਾ (2) ਸਿਧ ਭਗਤੀ 3 ਪ੍ਰਵਚਨ ਭਗਤੀ 4 ਗੁਰੂ ਭਗਤੀ 5 . ਸੱਥਵਾਰ ਬੁਡੇ ਸਾਧੂ ਤੇ ਬਜੁਰਗਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਭਗਤ:6 ਬਹੁਸ਼ਰੁਤ ਗਿਆਨ ਦੀ ਭਗਤੀ 7 ਤੱਪਸਵੀ ਭਗਤੀ (8) ਅਭਕਸ਼ਨ ਗਿਆਨ ਉਪਯੋਗ (ਤੱਤਵ 'fਗਨ ਨੂੰ ਦੁਰਨਾ) (9) ਦਰਸ਼ਨ ਸੁਧੀ (ਸਮਿਅਕ ਦਰਸਨ ਦਾ ਪਾਲਨ ਕਰਕੇ ਮਥਿਆਤਵ, ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਅਰਿਹੰਤਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਚਲਨਾਂ (10) ਵਿਨੈ ਸਪੰਨਤਾ (+) ਆਵਰਕ ' ਕਿਆ (12) ਝੀਲ ਵਰਭ ਦਾ ਪਾਲਨ (18) ਸ਼ਣ ਲਵ (ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦਾ ਕਾਰਣ ਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਤਿਆਗਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਰਹਿਨਾ). (14) .
ਯਥਾਸ਼ ,ਤੀ ਤਪ ਕਰਨਾ, (15) ਯਾਦ ਸ਼ਕਤ ਤਿਆਗ (16) ਵੱਯਾ' ਵਯਕਰਨ (ਧਰਮੀ ਪੁਰਸ ਦੀ | ਸ਼ਤਕ ਸੇਵਾ) (17) () ਭੈ ਸਤ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ : [1] ਇਹ ਲੋਕ ਭੈ [2] ਪਰਲੋਕ ਭੀ [3] ਆਦਾਨ ਭੋਅ[4] . ਅਕਸਮਾਤ [ਅਚਾਨਕ] ਭੇ [5] ਅਜਿਵਿਕ [ ਗੁਜਾਰਾ] ਦੇ [6] ਅਪਯਸ ਬੇਇਜਤੀ ਦਾ ਹੈ । 6, ਆਵਸ਼ਕੇ {1] ਮਾਇਕ ' [2[ ਚਤਰ ਵਿਸਤਿਸ਼ਤਤ [24] ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਭਗਤੀ][3] ਬੰਦਨਾ [4] ਤਿਨ [ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਿਲਸਲੇ ਵਾਰ ਚਿੰਤਨ ਕਰਕੇ ਖਿਮਾ ਮੰਗਨਾ] । [5] ਕਾਯਤਬਰਗ [ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਮਮਤਾ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸਮਾਧੀ ਜਾ ਧਿਆਨ ਲਾਉਣਾ] [6] ਪਛਖ ਣ ਸਕਤੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਖਾਣ, ਪੀਣ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਤੇ ਦਾ ਤਿਆਗ] । . [3] ਸੀਵਰਤ ਤੋਂ ਭਾਵ ਉਪਾਸਕ [ਥਾਵ] ਏ. 12 ਵਰਤ ਹੈ : [1] ਅਚਾਰਿਆ ਉਪਾਧਿਆ, ਤਪਸਵੀ, ਨਵਾਂ ਸਾਧੂ, ਬੀਮਾਰ 20 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾਂ ਸਥkਰ ਸਾਧੂ ਗੁਣ, ਕੁਲ, ਸੰਘ ਸਹ ਧਰਮੀ ਦੀ
ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੀ ਵੈਯਾਵਰਤ ਧਰਮ ਹੈ । | ਸਮਾਧੀ [8] ਅਪੂਰਵ ਗਿਆਨ [pਵਾਂ, ਗਿਆਨ ਸਖਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ] [19] ਸ਼ਰੂਤ
ਭਗ ੩) [20] ਪ੍ਰਭਾਵਨਾ [ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹਰ ਸਥਾਨ ਨਾਲ ਕਰਨਾ] । ਇਨ੍ਹਾਂ 20 ਬੋਲਾਂ ਦੀ ਆਰਾਧਨਾਂ ਤੀਰ ਕਰ ਨਾਮ ਕਰਮ ਗੋਤਰ ਦਾ ਕਰਣ ਹੈ । ਭਾਵ ਹਰ ਤੀਰਥੰਕਰ .. fਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੀ ਅਧਾਰਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਆ
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
sਹੈਡਕੁ ਭਗਵਾਨ 8 ਕਰਮਾਂ ਵਿਚੋਂ 4 ਕਰਮ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਸਮੇਂ ਅਖ਼ ਕਰ ਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘ ਤੇ ਕਰਮ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ [1] ਗਿਆਨ ਬਰਨੀਆਂ [2] ਦਰਸ਼ਾਵਰਨੀਆ [3] ਮੋਹਨੀਆਂ [4] ਅੰਤ ਰਾਏ ਰੁਕਾਵਟ ਦਾ ਕਾਰਣ ਕਰਮ] 1
4 ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਭੰਗ ਉਹ ਨਿਰਵਾਨ ਅਵਸਥਾ ਤੱਕ ਭੋਗਦੇ ਹਨ । ਅਰਿਹੰਤ ਅਵਸਥਾ [4] ਅਘਾਣੀ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਬੰਧ ਹੈ ਉਹ ਤੀਰਥੰਕਰ ਨੂੰ ਭੋਗਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਕਰਮ ਹਨ [1] ਕੇਂਦਨੀਆਂ [2] ਆਯੁਸ਼ [3] ਨਾਮ [4] ਗੇਤਰ ਇਹੋ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਇਸੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
. ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦੇ 14 ਸੁਪਨੇ ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾ ਦਸਆ ਜਾ ਚੁਕਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਰਿਹੰਤਾ ਦੀ ਮਾਤਾਂ ਹੀ 14 ਸੁਪਨੇ ਵਖਦੀ ' ਹੈ ਆਮ ਅਰਹੰਤ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਤੀਰਥੰਕਰ 15 ਕਰਮ ਭੂਮੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭੂਮੀ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਇਹ ਸੁਪਨੇ ਹਨ ।
{1] ਹਾਥੀ [2] ਬੱਲਦਾ[3] ਸ਼ੇਰ [4] ਲੱਛਮੀ [5] ਪੁਸ਼ਪ ਮਾਲਾ ਦਾ ਜੋੜਾ [6] | ਚੰਦਰਮਾਂ [7] ਸੂਰਜ [8] ਇੰਦਰ ਧੱਵਜਾ [9] ਪੂਰਨਕਲਸ਼ [10] ਪਦਮ [ਕਮੱਲ ਸਰੋਵਰ] [11] ਖੀਰ ਸਾਗਰ, [12] ਦੇਵ ਮਾਨ [13] ਰਤਨਾ ਦਾ ਢੇਰ [14] ਧੂਏ ਰਹਿਤ ਅੱਜ ।
ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਇਕ ਵਿਸੇਸ ਸ਼ਰਰਕ fਚ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਉਪਰ ਸੀ ਵਤਸ ਦਾ fਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਲਈ ਇੰਦਰੇ ਰਾਹੀਂ ਉਕਤ ਯਕਸ ਨੂੰ ਸਾਂਸਨ ਦੇਵ ਅਤੇ ਯਕਸ਼ਨੀ ਸਾਸਨ ਦੇਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਗਤੀ ਤੋਂ ਰਾਖੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨਾਲ 8 ਪ੍ਰਤਿਹਾਰੇ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਬੰਕਰ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਚਿਨੂੰ, ਸਾਸਨ ਦੇਵ ਅਤੇ ਸਾਸਨ ਦੇਵੀ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵੀ ਉਸਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਸਾਰੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਧੂ, ਸਾਧਵੀ, ਸ਼ਾਕ ਤੋਂ ਸ਼ਾਵਕਆ ਰੂਪੀ ਧਰਮ ਤੀਰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਤੀਰਥ ਕਰ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਅਹਿੰਸਾ, ਸਤ, ਚੋਰੀ ਨਾਂ ਕਰਨਾ . ਜਰੂਰਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਹਨਾਂ ਕਰਨਾ, ਬ੍ਰਹਮਚਰਜ ਰੂਪੀ 5 ਮਹਾਵਰਤ ਅਤੇ ਹਿਸਥ ਵਿਕ ਵਰਗ ਨੂੰ 5 ਅਣੂਵਰਤਾਂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੇ ਗਧਰ ਉਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਉਪਾਗ ਵਿਚ ਦਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਤੀਰਥੰਕਰ ਜੀਵ, ਅਜੀਵ ਰੂਪੀ ਫੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ ਰਾਹੀਂ ਜੜ ਨੇ ਤੱਤਵ ਆਤਮ ਸਸਟੀ, ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਾਰੇ ਗਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਤੀਰ ਬੰਕਰ ਦੇ 34 ਅਭਿਸ਼ੇ [ਖਾਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ] 1. ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਲ ਨਹੀਂ ਵਧਦੇ ਅਤੇ ਜਿੰਨੇ ਵਧਦੇ ਵੀ ਹਨ ਉਹ ਸੋਹਣੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ।
2. ਸ਼ਰੀਰ ਤੇ ਮਿੱਟੀ, ਮੈਲ ਨਹੀਂ ਜੰਮਦੀ ! | 3, ਖੂਨ ਅਤੇ ਮਾਸ ਗਊ ਦਾ ਦੁੱਧ ਵਾਂਗ ਸਫੈਦ ਤੇ ਮਿੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
4. ਸਾਹਾਂ ਵਿਚ ਖੁਸ਼ਬੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । 5, ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਕਰਦੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦਾ । ਪਰ ਅਵਧੀ ਗਿਆਨੀ ਵੇਖ ਸਕਦਾ
ਹੈ ਦਿਗਵੰਰ ਫਿਰਕੇ ਵਾਲੇ ਅਰਿਹੰਤ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ।
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
6 ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਰਿਹੰਤ ਜਦ ਚਲਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਇਕ ਧਰਮ ਚੱਕਰ ਚਲਦਾ ਹੈ, fਜਥੇ · ਭਗਵਾਨ ਠਹਿਰਦੇ ਹਨ ਧਰਮ ਚੱਕਰ ਵੀ ਠਹਿਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ :1. ਤੀਰਥ ਕਰ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਤਿੰਨ ਵਤ ਆਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ .. ਸਾਰੇ ਛੱਤਰ .
ਮੋਤੀਆਂ ਦੀ ਝਾਲਰ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 8. ਗਊ ਦੇ ਦੁੱਧ ਦੀ ਤਰਾਂ ਅਤੇ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਤਰਾਂ ਉਚਲ ਝਾਲਰ , ਦੇਵਰਿਆਂ ਬੁਲਾਏ .
ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਨਾਂ ਦੀ ਡੰਡੀ ਰਤਨਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 9, ਅਰਿਹੰਤ ਤੀਰਥੰਕਰ ਜਿਥੇ ਵਿਰਾਜਦੇ ਹਨ ਉਥੇ ਸਫ਼ਟਕ ਮਣੀ ਦੀ ਤਰਾਂ ਨਿਰਮਲ, ਰਤਨਾਂ ਨਾਲ .
ਜਡਿਆ, ਪਾਦ ਪੀਠੀਆ ਵਾਲਾ ਸਿੰਘਾਸਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । 10. ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਰਤਨ ਜੜਤ, ਖੱਬੀਆਂ ਵਾਲ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾ ਛੋਟੇ ਬੜੇ ੬ ਛਿਆਂ ਵਾਲੀ ਇੰ ਦਰ .
ਧਵੱਜਾ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਅੱਗੇ ਚਲਦੀ ਹੈ । 1. ਅਨੇਕਾਂ ਫੁੱਲਾਂ, ਫਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਅਸੀਂ ਕ ਦਰਖਤ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਛਾ
ਨਾਲ ਢਕਦਾ ਹੈ। 2. ਸਰਦੀ ਵਿਚ ਸੂਰਜ 12 ਗੁਣਾ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਚਮਕਦਾ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਪਛੇ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ , 13. ਜਿਥੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਰਾਜਦੇ ਹਨ ਉਹ ਭੂਮੀ ਟੋਏ ਟਿੱਬਿਆਂ ਤੋਂ ਹਹਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ' :
14. ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਪੁੰਨ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨਾਲ ਕੰਡੇ ਪੁਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵੱਖੇ ਹ .. | ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । :.. . " ,
15. ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਸਰਦੀ ਵਿਚ ਮੌਸਮ , ਗਰਮ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਵਿਚ ਠੰਡਾਂ ਏ ਸੁਹਾਵਨਾ . ,' ਹੋ ਜਾਦਾ ਹੈ ।
16. ਜਿਥੇ ਜਿਥੇ ਭਗਵਾਨ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ ਉਥੋਂ ਚਹੁੰ ਪਾਸੇ ਯੋਜਣ ਤੁਕ: ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਆਪਣੇ ਆਪ . ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਠੰਡੀ ਹਵਾ ਚਲਦੀ ਹੈ । ' ' ' 17. ਤੀਵਯੰਕਰ ਦੇ ਚ' ਰੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਯੋਜਨ ਸੁਗੰ ਧਤ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਧੂੜ
ਦੇਵ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । 8. ਤੀ ਬੰਕਰ ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਰਾਹੀ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਨਾਲ ਸ਼ੋਭਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਡੰਡੀਆਂ ਹੇਠਾ ਨੂੰ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਉਪਰ ਨੂੰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । 19. ਤੀਰਥੰਕਰ ਜਥੇ ਵਰ 'ਜਦੇ ਹਨ ਉਥੇ ਅਸ਼ੇ ਭ, ਭੜਾ, ਰੰਗ, ਰਸ ਵਰਨ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ । 20. ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਚੰਗੇ ਰੰਗ, ਰਸ, ਵਰਨ, ਸਪਰਸ਼ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । 21. ਤੀਰਥੰਕਰ ਦਾ ਉਪਦੇਸ ਚੰਹੁ ਪਾਸੇ ਇਕ ਯੋਜਨ ਤਕ ਸੁਣਿਆਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । .....,
22. ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਰਧ ਮਗਧੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਉਪਦੇਸ ਕਰਦੇ ਹਨ । • 23 ਇਹ ਉਪਦੇਸ਼, ਨਮੁੱਖ, ਪਸ਼ੂ ਅਤੇ ਦੇਵਤੇ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲੇ ' ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ ।... ...... ..
. 24 ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਮਨੁਖ, ਪਸ਼ੂ ਅਤੇ ਦੇਵਤੇ ਆਪਣੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵੈਰ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ
ਹਨ । ਬਿੱਲੀ, ਕੁਤਾ, ਸ਼ੇਰ, ਬਕ, ਚੂਹਾ, ਸੱਪ, ਨਿਉਲਾ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ : : ਬੈਠ ਕੇ ਸਭ ਰੁਚੀ ਨਾਲ ਸੁਣਦੇ ਹਨ ।
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
25 ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਹੋਰ ਮਤਾਂ ਵਾਲੇ ਅਸਮਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੁਰਕ | ਬੁਧੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । 26 ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਦੂਸਰੇ ਮੱਤਾਂ ਦੇ ਪਾਖੰਡੀ ਆਪਣਾ ਕਾਰ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । 27 ਚੰਹੁ ਪਾਸੋ 25 ਯੋਜਨਤਕ ਟਿਡੀਆਂ ਆਦਿ ਹੀ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਣਾ । 28 ਮਹਾਮਾਰੀ ਨਹੀਂ ਫੈਲਦੀ । 29 ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦਰੋਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । 30 ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਦੇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਵਾਪਰਦੀ। 31 ਜਿਆਦਾ ਬਾਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। 32 ਇੰਨੀ ਘੱਟ ਬਾਰਸ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਕਿ ਅਕਾਲ ਪੈ ਜਾਵੇ । 33 ਅਕਾਲ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ! 34 ਜਿਥੇ ਭਗਵਾਨ ਪਧਾਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਥੇ ਮਹਾਮਾਰੀ ਧਰੁਖ਼ ਚੱਕੁਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ . ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ 35 ਗੁਣ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ :1 ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਵਾਲਾ ਉਪਦੇਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । 2 ਇਕ ਇਕ ਯੋਜਨ ਤਕ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । 3 ਇਸ ਵਿਚ ਉਏ, 3 ਜ਼ਿਹੇ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ । 4 ਉਨਾਂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਬਦਲਾਂ ਦੀ ਗਰਮ ਦੀ ਤਰਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । 5 ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗੁੱਸਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇ ਗੁਫਾ ਜਾਂ ਮਹਿਲਾਂ ਵਿਚ ਆਵਾਜ । 6 ਉਨਾਂ ਦੇ ਵਚਨ ਤੇ ਦੀ ਤਰਾਂ ਚਿਕਨੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । 7 ਉਨਾਂ ਦੇ ਵਚਨਾਂ ਤੋਂ 62 ਰਾਗ ਅਤੇ 30 ਰਾਗਣੀਆਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ , ਕੇ ਸਰੋਤੇ ਝੂਮ ਉਠਦੇ ਹਨ । 8 ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੀ ਬਾਣੀ ਘਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਾਲੀ ਤੇ ਜਿਆਦਾ ਅਰਥਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।'' 9 ਉਨਾਂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕੋਈ ਅਜੇਹੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਕ ਦੂਸਰੀ ਨਾਲ ਟਕਰਾਵੇ । 10 ਇਹ ਉਪਦੇਸ਼ ਬਿਨਾਂ ਰੁਕਾਵਟ ਤੋਂ ਚਲਦਾ ਹੈ । 11 ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਸwਟ ਡੇ. ਸ਼ੱਕ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । 12 ਇਹ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੋਸ਼ ਰਹਿੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । 13 ਇਸ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਰੋਤੇ ਇਕ ਮਨ ਹੋ ਕੇ ਸੁਣਦੇ ਹਨ ।
. 14 ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਨ ! 15 ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਰਥ ਭਰਪੂਰ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਧਰ ਉਧਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਂ ਖਤਮ
ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ । 16 ਤੀਰਥੰਕਰ ਜੀਵ ਅਜੀਵ ਆਦ 9 ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਸਾਰ ਭਪੂਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕਰਦੇ ਹਨ
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
17 ਸੰਸਾਰਿਕ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਕਰਦੇ ਹਨ । 18 ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੀ ਵਾਣੀ ਨੂੰ ਬੱਚਾ ਵੀ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ । 19 ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਪਣੇ ਉਪਦੇਸ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। 20 ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੁੱਧ ਤੇ ਮਿਸਰੀ ਦੀ ਤਰਾ ਮਿੱਠੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 21 ਕਿਸੇ ਦੇ ਗੁਪਤ ਭੇਦ ਵੀ ਤੀਰਥੰਕਰ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। 22 ਤੀਰਥੰਕਰ ਕਿਸੇ ਆਦਮੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ਾਮਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਪਰ ਸੱਚੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਜਰੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । 23 ਉ ਦਾ ਉਪਦੇਸ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਲਈ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । 24 ਉਹ ਵਚਨ ਰਾਹੀਂ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਛਿਨ ਭਿੰਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ । 25 ਉਹ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸ਼ੁਧ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ । 26 ਉਹ ਨਾ ਹੀ ਜੋਰ ਨਾਲ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਨਾ ਹੀ ਹੌਲੀ । ਸਗੋਦਰਮਿਆਨੀ ਭਾਸ਼ਾਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ । 27 ਉਨਾਂ ਦੇ ਭਾਸਨ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਲੋਕ ਧੰਨ ਧੰਨ ਕਹਿ ਉਠਦੇ ਹਨ । 28 ਉਹ ਭਾਸਨ ਇਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੁਣਨ ਵਾਲਿਆ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਕ ਤਸਵੀਰ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । 29 ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਚ ਉਹ ਆਰਾਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ । 30 ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਨ ਵਿਚ ਜੋ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਸਕ ਬਿਨਾਂ ਪੁਛੇ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਦੇ ਹਨ। 3[ ਉਹ ਜੋ ਆਖਦੇ ਹਨ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਲ ਵਿਚ ਵਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । 32 ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਸਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਲਟ ਪੁਲਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। 33 ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤੇ ਤੇਜਸਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । 34 ਉਹ ਹਰ ਤੱਥ ਦਾ ਦਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਵਰਨਣ ਕਰਦੇ ਹਨ । 35 ਉਹ ਉਪਦੇਸ ਕਰਦੇ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਥਕਦੇ ।
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
,
:
:
:
:
::
:
ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ ਵਿਥੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਖਿਲੈ ਤੀਰਥੰਕਰ ਭਗਵਾਨ ਸਵਦੇਵ ਸਨ । ਆਪ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹਿੰਦੂ ਧਰੰਮ ਗੁਥ ਵੇਦ, ਪੁਰਾਣ ਵਿਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿਚ ਆਪ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।e 4
ਜੈਨ ਧੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਅ ਪ ਦਾ ਜਨਮ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕੁਦਰਤ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸੀ । ਭੋਗ ਭੂਮੀ ਸੀ, ਮਨੁੱਖ ਸਾਰੀਆਂ ਜਰੂਰਤਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਤੋਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਨਾ ਕੋਈ ਰਾਜਾ ਸੀ, ਨਾ ਪਰਜਾ, ਨਾ ਦੇਸ, ਨਾ ਧਰਮ । ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜਰੂਰਤਾਂ ਬਹੁਤੇ ਘੱਟ ਸਨ। ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਸ਼ ਇਕੱਠ ਜਨਮ ਲੈਂਦੇ ਸਨ । ਇਹੋ ਬੜੇ ਹੋ ਕੇ ਪਤੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ । ਵਿਆਹ, ਘਰ, ਰਸਮ, ਚਵਾਜ, ਤੇ ਕਲਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਕਲਪ ਵਿਰਖ ਤੋਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ । ਸਮਾਂ ਪੈਣ, ਤੇ , ਕਲਪ ਵਿਰਖ ਖਤਮ ਹੋਣ ਲੱਗੇ, ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ, ਸ਼ੰਕਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਆਉਣ ਲੱਗੀਆਂ । ਅਜੇਹੇ ਸਮੇਂ ਐੱਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਅਨੁਬਾਬ 15 ਕੁਲਕਰ ਹੋਏ.. ਇਹ ਕੁਲੱਕਰ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਨ । ਆਖਰੀ ਕੁਲੰਕਰ ਕਹਿ ਨਾਭੀ ਰਾਏ ਜੀ ਸਨ ਆਪ £ ਖਤਨੀ ਮਾਤ' ਮਨੂ ਦਰੀ ਜੀ ਸਨ । ਆਪਦੇ ਘਰ ਚੇਵਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਸਟਮੀ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਰਿਸਵ ਦੇਵ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ । ਤੀਰਥੰਕਰ ਗੋਤਰ ਦੇ ਕਾਰਣ ਅਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਸਨ
ਆਪ ਨੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ 72 ਕੱਲ ਵਾਂ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ 64 ਕਲਾਵਾਂ ਸਖਾਇਆਂ | ਆਪਣੇ. ' ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਨੂੰ 6 ਦੀਵਨ ਜਰੂਰ ਸਾਧਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਰ ਸਨ (1) ਖੇਤੀ (2)
ਯੁੱਧ ਕਲਾ (3) ਲਿਖਣ ਵਿੱਦਿਆ (4) ਮਿਲਪ (5) ਵਿਉਪਾਰ (6) ਪੜਨਾ ਆਪ ਦੀਆਂ ਦੇ ਪਤਨੀਆਂ ਸਨ ਮੰਗਲਾ ਤੇ ਸੁਨੰਦਾ । ਇਨਾਂ ਪਤਨੀਆਂ ਤੋਂ ਆਪ ਭਰਤ, ਬਾਹੁਬਲੀ ਜੇਹੇ 100; . ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਹਸੀ, ਸੁਦਰੀ ਆਦਿ ਦੇ ਪੁਤਰੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆ । ਆਪ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੁੱਤਰ ਭਰਤ , ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਸਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਆਪ ਦੀ ਪੁੱਤਰ ਬ੍ਰਹਮੀ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਆਵਿਸ਼ਕਾਰ ਕੀਤਾ ! ਸੁੰਦਰ ਣਿਤ ਦੀ ਮਾਹਿਰ ਸੀ । ਭਗਵਾਨ fਸਵਦੇਵ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ । ਆਪ ਪਹਿਲੇ : ਰਾਜ਼ਾ, ਸ਼ਿਲਪੀ, 'ਧਰਮ ਚੱਕਰਵਰਤੀ, ਤੀਰਥੰਕਰ, ਕਾਨੂੰਨ ਨੀਤੀ ਤੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਨ । ਆਪ ਨੇ
ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਬਣਾਉਣਾ ਸਿਖਾਇਆ, ਵਿਆਹ ਦੀ ਰਸਮ ਚਾਲੂ ਕਰ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ' ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਆਪਣੇ ਅਯੋਧਿਆ ਨਗਰੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਨ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ।
| ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਰਾਜ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਨਾਲ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਹਿਣ ਕੀਤਾ । ਆਪ ਨੇ ਸਾਧੂ ਬਣਨ ਤੋਂ ਹਿਲਾ ਆਪ ਨੇ ਸਾਰਾ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ।
..
.. . : ਭਗਵਾਨ ਰਸ਼ਵਦੇਵ ਨੇ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਤਪ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ 400 ਰਾਜੇ ਵੀ ਸਾਧੂ ਬਣ ਗਏ । ਪਰ ਤਪੱਸਿਆ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਵਦੇਕੇ ਦਾ ਸ ਥ ਛੱਡ ਗਏ ਇਹ
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ਰਾਜੇ ਕੁਟਿਆਂ ਬਣਾਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ । ਇਹਨਾ ਭਟਕੇ ਮੁਨੀਆਂ ਨੇ 63 ਮੱਤਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ
ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਵਦੇਵਨੂੰ ਇਵੇਂ ਸਾਲ ਖਿਆ ਨਾ ਮਿਲੀ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕ ਦਾਨ ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ । ਇੱਕ ਵਾਰ ਆਪ ਹਸ਼ਤਾਨਪੁਰ ਪੁੱਜੇ । ਉਥੇ ਆਪਣੇ ਪੋਤੇ ਸਰੋਆਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਗੰਨੇ ਦਾ ਰਸ ਆਪ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬਰੂਤ ਹੱਤਵ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਦਿਨ ਅਖਿਆ ਤੀਜ ਸੀ। ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਵਦੇਵ ਨੂੰ ਫੱਗਣ ਸ਼ਨਾ, 11 ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ । ਆਪਣੇ ਆਪਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਧਰਮ ਤੀਰਬ . ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਆਪਦੇ 98 ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਰਾਜ ਪਾਟ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਧੂ ਜੀਵਫ਼ ਹਿਣ ਕੀਤਾ ? ਬਾਹਸੇ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰੀ ਨੇ ਸਾਧਵੀ ਜੀਵਨ ਗੁਣ ਕੀਤਾ। ਆਪਦੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਹਲੀ ਨੇ ਬਾਹਮੀ ਸੁੰਦਰੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਸਦਕਾ ਯੁੱਧ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਹੀ ਕੇਵਲਯ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ । ਆਪ ਸਭਕੁਝ ਜਾਨਣ ਵੇਖ਼ਣ ਵਾਲੇ ਸਰਬੱਗ ਬਨ ਗਏ ।
ਆਪਦੇ ਨਿਰਵਾਨ ਮਾਘ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 13 ਨੂੰ ਅਸਪੁਦ ਪਹਾੜ ਤੇ 10000 ਸ਼ਾਧੂਆਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ । ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵਦੇਵ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਖੇਤਰ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੀ । ਆਪਦੇ 84000 ਮੁਨੀ | ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਸਾਧਵੀਆਂ ਸਨ । ਆਪ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬੈਲ ਹੈ । ਸੇਵਕ ਯੂਕਸ਼, ਗੋਮੁਖ , ਯਕਸ਼ਨੀ . ਚਕਰੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇਵੀ ਹਨ ।
ਭਗਵਾਨ , ਅਜੀਨਾਥ ਜੀ ਤੀਰਥੰਕਰ ਅੰਤਿਬ ਦਾ ਜਨਮ ਅਯੋਧਿਆ ਵਿਖੇ ਇਸਵਾਕੂ ਬੰਸੁ ਦੇ ਰਾਜਾ ਜਿਤਸ਼ਤਰੂ ਤੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਜੈ ਦੇਵੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ । ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਮਾਘ ਸੁਕਲ ਅਸ਼ਟਮੀ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਰਾਜ ਸੁਖ ਭੋਗ ਕੇ ਆਪਨੇ ਮਾਘ ਸ਼ਨਾਂ 9 ਨੂੰ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ । · ਆਪ ਨੇ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਤਪ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਕੀਤ ਕਰਮਾ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕੀਤਾ । ਪੈਹ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 11 ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਕੇਂਵਲਯ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ । ਆਪ ਦਾ ਨਿਰਵਾਨ ਬਿਹਾਰ ਵਿਖੇ ਸਮੇਤ ਸ਼ਿਖਰ (ਪਾਰਬਨਾਥ ਹਿਲ) ਵਿਖੇ ਚੇਤ ਕਲਾ 5 ਨੂੰ 100 ਮੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਆਪਨੇ 4 ਮਹਾਵਰਤਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਧੂ ਸਾਧਵੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ । ਜੋ 23 ਦੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਬ ਨੇ ਥਾਂ ਤੱਕ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਬ੍ਰਹਮ ਚਰਜ ਤੇ ਅਪਗ੍ਰਿਹਿ ਵਰਤਾ ਨੂੰ ਇਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ, ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ । ਆਪ ਦਾ ਚ ਹਾਥ ਹੈ । ਆਪ ਦੇ ਯਕਸ ਦਾ ਨਾਂ ਮਹਾਂਯ ਵਸ ਤੇ 'ਯਕਸ਼ਨ ਦਾ ਨਾਂ . ਰੋਹਣੀ ਜਾਂ ਅਜੀਬਲਾ ਹੈ ।
.
.
ਭਗਵਾਨ ਸੰਭਵ ਨਾਥ ਜੀ .. ਆਖ ਵਸ (ਵਰਤਮਾਨ ਸਹੇਠ, ਮਹੇਠ), ਨਗਰੀ ਦੇ ਰਾਜਾ ਜਿਤਾਰੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਸੈਨਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸਨ । ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਆਪਨੇ ਵਿਪੁਲਵਾਹਨ ਰਾਜਾ ਦੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਸਾਰਾ ਖਜ਼ਾਨਾ, ਪੂਜਾ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਮੱਘਰ ਕੱਲ 14 ਤੋਂ ਦੀਖਿਆ ਮਿਤੀ ਮਾਘ ਸ਼ੁਕਲ' ਪੂਰਨਮਸਾਂ ਹੈ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮਾਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਤਮਾ
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ । ਕੱਤੇਂਕ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 5 ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਸਵਰਗ, ਸਵਦਰਸੀ ਅਹੰਤ ਪਦ ਦਿਵਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ । ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਤੋ ਵ ਪਸ ਆਪ 1000 ਸਾਧੂਆ ਸਮੁੰਡ ਸਿੱਖਰ ਪੁੱਜੇ ( ਜਿਥੇ ਚੇਤ ਸੁਕਲਾ 5 ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ (ਸਿਧ) ਪਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ । ਆਪ ਦਾ ਸਰੀਰਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਘੋੜਾ ਹੈ । ਮੁੱਖ ਯਕਸ਼ ਤੇ ਪਤਿ ਜਾਂ ਦਰਤਾਰੀ ਯਕਸ਼ਨੀ ਆਪ ਦੇ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਰਖਿਅੱਕ ਸ਼ਾਸਨਦੇਵ ਹਨ ? ਭਗਵਾਨ ਅਭਿਨੰਦਨ ਜੀ
:}
ਆਪ ਵੀ ਅਯੋਧਿਆ ਨਿਵਾਸੀ ਸਨ । ਆਪ ਢੇ ਪਿਤਾ ਰਾਜਾ, ਸੰਬਰ ਤੇ ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਸਿਪਾਰਥਾ ਸਨ ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਮਾਘ ਸ਼ੁਕਲਾ 2 ਨੂੰ ਹੋਇਆ । ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸੁਖ ਭੋਗ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮਾਘ ਸ਼ੁਕਲਾ 12 ਨੂੰ ਆਪਨੇ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ । ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਤਪ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੋਹ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 14 ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੈਸਾਖ ਸ਼ੁਕਲਾ 8 1000 ਸਾਧੂਆਂ ਨਾਲ ਆਪ ਸਮੇਤ, ਸਿਖਰ ਪਹਾੜ ਤੇ ਪੁਜੇ । ਜਿਥੇ ਆਪ ਦਾ ਨਿਰਵਾਨ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਦਾ ਸ਼ਰੀਰਕ ਚਿਨ੍ਹ ਬਾਂਦਰ ਹੈ। ਆਪ ਦੇ ਸੰਘ ਦੇ ਸੇਵਕ ਯਕਸ਼ ਯਨਾਇਬ ਹੈ ਬ੍ਰਿਜਸ਼ਿਅਲਾ ਜਾਂ ਕਾਲਕਾ ਆਪ ਦੀ ਯਕਸ਼ਨੀ ਹੈ ।
ਭਗਵਾਨ ਸੁਮਤਿਨਾਥ ਜੀ
ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਵੈਸਾਖ ਸ਼ੁਕਲਾ ਨੂੰ ਅਯੋਧਿਆ ਸਮਰਾਟ ਮੇਘਰਥ ਦੀ ਮਹਾਰਾਨੀ ਸੁਮੰਗਲਾ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਭੋਗ ਭੋਗੇ । ਫੇਰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਨਾਲ ਵੈਸ ਖ ਸ਼ੁਕਲਾ 9 ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਠੱਕਰ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਫਕੀਰੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਜੰਗਲ ਕਰ ਮਾਰ ਦਾ ਰਾਹ ਲਿਆ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਕਸ਼ਟ ਝੱਲਨ ਤੋਂ ਬ ਅਦ ਮਿਤੀ ਚੇਤ ਸ਼ੁਕਲਾਂ 11 ਆਪ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ । ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਪਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਤ ਆਰੰਮਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਨੇ ਸੱਚੇ ਧਰਮ ਦਾ ਰਾਹ ਦੱਸਿਆ ਚੇਤ ਸ਼ੁਕਲਾ 9 ਨੂੰ ਆਪ ਇੱਕ ਹਜਾਰ ਦੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਸਮੇਤ ਸਿਖਰ ਪਹਾੜ ਤੇ ਮੋਕਸ ਪਪਾਰੇ । ਆਪ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਚਿਨ੍ਹ ਕਚ ਪੰਡੀ ਹੈ। ਆਪਦੇ
ਸੇਵਕ ਯਕਸ਼ ਤੰਬੂਰੁ ਤੇ ਯੁਕਸਨੀ ਪ੍ਰਰਦਸਤਾ ਜਾਂ ਮਹਾਕਾਲੀ ਹਨ ।
ਭਗਵਾਨ
ਪਦਮ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ
ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਕੌਮਾਂਬੀ ਨਰੇਸ਼ ਸ੍ਰੀਧਰ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਸੀਮਾ ਦੀ ਕੁਖੋਂ ਕੱਤਕ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 12 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਰਾਜ ਮੁੱਖ ਭੋਗੇ ਕੱਤਕ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 13 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ। ਚੇਤਰ ਸ਼ੁਕਲਾ ਪੁਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਪਤ ਹੋ ਗਿਆ ਧਰਮ ਰੂਪੀ ਤੀਰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਕੇ ਆਪ ਨੇ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਮੱਘਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 11 ਨੂੰ ਆਪ ਨੇ 1000 ਮੁਨੀਆ ਨਾਲ ਸਮੇਤ ਸਿਖਰ ਵਿਖੇ ਮੋਕਸ ਪਧਾਰੇ । ਆਪ ਦਾ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਚਿਨ੍ਹ ਕਮਲ ਹੈ । ਆਪ ਦੇ ਸੇਂਵ? ਯਕਸ ਮਨੋਵੇਗਾ ਜਾਂ ਮਨੋਗੁਪਤਾ ਤੇ ਯਕਸਨੀ ਗਿਆਮਾ ਜਾਂ ਅਚੁਪਤਾ ਹੈ ।
ਦੇ ਸ਼ੇਰ
ਯਕ
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਜੀ
ਆਪ ਕਾਂਸੀ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸ਼ਟਸੋਨ ਤੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਜੇਠ ਸ਼ੁਕਲਾ 12 ਨੂੰ ਹੋਇਆ । ਜੇਠ ਬਥਲਾ 13 ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰਕ ਸੁੱਖਾ ਨੂੰ ਠੋਕਰ ਮਾਰਕੇ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ । ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਤਪ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਗੁਣ ਕਿਸਨਾ 6 ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ । ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਮਾਰਗ ਦਾ ਉਪਦੇਸ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਭਾਦੋ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 7 ਨੂੰ ਆਪ ਸਿਖਰ ਪੁੱਜੇ । ਜਿਥੇ ਇਕ ਹਜਾਰ ਮੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਆਪ ਮੌਕਸ ਪਧਾਰੇ । ਆਪ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਚਿਨ੍ਹ ਸਵਾਸਤਿਕ ਜਾਂ ਨੰਦਾਵਰਤ ਹੈ । ਆਪ ਦਾ ਸੇਵਕ ਯਕਸ ਬਰਦਿਤ ਜਾਂ ਮਾਤੰਗ ਹੈ । ਕਾਲੀ ਜਾਂ ਸਾਂਡੀ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸੋਵਰ ਯਕਸਨੀ ਹੈ
ਭਗਵਾਨ ਚੰਦਰਪ੍ਰਭੁ ਜੀ
ਚੰਦ ਪੁਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪੀ ਰਾਜਾ ਮਹਾਸੇਨ ਦੀ ਲਕਸ਼ਮਣਾ ਰਾਣੀ ਦੀ ਕੁਖੋਂ ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਪੋਹ ਸ਼ੁਕਲਾ 12 ਨੂੰ ਹੋਇਆ । ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸੁਖ ਭੋਗੇ । ਝੂਠੈ ਸੁਖਾ ਨੂੰ ਪੋਹ ਕ੍ਰਿਸਨਾ 13 ਨੂੰ ਆਪ ਨੇ ਠੋਕਰ ਮਾਰ ਕੇ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ । I ਤਪ ਕਰਕੇ ਆਪ ਨੂੰ ਫਗੁਣ 7 ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪ ਭਾਂਦੋ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 7 ਨੂੰ ਸਮੇਤ ਸਿਖਰ ਪਹਾੜ ਤੇ ਪੂਜੈ । 1000 ਮੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਆਪਨੇ ਨਿਰਵਾਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ । ਆਪ ਦਾ ਚਿਨ੍ਹ ਚੰਦਰਮਾ ਹੈ । ਯਕਸ ਦਾ ਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੈ ਯਕਸਨੀ ਵਿਜੇ ਜਾਂ ਜਵਾਲਾ ਹੋ ।
ਭਗਵਾਨ ਸੁਵਿਧੀਨਾਥ ਜੀ
ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਨਾਂ ਪੁਸਪਦਡ ਵੀ ਹੈ । ਆਪ ਕਾਕੰਦੀ ਨਗਰੀ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸੁਗਰੀਵ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਰਾਮਾਂ ਦੇਵੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸਨ । ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਮੱਘਰ ' ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 5 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਮੱਘਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 6 ਨੂੰ ਆਡਨੇ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਲੰਬਾ ਸਮਾ ਂ ਠੱਪ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਆਦ ਕੱਤਕ ਸੁਕਲ 3 ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ।
ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਦੋ ਸ਼ੁਕਲਾ 9 ਆਪ 1000 ਮੁਨੀਆ ਨਾਲ ਸਮੇਤ ਸਿਖਰ ਵਿਖੇ ਪੂਜੇ ਇਹ ਪਵਿਤੱਰ ਪਹਾੜ ਆਪ ਦਾ ਨਿਰਵਾਨ ਸਥਾਨ ਹੈ ਆਪ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਚਿਨ ਤਵੱਲ ਜਾ ਮਕਰ ਹੈ । ਆਪ ਦੇ ਸੇਵਕ ਯਕਸ ਅਜੀਤ ਅਤੇ ਯਕਸ਼ਨੀ ਮਹਾਂਕਾਲੀ ਜਾਂ ਸੁਤਾਰਿਕਾ ਹੈ ।
ਭਗਵਾਨ ਸ਼ੀਤਲਨਾਥ ਜੀ
ਆਪ
ਆਪ ਭੱਦਿੱਲ ਪੂਰ ਨਰੇਸ ਰਾਜਾ ਦ੍ਰਿੜ ਰੱਥ ਤੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਨੰਦਾ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸਨ ਦਾ ਜਨਮ ਕਲਿਆਨਕ ਮਾਘ ਕ੍ਰਿਸਨਾ 12 ਹੈ । ਮੱਘਰ ਕ੍ਰਿਸਨਾ 12 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੰਸਾਰਿਕ ਸੁੱਖਾ ਨੂੰ ਠੋਕਰ ਮਾਰ ਕੇ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਜੀਰਨ ਅੰਗਿਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਫੇਰ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਤਪ ਕਰਨ ਤੋਂ
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਬਾਅਦ ਪੋਹ ਕ੍ਰਿਸਨਾ 14 ਨੂੰ ਆਖ਼ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ । ਆਪ ਨੇ-ਤੀਰਥੰਕਰ ਪੰਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਅਨੇਕ ਭੁੱਲੇ ਭਟਕੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਰਾਹ ਵਿਖਾਇਆ। ਵੈਸਾਖ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਂ 2 ਨੂੰ ਆਪ ਇਕ- ਹਜਾਰ : ਮੁਨੀਆ ਨਾਲ, ਸਮੇਤ ਸਿਖਰ ਵਿਖੇ ਮੋਕਸ ਪਥਾਰੋ । ਆਪ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਚਿਨ ਸ਼੍ਰੀ ਵਤਸ ਹੈ ਆਪ ਦਾ ਯਕਸ ਬ੍ਰਹਮ ਹੈ ਆਪ ਦੀ ਯਕਸਨੀ ਮਾਨਵੀ ਜਾ ਅਸ਼ੋਕਾ ਹੈ।
ਭਗਵਾਨ ਸਰੇਆਸਤ ਜੀ
ਆਪ ਸਿੰਘ ਪੁਰੀ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਤੇ ਬਾਲੀ ਇਸਨੂੰ ਦੇਵੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸਨ । ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਫਗੁਣ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 12 ਨੂੰ ਹੋਈਆ । ਲੱਜਾ ਸ; ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸੁੱਖ ਭੋਗਣ ਵਗੁਣ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 13 ਨੂੰ ਆਪ ਸਧੂ ਬਣੇ ਤੇ ਤਿਆਗ ਤੇ ਤਪੱਸਿਆਂ ਵਾੜ ਕੇ ਅਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕੀਤਾ ਸ਼ਾਮ, ਸਕਲਾ 2 ਨੂੰ ਆਪ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨੀ, ਬੀਰ ਥੱਕਰ ਬਣ ਗਏ । ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਾਵਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ 13 ਨੂੰ ਆਪ 1000 1 ਲੀਆ ਨਾਲ ਸਮੇਡ ਸਿਖਲ ਪਹਾੜ ਤੇ ਸੰਸ ਪੂਜੇ 24 ਵੇਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ਟ ਵਾਸਦੇਵ ਦੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਆਪ ਤੋਂ ਉਪਦ ਸ
ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਆਪ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਚਿਨਾ ਗੱਤਾ ਹੈ । ਸੇਵਕ ਯਕਸ ਈਸਵਰ ਜਾਂ ਯਕਸੇਸ਼
ਹੈ । ਯਕਸਨੀ ਗੋਰੀ ਜਾਂ ਮਾਨਵੀ ਹੈ ।
ਭਗਵਾਨ
ਵਾਸਪੁਜ ਜੀ
ਭਗਵਾਨ ਵਾਸਪੂਜ ਜੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਲਿਆਣਕ ਚੰਪਾ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੋਏ ਸਨ । ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਜਨਮ ਫਗੁਣ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ 14 ਨੂੰ ਰਾਸਾਂ ਵਾਸਪੁਜ ਤੇ ਰਾਣੀ ਜਾਂ ਦੇਵੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਈਆ । ਆਪ ਛਣ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਪੁਰਨਮਾਸੀ ਨੂੰ ਆਪਨੇ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ। ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਧਰਮ ਪ੍ਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ 600 ਮੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਆਪ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਚੌਥਾ ਵਿਖੇ ਹਾੜ ਮੁਕਲਾਂ 74 ਨੂੰ ਮਕਸ ਪਧਾਰੇ ਆਪ ਦਾ ਦਿਨ ਮੈਸ ਹੈ ? ਆਪ ਦੇ ਸੇਵਕ ਯਕਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਹੈ ਯਕੰਸਨੀ ਦਾ ਨਾਂ ਗੰਧਾਰੀ ਜਾਂ ਚੇਡਾ fr v pb TISIE ਭਗਵਾਨ ਵਿਮਲ ਨਾਥ ਜੀ
ਹੈ।
ਕਪਿਲ ਬੁਕ ਦੇ ਰਾਜਾ ਵਰਨਦੀ ਰਾਣੀ ਸਿਆਮ ਦੀ ਕੁਖੋਂ ਮਾਘ ਸੁਕਲਾ ਤੇ ਨੂੰ ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਈਆ । ਲੰਬਾਂ ਸਮਾਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸੁਖ ਭੋਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਘ ਸਕਲਾ 4 ਨੂੰ ਆਪ ਸਾਧੂ ਬਣ ਗਏ । ਠੱਪ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਕਲਾ ਡੇ ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹਾੜ ਕ੍ਰਿਸਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਤ ਬਿਖ਼ਰ ਵਿਖੇ 600 ਦੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਮੌਕਸ ਪਧਾਰੇ । ਆਪ ਦਾ ਚਿੰਨ ਸੁਅਰ ਹੈ ਆਪਦੇ ਯਕਸ ਸਨਮੁੱਖ ਅਤੇ ਸੇਵਕ ਯਕਸ਼ਨੀ ਵਿਦਿਤ ਜਾਂ ਵਰੋਟਿਆ ਹਨ ਇ
ਭਗਵਾਨਾ ਅਨੰਤ ਨਾਥ ਜੀ
ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਅਯੁਧਿਆ ਹੈ । ਰਾਜਾ ਸਿੰਘ ਸਨ ਤੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਸੁਯਮਾਂ ਦੇ ਘਰ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ ਅਨੰਤ ਨਾਥ ਦਾ ਜਨਮ ਵੈਸਾਖ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤਿੰਨ ਨੂੰ ਹੋਈਆਂ । ਆਪਣੀ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਨਾ14 ਨੂੰ ਆਖ
ਸੰਸਾਰਿਕ ਸੁੱਖ ਭੋਗ ਕੇ ਸਿੱਖ ਨਾ 14 ਨੂੰ ਆਬ ਸਾਧੂ ਕਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ:00 ਅਨੀਆਂ ਨਾਲ ਆਪ ਸੀਤਾ ਸਿੰਕਰ ਵਿਖੇ ਅਤੇ ਸਕੂਲਾ 5 ਨੂੰ ਸੰਕਰਿ ਬਕਾਏ । ਆਪ ਦਾ ਦਿਲ ਜਿਬਰਾਂ ਅੱਛੀ ਹੈ। ਆਪਦੇ ਯਕਸ ਪਾਤਲ ਤੇ ਕਰਨੀ ਅੰਨਤਮ ਜੀ ਅਸਾ ਹਨ
ਭੰਗ
ਨਾ ਹੀਆ ਨਹੀਂ ਸੀ
ਪੰਦਰਵਤੀ ਬੈਂਕ ਧਰਮ ਨਾਥ ਵੀ ਨਪੁਰੀ ਸਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰਾਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸਨ ਆਫ ਦਾ ਜਨਮ ਮੁਕਤੇਆਬਾਸੀ ਬੁੱਕਲ 13 ਨੂੰ ਸਾਧੂ ਬਣੇ । ਫਿਰ ਚੁੱਪ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਰਸਾਂ ਦਾ ਬਾਦਸਾਂ ਕਰਕੇ ਖੋਹ ਸ਼ੁਕਲਾ ਦੇ ਹਨ ਮਾਸੀ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਆਪਣੇ 800 ਦੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਜੈਠੇ ਇਕਲਾਂ 5 ਨੂੰ ਸਮੇਤ ਸਿਖ਼ਰ ਵਿਖੇ ਮੋਕਸ਼ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਆਪ ਦਾ ਚਿੰਨ ਬੱਜਰ ਸੀ ਅਪਣਾ ਪੰਥ ਕਿਨੌਰ ਯਕਸ਼ਨੀ ਆਨਸੀ ਜਾ ਕੇ ਚਰਨਾ ਹੈ।
ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਥ ਜੀ
5 ਚੱਕਰ ਵਰਤੀ ਤੇ 16 ਵੇਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਸਾਂਤੀ ਨਾਥ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਗੁਰੂ ਦੇਸ ਦੀ ਰਾਜ ਧਾਨੀ ਹਸਤਨਾਪੁਰ ਦੇ ਦਾਜ ਐਸ ਐਨ ਦੀ ਦੀ ਪਰ ਜੇਠ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 13 ਨੂੰ ਹੋਈਆ । ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਆਪ ਰਾਜਾ ਸੰਘਰਸ ਸਨ । ਆਪ ਨੇ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਜੀਵ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਅਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮਾਸ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਪਨੇ ਚੱਕ ਵਰਤੀ ਦਸ ਗੱਦੀ ਨੂੰ ਠੋਕ ਮਾਰ ਕੇ. ਜੇਠ ਕਿਸ਼ਨਾ 14 ਨੂੰ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੂੰ ਵਿੱਚ ਮੁਕਲਾ, 9 ਨੂੰ ਆਪ ਵੀ 900 ਮੁਨੀਆਂ, ਨਾਲ ਸਮੇਤ,ਸਿਖਰ, ਪਹਾੜ, ਤੇ ਮੈਕਸ ਪਧਾਰੇ ਆਪ ਦਾ ਚਿਨ ਮਿਰਗ ਨਿਰਵਾਨੀ ਹਨ ।
ਹੈ । ਆਪ ਦੇ ਯੁਅਰ ਕੰਪੂਰਨ ਜਾਂ ਗਰੜ ਤੇ ਯਕਸ਼ਨੀ ਮਹਾਮਾਨਜੀ ਜਾ
ਭਗਵਾਨ ਕੰਬ ਨਾਥ ਜੀ
.**
ਆਪ ਵੀ ਚੱਕਰ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਤੀਰਪੱਕਤਾ ਸਨ। ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਰਾਜਾ ਸੁਰਦੇਵ ਦੀ ਰਾਣੀ ਸ੍ਰੀਦੇਵੀ ਦੇ ਘਰ ਹਸਤਨਾਪੁਰ ਵਿਖੇ ਵੈਸਾਖ ਵਿਸ਼ਨਾ 14 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਚੇਤ-ਵਿਸ਼ਨਾ 5 ਨੂੰ ਆਪ ਸੰਸਾਰਿਕ ਬੰਧਨਾ ਨੂੰ ਝੰਝ ਕੇ ਮੁਨੀ ਬੰਨ ਗਏ। ਚੇਤ ਕਰਵਤੇ ਨੂੰ ਅਸ਼ ਨੇ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਨਿਰਵਾਨ ਕੇਸਾਬ ਕਿਸ਼ਨਾ 11: ਨੂੰ ਸਮੇਤ ਵਿਅਰ ਵਿੱਖੇ 100ਮੁਨੀਆਂ ਚਿ ਬੰਬ ਹੈ । ਆਪ ਦਾ ਯਕ ਬੰਧਕੀ ਤੇ ਬਦੀਸ਼ ਨੇ ਵਿਜੈ
*
ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਅਪਦਾ ਨਲ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਦਾ
ਬਲਾ ਹਨ ।
ਸ਼੍ਰੀ ਅਰਬ ਨਾਥ ਜੀ
ਆਪ ਦੀ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਤੇ ਤੀਰ ਬੰਕਰ ਚੋਗਾ ਪਦਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ ਆਪਦੇ ਪਿਤਾ ਸੁਦਰ ਸਨ ਤੇ ਮਾਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਢਾਢੀ ਸਨ । ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਮੱਘਰ ਸੁੱਕਲਾ 10 ਨੂੰ ਹੋਈਆਂ। ਚੱਕਰਵਰਪੀ
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
$ਸੌਖਾਇਕ ਸੁਖੈਨੂੰ ਠੱਥੇਰੀਆ ਵੇਂ ਆਖ ਲੈ ਬੀਕਲਾਂ 1 ਨੂੰ ਸਾਧੂ ਜੀਵਤੇ ਅਤਿ ਕੱਤਕ ਸ਼ੁਕਲਾ 11 ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਪਾਤ ਹੋਇਆ । ਮੱਘਰ ਸ਼ੁਕਲ 10 ਨੂੰ 1000 ਸਾਧੂਆਂ ਨਾਲ
ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਚਿੰਨ ਨੰਦਾਵਰਤ ਜਾਂ ਮੱਛੀ ਹਾਂ ਆਪਦੇ ਯਕਸ਼ ਆਪਦੇ ਯਕਸਦੰਰ ਤੇ ਯਕRਨੀ ਅਜਿਤਾ ਜਾਂ ਧਨੀ ਹਨ ।
ਵਾਲੀ ਨਾਥ ਜੀ ਭਗਵਾਨ ਮੱਲੀ ਨਾਬ ਇਸਤਰੀ ਤੀਰ ਬੰਕੀਰ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਗਿਆਤਾ ਧਰਮ ਕਬਾਂਗ ਸੂਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰੋ ਛੱਲ ਵਰਨਣ ਮਿਲਦਾ ਹੋ ਗਬੱਰ ਪ੍ਰਪਰਾ ਆਪ ਨੂੰ ਪੁਰਸ਼
*
*
* *
ਆ
*
*
,
'
'
'
3. 1,
"
.
.
*
*
""
:
*
ਮਿਖਿ ਦੋਸੀਂ ਕੁੰਭ ' ਤਾਂ ਵੰਗ਼ੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਹਨ 1 ਆਂਪ ਵਾਂ ਜਨਮ ਮੱਘਰ ਸ਼ੁਕਲਾ . ਨੂੰ ਹੋਈਆ ਆਪ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਸਨ । ਆਪ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਈ ਦੇਸਾ ਤੱਕ ਫੇਲ ਸੀ ਗੇ . ਚਾਵਾਂ ਦੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਤੇ 6 ਦੇਸ ਦੀਆ
ਜਾ ਨੇਮਿਥਿਲਾ ਤੇ ਚਮਕਭਵਿਡੀਜ ਇਸ ਖਾਤਰ Muk। ਭਗਵਤ ਮੱਦੇਨੇ ਆਪਣੇ: ਨੂੰ ਹੋਸ਼ਲਾ ਦੇ ' (ਗ ਛੁਸਪੈਕੋਈ ਵਰਨੁ ਗਲੋਸੀਂ
ਨੂੰ ਇਸੰਕਣ ਆ ਕਸ਼ ਜ਼ਿੰਦਰੇਵੇਂ ਤੇ ਕਿਸ ਨੂੰ ਲੈ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ , ਸ਼ਾਲ, ਰਾਜ ਕੁਮਾਰੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰ ਦੇਵਾਗ ਬਾਸ ਦਾ ਕੰਮ ਮੋਰ ਜਿਖੇ ਹੈਨੂੰ ਜ
ਕੁਮਾਰੀ, ਮੱਲੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਹਿਲ ਦੇ ਮੋਹਨ ਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਆਪ ਸੋਨੇ ਖੁਸ਼ੀ · ਨਾਈ ਉਸ • ਸ਼ਕਲ ਬਿਲਕੁਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਵਰਗੀ ਸੀ, ਉਸ ਮੁੰਕੜੀ ਵਿਚ:ਰਾਜਕੁਮਾਈ ਪੁਲੀ,
6 ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਲਗ ਰਸਤਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਬੁਲਾਵਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ! ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੇ ਮੁਰਤੀ ਉਪਰ ਢੱਕਣ ਲਗਾਇਅਵਾਜਕੁਜ ਉਹ ਬੰਸਰ ਦੀ ਪਲਜਨ ਪਾ ਕੇ ਢੱਕਣ ਬੰਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਕੁਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਾਣਾ ਸ਼ੁਝ ਸੁੱਖੀ ਧ, ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈ । ਤਾਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੇਛੇ ਜੁਆy ਨੂੰ ਝਕੇ ਢੱਕਣ ਖਲੋ , ਡਾ . 1 (ਭਾਅ 9 ਦੁਲਬੰਧ ਕਰਨ ਸੀ ' ਇਣਗੇ :ਪਿਅਰਾਪਮੁਲਤਾਂ ਮਾ- * ਇਹਨਾਂ ਅਸਲੀ ਰੂਪ ਹੈ। ਐਸਬੈਠੇ ਇੰਸੇ ਭੇਜ ਨੂੰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੋਈ ਆਰਤੀ ਦੀ ਦੁਰਗੰਧ ਦੇ ਪ੍ਰਲੇ ਲਈ ਇਹ, ਸੰਘਰਸ ਕਿਉਂ? . . ਰਾਜਾ ਭੂਮੀਆਂhਛੇ ਜਾਣਿਨੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਲ ' ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ । ਸਾਰੇ ਗ ਏ ਅਪਡੇਪੱਥਰਾਂ ਨੂੰ ਸੌ ਦੇ ਕੇ ਸੰਸਾਰ - Bਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ
ਕਰ ਲਿਆ। ਭਗਵਾਨ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਵੀ ਸਾਧੂ ਦੀਖਿਆ ਮੱਘ# ਕਲਾ ਨੂੰ ਅਤੇ ਆਗਿਆਨ ਮੱਘਰ ਸ ਕੋਲ 1 ਨੂੰ ਹੀ ਤੂੰ ਹਿਰ ਦੀਆ ਕੰਵਲੋਂ ਗਿਆਨੀ ਸਵਰੇ ਬਣਕੇ ਆਪ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ 500 ਸਾਧੂਆਂ ਸਮੇਤ ਸਿਖਰਾਂ ਪਹਾੜ ਫੱਗਣ ਸੁਥਲਾਂ 12 ਨੂੰ ਮੋਕੇਸ
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਪਧਾਰੇ ਆਪ ਦਾ ਚਿੰਨ ਕੁੰਭ ਹੈ ਆਪਣੇ ਯਕਸ਼ ਕੁਬੇਰ ਤੇ ਯਕਸਣੀ ਅਪਰਾਜਿਤਾ ਜਾਂ ਧਰਨ ਪਿਆ ਹਨ । .. . ..
ਭਗਵਾਨ ਮਨੀ ਸਵਰਤ ਜੀ ਨੇ 'ਆਪ' ਸਮਾ ਰਾਇਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ । ਆਪ ਰਾਜਗਹ ਨਗਰੀ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸੁਮਿਤਰ ਤੇ ਬਾਣੀ ਪਦਮਾਵਤੀ ਦੇ ਸਪੂਤਰ ਸਨ । ਆਪਦਾ ਜਨਮ ਜੇਠ ਨਾ 8 ਨੂੰ ਹੱਈਆ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਰਾਜ ਸੁੱਖ ਭੋਗ ਕੇ ਆਪ ਨੇ ਫਗੂਣ ਕਲਾ 12 ਨੂੰ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਅਗੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਫਗੁਣ ਸ਼ਨਾਂ - 12 ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਆਤਮਾ ਤੋਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਬਨਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਪਾਤ ਹੋਇਆ
ਜੇਠ ਸ਼ਨਾਂ 9 ਨੂੰ ਆਂਪ 1000 ਮੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਸਮੇਤ ਸਿਖਰ ਪਹਾੜ ਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਪਧਾਰੇ। ਆਪ ਦਾ ਚਿੰਨ, ਕੱਛੂ ਹੈ ( ਅ ) ਦੇ ਯਕਰ ਵਰੁਣ ਜਾਂ ਤੇ ਯਕ ਸਨੀ ਬਹੁਰੁ ਪਨੀ ਜਾ ਨਰਦਤਾ ਹਨ ।
. ਭਗਵਾਨ ਨਮਿਥ ਜੀ . . ਆਪ ਬਿਲਾ ਨਗਰੀ ਦੇ ਰਾਜਾ ਜੈਸਨ ਮਾਤਾ ਵਿਪਰਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸਨ । ਸਾਵਨ ਸ਼ਨਾ 8 ਨੂੰ ਆਪਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ । ੜ ਸ਼ਨਾਂ 9 ਨੂੰ ਆਪ ਨੇ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਤੱਕ ਜੇ ਸੁੱਖ ਭੋਗਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਾੜ ਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ। ਮੱਘਰਾਂ ਕਲਾ 11 ਨੂੰ ਆਪ ਨੇ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਅਪ 1000 ਸਾਧੂਆਂ , ਨਾਲ ਸਮੇਤ fਖਰ ਵਿਖੇ ਵੈਸਾਖ ਕਿਸ਼ਨਾਂ 10 ਨੂੰ ਪਧਾਰੇ । ਆਪ ਦਾ ਚੰਨੂੰ ਨੀਲ ਮਲ ਹੈ। ਆਪਦੇ ਯਕਸ ਭਰਕੁਟ ਤੇ ਯਤੋਂ ਹਨੀ, ਚਮਡੀ ਜਾਂ ਗੰਧਾਰੀ ਹਨ ।
ਭਗਵਾਨ ਅਰਿਸ਼ਟ ਨੇਮੀ ਜੀ ਜੈਨ ਖੀਰਥੰਕਰ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਯਦੂ ਬੰਸ਼ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ, ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਰਸਟ, ਨੇਮੀ ਦਾ . ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਸਿਧ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਵਾਨ ਡਾ ਰਾਧਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਤਹਾਸਕ ਮਹਾਪੁਰਸ ਮਨਿਆ ਹੈ । ਵੇਦਾਂ ਦੇ ਕਈ ਮੰਤਰਾਂ ਵਿਚ ਭਗਵਾਨ ਰਸ਼ਵ ਦੇਵ ਦੀ ਤਰਾਂ ਅਸ਼ਟ, ਨੇਮੀ ਦਾ ਜਿਕਰ ਹੈ । ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ 23 ਵੇਂ ਤੀਰਥਕਰ ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਸ ਨਾਥ ਤੋਂ 84000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਰੀਆਪੁਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਸਦਰ ਵਿਜੈ ਦੀ ਰਾਣੀ ਸਿਵਾ ਦੇਵੀ ਦੀ ਪਵਿਤਰ ਕੁਖੋ ਹੋਇਆ ਆਪ ਦਾ fਰਿਵਾਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੀ । ਆਪ ਦੀ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਸਾਵਨ ਕਲਾ 5 ਹੈ । ਆਪਦੇ ਸਮੇਂ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਮਾਸ ਅਹਾਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸੀ । ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਾਪ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਚੰਗੇ ਰਾਜਾ ਵੀ ਸਿਕਾਰ ਖੇਲਣ ਤੇ ਮਾਸ ਖਾਣ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ । ਰਾਜਕੁਮਾਰ ' ਅਰਸ਼ਟ ਨੇਮੀ ਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਚੰਗਾ ਨਾ ਲੱਗਾ ਆਪ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਬੰਧਨ ਵਿਚ ਉਲਝਨਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਚਾਹੁੰਦੇ । ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਆਖਣ ਤੇ ਆਪ ਦਾ , ਰਸਤਾ, ਜੂਨਾਗੜ ਦੇ ਰਾਜ਼ਾ ਉਗਸੇਨ ਦੀ ਸਪੁਤਰੀ ਰਾਜਕੁਮ ਰਾਜੁਲ ਨਾਲ ਤਹਿ ਹੋਇਆ । ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਵੀ.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਅਰਿਟ ਨੇਮੀ ਦੇ ਗੁਣਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ । ਆਖਰ ਸੋਰਿਆ ਤੋਂ ਯਾਦਵ ਬੰਸੀ ਖਤਰੀ , ਬਰਾਤ ਲੈ ਕੇ ਜੂਨਾਗਝ ਪੁਜੇ । ਬਰਾਤ ਦਰਵਾਜੇ ਤੇ ਪੁਜੀ। ਸਾਰਾ ਜੂਨਾਗੜ ਸਵਾਗਤ ਲਈ ਖੜਾਸੀ ..
ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਅਰਸਟ ਨੇਮੀ ਦਰਵਾਜੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਸ ਕਰਨ ਲਗੇ, ਤਾਂ ਉਨਾਂ ਦੇ ਕੰਨਾ ਵਿਚ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਕੁਰਲਾਹਟ ਸੋਰ ਸਰਾਵਾ ਤੇ ਚੀਖਾ ਪਈਆਂ । ਅਰਸਟ ਨੇਮੀ ਨੇ ਰਬ ਰੁਕਵਾ ਕੇ ਕਾਰਣ ਪੁਛਿਆ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮਹਾਰਾਜ਼ ! ਇਹ ਪਸੂ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਹੀ ਬੜੇ . ਵਿਚ ਬੰਧੇ ਹਨ ਕਿਉ ਕਿ ਰਾਤ ਵਿਚ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਭੋਜਨ ਬਨਣਾ ਹੈ । ਕਈ ਬਰਾਤੀ ਮਾਸਾ ਹਾਰੀ ਹਨ ਉਨਾਂ ਲਈ ਇਹ ਪਸੂ ਭੋਜਨ ਸਮੇ ਮਾਰੇ ਜਾਨੇ ਹਨ । ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜਾਨਵਰ ਰਾਜਾਂ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਮੇਹਨਤ ਤੋਂ ਵਾਅਦ ਲੈ ਆਉਦੇ ਹਨ । ' ' ਅਰਿਸ਼ਟ ਨੇਮੀ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋ ਇਹ ਵਾਰਤਾ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਮਨ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪੂਜੀ । ਉਨਾਂ ਸੱਚਿਆਂ ਇਕ ਮੇਰੇ ਵਿਆਹੇ ਕਾਰਣ ਇਨਾਂ ਹਜਾਰਾ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਘਾਤ ਬਿਨਾ ਕਾਰਣ ਹੋਵੇਗਾ ਇਸ ਚੰਗਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਵਿਆਹ ਹੀ ਨਾਂ ਕਰਾਵਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਇਨਾਂ ਬੇਦੋਸੇ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚ ਜਾਵੇਗੀ। ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਭੇਗਾ ਲਈ ਪਾਪ ਸੰਭਵ ਹੈ । ਉੱਨਾ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਰੱਬ ਵਾਪਸ ਮੱਝ ਦਿਤਾ ਬਰਾਤ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਦੁੱਖ ਸਭ ਨੂੰ ਪੂਜਾ । ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਰਾਹੁਲ ਨੂੰ ਇਹ ਦੁਖ ਅਸਹਿ ਸੀ । " ਅਰਿਫ਼ ਨੇਮੀ ਨੇ ਇਕ ਸਾਲ ਦਾਨ ਕੀਤਾ । ਫੱਚ ਹਾੜ ਸੂਕਲਾ 6 ਨੂੰ ਆਪ ਨੇ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਹਿਣ ਕੀਤਾ । ਆਪਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਰਾਹੁਲ ਨੇ ਵੀ ਸਾਧਵੀ ਜੀਵਨ ਹਿਣ ਕੀਤਾ । ਸਾਵਲ fਸ਼ਨਾ ਅੰਮਾਵਸ ਨੂੰ ਆਪਨੇ ਸ਼ਰਨਾਰ ਪਹਾੜ ਤੇ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ | ਲੰਬਾ ਸਮਾ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਅਨੇਕਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰ, ਰਾਜਕੁਮਾਰੀਆਂ, ਰਾਜੇ ਬਾਹਮਣ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪ ਦੇ ਉਪਦੇਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਸ੍ਰੀ ਅੰਤ ਦਸਾਂਗ ਸੂਤਰ ਵਿਚ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਹੈ।
: ਆਪ ਦਾ ਨਿਰਵਾਨ ਨਾਰ ਪਹਾੜ ਤੇ ਹਾੜ ਸਕਲਾ 8 ਨੂੰ ਹੋਇਆ । ਆਪ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਚਿਨ ਸੇਖ ਹੈ : 1 ਆਪਦੇ ਯਕਸ ਸਰਵਾਹ ਜਾ ਗੋਮੇਧ : ਹਨ ਆਪ, ਦੀ ਯੋਨੀ ਕੁਮਾਡੀ ਜਾਂ ਅੰਬਿਕਾ ਹੈ ।
sਗਵਾਨ ਪਾਰਸ ਨਾਥ ਜੋ ਜੈਨ ਧਰਮ' ਵਿਚ ਜੇ ਕਿਸੇ ਭਾਰਬੰਕਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮੰਦਰ ਹਨ , ਤਾਂ ਉਹ ਭਗਵਾਨ ਪਰਸ਼ ਨਾਥ ਜੀ ਹਨ । ਸ਼੍ਰੀ ਉਤਰਾ ਧਐਨ ਸੂਤਰ ਦੇ ਕੇਸੀਂ ਗੱਡਮ ਸੇ ਬਾਦ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ |
ਪਹਿਲੇ ਤੇ ਅੰਤਮ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਸਾਧੂ ਪੰਜ ਮਹਾਵਰਤਾ ਦੀ ਪਾਲਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਦੁਰੇ ਤੇ 23 ਦੇ ਤੀਰਥੰਕਰ, 4 ਮਹਾਵਰਤ (ਚਤੁਰਯਾਮ) ਦਾ ਪਾਲਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਇਸੇ ਚਤੁਰਯਾਮ ਨਰ ਥਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ ਬੁੱਧ ਗੁਬਾ ਵਿਚ ਥਾਂ ਥਾਂ ਤੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜੋ ਜੈਨ
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਧਰਮ ਨੂੰ ਬੁਧ ਧਰਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਣਾ , ਦਰਸਾਦਾ ਹੈ ।, ਜੈਨ · ਥਾਂ ਵਿਚ , ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ , ਵਾਰੇ , ਕੋਈ ਵਰਨਣ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ । ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮੇ ਚ ਯਾਮ ਧਰਮ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਫਲ ਚੁਕਾ ਸੀ। ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ, ਨਾਨਾ ਬੁੱਧ ਦੇ ਚਾਚਾ ਵੀ ਇਸ ਧਰਮ ਉਪਾਸਕ ਸਨ । ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਤੇ ਬੁੱਧ ਸਮੇਂ ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਸ ਨਾਥ ਦੇ ਕਾਫੀ ਸਾਧੂ, ਸਾਧਵੀ ਮਾਜੂਦ ਸਨ।
| · ਭਗਵਾਨੇ ਪਾਰਸ਼ ਨਾਥ ਦਾ ਜਨਮ 850 ਈ: ਪੂ: ਨੂੰ ਵਾਰਾਣਸੀ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਅਸਵਸਨ-, ਰਾਣੀ-ਬਾਮਾ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਕੁਖੋਂ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਿਨ ਖੋਹ ਕਿਸ਼ਨਾ 10 ਸੀ । ਆਪ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਜੋ ਕੋਈ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹਾਂਪੁਰਸ.ਮਨਿਆ ਹੈ । ਆਪ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੱਠ ਯੁਗ ਸੀ ਲੋਕ ਅਗਿਆਨੀ ਬਣੇ ਹੋਦੇ, ਸ਼ਰੀਰ ਨੂੰ ਕਸ਼ਣ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ..ਸਾਧੂਗੇ ਹੀ ਕੇ ਜਲਮਾਧੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ। ਕੋਈ ਧੂਣੇ ਜਲਾਉਦਾ । ਕੋਈ ਉਲੱਟੇ ਹੋਕੇ : ਦੇਹ ਨੂੰ ਕਸ਼ਟ ਦਿੰਦੇ ਸਨ । ਤਪ, ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਮਾਤਰ ਰਹਿ ਚੁੱਕਾ ਸੀ । ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਪਾਰਸ਼ਵ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਨਿੱਜੀ ਤਜਰਬਾ :: ਕਮਠ ਯੋਗੀ, ਦੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਹੋਇਆਂ । ਗੱਲ ਇੰਝ ਹੋਈ “ਕਮਠਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸਨਿਆਸੀ ਵਾਰਾਣਸੀ ਨਗਰ ਤੇ ਬਾਹਰ ਧੂਣਾ ਲਗਾਈ ਬੈਠਾ ਸੀ । ਉਸ ਦੀ ਸਿਧੀ : ਢੇਸ ਵਿਦੇਸ ਤੱਕ ਫੈਲ ਚੁਕੀ ਸੀ । . ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਦੇ ਆਖ਼ਣ ਉਹ , ਨਿਆਸੀ ਨੂੰ ਵਖਣਗਏ । ਆਪਨੇ ਅਣ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ' ਕਿ ਧੂਣੇ ਨੂੰ ਕਮਠ ਨਾਂ ਦਾ ਤਪੱਸਵੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਲੱਕੜ, ਵਿਚ ਇਕ ਨਾ-ਡੇ ਨਾਗਨ ਦਾ ਜੋੜਾ ਜਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਪਾਵਨੇ ਉਸ ਲੱਕੜ ਨੂੰ ਜਨਤਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕੁਹਾੜੀ ਤੌੜਿਆ । ਉਸ ਵਿਚ ਅੱਧੇ ਜੁਲੇ ਨਾਗ ਨਾਗਨ ਨੂੰ ਨਵਕਾਰ ਮਹਾਮੰਤਰ ਸੁਣਾਇਆ । ਇਹ ਮੰਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸੱਦਕਾ ਨਾਗ ਨਾਗਨ ਧਰਨੇਦਰ ਦੇਵ, ਅਤੇ , ਪੁੱਦਮਾਵਤੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਵਰਗ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ । ... .. .. . .. .. .
'ਪੋਹ ਕਿਸ਼ਨਾ 10 ਨੂੰ ਆਪ ਸਾਧੂ ਬਣ ਗਏ । ਜਦ ਆਪ ਤਪ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਕਮਠ ਸਾਧੂ ਮਰ ਕੇ ਮੇਘਮਲੀ ਨਾਂ ਦਾ ਦੇਵਤ ਬਣ ਗਿਆਂ ਉਸ ਮੇਘਮਾਲੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ-ਦਾ ਵੈਰ · ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ । ਆਪਣੀ:ਦੇਵ ਸਕਤੀ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਨੇ ਅੱਠ ਦਿਨ ਵਰਖਾ ਤੁਫਾਨ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਭਗਵਾਨ ਪਾਸ਼ਨਾਥ ਦੇ ਤਪ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸਿਸ ਕੀਤੀ । ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਧਰਨੇਦਰ ਅਤੇ ਪਦੱਮਾਵਤੀ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ । ਪਦਮਾਵਤੀ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਸ਼ਨਾਬ ਨੂੰ ਸਿਰ ਤੇ ਧਾਨੂੰ ਕੀਤਾ ਧੁਰਦਿਰਨੇਸਨਾ ਬਾਹੀ ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਬਨਾਬ ਦੇ ਸ਼ਿਲ ਤੇ ਛੱਤਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ, ਮੇਘਮਾਲੀ, ਹਾਰ ਗਿਆ । ਚੇਤ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 4 ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ, ਗਿਆ. । . : : : : : : : : : :
ਅਪ ਦਾ ਨਿਰਵਾਂਨ ਸਥਾਨ ਵੀ ਸਮੇਤ ਸ਼ਿਖਰ ਹੈ । ਅਜ ਉਸ ਪਹ"ਝ' ਤੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਪਾਰਸਨ ਬ ਹੈ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ 1000 ਮੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਸਾਵਨ ਕਲਾ 8ਮੱਕਸ ਪਧਾਰੇ ਆਪ ਦਾ ਸ਼ਰੀਰਕ ਚ ਸੱਪ ਹੈ । ਆਪ ਦੇ ਯਕਸ਼ ਧਰਨੇ ਦਰ ਤੇ ਸੇਵਕ ਯਕਸ਼ਨੀ : ਪਦਮਾਵਤੀ ਹੈ ।
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਵਰਧਮਾਨ
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਅੰਤਮ ਤੀਰਥੰਕਰ ਨਿਰਗ, ਗਿਆਤਾ ਪੁੱਤਰ, ਸਨਮਤਿ ਵਰਧਮਾਨ ਦਾ ਜਨਮ ਖੱਤਰੀ ਕੁੰਡਗ੍ਰਾਮ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸਿਧਾਰਥ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਸ਼ਲ ਦੀ ਕੁਖੋਂ ਚੇਤ ਸ਼ਕਲਾਂ 13 ਨੂੰ ਹੋਇਆ 1 ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਗੁਲਾਮ ਪ੍ਰਥਾ ਛੁਆਛੂਤ, ਜਾਤਪਾਤ, ਅਸੂਬਲੀ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵਾਦ,ਵੈਦਿਕ ਆਬਾਤਾਂ ਖ਼ਵਾਂ ਸੀ। ਇਸਤਰੀ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਗੁਲਾਮਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਪਸੂਆਂ ਤੋਂ ਬੁਰੀ ਸੀ ਉਨਾਂ ਦੀ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿਚ ਨਿਲਾਮੀ ਦਾ ਕੰਮ ਜੋਰਾ ਤੇ ਸੀ । ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗਰਦਨਾ 'ਹੋਵਨਕੰਡ ਦਾ ਸਿੰਗਾਰ ਬਣ ਚੁਕੀਆਂ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਬੁਰਾਈ ਆਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਪਾਸੇ ਸਨ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਮਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਨ । ਭਰਾ ਨੰਧੀ ਵਰਧਨ, ਭੈਣ ਸੁਦਰਸ਼ਨਾ ਦਾ ਅਥਾਹ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਵੈਸਾਲੀ ਗਣਰਾਜ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚੇਟਕ ਜੇਹੇ ਨਾਨਾ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਕਤੀ ਸੀ।
1
こ
--
ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਬਹਾਦਰ ਵਰਧਮਾਨ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਸ਼ਵੇਤਾਵਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ, ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਦੀ ਕਲਿੰਗਾ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜਿਤਤਰ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਯਸੰਧਾ ਨ ਲ ਹੋਈ ਆਪ ਦੇ ਤਿਆਗੀ ਮਨ ਨੂੰ ਪੁੱਤਰੀ ਪ੍ਰੀਆ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਮੋਹ ਮਹਿਲਾਂ ਦੀ ਚਾਰ ਦੀਵਾ ਵਿਚ ਰੱਖ ਨਾਂ ਸਕਿਆ,ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਦੇ ਸਵਰਗਵਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੇ - ਬੜੇ ਭਰਾ ਨੰਦੀਵਰਧਨ ਤੋਂ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ। ਬੜੇ ਭਰਾ ਦੇ ਆਖਣ ਤੇ ਆਪ ਸਾਧ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੋ ਸਾਲ, ਘਰ, ਰਹੇ । ਤੀਰਥੰਕਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਦਾਨ ਕੀਤਾ । ਪੁੱਤਰੀ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਆਪ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜਮਾਲੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨਾਲ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ।
30 ਸਾਲ ਦੀ ਭਰੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿਚ ਰਾਜ ਮਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਠੋਕਰ ਮਾਰ ਕੇ ਗਿਆਂਤ ਖੰਡਬਾਗ ਵਿਖੇ ਆਪ ਮੱਘਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ 11 ਨੂੰ ਸਾਧੂ ਬਣ ਗਏ । ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਂਵੀਰਾਂ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਵਾਰੇ ਜੈਨ ਅਚਾਰਿਆ ਦਾ ਆਖਣਾ ਹੈ ਸਾਰੇ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਮਹਾਨ ਕਸ਼ਟ ਭਰੀ ਸੀ । ਇਸ ਤਪੱਸਿਆ ਦਰਰਾਨ ਆਪ ਨੂੰ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕਸ਼ਟ ਝੱਲਣੇ ਪਏ । ਆਪ ਦੇ ਕੰਨਾ ਵਿਚ ਕੀਲੇ ਠੇਕੇ ਗਏ, ਕਈ ਵਾਰ ਜਾਸੂਸ ਸਮਝ ਕੇ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਕਈ ਵਾਰ ਚੋਰ ਸਮਝ ਕੇ ਕੁੱਟ ਮਾਰ ਖਾਣੀ ਪਈ ਜੰਗਲੀ ਪਸ਼ੂ, ਪੰਛੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਸ਼ਟ ਪਹੁੰਚਾਦੇ, ਜੰਗਲੀ ਲੋਕ ਉਨਾਂ ਪਿਛੋਂ ਕੁੱਤੇ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ । ਸਵਰਗ ਤੇ ਇਕੱਲਾ ਸੰਗਮ ਦੇਵ 6 ਮਹੀਨੇ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੂੰ ਕਸ਼ਟ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ । ਆਪ ਦੇ ਪੈਰਾ ਤੇ ਖੀਰ ਪਕਾਈ ਗਈ।‘ ਦੇਵਤੇ, ਮਨੁੱਖ ਆਪ ਨੂੰ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸਮੇਂ ਧੀ ਤੋਂ ਗਿਰਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸਿਸ ਕਰਦੇ । ਪਰ ਆਪ ਕਦੇ ਵੀ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ' ਨਹੀ ਘਬਰਾਏ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਨਹੀ ਮੰਗੀ । ਆਪ ਨੇ ਮਨੁੱਖਾ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀ ਚੁੰਝ ਕੌਂਸਲ ਜੇਹ ਨਗ ਨੂੰ ਸਿਧਾ ਰਾਹ ਵਿਖਾਇਆ ਵਾਸੀ ਚੰਦਨਾ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਆਪਣੇ ਭੋਜਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਦਾਸ ਪ੍ਰਥਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਕੀਤਾ ।
ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਤਪ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪ ਰਿ-ਬਾਲਿਕਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਿਆਮ ਨਾਂ
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਧਾਨ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਗੰਦੋਹਿਕਾ ਆਸਨ ਵਿਚ ਧਿਆਨ ਲਾਈ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਵੈਸਾਖ ਬੁਕਲਾ 10 ਆਪ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ।
t
ਆਪ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਉਪਦੇਸ 42 3 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਪਾਵਾ ਪੂਰੀ ਵਿਖੇ ਹੋਈਆ । ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਇੰਦਰ ਭੂੜੀ ਗੌਤਮ ਆਦਿ 4400 ਵਿਦਵਾਨ ਯੱਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਆਪ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਉਪਦੇਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਆਪ ਦੇ ਚੇਲੇ ਬਣ ਗਏ ਆਪ ਦੇ 14000 ਸਾਧੂਆ દે ય ਵੇਦ ਵਿਦਵਾਨ ਇੰਦਰ ਕੁਤੀ ਗੌਤਮ ਸਨ । ਸਾਧਵੀ ਪ੍ਰਮੁਖ ਦਾਸੀ ਚੰਦਨਵਾਲਾ ਸੀ। ਸਾਧਵੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 36000 ਸੀ । ਆਪ ਦੇ ਧਰਮ ਸੰਘ ਵਿਚ ਹਰ ਜਾਤ, ਫਿਰਕੇ ਨਸਲ, ਰੰਗ ਭਾਸ਼, ਕਿਤੇ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਮਲ ਸਨ । ਇਸਤਰੀਆਂ ਤੇ ਸੁਦਰਾ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਨਤਾ ਮਹੱਤਮਾ ਬੁੱਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਆਪ ਨੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ ਲੋਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ । ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਬਾਣੀ ਥੋਪਣੀ ਤੋਂ ਰਾਜਮਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਨੇਕ ਰਾਜੇ ਆਂ, ਰਾਜਕੁਮਾਰਾ,ਚਾਣੀਆ, ਸੈਠਾ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰਿਕ ਸੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਠੋਕਰ ਮਾਰ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਸਾਧੂ ਧਰਮ ਤੇ ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਧਰਮ ਅੰਗੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ।
ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਅਪਣਾ ਅੰਤਮ ਚੌਮਾਸਾ ਪਾਵਾਪੁਰੀ ਵਿਖੇ 527 ਈ: ਪੂ: ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਆਪ ਦਾ ਅੰਤਮ ਉਪਦੇਸ ਸ੍ਰੀ ਉਤਰਾ ਆਪ ਦੇ ਨਿਰਵਾਨ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਵੀਰ ਸੰਬਤ ਚਲਿਆ। ਆਪ ਦੇ ਨਿਤਵਾਨ ਤੋਂ ਬੜੇ ਭਰਾ ਰਾਜਾ ਨੰਦੀਵਰਧਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਪੂਜਾ। ਭੈਣ ਸੁਦਰਸਨਾਂ ਨੇ ਘਰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਟੀਕਾ ਕੀਤਾ ਖਾਣਾ ਖਿਲਾ ਕੇ ਸਮਝਾਈਆ ਇਹੋ ਦਿਨ ਭਾਈ ਦੂਜ ਅਖਵਾਈਆਂ। ਧਿਐਨ ਸੂਤਰ ' ਦੇ 36 ਅਧਿਐਨਾ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੈ । ਇਥੇ ਹੀ ਆਪ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਆਪ ਦੇ ਭਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਲ – ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ । ਜਿਥੋਂ ਹਰ ਦੀਵਾਲੀ (ਨਿਰਵਾਨ ਦਿਵਸ) ਤੇ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।
>
1,
A
' ਚੰਦਰ ਗੁਪਤ ਮੌਰੀਆ, ਬਿੰਦੂ ਸ਼ਾਰ, ਸੰਪਰਤਿ, ਕੁਮਾਰ ਪਾਲ ਆਦਿ ਅਨੇਕਾਂ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਧਰਮ ਦਾ ਦਰਜ਼ਾ ਦਿੱਤਾ । ਦੱਖਣ ਦੇ ਕਈ ਗੰਗ, ਚੌਲ, ਹੋਯਸਲ, ਚਾਲੁਕਿਅ ਕਲਚਰੀ ਆਦਿ ਬੱਸਾਂ ਦੇ ਅਨੇਕਾ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ 11 ਸਦ ਤੱਕ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਰਜ਼ ਧਰਮ ਬਣਾਇਆ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੈਨ ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਤੇ ਮੁਨੀਆਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਸਬੰਧ ਰਹੇ । ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮੀਆਂ ਨੇ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਨਿਰਵਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਮੁਖ ਫਿਕਕੇ 4 ਹਨ (1) ਸ਼ਵੇਤਾਵਰ ਮੂਰਤੀਪੂਜਕ (2) ਸਥਾਨਕ ਫਾਂਸੀ (3) ਤੋਰਹ ਪੰਥੀ (4) ਦਿਗੰਵਰ (ਨਗਨ ਮੁਨੀਆਂ ਦਾ ਫਿਰਕਾ
A
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਸਿੰਧੂਰ ਪ੍ਰਕਰਣ
(Sindoor Parkaran)
ਮੂਲ ਲੇਖਕ : ਅਚਾਰਿਆ ਸ਼੍ਰੀ ਸੋਮ ਪ੍ਰਭ ਸੁਰੀ
ਅਨੁਵਾਦਕ : ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਜੈਨ ਰਵਿੰਦਰ ਜੈਨ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ : 26ਵੀਂ ਮਹਾਵੀਰ ਜਨਮ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਸੰਯੋਜਕਾ
ਪੰਜਾਬ
ਮਹਾਵੀਰ ਸਟਰੀਟ, ਪੁਰਾਣਾ ਬਸ ਸਟੈਂਡ, ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ।
ਫੋਨ ਨੰਬਰ : 098158-05555
ਕੰਪਿਊਟਰ ਟਾਈਪ ਸੈਟਿੰਗ
ਕਲਿਆਣਕ ਸਮਿਤੀ
:
ਓਮੇਗਾ ਕੰਪਿਊਟਰਜ਼, ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਕੁਝ ਇਸ ਰਚਨਾ ਬਾਰੇ
ਜੈਨ ਆਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਅਨੇਕਾਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਹਿੱਤ ਰਚਿਆ ਹੈ ਉੱਥੇ ਜੈਨ ਆਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾ ਦੀ ਧਰਮ ਭਾਸ਼ਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਹਿੱਤ ਰਚਿਆ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿੱਤ ਵਿਚ ਗਦ ਤੇ ਪਦ ਦੋਵੇਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਾ ਚਾਹੇ ਆਗਮਾਂ ਦੀ ਟੀਕਾ ਦਾ ਹੋਵੇ ਚਾਹੇ ਤਰਕ ਦਾ, ਚਾਹੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਦਾ, ਚਾਹੇ ਤੱਤਵ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ, ਚਾਹੇ ਪੁਰਾਣ ਦਾ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਜੈਨ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੇ ਸਭ ਆਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਕਲਮ ਚਲਾਈ ਹੈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਚਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਆਚਾਰਿਆ ਤਤਵਾਰਥ ਸੂਤਰ ਦੇ ਰਚਨਾ ਵਾਲੇ ਆਚਾਰਿਆ ਸਨ। ਫਿਰ ਆਚਾਰਿਆ ਸਿਧਸੇਨ, ਅਤੇ ਦੇਵ, ਅਕਲੰਕ, ਸ਼ੀਲਾਂਕ, ਮਾਨਤੁੰਗ, ਵਿਨੈ ਵਿਜੇ, ਜਿਨ ਵਿਜੈ, ਜਿਨ ਪ੍ਰਭ ਸੂਰੀ ਜਿਹੇ ਮਹਾਨ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਹੋਏ ਹਨ।
ਜੈਨ ਆਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਲਈ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਸ਼ਤਕ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੈ। ਰਾਜਾ ਭਰਥਰੀ ਹਰੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਤਕ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੈਨ ਆਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਉਸੇ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹੋਏ 18 ਪਾਪਾਂ, ਮਿੱਥਿਆਤਵ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ, ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਰਤਨਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਜੋ ਫਾਇਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ੜਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਰਚਨਾ ਸਿੰਧੂਰ ਪ੍ਰਕਰਣ ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਦੇ ਰਚਿਅਤਾ ਆਚਾਰਿਆ ਸੋਮਦੇਵ ਸੂਰੀ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਨਾਂਅ ਸ਼ਕਤੀ ਮੁਕਤਾਵਲੀ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਆਪ ਦਾ ਸਮਾਂ ਤੇ ਰਚਨਾ ਕਾਲ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਤਹਿ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੋਏ ਸਨ। ਆਪ ਦੀ ਇਹ ਰਚਨਾ ਜੈਨ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਸੋਮਦੇਵ ਨੂੰ ਦਿਗੰਬਰ ਆਪਣੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਵੇਤਾਂਬਰ ਆਪਣੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ। ਪਰ ਸਾਡਾ ਇੱਥੇ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਉਦੇਸ਼ ਉਸ ਤੀਰਥੰਕਰ ਬਾਣੀ ਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਹੈ। ਉਸ ਮਹਾਨ ਆਚਾਰਿਆ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਪਹਿਚਾਣ ਲਈ ਕੋਈ ਸ਼ਲੋਕ ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।
ਆਚਾਰਿਆ ਸੋਮਦੇਵ ਮੁਨੀ ਰਾਜ ਵਿਚ ਸਰੇਸ਼ਟ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਅਜਿੱਤ ਦੇਵ ਆਚਾਰਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸੂਕਤ ਮੁਕਤਾਵਲੀ ਗ੍ਰੰਥ ਜੋ ਸੀਪ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮੋਤੀ ਦੀ ਆਭਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਆਚਾਰਿਆ ਵਿਜੇ ਸਿੰਘ ਆਚਾਰਿਆ ਦੀ ਸੇਵਾ ਭੰਵਰੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿਚ ਇਹ ਸ਼ਵੇਤਾਂਬਰ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸ਼ਵੇਤਾਂਬਰ ਹਨ ਪਰ ਅਸੀਂ ਵਿਸਥਾਰ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। 1691 ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਰਾਤੀ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਟੀਕਾ ਵੈਸਾਖ ਸੁਦੀ 11 ਦਿਨ ਦਿਨ ਸੋਮਵਾਰ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।
ਅਸੀਂ ਇਹ ਗ੍ਰੰਥ ਜਿਨ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਭਾਵਿਕਾ ਉਪ-ਪਰਿਵਰਤਨੀ ਸੰਧਾਰਾ ਸਾਧਿਕਾ ਜੈਨ ਜੋਤੀ ਸਾਧਵੀ ਸ਼੍ਰੀ ਸਵਰਣ ਕਾਂਤਾ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਨਾਲ ਸੰਪੂਰਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਵੱਡਮੁੱਲਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।
ਅਨੁਵਾਦਕ ਪੁਰਸ਼ਤੋਮ ਜੈਨ, ਰਵਿੰਦਰ ਜੈਨ
-
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਸੋਮਦੇਵ ਆਚਾਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਦੀ ਸਤੁਤੀ
ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਸ਼ਵ ਨਾਥ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੇ ਨਹੁੰ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਸਭ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਪ ਰੂਪੀ ਹਾਥੀਆਂ ਨੇ ਮੱਥੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕੇਸਰ ਦੇ ਟਿੱਕੇ ਦੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਿੰਧੂ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਚਾਰ ਕਸ਼ਾਇ (ਕਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ, ਲੋਭ ਰੂਪੀ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚਰਨ ਕਮਲਾਂ ਦੇ ਨਹੁੰਆਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਸਵੇਰੇ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਰੂਪੀ ਕਮਲ ਨਵੇਂ ਉੱਗਦੇ ਕਮਲ ਦੇ ਬੂਟੇ ਤੇ ਪੱਤੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਸਥਾਰ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਜੋ ਤੁਰਨ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਲਈ ਸੂਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਅਗਿਆਨ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਤਰਨ ਦੇ ਇੱਛੁਕ ਜੀਵੋ ! ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਸ੍ਰੀ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰੋ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਥ ਪ੍ਰਤਿੱਗਿਆ
ਸਾਧੂ ਤੇ ਸੱਜਣ ਲੋਕ ਪ੍ਰਸੰਨ ਮਨ ਨਾਲ ਸੱਤ ਅਤੇ ਅਸੱਤ ਦੇ ਜਾਨਣ ਲਈ ਉਤਾਵਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਕਮਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੇ ਕਮਲ ਖਿੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਮਲਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹਵਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮੈਂ ਸੋਮਦੇਵ ਆਚਾਰਿਆ ਗਰੰਥ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਾਂਗਾ, ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੂਰਜ ਦੀ ਕਿਰਨ ਕਮਲ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਵਾ ਉਸ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਖਿਲਾਰਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਵੀ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਸੱਜਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਵਿ ਵਿਚ
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਜੇ ਗੁਣ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਤਰਨਹਾਰ ਜੀਵ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨਗੇ। ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਜੇ ਕੋਈ ਗੁਣ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ (ਪ੍ਰਚਾਰ) ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੇ ਮੇਰੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਕੌਣ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰੇਗਾ ?
(3)
ਧਰਮ ਦਾ ਮਹੱਤਵ :
ਧਰਮ, ਅਰਥ ਤੇ ਕਾਮ ਇਹ ਤਿੰਨ ਕਰਮ ਸਾਰੇ ਹੀ ਜੀਵਾਂ ਲਈ ਕਰਨ ਯੋਗ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਵੀ ਉਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬੱਕਰੀ ਦੇ ਗਲ ਵਿਚ ਪਾਈ ਪਟੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਨ ਤੇ ਭੋਗਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨ, ਬਚਨ ਅਤੇ ਕਾਇਆ ਰਾਹੀਂ ਭਗਵਾਨ ਸਰਵਗ ਵੀਤਰਾਗ ਤੀਰਥੰਕਰ ਰਾਹੀਂ ਦੱਸੇ ਧਰਮ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਕਿਉਂਕਿ ਬਿਨਾਂ ਧਰਮ ਦੇ ਧਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਹੀਂ। ਧਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਧਨ ਤੇ ਸੰਪਤੀ ਅਤੇ ਭੋਗ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਲਈ ਧਰਮ ਤੋਂ ਪੁੰਨ, ਪੁੰਨ ਤੋਂ ਧਨ ਅਤੇ ਭੋਗਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਏ ਧਰਮ ਅਚਾਰਿਆਂ ਦਾ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ।
(4)
ਜੋ ਅਗਿਆਨੀ ਮਨੁੱਖ ਕਠਿਨਤਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਜਨਮ ਨੂੰ ਪਾ ਕੇ, ਯਤਨ ਪੂਰਵਕ ਜਿਨੇਂਦਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਰਾਹੀਂ ਆਖੇ ਧਰਮ (ਜੈਨ) ਨੂੰ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਦ (ਅਣਗਹਿਲੀ) ਨਾਲ ਕਦੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਜਨਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਅਜਿਹੇ ਚਿੰਤਾਮਣੀ ਰਤਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਜਨਮ ਦਾ ਜੋ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਉਠਾਉਂਦਾ (ਪ੍ਰਮਾਦ ਕਾਰਨ) ਸਗੋਂ ਮੋਹ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਜੋ ਵਿਸ਼ੇ
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਵਾਸਨਾ ਵਿਚ ਉਲਝ ਕੇ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਲੈਣਾ ਬੇਕਾਰ ਹੈ।
(5)
ਜਿਹੜਾ ਇਹ ਸੰਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖ ਨਿੰਦਾ, ਵਿਕਥਾ (ਰਾਜ ਕਥਾ, ਇਸਤਰੀ ਕਥਾ, ਭੋਜਨ ਕਥਾ, ਚੋਰ ਕਥਾ) ਕਸ਼ਾਇ (ਕਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ, ਲੋਭ) ਇੰਦਰੀਆਂ (ਸਪਰਸ਼, ਰਸ, ਪ੍ਰਾਣ, ਅੱਖ, ਕੰਨ) ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਪ੍ਰਾਣੀ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ, ਮਨੁੱਖ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬੇਅਰਥ ਗਵਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਸੋਨੇ ਦੀ ਥਾਲੀ ਨੂੰ ਗੰਦਗੀ ਨਾਲ ਲਬੇੜਦਾ ਹੈ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਪਾ ਕੇ, ਉਸ ਨਾਲ ਪੈਰ ਧੋਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਤਮ ਜਾਤੀ ਦੇ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਹਾਥੀ ਤੇ ਲੱਕੜਾਂ ਦਾ ਬੋਝ ਢੋਂਦਾ ਹੈ, ਚਿੰਤਾਮਣੀ ਰਤਨ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਰਤਨ ਨੂੰ ਰੋੜਾ ਸਮਝ ਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਕਾਂ ਉਡਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਮਨੁੱਖ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਸਮਿਅੱਕਤਵ (ਸੱਚਾ ਰਾਹ) ਦੀ ਥਾਂ ਮਿਥਿਆਤਵ (ਝੂਠਾ ਰਾਹ) ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਪਰੋਕਤ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਮਿਥਿਆਤਵੀਆਂ ਲਈ
ਹਨ।
(6)
ਅਗਿਆਨੀ ਜੀਵ ਦੇ ਲੱਛਣ :
ਅਗਿਆਨੀ ਮੋਹ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਮਨੁੱਖ ਕਲਪ ਬ੍ਰਿਖ ਨੂੰ ਜੜ੍ਹ ਤੋਂ ਉਖਾੜ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਧਤੂਰੇ ਦਾ ਦਰਖ਼ਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ ਬੀਜਦਾ ਹੈ। ਚਿੰਤਾਮਣੀ ਰਤਨ ਸੁੱਟ ਕੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਕੰਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਹਾਥੀ ਜੋ ਸੁਮੇਰੂ ਪਰਬਤ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਚ ਕੇ ਮੂਰਖ ਗਧੇ ਨੂੰ ਖਰੀਦਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਧਰਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਨੀਚ ਧਰਮ, ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਭੋਗਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵੱਲ ਦੌੜਦਾ ਹੈ।
(7)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਜੋ ਪ੍ਰਾਣੀ ਸਪਰਸ਼, ਰਸਨਾ, ਪ੍ਰਾਣ, ਅੱਖ ਤੇ ਕੰਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਮਗਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਅੰਤ (ਜਨਮ ਮਰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਅਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕਸ਼ਟ ਭੋਗ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਜਨਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਵੀ ਧਰਮ ਅਰਾਧਨਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਉਹ ਪ੍ਰਾਣੀ ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਉਤਰਨ ਲਈ ਉੱਤਮ ਧਰਮ ਰੂਪੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ, ਉਸ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਪਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮੂਰਖਾਂ ਦਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਆਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। (ਭਾਵ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੱਥਰ ਰਾਹੀਂ ਕੋਈ ਨਦੀ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਸਗੋਂ ਡੁੱਬੇਗਾ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਧਰਮ ਰੂਪੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਵਾਲਾ ਡੁੱਬਦਾ ਹੈ।
(8) ਧਰਮ ਦਾ ਸੱਚਾ ਸਵਰੂਪ :
| ਜੇ ਤੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੂੰ ਤੀਰਥੰਕਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਭਗਤੀ ਅਰਾਧਨਾ ਕਰ। ਗੁਰੂ (ਪੰਜ ਮਹਾਵਰਤ, ਪੰਜ ਮਿਤ, ਤਿੰਨ ਗੁਪਤੀ ਦੇ ਧਾਰਕ) ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰ। ਸ੍ਰੀ ਸੰਘ (ਸਾਧੂ, ਸਾਧਵੀ, ਉਪਾਸਕ, ਉਪਾਸਿਕਾ ਰੂਪੀ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕਰ। ਉਸੇ ਦੀ ਭਗਤੀ ਸੱਚੇ ਮਨ ਨਾਲ ਕਰ। ਹਿੰਸਾ, ਝੂਠ, ਚੋਰੀ, ਕੁਸ਼ੀਲ, ਪਰਿਹਿ, ਇਹਨਾਂ ਪੰਜ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ। ਕਰੋਧ ਆਦਿ ਕਸ਼ਾਇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਜਿੱਤ। ਗੁਣੀਜਨਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰ। ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਰਨ, ਧ, ਰਸ, ਸਪਰਸ਼, ਰੂਪ ਤੇ ਕਾਬੂ ਕਰ। ਸੱਮਿਅਕ (ਸੱਚਾ ਧਰਮ ਭਾਵਨਾ ਕਰ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਤੇ ਸਰੀਰ ਭੋਗਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਰਕਤੀ ਭਾਵ ਰੱਖ। ਇਹ ਸਭ ਗੱਲਾਂ ਮਿਲ ਕੇ ਮੁਕਤੀ ਪਦ ਦਿੰਦੀਆਂ
ਹਨ।
(9) ਅਰਿਹੰਤ ਪਰਮੇਸ਼ਟੀ ਨਵਕਾਰ ਮੰਤਰ ਦੀ ਜੋ ਭਾਵ ਪੂਰਵਕ ਭਗਤੀ ਕਰਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਉਤਾਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਭਗਤੀ ਸਦਕਾ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਦਗਤਿ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਧਨ, ਅਨਾਜ, ਰਾਜ ਆਦਿ ਸੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਰੋਗਤਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ੋਭਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਭਗਤੀ ਰਾਹੀਂ ਜੱਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਵ ਪਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਨਮ ਮਰਨ ਤੋਂ ਉਪਰ ਮੁਕਤ ਅਵਸਥਾ ਵੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜਨਮ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਨਿਰਵਾਨ ਸੁੱਖ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਿਚ ਮਾਤਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਨਵਕਾਰ ਭਗਤੀ (ਅਰਿਹੰਤ, ਸਿੱਧ, ਆਚਾਰਿਆ, ਉਪਾਧਿਆ, ਸਾਧੂ ਦੀ ਭਗਤੀ) ਹੈ।
(10)
ਜੋ ਛੇਤੀ ਤਰਨ ਵਾਲਾ ਜੀਵ, ਜਿਨੇਂਦਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਭਾਵ ਨਾਲ ਪੂਜਾ ਭਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਲਈ ਸਵਰਗ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੇੜੇ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਘਰ ਦਾ ਵਿਹੜਾ, ਜਾਂ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਦੀ ਸੰਪਤੀ ਜਾਂ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਜੀਵ ਵਿਚ ਸੁਭਾਗ, ਹੌਂਸਲਾ, ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ, ਸੱਜਣਤਾ, ਖ਼ਿਮਾ ਆਦਿ ਗੁਣ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਘਰ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੰਸਾਰ ਸਬੰਧੀ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਸੁੱਖ ਪੂਰਵਕ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮੁਕਤੀ ਨੂੰ ਹੱਥ ਦੀ ਹਥੇਲੀ ਤੇ ਵੇਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਹੇ ਜੀਵੋ ! ਅਜਿਹੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਭਾਵ ਸਹਿਤ ਪੂਜਾ ਭਗਤੀ ਕਰੋ।
(11)
ਜੋ ਜਿਨੇਂਦਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਭਗਤੀ ਅੰਦਰਲੇ ਭਾਵ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਜੀਵ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਰੋਗ, ਸੋਗ ਅਤੇ ਡਰ ਨਹੀਂ ਸਤਾਉਂਦਾ। ਡਰ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਗੁੱਸੇ ਹੋਇਆ ਮਨੁੱਖ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਵੇਖਦਾ, ਦਰਿਦਰਤਾ, ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤ ਤੋਂ ਘਬਰਾਏ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਰ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭੈੜੀ ਜੂਨ ਸਾਥ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਛੱਡ ਦਿੰਦੀ
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਦੁਰਾਚਾਰੀ ਪਤੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਪਤੀ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਯਸ਼, ਸੰਪਤੀ, ਉਸ ਪੁਰਸ਼ ਕੋਲ ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ (ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੈ)।
(12)
ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਸਵਰਗ ਦੀਆਂ ਦੇਵੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਸੱਚੇ ਭਾਵ ਨਾਲ ਬੰਦਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਜੀਵ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਦੇ ਜੀਵ ਦਿਨ ਰਾਤ ਬੰਦਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਸ ਭਗਵਾਨ ਜਿਨੇਂਦਰ ਦੀ ਸਤੁਤੀ (ਗੁਣਗਾਨ) ਕਰਦਾ ਹੈ, ਦੇਵਤਾ ਉਸ ਜੀਵ ਦਾ ਗੁਣਗਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਪੁਰਸ਼ ਜਿਨੇਂਦਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਧਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਪੁਰਸ਼ ਦਾ ਯੋਗੀ, ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਧਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਉਪਾਸਕ ਆਪਣੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਛੇਤੀ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਕੇ ਮੋਕਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। (ਸ਼ਵੇਤਾਂਬਰ ਜੈਨ ਸਥਾਨਕ ਵਾਸੀ ਅਤੇ ਤੇਰਾਂਪੰਥੀ ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਾ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ)।
(13)
ਗੁਰੂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ :
ਜੋ ਗੁਰੂ (ਹਿੰਸਾ, ਝੂਠ, ਚੋਰੀ, ਵਿਭਚਾਰ, ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਆਦਿ) ਪਾਪਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੋ ਕੇ ਮੁਕਤੀ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਆਦਰ ਦੇ ਪਾਤਰ ਹਨ। ਜੋ ਲਗਾਤਾਰ ਆਤਮ ਹਿੱਤ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਹਨ, ਜੋ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਹਿਤ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਚੱਲਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਸੰਸਾਰਿਕ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭੋਗ ਸਬੰਧੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਗੁਰੂ ਖੁਦ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਰ ਕਰਾਉਣ ਵਿਚ ਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। (14)
ਜੋ ਗੁਰੂ ਅਗਿਆਨ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਧਰਮ ਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸ਼ੁਭ, ਅਸ਼ੁਭ ਗਤਿ (ਜੂਨਾਂ),
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਪੁੰਨ, ਪਾਪ, ਕਰਨਯੋਗ, ਨਾ-ਕਰਨਯੋਗ ਕੰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਕਰਨਯੋਗ ਅਤੇ ਨਾ-ਕਰਨਯੋਗ ਦਾ ਭੇਦ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ ਗੁਰੂ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਸਮੁੰਦਰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਨੌਕਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂਆਂ ਰੂਪੀ ਨੌਕਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਹ ਜੀਵਨ ਰੂਪੀ ਸਾਗਰ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਅਜਿਹਾ ਜਾਣ ਕੇ ਸੱਚੇ ਨਿਰਗਰੰਥ ਮੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ, ਪੂਜਾ, ਭਗਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਜੀਵਨ ਰੂਪੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ)।
(15) .
ਨਰਕਾਂ ਦੀਆਂ ਖੁੱਡਾਂ ਵਿਚ ਪਏ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਡੁੱਬੇ ਪਾਣੀਆਂ ਲਈ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਹੋਰ ਕੋਈ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀ ਆਖੀਏ, ਜਿਸ ਜੀਵ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਿਚ ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ, ਭਰਾ, ਪ੍ਰੇਮੀ, ਪਤਨੀ, ਮਿੱਤਰ, ਪੋਤਾ, ਜਿਗਰੀ ਮਿੱਤਰ, ਹਾਥੀ, ਬਹਾਦਰ ਯੋਧੇ, ਰਥ, ਘੋੜੇ,
ਸੇਵਕ ਆਦਿ ਅਸਮਰੱਥ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਧਰਮ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਕੇ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਸਮਰੱਥ ਹਨ।
(16) | ਹੇ ਤਰਨਹਾਰ ਜੀਵੋ ! ਗੁਰੂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਬਿਨਾਂ ਕੀਤਾ ਧਿਆਨ, ਵਿਸ਼ੇ ਤਿਆਗ, ਤਪ, ਇੰਦਰੀਆਂ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣਾ, ਵੀਰਾਗ ਰਾਹੀਂ ਫੁਰਮਾਏ ਆਗਮਾਂ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸਭ ਗੁਰੂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਬਿਨਾਂ ਬੇਕਾਰ ਹੈ।
| ਇਸ ਬਹੁਤ ਗੂੜੇ ਆਦਰ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗੁਰੂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰੋ, ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਚੱਕਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਬਿਨਾਂ ਕੀਤਾ ਸਾਰਾ ਧਰਮ ਨਿਰਾਰਥਕ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੈਨਾਪਤੀ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਫੋਜ ਜਿੱਤ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਕਰ
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਸਕਦੀ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਬਿਨਾਂ ਕੀਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਧੀ ਵਿਧਾਨ ਫਜ਼ੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਜੋ ਕੰਮ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਲਾਭ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
(17) ਜਿਨੇਂਦਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਵਚਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਜਾਣ ਕੇ ਸੰਸਾਰੀ ਜੀਵ ਭਰਮ ਵਿਚ ਪਏ ਹਨ। ਉਹ ਦੇਵ-ਕੁਦੇਵ, ਸਤਿਗੁਰੂ-ਗੁਰੂ, ਧਰਮਅਧਰਮ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਗੁਣਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਔਗੁਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਕਰਨਯੋਗ, ਨਾ-ਕਰਨਯੋਗ ਵਿਚ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ, ਉਹ ਕਰਨਯੋਗ ਨੂੰ ਨਾ-ਕਰਨਯੋਗ ਅਤੇ ਨਾ-ਕਰਨਯੋਗ ਨੂੰ ਕਰਨਯੋਗ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਅਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਅਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਅਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
ਜੋ ਹਿੱਤ ਅਤੇ ਅਹਿੱਤ ਵਿਚ ਭੇਦ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਮਰਥ ਹਨ, ਉਹ ਗਲਤ (ਮਿੱਥਿਆ) ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਅੰਗੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।
(18) ਜਿਨ ਬਚਨ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ :
| ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵਾਂ ਨੇ ਸਰਵਾਂਗ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਰਾਹੀਂ ਕੇ ਜਿਨ ਵਚਨ ਨੂੰ ਕਦੇ ਕੰਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਦਾ ਮਨੁੱਖੀ ਜਨਮ ਨਿਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਜੋ ਦਿਆ ਰਸ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਦੇ
ਹਿਰਦੇ ਤੇ ਦੋਹਾਂ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਵਾਨ ਬੇਕਾਰ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ | ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਗੁਣ ਅਤੇ ਅਵਗੁਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਤੇ ਧਾਰਨ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ। ਨਰਕ ਰੂਪੀ ਹਨੇਰੇ ਖੂਹ ਵਿਚ ਡਿੱਗਣ ਤੋਂ ਅਜਿਹੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਕੌਣ ਬਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਭਾਵ ਕੋਈ ਨਹੀਂ, ਅਜਿਹੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮੋਕਸ਼ ਪਾਪਤ ਕਰਨਾ ਕਠਿਨ ਹੈ।
(19)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਜੋ ਬੁਰੀ ਬੁੱਧੀ ਵਾਲੇ ਮਾਨਵ ਜਿਨ (ਜੈਨ) ਧਰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਦਰਸ਼ਨ (ਤਾਂ) ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਮੂਰਖ ਹਨ ਅਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਅੱਗ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕੁੱਲ ਨੂੰ ਸੱਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਚਿੰਤਾ ਮਣੀ ਰਤਨ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਚਾਂਦਨੀ ਨੂੰ ਗਰਮੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਦਿਆ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਯੋਗ ਵਸਤੂ ਸਮਝਦਾ ਹੈ (ਭਾਵ ਜਿਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਦੂਸਰੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਗਲਤ
ਹੈ)।
(20) ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਪੁਰਸ਼ ਜੋ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਭਾਵ ਤੀਰਥੰਕਰ ਬਚਨ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਵਿਸਥਾਰ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਧਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪੜ੍ਹਦੇ-ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਆਖੇ ਗਏ ਧਰਮ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਾਪ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬੁਰੇ ਰਾਹ ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਗੁਣਵਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਪ ਵਿਰੁੱਧ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਅਣਗਹਿਲੀ ਭਾਵ ਰੂਪੀ ਰੰਜ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਖੋਟੀ ਬੁੱਧੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ਵੈਰਾਗ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦਿਆ ਆਦਿ ਧਰਮ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਲਾਲਸਾ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਜੈਨ ਪ੍ਰਵਚਨ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ਪੂਰਵਕ ਸੁਣ ਕੇ ਆਚਰਣ ਵਿਚ ਲੈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਜੀਵਾਂ ਵਿਚ ਉਪਰ ਵਰਨਣ ਕੀਤੇ ਗੁਣ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦੋਸ਼ ਨਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਗੁਣ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਕੇ ਵਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ।
| (21)
ਸ਼ੀ ਸੰਘ ਦਾ ਮਹੱਤਵ :
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਹੇ ਤਾਰਨਹਾਰ ਜੀਵੋ ! ਇਹ ਸ਼੍ਰੀ ਸੰਘ (ਸਾਧੂ ਸਾਧਵੀ, ਸ਼ਾਵਕ ਤੇ ਸ਼ਾਵਕਾ ਸਾਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ, ਸਮਿਅਕ ਚਾਰਿੱਤਰ, ਖਿਮਾ, ਦਿਆ, ਵਿਨੈ ਆਦਿ ਸਰਵ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਨਿਵਸ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸ਼੍ਰੀ ਸੰਘ ਪੂਜਣ ਯੋਗ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੂਮੀ ਸਹਾਰੇ ਪਹਾੜ, ਪਹਾੜ ਮੁਹਾਰੇ ਰਤਨਾਂ ਦੀ ਖਾਣ, ਕਲਪ ਬ੍ਰਿਖ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਅਸਥਾਨ ਹੈ, ਸਵਰਗ ਕਮਲਾਂ ਦਾ ਠਿਕਾਣਾ ਚਲਾਉ ਪਾਣੀ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਸਮੁੰਦਰ, ਨਿਰਮਲਤਾ ਦਾ ਸਥਾਨ ਚੰਦਰਮਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਸਥਾਨ ਚੰਦਰਮਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਾਰੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਇਹ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਸ੍ਰੀ ਸੰਘ ਹੈ।
(22) . | ਹੇ ਤਰਹਾਰ ਜੀ ! ਜੋ ਅਜਿਹੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸੰਘ ਦੀ ਭਾਵ ਸਹਿਤ (ਅੰਦਰਲੇ ਮਨ ਨਾਲ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਰੂਪ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ, ਮੋਕਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਸ੍ਰੀ ਸੰਘ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਕਾਰਨ ਤੀਰਥ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਸ੍ਰੀ ਸੰਘ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੀਰਥੰਕਰ (ਤੀਰਥ ਦੇ ਮਾਲਕ) ਵੀ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਸ੍ਰੀ ਸੰਘ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸੱਜਣ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਲਿਆਣ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਸ਼ੀ ਸੰਘ ਵਿਚ ਧੀਰਜ, ਖ਼ਿਮਾ, ਸ਼ੀਲ, ਵਿਨੈ ਆਦਿ ਮੂਲ ਗੁਣ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੇ ਤਰਹਾਰ ਜੀਵੋ ! ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਵਿਵੇਕ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜਨਮ ਸਾਰਥਕ ਕਰੋ।
(23) ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਕਲਿਆਣ ਦੀ ਰੁੱਚੀ ਰੱਖ ਕੇ ਉੱਤਮ ਮਾਰਗ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸ਼ੀਸੰਘ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਪੁਰਸ਼ ਨੂੰ ਲਕਸ਼ਮੀ ਖੁਦ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਯਸ਼ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਿਆਰ | ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਸਭ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਉਸ ਪਾਸ ਜਾਨਣ (ਗਿਆਨ) ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬੁੱਧੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਸ ਭਗਤ ਨੂੰ ਸਵਰਗ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਾਰ ਵਾਰ ਹੁੰਦੀ। ਮੁਕਤੀ ਉਸ ਪੁਰਸ਼ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਪਾ ਕੇ ਵੇਖਦੀ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ ? ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਖੰਡਣ ਦਾ ਸਥਾਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜਾਣ ਕੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸੰਘ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
(24) . ਚਤੁਰ ਵਿਧੀ ਸ੍ਰੀ ਸੰਘ (ਸਾਧੂ, ਸਾਧਵੀ, ਉਪਾਸਕ, ਉਪਾਸਕਾ), ਚਰਨ ਕਮਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਮਨ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰੋ। ਇਹ ਸ਼੍ਰੀ ਸਿੰਘ ਸਾਡੇ ਘਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਚਰਨ ਰੱਖ ਕੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰੇ। ਜਿਸ ਸ੍ਰੀ ਸੰਘ ਦੀ ਭਗਤੀ ਨਾਲ ਅਰਿਹੰਤ ਪਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਤਿੰਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਸਰੇਸ਼ਟ ਪਦ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਪਦ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਤਿਮ ਪਦ ਹੈ। ਅਰਿਹੰਤ ਪਦ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਤਾਂ ਛੇ ਖੰਡ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਦਾ ਪਦ ਹੈ, ਨਾ ਸਵਰਗ ਦੇ ਇੰਦਰ ਦਾ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨ ਖੇਤ ਜੋਤ ਕੇ ਪਾਣੀ ਲਗਾ ਕੇ (ਰੌਣੀ ਕਰਕੇ) ਬੀਜ ਬੀਜਦਾ ਹੈ, ਬੀਜ ਤੋਂ ਪੌਦੇ ਉੱਗਦੇ ਹਨ, ਫਿਰ ਅਨਾਜ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਨਾਜ ਪੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਸਲ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸਾਨ ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਤੂੜੀ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਨਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਪਲਾਲ (ਪਰਾਲੀ) ਆਪਣੇ ਆਪ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਰੀ ਸੰਘ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜਦੋਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਤੇ ਅਰਿਹੰਤ ਪਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੀ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਅਤੇ ਇੰਦਰ ਪਦ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ ? ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਸ੍ਰੀ ਸੰਘ ਦੇ ਗੁਣਗਾਣ ਵਿਚ ਦੇਵ ਗੁਰੂ ਬ੍ਰਹਸਪਤਿ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹਨ, ਇਹ ਸ਼੍ਰੀ ਸੰਘ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ ? ਇਹ ਸ਼੍ਰੀ ਸਿੰਘ ਸਾਰੇ ਪਾਪ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਜਾਣ ਕੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸੰਘ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
(25)
ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ :
ਦੂਸਰੇ ਸੰਪੂਰਨ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਜੀਵਾਂ ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰਹਿਮ (ਦਿਆ) ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪੁੰਨ ਦੇ ਖੇਲ ਖੇਲ੍ਹਣ ਦਾ ਇਹੋ ਠਿਕਾਣਾ ਹੈ। ਪਾਪ ਰੂਪੀ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਨੂੰ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਹਵਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਹੋਣ ਵਿਚ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਦੁੱਖ ਰੂਪੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਠੰਡੇ ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਵਿਚ ਦਾਸੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ (ਦਿਆ) ਹੈ। ਇਹੋ ਰਹਿਮ ਸਵਰਗ ਰੂਪੀ ਮਹਿਲ ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਲਈ ਪੌੜੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਇਹੋ ਰਹਿਮ ਦੁਰਗਤਿ ਵਿਚ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਲਈ ਤੋਪ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਜੀਵਾਂ ਤੇ ਨਿਸ਼ਚੈ ਹੀ ਰਹਿਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਰਹਿਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਸਮੁੱਚੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੁਕਤੀ ਰੂਪੀ ਸਹੇਲੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੁਰਗਤਿ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦਰਵਾਜੇ ਕੀਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਤੇ ਦਿਆ ਕਰੋ। ਦਿਆ ਧਰਮ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਤੇ ਪਰਾਏ ਜੀਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਆ ਰੱਖੋ। ਦਿਆ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਜੀਵ ਸੁੱਖ ਅਤੇ ਸੰਪਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
(26)
ਹੇ ਜੀਵੋ ! ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮਾਤਰ 'ਤੇ ਦਿਆ (ਹਿਮ) ਕਰੋ। ਹਿੰਸਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਤਾਂ ਪਾਪ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਪੱਥਰ ਪਾਣੀ ਤੇ ਤੈਰਨ ਲੱਗ ਜਾਣ ਤਾਂ ਕੋਈ ਅਚੰਭਾ ਨਹੀਂ, ਜੇ ਸੂਰਜ ਪੂਰਬ ਦਿਸ਼ਾ ਛੱਡ ਕੇ ਪੱਛਮ ਦਿਸ਼ਾਂ ਵੱਲ ਨਿਕਲ ਪਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਅਚੰਭਾ ਨਹੀਂ, ਜੇ ਜ਼ਮੀਨ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਹਿੱਲ ਕੇ ਪਾਤਾਲ ਵਿਚ ਚਲੀ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਉਪਰ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਰਾਹੀਂ ਪੁੰਨ ਉਤਪੰਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਕੇ ਸਭ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਆ ਭਾਵ ਰੱਖੋ। ਦਿਆ ਸੁਚੱਜੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ।
(27) ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਹਿੰਸਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਅਹਿੰਸਾ ਪੂਰਵਕ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਹੈ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਸੂਰਜ ਦੇ ਛੁਪਣ ਵੇਲੇ ਸਵੇਰ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰੇ। ਕੋਈ ਮੂਰਖ ਹਿੰਸਾ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਹੋਇਆ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਬਲਦੀ ਅੱਗ ਤੋਂ ਕਮਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਣੀ ਸੱਪ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸੱਪ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਜ਼ਹਿਰ ਹੀ ਉਗਲੇਗਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਤੋਂ ਤਾਂ ਅਧਰਮ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗਾ, ਦਿਆ (ਹਿਮ) ਨਹੀਂ। ਮਨੁੱਖ ਮੋਹ ਕਾਰਨ ਠੱਗਿਆ ਮਨੁੱਖ ਬਦ ਹਜ਼ਮੀ ਦਾ ਰੋਗੀ ਹੋ ਕੇ ਅਰੋਗ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਕੋਈ ਅਗਿਆਨ ਰੂਪੀ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਕੇ ਆਪਸ ਵਿਚ ਝਗੜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਦੋਸਤੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਝਗੜਾ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦਾ। ਜਿਸ ਪਕਾਰ ਕੋਈ ਮੂਰਖ ਮਨੁੱਖ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਆਸ ਲੈ ਕੇ ਤਾਲਪੁਟ ਜ਼ਹਿਰ ਖਾ ਲਵੇ, ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਕਿਵੇਂ ਬਚੇਗਾ ? ਤਾਲਪੁਟ ਦੇ ਖਾਣ ਨਾਲ ਉਸ ਜੀਵ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਅਧਰਮ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਧਰਮ ਨਹੀਂ। (ਤਾਲਪੁਟ ਜ਼ਹਿਰ ਦਾ ਵਰਨਣ ਪੁਰਾਤਨ ਆਗਮ ਨਿਰਯਵਾਲਿਕਾ ਸੂਤਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਜਾਂ ਸੂਰਮੇ ਆਪਣੀ ਅੰਗੂਠੀ ਵਿਚ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ (ਤਾਲੂ) ਲੱਗਣ ਸਾਰ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ਤਾਲਪੁਟ ਜ਼ਹਿਰ ਆਖਦੇ ਹਨ।)
(28)
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਜਿਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਅੰਦਰ ਦਿਆ, ਧਰਮ ਨਾਲ ਗਿੱਲੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਉਹ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਭੋਗਣ ਵਾਲਾ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ। ਸਰੀਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਕਾਇਆ, ਨਿਰੋਗਤਾ ਅੰਗਹੀਣਤਾ ਰਹਿਤ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਿਆ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਉਚ ਗੋਤ, ਚੰਗਾ ਨਾਮ, ਚੰਗਾ ਕੁਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਿਆਵਾਨ ਦੇ ਘਰ ਲੱਛਮੀ ਆਪ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਛੇ ਖੰਡ ਦਾ ਮਾਲਿਕ (ਚੱਕਰਵਰਤੀ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਜਿਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ 32000 ਮੁਕਬੰਧ ਰਾਜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ) । ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਦਾ ਪਾਤਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਉਹ ਸੁੱਖ ਪੂਰਵਕ ਪਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਖਾਲੀ ਦਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਡੁਬੋਣ ਵਾਲੀ ਹਿੰਸਾ। ਅਜਿਹਾ ਸਮਝ ਕੇ ਮਨ ਵਿਚ ਵਿਵੇਕ ਲਿਆ ਕੇ, ਦਿਆ ਪੂਰਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰੋ। ਦਿਆ ਤੋਂ ਪੁੰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੁੰਨ ਤੋਂ ਮਨ-ਭਾਉਂਦੀ ਵਸਤੂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦਿਆ ਹੀ ਮੰਗਲਾਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਹੈ। ਅਮੰਗਲਾਂ ਦਾ ਛੇਤੀ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
(29) ਸੱਚ ਦਾ ਮਹੱਤਵ :
ਹੇ ਤਰਨਹਾਰ ਜੀਵੋ ! ਜੋ ਸੱਚੇ ਪਿਆਰੇ ਵਚਨ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਜਗਤ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਪਾਤਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਲੋਕ ਉਸ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਜੀਵ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕਸ਼ਟਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਤੇ ਮਿੱਠੇ ਬੋਲਾਂ ਵਾਲੇ ਦਾ ਗੁਣਗਾਣ ਤਾਂ ਦੇਵਤੇ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੁਕਤੀ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਲਈ ਸੱਚ ਕਲੇਵਾ (ਸਹਾਰਾ) ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਸ਼ੇਰ, ਚੀਤੇ, ਆਦਿ ਹਿੰਸਕ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਸਤੰਬਨ ਰੋਕ) ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਗ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਸੁੱਖ ਸੰਪਤੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਕਿਸਮਤ ਅਤੇ ਰਤਨ ਤਰੇ
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
(ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ, ਸਮਿਅਕ, ਦਰਸ਼ਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਚਾਰਿੱਤਰ) ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੱਚ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੱਚ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਕੀਰਤੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸੱਚੇ ਵਚਨ ਹੀ ਪਵਿੱਤਰ ਤੇ ਹਿਣ ਕਰਨ ਯੋਗ ਹਨ।
ਇਸ ਲਈ ਹੇ ਤਰਨਹਾਰ ਜੀਵੋ ! ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਮਾਤਰ ਸਥਾਨ ਸੱਚਾਈ ਹੈ। ਜੋ ਝੂਠ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਵਚਨ ਦੀ ਕੋਈ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਸਗੋਂ ਲੋਕ ਆਖਦੇ ਹਨ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਬਕਵਾਸ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਕੀ ਭਰੋਸਾ ? ਅਜਿਹਾ ਜਾਣ ਕੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰੋ।
(30) | ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਮਨੁੱਖ ਮੁਸ਼ਕਿਲ (ਬਿਪਤੀ) ਸਮੇਂ ਵੀ ਕਦੇ ਝੂਠੇ ਵਚਨ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਕੰਮ, ਕੀਰਤੀ, ਉਪਕਾਰ, ਇਸੇ ਅਵਗੁਣ ਕਾਰਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਅੱਗ ਲੱਗ ਜਾਣ ਤੇ ਹਰਿਆ ਭਰਿਆ ਖੇਤ ਵੀ ਜਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਝੂਠ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ ਯੱਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੁਣ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਝੂਠ ਦੁੱਖਾਂ ਦੀ ਖਾਨ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਖੜੇ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਝੂਠ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਝੂਠ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਸੱਮਿਅਕਤਵ, ਸੰਜਮ, ਤਪ, ਚਾਰਿੱਤਰ ਸਾਧੂ ਤੇ ਹਿਸਥ ਧਰਮ ਦੀ ਕਥਾ ਬੇਅਰਥ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਦੀ ਜਿੱਥੇ ਤੇਜ਼ ਧੁੱਪ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਦੀ ਠੰਡਕ ਕਿੱਥੇ ਮਿਲੇਗੀ ? ਇਸ ਲਈ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਦਾ ਤਿਆਗ ਠੀਕ ਰਾਹ ਹੈ।
(31) ਵਿਦਵਾਨ ਸਮਝਦਾਰ) ਝੂਠ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਝੂਠ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਪਾਪੀ ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਘਰ ਹੈ।
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਇਸੇ ਝੂਠ ਕਾਰਨ ਲੱਛਮੀ, ਧਨ, ਸੰਪਤੀ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਝੂਠ ਦੂਸਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਠੱਗਣ ਵਿਚ ਬਹਾਦਰ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤੇ ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਛੁਪਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦੀ ਖਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਜੀਵੋ ! ਕਦੇ ਵੀ ਝੂਠ ਨਾ ਬੋਲੋ।
(32) . ਜੋ ਤਰਨਹਾਰ ਜੀਵ ਸੱਚ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਲਈ ਅੱਗ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਠੰਡੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਮੁੰਦਰ ਜ਼ਮੀਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵੈਰੀ ਮਿੱਤਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸੱਚ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਤਾਂ ਸਵਰਗ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਵੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਲਈ ਭਿਆਨਕ ਜੰਗਲ ਨਗਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰਬਤ ਸੁੰਦਰ ਘਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸੱਪ ਵੀ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਹਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਨਰਕ ਵੀ ਚੂਹੇ ਦੀ ਖੁੱਡ ਵਾਂਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿਗੜਿਆ ਹਾਥੀ ਗਿੱਦੜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਸੱਚ ਬੋਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਕੌੜਾ ਜ਼ਹਿਰ ਮਿੱਠਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੰਕਟ ਵੀ ਸੁਭਾਵ ਤੋਂ ਹੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਸੱਚ ਬੋਲਣ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ (ਫਲ) ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
(33) . ਚੋਰੀ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫਲ :
ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਬਿਨਾਂ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਘੱਟ ਮੁੱਲ ਦੀ ਜਾਂ ਬਹੁਮੁੱਲ ਵਸਤੂ ਚੋਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ , ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਰੂਪੀ ਲੱਛਮੀ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਜਾਂ ਅਰਧ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਦੀ ਸੰਪਤੀ ਦਾ ਸਵਾਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਬਿਨਾਂ ਦੱਸੇ ਹੀ ਆਪ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੀ ਕੀਰਤੀ ਖੁਦ ਹੀ ਸਵਰਗ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੈ। ਉਸ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਦੁੱਖ, ਚੰਗਾ ਨਾ ਮਿਲਣਾ, ਮੰਦਾ ਮਿਲਣਾ ਆਦਿ ਦੁੱਖ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਉਹ ਦੇਵਤਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਜਨਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਸੱਚ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਪਸ਼ੂ ਜਾਂ ਨਰਕ ਜੂਨ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਉਸ ਤੇ ਕੋਈ ਵਿਪਤਾ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।
(34) ਜੋ ਪੁੰਨ ਵਾਲਾ ਜੀਵ ਹੈ, ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਦਿੱਤੀ ਵਸਤੂ ਰੱਖ ਕੇ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਜਿਹੀ ਘੱਟ ਜਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀਮਤ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਮਾਲਿਕ ਦੇ ਹੁਕਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜੋ ਹਿਣ ਨਾ ਖੁਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਪੁਰਸ਼ ਕੋਲ ਕਲਿਆਣ ਦੀ ਮਾਲਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਮਲ ਨੇੜੇ ਬੱਤਖ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਦੁੱਖ ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੂਰਜ ਦੇ ਨਿਕਲਣ ਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਭੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜਿਸ ਗਿਆਨੀ ਪੁਰਸ਼ ਨੇ ਚੋਰੀ ਦਾ ਨਾ ਕਰਨਾ, ਕਰਾਉਣਾ, ਹਿਮਾਇਤ ਕਰਨਾ ਦਾ ਤਿਆਗ, ਮਨ, ਵਚਨ ਤੇ ਕਾਇਆ ਤੋਂ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਵਰਗ ਦੇ ਸੁੱਖ ਲਗਾਤਾਰ ਮਿਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਪੁਰਸ਼ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮੁਕਤੀ ਰੂਪੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਪਤੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿੱਦਿਆ ਵਿਨੈਵਾਨ ਕੋਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਹੇ ਤਰਨਹਾਰ ਜੀਵੋ ! ਆਪਣੇ ਵਿਵੇਕ ਨੂੰ ਜਗਾਓ, ਕਿਉਂਕਿ ਚੋਰੀ ਵਰਤ ਦੇ ਤਿਆਗ ਦਾ ਬਿਨਾਂ ਦੋਸ਼ ਕੀਤੇ ਪਾਲਣ ਨਾਲ ਪੁੰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
(35) ਜੋ ਤਰਨਹਾਰ ਆਤਮਾ ਪਰਾਈ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੋਂਹਦਾ, ਨਾ ਅਜਿਹੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਬਿਨਾਂ ਦਿੱਤੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਹਿਣ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਸ ਜੀਵ ਦਾ ਯਸ਼ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚੋਰੀ ਸਭ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਪਰਾਧਾਂ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸਾਧਨ
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਹੈ। ਜਦ ਚੋਰ ਫੜ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਲਾਠੀ, ਚਾਬੁਕ, ਬੈਂਤ ਨਾਲ ਮਾਰ ਖਾਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਧ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਰੱਸੀ, ਬੇੜੀ, ਸੰਗਲ, ਹਥਕੜੀ ਨਾਲ ਹੱਥ, ਪੈਰ, ਕਮਰ ਨੂੰ ਦਰਖ਼ਤ ਜਾਂ ਖੰਭੇ ਨਾਲ ਬੰਨਣਾ ਹੀ ਬੰਧਨ ਹੈ। ਨਰਕ ਗਤੀ ਪਸ਼ੂ ਗਤੀ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਗਤੀਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਚੋਰੀ ਹੈ। ਚੋਰੀ ਦਰਿੱਦਰਤਾ ਦਾ ਲੱਛਣ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵ (ਮੋਕਸ਼ ਆਦਿ) ਅਤੇ ਸ਼ੁਭ ਗਤੀ (ਦੇਵ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ) ਤੇ ਉਮਰ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਿਚ ਚੋਰੀ ਕਰਮ ਰੁਕਾਵਟ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਚੋਰੀ ਹੀ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਅਜਾਈਂ ਮੌਤ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਸਮਝਦਾਰ ਮਨੁੱਖ ਬਿਨਾਂ ਦਿੱਤੀ ਵਸਤੂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਨਾ ਕਰੇ।
(36)
ਨਿਸ਼ਚੈ ਹੀ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਦਾ ਭਲਾ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਚੋਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦੂਸਰੇ ਦਾ ਮਨ ਦੁੱਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਾਪਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਦਾ ਬਾਗ ਚੋਰੀ ਹੈ। ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਧਨ ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਜਾਗਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਬੱਦਲ ਧਰਤੀ ਉਪਰ ਛਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਮੰਡਪ ਤੇ ਵੈਲਾਂ ਚਾਰੋਂ ਤਰਫੋਂ ਮੰਡਪ ਨੂੰ ਢਕ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਨਾਲ ਚੋਰ ਹਿੰਸਾ ਆਦਿ ਪਾਪ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਢਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚੋਰੀ ਭੈੜੀ ਗਤੀ ਦੀ ਰਾਹ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਤੀ ਨੂੰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਦਰਵਾਜੇ ਤੇ ਲੱਗੇ ਪੱਥਰ ਤੇ ਤਖ਼ਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਅੱਗ ਵਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਤੋਪ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਸਵਰਗ ਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਆਦਿ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਰਾਹ ਦੀ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਜਾਣ ਕੇ ਚੋਰੀ ਆਦਿ ਵਿਅਸਨ (ਭੈੜੀ ਆਦਤ) ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
(37)
ਪਰਾਈ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਤਿਆਗ ਦਾ ਫਲ :
ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਇਸਤਰੀ ਸਬੰਧੀ ਵਿਸ਼ੇ ਵਾਸਨਾ ਛੱਦੇ ਹਨ ਨਾ ਹੀ ਪਰਾਈ ਔਰਤ ਪ੍ਰਤਿ ਵਾਸਨਾ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਲਈ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਢੋਲ ਵੱਜਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰਾਈ ਔਰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਭੋਗ ਕਰਨ ਤੇ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਕੁਲ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ ਸਿਹਾਹੀ ਫਿਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮਚਰਜ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਥੋੜਾ) ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਸ਼ਕਲ ਪੂਰਾ ਸੰਜਮ) ਨੂੰ ਜੀਵ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਥੇਲੀ ਤੇ ਰੱਖੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਜੀਵ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਬਗੀਚੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੇ ਕੁਸ਼ੀਲ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕੀਤਾ ਉਸ ਨੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਮੁਕਤੀ ਨਗਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ ਤੇ ਅੜ੍ਹਮ ਤਖ਼ਤੇ ਲਾ ਕੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੀਲ ਰਹਿਤ ਜੀਵ ਮੋਕਸ਼ ਨਗਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ। ਆਚਾਰਿਆ ਆਖਦੇ ਹਨ : ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ੀਲ ਰੂਪੀ ਚਿੰਤਾਮਣੀ ਰਤਨ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਯੱਸ਼, ਸੰਜਮ, ਚਾਰਿੱਤਰ ਆਦਿ ਗੁਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਸ਼ੀਲ ਦਾ ਪਾਲਣ ਮਨ, ਵਚਨ ਤੇ ਸਰੀਰ ਰਾਹੀਂ ਕਰਨਾ, ਕਰਾਉਣਾ ਅਤੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
(38) . | ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਮਚਰਜ ਨੂੰ ਘਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਸ਼ੇਰ, ਬਘਿਆੜ, ਹਾਥੀ, ਸੱਪ, ਪਾਣੀ ਤੇ ਅੱਗ ਦਾ ਡਰ ਆਦਿ ਦੇ ਕਸ਼ਟਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਦੇਵਲੋਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਕਾ
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਹੈ। ਯੱਸ਼ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਕੇ ਧਰਮ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਕੇ ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਸਵਰਗ ਜਾਂ ਮੋਕਸ਼ ਦੇ ਸੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
(39) ਜੋ ਤਰਨਹਾਰ ਆਤਮਾ ਪਵਿੱਤਰਸ਼ੀਲ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਉਪਰ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸ਼ੀਲ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਖ਼ਾਤਮਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਪ ਰੂਪੀ ਚਿੱਕੜ ਨੂੰ ਇਹ ਸ਼ੀਲ ਧੋ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪੁੰਨ ਰੂਪੀ ਸੰਪਤੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਜੀਵ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਵਤਾ ਵੀ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਜੀਵ ਪਹਾੜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਜੀਵ ਸਵਰਗ ਤੇ ਮੁਕਤੀ ਖੇਲ ਖੇਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਸ਼ੀਲਵਾਨ ਜੀਵ ਲਈ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਰਾਹ ਸਰਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਲਈ ਸ਼ੀਲ ਦਾ ਭਾਵ ਸਹਿਤ ਪਾਲਣ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਾਰਥਕ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।
(40) | ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ੀਲ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਨਾਲ ਅੱਗ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਠੰਢੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੱਪ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸ਼ੇਰ ਹਿਰਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਟਕਿਆ ਹਾਥੀ ਘੋੜੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜ਼ਹਿਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿਘਨ ਤਿਉਹਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਵੈਰੀ ਮਿੱਤਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਸਮੁੰਦਰ ਛੋਟੇ ਤਲਾਅ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਖੇਡਣ ਵਾਲੇ ਤਲਾਅ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਿਆਨਕ ਜੰਗਲ ਵੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਸ਼ੀਲ ਰਾਹੀਂ ਸੰਭਵ ਹੈ।
(41)
ਅਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਫਲ :
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਖੇਤ, ਮਕਾਨ, ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਦਾਸੀ, ਕੁੱਪ, ਬਰਤਨ, ਦੋ ਪੈਰਾਂ ਵਾਲੇ ਜੀਵ, ਚਾਰ ਪੈਰਾਂ ਵਾਲੇ ਜੀਵ, ਨੌ ਨਿੱਧੀਆਂ, ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਰੂਪੀ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਗਿਆਨੀ ਮਾਨਵ ਦੀ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਦੀ ਦਾ ਪਾਣੀ ਜਦ ਵਧਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਅਸਰ ਨਾਲ ਕਿਨਾਰੇ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਉਬੜ-ਖਾਬੜ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਰੀਬ ਦੇ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਨੂੰ ਜੜ੍ਹ ਤੋਂ ਉਖਾੜ ਕੇ ਨਦੀ ਵਹਾ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਵਧਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਦੀ ਦੇ ਵਹਾਅ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕਸ਼ਟਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੁੱਖ, ਪਿਆਸ ਤੇ ਡਰ ਦੇ ਕਸ਼ਟਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਦੀ ਦਾ ਵਹਾ ਕਿਨਾਰੇ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਦਰਖਤਾਂ ਨੂੰ ਜੜੋਂ ਪੁਟ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਧਰਮ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ ਨੂੰ ਜੜ੍ਹ ਤੋਂ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ। ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਧਰਮ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਉਹ (ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ) ਧਰਮ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਮੋੜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚ ਰੁੱਝਾ ਮਨੁੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ। ਜਿਵੇਂ ਨਦੀ ਦਾ ਵਹਾਅ ਚੱਲਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਕਾਰਨ ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਚਾਰਿੱਤਰ ਮੂਲ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਵਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਿਆਂ, ਦਿਆ, ਖਿਮਾ ਆਦਿ ਕਮਲ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਵਹਿੰਦਾ ਪਾਣੀ ਕਮਲ ਨੂੰ ਜੜੋਂ ਪੁੱਟ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪੀੜਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਭ ਧਰਮ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਮਨ ਰੂਪੀ ਹੰਸ ਦੇ ਪਰਦੇਸ ਜਾਣ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਕਾਰਨ ਜੜ੍ਹ ਬੁੱਧੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਬੁੱਧੀ ਵਿਚ ਕਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ ਲੋਭ ਆਦਿ ਕਮਾਇ ਵਧਦੇ ਫੁੱਲਦੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਲਵਨ (ਜਨਮ ਮਰਨ) ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
(42)
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਜਿਸ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਸੰਪਤੀ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਪੈਸ ਪ੍ਰਤੀ ਮੂਰਛਾ (ਲਗਾਓ) ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵਿੰਧਿਆਚਲ ਵਿਚ ਹਾਥੀ ਦੇ ਸ਼ੋਰ ਮਚਾਉਣ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਜੋ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਦਰਖ਼ਤ ਦੀ ਸ਼ਾਖ ਤੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਧਨਵਾਨ ਵਸਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਮੋਹ ਕਾਰਨ ਬਾਲ ਹਾਥੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਿਚ ਜੋ ਵਿਘਨ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਹੀ ਕਲਹ (ਝਗੜਾ) ਹੈ। ਗਿੱਧ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਭੂਮੀ ਵਿਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰੋਧ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਦੁੱਖ ਰੂਪੀ ਸੱਪ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਇਹ ਧਨ ਹੀ ਹੈ। ਦਵੇਸ਼ ਰੂਪੀ ਚੋਰਾਂ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦ ਘੁੰਮਣ ਲਈ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਰੂਪੀ ਰਾਤ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਪੁੰਨ ਰੂਪੀ ਰਾਹ ਨੂੰ ਜਾਲਣ ਵਿਚ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦਿਆ, ਖਿਮਾ, ਕੋਮਲਤਾ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਬੱਦਲਾਂ ਨੂੰ ਹਵਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਨਿਆਂ ਹੀ ਕਮਲ ਵਨ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਿਚ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਪਾਲਾ (ਠੰਡ) ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਾਲਾ ਕਮਲਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਧਨ ਦਾ ਇੱਛੁਕ ਮਨੁੱਖ ਠੱਗੀ, ਬੇਇਮਾਨੀ ਨਾਲ ਧਨ ਦਾ ਇਕੱਠ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ।
(43)
ਇਹ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੂਰਛਾ (ਲਗਾਉ) ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵਿਵੇਕ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵੈਰਾਗ ਭਾਵ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਦਾ ਮਿੱਤਰ ਹੈ। ਮੋਹਨੀਆ ਕਰਮ ਦੀ ਮਿੱਥਿਆਤਵ (ਗਲਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸ) ਦਰਸ਼ਨ ਮੋਹਨੀਆ ਤੇ ਚਾਰਿੱਤਰ ਮੋਹਨੀਆ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ। ਅਸ਼ੁੱਭ ਪਾਪ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਖਾਨ ਹੈ। ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਇਹ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਆਰਤ ਤੇ ਰੋਦਰ ਧਿਆਨ ਦੇ ਖੇਡਣ ਵਿਆਕੁਲਤਾ (ਪੀੜਾਂ) ਦਾ ਸਮੁੰਦਰ ਹੈ। ਹੰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਤਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖਾਸ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਵੈਰ-ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਖੇਡਣ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਹੈ।
ਦਾ ਬਾਗ ਹੈ।
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਅਜਿਹਾ ਜਾਣ ਕੇ ਪਰਿਹਿ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਕੇ ਸੁੱਖ ਸੰਤੋਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਜਿਵੇਂ ਅੱਗ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਾਲਣ ਨੂੰ ਜਲਾ ਕੇ ਵੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੀ ਕੇ ਵੀ ਪਿਆਸ ਨਹੀਂ ਬੁਝਦੀ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਨੁੱਖ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਧਨ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਸੰਤੋਖ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਮੋਹ ਰੂਪੀ ਬੱਦਲਾਂ ਨਾਲ ਢਕੇ ਮਨੁੱਖ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ। ਜੋ ਜੀਵ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਪਤੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਸਰਾ ਜਨਮ ਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਮੈਂ ਬੇਅਰਥ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਧਨ ਨੂੰ ਕਿ ਕਰਾਂਗਾ, ਅਜਿਹਾ ਜਾਣ ਕੇ ਪਾਪਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਰਿਹਿ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣਾ ਹੀ ਠੀਕ ਹੈ।
ਕਰੋਧ ਤਿਆਗਣ ਦਾ ਫਲ :
ਜੋ ਤਰਨਹਾਰੀ ਜੀਵ ਆਪਦੀ ਰਾਜੀ ਖੁਸ਼ੀ ਬਰਕਾਰ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਰੋਧ ਕਸ਼ਾਇ ਨੂੰ ਜੜੋਂ ਪੁੱਟ ਕੇ ਸੁੱਟ ਦੇਣ। ਕਰੋਧ ਸ਼ਾਇ ਮਨ ਵਿਚ ਵਿਕਾਰ ਉਤਪੰਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿੱਤਰ ਹੈ। ਭਿਆਨਕ ਦੁੱਖ ਉਤਪੰਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸੱਪ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਵਿਚ ਅੱਗ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਹੈ, ਆਤਮਾ ਵਿਚ ਚੇਤੰਨ ਗਿਆਨ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਨਾਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਦਰਖ਼ਤ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਧਰਮ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰੋ।
(46) | ਚਾਰਿੱਤਰ ਤੇ ਤਪ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ ਦਾ ਮੋਕਸ਼ ਦਾ ਫਲ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਜੋ ਪੁੰਨ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਕਲਿਆਣ ਦੀ ਪਾਉੜੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਕਿਆਰੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਭਾਵ ਉਪਸ਼ਮ ਰੂਪੀ ਪਾਣੀ
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਨਾਲ ਜਿਸ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਹੋਈ ਹੈ, ਅਜਿਹੇ ਤਪ ਤੇ ਚਾਰਿੱਤਰ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ ਨੂੰ ਕਰੋਧ ਰੂਪੀ ਅੱਗ ਦੀ ਨੇੜਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਕਰੋਧ ਨੂੰ ਭਸਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰੋਧ ਦੀ ਅੱਗ ਦੀ ਰਾਖ ਬਣਨ ਦਾ ਫਲ ਤਪ ਤੇ ਚਾਰਿੱਤਰ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਪ ਤੇ ਚਾਰਿੱਤਰ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ ਨੂੰ ਕਰੋਧ ਦਾ ਸਾਥ ਮਿਲਣ ਤੇ ਚਾਰਿੱਤਰ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ ਜਲ ਕੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੋਕਸ਼ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਕਰੋਧ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
(47) ਇਹ ਕਰੋਧ ਹਮੇਸ਼ਾ ਛੱਡਣ ਯੋਗ ਹੈ। ਕਰੋਧ ਅਨੇਕਾਂ ਦੋਸ਼ਾਂ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਦੁੱਖ ਸੰਤਾਪ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਦੇ ਵਿਜੈ ਰੂਪੀ ਗੁਣ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਉਸ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਰੋਧ ਕਸ਼ਾਇ ਕਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ, ਲੋਭ) ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਮਿੱਤਰਤਾ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਝੂਠੇ ਵਚਨਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਲੜਾਈ ਝਗੜੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਯਸ਼ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਖੋਟੀ ਬੁੱਧੀ ਤੇ ਵਿਗੜੀ ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਜਨਮ ਦਾਤਾ ਹੈ। ਬੁਰੀ ਜੂਨ (ਨਰਕ, ਪਸ਼ੂ) ਆਦਿ ਦਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਰੋਧ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਰੋਧ ਆਪਣੀ ਤੇ ਪਰਾਈ ਦੋਹਾਂ ਆਤਮਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ
ਹੈ।
(48) | ਇਹ ਕਰੋਧ ਸ਼ਾਇ ਧਰਮ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ (ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ, ਸੱਅਕ ਚਾਰਿੱਤਰ) ਨੂੰ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਨਿਆਂ ਰੂਪੀ ਵੇਲ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੰਗਲ ਦਾ ਹਾਥੀ ਵੇਲ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਕਰੋਧ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਯਸ਼ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਹੂ ਚੰਦਰਮਾ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤਮਾ ਦੇ ਸੁਭਾਵਿਕ ਗੁਣਾਂ (ਗਿਆਨ) ਦਾ ਕਰੋਧ ਨਾਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਕਾਸ਼ ਤੇ ਜਦ ਕਾਲੇ ਬੱਦਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਤਦ ਹਵਾ ਦੇ ਚੱਲਣ ਨਾਲ ਬੱਦਲ ਉੱਥੇ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਰੋਧ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਗਰਮੀ ਪਿਆਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਤੇ ਇੱਛਾ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰੋਧ ਦੀ ਅੱਗ ਵਧਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਦਿਆ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਧਰਮ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਜਾਣ ਕੇ ਕਰੋਧ ਦਾ ਤਿਆਗ ਹੀ ਉਚਿਤ ਧਰਮ ਹੈ।
(49) ਅਭਿਮਾਨ ਤਿਆਗ ਦਾ ਫਲ
| ਮਾਨ ਸ਼ਾਇ ਵੀ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਰਬਤ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਕੰਮ ਹੈ। ਮਾਨ ਕਾਰਨ ਹਿਣ ਕਰਨਯੋਗ ਧਰਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਗੁਣ ਮਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਾਨ, ਕਰੋਧ ਰੂਪੀ ਜੰਗਲ ਵੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਫਸਾ ਕੇ ਸਾਰੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਹਰੇ ਭਰੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਤਦ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧੂੰਆਂ ਉਠਦਾ ਹੈ।
| ਹੰਕਾਰ ਰੂਪੀ ਪਰਬਤ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਬਤ ਕਸ਼ਟ ਰੂਪੀ ਨਦੀ ਨਾਲਿਆਂ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਦੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਨ ਰੂਪੀ ਪਰਬਤ ਕਰੋਧ ਰੂਪੀ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਹਿੰਸਾ ਆਦਿ ਪਾਪ ਅਤੇ ਬੁਰੀ ਬੁੱਧੀ ਰੂਪੀ ਧੂੰਆ ਉਠਦਾ ਹੈ। ਮਾਨ ਕਸ਼ਾਇ ਕਾਰਨ ਵਿਨੈ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਨ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
(50)
ਅਹੰਕਾਰ ਤਿਆਗ ਦਾ ਫਲ :
ਹੰਕਾਰ ਵਿਚ ਅੰਨ੍ਹਾ ਮਨੁੱਖ ਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ? ਕਿੰਨੇ ਪਾਪ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ? ਸਾਰੇ ਅਣਰਥ ਦੀ ਖਾਨ ਹੰਕਾਰ ਹੈ।
ਜਿਵੇਂ ਵਿਗੜਿਆ ਹਾਥੀ ਕੀਲੇ ਤੋਂ ਸੰਗਲ ਤੁੜਾ ਕੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਾਹ ਵਿਚ ਧੂੜ ਉਡਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਅੰਕੁਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮਨ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਧਨ ਦੌਲਤ ਦੇ ਹੰਕਾਰ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਨਿਰਮਲ ਬੁੱਧੀ ਰੂਪੀ ਰੱਸੇ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਖੋਟੇ ਬਚਨ ਰੂਪੀ ਧੂੜ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਜਿਨ ਪ੍ਰਵਚਨ ਰੂਪੀ ਅੰਕੁਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਕੇ ਜਗਤ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ। ਵਿਨੈ ਅਤੇ ਨਿਯਮਾਂ ਰੂਪੀ ਪਾਉੜੀ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਹੰਕਾਰ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੈ।
ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ
(51) ਹੰਕਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਧਰਮ, ਅਰਥ ਤੇ ਕਾਮ ਦਾ ਨਾਸ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਰਨਯੋਗ ਧਰਮ ਦਾ ਨਾਂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਛਾਏ ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਹਵਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਨੈ ਧਰਮ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹੰਕਾਰ ਜੀਵਨ ਦਾ ਨਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਜੱਸ ਰੂਪੀ ਜੜ ਨੂੰ ਜੜ ਤੋਂ ਪੁੱਟ ਕੇ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਨੌਜਵਾਨ ਹਾਥੀ ਜੋਸ਼ ਵਿਚ ਕਮਲ ਦੀ ਵੇਲ ਨੂੰ ਜੜ ਤੋਂ ਪੁੱਟ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੰਕਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਧਰਮ, ਅਰਥ ਤੇ ਕਾਮ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਵਿਨੈ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
(52)
ਕਪਟ (ਮਾਇਆ) ਤਿਆਗ ਦਾ ਫਲ :
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਹੇ ਤਰਨਹਾਰ ਜੀਵੋ ! ਤੁਸੀਂ ਮਾਇਆ (ਕਪਟ) ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਛੱਡ ਦੇਵੋ। ਇਹ ਕਪਟ ਚਤੁਰਾਈ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਬਾਂਝ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਂਝ ਔਰਤ ਪੁੱਤਰ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ, ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਪਟ ਕਾਰਨ ਜੀਵ ਵਿਚ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਇਹ ਕਪਟ ਸੱਚ ਰੂਪੀ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਡੋਬਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜ ਛੁਪਣ ਨਾਲ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਹਨੇਰਾ ਛਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਪਟੀ ਕੋਲ ਸੱਚੇ ਵਚਨ ਲੁਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
| ਕਪਟ ਦਾ ਸੇਵਨ ਦੁਰਗਤਿ ਰੂਪੀ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਗਲ ਵਿਚ ਵਰ ਮਾਲਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਇਹ ਕਪਟ ਮੋਹ ਰੂਪੀ ਹਾਥੀ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਠਿਕਾਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਛਲ ਕਪਟ ਸਮਭਾਵ ਰੂਪੀ ਕਮਲ ਨਾਲ ਭਰੇ ਜੰਗਲ ਨੂੰ ਪਾਲੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਜਿਵੇਂ ਪਾਲਾ ਪੈਣ ਨਾਲ ਰੂਪ ਕਮਲ ਜੰਗਲ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਪਟ ਆਦਿ ਦੁਰਗੁਣਾਂ ਕਾਰਨ ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਅਕ ਚਾਰਿੱਤਰ ਆਦਿ ਗੁਣ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਕਪਟ ਨਗਰੀ ਹੈ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਪਟਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇਹ ਮਾਇਆ (ਕਪਟ) ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਦੂਰ ਤੋਂ ਹੀ ਛੱਡ ਦੇਵੋ।
(53) . ਜੋ ਅਨੇਕ ਯਤਨ ਕਰਕੇ ਕਪਟ ਕਰਨੇ ਦੇ ਲਈ ਹੋਰ ਭੋਲੇ ਭਾਲੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਠੱਗਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਮਹਾਮੋਹ ਰਾਜਾ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਸਵਰਗ ਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਦੇ ਸੁੱਖ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਠੱਗਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਮਾਇਆ ਦੇ ਸੇਵਕ ਮਹਾਮੋਹ ਰੂਪੀ ਰਾਜਾ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਜੀਵ ਸਵਰਗ ਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਖੁਦ ਨੂੰ ਹੀ ਠੱਗਦੇ ਹਨ।
(54)
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਦੁਸ਼ਟ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਧਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੇਖਦੇ। ਜਿਵੇਂ ਬਿੱਲੀ ਦੁੱਧ ਪੀਂਦੀ ਹੋਈ ਡੰਡੇ ਦਾ ਖਿਆਲ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਇਆ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਇਆ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਦਾ ਮਨ ਧੋਖਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਧਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਹੈ, ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਚਤੁਰਾਈ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕਸ਼ਟਾਂ ਨੂੰ ਉਤਪੰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਤਦ ਤੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਜਦ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫਲ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਮੂਰਖਾਂ ਲਈ ਇਹ ਮਾਇਆ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਰੋਗੀ ਲਈ ਬਿਮਾਰੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਹੈ। ਬਿਮਾਰੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਮ ਫਲ ਆਪਣਾ ਫਲ ਦਿੱਤੇ ਬਿਨਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਮਾਇਆ ਮੂਰਖਾਂ ਨੂੰ ਠੱਗਣ ਵਿਚ ਚਤੁਰ ਹੈ, ਦਰਤਿ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਇਆ ਦਾ ਤਿਆਗ
ਕਰੋ।
(55)
ਲੋਭ ਤਿਆਗ ਦਾ ਫਲ :
ਜਿਸਦੀ ਲੋਭ ਸ਼ਾਇ ਕਾਰਨ ਬੁੱਧੀ ਭਰਿੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਉਹ ਪੁਰਸ਼ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਆਸ ਛੱਡ ਕੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸ਼ੇਰ, ਚੀਤਿਆਂ, ਹਾਥੀ, ਸੱਪ ਆਦਿ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਬੇਖੌਫ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦਾ ਰਾਹ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੈ, ਲੋਭੀ ਉੱਥੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
| ਲੋਭੀ ਮਨੁੱਖ ਅਥਾਹ ਡੂੰਘੇ ਅਤੇ ਜਲਚਰ ਜੀਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਆਸ ਛੱਡ ਕੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ਲੋਭ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖ ਖੇਤੀ, ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਹਾਥੀ ਦੀਆਂ ਘੰਟੀਆਂ ਟਕਰਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਆਉਣਾ ਜਾਣਾ ਔਖਾ ਹੈ, ਉਸ ਯੁੱਧ ਭੂਮੀ ਵਿਚ ਯੁੱਧ ਲਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਕੰਮ ਖੇਤੀ, ਨੌਕਰੀ, ਸੈਨਿਕ) ਲੋਭ ਕਈ ਕਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਕੰਮ ਮਹਾਂ ਪਾਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੇ ਤਰਨਹਾਰ ਜੀਵੋ ! ਇਹ ਲੋਭ ਕਸ਼ਾਇ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਬੁਰਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਦੋਸਤ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਲਿਜਾਣ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਸ਼ਾਇ ਦੋਸਤ ਹੈ।
(56) . | ਲੋਭ ਕਸ਼ਾਇ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰੋ। ਮਿਥਿਆਤਵ ਮੋਹ ਰੂਪ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਦਰਖ਼ਤ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੁੰਨ ਰੂਪੀ ਜਲ ਨਾਲ ਭਰੇ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਘੜੇ ਵਿਚ ਪਾਏ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਰੋਧ ਰੂਪੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਵਿਚ ਲੱਕੜੀ ਤੇ ਘਾਹ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਸੂਰਜ ਦੀ ਕਿਰਨ ਨੂੰ ਢਕਣ ਵਿਚ ਬੱਦਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਝਗੜੇ ਦੇ ਖੇਡਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ, ਵਿਵੇਕ ਰੂਪੀ ਚੰਦਰਮਾ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਇਹ ਲੋਭ ਰਾਹੂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਕਸ਼ਟ ਰੂਪੀ ਨਦੀਆਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇਹ ਲੋਭ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਇਹ ਸਭ ਦਰਸ਼ਨ ਲੋਭ ਸ਼ਾਇ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਮਨ ਵਿਚ ਵਿਵੇਕ ਲਿਆ ਕੇ ਪਾਪ ਬੰਧ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲੋਭ ਕਸ਼ਾਇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਵੇ।
(57). ਲੋਭ ਕਸ਼ਾਇ ਰੂਪੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਉੱਤਮ ਖਿਮਾ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਪਤੰਗੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਰੂਪੀ ਜੰਗਲ ਨੂੰ ਜਲਾ ਕੇ ਇਹ ਅੱਗ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲੋਭ ਕਸ਼ਾਇ ਕਾਰਨ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਦਾ ਧੂੰਆਂ ਫੈਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਤਿਸ਼ੀ (ਚਮਤਕਾਰ) ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਧਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਿਵੇਂ ਤਿਵੇਂ ਇਹ ਲੋਭ ਕਸ਼ਾਇ ਦੀ ਅੱਗ ਫੈਲਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਵਧਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਸਭ
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਗੁਣ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਜਾਣ ਕੇ ਲੋਭ ਛੱਡੋ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰੋ।
(58)
ਸੰਤੋਖ ਦਾ ਫਲ :
ਜੋ ਤਰਨਹਾਰ ਜੀਵ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ (ਇੱਛਾ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸੰਤੋਸ਼ ਧਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ (ਘਰ ਵਿਚ) ਕਲਪ ਬ੍ਰਿਖ ਉਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਮਧੇਨੂੰ ਗਾਂ ਘਰ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ (ਸੰਤੋਖੀ ਜੀਵਾਂ) ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਚਿੰਤਾਮਣੀ ਰਤਨ ਹੈ, ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਉਹ ਜੀਵ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਵੱਸ ਵਿਚ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਸਵਰਗ ਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਦੇ ਸੁੱਖ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਤੋਖ ਸੰਪੂਰਨ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਵਿਚ ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਜਦੋਂ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਅੱਗ ਦੀ ਲਾਟ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼ੋਚ (ਸੰਤੋਸ਼) ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਕੇ ਸੰਤੋਖ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰੋ।
(59)
ਗੁੱਸੇ ਹੋਏ ਸੱਪ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਬਲਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਮਰ ਜਾਣਾ ਬੇਹਤਰ ਹੈ। ਚੰਗਾ ਹੈ। ਸ਼ੇਰ ਦਾ ਭੋਜਨ ਬਣ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਹੈ। ਪੰਡਿਤ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਨੀਚ ਭਾਵ ਲੈ ਕੇ ਮਾੜੇ ਵਿਚਾਰ ਆਤਮਾ ਦੀ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹਨ।
ਹੱਥ ਦੇਣਾ ਚੰਗਾ ਹੈ। ਸੂਲੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਣਾ ਪੇਟ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਚੰਗਾ
ਆਉਣਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ।
(60)
ਸੱਜਣਤਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਕਲਿਆਣ, ਜਨਮ ਮਰਨ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਕੇ ਨਿਰਵਾਣ ਸੁੱਖ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਜੋ ਦੁਰਜਨ ਉਸ ਸੱਜਣਤਾ ਲਈ, ਦੁਰਜਨਤਾ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਜੀਰੀ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਅੱਗ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਹਰੇ ਭਰੇ
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਖੇਤ ਵਿਚ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਤੇ ਸਫਲ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਲਈ ਖੇਤ ਵਿਚ ਅੱਗ ਲਗਾ ਕੇ ਫਸਲ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਨਾ ਦੁਰਬੁੱਧੀ ਹੈ।
61-62). ਸੱਜਣ ਜਾਂ ਪਰਉਪਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਧਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਚੰਗਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਠੱਗੀ, ਬੇਇਮਾਨੀ, ਚੋਰੀ ਕਰਕੇ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਲੱਖ-ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਸੰਪਤੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਜਿਹੇ ਸੰਮ੍ਹ ਵਿਚ ਬੇਇਮਾਨੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਹਿਜ ਸੁਭਾਵ ਦੁਰਬਲਤਾ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਚੰਗੀ ਹੈ ਪਰ ਸਰੀਰ ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਚੰਗੀ ਲਹੀਂ। ਜਦ ਕਰਮ ਫਲ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆਵੇਗਾ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਬੇਇਮਾਨੀ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਲਈ ਬੇਇਮਾਨੀ ਛੱਡਣ ਯੋਗ ਹੈ।
(63) | ਹੇ ਸੱਜਣ ਪੁਰਸ਼ੋ ! ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਚਾਰਿੱਤਰ (ਜ਼ਿੰਦਗੀ) ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰੋ, ਜੋ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਥੋੜੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਛੁਪਾਉਂਦਾ ਹੋਵੇ, ਸਗੋਂ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਗੁਣਗਾਨ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ। ਜੋ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਸੰਪਤੀ ਸਬੰਧੀ ਸੰਤੋਖ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸੋਚ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਆਤਮ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਵਿਨੇ ਨਿਮਰਤਾ) ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ, ਸ਼ਾਸਤਰ ਮਰਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ, ਕੌੜੇ ਵਚਨ ਨਹੀਂ ਆਖਦੇ, ਕਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੱਜਣਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਹਨ।
(64)
ਜੋ ਭੈੜੀ ਬੁੱਧੀ ਵਾਲੇ ਪੁਰਸ਼ ਗੁਣਵਾਨਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਛੱਡ ਕੇ ਭਲਾਈ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮੂਰਖ ਦਿਆ ਛੱਡ ਕੇ ਪੁੱਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਜਿਵੇਂ ਦਿਆ ਛੱਡ ਕੇ ਪੁੰਨ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਛਾ ਬੇਕਾਰ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗੁਣਵਾਨ ਦੀ ਸੰਗਤ ਬਿਨਾਂ ਆਤਮਾ ਦਾ ਉਪਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਉਪਸ਼ਮਨ ਤੇ ਦਿਆਹੀਣ ਹੋਣ ਕੇ ਜੋ ਤਪ
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪ੍ਰਮਾਦ (ਅਣਗਹਿਲੀ) ਵਾਲ, ਧਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੂਰਖ ਹੋ ਕੇ ਕਵਿਤਾ ਰਚਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਥੋੜ੍ਹੀ ਬੁੱਧੀ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਾਸਤਰ ਗਿਆਨ ਦਾ ਵਿਦਵਾਨ ਬਣਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅੰਨ੍ਹਾ ਹੋ ਕੇ ਸਾਰੇ ਪਦਾਰਥ ਵੇਖਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਚੰਚਲ ਚਿੱਤ ਹੋ ਕੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਭਾਵ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਬਿਨਾਂ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਉਪਰੋਕਤ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ।)
(65)
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਉੱਤਮ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਕੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ? ਭਾਵ ਸਤਿ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਸਭ ਕੁਝ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸਤਿ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਭੈੜੀ ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੋਹ ਤੇ ਮਿਥਿਆ ਦਰਸ਼ਨ (ਅਗਿਆਨ) ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਵੇਕ (ਸੰਜਮ) ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸੰਤੋਸ਼ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਨਿਆਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਵਿਨੈ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕੀਰਤੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨਰਕ ਤੇ ਪਸ਼ੂ ਜੂਨ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
(66)
ਹੇ ਮਨ ! ਜੇ ਤੂੰ
ਬੁੱਧੀ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸੁੱਖ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਚੱਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਯੱਸ਼ ਕੀਰਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਬੇਇਮਾਨੀ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਧਰਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਾਪ ਕਰਮ ਦੇ ਫਲ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਵਰਗ ਤੇ ਮੁਕਤੀ ਰੂਪੀ ਲੱਛਮੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਛੁਕ ਹੈ ਤਾਂ ਤੂੰ ਗੁਣਵਾਨ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਅੰਗੀਕਾਰ ਕਰ। ਇਸੇ ਨਾਲ ਤੈਨੂੰ ਉਪਰੋਕਤ ਵਸਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਗੀਆਂ।
(67)
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਅਵਗੁਣ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਕੇ ਆਤਮ ਕਲਿਆਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਘਾਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਪਾਲਾ ਕਮਲਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਬੱਦਲ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤੇਜ਼ ਹਨੇਰੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਦਿਆ ਰੂਪੀ ਬਾਗ ਵਿਚ ਵਿਗੜੇ ਹਾਥੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਕਲਿਆਣ ਰੂਪੀ ਪਹਾੜ, ਇੰਦਰ ਦਾ ਬੱਜਰ (ਹਥਿਆਰ) ਪੌਣ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਅੱਗ ਵਿਚ ਬਾਲਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਨਿਆ ਰੂਪੀ ਵੇਲ ਦੀ ਜੜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਅਨੀਤੀ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਅਵਗੁਣ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਉਪਰੋਕਤ ਆਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
(68)
ਹੇ ਸਾਧੂ ਪੁਰਸ਼ੋ ! ਤੁਸੀਂ
ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ (ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਕਾਰਾਂ) ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਮਹਾਨ ਬਣੋ। ਜੋ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਕੁਰਾਹੇ ਲਿਜਾਣ ਵਿਚ ਅੜੀਅਲ ਘੋੜੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ। ਕਰਨਯੋਗ ਅਤੇ ਨਾ ਕਰਨਯੋਗ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਵਿਵੇਕ ਮੁਤਾਬਿਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਕਾਲੇ ਨਾਗ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ। ਭਾਵ ਜਿਵੇਂ ਸੱਪ ਦੇ ਕੱਟਣ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰ ਚੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਣੀ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਗਿਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਪ੍ਰਾਣੀ ਵਿਸ਼ੇ ਭੋਗਾਂ ਵਿਚ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਗਿਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇ ਭੋਗ ਪੁੰਨ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕੁਲਹਾੜੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਵਾਸਨਾ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਧਰਮ ਆਚਰਣ (ਵਰਤ) ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਧਰਮ (ਸੰਜਮ) ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਅੰਕੁਸ਼ ਲੱਗੇ।
(69)
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਦਾ ਫਲ :
ਹੇ ਤਰਨਹਾਰ ਜੀਵੋ ! ਉਨ੍ਹਾਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਵੱਸ ਵਿਚ ਕਰੋ। ਇਹ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਕਿਹੜੇ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ, ਜੋ ਮਹਾਨਤਾ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨਿਆਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਬੁੱਧੀ ਨੂੰ ਨਾ ਕਰਨਯੋਗ ਕੰਮ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਿੱਥਿਆ (ਗਲਤ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰੇਮ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਵਿਵੇਕ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਸ਼ਟਾਂ ਤੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇੰਦਰੀਆਂ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
(70) | ਹੇ ਸਾਧੂ ! ਤੂੰ ਮੌਨ ਚੁੱਪ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਘਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇ। ਹਿਣ ਕਰਨਯੋਗ ਜੋ ਯੋਗਤਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰ। ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਘੁੰਮੋ। ਜਿਨੇਂਦਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਰਾਹੀਂ ਫੁਰਮਾਏ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ। ਤਪੱਸਿਆ ਕਰ। ਇੰਦਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ। ਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਅਧੀਨ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਜੋ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰੋਗੇ, ਉਸ ਦਾ ਹਾਲ ਸੁਆਹ ਵਿਚ ਪਾਈ ਆਹੂਤੀ ਵਰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ।
ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਅੱਗ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਤੇਜ ਹਵਾ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਵਿਚ ਇਹ ਅੱਗ ਸਾਰੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਫੈਲ ਕੇ ਜੰਗਲ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਏ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਕਰਮ ਬੇਕਾਰ ਹਨ।
(71) ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਸ਼ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਦਾ ਬੁਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇ ਸ਼ਕਤੀ, ਧਰਮ ਰੂਪੀ ਧੁਰੀ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਜੋ ਗਿਆਨ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਢਕਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਕਸ਼ਟਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਵਿਸਥਾਰ
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਮਾਹਿਰ ਹੈ, ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਰਬ ਭਖਸ਼ੀ ਹੈ, ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਲਈ ਹਿੱਤਕਾਰੀ ਨਹੀਂ। ਅਨਿਆਂ ਦੀ ਸਾਥੀ ਹੈ, ਕਾਮ ਭੋਗਾਂ ਵਿਚ ਮਨਮਾਨੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਗਲਤ ਰਾਹ ਤੇ ਚਲਾਉਣ ਵਿਚ ਕਲੇਵਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵ ਦੁੱਖ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸੋ ਕਾਮ ਭੋਗ ਜਿੱਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
(72-73)
ਧਨ (ਲੱਛਮੀ) ਦਾ ਸੁਭਾਅ :
ਲੱਛਮੀ (ਧਨ) ਨੀਚ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਨਦੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਵਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਨੀਂਦ
ਆਉਣ ਤੇ ਵਿਵੇਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ, ਇਹ ਧਨ ਵੀ ਹੰਕਾਰ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਰਾਬੀ ਖੁਦ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਕੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਧਨ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅੰਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਲੱਛਮੀ ਧੂੰਏਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੰਚਲਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੰਚਲ ਹੈ। ਇਹ ਲੱਛਮੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ (ਮਨੁੱਖ) ਲਾਲਚੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੱਛਮੀ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਦੁਰਾਚਾਰੀ ਔਰਤ ਜਾਂ ਵੇਸ਼ਿਆ ਇੱਕ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਛਮੀ ਇਕ ਦੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ। ਇਹੋ ਧਨ ਦੀ ਦੇਵੀ ਦਾ ਸੁਭਾਵ ਹੈ। (74)
ਇਸ ਧਨ ਨੂੰ ਧਿਕਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਗੇ ਸਬੰਧੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਇੰਝ ਲੱਗੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਚੋਰਾਂ ਦਾ ਝੁੰਡ ਚੋਰੀ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਫਿਰ
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਰਾਜੇ ਇਸ ਧਨ ਨੂੰ ਛਲ ਨਾਲ, ਕਪਟ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਖੋਹ ਲੈਂਦੇ
ਹਨ।
| ਇਸ ਧਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਲ ਵਿਚ ਅੱਗ ਸੁਆਹ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਵਹਾ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਰੱਖੇ ਧਨ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਨਿਗਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦੁਰਾਚਾਰੀ ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਪੋਤੇ ਕਾਰਨ ਵਿਨਾਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਜਿਸ ਧਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਇਹ ਹੈ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੁੱਖ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
(75) ਚਾਲਾਕ ਮਨੁੱਖ ਪੈਸੇ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਣ ਕਾਰਨ ਕਿਹੜੇ ਕਿਹੜੇ ਕਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ ? ਭਾਵ ਸਭ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਧਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਉਹ ਨੀਚ ਮਨੁੱਖ ਨਾਲ ਚਤੁਰਾਈ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਭਰੇ ਵਚਨ ਕਾਫੀ ਸਮੇਂ ਬੋਲਦਾ ਹੈ। ਨੀਚ ਦੁਰਾਚਾਰੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਗੁਣ ਰਹਿਤ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਤੇ ਗੁਣਗਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਪਕਾਰ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸ਼ਰਮ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਹ ਸਭ ਕੰਮ ਧਨ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਰਨ ਜੀਵ ਕਰਦਾ ਹੈ।
(76) ਧਨ ਦਾ ਸੁਭਾਵ : | ਲੱਛਮੀ ਨੀਚ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਹਾਅ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਲੱਛਮੀ ਵਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਂ ਤੇ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਦੀ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਮਲ ਦਾ ਮੇਲ ਹੋਣ ਉਸ ਦੀ ਨਾਲ ਵਿਚ ਕੰਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪੈਰ ਵਿਚ ਚੁਭੇ ਕੰਡੇ ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਲੱਛਮੀ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੇ ਨਹੀਂ
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਠਹਿਰਦੀ। ਇਹ ਲੱਛਮੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸੱਚੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਛੇਤੀ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜ਼ਹਿਰ ਸਰੀਰ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਲੱਛਮੀ ਦਾ ਪਿਤਾ ਸਮੁੰਦਰ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰ ਦਾ ਪਿਤਾ ਵੀ ਸਮੁੰਦਰ। ਦੋਵੇਂ ਸਕੇ ਭੈਣ ਭਰਾ ਹਨ।
ਗੁਣਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੱਛਮੀ ਦਾ ਖ਼ਰਚ ਧਰਮ ਸਥਾਨ ਦੇ ਬਣਾਉਨ ਵਿਚ ਕਰਨ, ਇਹ ਹੀ ਲੱਛਮੀ ਦਾ ਫਲ ਹੈ। ਧਰਮ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਲੱਗੀ ਲੱਛਮੀ (ਧਨ) ਪੁੰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ।
(77) ਦਾਨ ਮਹਿਮਾ :
| ਜੋ ਧਨ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕਮਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਸਾਧੂ, ਸਾਧਵੀ, ਸ਼ਾਵਕ, ਵਿਕਾ, ਅਜਿਹੇ ਸੁਪਾਤਰ ਹਨ, ਦੇਸ਼ ਚਾਰਿੱਤਰ (ਸ਼ਾਵਕ ਵਰਤੀ ਤੇ ਸ਼ਕਲ ਚਾਰਿੱਤਰ (ਮਹਾਂਵਰਤੀ) ਦੇ ਵਾਧੇ ਲਈ ਜੋ ਧਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਵਿਨੈ ਗੁਣ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਉਪਸ਼ਮ (ਕਰਮ ਖ਼ਾਤਮਾ) ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਆਗਮ ਦੇ ਸਵਾਧਿਆਇ ਨੂੰ ਬਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਪੁੰਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਾਪ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਵਰਗ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਮੋਕਸ਼ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ।
(78) . ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਉੱਤਮ, ਮੱਧਮ ਤੇ ਨੀਚ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦਾਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਸਹਿਜ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਪ ਕਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਮਾੜਾ ਭਾਗ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਸ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਫੈਲਦੀ ਹੈ, ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਰੋਗ, ਪੀੜ, ਕਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ, ਗਰੀਬੀ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਡਰ, ਕਸ਼ਟ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਦਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਕਸ਼ਟ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਧਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਹੈ।
ਭਾਵ ਆਦਮੀ ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਧਨ
ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
(79)
ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਸੁਪਾਤਰ ਨੂੰ ਦਾਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਪੁਰਸ਼ ਨੂੰ ਲੱਛਮੀ ਵੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੁੱਧੀ ਉਸ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਯੱਸ਼ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁੰਮਦੇ ਹਨ। ਸੁਭਾਅ ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਸਿਹਤ ਉਸ ਲਈ ਬਾਹਾਂ ਪਸਾਰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਕੋਲ ਕਲਿਆਣ, ਸਵਰਗ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਮੋਕਸ਼ ਰੂਪੀ ਅਸਲ ਲੱਛਮੀ ਉਸ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
(80)
ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨਿਆ (ਹੱਕ) ਨਾਲ ਕਮਾਏ ਧਨ ਰੂਪੀ ਬੀਜ ਨੂੰ ਸਤ ਖੇਤਰਾਂ (ਸਾਧੂ, ਸਾਧਵੀ, ਵਕ, ਵਿਕਾ, ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ, ਜੈਨ ਮੂਰਤੀ, ਸ਼ਾਸਤਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ) ਵਿਚ ਬੀਜਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਪੁਰਸ਼ ਕੋਲ ਸਮਾਧੀ (ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਚਾਰਿੱਤਰ) ਕਰੀਬ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਉਸ ਦੀ ਦਾਸੀ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਧਨ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਭਾਲਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਚਿਕਨੀ (ਤੇਜ) ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਦੀ ਸੰਪਤੀ ਉਸ ਪਾਸ ਆਪਣੇ ਆਪ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਸਵਰਗ ਦੇ ਸੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਕਤੀ ਰੂਪੀ ਇਸਤਰੀ, ਭੋਗ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਜਿਹੇ ਪੁਰਸ਼ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
(81)
ਤਪ ਦਾ ਸਵਰੂਪ ਅਤੇ ਫਲ :
ਜੋ ਇੱਛਾਵਾਂ ਰਹਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਇੰਦਰੀਆਂ ਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਹੈ, ਆਰਾਮ ਵਿਚ ਆਪ ਤਪ ਦੀ ਜੋ ਅਰਾਧਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਤਪ ਪਿਛਲੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਰੂਪੀ ਪਰਬਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਿਚ ਇੰਦਰ
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਦੇ ਵੱਜਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਜੋ ਤਪ ਕਾਮ ਵਾਸਨਾ ਰੂਪੀ ਚੰਗਿਆੜੀ ਜੋ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰੀ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਜੋ ਤਪ ਇੰਦਰੀਆਂ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ, ਜੋ ਸੱਪ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੈ, ਉਸ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਹਾਂਮੰਤਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਜੋ ਤਪ ਕਸ਼ਟਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਹਨੇਰੇ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ।
ਜੋ ਤਪ ਲੱਛਮੀ ਰੂਪੀ ਵੇਲ ਦੀ ਜੜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਇਸ
ਲਈ ਆਗਮ ਵਿਚ ਆਖੇ ਤਪ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
(82)
ਉਹ ਤਪ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਆਖੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਤਪ ਨਾਲ ਕਸ਼ਟਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਪ ਕਾਰਨ ਦੇਵਤਾ ਸੇਵਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਾਮ ਦੇਵ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੇਵਕ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਤਪਸਵੀ ਦਾ ਕਾਮ ਵਾਸ਼ਨਾ ਗੁਣ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਖ਼ਾਤਮੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਤਪ ਅੱਠ ਕਰਮਾਂ (ਗਿਆਨਾਵਰਨੀਆ, ਦਰਸ਼ਨਾਵਰਨੀਆ, ਮੋਹਣੀਆ, ਬੇਦਨੀਆ, ਆਯੂ, ਨਾਮ, ਗੋਤਰ, ਅੰਤਰਾਇ) ਦੇ ਸਮੂਹ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਵਰਗ ਜਾਂ ਮੋਕਸ਼ ਰੂਪੀ ਲੱਛਮੀ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
(83)
ਜਿਵੇਂ ਹਰੇ ਭਰੇ ਜੰਗਲ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਵਿਚ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਲਕ ਨਹੀਂ। ਅੱਗ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਹੈ, ਬੱਦਲਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਹਵਾ ਸਮਰੱਥ ਹੈ, ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਤਪ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ।
(84)
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ਇਹ ਤਪ ਰੂਪੀ ਮਹਾਨ ਦਰਖ਼ਤ ਹੀ ਹੈ ਸੰਤੋਖ ਇਸ ਦੀ ਜੜ ਹੈ। ਖਿਮਾ ਇਸ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਚਾਰੰਗ ਆਦਿ 12 ਅੰਗ ਇਸ ਦੇ ਮੋਢੇ ਹਨ। ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਆਦਿ ਤੇ ਕਾਬੂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਅਤੇ ਦਾਨ (ਰਹਿਮ ਦਿਲੀ) ਜਿਸ ਦੇ ਪੱਤੇ ਹਨ, ਵਿਨੈ ਆਦਿ ਗੁਣ ਇਸ ਦੇ ਨਵੇਂ ਜੰਮੇ ਪੱਤੇ ਹਨ, ਬ੍ਰਹਮਚਰਜ ਇਸ ਦੇ ਨਵੇਂ ਕੋਮਲ ਪੱਤੇ ਹਨ। ਸ਼ਰਧਾ ਰੂਪੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿੰਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ (ਤਪ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ) ਦਾ ਕੁਲ, ਸ਼ਕਤੀ, ਸੁੰਦਰਤਾ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਜਿਸ ਤਪ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ ਦੇ ਸਵਰਗ ਆਦਿ ਫੁੱਲ ਹਨ। ਮੋਕਸ਼ ਫਲ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਤਪ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ ਦੀ ਭਾਵ ਪੂਰਵਕ ਅਰਾਧਨਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
(85)
ਸ਼ੁਭ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ :
| ਸ਼ੁਭ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਸੁਪਾਤਰਦਾਨ, ਜਿਨੇਂਦਰ ਪੂਜਾ ਭਗਤੀ, ਤਪ, ਸ਼ਾਸਤਰ ਪਾਠ ਆਦਿ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਬੇਕਾਰ ਹਨ (ਫਲ ਰਹਿਤ ਹਨ) ਜਿਵੇਂ ਰਾਗ (ਭੋਗ) ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਆਦਮੀ ਲਈ ਸੁੰਦਰ ਇਸਤਰੀ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ ਕਾਮ ਵਾਸਨਾ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਬੇਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਾਨ ਤੋਂ ਰਹਿਤ, ਸਵਾਮੀ ਦੀ ਕੀਤੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਕਸ਼ਟ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਪੱਥਰਾਂ ਤੇ ਕਮਲਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇਕਾਰ ਹੈ। ਪਹਾੜ ਤੇ ਪਈ ਵਰਖਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬੇਕਾਰ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਣੀ ਪੈਣ ਤੇ ਵੀ ਪਥਰੀਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਬੀਜ ਹਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। | ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕੀਤਾ ਸਾਰਾ ਧਾਰਮਿਕ ਕੰਮ ਬੇਕਾਰ ਹਨ।
(86 ) ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਸਭ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪੁੰਨ ਰੂਪ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਦਿਆ
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਧਾਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਪ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦਿਆਲੂ ਕਲਿਆਣ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੋਕਸ਼ ਰੂਪੀ ਲੱਛਮੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਭਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਅਸ਼ੁਭ ਭਾਵ ਛੱਡ ਕੇ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵਾਂ ਵੱਲ ਵੱਧਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਸੰਮਿਅਕਤਵ ਨਾਲ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਿੱਥਿਆਤਵ ਪੂਰਵਕ ਜੋ ਭਾਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਸਭ ਪਾਪ ਬੰਧਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਨ, ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
(87)
ਹੇ ਤਰਨਯੋਗ ਪ੍ਰਾਣੀਓ ! ਸ਼ੁਭ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰੋ। ਦੂਸਰੇ ਕਸ਼ਟ ਦਾ ਇੱਕ ਕੰਮ, ਜੋ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੀ ਲਾਭ ਹੈ ? ਇਸ ਲਈ ਕਰਨਯੋਗ, ਨਾ ਕਰਨ ਯੋਗ ਕੰਮ ਵਿਚਾਰ ਰੂਪੀ ਜੰਗਲ ਨੂੰ ਸਿੰਜਣ ਵਾਲੀ ਨਹਿਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਉਪਸੁਮ (ਕਰਮ ਖਾਤਮੇ) ਸੁੱਖ ਨੂੰ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਸੰਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਪਾਰ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵਨਾ ਕਾਮ ਰੂਪੀ ਅੱਗ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਚੰਚਲ ਇੰਦਰੀਆਂ ਰੂਪੀ ਹਿਰਨ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਵਿਚ ਜਾਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਬੜੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਾਲੇ ਕਸ਼ਾਇ ਰੂਪੀ ਪਰਬਤ ਨੂੰ ਚੀਰਨ ਵਿਚ ਬੱਜਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵ ਹੈ, ਮੋਕਸ਼ ਰੂਪੀ ਰਾਹ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਿਚ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵ ਪੱਖਚਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰ ਢੋਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰੋ।
(88)
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਸੱਮਿਅਕਤਵ ਦਾ ਮਹੱਤਵ :
| ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਧਨ ਸੁਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤ, ਸੰਪੂਰਨ ਜਿਨ ਬਾਣੀ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ। ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਕ੍ਰਿਆਕਾਂਡ ਕੀਤੇ। ਵਾਰ ਵਾਰ ਭੂਮੀ ਤੇ ਸੁੱਤੇ। ਸਖ਼ਤ ਤਪਦੀ ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਤਪਾਇਆ। ਮਨ ਵਿਚ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਰੂਪ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵ ਨਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਕੀਤੇ ਸਭ ਕਰਮ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਛਿਲਕਾ ਸਾਰ ਰਹਿਤ ਹੋ ਕੇ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉਡ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੱਮਿਅਕਤਵ ਰਹਿਤ ਕਰਮ ਤੇ ਤਪ ਦਾ ਹਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
(89) ਵੈਰਾਗ ਦਾ ਮਹੱਤਵ :
ਹੇ ਮੁਨੀ ! ਉਸ ਵੈਰਾਗ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ, ਜਿਸ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਜਨਮ, ਮੌਤ, ਬੁਢਾਪਾ ਆਦਿ ਦਾ ਡਰ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਤੂੰ ਭੈ ਰਹਿਤ ਹੋ ਜਾ। ਜੋ ਵੈਰਾਗ ਅਸ਼ੁਭ ਕਰਮ ਰੂਪੀ ਧੂੜ ਨੂੰ ਧੋਣ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਇੰਦਰੀਆਂ ਰੂਪੀ ਨੌਜਵਾਨ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਵੱਸ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅੰਕੁਸ਼ ਦਾ ਕੰਮ ਵੈਰਾਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਰੂਪੀ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਬਾਗ ਵੈਰਾਗ ਹੈ। ਪਾਗਲ ਮਨ ਰੂਪੀ ਬਾਂਦਰ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਣ ਵਿਚ ਇਹ ਵੈਰਾਗ ਸੰਗਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੁਕਤੀ ਰੂਪੀ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਲੀਲਾ (ਖੇਡ) ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਕਾਮ ਦੇਵ ਰੂਪੀ ਬੁਖਾਰ ਉਤਾਰਨ ਵਿਚ ਦਵਾਈ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੈਰਾਗ ਹੈ। ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਲਈ ਰਥ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਭਰਮਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੈਰਾਗ ਹੀ ਹੈ। ਵੈਰਾਗ ਦੇ ਹੋਣ ਤੇ ਹੀ ਇਹ ਜੀਵ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਵਿਚ ਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
(90) ਜਿਵੇਂ ਤੇਜ ਹਵਾ ਦਾ ਚੱਲਣਾ ਬੱਦਲਾਂ ਨੂੰ ਅਖੀਰਲੇ ਪਾਸੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਗ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਨਾਸ਼ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਹਨੇਰੇ ਦੇ ਸਮੂਹ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਬੱਜਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਰਬਤਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਮ ਸਮੂਹ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਵੈਰਾਗ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
(91) | ਜੇ ਮਾਨਵ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਵੈਰਾਗ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਵਤੇ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵੈਰਾਗ ਮੁਕਤੀ ਰੂਪੀ ਸੁੱਖ ਦਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਵੈਰਾਗ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂਆ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਾਵਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਪ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਪ ਕਾਰਨ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਗੁਣੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਪਾਸਨਾ, ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਮੁਕਤੀ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਜੋ ਭੈੜੇ (ਰਾਗ ਦੇਵਤਾ) ਮਿੱਥਿਆ ਦਰਸ਼ਨ ਰੂਪੀ ਰਾਗ ਅਤੇ ਕਰੋਧ ਆਦਿ ਕਸ਼ਾਇ ਰੂਪੀ ਦਵੇਸ਼ ਹੈ, ਇਹਨਾਂ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਵੈਰਾਗ ਚਤੁਰ ਹੈ ਭਾਵ ਵੈਰਾਗੀ ਆਤਮਾ ਰਾਗ ਦਵੇਸ਼ ਆਦਿ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰ ਸਕਣ ਵਿਚ ਸਮਰੱਥ ਹੈ।
(92)
ਰਾਗ ਦਵੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਦਾ ਫਲ :
| ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਸੰਸਾਰ, ਸਰੀਰ, ਭੋਗਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਫਸਿਆ, ਉਸ ਇੱਛਾ ਰਹਿਤ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮੁਕਤੀ ਰੂਪੀ ਲੱਛਮੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ
ਹੈ।
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ (ਸ਼ਬਦ, ਰਸ, ਗੰਧ, ਸਪਰਸ਼, ਵਰਨ) ਆਦਿ ਜੋ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲੇ ਸੱਪ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣ ਕੇ ਮੋਹ ਤਿਆਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਅਜਿਹਾ ਜਾਣ ਕੇ ਜੋ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਬੰਧਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜਾਣ ਕੇ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਮਿਲੀ ਮਠਿਆਈ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਪਤੀ ਨੂੰ ਰਾਗ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੜੇ ਹੋਏ ਘਾਹ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਫਸਦਾ, ਉਹ ਜੀਵ ਰਾਗ ਦਵੇਸ਼ ਰਹਿਤ ਹੋ ਕੇ ਕਸ਼ਟ ਰਹਿਤ ਹੋ ਕੇ ਮੋਕਸ਼ ਰੂਪੀ ਲੱਛਮੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
(93)
ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਾਰ :
ਮਨੁੱਖ ਜੀਵਨ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ ਦਾ ਫਲ ਹੈ, ਜਿਨ ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਪੂਜਾ, ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਉਪਾਸਨਾ, ਸਭ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਆ ਕਰਨਾ, ਸੁਪਾਤਰ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕਰਨਾ, ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ, ਆਗਮ ਸੁਣਨਾ, ਇਹ ਸਭ ਮਨੁੱਖੀ ਜਨਮ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ ਦੇ ਫਲ ਹਨ, ਇਹੋ ਮਾਨਵ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ।
(94)
ਤਿੰਨ ਸਮੇਂ ਅਰਿਹੰਤ ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਕੀਰਤੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਧਨ ਤੁਸੀਂ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕਮਾਇਆ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਪਾਤਰ ਰੂਪ ਖੇਤ ਵਿਚ ਬੀਜ ਦੇਵੋ। ਫਿਰ ਮਨ ਨੂੰ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਆਦਿ ਪਾਪਾਂ ਤੋਂ ਰੋਕ ਕੇ ਠੀਕ ਰਾਹ ਤੇ ਲੈ ਆਵੋ।
ਕਾਮ, ਕਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ ਤੇ ਲੋਭ ਆਦਿ ਦੁਸ਼ਮਣ
ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰੋ। ਹਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਤੇ ਦਿਆ ਕਰੋ।
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ਜਿਤੇਂਦਰ ਭਗਵਾਨ ਰਾਹੀਂ ਆਖੇ ਆਗਮ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਉਪਰ ਆਖੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਸੰਪੂਰਨ ਕਰੋ।
ਫਿਰ ਮੋਕਸ਼ ਰੂਪੀ ਲੱਛਮੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।
(95) ਹੇ ਸ਼ਰਧਾਵਾਨ ਮਾਨਵ ! ਜੋ ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀ ਹੈ, ਸੁੱਖ ਨੂੰ ਹੱਥ ਵਿਚ ਭਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਉਸ ਵੀਰਾਗ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਕੇ ਸਾਧੂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰੋ। ਫਿਰ ਆਗਮਾਂ ਦੇ ਗੂੜ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਜਾਣੋ। ਮਿੱਥਿਆਤਵੀ (ਅਧਰਮੀ) ਦੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਤਿਆਗੋ। ਸੁਪਾਤਰ ਨੂੰ ਭੋਜਨ, ਦਵਾ, ਗਿਆਨ, ਸ਼ਾਸਤਰ ਭੈ-ਮੁਕਤੀ ਅਤੇ ਨਰਮ ਭੁਪਰਕਰਨ ਦਾਨ ਦੇਵੋ।
| ਜੋ ਹਿੰਸਾ ਆਦਿ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਚਾਰਿੱਤਰ ਦੇ ਧਾਰਕ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰੋ। ਅੰਦਰ ਸਥਿਤ ਮਿੱਥਿਆਤਵ ਅਸੰਜਮ, ਕਰੋਧ ਆਦਿ ਕਸ਼ਾਇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਕੇ ਪੰਜ ਪਰਮੇਸਟੀ ਮੰਤਰ (ਅਰਿਹੰਤ, ਸਿੱਧ, ਆਚਾਰਿਆ, ਉਪਾਧਿਆ, ਸਾਧੂ) ਦਾ ਧਿਆਨ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅੰਤਮ ਪਦਵੀ ਮੋਕਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਵੇ।
(96). ਹੇ ਤਰੁਣ ਇੱਛੁਕ ਪ੍ਰਾਣੀਓ ! ਨਿਆਂ ਵਾਲੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਚਾਰੇ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਚੰਦਰਮਾ ਛੋਟੀ ਭਾਈ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਫੈਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਮਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਣ ਰੂਪੀ ਸੰਤਾਨ ਦੀ ਗੁਣ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਿਆਂ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲਣ ਨਾਲ ਪਾਪ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਧਰਮ ਵਿਚ ਵਾਧਾ
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਨਿਆਂ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਯੋਗ ਵਸਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
(97) ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਪਾਏ ਗਹਿਣੇ ਗਹਿਣੇ ਨਹੀਂ, ਹੱਥ ਦਾ ਗਹਿਣਾ ਨਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਕਮਾਏ ਧਨ ਵਿਚੋਂ ਕੀਤਾ ਦਾਨ ਹੈ।
ਮੱਥੇ ਤੇ ਕਲਗੀ (ਗਹਿਣਾ) ਬੇਕਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਮੱਥਾ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਝੁਕ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਇਹੋ ਸੱਚਾ ਗਹਿਣਾ ਹੈ।
ਮੁੱਖ ਦਾ ਸ਼ਿਗਾਰ ਪਾਨ ਨਹੀਂ। ਮੁੱਖ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ ਹੈ, ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ ਮੁੱਖ ਦਾ ਗਹਿਣਾ ਹੈ।
ਕੰਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਕੁੰਡਲ ਨਹੀਂ। ਕੰਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦਾ ਸੁਣਨਾ ਹੈ। ਛਾਤੀ ਦਾ ਹਾਰ ਗਲੇ ਦਾ ਗਹਿਣਾ ਨਹੀਂ। ਛਾਤੀ ਦਾ ਹਾਰ ਕਪਟ ਰਹਿਤ ਬੁੱਧੀ ਹੈ। ਬਾਂਹ ਦਾ ਗਹਿਣਾ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਨਹੀਂ, ਦੋਵੇਂ ਬਾਹਾਂ ਦਾ ਗਹਿਣਾ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਕਰਮ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਉਣਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਪਹਿਨੇ ਬਾਜੂਬੰਦ ਹਨ।
(98) . | ਹੇ ਤਰਨਹਾਰ ਗਿਆਨੀ ਪੁਰਸ਼ੋ ! ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਜੰਗਲ ਤੋਂ ਪਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਮੋਕਸ਼ ਨਗਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਰੂਪੀ ਦਰਖ਼ਤ ਤੇ ਨਿਵਾਸ ਨਾ ਕਰੋ। ਇਸ ਦਰਖ਼ਤ ਦੀ ਛਾਂ ਮੋਹ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਇੱਕ ਪੈਰ ਵਾਲਾ ਰਸਤਾ ਚੱਲਣ ਵਿਚ ਅਸਮਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਇੱਕ ਇੰਦਰੀਆਂ ਜੂਨ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
(99)
ਗ੍ਰੰਥ ਅਤੇ
ਥਕਾਰ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ :
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ਜਿਵੇਂ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਤੇ ਸੂਰਜ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹਨੇਰੇ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਚਿੱਕੜ ਨੂੰ ਸੁਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੰਦੂਰ ਪ੍ਰਕਰਣ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਦਿਨ ਰਾਤ ਪੜ੍ਹਨ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਿੱਥਿਆਤਵ ਅਤੇ ਅਗਿਆਨ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਦਾ ਪੱਕਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਕੇ, ਸਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ, ਸਮਿਅਕ ਗਿਆਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਚਾਰਿੱਤਰ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਪ ਰੂਪੀ ਚਿੱਕੜ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। (100) ਉਸ ਆਚਾਰਿਆ ਸੋਮਪ੍ਰਭਵ ਦੇਵ ਨਾਉਂ ਦੇ ਮੁਨੀਰਾਜ, ਜੋ ਅਜਿੱਤ ਦੇਵ ਆਚਾਰਿਆ ਦੀ ਧਰਮ ਗੱਦੀ ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ। ਇਸ ਸੁਕਤ ਮੁਕਤਾਵਲੀ ਥ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸਿੱਪੀ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮੋਤੀ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। | ਉਹ ਆਚਾਰਿਆ ਵਿਜੇ ਸਿੰਘ ਆਚਾਰਿਆ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਭੋਰੇ ਦੀ ਤਰਾਂ ਸਨ ਅਰਥਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਕਰਦੇ ਸਨ।