Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
a
FERREEEEEEEEEEEEEEEEEEEEENA
श्रीमद् बुद्धिसागरसूरि ग्रंथमाला ग्रंथांक १०३-१०४ में श्रीमद् देवचंद्रजी विस्तृत जीवनचरित्र
तथा देवविलास. (निर्वाणराम)
प्रेरक अने संशोधक योगनिष्ट श्रीमद् बुद्धिसागर सूरिश्वरजी.
चरित्र लेखक मणीलाल मोहनलाल पादराकर.
- रास लेखक श्रीमद् देवचंद्रजी शिष्य श्री कवियण.
छपावी प्रसिद्ध करनार
श्री अध्यात्म ज्ञान प्रसारक मंडल. हा. वकील मोहनलाल हीमचंद-पादरा.
adiDSEkageaaaaaaaaaaDREAM
अमदावाद-शाहपुर नवीपोळमां आवेला श्री प्रजाहितार्थ
मुद्रालयमां पटेल सोमाभाइ दलपतरामे छाप्युः
प्रथमावृत्ति संवत १९८२ प्रत १००० सने १९९६
किमत रु. ०-१२-० 长长长长长长长长长长长长长长长长
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નિવેદન.
શ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરિ ગ્રંથમાળા ગ્રંથાંક ૧૦૩-૪ તરીકે આ ગ્રંથ જ્ઞાનરસીક સજજનેના કરકમળમાં મુકતા આનંદ થાય છે.
સદ્દગત્ આચાર્ય મહારાજ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગર સૂરિશ્વરજી જેઓને અધ્યાત્મજ્ઞાનરસીક પંડિતપ્રવર શ્રીમદ્ દેવચંદજી મહારાજ પ્રત્યે ઘણે આદરભાવ હતે તેમની ખાસ પ્રેરણું અને જાતી પરિશ્રમથી અનેક સ્થળોએ શોધખોળ કરાવી શ્રી અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મંડળ દ્વારા જ્ઞાનમસ્ત ન નિક્ષેપસુજાણ કવિવર શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજના બનાવેલા મળી આવે તેટલા તમામ ગ્રંથ મેળવી એકત્ર સંચય કરી શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી ભાગ ૧-૨ એ નામથી દળદાર ગ્રંથે બહાર પડેલા છે.
પરંતુ તે વખતે તેમના જીવનચરિત્ર માટે ઘણી શોધ ખેળ કરાવવા છતાં તે મળી શકયું નહતું છતાંયે શોધળતે ચાલુજ હતી. દરમ્યાન સં. ૧૯૮૦માં સુરત ખાતે શ્રી જૈન સાહિત્ય પરિષદ્ ભરાઈ તેના કાર્યના પરિણામે સદ્દગુરૂ મહારાજે મંડળના વ્યવસ્થાપકને જૈન ધર્મનાં છપાયેલાં મળી શકતાં પુસ્તકોની વ્રત નામાવલી પુસ્તક રૂપે પ્રકટ થાય એવી પ્રેરણા કરવાથી તે કામ માટે મંડળ તરફથી જુદા જુદા જ્ઞાન ભંડારેમાં શેધાળ ને લીસ્ટ કરવા રા૦ વકીલ વર્ધમાન સ્વરૂપચંદને મેકલવામાં આવ્યા તે પ્રસંગે પ્રવર્તકશ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજના વડોદરાના જ્ઞાન ભંડારમાંથી દેવવિલાસ (શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી નિર્વાણ રાસ) ની એક સુંદર પ્રત મળી આવી. જે દેવવિલાસ એ નામથી આ ગ્રંથમાં દાખલ કરવામાં આવી છે. શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી મહારાજના એક શિષ્ય જેમણે પોતાનું નામ ન આપતાં “કવિયણ” એ સંજ્ઞાથી તે રાસ લખેલ છે જે ઘણે સુંદર જણાય છે.
આ પ્રતિ પ્રકટ કરવા આપવા બદલ પ્રવર્તકજી મહારાજને આ સ્થળે ઉપકાર માનીએ છીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉક્ત રાસ ઉપરથી ગુજરાતી મેં વિક્સ જીવનચારત્ર લખાય તે તે જનસમાજને વિશેષ ઉપચે થાય એવા હેતુથી ગુરૂ મહારાજે પાદરાના રા. મણીલાલ. મેાહનલાલ. પાદરાકરને તે રાસ પરથી વિસ્તૃત જીવનચરિત્ર લખવા પ્રેરણા કરી. તે ઉપરથી તેમણે પેથાપુર મુકામે ગુરૂશ્રી પાસે રહી ગુર ભાષામાં શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજનું વિસ્તૃત જીવનચરિત્ર લખ્યું જે સમાજને ઉપયેગી થશે એમ આશા છે.
આ જીવનચરિત્ર લખતાં પહેલાં ભાવનગર ખાતે ભરાયલી ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષમાં વાંચવા સારૂ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી અને તેમનું ગુજરસાહિત્ય નામે એક વિગતવાર નિબધ રા. પાદરાકરે સ ૧૯૮૦ માં તૈયાર કરેલા જે અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મંડળ તરફથી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલ છે. તેમાં શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજનું ટુંક જીવનચરિત્ર દાખલ કરવામાં આવેલુ પરંતુ આ વિસ્તૃત જીવનચરિત્રમાં મળી આવેલી તમામ હકીકત દાખલ કરવામાં આવેલી હોવાથી ઘણુ સારૂં અજવાળું શ્રીમના જીવનપર પડશે.
શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજના સમયમાં ફ્રટાની પ્રવૃત્તિ ન હાવાથી તેઓશ્રીના ફાટે ( ચિત્રપટ ) મળી ન શકે એ સ્વાભાવીક હાવાથી તેમના હસ્તાક્ષરની શેષ ખાળ ચલાવતાં સુરત શ્રીમદ્ મેહનલાલજી મહારાજના ભંડારમાંથી શ્રીસંયા ોરિલીસૂત્ર નામની શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજના હાથે લખેલી એક પ્રત મળી આવતાં તેના ફાટા લેવરાવી આ ગ્રંથમાં દાખલ કરવાની અનુકુળતા પ્રાપ્ત થઇ છે જે જ્ઞાનરસીકાને આનંદ દાયક થઈ પડશે.
આ ગ્રંથની પ્રસ્તાવના લખવા શ્રીયુત્ માહનલાલ લિચંદ દેશાઇ મી. એ. એલ. એલ. મી. કે જેઓ શેષ ખાળ માટે ઉમંગી, જૈન સાહિત્યના ઉપાસક તેમજ શ્રીમદ્ દેવચ`દ્રજી મહારાજ સંબધી સારા જાણકાર છે તેને વિનતી કરતાં તે
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
'
'
તેઓએ સાપ સ્વિકારી પોતાને વકીલાતના ધંધાની, જૈન કેન્સ્ક રન્સ, તેને અંગે ચાલતા · જૈનયુગ ” માસિકના તંત્રી તરીકેની તથા અન્ય અનેક પ્રવૃત્તિઓ છતાં વખત કાઢી ઘણા પરિશ્રમ પૂર્ણાંક વિસ્તૃત પ્રસ્તાવના (વક્તવ્ય ) લખી આપેલ છે જેથી શ્રીમના સંબધમાં તેમજ આ ગ્રંથના ઉપયેગીપણામાં સંગીન વધારા થવા પામ્યા છે તે માટે મંડળ તેમનુ રૂણી છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ મંડળના મૂખ્ય પ્રણેતા તથા પરમેાપકારક, આ ગ્રંથના મૂખ્ય પ્રેરક ચેાગનિષ્ઠાધ્યાત્મજ્ઞાનદિવાકર સદ્ગુરૂ મહારાજ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી મહારાજ કે જેઓશ્રીની પ્રેરણાથીજ આ ગ્રંથ પ્રકટ થવા પામ્યા છે તેઓશ્રીના અત્યંત ભક્તિભાવે ઉપકાર માનવામાં આવે છે.
આ ગ્રંથ છપાવવામાં પેથાપુર નિવાસી સુશ્રાવિકા માઇ સીતા ખાઇએ રૂ ૫૦૦) ની ઉદાર મદદ આવી છે તે માટે મંડળ તેમના ઉપકાર માને છે અને તેમનું અનુકરાય ટુક જીવનચરિત્ર આ ગ્રંથમાં દાખલ કરવાનું યેાગ્ય વિચારે છે.
આ ગ્રંથની પડતર કિંમત વધારે આવવા છતાં મડળના હંમેશના નિયમ પ્રમાણે તેની કિ`મત પડતરથીએ આછી એટલે માત્ર બાર આના.. રાખવામાં આવી છે કે જેથી તમામ વર્ગના મનુષ્યેા તેના મહેાળા પ્રમાણમાં લાભ લઇ શકે.
પાદરા માગશર વદ ૧૦
સં. ૧૯૮૨
છેવટે આવાં જીવનચારત્રા રાસે જીજ્ઞાસુ મનુષ્યેાને ઉત્તમ આત્મિક લાભ દાતા અને છે તેમ આ ગ્રંથ પણ થાઓ એવું ઇચ્છીએ છીએ ૩ શાંતિ શાંતિ શાંતિ.
સદગુરૂ ચરણાપાસક વકીલ માહુનલાલ હીમ શ્રી અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્ર૦ મ૰ તરફથી.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ ગ્રંથના દ્રવ્યસહાયક
માઇ સીતાબાઈની જીવન નાંધ.
જ્ઞાનીઆએ જ્ઞાનને સર્વ કરતાં અધિક મહત્વ આપ્યું છે, કારણુ જ્ઞાનજ માનવને આ ભવ અને પર ભવમાં તારવા શક્તિવાન થઇ શકે છે, અને જ્ઞાન પર રૂચિ પણ ઉચ્ચ જીવાત્માનેજ થાય છે.
પેથાપુરના વતની અને પુના શહેરમાં લાંખા વખતથી રહેતા જવેરી મેાતીચંદ ભગવાનદાસનાં સુપુત્રી એન સીતામાઈ જે ગામ પેથાપુરના વતની અને શહેર આર્કાલા નિવાસી સદ્ગત શેઠ. ચુનીલાલ ડોસલચંદનાં ધર્મપત્નિ થાય છે એમણે પેાતાની લિલ્મના સદુપયોગ ટુક સમયમાં ધર્માંમાગે ઘણા સારા કરી અન્ય શ્રાવીકા મહેનેાને દાખલે લેવા જેવા પ્રસંશાપાત્ર ડા આપેલ હોવાથી, તેમજ આ ગ્રંથમાં પેાતાના સદ્ગત્ પતિના સ્મરણાર્થે રૂ. ૫૦૦) ની મદદ આપી જ્ઞાનની સેવા ભક્તિને બહુમાન કર્યું હાવાથી આ ગ્રંથમાં તેમને ટુક પરિચય આપ્યું છે.
મહીકાંઠા એજંસીના પેથાપુર ગામમાં જૈનશ્વેતાંબર વીસા પારવાડના જથ્થા મુળથીજ વધારે છે. એમાં એ ભાગ છે. એક શ્રી સાગરગચ્છ તથા એક શ્રી વિમલગચ્છ. એ અને વિભાગ પ્રથમ ઘણા વર્ષોં ઉપર એકત્ર ભેગા એકજ સ્થલમાં બેસી ધમ સાધન કરતા હતા પણ કેટલાક વર્ષથી એ બંને વિભાગ જૂદે દે સ્થળે બેસી ધમ સાધન કરે છે. અસલમાં પેથાપુરના સમગ્ર વીસા પારવાડ જૈન શ્રી પુરૂષો માટે એલાયદાં સ્થાન ધમક્રિયા માટે હતાં. લગભગ પચાસ વર્ષ ઉપર વિશેષ સડ માટે શ્રીસાગરગચ્છના મોટા જથાએ પ્રાતઃ સ્મરણીય શ્રીમદ્ નેમસાગરજી મહારાજના વખતમાં ધર્મક્રિયા કરવા માટે એક નવિન મકાન બંધાવ્યુ જે હાલ પણ શ્રી સાગરગચ્છ ધમશાળા
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તરીકે મજૂદ છે. તે મકાન હાલમાં શ્રી સાગરગથ્વીય સ્ત્રીઓની ધમ ક્રિયાઓ માટે વપરાય છે.
બાઈ સીતાબાઈના મહુંમ પતિ શેઠ ચુનીલાલ ડેસલચંદ પેથાપુરના વતની હેઈ વરાડ જીલ્લાના આકોલા શહેરમાં વ્યાપારાર્થે જઈ વસેલા અને પોતાની બાહેશથી સારી સંપત્તિ પ્રાપ્ત કરી સં. ૧૯૭૭ ના ચિતર શુદ ૫ ના રોજ આકેલામાંજ સ્વર્ગ વાસી થયા.
પેથાપુરમાં પ્રથમ સાગરગચ્છમાં સાધુ મુનિરાજેનાં અલ્પ ચાતુર્માસને લીધે એકજ ઉપાશ્રયમાં એટલે ધર્મશાલામાં જુદા જુદા ઓરડાઓમાં ધર્મસાધન માટે શ્રાવકે તેમજ શ્રાવકાઓ બેસતાં ને અલગ અલગ બારણુઓ હવાથી અડચણ પડતી નહોતી.
સાગરગચ્છ શિરામણ પ્રાતઃસ્મરણિય આચાર્ય મહારાજ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી સૂરિશ્વરનું આવાગમન પેથાપુરમાં થવા લાગ્યું અને પેથાપુરના શ્રી સમગ્ર જૈન સંઘ તરફથી શ્રી સાગરગ૭ના ખર્ચે તેઓશ્રીને ૧૭૦ માં આચાર્ય પદથી વિભૂષીત કરવામાં આવ્યા અને સાગરગચ્છના જુના ઉપાશ્રયમાં જ તેમણે પહેલ વહેલું ચોમાસુ પેથાપુરમાં કર્યું. આથી સાધ્વીજીઓએ પેથાપુરના ગૃહસ્થોના જુદા ખાલી મકાનમાં ચેમાસુ કર્યું. અને સં. ૧૯૭૩ માં પણ સાધુ સાધ્વીઓના ચાતુર્માસ માટે આવીજ અડચણ પડી.
આચાર્ય મહારાજના ચોમાસા દરમીયાન જુને ઉપાશ્રય એટલે ધર્મશાલા સાધુ વા સાથ્વીના ચોમાસા માટે અનુકુળ ન હેવાથી અડચણ પડવા લાગી. અને સાગરમચ્છનો વિચાર બીજે એક નવિન ઉપાશ્રય બંધાવવાને થયે અને ઉપાશ્રયની બાજુની દેરાસરની બે એરીઓ વેચાણ રાખી.
આ માટે વિમલગ છે વાંધે લેવાથી કેર્ટોમાં કેસ ચાલ્યા પણ છેવટે ૧૯૭૭ માં અંદર અંદર સમાધાન થઈ તે જગ્યાએ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એક વિશાળ મનહર ઉપાશ્રય ૧૯૭૮ માં શરૂ કરી ૧૯૭૯ માં પૂર્ણ કર્યો. આમ થવાથી આ નવિન ઉપાશ્રય પુરૂષ વર્ગ માટે તેમજ જુનો સ્ત્રી વર્ગ માટે વપરાય છે.
આ નવિન ઉપાશ્રયમાંજ સૂરિશ્વરજી શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી મહારાજે સં. ૧૯૮૦ નું પિતાનું અંતિમ ચાતુર્માસ કર્યું હતું.
આ ઉપાશ્રય માટે ઘણું ખર્ચ થવા સંભવ હેઈને સુકાવિકા સીતાબાઈને સાગરગ છે તે બંધાવી આપવા વિનંતી કરતાં તેમણે તે સહર્ષ સ્વિકારી જણાવ્યું જે “મારૂ સદ્દભાગ્ય કે મારી લક્ષમીને સદુપગ થશે” આમ જણાવીને વિશાલ સુંદર ઉપાશ્રય પિતાના પતિની આજ્ઞાનુસાર સાગરગચ્છની જમીન પર બંધાવી સાગરગચ્છને માટે ધર્મ ક્રિયા કરવા સાગરગચ્છને અર્પણ કર્યો.
આવી ઉદારવૃત્તિવાળાં સુશ્રાવિકા સીતાબાઈએ પિતાના પતિના સ્વર્ગગમન બાદ પણ અનેક સુકા નીચે પ્રમાણે કર્યો છે.
૧ પિતાના પતિના સ્વર્ગગમન બાદ શહેર આકેલાથી પિથાપુર આવીને વિશાપરવાડ સમસ્ત જ્ઞાતીમાં પીતલની નળીઓનું ૧૯૭૮માં લ્હાણું કરીને રૂ. ૩૦૦૦) આશરે ખર્યા હતા. ( ૨ પિતાના પતિ પાછળ ખળાને વરે એટલે બહેલી નાત કરી રૂ. ૧૫૦૦) આશરે ખર્ચા હતા.
૩ સં ૧૯૭૯ માં શ્રી (શત્રુંજય ) પાલીતાણાના સંઘ સ્પેશીયલ ટ્રેઈન માર્ફતે (પિતાના માથે જવા આવવાને ખર્ચ રાખી) પેથાપુર ( સ્ટેશન રાંધેજા થઈ) થી કાઢી આશરે રૂ. ૨૦૦૦૦) ખર્ચો હતા.
૪ હાલને સાગરગચ્છને નવિન ઉપાશ્રય રૂ. ૨૦૦૦૦) ખચ બંધાવ્યું.
૫ આ ઉપાશ્રયના વાસ્તુ મુહુર્તમાં ૧૯૭૯ માં શાંતિસ્નાત્ર ભણાવી આશરે રૂ. ૨૦૦૦) ખર્ચા હતા.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ત્સવ શાંતિસ્નાત્ર
ખર્ચ્યા હતા.
.
૬ પાલીતાણાના સંઘ પેથાપુર લાવ્યા પછી અઠ્ઠાઈ મહે નવકારશી કરી આશરે રૂ. ૩૦૦૦)
www.kobatirth.org
છ પેથાપુરમાં સાગરગચ્છ માટે સીતામાઇવાડી ( જમીન ખરીદી તે પર) બંધાવી આપી આશરે રૂ. ૫૫૦૦) ખર્ચ્યા હતા.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૮ ૧૯૭૯ થી અદ્યાપ સુધી દરવર્ષે એ વખત આંખેલની આળીએ કરાવે છે જેમાં પ્રતિ વર્ષે આશરે રૂ. ૨૫૦ ખર્ચે છે.
૯ સ. ૧૯૮૧ માં શહેર આર્કાલામાં નવપદની આરાધનાનુ નવ છેાડનું ઉજમણું કરી જ્ઞાનારાધન કરેલું તથા પેથાપુરથી પેાતાના ખર્ચે ઘણાં માણસાને તેડાવેલાં આમાં રૂ. ૧૭૦૦૦) ખર્ચે લા.
૧૦ આજ પ્રસ`ગે શ્રી પાલીતાણા જૈનગુરૂકુલને રૂ. ૧૦૦૦) આપેલા.
૧૧ આ ગ્રંથ પ્રકાશનમાં રૂ. ૫૦૦) આપ્યા છે.
૧૨ આકાલામાં રૂ. ૨૨૦૦) ખરચી દેરાસરમાં ચાંદીના મડપ કરાવ્યેા છે.
૧૩ આકાલામાં જૈન પાઠશાલાને માટે રૂ. ૧૫૦૦) ખેંચી હાલ મધાવી આપ્યા છે.
હાલ અમદાવાદ
યંગાળનીશાની ખડકી.
આ રીતે સુશ્રાવીકા સીતામાઈએ ટુંક સમયમાં ધમ કા ર્ચામાં તથા શુભ કાર્યમાં પેાતાની લક્ષ્મીના સદુપયેગકરી અન્ય સુશ્રાવીકા ખાઇને માટે સારા દાખલેો બેસાડયા છે. આશા છે કે અન્ય શ્રાવક શ્રાવીકાએ તેમના દાખલા લઈ શુભ કઢાયમાં પ્રવૃતી કરશે.
}
શ્રી સથ સેવક
વકીલ. નગીનદાસ સાંકલચ (સાગરગીય ) પેથાપુરવાળા
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्री अध्यात्मज्ञानप्रसारक मंडळ तरफथी श्रीमद् बुद्धिसागरसूरिजी ग्रन्थमाळामां प्रगट थयेला ग्रन्थो.
ग्रन्थाक
१ अध्यात्म व्याख्यानमाळा. २ भजनसंग्रह भाग २ जो.
३ भजनसंग्रह भाग ३ जो.
४ समाधिशतकम्.
५ अनुभवपच्चिशी. ६ आत्मप्रदीप.
७ भजनसंग्रह भाग ४ थो.
८ परमात्मदर्शन. ९ परमात्मज्योति * १० तत्त्वबिंदु.
* ११ गुणानुराग ( आवृत्ति बीजी ) * १२ - १३ भजनसंग्रह भाग ५ मो तथा ज्ञानदीपिका.
* १४ तीर्थयात्रानुं विमान (आ० बीजी)
* १५ अध्यात्मभजनसंग्रह
* १६ गुरुबोध, आ० २
* १७ तत्वज्ञानदीपिका
* २२ वचनामृत. २३ योगदीपक.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२४ जैन ऐतिहासिक रासमाळा.
पृष्ट
२०६
३३६
२२५
६१२
२४८
३१५
३०४
४००
५००
२३०
२४
१००
६४
१९०
* १८ गहूंळीसंग्रह भा. १
११२
* १९-२० श्रावकधर्मस्वरूप भाग १ - २ ४०-४०
* २१ भजनपदसंग्रह भाग ६ हो.
२९०
१२४
२०८
८३०
३०८
३०८
For Private And Personal Use Only
किंमत.
-४
<10
०-८-०
०-८-०
०-८
०-८-०
० -८-०
०-८-०
०.१२.०
०-११.०
०-४-०
०-१-०
०६-०
०-२-०
०-६-०
0-6
०-६-०
०-३-०
०-१-०
०- १२-०
०-१४.०
०.१४-०
१-०-०
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
* २५ आनन्दघनपद (१०८) संग्रह, * २६ अध्यात्मशान्ति (आवृति बोजी) २७ काव्यसंग्रह भाग ७ मो.
* २८ जैनधर्मनी प्राचीन अने अर्वाचीन * २९ कुमारपाल ( हिंदी )
* ३० थी ३४ सुखसागर गुरुगीता. ** ३५ षद्रव्यविचार.
४६-४७ धार्मिक गद्यसंग्रह तथा
सदुपदेश भाग १ लो.
४८ भजनसंग्रह भा. ८
* ÷३६ विजापुरवृत्तांत.
x ३७ साबरमती गुणशिक्षण काव्य. ३८ प्रतिज्ञापालन,
* ३९ - ४०-४१ जैनगच्छमतमबंध, संघप्रगति, जैनगीता. ३०४
४२ जैनधातुप्रतिमा लेखसंग्रह भा. १ ४३ मित्रमैत्री. * ४४ शिष्योपनिषद्. ४५ जैनोपनिषद्
* ४९ श्रीमद् देवचंद्र भा. १ x ५० कर्मयोग.
* ५१ आत्मतत्त्वदर्शन.
÷५२ भारतसहकारशिक्षण काव्य. ** ५३ श्रीमद् देवचंद्र भा. २ ५४ गर्छुकी संग्रह भा. २ ** ५५ कर्मप्रकृतिटीकाभाषांतर. ५६ गुरुगीत गुहळीसंग्रह.
८०८
१३२ १६६
स्थिति ९६
२८७
३००
२४०
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
९०
१९२
११०
१७०
• ४८
४८
९७६
९७६
१०२८
१०१२
११२
१६८
१२००
१३०
८००
१९०
For Private And Personal Use Only
२-०-०
०-३-०
०-८-०
०-२-०
०-६-०
0-8-0
0-8-0
०-४-०
०-६-०
०-५-०
१-०-०
१-०-०
०-८-०
०-२-०
०-२-०
३-०-०
३-०-०
२-०-०
३-०-०
०-१०-०
०.१०.०
३-८-०
०-४-०
३-०-०
०.१२-०
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
०-६-० ०-४-० १-०-० १-८-० १-०-० १-८-० १-०-०
५७६
५७.५८ आंगमसार अने अध्यात्मगीता. ४७० ५९ देववंदन स्तुति स्तवन संग्रह. १७६ ६० पूजासंग्रह भा. १ लो. ६१ भजनपदसंग्रह भा. ९ ६२ भजनपदसंग्रह भा. १० ६३ पत्रसदुपदेश भा. २ ६४ धातुप्रतिमालेख संग्रह भाग २ १८० ६५ जैनदृष्टिए ईशावास्योपनिषद् भावार्थविवेचन.
३६० ६६ पूजासंग्रह भाग १-२ ४१५ ६७ स्नात्रपूजा. ६८ श्रीमद् देवचंद्रजी अने तेमनुं जीवनचरित्र. ६९-७२ शुद्धोपयोग वि. संस्कृत ग्रथ ४ १८० ७३-७७ सघकर्तव्य वि. संस्कृत ग्रंथ ५१६८ ७८ लाला लाजपतराय अने जैनधर्म. १०० ७९ चिन्तामणि
१२० ८०-८१ जैनधर्म अने ख्रिस्ति धर्मनो
मुकाबलो तथा जैनस्त्रिस्ति संवाद २२० ८२ सत्यस्वरूप. ८३ ध्यानविचार. ६४ आत्मशक्तिप्रकाश.
१४० .८५ सांवत्सरिक क्षमापना. ८६ आत्मदर्शन ( मणीचंद्रजीकृत
सज्जायो) नुं विवेचन. १५० ८७ जैनधार्मिक शंकासमाधान. ८८ कन्याविक्रय निषेध
२०० ८९ आत्मशिक्षा भावनाप्रकाश. ९० आत्मप्रकाश. ९१ शोक विनाशक ग्रंथ
१-०-० २-०-० ०-२-० ०-४-० ०-१२-० ०-१२-० ०-४-० ०-४-०
२००
१-०-० ०-६-० ०-८-० ०-४-० ०-३-०
०-४-० ०-२-० ०-६-०
११५
१-८-०
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
१२५
·
९२ तवविचार ९३-९७ अध्यात्मगीता वि. संस्कृत ग्रंथ. २०५ ९८ जैनसूत्रमां मूर्तिपूजा. ९९ श्री यशोविजयजी निबंध.
९६
१०० भजनपद संग्रह भाग ११ १०१
भाग १ आ. ४थी
77
१०२ गुजरात बृहद विजापुर वृत्तांत
१०३ -४ श्रीमद देवचंद्रजी विस्तृतजीवन चरित्र तथा देवविकास
१०५ मुद्रितजैन श्वे. ग्रंथगाइड १०६ कक्कावली - सुबोध
१०७ स्तवन संग्रह ( देववंदन सहित ) १०८ पत्र सदुपदेश भाग ३
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२१०
२२०
૨૦૦
For Private And Personal Use Only
०-६-०
१-०-०
०-३-०
०–६–०
०-१२-०
01110
* आ निशानीवाला ग्रंथी शिलकमां नथी.
x आ ग्रंथो ब्रीटीश केळवणी खाताए मंजुर करेला छे. ÷ आ ग्रंथो श्रीमंत गायकवाड सरकारना केळवणीखाताए मंजुर करेला छे.
ग्रंथो मळवानां ठेकाणां
१ वकील मोहनलाल हीमचंद - पादरा (गुजरात ) २ शा. आत्माराम खेमचंद - साणंद.
३ शा. नगीनदास रायचंद जाखरीया - महेसाणा ४ शा. चंदुलाल गोकळभाइ-विजापुर
५ शा. रतीलाल केशवलाल - प्रांतिज ६ श्री बुद्धिसागरसूरि जैनसमाज - पेथापुर ७ शां. मोहनलाल नगनिदास भांखरीया१९२ - ९४ बजार गेट, कोट, मुंबाई.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥श्रीरागातिविहरमाशा तेमाल सर्व सिनेमाहउतम पत्र विधायादारयान मानार्थ १५७रक उपाध्याय नमस्कार सामानमस्कार
नमस्कार व समदार
स्कार संपदा
यनमः
एनमः॥नमीरिता मसिनो आदरी आए। निमोनदा
सदा नमस्का काडीदीप सर्वसाधनेमा दश्व यूपंच परमेष्टि ने नमस्कार के दबु सर्वपापनदिनाच करएदार सर्वमंगल कमोदि एक लोकमेवि नमसका बें
सपाह
के. सबदा
समुदाप
याएगा। नमो लोए सहसा सोयेवमुकारो। सावला सरणी || मंगला गंद
पद- लघुक्ष
सर्व चर] 4
ममगलीक एकाएलादमगली कमोक्ष पा पायें मासंप
दा
मधेसि यदमंद व मंगल शासयदामायणाला शुरु सर्वक्षर
श्रीमद्देव चंद्रजी महाराजना हस्ताक्षर.
सपदाह
गुरु
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
इतिश्री संथारा पोरिसी सूत्र संपूर्ण ॥ श्रीबृहत् खरतर गच्छे पातिश्या अकवर स्याह
प्रतिबोधिक सवाइ युग प्रधान श्री भट्टारक श्री १०९ श्री जिनचंद्र सूरिशाखायां महो
For Private And Personal Use Only
पाध्याय श्री १०५ श्रीराजसारजी तत्सीष्य महोपाध्याय श्रीज्ञान धर्मजी ततशिष्य उपाध्याय
www.kobatirth.org
श्री दीपचंद्र गणि ततशिष्य पंडित प्रवर देवचंद्र गणि लिपी कृतं ॥ बाईरूप कुयर पठनार्थ
सभं भवतु ॥
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Krishna Art Works, Vithaldas Road, Bombay 2.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વક્તવ્ય અધ્યાત્મરસિક પડિત દેવચંદ્રજી.
“ અનુક્રમે સયમ સ્પર્શતાજી, પામ્યા ક્ષયિક ભાવ ૨ સંયમશ્રેણી ફુલડે, પૂજું પદ નિષ્પાવ ક્ સંયમ શ્રેણીની સ્વાધ્યાય
( આત્માની અભેદ ચિ'તારૂપ ) સ’ચમના એક પછી એક ક્રમને અનુભવીને ક્ષાયકભાવ ( જપરિણતિના ત્યાગ ) ને પાસેઢા એવા જે શ્રી સિદ્ધા પુત્ર, તેના નિર્મળ ચરણકમળને સચમશ્રેણિરૂપ કુલથી પૂજું છું, ”
આ અતિશય ગંભીર વચના છે. તે દ્વારા, શ્રીમન્ મહાવીર પ્રભુનું સ્મરણ કરી, શ્રી વીરના એક સુપુત્રનું સ્મરણ-ગુણેાકીત્તનચરિત્રાલેખન થાડુ થોડુ· મારી અધૂરી વાણીમાં કરવા પ્રવૃત્ત થાઉં છું. ૧. દેવચંદ્રજીના જીવનના ઇતિહાસ અલબ્ધ હતા, પણ હમણાં એક ‘ કવિયણુ ” ના તેમના સ્વર્ગવાસ પછી તેર વષે
>
૧—દેવચંદ્રજીનું સંક્ષિપ્ત જીવન લખવાનું ભાગ્ય મને રા. રા, મેહુ નલાલ હીમચંદ વકીલે તેમના આગમસાર-આગમસારાદ્વાર એ નામને ગ્રંથ તેમના તરથી જીંદા ને એક નાની ચોપડીના આકારે છપાંતેા હતેા તેમાં મૂકવા પ્રેરણા કરેલી ત્યારે થયું હતું. તેને આજે ૧૫ વર્ષ થઈ ગયાં. તે વખતે જીજ હકીકત મળી તે પરથી લખેલું ટુક્ર જીવન તેમાં તેમજ જૈન શ્વે. કૉન્ફરન્સ હેર્રેડમાં તેમજ, જૈન કાવ્યદેહન ( શ. મનસુખલાલ રવજી પ્રકાશિત) માં પ્રકટ થયું છે. ત્યારથી તે અત્યાર સુધીમાં શ્રી અ. ધ્યાત્મ જ્ઞાનપ્રસારક મંડળ તરફથી તેમના સર્વાં ગ્રંથા એ ભાગમાં શ્રીમદ્ દેવચંદ્ર ' એ નામથી પ્રકટ થયા છે અને હમણુાં આ સાથેજ ટ્રેનવિલાસ ’ એ નામના ાસ પ્રકટ થયા છે તે સર્વ પરથી, તેમના સંબંધી ભ્રૂણું જાણુવાનું મળે છે. તેમાંથી અહી જરા વિસ્તારથી જણાવવાનું સુભાગ્ય ફરીથી ઉક્ત રા. મોહનલાલ હીમચંદ વકીલ પાદરાવાળાની પુનઃ પ્રેરણાથી મને પ્રાપ્ત થાય છે. આમાં શ્રીમદ્ દેવચંદ્રના અંતે ભાગાના સ્થળે સ્થળે ઉલ્લેખ આપેલ છે, તેમાં પહેલા ભાગને ૧ તે ખીજા ભાગને ૨ એમ જણાવી પછી આડી લીટી દોરી તે તેના પુષ્ઠની સંખ્યા જણુાવી છે.
.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
II
( સ. ૧૮૨૫ આશે। શુદ ૮ રવિવાર ) રચેલા · દેવવિલાસસસ ’ પ્રાપ્ત થતાં તેમાંથી મળતી ટુંક હકીકત લઈ લઈ એ.
૨. “ મથલ—મારવાડના વીકાનેર પાસેના એક ગામમાં એસવાલ વશીય લૂણી ગાત્રના શાહ તુલસીદાસજી વસતા હતા. તેને ધનબાઈ નામની ભાર્યો હતી. ઉપાધ્યાય રાજસાગર આવતાં તેણીએ જણાવ્યું કે પેાતાને જો પુત્ર થશે તે તે ગુરૂને ભાવપૂર્વક વહેારાવશે. ધનબાઈને ગર્ભ વધતા ચાલ્યા, અને શુભ સ્વપ્ના આવવા લાગ્યાં. ત્યાં ખરતરગચ્છના આચાય શ્રી રજિનચંદ્રસૂરિ વિહાર કરતાં કરતાં તે ગામે આવી ચડ્યા, ને તેમને આ નૃપતિએ સ્વપ્ના જણાવ્યાં, તે પરથી તેમણે સ્વપ્નશાસ્ત્રાધારે જણાવ્યુ કે પુત્ર એક મહાન્ થશે, કાંતા તે છત્રપતિ થશે અને કાંતા પત્રપતિ થશે-દીક્ષા-સંન્યાસ લેશે. સૂરિજી ગયા પછી સ. ૧૭૪૬માં પુત્ર
૨-દેવચંદ્રજી પાતાને યુગપ્રધાન ખરતર ગુચ્છાચા` જિનચંદ્રસૂરિની પરંપરા શાખામાં થયેલ જગાવે છે. ( જુએ વિચારસાર પ્રશસ્ત ) અને તે જિનચંદ્રજી કે જેમણે બાદશાહ અક્ષરને પ્રતિખાધેલ, અને તે અકબર પાસેથીજ ‘ યુગપ્રધાન ’ એ નામનું ખિજ્ઞ મેળવેલું. તેઓના જન્મ સ ૧૫૯૫, દીક્ષા સ. ૧૬૦૪, સૂરિપદ સ. ૧૬૧૨, સ્વર્ગવાસ સ. ૧૯૨૮માં થયેા હતા તેથી તે ૧૭૪૬ માં દેવચંદ્રજીના જન્મ પહેલાં છ વર્ષે સ્વસ્થ થયેલા. એ કારણે જે જિનચંદ્રસૂરિએ દેવચંદ્રની માતાનાં સ્વપ્નના વિચાર દ્દો અને જેમણે દેવચંદ્રજીને વડી દીક્ષા આપી તે ઉત યુગપ્રધાન ખરતરગચ્છની પટ્ટાલિના ૬૧ મા પટ્ટધર નહિ, પશુ તે પછીના ૬૫ આ પટ્ટધર સમજવા. તેમના ગણધરચાપડા ગોત્રના સાહ, સહસૠરણુ પિતા, અને સુવિચાર દેવી માતા હતાં. મૂલ નામ હેમરાજ અને દીક્ષા નામ હુ લાભ. તેમની પદસ્થાપના સ. ૧૭૧૧ ના વદ ૧૦ ને રાજ રાજનગરમાં નાહટા ગોત્રના સાહ જયમલ્લ તેજસીની માતા કસ્તુરબાઇએ મહેાત્સવપૂર્ણાંક કરી હતી. ત્યાર પછી તેમણે જોધ પુરવાસી સાહ મનેાહરદાસે કરાવેલા ચૈત્યમાં ઋષભાદિ ૨૪ જિનની પ્રતિષ્ઠા કરી. એ રીતે વિધવિધ દેશવિહારી સિદ્ધાંતનાતા જિનચંદ્રસૂરિ સુરત બારે સ. ૧૯૬૩ માં સ્વસ્થ થયા. ( નુ ક્ષમાાણુકૃત ભરતરન પટ્ટાવલિ.) ...
ભાદ્રપદ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
YII
જન્મ્યા ને નામ દેવચ આપ્યું. તે ખાડ નની ચર્ચા ત્યાં અનુક્રમે વિહાર કરતાં કરતાં ઉપરાકત રાજસાગર વાચક પધાર્યાં. દેવચંદ્રને માતપિતાએ વહેારાભ્યા, ને શુભ મુહૂર્તે તે ગુરૂએ સ ૧૭૫૬માં તેને લઘુદીક્ષા આપી. પછી ઉક્ત જિનચંદ્રસૂરિએ વડી દીક્ષા આપી, ને નામ રાજવિમલ રાખ્યું. પછી રાજસાગરજીએ દીક્ષિતને સરસ્વતી મંત્ર આપતાં શિષ્ય દેવચંદ્રજીએ તેનું ધ્યાન ખેલાડા ગામમાં રમ્ય વેણુાતટે ભૂમિગૃહમાં (ભેાંયરામાં) ચચાથ કરતાં સરસ્વતીએ પ્રસન્ન થઈ રસનામાં વાસ કર્યાં શાસ્ત્રાભ્યાસ શરૂ કર્યાં. ષડાવશ્યક સૂત્ર, અન્યદર્શનનાં શાસ્ત્ર, પચકાવ્યનૈષધાદિ, નાટક, ચેાતિષ, ૧૮ કાષ, કામુદ્રી મહાભાષ્યાદિ વ્યાકરણા, પિંગળ, સ્વરોદય, તત્ત્વાર્થાસૂત્ર, આવશ્યક હવૃત્તિ, વિશેષાવશ્યક, શ્રી હરિભદ્ર સૂરિ, હેમાચાય, અને યશોવિજયજીના રચેલા ગ્રંથા, છ કમ ગ્રંથ, કમપ્રકૃતિ આદિ અનેક શાઓની જૈન અ સ્નાયથી સુગંધ લઈ મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન મેળવ્યું, (દેવચંદ્રજીએ મુલતાનમાં સં. ૧૭૬૬ના વૈશાખમાં ધ્યાનદીપિકા લખી; મુલતાન તથા વીકાનેરમાં ચામાસાં કર્યા, ને સ'. ૧૭૬૭ના પાષ માસમાં દ્રવ્યપ્રકાશ મનાવ્યેા. ) સં. ૧૭૭૪માં રાજસાગર વાચક દેવલાકે ગયા. સં. ૧૭૭૫ માં જ્ઞાનધમ પાઠક સ્વસ્થ થયાં.
૩. દેવચ`દ્રજીએ વિમલાદાસની બે પુત્રી નામે માજી અને અમાજી માટે આગમસાર નામના ગદ્યમાં ગ્રંથ રચ્યા. તે
Y
.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩-આમ હાય તા દેવચંદ્રજીએ ગમે ત્યાં પણ સરસ્વતિની સ્તુતિ અવશ્ય કરી હશે એમ મનમાં આવતાં તેના મથેાના ખતે ભાગ ફેરવી ગયા, પણ મારા જોવામાં ન આવી.
ના કામણ
૪-જ્યારે દેવચંદ્રજી પેાતે તે ગ્રંથના અતની પ્રશસ્તિમાં મિત્ર દુદાસને શુભચિત્તે સમજાવવા માટે મરેાટકેટમાં સ. ૧૭૭૬ શુક્ર ૩ બેસવારે આગમસાર રચ્ચે! એમ કહે છે.
*
સવત સત્તર છિડુત્તરે, મન માટે ક્રાટ સાત મે,
શુદ્ધ ફાગુણ માસ,
વસતા
For Private And Personal Use Only
સુખમે માસ. ૨૪
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
IV
સ. ૧૭૭૭માં ગુજરાત આવી પાટણમાં પધાર્યાં; ત્ય પૂર્ણિમ ગચ્છના ભાવપ્રભસૂરિના ઉપદેશથી પૂણિમ ગચ્છના શ્રાવક નગરશેઠ શ્રીમાલી વંશીય દાસી તેજસી જેતસીએ સહસફૂટ જિન ખિંખ ભરાવ્યાં હતાં, અને તે ભાવપ્રભસૂરિપાસે તેમાં પ્રતિષ્ઠા
ગ્રંથ ક્રિયા દેવચંદ્ર મુનિ,
આગમ સારાદાર એહ, પ્રાકૃત સંસ્કૃત રૂપ, જ્ઞાનામૃત રસ પ કર્યાં ઇહાં સદાય અતિ, દુર્ગંદાસ શુભ ચિત્ત, સમજાવત નિજ મિત્રક, કીના ગ્રંથ પવિત્ત. ધર્મમિત્ર જિન ધ રતન, જિન સમકિતવત, શુદ્ધ અમરપદ એલખણુ, ગ્રેંચ કીયેા ગુજીવંત ×× ગ્રંથ ક્રિયા મનરંગસેા, સિતપખફાગુણુ માસ, ભામવાર અરૂ તીજ તિથિ, સાલ ફૂલી મન આશ. ૫ભાવપ્રભસૂરિ-પૌષ્ણુમિક ગચ્છના સ્થાપક ચંદ્રપ્રભસૂરિ સ ૧૧૫૦-તેનો પટ્ટ પર પરામાં પ્રધાન શાખામાં વિદ્યાપ્રભસૂરિ તેના પટ્ટે દલિતપ્રભસૂરિ તેની પાટે વિનયપ્રભસૂરિ-તેની પાટે મહિમાપ્રભસૂર અને તેની પાર્ટ ભાવપ્રભસૂરિ, તેમણે સ. ૧૭૯૩ ના માધ શુદ ૮ ગુરૂએ યશાવિજય ઉપાધ્યાયકૃત સસ્કૃત પ્રતિમાશતક પર સં ટીકા રચી છે. તેમને સૂરિપદ મહાત્સવ પાટણમાં માતા રામા અને પિતા જયંતસીના તેજસી (કે જેમણે સહસ્રશૂટ મંદિરમાં બિંબ તેમનાજ હસ્તથી ભરાવ્યા હતા) એ કર્યાં હતા. તેમણે સ. ૧૭૯૭ માં પાણુમાં સુભદ્રા સતી રાસ, સ. ૧૯૯૯ માં પાટણમાં બુદ્ધિલ વિમલા સતી શસ, સ. ૧૮૦૦ માં ભારાસ તથા નવાડ સઝાય, ૧૩ કાઠીયાસઝાય, અધ્યાત્મ થઇ વગેરે ગૂર્જર ભાષામાં રચેલ છે. આ દેવચંદ્રજીના સમકાલીન હતા. તે પાશુમાં ઢંઢેરવાડાના અપાસરામાં રહેતા ને તેની શાખા ઢંઢેર પડી હતી.
પુત્ર
૬ દેવચંદ્રજી પાતે મા પાટણના સહસ્રકૂટ સબધે સ્તવન રચ્યું છે (શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી ભાગ ૨ જો પૃ. ૯૨૩૯૨૪) તેમાં જણાવ્યુ છે કેઃ— સહસ્રફૂટ સિદ્ધાચલ ઉપરે, તિમહિજ ધરણી વિહાર, તેથી અદ્ભૂત એ છે સ્થાપના, પાટણું નગર મઝાર. તીર્થ સકલ વળી તીર્થંકર સહુ, એણે પૂર્જા તે પૂજાય, એક જીથી મહિમા અહંતા, ફિણુ ભાતે કહેવાય. ૧૦
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કરાવી હતી, તે શેઠને કેવચકે પૂછયું કે તમે સહસટનાં જિનબિંબ તો ભરાવ્યાં, પણ તે સહસટના ૧૦૨૪ જિનનાં નામ ગુરૂમુખે કદિ ધાર્યા છે? શેઠે અજાણપણું બતાવ્યું. એ અવસરે તપગચ્છીય જ્ઞાનવિમલ સૂરિ હતા તેની પાસે જઈ શેઠે સહસ્ત્ર ફૂટનાં નામ પૂછ્યાં, ત્યારે તેમણે એમ કહ્યું કે અવસરે જણાવીશું. એક વખત ત્યાં શાહની પળમાં મુખ વાડપાર્શ્વનાથના મંદિરમાં સત્તરભેદી પૂજા ને સ્તવના થતી હતી ત્યાં જ્ઞાનવિમલ સૂરિ આવ્યા ને તેમને સહસકૂટનાં નામે પૂછતાં તેમણે જણાવ્યું કે પ્રાયઃ શાસ્ત્રમાં તે નામ નથી. કોઈ શાએ કદાચિત્ હેય. એટલે એને પ્રતિરોધ દેવચંદ્રજીએ કરી છેવટે પોતે સહસ્ત્રનામે બતાવી આપ્યાં. આથી બંને વચ્ચે (દેવચંદ્રજી અને જ્ઞાનવિમલ સૂરિ વચ્ચે) પ્રીતિ જામી. રાજસાગરના શિષ્યની ખ્યાતિ થઈ–તેમણે પછી ભવ્ય પ્રતિષ્ઠા અને નવા ઓચ્છવ કરાવ્યા, અને કોદ્ધાર કર્યો. તેમાં અપરિગ્રહ પર બહુ ભાર મૂકયો-સત્ય પ્રભુમાર્ગમાં મૂચ્છ તજવીજ ઘટે ને તે તજી. સં. ૧૭૮૭ (૧) ! માં અમદાવાદ આવી નાગરી સરાહમાં ઉતરી ભગવતી સૂત્રની વાચના કરી, ને ત્યાં ઢંઢક માણેકલાલને મૂત્તિપૂજક કર્યો, નવું ચિત્ય કરાવી તેમાં પ્રતિમા સ્થાપી. ત્યાં
શ્રીમાળી કુળ દીપક જેતસી, શેઠ સગુણ ભંડાર, તસ સુત શેઠ શિરોમણી તેજસી, પાટણ નગરમેં દાતાર. ૧૧ તેણે એ બિંબ ભરાવ્યા ભાવશું, સહસ અધિકા ચોવીસ, કીધી પ્રતીષ્ઠા પુનમગર છધરૂ, ભાવપ્રભ સુરીસ. ૧૨
આ સહસ્ત્રપૂટનું મંદિર પાટણમાં તાંગડીયા વાડામાં સહસ્ત્રફણું પાર્શ્વનાથજી પ્રમુખ સાત દેહરાસરજી છે તેમાંનું એક છે.
૭ જ્ઞાનવિમલસૂરિ-ભિન્નમાલના વીસા ઓસવાલ વાસવ શેઠ અને કનકાવતીના પુત્ર. જન્મ સં. ૧૬૯૪ નામ નથુમલ; સં. ૧૭૦૨ માં તપગચ્છના ધીરવિમલ ગણિ પાસે દીક્ષા. નામ નવિમલ. સ. ૧૭૪૮ માં પાટણ પાસે સંડેરમાં સૂરિપદનામ જ્ઞાનવિમલ સરિ; તેમના ઉપદેશથી સં. ૧૭૭૭ માં સુરતના શેઠ પ્રેમજી પારેખે શત્રુંજયનો સંધ કાઢયો. સં. ૧૭૨ આશો વદ ૪ ને દિને ખંભાતમાં સ્વર્ગસ્થ,
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શાંતિનાથની પળમાં સહસફણા બિંબ સ્થાપ્યું. સહસકટ જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરી. સં ૧૭૭૯ માં ખંભાત ચોમાસું કર્યું પછી શત્રુજયપર નવાં ચિત્ય કરાવી છદ્ધાર કર્યો. મહાજને તે સિદ્ધાચલપર જીર્ણોદ્ધારનું કારખાનું મંડાવ્યું. સં. ૧૭૮૧, ૧૭૮૨ અને ૧૭૮૩ માં કારીગરે પાસે કામ કરાવી શત્રુંજયને મહિમા વધાર્યો પછી ગુરૂ રાજનગર (અમદાવાદ) આવ્યા. (આ સં. ૧૭૮૪ માં મૂકાય ને તે વખતે તેમણે સહસ્ત્રફણા પાનાથની પ્રતિષ્ઠા કુટનેટમાં બતાવી છે તે કરી જણાય છે), ત્યાંથી સુરત આવ્યા.
૪. સં. ૧૭૮૫, ૧૭૮૯ અને ૧૭૮૭ માં પાલીતાણામાં પ્રતિષ્ઠા કરી પછી ફરી રાજનગર આવી ચાતુર્માસ રહ્યા. સં. ૧૭૮૮ માં આષાઢ શુદિ ૨ ને દિને દીપચંદ્રજી પાઠક સ્વર્ગે
૮–અમદાવાદમાં હાજા પટેલની પિળમાંની શાંતિનાથ પિળના બીજા દેરાસરના વચલા ભોંયરામાં સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથની દેવચંદ્રજીએ કરેલી પ્રતિષ્ઠાનો શિલાલેખ સં. ૧૭ ૪ માગશર વદ ૫ ને મળી આવે છે જુઓ આ પુસ્તકમાં જીવનચરિત્ર પાનું ૩૧. જ્યારે આ કવિયણ સં. ૧૭૮૭ ની સાલ આપે છે. તે કદાચ ૧૭૭૭ નો હશે. વળી તે ત્ય ૨ પછી ૧૭૭૮ થી વાત કહેવા માંડે છે તો આ વર્ષાનુક્રમ આગળ પાછળ ઉલટ રાખવાનું કારણ સમજાતું નથી.
૯-પાલીતાણાના શત્રુંજયગિરિપરના ૧૧૮ શિલાલેખેની ટીપ ડા. બુલરે કરી છે તેમાં તેણે ૩૦ લેખો મૂળ સંસ્કૃતમાં આપેલ છે અને બીજાને માત્ર અંગ્રેજીમાં સાર આપ્યો છે તે પિંકી ખરતરવસી ટુંકના દક્ષિણ બાજુના ખુલ્લા વિભાગમાં સિદ્ધયાક શિલાપરના લેખ સાર એ છે કે –
સંવત ૧૭૮૩ માવ સુદિ ૫ સિદ્ધચક, ઘણુપુરના રહેવાસી, શ્રીમાલી લઘુ શાખાના ક્ષેતા (ખેતી) ની સ્ત્રી આણુજ બાઇએ અર્પણ કર્યું (બનાવ્યું). બૃહત ખરતર ગછની મુખ્ય શાખામાં જિનચંદ્રસૂરિ થયા મને અકબર બાદશાહે સગવાનનું પડ માઇયું. તેના વિષે મલ
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
VIT
પધાર્યા. દેવચંદ્રજી હતા ખરતરગચ્છના, છતાં તેમની પાસે તપગચ્છના વિવેકવિજય મુનિ ભણ્યા. પાધ્યાય રાજસાગરજી થયા. તેના શિષ્ય મહોપાધ્યાય જ્ઞાનધર્મ છે, તેના શિષ્ય ઉપાધ્યાય દીપચંદ્ર, તેના શિષ્ય પંડિતવર દેવચકે પ્રતિષ્ઠા કરી. . નં. ૩૫ પંચ પાંડવ દેવાલયની મુખ્ય મૂર્તિની જમણી બાજુએ આવેલી એક મૂર્તિની બેસણું ઉપરનો લેખ છે તેને સાર એ છે કે – સંવત ૧૭૮૮, માધ સુદિ ૬, શુક્રવાર, ખરતર ગચ્છના સા (૭) કીકાના પુત્ર દુલી ચન્દ ભીમમુનિની એક પ્રતિમા અર્પણ કરી; ઉપાધ્યાય દીપચંદ્ર મણિએ પ્રતિષ્ઠા કરી. ( આ દીપચંદ્રજી દેવચંદ્રજીને ગુરૂ જણાય છે.)
નં. ૩૯ છીપાવસી ટુંકમાંના એક દેવાલયના મંદિરની બહાર દક્ષિ ભીંત ઉપરના લેખન: સ ર એ છે કે-સંવત ૧૭૬, શક ૧૬૫૯, આષાઢ સુદિ ૧૦, રવિવાર સવંશ વૃદ્ધ શાખા ના ગોવના ભંડારી ભાનાજીના પુત્ર ભંડારી નારાયણજીના પુત્ર ભંડારી તારાચંદના પુત્ર ભંડારી રૂ૫યંદના પુત્ર ભંડારી વિચંદના પુત્ર ભંડારી હરષચંદે, એ દેવાલય સમરાવ્યું અને પાર્શ્વનાથની એક પ્રતિમા અર્પણ કરી (કરાવી ); બહત ખરતરગચ્છના જિનચંદ્રસૂરિના વિજયિ રાજ્યમાં મહાપાધ્યાય રાજસ ગરજીના શિષ્ય ઉપાધ્યાય જ્ઞાનધર્મજીના શિષ્ય ઉપાધ્યાય જ્ઞાનધર્મછના શિષ્ય ઉપાધ્યાય દીપચંદ્રજીના શિષ્ય પંડિત દેવચંદ્રજીએ પ્રતિષ્ઠિત કરી. (જુઓ સાક્ષર શી જિનવિજયજી સંપાદિત પ્રાચીન જૈન લેખ સંગ્રહ ભાગ ૨ જાના છેવટના અવલોકન પૃ. ૫૧ અને ૫૨.) આ ઉપરાંત શત્રુજય ઉપર ચૌમુખની ટુંકમાં મંદિરના ચોકમાં જતાં ડાબા હાથે એક સિદ્ધચક્રની સ્થાપના છે તેમાં દેવચંદ્રજી સંબંધી ઉલ્લેખ છે તે લેખ મુનિશ્રી કલ્યાણવિજયજીએ કૃપાથી લખી જણાવે છે કે –
"संवत् १७८४ वर्षे ॥ मिगशिर वदि ५ तिथौ राजनगर वा. स्तव्य श्री सिद्धचक्र कारापितं च श्री महावीरदेवाविच्छिन्न परं. परायात श्री हत्खरतरगच्छाधिराजश्री अकबरसाहि प्रतिबोधक तत्प्रदत्तयुगप्रधान भट्टारक श्री जिनचंद्रमरि शाखायां महोपाध्याय श्री श्री राजसारजी तव शिष्य उपाध्याय ज्ञानधर्मजी तत् शिष्य उपाध्याय श्री दीपचंद्रजी सत् शिष्य पंडित देवचंद्र युतेन ॥"
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
VILL
૫. અમદાવાદમાં ૧૦રત્નસિ’હું ભડારી સૂ હતા. તેના ષ્ટિ પ્રિય શેઠ આણુ દરામ, દેવચંદ્રજી પાસે આવી ધમ ચાઁ કરતા હતા. તેને ગુરૂએ ચર્ચામાં જીત્યા. આણંદરામે ગુરૂની પ્રશંસા કરતાં રત્નસિંહ ભંડારીએ શુરૂ પાસે આવી વંદના કરી; ત્યાર પછી ત્યાં મૃગી ઉપદ્રવ-રોગચાળા ચાલ્યેા. તે ભડારીની અને મહાજનની વિનતિથી ગુરૂએ શમાવ્યેા. ત્યાર પછી રણુકુ જીએ ૧૦-સિહુ ભંડારી-મારવાડ જોધપુરની ગાદી પર મહારાજા અભયસિદ્ઘના વિ. સ. ૧૭૮૦ થી સ. ૧૮૦૬ ના અમલમાં રત્નસિ ભંડારીએ ઉદય પામી પોતાની નામના કાઢી હતી. તે જૈન આસવાલ કુટુંબના હતા. સંવત્ ૧૭૮૬ માં ગુજરાતના સુખાદાર સરમુલ દુખાં સ્વતંત્ર થવાથી બાદશાહ મુહમ્મદશાહે અભયસિહજીને તે સુખાને માવવા માટે માકલ્યા તે અજમેર અને ગુજરાતની સુખાદારી આપી આ મહારાજાએ ગુજરાતનું રાજ્ય સર કરવાને અમદાવાદ તરફ મેટા લશ્કર સાથે કુચ કરી ત્યારે તેમણે મેટી ફાજમાં રત્નસિંહને પેાતાની સાથે રાખ્યા હતા. અમદાવાદમાં કેટલીક ખુનખ્વાર લડાઈ પછી મહારાનએ સરનુસખાનને જીવતા પકડી દીલ્લી મેકલાવી ગૂજરાત પ્રાંત કબજે કર્યો અને રતિને પેાતાના મદનીશ તરીકે નીમ્યા. ત્રણુ વર્ષે ગૂજરાત ઉપર અમલ કર્યો પછી અભયસિંહ દીલ્હી પાછા ગયા તે રત્નસિંહ ભ ડારીને દીલ્હી રાજ્યના વતી ગૂજરાત ઉપર અમલ કરવાને નીમતા ગયાં. ઇતિહાસમાં ડેપ્યુટી વાઇસરૉય-નાયબસુબા તરીકે પ્રસિદ્ધ થયેલા રત્નસિંહ સ. ૧૭૮૯ થી સં. ૧૭૯૩ સુધી અમલ ચલાવ્યેા. આ વખતે સમસ્ત હિંદમાં અશાંતિ તે અવ્યવસ્થા હતી. મરાઠાઓ પોતાના સરદાર જાદાજી દાભાડેની સરદારી નીચે ગૂજરાત ઉપર ચઢી આવ્યા ત્યારે રત્નસિંહને પેાતાના નવા હાદ્વાપર રહેવાનું મુશ્કેલ થતું ગયું છતાં તે નાયબ સુબા અસાધારણુ ખર્ચથી આવતા હુમલા પાછા કાઢતા હતા. વિરમગામના ભાવસિંહ હેરાનગતી આપતા તેને પકડવા માટે જવાનમ ખાનને સ. ૧૭૮૦ માં રત્નસિંહે હુકમ કરતાં તેણે તેને પકડયા પણ પછી તેને છેડી દેવા પડયા. સં ૧૭૮૦ માં મરાઠાઓએ વાદરા લીધું. ત્યાંના શેરખાન માખીએ રત્નસિંહની મદદ માગતાં ખંભાતના સુબા મેકિંમનખાનતે તેની કુમક માન્ચે પણ મહાદજી ગાયકવાડે આ જાણી લઇ શેરખાનને હરાવ્યા તે મેમાનખાન પાશ્ચા ખંભાત ગયા. ગાયકવાડે વડેરા સર કર્યું.
સુખા
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
IX
સૈન્ય લાવી ભંડારી સાથે યુદ્ધના પડકાર કર્યાં. ગુરૂએ એરિ રહેવા ભંડારીને કહ્યું. યુદ્ધમાં ભંડારી જીત્યા. ધેાલકાવાસી જયચંદ શેઠે એક વિષ્ણુ ચેાગીને ગુરૂપાસે આણ્યા, તેને ગુરૂએ જૈન ખનાબ્યા. સ. ૧૭૯૫ માં પાલીતાણા અને સં. ૧૭૯૬ માં
આજ વર્ષમાં પેટલાદતા મે ધનરૂપ ભંડારી મરણ પામ્યા ને શાંતિદાસ શેઠના પૌત્ર ખુશાલચંદ શેઠે ( શાંતિદાસ શેઠે સ. ૧૬૯૪ માં સસપુરમાં પાર્શ્વનાથ મંદિર કર્યું હતુ તે જેને તે વખતના ગુજરાતના સુક્ષ્મા ઔરંગમે તાડી ત્યાં સં. ૧૭૦૦ માં મસીદ ખધાવી હતી તે પછી તે મદિરને શાહજર્હોંએ પાછું અંધાવી આપ્યું હતું. ) ને અમદાવાદ ભંડારીની કા થતાં ચાલી જવું પડયું હતું. ( આ ખુશાલચંદ સ. ૧૮૦૪ માં ભરણુ પામ્યા. જુઆ મારી જૈન ઐતિહાસિક રાસમાલા ભાગ ૧લે પ્રસ્તા વના પૃ. ૮ થી ૧૦ ). સ. ૧૭૯૯ માં રત્નસિંહને ધાલકાની ` સુખાગીરી અપાઇ, વિરમગામની સાહરાખખાની અપાઈ. આ બીજી વાત રત્નસિંહને ન ગમતાં તે અભયસિંહને અપાવી. પછી લડાઈ થઈ ને સાહરાખખાન ધવાયે તે મૃત્યુ પામ્યા. રત્નસિંહ પર એક ધોડેસ્વારે ખૂન કરવાના પ્રયત્ન કરતાં તેને પકડી મારી નાંખવામાં આવ્યા. રત્નસિહ થયેલા ઘાથી બે મહીને સાજે મા. વીરમગામના ભાવસિંહૈ મરાઠા સાથે મળી તેમને ગુપ્ત રીતે ગામમાં ખાલાવ્યા. દામાજીએ મારવાડી અધિકારીને કાઢી મૂકયા ને ર્ગાળી સાં રાખી પાતે સારડ તરફ જતાં વચમાં સિંહ ભંડારી સામે થયા, તે રંગાજીને વીરમગામ હાંકી મૂકયા. મરાઠાઓના સામાન ઘણા આજે કર્યાં તે પછી વીરમગામને ધેરા ધાÒા. આ સામે યુક્તિ કરી મરાઠાએ પ્રતાપરાઅને અમદાવાદ ઘેરો ઘાલવા માઢ્યા. આથી ભડારીએ વીરમગામના ધેરા તજી અમદાવાદ જવું પડયું. સં. ૧૭૯૩ મહમદશાહ સુલતાને અભસિંહ પાસેથી લઇ મામીનખાનને ગૂજરાતની સુખાગીરી આપી. અભયસિંહે ભંડારીને મામીનખાનને સૂક્ષ્મ થતાં અટકાવા કહ્યું. મામીનખાતે અમદાવાદ ધેર્યું. ભંડારીએ ખરા ખયાવ કર્યાં. આખરે દામાજી ને મેસીનખાન ખતે મળી ગયા. આખરે સલાડ થઇ. મેામીનખાતે ખના દામ ભંડારીને આપી રવાના કર્યાં તે પાતે માગીરી લીધી. સ. ૧૮૦૧ માં વીકાનેરના રાજા મરણુ પામતાં બે હકદાર જાગ્યા. એકે ગાદી લીધી બીએ અભયસિંહ પાસે જતાં તેણે સહાય આપવા કબૂલ કર્યું. લારીને સૈના પતિપદ આપી સાથે લડવા નીકળ્યેા. સ. ૧૮૦૩ માં ચહરાજ્જી પાસે
ર
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
2
.
અને સં. ૧૭૯૭ માં નવાનગર ગુરૂ રહ્યા, ને ત્યાં હુંઢકને જીત્યા. નવાનગરમાં ચિત્યે લેપ્યાં હતાં ને પૂજા બંધ થઈ હતી તેને નિવારણ કરી ફરી સ્થાપ્યાં. ત્યાંથી પડધરીમાં ત્યાંના ઠાકુરને પ્રતિબોધ્યા. ત્યાંથી ફરી પાલીતાણે અને ફરી નવાનગરમાં ગયા.
૬. પછી સં ૧૮૦૨ માં–૧૮૦૩ માં રાણાવાવ રા. ત્યાંના અધીશને (રાણાને) ભગંદર રોગ હતું તે ટાળે. સં. ૧૦૪ માં ભાવનગર આવી ઢંઢક મેતા ઠાકરસીને મૂર્તિપૂજક કર્યો અને ત્યાંના રાજાને જૈન ધર્મ પ્રત્યે પ્રીતિવાન બનાવ્યો [આ રાજાનું નામ ભાવસિંહજી હતું કે જેણે પોતાના નામ પરથી ભાવનગર સ્થાપ્યું હતું.
( આ વાત અન્ય સ્થળેથી સાબીત થાય છે. )* *
છે. ત્યાંથી તેજ વર્ષમાં પાલીતાણા જઈ ત્યાંને મૃગી નામને રોગચાળે દુર ક. સં. ૧૮૦૫ અને ૧૮૦૬ માં લીબડી રહી ખૂનખાર લડાઈ થઈ. વીકાનેરના લશ્કરે આખરે જોર કર્યું. ભંડારી ડગે નહિ ને પિતાને આંખમાં બાણ વાગ્યું છતાં લો. આખરે જોયું કે પિતાના સાથી ઓછા છે ને ફાવવાને દાવ નથી એટલે પાછા હઠવાને હુકમ આપ્યો. આમ હઠતાં એક વાકાનેરી ભાલદારે હુમલો કર્યો અને રત્નસિંહ ભંડારી વીરતાથી મરણ પામે. (શ્રીયુત ઉમરાવસિંહ ટાંકના લેખપરથી.)
આટલે લાંબો પરિચય કરાવવાનું કારણ એ છે કે આ વખતે ગુજરાતની કેવી અશાંત સ્થિતિ હતી તેનું દિગ્દર્શન થાય.
૧૧-નવાનગર તે કાઠિયાવાડનું જામનગર. ત્યાં દેવચંદ્રજીએ સં. ૧૭૯૬ ના કાર્તિક સુદ ૫ મી રોજ જ્ઞાનસાર પર ટીકા નામે જ્ઞાનમંજરી કરી. અષ્ટ પ્રવચન માતાની સઝાયા પણ ત્યાં જ રચી. નવાનગ૨ના આદિ જિનપર સ્તવન (૨-૯૧૮) રચ્યું છે તેમાં “શેઠ વિહાર” ના આદીશ્વરનો ઉલ્લેખ છે.
૧૨–સં. ૧૮૧૦ આ સંધ નીકળ્યો હતો તેમ દેવવિલાસ રાસકાર કહે છે જ્યારે દેવચંદ્રજી પિતે સિદ્ધાચલ સ્તવનમાં ચેખું કહે છે કે સં. ૧૦૪ ના માગસર સુદ ૧૦ ને દિને સુરતથી તે સંધ કચરા કાકાએ એક હતો –
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XI
ત્યાંના આગેવાન શેઠને શાસ્ત્રાભ્યાસ કરાચે. લીબડી યાગમ અને ચૂડા એમ ત્રણ સ્થળોએ ખિંખ પ્રતિષ્ઠા કરાવી. (આ ત્રણે કાઠિયાવાડનાં શહેરામાંનાં મદિરા તપાસી તેમાંની પ્રતિમાના પ્રતિષ્ઠાલેખા જોવા ઘટે છે.) ધાંગધ્રામાં સુખાનજી મળ્યા હતા. સં. ૧૮૦૮ માં ગુજરાતથી શત્રુંજ્ય સૌંધ કઢાવ્યેા ને શત્રુજ્યમાં બહુ કચ્ ખેંચાવી પૂજા અર્ચો કરાવી. સ. ૧૮૦૯ અને ૧૮૧૦ માં ગુજરાતમાં ચામાસાં ગાળ્યાં. સ. ૧૮૧૦ માં કચરાશાહે શત્રુંજયને સંઘ કાઢયા તે સાથે દેવચંદ્રજી પધાર્યાં અને
સંવત અઢાર ચીડાત્તર વરસે, સિત મૃગસર તેરસીયે શ્રી સુરતથી ભક્તિ હરખથી, સંધ સહિત ઉલ્લસીયે કચરા ફીકા જિનવર ભક્તિ, રૂપચંદ ( ગુણુવ્રત ) જીઇએ, શ્રી સધને પ્રભુજી ભેટાવ્યા, જગપતિ પ્રથમ જિષ્ણુ દ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી ભાગ ૨. પૃ. ૯૧૭, દેવચંદ્રજીના શિષ્ય મતિરત્ને સિદ્ધાચલ તીયાત્રા એ નામની પધ કૃતિ પાંચઢાળમાં રચી છે તેમાં તે આ કચરા ઝીકાદિના સત્રની આખીં વિગત આપે છે. રચ્યા સંવત્ આપેલ નથી તેમ સધ નીકળ્યા। સંવત્ આપેલ નથી પણ તેની મિતિ કાન્તિક શુદ ૧૩ મંગલ આપે છે, ને ઉપર માગશર શુદ ૧૩ આપી છે. આમાં વિગત એ છે કે
16
મૂળ પાટણના રહીશ અને રવશાનાકુલમાં થયેલા વૃદ્ધશાખીય શ્રીમાલી કચરા કીકા એમ પોતે ત્રણ ભાઇ સહિત સુરત આવ્યા. તેણે શત્રુંજયના ( કાર્તિક સુ, ૧૩ તે દિને સંવત્ આપ્યા નથી ) કાઢયા. રૂપચંદ નામના શેઠ પણ સ ંઘવી તરીકે જોડાયા. ડુંબસ ( ડુમસ ) આવી ત્યાંથી ભાવનગર આવ્યા કે જ્યાં ભાવિસંહજી (કે જેમણે સ. ૧૯૭૯ ના વૈશાખ શુક્ર ૩ ને દિને ભાવનગર વસાવ્યુ હતુ. અને જે ૬૧ વર્ષ સુધી સ્વતંત્રપણે રાજ્ય કરી સ ૧૮૨૦ માં સ્વસ્થ થયા ) રાજ્ય કરતા હતા. તેમણે ચાંચીમાને જેર કરી જગાત ઓછી કરી સમુદ્રને નિય અને વેપારીઓને આબાદ કર્યાં હતા. આ સધને ભાવનગરના સધપતિ અરજી શેઠે માન આપ્યુ. તેમાંના મદિરામાં સંઘ્ધતિએ પૂજા કરી. રાજાજીને સાથે આવવા વિનતિ કરી તે રાજાએ તે માટે ચેકીદાર વગેરે માટેનું લાગત ખર્ચ માંગ્યું; કચરાશાએ દસ્તુર માફક દેવા ખૂલ્યુ એટલે રાણાજી લશ્કર સાથે સંધ ભેગા નીકળ્યા ( કાર્ત્તિક વદ ૧૩) ચેાથે દિન
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ΣΠ
ત્રુત્યપર સાઠ હાર મુખ્ય મથી નિબિ બની પ્રતિષ્ઠા કરી સ, ૧૮૧૧ માં લીખડીમાં પ્રતિષ્ઠા કરી અને મઢવાણમાં ટુક વરતેજ, પછી જ્નાર્ડ માન્યા. સાથે ઉત્તમવિજય પન્યાસ, ચેાગવિમલ તપસ્વી, ખરતરગચ્છી દેવચંદ્રજી ( આપણા અન્નનનાયક ) હતા. પાલીતાણાના રાજા પૃથ્વીરાજજીના કુંવર સામા આવ્યા કે જેને સંધવીએ પહેરામણી કરી. કુંવરશ્રી નવધન સધ સાથે ગારીયાધર સુધી આવ્યા. તે માગાર સુદિ તેરસ દિને શત્રુંજયની યાત્રા કરી. પછી પાલીતાણા આવ્યા. ત્યાં ‘ વિધિ ઉપદેશક શ્રુત જલધિ દેવચંદ ગુરૂરાય, સંવેગી નિમારગી ઉત્તમવિજય સહાય ’– દેવચંદ્રજી તે ઉત્તવિજય હતા એટલે ખંભાતથી જીવષ્ણુસાહ સંધવી સંધ લઇ આવ્યા. વેળાવળ પાટણુથી રામશા, દક્ષિણુથી મેસર ગામના સંધ લઇ ગલાલસા એમ અનેક સંધ તે તેના સધપતિ સહિત આવ્યા. સૂરતથી વિધિપક્ષ ( આંચલ ગચ્છના ) ઉદયસાગરસૂરિ ( મૂળ નવાનગરના શા કલ્યાણુજી અને ભાર્યાં જયવતીના ઉદ નામે પુત્ર જન્મ સ. ૧૭૬૩. દીક્ષા સ. ૧૭૭૭, આચાર્ય પદ સ. ૧૭૯૭, સ્વવાસ સ ૧૮૨૬ આાસે સુ. ૨ સુરતમાં. ) આવ્યા. તપાગચ્છના પાક સુતિવિજય એમ અનેક કૃતિ ચર્ચા ધ સધ મળ્યા. પાશ શુદિ ૧૩ દિને ઇંદ્રમાલના ઉત્સવ થયા. આ પ્રમાણે યાત્રા સકુલ થઇ. ” આમાં જણાવેલા ઉદયસાગરસૂરિએ સ ૧૮૦૪ ના ( અધિષ્માષ્ટ દુમિતે ) ના પોષ સુદિ ૧૫ ને સોમવારને દિવસે 'સ્નાત્રપ ચાશિકા' નામના ગ્રંથ સુરાષ્ટ્રના પાલીતાણામાંજ રચ્યા તેમાં આ સંધના સધપતિ દેવગુરૂભક્ત કીકાના પુત્ર કચરાએ કાઢેલા સંધની સાથે યાત્રા કરતાં જિનરાજની ભક્તિને માટે આ ગ્રંથ રચ્યા છે” એવું સ્પષ્ટ જણાવેલું છે. ( જુએ પીટનના ત્રીને રીપે` પૃ. ૨૩૯ ) આથી પણુ સ્પષ્ટ થાય છે કે સંધવી યરા કીકાએ આ સધ ૧૮૦૪ માં કાઢયા હતા. કચરા કીકાએ પાલીતાણુાના સંધા ધણી વખત . - ઢયાનું જુદાં જુદાં સ્તવના તથા ચરિત્રા પરથી જણાય છે અને તેવાં ત્રણ ચાર પ્રસગા મારા વાંચવામાં પણ આવ્યાં છે એમાં સ. ૧૮૦૪ શ્રીમદ્ સધ સાથે પાલીતાણે ગયા હોય અને સ. ૧૯૧૦ માં ફરી ગયા હાય એ બનવા જોગ છે. તેમાં સવિત જેવું કશુંએ નથી, રા. મેાહનલાલ હીમચંદ વકીલ પાદરાવાળા જણાવે છે.
અને
r
.
એમ
આમાંના ભાવનગરમાં ઋષભ પ્રાસાદમાં દિવાલી દિને વીર જિનવર નિર્વાણુ રચી દેવચંદ્રજીએ પૂરૂં કર્યું. (૨૨૦૯)
૧૩આ સંબધી એક લેખ શત્રુજ્યપર હાથીપાળ તરફ જતાં દક્ષિણે
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
m
શ્રાવકને બુઝાવ્યા ને ત્યાં તેથી ઘણાં ચૈત્ય થા, દેવચંદ્રજીના શિષ્ય મનરૂપજી અને તર્કશાસ્ત્રના અભ્યાસી વિજયચંદ હતા. મનરૂપજીના શિષ્ય ૧૪તુજી અને રાયચંદ્રજી હતા. સં. ૧૮૧૨માં ગુરૂ રાજનગર આવ્યા. ગચ્છનાયકને તેડાવી મહાચ્છવ કર્યો. દેવચ'દ્રજીને ગચ્છપતિએ ( આ જિનલાભ સૂરિ હોવા ઘટે) વાચક પદ આપ્યું,
૮. દેવચંદ્રજી ઉત્તમ વ્યાખ્યાન તત્વજ્ઞાનમય આપતા હતા. તેમણે શ્વેતાંબરીય હરિભદ્ર સુરિ તથા યશેાવિજય વાચકકૃત ગ્રંથાના અભ્યાસ કરવા ઉપરાંત દિગરીય શાસ્ત્ર-ગામટ્ટસારાદિ વાંચ્યાં હતાં. અને ગુજરાત ઉપરાંત મુલતાન, વીકાનેરમાં પણ ચામાસાં કર્યા હતાં. તેમણે નવા ગ્રંથ ટીકા સહીત કર્યાં તેનાં નામ—દેશનાસાર ( અપ્રકટ ), નયચક્ર, જ્ઞાનસાર અષ્ટક પર સ. ટીકા, કગ્રંથપર ટીકા વગેરે. આ દેવચંદ્રજી અમદાવાદમાં ઢોશીવાડામાં બિરાજતા હતા, ત્યાં એક દિન વાયુપ્રાપથી કંમનાદિ વ્યાધિ થતાં નિજ શિષ્યાને મેલાવી શિક્ષા આપી કે “ સૂરિજીની આજ્ઞા વહેજો, સમયાનુસારે વિચરો, પગ પ્રમાણે સોડ તાણી સંઘની આજ્ઞા ધારો.” આ વખતે શિષ્યેામાં મુખ્ય મનરૂપજી ને તેના શિષ્ય રાયચંદ્રજી, વળી ખીજા શિષ્ય વિજયચંદ્રજી ને તેના શિષ્ય રૂપચંદ્રજી, તેમજ સભાચંદ્રૂજી વગેરે હાજર હતા. પછી દશવકાલિક, ઉત્તરાધ્યયન એ સૂત્રેાનાં અધ્યયન સાંભળતાં અરિહંતનુ ધ્યાન ધરતાં સ. ૧૮૧૨ના ભાદ્રપદ અમાવાસ્યાને દિને રાત એક પ્રહર જતાં દેવચંદ્રજી દેવગતિ આવેલા દેવાલયમાં ( વિમળવસી લિસ્ટ્સ પુ. ૨૦૭ નં. ૨૮૫ મુાર સંગ્રહ ) મળી માને છે તેના સાર આ પ્રમાણે છેઃ——
.
સંવત્ ૧૮૧૦ માહ સુદિ ૧૩, મંગળવાર સવી કચરા કીસ
વિગેરે આખા કુટુંબે સુમતિનાથની પ્રતિમા અણુ કરી; સર્વ રિએ પ્રતિષ્ઠા કરી.
""
શ્રી જિનવિજયજી સુપાદિત પ્રા. જે લે. સ ંગ્રહ ભા. ૨ અવલોકન પૃ. પર
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XIV
પામ્યા. પાછળ ઉત્સવથી માંડવી કરી ઘણું દ્રવ્ય દાનાર્થે ખસી સર્વ શ્રાવકેએ મળી શબને દાહ દીધે.
૯ રાસકર્તા કહે છે કે તેઓ આસન્નસિદ્ધ હતા, ને અનુમાને જે દરેક ભવમાં આરંભમાં ભાવથી કમને વંસ કરતા રહી ધમવનમાંજ જીવન સતત ગાળશે તે સાત આઠ વે સિદ્ધિને વરશે. વળી તે કહે છે કે તેમના મસ્તકમાં મણિ હતી તે હાથ આવી નહિ. મહાજને દાહસ્થળે સ્તૂપ કરાવી પાદુકા પ્રતિષ્ઠિત કરી. (આ માટે વિશેષ બારીક શેખેળ કરવાની જરૂર છે.) ત્યાર પછી ડા દિવસે મનરૂપજી સ્વર્ગસ્થ થયા. તેમના શિષ્ય રાયચંદજી રહ્યા કે જે ગુરૂ પ્રમાણે વર્તાને રાખી ગુરૂનું ધ્યાન ધરતા હતા. તેમણે કર્તાને ગુરૂની સ્તવના કરવા કહ્યું તેથી તેણે આ સં. ૧૮૨૫ આસો સુદ ૮ રવિવારે દેવવિલાસ રાસ રચી પૂર્ણ કર્યો.
૧વિશેષમાં કર્તા આ રાસના પ્રારંભમાં જ દેવચંદ્રજીમાં ૨૨ ગુણે જણાવે છે તે નેધવા લાયક છે -“૧ સત્યવક્તા ૨ બુદ્ધિમાન ૩ જ્ઞાનવંત, ૪ શાસ્ત્રધ્યાની, પ નિષ્કપટી, ૬ અક્રોધી, ૭ નિરહંકારી, ૮ સૂત્ર નિપુણ (આગમ, કર્મગ્રંથ, કર્મ પ્રકૃતિ આદિમાં નિષ્ણાત), ૯ અન્ય સકલ શાસના પારંગામી (અલંકાર, કૈમુદી, ભાષ્ય, ૧૮ કેષ, સકળ ભાષા, પિંગલ, નૈષધાદિ કાવ્યો, સવારેદય, જ્યોતિષ, સિદ્ધાન્ત, ન્યાયશાસ, સાહિત્યશાસાદિ વપર શાસ્ત્રમાં પ્રવીણ). ૧૦ દાનેશ્વરી ( દીનપર ઉપકાર કરનારા), ૨૧ વિદ્યાના દાનની શાળાપર પ્રેમી (અનેક ગચ્છના મુનિઓને વિદ્યાદાન દેનાર તેમ જ અન્ય ધમીને વિદ્યા શિખવનાર) ૧૨ પુસ્તક સંગ્રાહક ૧૩ વાચક પદ પ્રાપ્ત, ૧૪ વાદીપક, ૧૫ નુતન ચિત્યકારક, ૧૬ વચનાતિશયવાળા ( તેથી ધર્મસ્થાને દ્રવ્ય ખર્ચાવનાર), ૧૭ રાજેન્દ્ર પ્રધાન પૂજિત, ૧૮ માર ઉપદ્રવ નાશક, ૧૯ સુવિખ્યાત, ૨૦ ક્રિયા દ્વારક, ૨૧ મસ્તકમાં મણિધારક અને ૨૨ પ્રભાવક.” આમાનાં ઘણાંક વિશેષ પ્રાયઃ ચોગ્ય અને સાર્થક ગણી શકાય. હવે આપણે સ્વતંત્ર રીતે દેવચંદ્રજી સંબધી જુદી જુદી હકીકત જાદી જદી દષ્ટિથી જોઈશું.
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
XV
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગુરૂચર'પરાઃ—
?
૧૧. તેઓ ખરતર ગચ્છમાં થયા હૅતા. તે ગચ્છમાં ૬૧મી પાટે જિનચંદ્રસૂરિ થયા કે જેઓ સમ્રાટ્ અકબરના સમયમાં થયા ને જેમણે તે સમ્રાટ્કર પેાતાના પ્રભાવ પાડી તેની પાસેથી યુગપ્રધાન ? બિરૂદ મેળવ્યું હતું . ( જુએ મારા નિબધ નામે ‘કવિવર સમયસુંદર ’–જૈન સાહિત્ય સંશોધક ખંડ ૨ અંક ૩-૪ તથા અગાઉની ન, ૨ ની કુટનેટ) તેમનાથી માંડીને દેવચંદ્રજી પાતાની ગુરૂપરપરા આપે છે. આ જિનચંદ્ર સૂરિનું નીચે પ્રમાણે પેાતે વણુન કરે છેઃ—
तेषां वंशे जातो गुणमणिरत्नाकरे महाभाग्यः । कलिकालपेक मांल्लोका निस्तारणे धीरः ॥ श्रीमज्जिन चंद्राहः सूरि र्नव्याकदीधितिप्रतापः । तस्यावदातसंख्या गण्यते नो सुराधीशाः ॥
:
( જ્ઞાનમંજરી પ્રશસ્તિ પૃ. ૪૨૧. ભા. ૧ લે. ) ૧૨. તેના શિષ્ય પુણ્યપ્રધાન ઉપાધ્યાય થયા–તેના શિષ્ય સુમતિસાગર-સુમતિસાર ‘વિદ્યાાવશારદ’ થયા, તેમના સાધુરગજી અને તેમના શિષ્ય રાજસા(ગ)રજી ‘શ્રી જિન વચનનું મુખ્ય સારતત્ત્વ તેમાં પ્રવીણ ' ( વિચારસારપ્રકરણ પ્રશસ્તિ ), સુવિ હિત કહેતાં પંચાંગી પ્રમાણ, રત્નત્રયીની હેતુ કેતાં કારણ એહુવી જેહની સમાચારી-એહવા જે ખરતર ગચ્છ-તે મધ્યે વર કહેતાં પ્રધાન, સર્વાશાસ્ત્રનિપુણુ, મરૂસ્થળ વિષે અનેક જિનચૈત્ય પ્રતિષ્ઠાકારક, આવશ્યેાદ્વાર પ્રમુખ ગ્રંથાના કર્યાં એવા મહાપાધ્યાય' (ગુજરાતી ચાવીસીના સ્વપજ્ઞ માલાવબાધના અંતમાં), ૮ આવશ્યકદ્ધારાદિ સગ્રંથ કરણ, અને ચૈત્ય પ્રતિષ્ઠા સ્થાપિત અનેક જિન ખિંખાલય જેણે કરેલ છે એવા’(વિચારસાર પ્રકરણ ટીકા ), · સ` દર્શનશાસ્ત્રાર્થ તત્વદેશના તત્પર એવા સુપાઠક ’ ( જ્ઞાનમ'જરી પ્રશસ્તિ ) થયા; તેમના શિષ્ય - પરમાત્તમ જૈનગમ . રહસ્યાર્થ દાયક ગુણનાયક ( ગાન ની
પાક,
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
XVI
'
(
પ્રશ્નસ્તિ ), · ન્યાયાદિક માધ્યાપક જેણે સાઠ નષ પર્યંત જિન્હાના રસ તજી શાકાત તજીને સવેગ વૃત્તિ ધરી એવા ’ ( ચાવીશીના માલાવમેધ ), જ્ઞાનધમ ઉપાધ્યાય થયા, તેમના શિષ્ય - રૂડા યશના ધણી, સુખના દેવાવાલા, એહવા તથા જેણે શ્રી શત્રુંજય તીથ ઉપર શિવા સામજી કૃત ચામુખની અનેક ખિમ પ્રતિષ્ઠા કરી તથા પાંચ પાંડવના બિંબની પ્રતિષ્ઠા કરી, તથા સમાસરણ ચત્ય તથા કુંથુનાથ ચૈત્ય પ્રતિષ્ઠા કરી, શ્રી રાજનગરે સહસ્રા પાર્શ્વપ્રભુની પ્રતિષ્ઠા કરી એહવા (ચાવીસીના સ્વાપજ્ઞ ખા) એટલે કે શ્રી શત્રુંજ્યે સમવસરણુ મેરૂ પ્રમુખ અનેક ચૈત્ય શ્રી રાજનગરે સહસ્રાદિ અનેક સત્તીચની પ્રતિષ્ઠા કરી જેણે આત્મસાલ્ય કર્યું છે એવા' (વિચારસાર પ્રકરણ ટીકા)–એટલે કેઃ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
• येन शत्रुंजये तीर्थे कुंथुनाथाईतः पुनः चैत्ये समवसरणे प्रतिष्ठा विहिता वराः । चतुर्मुखे सोमजीता कृते यः पूर्णतां व्यघात् । प्रतिष्ठां नैकविवानां चक्रे सिद्धाचले गिरौ । अहम्मदाबाद मध्ये सहस्रफणाद्यनेकविज्ञानां । चैत्यानां च प्रतिष्ठां चकार यो धर्मदृद्धये ॥
*
–જ્ઞાનમજરી પ્રશસ્તિ,
એ જેણે કર્યું છે. એવા મહાપુણ્ય ક્રમ સંસાધનમાં ઉદ્યત એવા દીપચંદ્ર પાઠક ઉપાધ્યાય થયા, અને તેહના અધ્યાત્મ તત્ત્વરસના સ્વાદન રસિક, જિનાગમના અભ્યાસથી જેણે જિનાજ્ઞા રૂચિ પ્રાપ્ત કરી છે એવા' (વિચારસાર પ્રભુ ટીકાને અંતે), ‘સવેગ પક્ષી' (વિચારસાર પ્રશસ્તિ), ‘શ્રીમાન્' વિનેય-શિષ્ય દેવચંદ્ર ગણિ-પડિત થયા.
૧૦. દેવચ‘દ્રજીએ ત્રણુ ઠેકાણે પેાતાના ગુરૂ તરીકે રાજસ અહિ (શુરૂ પરપરામાં જ્ઞાન ધમ` પછી) જજીાવ્યા છે અને તે જગુાવતાં ટીપા દ્રજીના ઉલ્લેખ કર્યો નથી, જેમકે
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XVII.
રાહુ ́સ સહુગુરૂ સુપસાથે, મુઝ મન સુખ નિત પાવેજી; એહ સુગ્રથ રચ્ચેા શુભ ભાવે, ભણતાં આત સુખ પાવેજી --ધ્યાન દીપિકા ચતુષ્પદ્દી ૧-૫૭૯ सुयवायगा गुणट्ठा, नाणवकमा सुनाण धम्मवरा ।
નિ ળવિસેપુના, રાખવા નળિળવા ॥ ૨૭૨ f -ક્રમ સંવેદ્ય પ્રકરણ ૧-૯૯૨
રાજહંસ સહગુરૂ સુપાયે, દેવચંદ્ર જીણુ ગાયજી, ભવિક જીવ જે ભાવના ભાવે, તે અમિત સુખ પાયજી. ——સાધુની પાઁચ ભાવના ૨-૯૯૨
૧૪. આ પરથી કાંતા એમ ધારી શકાય કે પ્રથમના કાલમાં પોતે આ ત્રણે કૃતિઓ બનાવી હોય ને તે વખતે રાજહ ંસ નામના ગણિ પાસે પાતે અભ્યાસ કર્યાં હોય એટલે કે પેાતાના વિદ્યાગુરૂ હાય (દીક્ષા ગુરૂ તા દેવવિલાસ પ્રમાણે રાજસા(ગ)રહેતા.) અને પછી પોતે દીપચંદ્રની આજ્ઞામાં રહી તેમને ગુરૂ સ્વીકાર્યો હાય, અને કાંતા રાજહુંસ ગણુ અને દીપચંદ્રજી અને એક જ હાય અને પહેલાં રાજ્ડસ નામ હાય તે પાછળથી દ્વીપચંદ્રજી નામ થયું હાય. બીજો વિકલ્પ વધારે સંભવિત લાગે છે.
૧૫. દેવિવેલાસમાં જણાવેલ દીક્ષા નામ નામે રાજવિમલ તે દેવચ‘દ્રજીએ પેાતે પાતાને માટે કયાંય પણ વાપર્યું જણાતું નથી. શિષ્યાઃ—
૧૬. પેાતાના શિષ્યા પૈકી કેટલાક માટે જ્ઞાનમજરી નામની ટીકા રચી એમતેની છેવટની પ્રશસ્તિમાં કથેલ છે તે આ પ્રમાણે. मतिरत्न राजलाभाद्याः श्रताभ्यासपरायणाः । ज्ञानात्कुशलसद्राजमोद शिष्यावबोधाय ॥
એ પરથી મતિરત્ન, રાજલાભ, જ્ઞાનકુશલ અને રાજપ્રમાદ એ નામના તેમને શિષ્ય હતા. મતિરત્ને સિદ્ધાચલ તીર્થયાત્રા એ નામની કૃતિ પાંચ ઢાળમાં રચી છે તેમાં સ. ૧૮૦૪માં કરેલ
3
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XVIII
તે તીર્થની યાત્રાનું વર્ણન છે. (પ્રાચીન તીર્ય માલા સંગ્રહભાગ. ૧. પૃ. ૧૭૬ થી ૧૮૮) તેમાં છેવટની કીઓ આ છે – ઉવઝાય વર શ્રી દીપચંદે, શિસ ગણિ દેવચંદ એ, તસ સિસ ગણિ મતિરત્ન ભાષે, સકલ સંઘ આણંદ એ..
૧૭. દેવવિલાસમાંથી જણાય છે કે તેમને (અન્ય) શિષ્ય નામે મનરૂપજી અને શાસ્ત્ર અભ્યાસી વિજયચંદ હતા. મનરૂપજીના શિષ્ય વકતુછ અને રાયચંદ હતા. કવિ –
૧૮, દેવચંદ્રજી ફિલસુફ ગણાય છે અને તેની ફિલસુફીની કઠિનતા જ્યાં ત્યાં દષ્ટિગોચર થાય છે. ચોવીશ જિનપર એક એક એમ ચવીશ સ્તવને રચ્યાં અને તેમાં પિતાની દષ્ટિએ તત્વજ્ઞાન કુટી કુટીને ભર્યું છે તેથી તે સમજાવવાને પિતાને સ્વપજ્ઞ –બાલાવબોધ રચે પડો. વિશ વિહરમાન જિનપરનાં વીશ સ્તવને ચાવીશીની અપેક્ષાએ ઓછી ફિલસુફી વાળાં અને ઓછા કઠિન-વિષમ છે; આથી પિતાના કાવ્યમાં પ્રાસાદિક ગુણ સહજ ભભુકી ઉઠતે નથી; જ્યારે યશવિજયજીની તેમજ અન્ય પૂર્વગામી કાવઓની ને સમકાલીન તેમજ પછીના કવિઓની વીશી-વીશી આદિ સ્તવને લોકો સમજી તેમાં આનંદ સરલતાથી લઈ શકે તેમ છે; આનંદઘનજીનાં સ્તવમાં લોકો સમજી શકે તેવી કાવ્યત્વવાળી ફિલસુફી અનુપમેય ભરી છેઃ છતાં પણ દેવચંદ્રજીનું પ્રાસાદિક કવિપણું તદ્દન અસિદ્ધ થઈ શકતું નથી. કયાંક કયાંક તો તે એવું સુંદર રૂપે દર્શન આપે છે કે આપણે બે ઘડી મુગ્ધ થઈ જઈએ. આનાં થોડાં ઉદાહરણ અત્ર આપીશું –
૧૯. ચોવીશીમાંથી પ્રથમ જિન સ્તવન કેવું સરલ છતાં તર્કબુદ્ધિ મિશ્રિત ભાવના–ભક્તિમય છે તે એક વખત ગાઈને સમજતાં તરતજ જણાય તેમ છે. ઋષભ જિણું શું પ્રીતડી, કિમ કીજે હે કહે ચતુર વિચાર, પ્રભુજી જઈ અળગા વસ્યા, તિહાં કિશું નવિ છે કેઈ વચન
ઉચાર, સુo
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
IXX
કાગળ પણ પહોંચે નહી, નાવ પહોંચે હા તિહાં કો પરધાન, જે પહેાંચે તે તુમ સમેા, નાવ ભાંખે હા કાઇનું વ્યવધાન—૦ પ્રીતિ કરે તે રાગીયા, જિનવરજી હા તુમે તે વીતરાગ,. પ્રાતડી જેહ અરાગીથી, સેલવી તે હા લેાકેાત્તર માગ-૪૦ પ્રીતિ અનાદિની વિષભરી, તે રીતે હેા કરવા મુઝ ભાવ, કરવી નિર્વિષ પ્રીતડી, કિણ ભાતે હા કહે મને અનાવ–૦ પ્રીતિ અનતી પર થકી, જે તાડે હા તે જોકે એહ, પરમ પુરૂષથી રાગતા, એકત્વતા હા ઢાખી ગુણગેહ-શ્રુ પ્રભુજીને અવલખતાં, નિજ પ્રભુતા હેા પ્રગટે ગુણુરાસ, ધ્રુવચ’દ્રની સેવના. આપે મુજ હા અવિચલ સુખવાસ-૪૦
.
૨૦. આમાં સરલતા જણાય છે, પણ બહુ સ્પષ્ટતા–વિશદતા નથી; તેનું કારણ કવિમાં રહેલું Mysticism છે. આમાં કડી પ્રીતિ અનાદિની વિષભરી, તે રીતે ા કરવા મુઝ ભાવ’એ લ્યા. તેમાં ‘રીતે ” એટલે વિષભરી રીતે ?-સામાન્ય રીતે એમ સમજાય, પણ કવિના તેવા ભાવ નથી. કવિને સ્વાપજ્ઞ આલાએધમાં સ્પષ્ટ કરવું પડે છે કે “ જીવને પ્રીતિની પરિણતિ અનાદની છે. તે પ્રીતિ પુદ્ગલાદિના મનને સુખ આપનાર સંચેાગની ઈષ્ટતાપર નિર છે, તેથી તે પ્રીતિ અપ્રશસ્ત છે—વિષ ભરી છે. જેમ ઐશ્વર્યાદિક દેખીને પુદ્ગલ-અશુદ્ધતા ઉપર જે ઈષ્ટતા તે રાગ વિષમય છે; તે રાગ સ્વજન, કુટુંબ, પરિગ્રહ ઉપર છે, તે રીતે પ્રભુજી ! તુમ ઉપર રાગ કરવાને મારા ભાવ છે....
">
"
૨૧. છેલ્લુ મહાવીર પ્રભુપરનું સ્તવન - તાર હા તાર પ્રભુ મુજ સેવક ભણી, જગતમાં એટલા સુયશ લીજે’ એ આત્માની દીનતા અને મનની અણુતાથી ભરેલું છે અને દરેક રસગ્રાહીને ભક્તિમાં લીન કરે તેવું છે.
૨૨. જે કવિએ કઈ આપ્યાન લઇ તેપર કાન્ચ કર્યું હાત તે જે અનેક ભાવે! સામાન્ય રીતે તેમાં ઉપસ્થિત થાય તેને વિકસાવવા
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XX
ચા
“પ્રકૃત કરવા જે વાણીના ઉપયેગ થાત તે પરથી તેમનું ગ્રંથરસ ભર્યું કવિત્વ આપણે પ્રાપ્ત કરી શકત; પણ તેમના ત્યરસિક. સ્વભાવ આખ્યાનમાં રસ લઈ નથી શકયા. છતાંયે એવી છૂટી છૂટી કૃાત છે કે જેમાં એવા પ્રસંગેા આવ્યા છે કે જેમાં પેાતાની ઉમિઓના મનારમ આવિર્ભાવ થયા છે.
૨૩. શ્રી ગાતમ શ્રી મહાવીર પ્રભુના પટ્ટ શિષ્ય-મુખ્ય ગણધર હતા. પ્રભુ ઉપર અતિ રાગ-પ્રશસ્ત રાગ હતા. પ્રભુએ નિર્વાણ થતા પહેલાં ગાતમને ખીજે સ્થળે માકલ્યા; પ્રભુનું નિર્વાણ થતાં ગીતમને આઘાત લાગ્યા. આ ગાતમવિલાપ દેવચંદ્રજી ‘ વીર જિનવર નિર્વાણમાં કેવા ટુકામાં આત્મશ્રેણિ ખતાવી મધુરતાથી કવે છે?—
-
હે પ્રભુ ! મુજ માલક ભણિજી ક્યે ન જણાયું આમ, મૂકી યે મુને વેગલાજી, એ નિપાવ્યેા કામ,
નાથજી માટા તુજ આધાર.
હવે કુણ સશય મેટશેજી, કહેશે સૂક્ષમ ભાવ, કાને વાંદિશ ભક્તિમ્યુંજી, કહ્યું વિનય સ્વભાવ—નાથજી. વીર વિના કેમ થાયસ્ચેજી, મુને આતમસિદ્ધિ, વીર આધારે એતલાજી, પામ્યા પૂરણ સમૃદ્ધિ—નાથજી. ઈમ ચિતવતાં ઉપન્યાજી, વસ્તુ ધર્મી ઉપચેગ, કરતા સહુ નિજ કાયનાજી, પ્રભુ નૈમિત્તિક ચેાગ—નાથજી. ધ્યાનાલંબન નાથનાજી, તે તેા સદા અભંગ, તિણુ પ્રભુ ગુણને જોઇવેજી, જોઈતું આતમઅંગ—નાથજી. આતમભાસનરમણથીજી, ભેદે જ્ઞાન પૃથકત્વ,
તે અભેદે પરિણમ્યાજી, પામ્યા તત્ત્વ એકત્વ—નાથજી. ધ્યાનલીન ગૌતમ પ્રભુજી. ક્ષપકશ્રેણિ આરોહિ, ઘનક્રાતિ સવિ સૂરિયાંજી, કીધા આત્મ અમાહ—નાથજી. લેાકલાકની અસ્તિતાજી, સવ સ્વ-પર પર્યાય તિન કાલના જાણિયાજી, કેવલજ્ઞાન પસાય—નાથજી.
For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
પ્રભુ પ્રભુ કરતાં પ્રભુ થયાજી, શ્રી ગૌતમ ગણુાય, તત્ક્ષણ ઈંદ્રાદિક ભણી, એહ વધાઈ થાય—નાથજી.
૨૪. આ કરતાં પણ વિશેષ મેહક ‘શ્રી વીર પ્રભુનું સ્તવન ' એ નામના વિરહે દર્શાવ્યે છે:
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨-~~૯૦૪ અને ૯૦૫
અને સુશ્લિષ્ટ એક જુદા સ્તવનમાં વીર પ્રભુના
મારગદેશક મેાક્ષનારે, કેવલજ્ઞાનનિયાન, ભાવદયાસાગર પ્રભુરે, પરઉપગારી પ્રધાન રે
વીર પ્રભુ સિદ્ધ થયા.
વીર પ્રભુ સિદ્ધ થયા, સંઘ સકલ આધાર હવે ઋણ ભરતમાં કેણુ કરશે ઉપગાર ?——વીર૦ નાથ વિહુણુ સૈન્ય યૂ' રે, વીર વિહુણા રે સધ, સાધુ કાણુ આધારથી રે, પરમાનંદ અભંગ રે—વીર૦ માત વિષુણ્ણા માલ જયું રે, અરહેાપરહેા અથડાય, વીર વિઠૂણા જીવડારે, આકુલવ્યાકુલ થાય ?—વીર૦ સંશયછેદક વીરને રે, વિરહ તે કેમ ખમાય ? જે દીઠે સુખ ઉપજે રે, તે વિણ કેમ રહેવાય ?——વીર૦ નિર્યામક ભવસમુદ્રના રે, ભવ-અડવી સત્યવાહ, તે પરમેશ્વર વિષ્ણુ મલેરે, કેમ વાધે ઉત્સાહ રે—વીર૦
વીર થકાં પણ શ્રુતતા રે, હતેા પરમ આધાર, હવે ઈહાં શ્રુત આધાર છે રે, અહા જિનમુદ્રા સાર ફૈ—વીર૦ ત્રણ કાલે સર્વિ જીવનેરે, ભાગમથી આણુ, સેવા ધ્યાવેા ભવિજનારે, જિનપર્ડિમા સુખકંદ—વીર૦
ગણધર આચારજ મુનિ દૈ, સહુને એણિપરિ સિદ્ધિ, ભવભવ આગમ–સગથી રે, દેવચ`દ્ર પ૪ લીધે ?—વીર૦
( ૨—૯૧૮)
For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXII ૨૫. ગજસુકુમાલ મુનિપર એક સ્વાધ્યાય રચી છે તેમાં તે રાજકુમાર દીક્ષા લઈ ધ્યાનમાં કાયોત્સર્ગ કરી સ્થિત હતા ત્યાં તેના મસ્તક પર ધાવેશમાં આવેલા તેમના સસરા સમિલે સગી સળગાવી હતી, છતાં તે ધ્યાની મુનિએ હૃદયમાં લેશ પણ વૈરભાવ ન આણતાં સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી–એ પ્રસંગનું વર્ણન કવિ આ પ્રમાણે આપે છે – શિરપર સગડી સે મિલે કરી, સમતાશીતલ ગજસુકમાલ રે, ક્ષમા–નીરે હવરા આતમા રે, હ્યું કે તેને એ જ્વાલ -
ધન્ય ધન્ય જે મુનિવર ધ્યાને રમ્યા રે. દહનધર્મ તે દાહજે અગનિથી રે, હું તે પરમ અદાજ અગાહ રે, જે દાઝે તે તે માહો ધન નથી રે, અક્ષય ચિન્મય તત્ત્વ
પ્રવાહ રે ધન્ય ક્ષપકશ્રેણિ ધ્યાન-આરેહણે રે, પુદગલ આતમ ભિન્ન સ્વભાવ રે, નિજગુણ અનુભવ વળી એકાગ્રતા રે, ભજતાં કીધા કર્મ–
અભાવ –ધન્ય નિર્મલ ધ્યાને તત્વ અભેદતા રે, નિર્વિકલ્પ યાને તદ્રુપ રે, પાતકક્ષયે નિજ ગુણ ઉદ્ભસ્યા રે, નિર્મલ કેવલજ્ઞાન અનૂપ રે.-ધન્ય થઈ અગી શિલેશી કરી રે, ટાળે સવ સંગીભાવ રે, આતમ આતમરૂપે પરિણમ્યા રે, પ્રગટ પૂરણ વસ્તુ સ્વભાવ રે,
–ધન્ય સહજ અકૃત્રિમ વળી અસંગતા રે, નિરૂપચરિત વળી નિદ્રઢ રે, નિરૂપમ અવ્યાબાધ સુખી થયા રે, શ્રી ગજસુકુમાલ
મુનીંદ રે–ધન્ય
(૨–૧૦૩૫)
For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXIII
કૃતિઓ –
૨૬. શ્રી દેવચંદ્રજીની સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, વ્રજ અને ગુજરાતી ભાષામાં રચેલી સર્વ કૃતિઓ “શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી” એ નામેથી બે ભાગમાં શ્રી બુદ્ધિસાગરજી ગ્રંથમાળા ગ્રંથાંક ૪૯ અને ૫૩ માં પ્રગટ થયેલ છે તેથી તેનાં નામેની સૂચિ વગેરેને અત્રે ઉલ્લેખ કરે નિરર્થક છે. છતાં સાથે જણાવી દેવાનું અત્ર એગ્ય લાગે છે કે બીજા ભાગમાં પૃ. ૮૭૩ થી ૮૮૩ માં શ્રાવક ગુણ ઉપર ૨૧ પ્રકારી પૂજા છપાઈ છે તે દેવચંદ્રજી કૃત નથી પણ છેલ્લે પ્રશસ્તિમાં બતાવ્યા પ્રમાણે તેના રચનાર જ્ઞાનસાગર ઉપાધ્યાયના શિષ્ય (જ્ઞાનઉત ?) છે ને તેની રચના (ગુણ યુગ અચલ ઈદ–સં. ૧૭૪૩ માં) થઈ છે કે જે સમયે દેવચંદ્રને જન્મ પણ થયે હેતે; તેજ પ્રમાણે તેજ બીજા ભાગમાં ત્યાર પછી પૃ. ૮૮૪ થી ૮૯૧ પર પ્રગટ કરેલી અષ્ટપ્રકારી પૂજા પણ દેવચંદ્રજી કૃત નથી પણ ઉક્ત જ્ઞાનસાગરજીના શિષ્યનીજ સં: ૧૭૪૩ માં રચેલી છે ( જુઓ પૃ. ૮૮૯ પરના દેહા.)
૨૭. વિશેષમાં એ પણ કહેવું અત્ર પ્રાપ્ત થાય છે કે પહેલા ભાગમાં પ્રગટ થયેલ વિચારરત્નસારમાં તે શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજીથી અન્યને હસ્તપ્રક્ષેપ થયો હોય એવું એક પ્રમાણુ ચક્કસ મળી આવ્યું છે અને તે એ છે કે તે વિચારરત્નસારના પ્રશ્ન ર૭૪ ના ઉત્તરમાં પૃ. ૯૦૯ પર “ માટે જ્ઞાની કહે છે જે ? એમ કહી તે જ્ઞાનીનું કાવ્ય નીચેનું ટાંકવામાં આવ્યું છે –
વિષયવાસના ત્યાગે ચેતન, સાચે મારગ લારે તપ જપ કિયા દાનાદિક સહુ; ગીણતિ એક ન આવે ઇદ્રિયસુખમેં ખૂલ્યું એ મન, વક્ર તુરંગ ક્યું ધારે. ઈત્યાદિ
આ કાવ્ય કયા જ્ઞાનીનું હશે તે શેધતાં આખર એ. મળી આવ્યું કે તે શ્રી ચિદાનંદજીનું છે કે જેઓ દેવચંદ્રજીના પુરેગામી નહિ, પણ હમણાં જ વીસમી સદીમાં થયેલા યોગીપુરૂષ-કરવિજય ઉદ્દે ચિદાનંદજી છે. -
For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
XXIV
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દેશીઓ—
૨૮ પેાતાના ભાષામાં કરેલાં કાવ્યેામાં પોતાના પૂર્વગામી કવિઓની તેમજ બીજી દેશી લીધી છે:—અધ્યાત્મ ગીતામાં ઢાલ ભમર ગીતાની ( કે જે ભમર ગીતા વિનયવિજયજીએ રચી છે) રાખી છે; ચાવીસીમાં ૧ નિદ્રી વેરણ હુઈ રહી. ર ઢેખા ગતિ દૈવનીરે, ૩ ધણુરા ઢોલા ૪ બ્રહ્મચર્ય પદ પૂજીચે ૫ કડખાની, ૬ હું તુજ આગળ શી કહુ કેસરિયા લાલ, છ હૈ। સુંદર તપ સરખું જગ કાઈ નહી' ૮ શ્રી શ્રેયાંસ જિન અતરજામી, ૯ થારા મહેલ ઉપર મેહ જરૂખે વીજલી હો લાલ, ૧૦ આદર જીવ ક્ષમા ગુણુ આદર ( સમયસુંદરજીની ક્ષમાછત્રીસીની ) ૧૧ પ્રાણી વાણી જિનતણી, તુમે ધારા ચિત્ત મઝારરે. ( મીજી પ્રતમાં પાંચે પાંડવ વાંઢતાં મન માūારે) ૧૨ પથડા નિહાલુંરે ખીજા જિન તણારે ( આનદઘનજી અજિતસ્તવનની ), ૧૩ દાસ અરદાસ સીપરે કરેજી ( જિનરાજ સૂરિકૃત મલ્રિ જિન સ્ત॰ ) ૧૪ દીઠી હા પ્રભુ દીઠી જગ ગુરૂ તુજ (યશેોવિજયજીકૃત અભિનંદન જિન સ્ત૦) ૧૫ સફલ સ`સાર અવતાર એ હું ગણુ, ૧૬ આંખડીયે મેં આજ શેત્રુંજો દીઠા૨ે (ઉદયરત્ન) ૧૭ પરમ જિજ્ઞેસરૂ ( જિનરાજસૂરિ વીર સ્ત૰) ૧૮ રામચંદકે ખાગ ચાંપે! મારી રહ્યા ૨ ૧૯ દેખી કામીની દોઈ કે, કામે વ્યાપીયેારે (બીજી પ્રતમાં-કરતાં સેતી પ્રીતિ સહું હુંસી કરે ૨) ૨૦ એલંગડી એલગડી સુહેલી હા શ્રી શ્રેયાંસનીરે. ( જિનરાજસૂરિનું શ્રેયાંસ જિન સ્ત॰ ) ૨૧ પીછાલાસર પાલ, ઉભા દાય રાજવીરે, ૨૨ પદ્મપ્રભ જિન જઈ અળગા વસ્યા ( યશાવિજયજીકૃત પદ્મપ્રભ સ્ત૦) ૨૩ અને ૨૪ કડખાની; કલશ-કાલ ખેલવાની; વીશી-૧ સિદ્ધચક્રુપદ વંદો ( શ્રીપાળરાસમાંથી ) ૨ નારાયણાની ૩ સભજિન અવધારીએ ( માનવિજયકૃત સંભવ જિન સ્ત૦) ૪ માહરા વાલા બ્રાહ્મચારી, ૫ હું હું નણંદ હઠીલી, ૬ મે મનડા હેડાઉ હા મિસરિ ઠાકુરા મહેદરી ( રાજસ્થાની ગીત લાગે છે) ૭ વારીરે ગાડી પાસને ૮ ચરણાલી ચામુડા રણ
For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXV ચડે ૯ કડખાની ૧૦ પ્રાણુ વાણું જિનતણું (ઉપરની ચાવીસીન ૧૭ માં સ્તવનની આજ દેશી છે) ૧૧ નદી યમુનાને તીર (ઉમેરે–ઉડે દેય પંખીયા), ૧૨ વીરા ચંદલા. (જિન રાજસૂરિ વીશીમાં બીજું યુગમધર જિન સ્તવ્ય છે તેની દેશી), ૧૩ શ્રી અરનાથ ઉપાસના (માનવિજ્યજીકૃત અરનાથ સ્તર ની) ૧૪ લૂઅરની, ૧૫ કાલ અનંતાનંત (જિનરાજ સૂરિનું શાંતિ
સ્ત) ૧૬ અરજ અરજ સુણેને રૂડા રાયા હેજી, ૧૭ લાછલદે માત મલ્હાર ૧૮ તટ યમુનાનું અતિ રળિયામણુંરે ૧૯ મહાવિદેહક્ષેત્ર સેહામણું ૨૦ નથી મૂકી. કલશ ધન્યાશ્રી ગત ચોવીસીમાં ૨–વીરજી વ્યારા વીરજી યારા. ૩ ચઉમાસી પારણું આવે–બીજી પ્રત શીતલ જિન સહજાનંદી, ( જિનાવજયજીકૃત શીતલ સ્તo ) ૪ રાગ ફાગ ૫ કડખાની ૬ જગજીવન જગ વાલહે (યશોવિજયકૃત અષભ સ્ત૦ ની) ૭ રસીયાની, ૮ રાગ ધમાલ ૯ મેરા સાહેબ હે શ્રી શીતલનાથકે, ૧૦ નથી ૧૧ ર રહે રહે વાહ૭, ૧૨ નમણી ખમણી ને મન ગમણી ૧ કાયા લાલ ૧૪ થોરા મેહલા ઉપર મેહ ઝબુકે વીજલી લાલ ૧૫ મન મેહ્યું અમારૂં પ્રભુ ગુણે, ૧૬ હ પીઉ પંખીડા ૧૭ દેખ ગતિ દેવની રે, ૧૮ રાગ મારૂ, ૧૯ અધિકા તાહરે હું અપરાધિ, ૨૦ અખીયાં હરખન લાગી હમારી અખીયાં. રાગ પરભાતિ. ૨૧ શ્રી જિન પ્રતિમા હે જિન સરખી કહી, (સમયસુંદરકૃત જિન પ્રતિમા સ્તવન જુઓ જનયુગ પુ. ૧ અંક ૨ પૃ. ૬૨); સ્નાન પૂજામાં વસ્તુ છંદ, ચંદ્રાવલા છે ને કેટલીક દેશીઓ આ છેઃ-૧-શ્રી જનને કલશ કહિશું પ્રેમસાગર પૂર, ૨ જગનાયક ત્રિભુવન જન હિતકાર એ, પરમાતમજી, ચિદાનંદ ઘનસાર એ ૩ તીર્થકમલ ઉદક ભરીને પુષ્કર સાગર આવે, ૪ રાગ વેલાવલ, વીરાજનનિર્વાણમાં–૧ શ્રી સુપાસ જિનરાજ ૨ જીરીયાની અથવા સેહલાની, ૩ યતિની ૪ બહિની રહી ન સકિ તિસેંજી ૫ પ્રભુ તું સ્વયં બુદ્ધ સિદ્ધો અલુદ્ધો ૬ મેરે નંદના, ૭ મેઘ મુનીસર કાંઈ ડમડે લઈ-૨, ૮ કુમત ઈંમ સકલ દ્વરે કાર, ૯, ભરત
For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXVI
નૃપ ભાવશું (ાષભદાસ કૃત); સાધુવંદનામાં ૧ સફલ સંસાર અવતાર એ હું ગિણું ૨ વીર જિણેસર ચરણ કમલ કમલાકર વાસે ગાતમ રાસ) ૩ શ્રી નવકાર જપી મનરગે ૪ મૈતમ સમુદ્ર કુમાર સંસાર ગંભીરા, ૫ અરાણુક મુનિવર ચાલ્યા ગેચરી (સમયસુંદર) ૬. સુખકારણ ભવિચણ સમરી નીત નવકાર, વિશાલીયા પિંગલ, ૮ ચતુર વિચારીયે, પંચભાવના ૧ લોકસ્વરૂપ વિચારે આતમ હિતભણીરે ૨ અનુમતિ દીધી માએ રેવતી, ૩ હવે રાણી પદમાવતી (સમયસુંદર ચારપ્રત્યેકબુદ્ધરાસ) ૪ પ્રાણું ધરીએ સંવેગ વિચાર, ૫ ઈણિપરે ચંચલ આઉખું જીવ જાગરે, ૬ શિલગ શેત્રુજે સિદ્ધા, અષ્ટપ્રવચન માતા સઝાય ૧ પ્રથમ ગોવાલ તણે ભવેજી (સમયસુંદર શાલભદ્ર સ. ), ૨ ભાવના માલતી ચસીએ, ૩ ઝાંઝરીયા મુનિવર ૪ બેલીડા હંસારે વિષય ન રાચીએ ૫ ચેતન ચેતજોરે, ૬ વૈરાગી થયેરે છ સુમતિ સદાએ દિલમેં ધરે, ૮ કુલના ચેરસ પ્રભુજીને શિર ચકે પસંજના સ માં ૧ નાટકીયાની નંદની ૨ હું વારે ધના તુઝ જાણ ન દેસ ૩ તુકે તુઠો રે મુજ સાહેબ જગને ઠે, વનિતા વિહસીને વિનવે-આસ ફળી મેરી આશ ફળી, વહિલા આવજયે ધન ધન સાધુ શિરોમણી ઢંઢણે. - ૨૯ ધ્યાનદીપિકા પાઈમાંથી–૧ વરવખાણી રાણી ચેલJાજી (સમયસુંદરની સઝાયની) ૨ આશ્રવ કારણ એ જગ જાણીયે, ૩ મેરે નંદના ૪ તિણે અવસર બાજે તિહાંરે, ઢોરાને હેલ, ૫ નાયક મેહ નચાવી (જિનરાજસૂરિકૃત વાસુપૂજ્ય સ્તo ) ૬ રમણિ આઠે અતિ ભલી-જિન પ્રતિમા જિન સરીખી વંદનીક, ૭ કરમ પરીક્ષા કરણ કુમાર ચભેરે (સમયસુંદરકૃત પ્રિયમેલકરાસ) ૮ કેકેઈ વર લાધ્યાં, ૯ જતીની-વ્રત નીમ ન સાજે આણું. ૧૦ તાર કિરતાર સંસાર સાગર થકી (જિનરાજસૂરિકૃત અજિત
ખ૦), ૧૧ પરમ સુણી રાજા પ્રતિબંધે ૧૨ સુઘલે બર ઝિલર. ૧૩ ઈડર આંબા આંબલી ૧૪ મયા મહિ દક્ષિણી આથિ મિલાઈ ૧પ પારધીયારી ૧૬ સાંઝ થઈ દિને આથમ્યા ૧૭
For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXVII
ડોર આારણુ રામલા પદમોનીરે, ૧૮ હરિયા મન લાગ્યા ૧૯ રાગ ગાડી. જીવજા ગારી ૨૦ ટોડરમલ્ જીતારે અથવા આદીશ્વર તૂટારે ૨૧ દાન ઉલટે ધરી દીજીયે, ૨૨ એલગીના, ૨૩ એક લહરી છે ગારલે, ૨૪ મારા મન મોહ્યા ઈશુ ડુંગરે ૫ પાંચમ તપવિધ સાંભલા, ૨૬ નાયકાની ૨૭ મેલા થાપિ ચહ્યા વિલ રાવણુ, ૨૮ પાસ જિણુંદ જીહારિયે, ૨૯ ગીતમસામી સમાસર્પા, ૩૦ ધણુરી બિંદલી રંગ લાગા, ૩૧ સીતા અતિ સેાહે, ૩૨ પ્રભુ પ્રણમુ રે પાસ જિજ્ઞેસર થ'ભણા, ૩૩ ચેાગ યે રાજા ભરથરી ૩૪ ૨ગીલે આતમ, ૩૫ મ્હારે ભીલલીયાં નયાણા પાણી લાગણા પાણી રૂજી ( ( રાજસ્થાની ) ૩૬ એ એ મુનિવર વિહરણ પાંડુર્યાં રે (મતિસારકૃત શાલિભદ્રરાસ ) ૩૭ લાજ ગમાવેરે લાલચી, ૩૮ સગુણ સેાભાગી હા સાહિમ મારા. ૩૯ સૂરજ સામ્હા હા પેાલિ, ૪૦ કુમરી ઝુલાવે કૂખડા ૪૧ વાઢુ વાહ મણાચા વીઝોા ૪૨ સ્મૃષ્ઠિરે તું મુષ્ઠિરે તૂ મૃત્રિ પ્રાણી ૪૩ રામે સીતા ખખર કરી ૪૪ ઈણ પરિ ભાવ ભગત મન આણી. ૩૦. આ દેશી પરથી જણાય છે કે દેવચંદ્રજીએ રાસા આદિ ભાષાસાહિત્ય ઘણુ' વાંચ્યું હતું, તેમજ આનધન, યશે - વિજયજી માનવિજયજી, જિનરાજસૂરિ, સમયસુદરજી વગેરેનાં સ્તવને ખાસ અવધાયા હતાં. તેમના વખતમાં ભરથરીનાં ગીત ખેલાતાં હતાં. રાજસ્થાની ગીતાના ઉપયાગ પોતે કર્યો છે. સરખામણીઃ—
૩૧. ઉપરોક્ત શ્રીમદ્ દેવચંદ્રના અને ભાગા પ્રકટ થવાથી ઘણી હકીકત મળી આવી છે. ૧૪જ્ઞાનસારજી કરીને એક મસ્ત સુનિ ૧૪-જ્ઞાનસાર–ખરતરગચ્છમાં જિનલાલ સૂરિના શિષ્ય રત્નરાજના શિષ્ય થયા. તેમણે સં. ૧૮૬૧ ના પોષ સુદ ૭ સામે જયપુરમાં દંડક ભાષા ગર્ભિત સ્ત, તેજ વર્ષોંના માઘ માસમાં તેજ સ્થળે વ વિચાર ગર્ભિત સ્ત॰ તેમજ સ. ૧૮૬૧ માં નવતત્વ ભાષા ગર્ભિત સ્તર રચેલ છે. તે ઉપરાંત આન ધનજીની ચાવીસી પર વિચારપૂર્વક આલાવબાધ રચ્યો છે અને તેમ કરતાં જ્ઞાનવિમલસૂરિએ તેના પરજ ખાલાવાધ કર્યાં છે તેના પશુ દોષ બતાવ્યા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ovul
શ્રી ખીર ગચ્છમાં થઈ ગયા તેમણે આન ધનજીની ચાવીશીપર ખાલાવમેધ ચ્ચે છે; અને દેવચંદ્રજીની ‘ સાધક સાધજ્યાં ૨ નિજ સત્તા ઈક ચિત્ત” એ પત્તુથી શરૂ થતી સાધુ પદપરની સ્વાધ્યાયપર પણ તમે રચ્યા છે. તેમણે તેમાં શ્રી આનદઘનજી, શ્રી યશેાવિજયજી, જિનરાજસૂરિ, દેવચંદ્રજી, અને મેાહનવિજયના સમધમાં ગુજરાતમાં પડેલી કહેવત જણાવી છે તે અતિ ઉપચેાગી છે; દેવચંદ્રજીની ઉક્ત સ્વાધ્યાયની પહેલી કડી પર વિવેચન કરતાં તેના સંબધમાં જણાવે છે કે
Calde
૩૨. · એ કવિરાજના (દેવચંદ્રજીની) ચેાજનાના એજ સુભાવ છે. તેજ વાતને ગઢપર આગેની પાછે, પાછે'ની આગે હાંકતા ચાલ્યા જાય (છે) તે તમે પાતે વિચાર (કરી) લેજ્ગ્યા. સબંધ વિદ્ધ અગોપાંગ ભંગ કવિતા વારંવાર એક પદ ગુથાણા તે પુનઃક્તિ દૂષણ કવિતા એ એહીજ સિઝાયમે તમેઢી નેઇ કેજ્યો. એક નિપદ દેશ જાગા (જગ્યાએ) ગુજ્યેા છે તે ગિણ (ગણી) લેન્ત્યા; એકલા સૂજને દૂષણુ મત દે. બીજુ એહુના (એમનેા) છૂટક લિખત સપ્ત નયાયશ્રી સભગ્યાશ્રયી ચુસ્ત છે, સ્વરૂપના કથનની ચેાજના તેમાં તે ( પણ ) ગટર૫૮૨ છે; એ વિના ખી સહિજ છૂટક ચેાજના સટક છે; ચેાજના કરવી એ પણ વિદ્યા ન્યારી છે. કામુઠ્ઠી કોંચે શિષ્યથી આદ્ય બ્લેક કરાયે, આપથી ન થયા. વલી એ વાત ખુલી ન લિખુ તે એ લિખત વાંચશુવાલા મૂર્ખ શેખર જાણે એ કારણે લિખું ”
-
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૩. આ પરથી દેવચંદ્રજીના સબધમાં જ્ઞાનસારજી જેવા અઘ્યાત્મી પુરૂષ જે કહે તે ઉપેક્ષણીય નથી. અધ્યાત્મીને અધ્યામીજ વિશેષ અને યથાયેાગ્ય પિછાણી શકે; તેથી જ્ઞાનસારજીના અભિપ્રાય માહુ વજનદાર અને પ્રામાણિક ગણાય. અને તે મત એ છે કે-આત્મસ્વરૂપનું કથન કરતાં ગટરપટરપણું આવે છે એટલે કે આગળનું પાછળ અને પાછળનુ ભાગળ એમ થાય છે. વિચારની સાંકળ ખરાબર રહેતી નથી—તેમાં પુનરૂક્તિ દોષ પણ થઈ જાય છે. તે સિવાયના લખાણમાં તેમનુ
For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગટપટપણે દેખાતું નથી તેમાં ટપણું એટલે નિશ્ચિતા. પણું જોવાય છે-કેટલાંક છૂટાં લખાણમાં સતનય અને સપ્તભંગીને ચુસ્તપણે વળગી રહેવાનું દેખાય છે તેમાં ગટરપટરપણ આવી જાય છે. સરંકજના-શંખલાબદ્ધ વિચારેને જવા એ વિદ્યા–કળા ન્યારી છે–સાની પાસે હોતી નથી-વિરલા પાસે હોય છે
- ૩૪. ત્યારે આવી જના–સટેક વિચારેની વ્યવસ્થિત સહજ ગુંથણી કેની પાસે છે? તે તેને ઉત્તર તેમણે આપેલી કહેવતમાંથી મળી આવે છે –
ગુજરાતમાં એ કહેવત છે કે આનંદઘન ટંકશાલિ, 'જિનરાજસૂરિ બાબા તે અવધ્યવચની, ઉ. યશેવિજય ટારટુનરિયા-પોતે થાયે તેજ ઉથા, ઉ૦ દેવચંદ્ર
જીને (ગારજીને) એક પૂર્વનું જ્ઞાન હતું તેથી ગટર પટરીયા, મેહનવિજય અભ્યાસ તે લટકાલા.”
૧૫. જિનરાજરિ (બીજ) પિતા શા ધર્મસી, માતા ધારલદે, ગોત્ર બહિત્યરા. જન્મ સં. ૧૬૪૭ વિ. શુ. ૭, દીક્ષા બીકાનેરમાં સં. ૧૬૫૬ માગશર શુ. ૩ દીક્ષાનામાં રાજસમુદ્ર વાચક (ઉપાધ્યાય) પદ સં. ૧૬૬૮ અને સૂરિપદ આસ કરણે કરેલા મહત્સવ પૂર્વક મેડતામાં સ. ૧૬૭૪ ફ. શુ. ૭. તેમણે ઘણું પ્રતિષ્ઠા કરી દાખલ તરીકે સ, ૧૬૭૫ ના વૈશાખ શુદિ ૧૩ મુદ્દે શત્રુંજય પર અષ્ટમ ઉદ્ધારકારક અમદાવાદના સધવી સમજી શિવજીએ ઋષભ અને બીજા જિનેની ૫૦૧ મૂર્તિઓ બનાવરાવી તેની પ્રતિષ્ઠા કરી. ભાણવડમાં પાર્શ્વનાથ સ્થાપ્યા. સે. ૧૬૭૭ જેઠ વદિ ૫ ગુરૂવારે ઉક્ત આસ કરણે બનાવેલા મમ્માણી (સંગેમસના) પથ્થરના સુંદર વિહાર (મંદિર) માં મેડતામાં શાંતિનાથની મૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા કરી. એવું કહેવાય છે કે તેમને અંબિકાદેવીએ વર આપ્યો હતો. તેમણે નૈષધીય કાવ્ય પર જનરાજી નામની વૃત્તિ રચી છે, અને બીજા ગ્રંથો રચ્યા છે. ભાષાકૃતિમાં ધનાશાલિભદ્ર રાસ () સં૧૬૯૯ ચોવીશી અને વોશી રચેલ છે. જૂઓ મારે સંગ્રહ નામે જૈન મૂર્જર કવિઓ પૃ. ૫૫૩ થી ૫૬૧. તેઓ સં. ૨૬૯૯ ના આષાઢ થટિ ૯ ને દિને સ્વર્ગસ્થ થયાં.
For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૫. એટલે આનંદઘનજી સટક કહેવાશ. તેનાં વચન ટકાકીશું —પત્થરની શિલાપર કોતરેલાં એવાં, ટ‘કશાળમાં મુદ્રા પડે તેવાં ટશાલી, પૂર્ણ અનુભવીનાં જ વચના આવાં હાય. જિનરાજસૂરિ કે જે ખરતરગચ્છના ૧૨મા પટ્ટધર (સ્વર્ગસ્થ સ. ૧૯૯૯) હતા તેનાં વચના અવષ્ય-અખાધ્ય હતાં; યશેાવિજ્યજીએ નયઢષ્ટિથી અનેક વાતા લખી છે, તેમના શ્વેત વસ્ર સિવાય અન્ય વ–રંગીન વજ્ર પ્રત્યે વિાષ હતા, વિજયપ્રભસૂરિને પહેલાં માનવા--પટ્ટધર માનવા માટે આનાકાની હતી પછી માન્યા હતા એવી એવી તેમના જીવનમાં અનેક વાતા માનવામાં આવે છે તેથી તેઓ ટાનટુનરિયા લેકામાં ગણાયા હોય. વાસ્તવિક રીતે તેમનું જ્ઞાન અપૂર્વ હતુ, તાર્કિક શિરેામણિ હતા અને તેમના જેવા જ્ઞાની મહાપુરૂષ ઘણાં સૈકાઓ થયાં—હરિભદ્ર સૂરિ પછી કાઈ પણ કાળે-થયા નહાતા એમ કેટલાક વિદ્વાન્ પંડિતાનું માનવું છે. આ વાત પડિત સુખલાલજી યજ્ઞેશવિજયજીના સંબંધમાં વિસ્તારથી લખવા ધારે છે તે લખાશે ત્યારે સિદ્ધ થશે. દેવચંદ્રજીને એક પૂત્તુ જ્ઞાન હતુ તે શેના પરથી કહેવાયું છે તે સમજી શકાતુ નથી; અને તેમ હોય તે તે કારણ આપી તેથી તે ગટરપટરીચ્યા હતા’ એવુ કહેવામાં આવે છે તે સમજી શકાતુ નથી. ભૂખ વિચાર કરી તે કહેવાતા મેળ ખવરાવીએ તા એમ ભાવાર્થ કાઢી શકાય કે એક પૂર્વ કરતાં વધુ જ્ઞાન ન હતું તેથી તેના વક્તવ્યમાં આગળ તે પાછળ ને પાછળ તે આગળ એમ આવતું ને પુનરૂક્તિ ઢાષ પણ થતા; તેથી તે ‘ગટરપટરીમા’ રહેતા. ( મૂળ જ્ઞાનસારના ટખા જોવાની જરૂર, સદૈહ ટાળવા માટે, રહે છે. માહનવિજય
૧૬. માહનવિજય-ત॰ વિજયસેન સૂરિના શિષ્ય કીર્ત્તિવિજય તેના માનવિજય તેના રૂવિજય ને તેના શિષ્ય. તેમણે મહેસાણામાં સ. ૧૭૫૫ માં રિવાહન રાજાના રાસ, પાટણમાં સં. ૧૭૬૦ માં માનનુંગમાનવ. તીના રાસ, સ. ૧૭૬૧ માં પાઢણુમાં રત્નપાળના રાસ, સં. ૧૭૬૩ માં પાટણમાં પુણ્યપાલ ગુણસુંદરી રાસ. અને સ ૧૭૮૩ માં અમદાવાદમાં ચદરાજાના રાસ, અને સમીનગરમાં ૧૫( )૫ માં ન દાસુંદરીના રાસ તથા ચાવીથી રચેલ છે. દેવચંદ્રજીના સમકાલીન.
For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXXI
(તે ચંદરાજા શસ આદિના કન્ની) લટકાલા ઓળખાય છે, તેમની વ્યાખ્યાનશૈલી તેમજ કાવ્યચાતુરીથી રસ મૂવાની કુશલતા પરથી તે લટકાલા ગણાયા છે એમ લાગે છે.
ભાષાપ્રેસ:~
૩૬. દેવચંદ્રજી સંસ્કૃતના પાતે જ્ઞાતા હતા છતાં ચાડી નજભાષામાં અને વિશેષ ગુજરાતી ભાષામાં તેમણે રચના કરી છે. ભાષામાં રચવાના કારણમાં તેમણે પોતાની ૨૦ વર્ષની વયે જણાવ્યું છે કે:
-
૮ સ ંસ્કૃત વાણી વાચણી, કેઇક જાણે જાશુ, જ્ઞાતાજનને હિતકર જાણી, ભાષા કરૂં વષાણુ. ૧–૪૫૩ ધ્યાનદીપિકા ચતુષ્પદ્દી સંસ્કૃતવાણી પતિ જાણું, સરવ જીવ સુખદાણીછ. જ્ઞાતાજનને હિતકર જાણી, ભાષારૂપ વખાણીજી
૧-૫૭૮
સયમી
૬૭. પેાતે દશ વર્ષની કુમારવયે દીક્ષા લઇ જીવન પર્યંત બ્રહ્મચર્યસ્થ સાધુ તરીકે જીવન ગાળ્યું, એ બ્રહ્મચર્ય, એ સચમ, આત્માના ઉંચા પરિણ્ણામ કરી તેને ઉચ્ચ ભૂમિકાપર લઇ જવા માટે આછા કારણરૂપ નથી. મહાત્માજી કહે છે કે:- બ્રહ્મચર્ય એટલે સર્વ ઇંદ્રિયા ઉપર સંપૂર્ણ કાબુ. જે પૂર્ણ બ્રહ્મચારી છે, તેને માટે આ સંસારમાં કશુંજ અસાધ્ય નથી. મન વાણી, ને કર્મ થો સંપૂર્ણ સંયમ પાળ્યા વિના આધ્યાત્મિક પૂર્ણતા પ્રાપ્ત નજ થઈ શકે ” સંયમ સાથેનું શાસ્ત્રજ્ઞાન શોભે છે અને અધ્યાત્મ મા પર લઈ જાય છે.
આગમ-જિનધર્મ –ક્રિયા-રૂચિ—
૩૮. પાતાને વમાન આગમ, અને જિનધર્મ પર અનન્ય પ્રતીતિ હતી. અને સામાચારી ખરતગચ્છની રાખતા હતાઃ~~
For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXXI
વર્તમાનમાલ સ્થિત આાગમ સલ વિત્ત,
જગમેં પ્રધાન જ્ઞાનવાન સખ કહે હૈ, જિનવર ધર્મ પરિજાકી પરતીતિ સ્થિર,
આર મત વાત ચિત્તમાંહિ નાહિ અઢું હું, જિનદત્ત સૂરિવર કહી જે ક્રિયા પ્રવર,
ખતર ખરતર શુદ્ધ રીતિ વહે
પુણ્યકે પ્રધાન ધ્યાનસાગર સુમતિઢી કે,
સારંગ સારંગ રાજસાર વહે હૈ. તેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ અને શ્રુતધર્મપ્રેમી હતા.
"
૩૯. મન મહિલાતું વ્હાલા ઉપર મીજા કામ કરતરે, તેમ શ્રુતધર્મ મન દૃઢ ધરે, જ્ઞાનાક્ષેપકવત રે, --શેવિજયજી આઠ દૃષ્ટિ સઝાય.
ઘર સમી ખીજા સમસ્ત કાર્ય કરતાં છતાં પણ જેમ પતિવ્રતા ( મહીલા શબ્દના અર્થ) સ્ત્રીનું મન પેાતાના પ્રિય એવા ભત્ત્તરને વિષે લીન છે, તેમ સભ્યદૃષ્ટિ એવા જીવતુ ચિત્ત સંસારમાં રહી સમસ્ત કાર્ય પ્રસંગે વવુંપડતાં છતાં જ્ઞાની સમધી શ્રવણુ કર્યો છે એવા જે ઉપદેશધ તેને વિષે લીનપણે વર્તે છે.
-- વિક્ષેપ રહિત એવું જેનું વિચારજ્ઞાન થયું છે, એવા માત્મકલ્યાણુની ઇચ્છાવાળા પુરૂષ (જ્ઞાનાક્ષેપકવત) હોય તે, જ્ઞાની સુખેથી શ્રવણ થયા છે એવા જે આત્મકલ્યાણરૂપ ધર્મ તેને વિષે નિશ્ચળ પરિણામે મનને ધારણ કરે.
· અથવા—તે પુરૂષથી પ્રાપ્ત થયેલી એવી આત્મપદ્ધતિસૂચક ભાષા તેમાં આક્ષેપક થયું છે વિચારજ્ઞાન જેનું એવા પુરૂષ (જ્ઞાનાક્ષેપવ ત), તે આત્મકલ્યાણના અર્થ તે પુરૂષ જાણી, તે શ્રત (શ્રવણ) ધર્મ માં મન (આત્મા) ધારણ-તે રૂપે પરિણામ કરે છે. તે પરિણામ કેવું કરવા ચેોગ્ય છે? તે દૃષ્ટાંત-મન મહિલાનું વહાલા
For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXXIII ઉપરે, બીજાં કામ કરત-આપી સમર્થન કર્યું છે. ઘટે છે તે એમ કે પુરૂષપ્રત્યે સ્ત્રીને જે કામ્ય પ્રેમ તે સંસારના બીજા ભાવની અપેક્ષાએ શિરોમણિ છે, તથાપ તે પ્રેમથી અનંતગુણવિશિષ્ટ એવે પ્રેમ સંપુરૂષ પ્રત્યેથી પ્રાપ્ત થયે જે આત્મારૂપ શ્રતધર્મ તેને વિષે ચેપગ્ય છે.” આનું નામ સમ્યગ્દષ્ટિ.
૪૦. સમ્યકત્વપર એક સુંદર સ્વાધ્યાય રચી છે તેમાં દેવચંદ્રજીએ સ્પષ્ટ જણાવ્યું છે કે સમ્યગ્દર્શન વગરની સર્વ ક્રિયાઓ ભવભ્રમણરૂપ છે.
સમકિત નવિ લઈ રે, એતો રૂ ચતુર્ગતિ માંહિ. વસ થાવરકી કરૂણું કીની, જીવ ન એક વિરાળે તીન કાળ સામાયિક કરતાં, શુદ્ધ ઉપયોગ ન સાચ્ચે-સમતિ, જૂઠ બોલવાકે વ્રત લીને, ચોરીકે પણ ત્યાગી, વ્યવહારાદિક મહાનિપુણ ભયે, પણ અતરદષ્ટિના જાગી–સમક્તિ ઊર્ધ્વ બાહ કરી ઉંધો લટકે, ભસ્મ લગા ધુમ ઘટક, જટા જટ શિર મુંડે જૂઠ, વિણ શ્રદ્ધા ભવ ભટકે–સમકિત, નિજ પરનારી ત્યાગ જ કરકે, બ્રહ્મચારી વ્રત લીને, સ્વર્ગાદિક યાકે ફળ પામી, નિજ કારજ નવિ સી-સમક્તિ. બાહ્ય ક્રિયા સબ ત્યાગ પરિગ્રહ, દ્રવ્યલિંગ ધર લીને, દેવચંદ્ર કહે યાવિધ તે હમ, બહુત વાર કર લીને–સમક્તિ.
૨–૧૦૩૧. તત્કાલીન સ્થિતિ –
૪૧. આ છતાં ગચ્છનું મમત્વ પિતાને હતું નહિ, પોતાના કાળમાં ગ૭ ઘણું વધી પડયા હતા એથી આનંદઘનજીને જેમ કહેવું પડયું હતું કે“ગચ્છના ભેદ બહુ નયણે નિહાળતાં તત્ત્વની વાત કરતાં ન લાજે, ઉદરભરણુદિ નિજ કાર્ય કરતા થકા, મેહ નડીયા કલિકાલ રાજે
ધાર અનતનાથ સ્તe
For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
XXXIV
“ પરમ ધર્મ કરતેા જગ સહુ ફેરે, ધર્મને જાણે ન મ જિનેશ્વર૦-ધર્મ જિન સ્ત
"
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
66
શ્રુત અનુસાર વિચારી ખેલું, સુગુરૂ તથાવિધિન મિલે રે, કિરિયા કરી નવિ સાધી શકીયે, એ વિષવાદ ચિત્ત સઘળે ર
ષ-નમિનાથ સ્ત૰
૪ર. તેમજ દેવચંદ્રજીને ઉચ્ચારવુ પડયું હતું કેઃ—— દ્વવ્યક્રિયારૂચિ જીવડા ૨, ભાવધર્મરૂચિ હીન,
ઉપદેશક પણ તેહવારે, શું તત્ત્વાંગમ જાણુંગ તજી ૨, મૂઢ હઠી જન આદર્યાં ૨, આણા સાધ્યવિના ક્રિયા ૨, સણુ નાણુ ચરિત્તના રે, ગુચ્છ કદાગ્રહ સાચવે રે, આતમજીણુ અકષાયતા રે, તત્ત્વરસિક જન થાડલા રે, જાણેા છે જિનરાજજી રે,
કરે જીવ નવીન –ચાનન જિન. મહુજનસ ́મત જે, સુશુરૂ કહાવ તેહ રે—૨૦ લેકે માન્યા રે ધર્મ, મૂલ ન જાણ્યું મમ ?—૨૦ માને ધર્મ પ્રસિદ્ધ, ધર્મ નજાણે શુદ્ધ ૨-૨૦ બહુલા જન સંવાદ, સઘàા એહ વિવાદરે—ચ ચંદ્રાનનજિન સ્ત॰ લા. ૨. પૃ. ૭૯૮
નામ–જૈન જન બહુત છે, તિથી સિદ્ધ ન કાંય, સમ્યગ્નાની શુદ્ધ મતિ, ભાવજૈન શિવરાય–ભા. ૧ લા પૃ. ૫૭૭
"
આજ કેટલાક જ્ઞાનહીન ક્રિયાના આડંબર દેખાડે છે. તે ઠગ છે, તેહના સંગ કરવા નહી. એ માહ્ય કરણી અલભ્ય જીવને પણ આવે માટે એ ખાદ્ય કરણી ઉપર રાચવું નહી અને આત્માનું સ્વરૂપ આલખ્યા વિના સામાયક પડિકમાં પચ્ચખાણુ કરવાં તે સર્વ નિક્ષેપામાં પુણ્યાત્સવ છે પણ સંવર નથી.
· જે ક્રિયાલાપી આચારહીન અને જ્ઞાનહીન છે, માત્ર ગચ્છની લાજે સિદ્ધાન્ત ભણે વાંચે છે, વ્રત પચ્ચખાણ કરે છે તે પશુ દ્રવ્ય નિક્ષેપેા જાણવા,
For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXXV
૮ જેને છકાયની દયા નથી, ઘેાડાની પેરે ઉન્મત્ત છે, હાથીને પેઠે નિરંકુશ છે, પેાતાના શરીરને ધાવતાં મસલતા ઉજલે પડે શિણગાર કરી ગચ્છના મમત્વભાવે માચતા સ્વેચ્છાચારી વીતરાગની આજ્ઞા ભાંજતા જે તપ ક્રિયા કરે છે તે પણ દ્રવ્યનિક્ષેપમાં છે.
¿
અથવા ખ્યાતિષ વૈદ્યક કરે છે અને પેાતાને આચાર્ય ઉપાધ્યાય કહેવરાવીને લેાક પાસે મહિમા કરે છે ( કરાવે છે) તે પત્રીમધ ખાટા રૂપૈયા જેવા છે. ઘણા ભવ ભમશે માટે અવનીક છે.
• કેટલાક એમ કહે છે જે અમે સૂત્ર ઉપર અ કરિયે ખેંચે તા નિયુક્ત તથા ટીકા પ્રમુખનુ શું કામ છે તે પશુ
મૃષાવાદ છે.
~૩૦ વર્ષનીવયે લખેલ આગમ સારમાંથી( ૧–પૃ. ૨૩ થી ૨૫)
૪૩. શ્રીમદ્ યશવિજયજીએ પોતાના સમયની સ્થિતિ પેાતાના સીમંધર સ્વામીપરના ૩૫૦ ગાથાના સ્તવનમાં આબેહુબ આલેખી છે, તેમજ અન્ય કૃતિઓમાં પણ તેનું પ્રતિષ્ઠિ પાડયું છે તે વિચારી ઘણું ઘણુ· સમજવાનું રહે છે, પણ તે અહીં વિસ્તારભયથી સમજાવવાનું કાર્ય વ્હારી લઈ શક્તા નથી.
૪૪. જિનરાજસૂરિ કે જે સ. ૧૯૯૯ માં સ્વસ્થ થયા તેમણે પણ ચંદ્રાનન જિનસ્તવનમાં નીચે પ્રમાણે જણાવ્યું છે:—
· સામાચારી બ્રૂનુઇરે, આવે મન સદેહ શી શી ચાકરી સાધુ રે, સમળ વિમાસણુ એહુરે ચંદ્રાનન જિન !, કીજે કવણુ પ્રકારરે ઇષ્ણુ દુ:ષમ આરે, મે લાધ્યા અવતારરે— આગમ ખળ તેહવેા નહીરે, સંશય પડે સદીવ, સુધી સમજ ન કા પડેરે, ભારીકરમી જીવરે દૃષ્ટિરાગ રાતા અખેરે, કેતુને પૂછુ૨ે જાઈ, આપણપા થાપે સહર; તિણુ માં મન ડાલાયરે
For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXXVI
૪૫. વિજયદેવસૂરિના શિષ્ય સતષવિજય સીમધર સ્વા મીના સ્તવનમાં જણાવે છે કેઃ—
ગાડરી પરિવાર મિલ્યે રે, ઘણા કરે તે ખાસ, પરીક્ષાવત થાડા હુઆરે, શ્રદ્ધાના વિસવાસ ?——સ્વામી॰ ધરમીની હાંસી કરે રે, પક્ષ વિહુણા સિંદાય, લાભ ઘણા જગે વ્યાપીયે રે, તેણે સાચા નવિ થાય?-સ્વામી સામાચારી જીજીઈ રે, સહૂ કહે માહરા ધર્મ, ખાટો ખરા કેમ જાણીયે રે, તે કુણુ ભાંજે ભરમરેવામી. –શ્રી ચૈત્યવંદન સ્તુતિ સ્તવનાદિસંગ્રહ. ૩—૪૨૮.
૪૬. આથી પેાતાના હૃદયના ઉાર દેવચ’દ્રજી કાઢે છે કે— ભાવ ચરણ સ્થાનક ફરસ્યા વિના ન હુવે સયમધર્મ, તે શ્યાને જૂઠ તે ઉચ્ચરે, જે જાણે પ્રવચનમર્મ-સુગુણુનર. યશ લાલે નિજ સમ્મત થાપતા, પરજનરંજન કાજ, જ્ઞાનક્રિયા દ્રવ્યત વિધિ સાચવે, તેહ નાડુ મુનિરાજ—સદ્ગુણુ બાહ્યયા એકાંતે ઉપદ્ઘિશે, શ્રત આમ્નાય વિહાણુ, ખગ પેર્ ઠગતા મૂરખ લેાકને, બહુ ભમસે તેહ દીન—સગુણુ૰ અધ્યાતમપરિણતિ સાધન બ્રહી, ઉચિત વહે આચાર,
૧૭-સરખાવેા યશે વિજયજી
લેાકપતિ ક્રિયિા કરેરે, મન મેલે અન્નાણુ રે
ભવઈચ્છાના જોરથી રે, વિષ્ણુ શિવ સુખ વિન્નાણુ ?-પ્રભુ તુજ વાણી મીઠડી કામકુલ સમ ધર્મનું રે, મૂલ કરી એમ તુચ્છ રે,
જનરજન કેવલ લહે રે, ન લહે શિવતર ગુચ્છ ?-પ્રભુક
*
*
* —૩૫૦ ગાથાનું સીમધર સ્ત॰ ઢાલ ૧૦
કામકુભાદિક અધિકતું, ધર્મનું કૈા નિવ મૂલ રે, દોકડે ગુરૂ તે દાખવે, શું થયું એ જગલ ૨૫ વિષય રસમાં ગૃહી માચિયા નાચિયા ગુરૂ મદપૂર હૈ, ધૂમધામે ધમાધમ ચલી, નાનમારગ રહ્યો દૂર રે૭
( ૧૨૫ ગાથાનું સીમંધર સ્ત)
For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXXVII જિન આણુ અવિરાધક પુરૂષ જે, ધી તેહને અવતારસગુણુ પછી ક્રિયા સંબંધી કહે છે કે – દ્રવ્યક્રિયા નૈમિત્તિક હેતુ છે, ભાવધર્મ લયલીન, ૧ નિરૂપાધિકતા જે નિજ અંશની, માને લાભ નવીન જુગુણન૨૦ પરિણતિ દેષ ભણી જે નિંદતા, કહેતા પરિણતિ ધર્મ, ચેગ ગ્રંથના ભાવ પ્રકાશતા, તેહ વિદારે કર્મઅલ્પક્રિયા પણ ઉપકારપણે, જ્ઞાનિ સાધે હે સિદ્ધ, દેવચંદ્ર સુવિહત મુનિર્વાદને, પ્રણમ્યાં સયલ સમૃદ્ધિ
–અષ્ટપ્રવચન માતા સ્વાધ્યાય ૨-૧૦૧૮. ગચ્છગુફાના ત્યાગ-વનવાસ પ્રત્યે ભાવ
૪૭. પિતે ગચ્છમાં રહેવા છતાં પોતાનું હૃદય, જે ધન્ય મુનિવરે ગ્રહને ત્યાગ કરી સ્નેહને છેદી નિઃસંગ વનવાસ સેવે, તપશ્ચર્યા આદરે અને તેમાં અભિગ્રહ લીધાંજ કરે, જે ધન્ય મુની ગચ્છ-ગુફા આદિ આશ્રય તછ જિનકલ્પ આદરી અફેંદી થઈ પરિહારવિશુદ્ધિ તપ તપે તેઓશ્રીને અભિનંદતું–વદતું,
ધન્ય! તેહ જે ધન ગ્રહ તજ, તનનેહને કરી છે, નિસંગ વનવાસે વસે, તાધારી તે અભિગ્રહ ગેહ–ભવિયણું ધન્ય તેહ ગચ્છ–ગુફા તજી, જિનકલપ ભાવ અફેદ,
પરિહારવિશુદ્ધિ તપ તપે, તે વંદે હે દેવચંદ્ર મુનીદ-ભવિયણું અને તે તરફ આકર્ષતું –
સાધુ ભણે ગૃહવાસનીરે, છુટી મમતા તેહ, તેપણુ ગચ્છવાસીપણેરે, ગણુ ગુરૂપર છે નેહ રે–
૧૮-“સરખા યશોવિજયજીનું નીચેનું કથન કે જે દેવચંદ્રજીએ સુમતિજિન સ્તવ ના બાલાવબોધમાં અવતાવે છે –
જે જે અંશે નિરૂપાધિપણું, તે તે કહીએ રે ધર્મ, સમ્યગ્દષ્ટિ રે ગુણ ઠાણું થકી, જાવ લહે શિવ શર્મ. ”
For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXXVII ' વનમૃગનીપરે તેહથી , છડી સકલ પ્રતિબંધ તું એકાકિ અનાદિને રે, કિણથી તુજ પ્રતિબંધ છે.
૪૮ પણ આ પંચમકાલમાં શ્રુતબલ ઘટયું છે, ત્યાં શ્રત જ આધાર છે. “પંચમકાલે મૃતબલ પણ ઘટે છે. તે પણ એ આધાર, દેવચંદ્ર જિન મતને તત્ત્વ એ રે, શ્રતર્યુ ધરો પ્યાર-શુત,
૪૯ એ સ્વીકારી, આ પંચમકાલે ૧૯એકાકીપણું-જિનક૫વ્યવહાર –વનવાસ દુઘટ અને ખાંડાની ધારરૂપ અશકય છે ત્યાં ગચ્છમાં રહી એ મૃતભાવના સાથે અન્ય ચાર નામે તપભાવના, સત્વભાવના, એક્તાભાવના અને સુતત્ત્વભાવના ભાવવી એ હિતકર છે:–
મૃતભાવના મન થિર કરે, ટાલે ભવને ખેદ, તપભાવના કાયા દમે, વામે વેદ ઉમેદ. સવભાવ નિર્ભય દશા, નિજ લઘુતા ઈક ભાવ,
તત્વભાવના આત્મગુણ, સિદ્ધ સાધના દાવ, ટૂંકામાં કહેવાનું કે –
પરસંગથી બંધ છે રે, પરવિયોગથી મેક્ષ, તેણે તજી પર-મેલાવરે, એકપણે નિજ પિષ રે. અન્ય ગચ્છના પ્રત્યે સમભાવ. (૧) યશોવિજયજી,
૫૦ શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી તપગચ્છના હતા–તેઓ સં. ૧૭૪૩ માં સ્વર્ગસ્થ થયા તે પછી દેવચંદ્રજી બે વર્ષમાં જન્મ્યા તેમણે ૧૯ યશવિજયજી કહે છે કે –
“કારણથી એકાકીપણું, પણ ભાખ્યું તાસ, વિષમકાલમાં તે પણ, રૂડે ભલે વાસ ?
-૩૫૦ ગાથાનું સીમંધર સ્ત, ઢાલ ૭ કડી ૧૦. ૨૦. આ વાત યશોવિજયજી ભાસ એ નામની કૃતિ મળી આવી છે તે પરથી નિશ્ચિત થઈ છે. ડાઈમાં તેમની પાદુકાની પ્રતિષ્ઠા થઈ છે તે પર લેખ “સં. ૧૭૪૫ શકે ૧૬૧૦ માગશિર સુદ ૧૧ એકાદશી ને છે તે
For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
IXL
યશોવિજયજીના ગ્રંથને બહુ પ્રેમથી અભ્યાસ કર્યો હતો, અને તેમના પર અતિશય પૂજ્યભાવ રાખતા હતા. એક સ્થળે પિતાના માટેજ જાણે પિતે કહેતાજ હેય નહિ તેમ “મેહવિલાસ કથન ” ટાંકતાં તેમાં યશોવિજયજીકૃત “અધ્યાત્મસાર' ગ્રંથને સાંભળી તેને રસ લઈ પોતે પિતાનું શુદ્ધ તત્વ ગ્રહણ કર્યું છે એ પ્રમાણે વ્રજભાષામાં જણાવે છેલો તે અરિજકુલ ગુરૂકે સંજોગ વલિ,
પૂરવકે પુણ્યબલ એસો જેગ લા હે અધ્યાતમ ગ્રંથ સાર સુણ કાન ધરી પથાર,
પીયે તાકો રસ નિજ તત્વ શુદ્ધ ઝ હે, તૈભિ યહ તે જીવ ચાહત વિશેષ દીવ,
ભેગકી મમત્વતાસે માચિરાચિ રહ્યા છે, જગ જીવનહાર એતે સબ મહભાર, મહકી મરે રમે જગત લહલા હે.
-વ્યપ્રકાશ. –૪૮૨. [ આ અધ્યાત્મસારને ઉલ્લેખી વિચારરત્નસારમાં ૨૦૦ આ પ્રોત્તર રૂપે પિતે કહે છે કે “અધ્યાત્મસાર ગ્રન્થમાં ત્રણ પ્રકારના જીવ કહ્યા છે તે કયા?—ભવાભિનંદી તે મિથ્યાષ્ટિ ૧, બીજો પુદગલાનંદી તે ચોથા પાંચમા ગુણ ઠાણુવાળા સભ્ય દૃષ્ટિ ૨, આત્માનંદી તે મુનિ. ૩. જુઓ ૧- ૮૬૧.]
૫૧ યશોવિજયજીકૃત જ્ઞાનસાર–અષ્ટક પર પિતે સંસ્કૃત ટીકા નામે જ્ઞાનમંજરી ( તત્વબોધિની) સં. ૧૭૯૬ ના કાતિક સુદ ૫ ને વિને નવાનગરમાં (સૈારાષ્ટ્રના) કરી છે તે વાત થશેવિ
જ્ય પર પોતે આફરીન હતા એમ સૂચવે છે. તેમાં યશોવિજ્યજી માટે તેમણે જે વિશેષણે આપ્યાં છે તે ખાસ બેંધવા લાયક છે - પ્રતિષ્ઠામિતિ અને સ્વર્ગતિથિ બંને ભિન્ન છે અને સ્વર્ગગમન સં. ૧૭૪૩ માં થયેલું ને પછી પાદુકાપ્રતિષ્ઠા સં ૧૭૪૫ માં થઈ એ વાત નિશ્ચિત ઠરે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XL
'
તથા શ્રીમહેતા સિદ્ઘપરમાત્મના ક્ષાયિકાપયેાગવતા ન્યાયસરસ્વતીબિરૂદરેણુ શ્રીમશેાવિજચાપાધ્યાયન ’ (પ્રથમ શ્લાકની ટીકા. ૧-૧૯૦ )–આમાં હું ભૂલતા ન હાઉ તે તેમને અર્હત્ અને સિદ્ધ પરમાત્મા પણ કહી નાંખ્યા છે અને ક્ષાયિકાપચેગવાળા જણાવ્યા છે એટલે કે આત્માની ચામાં ઉંચી દશાવાળા જણાવ્યા છે. [ પ્રથમનાં વિશેષણા પાસે ચ એટલે અને કે વા એટલે અથવા એવા શબ્દ કદાચ રહી ગયા હાય તા પ્રભુ જાણે; ને જો તેમ હાય તા અર્હત્ અને સિદ્ધ પરમાત્મા એ જુદા રહી એક માજી સ્વતંત્ર ગણાય; છતાં આટલું તેા ચાક્કસ છે કે દેવચંદ્રજી યશેવિજયજીમાં ક્ષાયિક ઉપચાગ હાવાનું સ્વીકારતા હતા.] એ ઉપરાંત તેજ ગ્રંથના છેવટના લેાક ઉપર તેમને માટે તે જણાવે છે કે < શ્રીમદ્ યશોવિજયે પાધ્યાયાઃ ન્યાયાચાર્યાં વાગ્વાદિના લબ્ધવરા દુર્વાદિમદાભ્રપટલખ‘ડનપવનાપમાઃ’–તે ન્યાયાચાય --ન્યાયસરસ્વતી બિરૂદ ધરાવનારા વાગ્વાદી, વર જેણે ( સરસ્વતી પાસેથી ) પ્રાપ્ત કર્યાં છે એવા, અને દુર્ગાદીના મદ્યરૂપી આકાશનાં પડાને તોડી નાંખનારા પવનની ઉપમાવાળા–પવન સરખા હતા-આ શબ્દો કહી યશોવિજયજી એક મહાન્ તાર્કિક હતા એ નિવિવાદ વાત પેાતે સ્વીકારી છે. (૧-૪૨૦) વળી ૧-૪૦૪ પર ‘ તેમને પરમ રહેસ્યજ્ઞાતા શ્રીમદ્ યશેાવિજયાપાધ્યાય ’ એ તરીકે, ૧-૪૧૨-પર શ્રીમત્પાઠકે દ્ર:' તરીકે સખાધેલ છે. તેમના અધ્યાત્મસાર ઉપરાંત સંસ્કૃત ગ્રંથાના ઉલ્લેખ કર્યો છે. (પ્રતિમાશતક ૧-૯૪૩, ઉપદેશ રહસ્ય. ૨–૧૦૬૯) નયરહસ્ય ૨-૧૦૭૭,
'
પર-વિશેષમાં યજ્ઞેશવિજયજીની ભાષા-કાવ્યકૃતિમાંનાં પણ ઉત્તમ કથના પેાતાના વિષયની પુષ્ટિમાં ટાંકયાં છે. જીએઃ— (૧) વિચારરત્નસારના ૭૯ મા પ્રશ્નેત્તર ( ૧–૭૮૯ ) “પ્રશ્ન-સમ્યગ્દાઇ, દેશિવરતિ, તથા સવવરિત મહાત્મા સમ્યગ્દર્શન વડે આત્માના અનુભવ કેવી રીતે કરે?
For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XLI ઉત્તર–જેમ વસ્તુ વિચારતાં, ધ્યાન ધરતાં મન વિશ્રામ પામે
છે, રસસ્વાદ સુખ ઉપજે છે, પરિણામ કરે છે, તે અનુભવ પ્રત્યક્ષ જાણવું, જેમ સાકરના એક ગાંગડાને ચાખી જોતાં હજાર મણ સાકરને અનુભવ થાય છે, તેમ સમ્યગ્દષ્ટિ છવ અંશે આત્માને વળી કેવળી સદશ પ્રત્યક્ષ
અનુભવે. તેથી જ કહ્યું છે જેઅશે હેય ઈહ અવિનાશી, પુદગલ (જાલ) તમાસીરે, ચિદાનંદ ઘન સુજસ વિલાસી, કેમ હોય જગને આસીરે. એ ગુણ વીરતણે ન વિસારું, સંભારું દિનરાત રે, પશુ ટાળી સુરરૂપ કરે જે, સમાકતને અવકાતરે.-૧
( આઠદષ્ટિ સવાધ્યાય-ઢાલ ૫ મી) ૮૦ મા પ્રભનેત્તરમાં જણાવ્યું છે કે – (૧-૭૯૦),
“આત્મદર્શન જેણે કર્યું “તેણે મું ભવજયકૂપરે” એમ શ્રી યશોવિજયજીએ પણ કહ્યું છે. આની સાથે ને સાથે જણાવ્યું છે કે “ તથા “ પ્રવચન-અંજન જે સદ્દગુરૂ કરે, તે દેખે પરમ નિધાન જિનેશર “એવું શ્રી લાભાનંદજીએ પણ કહ્યું છે.”—આ પરથી તે લાભાનજી તેજ આપણુ આનંદઘનજી સિદ્ધ થાય છે.
(૨) ચ૦ ના દ્રવ્ય ગુણપર્યાયના રાસને ઉલ્લેખ ૨-૬૦૮ અને ૨–૬૭ માં કર્યો છે; “હવે ભેદ ગુણના ભાંખી, તિહાં આસ્તિકતા લહિયેંજી”—એ પાઠમાં દ્રવ્ય ગુણપર્યાયના રાસમાં યશવિજયજી ઉપાધ્યાયે પણ આસ્તિકતા ધર્મને ગુણ કહી બેલાએ છે.” (સુપાર્શ્વજિન સ્તર પર બાલા)
“(વસ્તુના) એ સ્વભાવ મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી સ્વકૃત દ્રવ્ય ગુણપર્યાયના રાસ મધ્યે સમર્થ્ય છે. તિહાંથી જોઈ લેવા. (ધર્મજિન સ્ત૮ પર બાલા )
(૩) આઠ દષ્ટિ સ્વાધ્યાય યશોવિજયજીની છે તેમાંથી નીચે પ્રમાણે ઉલેખ કર્યો છે –
For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XLII ત્યારે શુદ્ધાત્મ પગ અવસ્થાનરૂપ નિર્મળ જ્ઞાનદશાની પરમ શીતલ શાંત સુગંધિની અનુભવ લહેરીઓનું આત્મા આસ્વાદન કરે, તે સુખ આપણે પગલિક સુખના ભીખારીઓ શું જાણીએ. કહ્યું છે જે – “સઘળું પરવશ તે દુઃખ લક્ષણ, નિજવશ તે સુખ લહીએ, એ દષ્ટ આતમગુણ પ્રગટે, કહો સુખ તે કણ કહીએ
–ભવિકા વીર વચન ચિત્ત ધરીએ. નાગર સુખ પામર નવી જાણે, વલ્લભ સુખ ન કુમારી, અનુભવ વિણ તેમ ધ્યાન તણું સુખ, કે જાણે નરનારીરે-ભ. વિષયભેગક્ષય શાંતવાહિતા, શિવ મારગ ધ્રુવ નામ, કહે અસંગ કિયા ઈહ યેગી, વિમલ સુજસ પરિણામરે–ભ. ૩
( ૧-૮૮૪) (૪) પંચમ સુમતિ સ્તવ માં ટાંકે છે કે (૨-૫૯૪)
- “બાકી સર્વ સંસારી જીવ, સત્તાર્યો પરમગુણ છે, પણ જેના ગુણ પ્રગટ થયા તે પૂજ્ય જાણવા માટે શ્રી યશોવિજયછ ઉપાધ્યાયે કહ્યું છે–ગાથા
જે જે અંરે નિરૂપાધિકપણું, તે તે કહિયેંરે (જાણેરે) ધર્મ, સમ્યગ્દષ્ટિરે ગુણઠાણ થકી, જાવ લહે શિવ શર્મ.
(જુઓ સીમંધર સ્ત૦ ૧૨૫ ગાથાનું ઢાલ ૨ કી ૨૦ )
૫૩. (૨) આનંદઘનજી. આનું મૂળ નામ લાલાનંદજી હતું એ ચેકસ દેવચંદ્રજીના ઉપર જણાવેલ અને ઉલ્લેખેલ કથનથી પ્રતીત થાય છે. તેમને બીજો ઉલ્લેખ ૧૮૧૧ માં વિચારરત્નસારના ૧૧૪ મા પ્રશ્નોત્તરમાં આ પ્રમાણે કર્યો છે – “પ્રશ્ન-સાપેક્ષ અને નિરપેક્ષ તે કેવી રીતે? ઉત્તર-સાપેક્ષ એટલે અપેક્ષા સહિત એટલે કાર્ય પડે ત્યારે કદાચ
પ્રસંગને લઈને તાડના તર્જનાદિ કરવું પડે તો પણ તે અંતરથી કે બહારથી નિર્દયપણે, અવિચારી રીતિ ન કરે,
For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XLHI
જીવને કેઈ વ્યથા ન ઉપજે તેની સંભાળ રાખીને કામ જેટલે આકોશાદિ હેય તે કરે, અને તેથી વિપરીત પણે નિર્દય રીતે નિષ્કારણ ગમે તેમ માડું બેલે તથા કરે તે નિરપેક્ષ વ્યવહાર જાણ, વળી ધર્મને વિષે સાપેક્ષ એટેલે વસ્તુસ્વરૂપની અપેક્ષા રાખીને ઉત્સર્ગને તથા નિશ્ચયને પામવા માટે જે અપવાદ કે વ્યવહારનું સેવન કરવું તે, અને તે થકી રહિત એકાંત વ્યવહાર પ્રવૃત્તિ, અવિવેકે આચરે તે નિરપેક્ષ જૂઠે વ્યવહાર જાણ, અને જ્યાં વ્યવહાર જૂઠે છે, ત્યાં ધર્મ તો હોયજ કયાંથી. કહ્યું છે જે
વચન નિરપેક્ષ વ્યવહાર જૂઠે કહ્યો, વચન સાપેક્ષ વ્યવહાર સાચે વચન નિરપેક્ષ વ્યવહાર સંસારફલ, સાંભળી આદરી કાંઈ રાચે.’
(આનંદઘનનું અનંતનાથ સ્ત.) ૫૪ આમ આનંદઘનજી અને યશોવિજયજીને પૂજ્ય મહાપુરૂષ ગણી તેમનાં અવતરણે લીધાં છે. વળી તપગચ્છના જયસેમ (છએ કર્મ ગ્રંથના સં. ૧૭૧૬ માં બાલાવબોધ કર્તા) ને ઉલ્લેખ પણ કર્યો છે (૧-૫૬); સ્વગચ્છ ખરતરના શ્રીસાર મુનિની આણંદ શ્રાવક સંધિમાંથી અવતરણ લીધું છે. (૧-૮૭૦, વિચારરત્નસાર પ્રશ્નોત્તર નં. ૨૨૪) અને સમયસુંદરની કલ્પટીકામાંથી અવતરણ લીધું છે (૧-૯૬૧). પુણ્યરૂચિ શિષ્ય આણુંદરૂચિની એક ટૂંકી કૃતિ પણ ઉતારી છે (૧-૮૦૩) અને પર્ણમિક ગચ્છના ભાવપ્રભસૂરિને પોતાને સહસકૂટ સ્તવનમાં ઉલ્લેખ કર્યો છે (૨–૨૪). કહુકમતિ કે જેઓ ખરા સાધુની આ કાલમાં વિદ્યમાનતા માનતા નથી તેઓના મંતવ્યેને ઉત્તર મંડનશૈલીમાં પ્રમાણપૂર્વક આપેલ છે (૧-૯૭). અને અમૂતિપૂજક એવા ટૂંઢીઆ–સ્થાનકવાસીઓના મંતવ્યના ઉત્તરરૂપ પ્રતિમા પુષ્પપૂજાસિદ્ધિ નામને ગદ્યલેખ તેજ પ્રમાણે લખેલ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
XLIV
રુમતિના પ્રશ્નના ઉત્તર પણ આપેલ છે (૧૯૧૧). ઋચળ ગચ્છનાયકના કથનનો ઉલ્લેખ પણ કરેલ છે (૧-૮૦૧). દિગબર ગ્રંથાઃ—
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૫—દિગંબર ગ્રંથામાં મુખ્યત્વે નિશ્ચય ઉપર ભાર મૂકવામાં આવ્યેા છે, અને તેમનામાં થયેલા સમથ પુરૂષાના ગ્રંથાનાં પ્રમાણ પણ કેટલેક સ્થળે જોવામાં આવે છે તે પરથી તે તે ગ્રંથાને અભ્યાસ પણ તેમણે કર્યો હાવા જોઈએ એ નક્કી થાય છે. દાખલા તરીકે જુએ સમતભદ્ર, ધ્રુવની અને જિનસેનના ઉલ્લેખઃ
૮ સ‘મતભદ્રાદિક કવિની વાણિ, દીપ ́તી પ્રભવે સુપ્રમાણિ, તિહાં જ્ઞાનલવધર જન કહે, ખજુઆ પરિ હાસે તે લહે. ૧૧ ત્રિવિધ કલ`ક જિનવાણિ તા, નાસક દેવનદીથે થુણ્યા, જયવતા જિનસેન વચન્ન, જાણે જોગી જિષ્ણુ નિજ ધન્ન. શ્રી જિનવાણી પવિત્રિત મતી, અનેકાંત નલ સસિ દ્વીધિતિ, ભવિ લેસપીડિત આતમા, જોગી પથ ધરૂ ચિત્તમાં,
૧૨
૧૩
૫૬—આ ૨૦ વર્ષની વયે રચેલ ધ્યાનદીપિકા ચતુષ્પદીમાં આદિભાગમાં આપેલ છે (૧-૪૫૪) અને તે ચતુષ્પદ્દીપણુ સ્પ્રિંગમરાચાય . શુભચંદ્રના સસ્કૃત ગ્રંથ જ્ઞાનાણુ માંથી ભાષામાં કરેલા ભાવાનુવાદ છે.
*
"
પ્રસન્ન હૃદય જોગી તણા એ, ભાવના કરૈ ઉદાર, જીભચંદ્રાચારિજ કહ્યો એ, ભાવનાના અધિકાર. (૧-૪૫૯ )
X
*
પતિજનમનસાગર ઠાણી, પૂર્ણચંદ્ર સમાન છે, શુભચ`દ્રાચારિજની વાણી, જ્ઞાની જન મન ભાણી જી.
૨૧—આ ગ્રંથ શ્રી રાયચંદ્ર જૈનશાસ્ત્રમાલામાં પરમશ્રુતપ્રભાવક મંડળ, ઝવેરીબજાર મુબાઈ તરફથી મફ્ત થયા છે
For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાવિક છવ હિતકરણ ધરણી, પૂર્વચારિજ વરણિ છે, ગ્રંથ જ્ઞાનાર્ણવ મોહક તરણું, ભવસમુદ્ર જલ તરણી છે. સંસ્કૃત વાણી પંડિત જાણે, સરવ જીવ સુખદાણું છે, જ્ઞાતાજનને હિતકર જાણું, ભાષારૂપ વખાણી છે.
( ૧પ૭૭ અને ૫૭૮ ) ૫૭ બીજા ગ્રંથોના ઉલ્લેખ માટે જુઓ પ્રવચનસાર (૧ ૩૯૨ જ્ઞાનમંજરી ટીકામાં તથા ૧-૮૮૪ વિચારરત્નસાર પ્રશ્ન
ર નં. ૨૪૩), ગેમદ્રસાર (૧-૯૬૧), આપ્તમીમાંસા (૨–૬૬૮ વાસુપૂજ્ય સ્ત, પર બાલા ), પંચાસ્તિકાય (૨-૭૬૧ નેમિનાથ સ્તવ પર બાલા ). જૈનેતર ગ્રંથ –
૫૮ દાર્શનિક અને ગપરના ગ્રંથે દેવચંદ્રજીએ જરૂર વિલેક્યા છે. પેગસૂત્રકાર પતંજલિને ‘મહાત્મા’ કહી બોલાવ્યા છે. જુએ જ્ઞાનમંજરીટીકા (૫–૨૨૬). વિશાલ વાચન અને મનનઃ
૫૯ દેવચંદ્રજીની સર્વ કૃતિઓ તપાસતાં તે સર્વમાં પિતાના કથનની પુષ્ટિમાં ટાંકેલાં ગ્રંથોના પ્રમાણે એટલાં બધાં મળી આવે છે કે તેમના આવા વિપુલ વાંચન માટે સાનંદાશ્ચર્ય ઉત્પન્ન થાય છે, વળી મોટે ભાગે જે અવતરણે ટાંકે છે તે યત, કહ્યું છે કે, ઈતિ ઉક્ત એમ કહીને પણ ટાંકે છે પણ બનતાં સુધી તે તે ગ્રંથે યા કર્તાનાં નામ પણ સાથે આપી ટકે છે. આની ટીપ કરીશું તે મટી થાય તેમ છે. તેનાં નામ ગણાવીશું. અંગ ઉપાંગે આદિ ૫ સૂત્ર, તે પરના નિર્યુક્તિ ભાષ્ય ટીકા ચૂણિ આદિ, સમ્મતિ સૂત્ર, સ્વાદુવાદરત્નાવતારિકા, જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણ, તત્વાર્થ સૂત્ર, તત્ત્વાર્થ ટીકા, તત્ત્વાર્થ ભાષ્યગંધ
૨૨ પ્રવચનસાર, ગોમદસાર, આમીમાંસા, પંચાસ્તિકાય—એ સર્વ મશ મીત થઈ ગયા છે. પૂછજૈન ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય, કાંદાવાડી મુંબઈ
For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ILVI
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હસ્તિભાષ્ય, અનેકાંતજયપતાકા, હરિભદ્રસાંસ્કૃત ભાવુક નામે પ્રકરણ, દ્વાદશારનયચક્ર, ભદ્રમહુ, શાંતિ વાદિવેતાલસરિ, અધ્યા સ્મૃખિટ્ટુ (હવન કૃત), સંવેગર'ગશાલા, યશેાધનપટુ હરિભદ્રસૂરિષ્કૃત યાગષ્ટિ સમુચ્ચય, કમપ્રકૃતિ, ધ્યાનપ્રકાશ, હરિભદ્રપુયકૃત વિ‘શતિકા,–દશવૈકાલિક વૃત્તિ, ષોડશક, પચવસ્તુ સટીક, ધસ ગ્રહિણી, ચેાગર્ષિંદું, પંચાશક વૃત્તિ, સિદ્ધસેન દિવાકર, હેમચ`દ્રસૂરિ, ક્ષેમેંદ્ર મુનિ, સમય પ્રામૃત, પ્રાકૃતા, ભવભાવના, યોગશાસ્ર સવૃત્તિ, વીતરાગ સ્નેાત્ર, વિધિપ્રપા, પ્રશમરતિ, રત્નાકરપચીશી,ઉપમિતિભવપ્ર પચા, ઉપદેશમાલા, પ્રવચનસારાહાર,કાલિકાચાય કૃત કાલસિત્તેરી, તપ૦ ભાવવિજયકૃત ઉત્તરાધ્યયનટીકા, શાંતિનાથચરિત્ર, શ્રાદ્ધદિનકૃતિ, શ્રાદ્ધવિધિ, કથા, ભુવનભાનુ કેવલી ચિરત્ર, ૩ર ચેાગસ ગ્રહ, હીરપ્રશ્ન, ૪૫કિરણાવલિ ( ધર્મ સાગર ઉ૦ કૃત ), ગુણસ્થાન મારહ ટીકા, અભયદેવસૂરિષ્કૃત ટીકાઓ, ત.ફુલવેયાલી આદિ પ્રકરણ, ગણધર શા શતક વૃત્તિ, નવપદપ્રકરણ, શ્રીપાલચરિત્ર, શત્રુજયમાહાત્મ્ય, જ્ઞાનપ`ચમી કથા, બૃહત્ક્રમસ્તવ ભાષ્ય, સંઘદાસ ગણિકૃત વસુદેવ હી'ડી, દ્રવ્યાણુ` સંગ્રહિણી.
લઘુતા
૬૦. આમ છતાં પણ પેાતાનામાં અતિ લઘુભાવ-નમ્રતા હતી. પેાતે કહે છે કેઃ——
કવિતા તણા અભિમાન નહિ, કીરતિ ઇચ્છા કાઈ નાહિ, ગ્રંથઉક્ત જે માહરી, કેવલ મેાધન ચાહિ.
( ૧-૪૫૪. ધ્યાનદીપિકા ચતુષ્પદી )
કાઉ ખાલ મંદ મતિ ચિત્તસાં કરે ઉકિત,
કાઉં જન
નભકે પ્રદેશ સમ ન દેવા કરસે, છીન તન પુરાતન વયાતીત, વચના કહે એસ. શુદ્ધ કરા રિસે,
For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XLVII ભૂચર વામન સે સકતિ વિનુ કહે એસો,
લંબી કરિ ભૂજા મેતે મેરૂચૂલા પર તૈસે મેં અલપ બુદ્ધિ મહા વૃદ્ધ ગ્રંથ મંડળે
પંડિત હસેંગે નિજ જ્ઞાનકે ગહર.
(૨-૪૮૨-દ્રવ્યપ્રકાશ) “મેં જિન આગતે જે ઉલંઘિકે,
જે કછુ વાત વિરૂદ્ધ વખાની, સે તુમ સેધિકે ભાખહું પંડિત,
ખંડિત જાહીકી મેહ નિસાની, ગહે ગુનાભિ સુનકે તુમ સર્જન,
શાસ્ત્રકે અર્થસુતત્ત્વ પિછાની, ધિસુબોધક ગ્રંથ ગહ બુધ ડારિકે સંપતિ એહ વિરાની.
૨–૫૪૨ દ્રવ્યપ્રકાશ. ભક્તિ
૧. ભક્તિતત્વને જેનમાં અચૂક સ્થાન છે. એ કઈ પણ મનુષ્ય સંસારમાં રહી શકતો નથી કે જે મૂર્તિને ઉપસક ન હોય અથવા પરમાત્માની મૂત્તિમાં અવલંબન લેતો ન હોય. મૂર્તિ દ્વારા પરમાત્માની ઉપાસના કરવામાં આવે છે. મૂત્તિ પરમાત્માની પ્રતિરૂપ છે, પ્રતિબિમ્બ છે અને તેથી તેને પ્રતિમા પણ કહેવામાં આવે છે. બુદ્ધિમાન લોક તેમાં પરમાત્માનું દર્શન અથવા તેની મદદથી પોતાના આત્માને અનુભવ કર્યા કરે છે. પરમાત્માની સ્તુતિ આદિ દ્વારા શુભ ભાવેને ઉત્પન્ન કરીને આપણે જે રીતે આપણું શેડાં ઘણાં હિતસાધન કરીએ છીએ તે રીતે આ મૂર્તિઓની સહાયતાથી આપણું કામ થાય છે. મૂર્તાિઓનાં દર્શનથી આપણને પરમાત્માનું સ્મરણ થાય છે અને તેથી વળી આત્મસુધારણા તરફ આપણું પ્રવૃત્તિ થતી જાય છે. જનની મૂર્તિઓ ધ્યાનમુદ્રામાં પરમ વીતરાગ અને
For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XLVIII
શાંતસ્વરૂપ હોવાથી તેનાં દર્શનથી ઘણી શાંતિ મળે છે અને આત્મવરૂપની સ્મૃતિ થાય છે.—એ ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે કે તું આને ભૂલીને સંસારની માયાજાળમાં અને કષાયોના ફન્ડામાં શાને ફસાયેલો રહે છે-આનું પરિણામ એ આવે છે (જે વચમાં કઈ અડચણ ન આવે તે) તે વ્યક્તિ યમનિયમાદિકારાવ્રત દ્વારા પિતાની આત્મસુધારણાના માર્ગમાં લીન રહે છે. બાકી કે મનુષ્ય નેત્રહીન (વિવેક રહિત) હોય અને મૂત્તિરૂપી દર્પણમાં પરમાત્માનું પ્રતિબિમ્બ પડેલું છે તે જે તેને ન દેખાય તે, યા તેનું હૃદય દર્પણસમાન સવછતા વગરનું માટીના પિંડ જેવું હોય ને તે પ્રતિબિમ્બ ન ઝીલી શકે તે તે જુદી વાત છે; પરંતુ તેમાં મૂર્તિને કંઈ દેષ નથી તેમજ આવી બાબતથી મૂર્તિની ઉપયોગિતા મટી જતી નથી, તેમજ તેની હિતેપદેશકતામાં કેઈ અડચણ આવતી નથી. આવી પરમહિનેપદેશક મૂત્તિઓ નિ:સંદેહ અભિવંદનીયજ છે. આથી એક આચાર્યે જણાવ્યું છે કે कथयन्ति कषायमुक्ति लक्ष्मी
यस्या शांततया भवान्तकानां । प्रणमामि विशुद्धये जिनानां
प्रतिरूपाण्य भिरूपमूर्तिमंति ॥ –સંસારથી મુક્ત શ્રી જિનેન્દ્રદેવની તેમના તદાકારરૂપ સુંદર મૂર્તિઓ કે જે પિતાની પરમ શાન્તતા દ્વારા સંસારી જીના કષાની મુક્તિને ઉપદેશ આપે છે તેને હું પિતાની આત્મશુદ્ધિ માટે પ્રણામ કરું છું.
૬૨. દેવચંદ્રજી કહે છે કે – પ્રભુમુદ્રાને ચગ, પ્રભુ પ્રભુતા લખે છે લાલ,
ગત સામર્થ્ય વચપતિ એ જ
વ્ય,
For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
IL
આળખતાં મહુમાન, સાહત રૂચિ પણ વધે હેા લાલ, રૂચિ અનુયાયી વીય ચરણુધારા સધે હેા લાલ.
દાસભાવ—સેવા
સુવિધિનાથ સ્ત૰ ૨-૬૪૨.
એવી) શ્રી
—અન‘તજ્ઞાની પરમ અમેહી) પ્રભુની મુદ્રાના યાગ મળે ત્યારે (અનંતગુણુરૂપ સકલ સાયક શુદ્ધાત્મરૂપ પ્રભુની પ્રભુતા (આપણા આત્મા) લખે- જાણે. (તે પછી) તેમના અને આપણા જીવ વચ્ચેનું દ્રવ્ય થકી સરખાપણું (તે સિદ્ધ તે પણ જીવ અને હું છગ્રસ્થ તે સત્તાએ સરખા છીએ એવું) તેમજ ખનેની સપદા સત્તાએ સરખી છે (આ જીવ પણ પ્રભુની સ ́પદા જેટલી સપદાના ધણીછે એમ) આળખે અને તે ઓળખ્યા પછી (તે સ*પદા પર) અર્જુમાન આવે તેથી ( તે સપદા પર )રૂચિ પ્રકટે—વધે ( કે મારે કચારે તેવી સપદા નિપજશે ? ) અને તેવી રૂચિ અનુસાર ( તે દિશા પ્રત્યે ) વીય ગુણનું સ્ફુરણ થાય તેનુંજ નીપજવાનુંઆચરણ થાય ( એટલે પ્રભુ દીઠે પ્રભુની પ્રભુતા ભાસે, તે પ્રભુતા પેાતામાં જાણે, ) પછી તે પ્રભુતા પાતામાં જાણે પછી તે પ્રકટ કરવાની રૂચિ ઉપજે, તેથી રૂચિનું વીય તથા ચારિત્ર રૂપ રમણ તે પણ તે દિશાએ સધાય-સિદ્ધતા પ્રગટે: આથી જિનમુદ્રાના ચાગ તે બધું સાધન છે-એ મા` કહ્યા.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬૩. દેવચ'દ્રજી જણાવે છે કેઃ—
પ્રભુ
ત્રિભુવનનાથ, દાસ હું કાનિધિ ! અભિલાષ, છે મુઝ
આતમવસ્તુ સ્વભાવ, સદા મુઝ ભાસન વાસન એહુ, ચરણ ધ્યાને
For Private And Personal Use Only
એળખ્યા સાધસ્ય – પણ જીવ
તાહેર હેા લાલ, એ ખરો હો લાલ, સાંભરા હૈ। લાલ,
ધરો હ। લાલ, સુવિધિ સ્ત॰ ૨૬૪૦
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
L
૬૪. આ દાસભાવ એવા કે જે સેવાનું લ ન યાચે તેમ ન ઈચ્છે. એવી ચાચના તા ‘ ભાડૂતી ભક્તિ ’ ગણાય. સેવા કરવી તે પણ વિધિપૂર્વક કરવી.
૮ સેવા સારજો જિનજી મન સાચે, પણ મત માગે ભાઇ, મહેનતનું ફૂલ માગી લેતાં, દાસભાવ વિ જાઇ-સેવા॰ ભક્તિ નાહ તે તેા ભાડાયત, જે સેવા ફૂલ જાચે, દાસ તિકે જે ઘન ભરિ નિરખી, કૈકીની પરે માર્ચ સેવા સારી વિધિ સેવા સારતાં, આણુ ન કાંઈ ભાજે, હુકમ હાજર ખીજમતે રહેતાં, સહેજે નાથ નિવાજે-સેવા॰
*
×
તુજ સેવા ફૂલ માગ્યા દેતાં, દેવપણા થાયે કાચા, વિષ્ણુ માગ્યાં વછિત ફલ આપે, તિષ્ણે દેવચંદ્રપદ સાચા-સેવા॰ —૨૧ મા અતીત જિન કૃતાર્થ સ્ત૦ ૨-૮૪૪
'
તુજ સરીખા સાહિબ મિક્લ્યા, ભાંજે ભવભ્રમ ટેવ લાલરે, પુષ્ટાલખન પ્રભુ લડ્ડી, કાણ કરે પરમેવ લાલરે—દેવજસા. દીનદયાલ કૃપાલુ આ, નાથ વિક આધાર લાલરે, દેવચંદ્ર જિનસેવના, પરમામૃત સુખકાર લાલરે—દેવજસા. ( ૧૯ મા વિહરમાન સ્ત॰ ૨-૮૦૪)
મેયભાવ.
THE STORE IN ANY
૬૫. પેાતાનામાં અને પરમાત્મામાં સત્તાએ એકપણું છે છતાં અનેમાં ભેદ શું કારણથી છે તે સંબંધમાં પેાતે કહે છે કે: પૃષ્ઠ પૂર્વવિરાધના, શી કીધી ઇણે જીવ, લાલ અવિરતિ મેાહ ટલે નહી, દીઠે આગમ દીવ, લાલ. પ. ( ૧૯ મા વિહરમાન જિનસ્ત૦ ૨-૮૦૪)
×
×
માહરી પૂર્ણવિરાધના, જોગે પડયા એ ભેદ, પણ વસ્તુધમ વિચારતાં, તુજ મુજ નહી છે ભેદ—૧૫ -સીમધર વિનતિરૂપ સ્ત૦ ૨-૯૧૨
For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
LI જિન પ્રતિમા જિન સરખી આત્મપૂજા
૬૬ જિન પ્રતિમાપૂજા કરવાથી જિનની પૂજા થાય છે, અને જિનવરની પૂજાથી આત્મપૂજા-નિજપૂજા થાય છે, એમ પિતે કહે છે –
એમ પૂજા ભક્તિ કરે, આતમ હિત કાજ તય વિભાવ નિજ ભાવમાં, રમતા શિવરાજ, દેવચંદ્ર જિન પૂજના, કરતાં ભવપાર, જિન પડિમા જિન સારખી, કહી સૂત્રમઝાર.
(સ્નાત્રપૂજા કળશ. ૨-૮૬૮)
જિનવર પૂજારે તે નિજ પૂજનારે, પ્રગટે અન્વય શક્તિ, પરમાનંદ વિલાસી અનુભવેર, દેવચંદ્ર પદ વ્યક્તિ
(વાસુપૂજ્ય સ્ત, ૨-૬૫) પૂણુનન્દ પ્રાપ્તિ
૬૭-વિભાવ તજી દેવાય ને નિજભાવમાં રમાય તે માટે પહેલાં પુછાલંબન જિન પ્રતિમા સેવી તે દ્વારા આત્મગુણ-આત્મ સંપની પુષ્ટી કરી અનુભવથી કર્માવરણથી આવૃત્ત થયેલી પરમાત્મતા-પૂર્ણતા–નિરાવરણતા, નિરામયતા, તત્ત્વાગતા, સ્વરૂપાનંદતા રૂપ પ્રકટ કરવી ઘટે; માટે પ્રભુને વિનતિરૂપ કહે છે – “પ્રભુ ધ્યાનરંગ અભેદથી, કરી આત્મભાવ અભેદ. છેદી વિભાવ અનાદિને, અનુભવું રસસંવેદ્ય. ૧૯ વિનવું અનુભવ મિત્રને, તું ન કરીશ પરરસ ચાહે, શુદ્ધાત્મરસરંગી થઈ, કર પૂર્ણ શક્તિ અબાહ. ૧૭
નિજ શક્તિ પ્રભુ ગુણમાં રમે, તે કરે પૂર્ણનન્દ, ગુણ ગુણી ભર અભેદથી, પીજીએ શમમકરંદ. ૨૦
For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
LIT પ્રભુ સિદ્ધ બુદ્ધ માહોથી, શાને થઈ હતી, નિજ દેવચંદ્ર પદ તે લહે, નિત્યામ રસ સુખ પીન. ૨૧
–સીમંધર વિનતિ સ્ત. ૨-૯૧૨. ૬૮. આ વિનતિરૂપ સ્તવનમાં કવિ પિતાના મનોરથ બતાવે છે તેમાં પિતાના આત્મામાં અપૂર્વ શ્રદ્ધા ઉલ્લસે છે. કવિ પિતાનો દીનભાવ સર્વાનુભૂતિ જિન સ્તવનમાં ( ૧૮)
જગનારક પ્રભુ વીનવું, વિનતી અવધારરે, તુજ દરશન વિણ હું ભમ્યો, કાલ અનંત અપારરે” એમ કહી બતાવે છે ને છેવટે પિતા પ્રબલ આત્મશ્રદ્ધા બતાવી આત્મસિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી પૂર્ણાનન્દના વિલાસને મરથ અંતે બતાવવાનું ચૂકતા નથી. અમરસિકતા.
૬૯ તેમનું ચિત્ત અધ્યાત્મ વિષયમાં પિલાની ચાવનાવસ્થાથીજ હતું એ પ્રતીત થાય છે. સં. ૧૭૬૭ માં પિતાની ૨૧ વર્ષ ની વયે વ્રજ ભાષામાં રચેલ દ્રવ્યપ્રકાશમાંજ પાને લખે છે કે
અધ્યાતમ શૈલી સરસ, જે માનત જૈન, તે વાચૅ ગ્રંથ યહ, જ્ઞાનામૃત રસ લીન. ગુન લચ્છન પહિચાનિકે, હેય વસ્તુ કરિ હેય, ચિદાનંદ ચિન્મય અગમ, શુદ્ધ પ્રહ આદેય. પરમાત્મ (? પરમાર્થ) નય શુદ્ધ ધરિ, શિવ મારગ એહીજ, યોં મેહમેં નવ ભમેં, યહે ગ્રંથકે બીજ. (૨-૫૪)
-પારમાર્થિક-નિશ્ચય નય ઉપાદેય કરી શુદ્ધ બ્રહ્મ–પરમાત્માનાં ગુણ લક્ષણ જાણી જ્ઞાનામૃતરસલીન થઈ અધ્યાત્મૌલિ માન્ય રાખે તેજ ખરે જૈન. તેથી જ મેહબ્રમણ ન કતાં શિવમાર્ગની પ્રાપ્તિ થશે.
ઉછે. આ રચ્યા પહેલાં એક વ–૨૦ વર્ષની વયે એટલે સં. ૧૭૮ માં પિસે ચંદ્રાચાર્યોમા જ્ઞાભાર્ણવમો ભાષા મુવાદ
For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્થાનદીપકા ચતુપદી એ નામથી કરી નાંખ્યો હતો. અગાલ્મ પરની સિકતા તે તેમણે રચેલ અધ્યાત્મગીતા પસ્થીજ જણાય છે–તેમાં પિતે ધર્મ–ભાવઅધ્યાત્મ શેને માને છે તે પર
૨ આત્મગુણરક્ષણ તેહ ધમ, સ્વગુણવિધ્વંસણ તે અધર્મ, ભાવ અધ્યાતમ અનુગત પ્રવૃત્તિ, તેથી હેય સંસારછિત્તિ. ૧૭
–આત્મગુણ-જ્ઞાનાદિને શુદ્ધ ઉપગમાં રાખવા તેજ ધર્મ–આત્મિક ધમ છે, નિજ આત્માના તે જ્ઞાનાદિ ગુણેને અશુદ્ધ ઉપયોગે–પરભાવના અનુસરવાથી નાશ થાય–તે આવરિત થાય તે અધર્મ છે. નામ સ્થાપના અને દ્રવ્યથી અધ્યાત્મ છે, પણ ખરું–નિશ્ચય નથી--પારમાર્થિક નયેભાવ અધ્યાત્મ એ છે કે જ્ઞાનાદિક શુદ્ધ ઉપગ અનુસાર પ્રવૃત્તિ અને તેથી જ સંસારને છેદ–નાશ થાય અને સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય.
૭૧ જૈન ધમમાં અધ્યાત્મમાર્ગ ભર્યો છે એમ જણાવી પિકારી કહે છે કે
૨૪ “ અહો ભવ્ય તુમહે ઓળખે જૈન ધર્મ,
જિણે પામીમેં શુદ્ધ અધ્યાત્મમર્મ, અલ્પકાળે ટળે દુષ્ટ કર્મ
પામીમેં સેય આનંદ શર્મ–૪૫ –અહે ભવ્ય જી--અહો દેવાનુપ્રિય! તમે જેનધર્મજિને ભાખેલે ધર્મા–નિશ્ચય આત્મિક ધર્મ-જ્ઞાનાદિક શુદ્ધ
૨૩ સરખા ભગવદ્દગીતા વાકય “વા જિન છે - धर्मों भयावहः । ૨૪ યશોવિજયજી કહે છે કે –
૨૪ અધ્યાત્મ વિણ જે ક્રિયા, તે તકુમલ તોલે, મમકારાદિક વેગથી, એમ શાની એલ.
૧૫ ગાથાનું સીમંધર સ્ત..
For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
LIV
ઉપયોગ લક્ષણરૂપ ધર્મ, અંતર સત્તાગતે રહે છે તેને ઓળખે--તેની ઓળખાણ કરે; જેહથી–વસ્તુસ્વભાવ એાળખ્યાથી શુદ્ધ અધ્યાત્મનું મર્મ—રહસ્ય પ્રાપ્ત થાય એટલે આત્મસ્વરૂપ પ્રકટ થાય–વિશેષમાં અ૫ કાળમાં દુષ્ટ--દુઃખદાયી જ્ઞાનાવરણીય આઠ કમને નાશ થઈ નિત્યાનંદ, પરમસુખ પ્રાપ્ત થાય.
૭૨. આ પામવા આત્મજ્ઞાની મુનિરાજનું અવશ્ય અવલંબન ઘટે તેવા મુનિનું વર્ણન કરે છે – ૨૫નય નિક્ષેપ પ્રમાણે જાણે જીવાજીવ,
સ્વપર વિવેચન કરતાં થાયે લાભ સદીવ, નિશ્ચય ને વ્યવહારે વિચરે જે મુનિરાજ, ભવસાયરના તારણ નિર્ભય તેમ જિહાજ, ૪૬
૨૫ સરખાવો યશોવિજયજી. ૨૫–-જેહ અહંકાર મમકારનું બંધનું,
શુદ્ધ નય તે કહે દહન જિમ ઈધન, શુદ્ધ નય દીપિકા મુક્તિ મારગ ભણી,
શુદ્ધ નય આય છે સાધુને આપણું–-૧૦ સકલ ગણિ પિટકનું સાર જેણે લહ્યું,
તેહને પણ પરમ સાર એકજ કહ્યું, આધુનિર્યુક્તિમાં એહવિણ નવિ મિટે,
દુઃખ સવિ વચન એ પ્રથમ અંગે ઘટે ૧૧ શુદ્ધ નય ખાય તેહને સદા પરિણમે,
જેહને શુદ્ધ વ્યવહાર હયડે રમે, મલિન વચ્ચે યથા રાગ કુંકુમ તણે,
હીન વ્યવહાર ચિત્ત એહથી નવિ ગુણ–ર
-૩૦૦ ગાથા સીમંધર સ્ત, ઢાલ. ૧૬ નિશ્ચય દષ્ટિ હૃદય ધરીછ, પામે જે વ્યવહાર, પ્રયવંત તે પામશે, ભવસમુદ્રને પાર, સભાગી જિન ! ૫૫
–૧૨૫ ગાથા સીમંધર સ્ત૦ ઢાલ ૫.
For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
LV
વસ્તુ તત્તે રમ્યા તે નિથ, તત્વ અભ્યાસ તિહાં સાધુ પંથ, તિણે ગીતાર્થ ચરણે રહીએ, શુદ્ધ સિદ્ધાંત રસ તે લખિજે.
–સાત નય (સાપેક્ષ તત્વજ્ઞાન), ચાર નિક્ષેપ, પ્રમાણ (પ્રત્યક્ષપક્ષ) આદિ અનુસાર જે જીવ અજીવ-નવતત્વાદિનું સ્વરૂપ જાણે, સ્વ-આત્મગુણ અને પર એટલે યુગલના ધર્મની વહેંચણ કરતાં હંમેશ સ્વરૂ૫લાભ થાય. નિશ્ચય નયથી આત્મસ્વરૂપમાં દષ્ટિ રાખી ઓળખીને વ્યવહારશુદ્ધ વિચરે-શુદ્ધ ક્રિયા –આચરણાએ પ્રવર્તે એવા મુનિરાજ નિશ્ચય-વ્યવહારને ઉપદેશ દે-નિશ્ચયધર્મ નિર્જરા હેતુ છે, બાહ્ય વ્યવહારધમ પુણ્યબંધને હેતુ છે–એવા ઉપદેશ દઈને ભવસમુદ્રથી તારવાને જહાજ-વહાણ સમાન જાણવા. નિર્ભયપણે–ભયરાહત જેમ વહાણનું આલંબન કરી સમુદ્રને તરીએ તેમ આતમજ્ઞાની મુનિરાજને આલંબી ભવ્ય પ્રાણી સંસારને પાર પામે.
–વસ્તુધર્મ-આત્મધર્મમાં રમણ જેણે કર્યું હોય તે નિગ્રંથ ગ્રંથ વગરના શુદ્ધ સાધુ, તાવ-આત્મતત્વનો અભ્યાસ જ્યાં હોય, જ્યાં સદાકાળ તેને જ ઉપયોગ વસ્ય કરે તે સાધુપંથ-સાધુને
Sજ માર્ગ કહીએ. માટે આત્મસ્વરૂપના જાણ એવા ગીતાર્થ મુનિના ચરણકમલ સેવીએ કે જેથી શુદ્ધ-નિર્મળ યથાર્થ નિ:સંદેહ એવા સિદ્ધાંત–અગમ-જિનવાણીને જ્ઞાનરસ ચાખીએ.
૭૩. ગવિજ્ઞાનીઓએ ભેગના ચારિત્રની ભિન્નતાનાં કારણ રૂપે પાંચ વિભાગ કર્યા છે. ૧ અધ્યાત્મ ૨ ભાવના ૩ ધ્યાન ૪ સમતા અને ૫ વૃત્તિસંક્ષય. તેમાં અધ્યાત્મની વ્યાખ્યા એવી કરવામાં આવી છે કે વૃત્તિયુક્ત પ્રાણું એટલે સમ્યોધપૂર્વક અણુવ્રત અથવા મહાવ્રતરૂપ યમેને ધારણ કરનાર પ્રાણી ઔચિત્યપૂર્વક–ઉચિત પ્રવૃત્તિ જાળવીપિતાના આગળ વધેલા રૂપને અનુરૂપ મિથ્યાદિ ભાવ સંયુક્ત
એટલે મૈત્રી, પ્રમેહ, મુદિતા અને કરૂણા એ ચાર ભાવનાથી સંયુક્ત થઈ, શિષ્ટરચનાનુસાર--મહર્ષિઓએ બતાવેલ આગમાનુ
For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
LVI સાર તરંવચિંતન કરવું તે અધ્યાત્મ. દેવચંદ્રજીની દરેક કૃતિમાં પિતાનું તત્વચિંતન જળહળે છે. જ્યાં જુઓ ત્યાં એજ દેખાય છે ને તેથી તેમની કવિતા સામાન્ય લોકને કિલષ્ટ-ન સમજાય તેવી લાગે તે સ્વાભાવિક છે; તેમાં આવતા શબ્દો અંથગંભીર વા પાંડત્યમય હોય અને તે શબ્દના સમન્વય રૂપેનાં વાકયે તે શબ્દથી પણ વિશેષ પાંડિત્યમય અને અર્થગંભીર બને, ને પછી તે એકદમ સહેલાઈથી કવિનાં વાકયો સમજી ન શકાય અને તેને માટે બાલાવબંધની જરૂર રહેજ. આ કારણે જ દેવચંદ્રજીને “અધ્યાત્મરસિક પંડિત દેવચંદ્રજી” એમ આ નિબંધના મથાળે ઓળખાવ્યા છે. યશવિજયજીને દ્રવ્યગુણપર્યાયરાસ પણ તેના વિષયને અંગે કઠિન અને એકદમ સમજી ન શકાય તે સ્વાભાવિક રીતે જ થાય તેમ થયું છે.
૭૪. ભાષા હમેશાં વિષચને અનુરૂપ જ હેવી ઘટે વિષયની ગંભીરતા અને વિષમતાને લઈને તે વિષય શબ્દો દ્વારા બને તેટલી સરળ રીતે સમજાવવાનું કાર્ય કવિના–મસ્ત કવિના માથે કઈ લાવીને બળાત્કારે મૂકતું નથી, પણ તેનું હૃદય જ ઉછળીને તે વિષયને અનુરૂપ શબ્દને આવિર્ભાવ કરે છે અને તેને પછી સ્તવનાદિ કાવ્યનું મૂર્ત સ્વરૂપ મળે છે. દેવચંદ્રજીનાં ચોવીશી અને વીશીએ સ્તવને લ્યોઃ તેમાં આવેલા શબ્દ જ એવા છે કે તે તેમના અંતરંગની સ્થિતિ બતાવી આપે છે. તે દરેકમાં પરમ શ્રુતાભ્યાસ, દીર્ઘચિંતન, આત્મગ સ્થળે સ્થળે દેખાઈ આવે છે. અન્ય સ્વાધ્યાયે--સઝાયોમાં પણ તેવું જ જણાશે. વસત–હેરી (અધ્યાત્મ)
૭૫ હારી બે બનાવી છે (૨-૮૧૫ અને ૨-૮૨૩) તેમાં પણ આખું વસંતનું વર્ણન અધ્યાત્મપર લઈ જવામાં આવ્યું છે. પહેલી ફેરી ટૂંકી છે. “આમપ્રદેશ રંગસ્થલ અનુપમ, સમ્યગ્દર્શન રગ રે
નિજ સુખકે સપૈયા,
For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
LVII
તુતા નિજ ગુણ ખેલ પરપરિણતિ ચિંતા તજી નિજમે,
શ્વાસ ખરાસ સુરૂચિ કેશર ઘન, આતમરમણુ ગુલાલકી લાલી, ધ્યાન સુધારસ પાન મગનતા, જીિ એકત્વતા તાનમેં વાજે, શુકલધ્યાન હારીકી જવાલા, શેષ પ્રકૃતિ દલ ખિરણ નિરા દેવ મહાજસ ગુણ અવલઅન, જ્ઞાને ધ્યાને અતિ બહુમાને, સકલ અજોગ અલેશ સગત, દેવચક આણામ ખેલે,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વસ‘તર, નિજ સુખકે સરૈયા. જ્ઞાન સખાકે સગ ૨,−નિજ છાંટા પરમ પ્રમાદ રે, સાધક શક્તિ વિનાદ રે-નિજ લેાજન સહેજ સ્વભાગ રે, વાજિંત્ર સનમુખ ચેાગ રૅ-નિજ જાલે કમ કઠાર ફ્ ભસ્મ ખેલ અતિપુર રે-નિજ. નિર્ભય પરિણતિ વ્યક્તિરે સાધુમ્રુનિનિજ શક્તિ રે-નિજ॰ નહિ હવે સિદ્ધ ૨ (?) ઉત્તમ યુદ્ધિ પ્રસિદ્ધ દૈનિજ૦
૭૬મીજી હોરીમાં વસંત હોરીમાં વપરાંતાં સવ સાધ નાના વિસ્તાર અધ્યાત્મદૃષ્ટિએ કરવામાં આવ્યેા છે.
જિન સેવનથે. પાઇએ હો શુદ્ધાતમ મકરંદ—— તત્ત્વપ્રતીતિ ‘વસતઋતુ' પ્રગટી, ગઈ શિશિર કુપ્રતીત, દુરતિ રજની લઘુ ભઇ હો, સત્પ્રેષ દિવસ વઢીત-જિન સાધ્યરૂચિ સુસખા મિલી હો,નિજગુણ ચર્ચા ‘ખેલ, ” બાધક ભાવકી નિન્દ્વના હો, બુધ મુખ ગારિકા મેલ-જિન॰ પ્રભુગુણગાન સુછ દસંહો, વાજિત્ર અતિશય તાન, શુદ્ધતત્વ બહુ માનતા, ખેલત પ્રભુ ગુણધ્યાન–જિનગુણુ બહુમાન ‘ ગુલાલસે હો, લાલ ભયે વિ જીવ, રાગ પ્રશસ્તી · ધમને' ' હા, વિભાવ વિડારે અતીવ-જિન૦ જિનગુણુ ખેલમે ખેલતે હૈ, પ્રગટયા નિજગુણ ખેલ, આતમ ઘર આતમ રમે હા, સમતા સુમતિકે મેલ-જિન॰ તત્ત્વ પ્રતીતિ ‘પ્યાલે ’ ભરે ડા, જિનવાણી ‘રસપાન’, નિલ ભક્તિ ‘લાલી' જગી હા, રીઝેએકવતા ‘તાન’-જિનવ
>
'
For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
LVIII
ભવ વૈરાગ ‘અભિરશું” હા, ચરણરમણ સુમડુત, સમિતિ ગુપતિ ‘વિનતા' રમે હા, ખેલે હા‘શુદ્ધવસ‘ત’-જિન॰ ‘ચાચર' ગુણ રસીયા લિયે હો, નિજ સાધક પરિણામ, કમ પ્રકૃતિ અરતિ ગઈ હા, ઉલસીત આમ્રત ઉદ્દામ-જિન॰ સ્થિર ઉપયેાગ સાધન મુખે હા, પિચકારીકી ધાર. ઉપશમ ‘સ’ ભરી ‘છાંટતાં’ હા, ગઈ તતાઈ અપાર-જિન॰ ગુણ પર્યાય વિચારતાં હા, શક્તિ વ્યક્તિ અનુભૂતિ, દ્રવ્યાસ્તિક અવલખતાં હા, ધ્યાન એકત્વ પ્રસૂતિ-જિન રાગ પ્રશસ્ત ‘પ્રભાવના' હા, નિમિત્ત કરણ ઉપભેદ નિવિકલ્પ સુસમાધિમે' હા, બધે હું ત્રિગુણ અભેદ-જિન ઇમ શ્રીદત્ત પ્રભુ ગુણે હા, ‘કાગ’ રમે મતિમત પરપરિણીત ‘રજ’ધાયકેહા, નિરમલ સિદ્ધિ ‘વસત’-જિનદ્ કારણથે કારજ સધે હા, હુ અનાદિકી ચાલ, દેવચંદ્ર પદ પાઇચે હા, કત નિજ ભાવ સંભાલ-જિન
<<
७७ આગમેામાં વણ વેલી સાચો ખેતાં પાંચ યમ-વ્રત, તપ, સ્વાધ્યાય આદિ નિયમ, ઇન્દ્રિયજય રૂપ પ્રત્યાહાર ઇત્યાદિ જે ખાસ ચાગનાં અગે છે તેનેજ સાધુજીવનના મુખ્ય પ્રાણ માનવામાં આવે છે. જૈનશાસ્ત્રમાં યોગ ઉપર ત્યાં સુધી ભાર મૂકવામાં આવ્યે છે કે, પ્રથમ તેા જૈનશાસ્ત્ર મુમુક્ષુઓને આત્મચિન્તન સિવાય અન્ય કાર્યમાં પ્રવૃત્તિ કરવાની સંમતિજ નથી આપતું, અને ન ટકે પ્રવૃત્તિ કરવાની આવશ્યકતા હોય તો તે નિવૃત્તિમય પ્રવૃત્તિ કરવાનું કહે છે. અજ નિવૃત્તિમય પ્રવૃત્તિનું શ્રીજી નામ જૈનશાસ્ત્રમાં ‘અષ્ટપ્રવચન માતા ” એવું છે. સાધુજીવનની દૈનિક તેમજ રાત્રિક ચર્યામાં તૃતીય પ્રહર સિવાય બાકીના ત્રણે પ્રહરમાં મુખ્યપણે સ્વાધ્યાય અને ધ્યાન કરવાનુંજ વિધાન છે ” ( પંડિત સુખલાલજી. ચેાગદર્શન ” )
'
ረ
૭૮ દેવચંદ્રજી અષ્ટ પ્રવચન માતા ( પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ ) પર ખાસ સ્વાધ્યાય સુંદર અને ઉચ્ચ વિચાર
For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મય રચી છે. તેની અંતે પોતે વદે કે – પરિણતિ દોષ ભણી જે નિંદતા, કહેતા પરિણતિ ધર્મ, ચોગગ્રંથના ભાવ પ્રકાશતા, તેહ વંદારે હે કર્મ–સુગુણનાર. અક્ષકેયા પણ ઉપકારી પણ, જ્ઞાની સાથે હો સિદ્ધ, દેવચંદ્ર સુવિહિત મુનિ-વંદને, પ્રણમ્યા સયલ સમૃદ્ધિ-સુગુણનર. તે તરિયારે ભાઈ તે તરિયા, જે જિન શાસન અનુસરિયાજી, જેહ કરે સુવિહિત મુનિ કિરિયા, જ્ઞાનામૃત રસ દરિયાજી–તે. વિષય કષાય સહુ પરિહણ્યિા, ઉત્તમ સમતા વરિયાળ, શીલ સંનાહ થકી પાખરિયા, ભવસમુદ્ર જલ તરિયાજી–તે. સમિતિ બુપતિશું જે પરવરિયા, આત્માનંદે ભયાજી, આસવકાર સકલ આવાયા, વર સંવર સંવરિયાજી–તે
૭૯ દેવચંદ્રજીએ યોગ વાંચ્યા વિચાર્યા હતા. આગમાં રોગ માટે ધ્યાન શબ્દ પ્રાયઃ વપરાયેલ છે, પછી ખાસ યોગનો વિષય દાખલ કરનાર શ્રીમદ હરિભદ્રસૂર છે. તેમણે પાતંજલ યોગ સૂત્રમાં વર્ણવેલી આગ પ્રકિયા તથા તેની ખાસ પરિભાષાઓ સાથે જૈન સંકેતનું મિલન પણ કરેલ છે અને યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય ( કે જેનું ભાષાંતર આઠ દૃષ્ટિની સઝાય તરીકે યશોવિજયજીએ કરેલ છે) માં વર્ણવેલી આઠ યોગદૃષ્ટિએ તે ઉપલબ્ધ સમસ્ત ગસાહિત્યમાં નવીન દિશા છે ! પછી હેમચંદ્રાચાર્યનું ગશાસ્ત્ર આવે છે, ને તેમાં પાતંજલના યોગો સહિત તેમજ શુભચંદ્રાચાર્યના જ્ઞાનાર્ણવના પદાદિ ધ્યાનનું વર્ણન છે. પછી નજર ઠરે તેવા રોગગ્રં ચનાર શ્રી યશોવિજયજી છે. વાંચે અધ્યાત્મસાર, અધ્યા
પનિષદ, અને ૩ર બત્રીશીઓ તેમજ જ્ઞાનસાર, શાસ્ત્રવાર્તાસમુચય–ોગવિંશિકા અને ડશક-પર ટીકા, ને મહર્ષિ પાતંજલ યોગસૂપર લઘુ વૃત્તિ. આ સર્વ જૈન પ્રકિયા અનુસાર છે. ઉપાધ્યાયજીનું શાસ્ત્રજ્ઞાન તર્કકૌશલ અને યોગાનુભવ ઘણાં ગંભીર હતાં. તેમણે પિતાની વિવેચનામાં જે મધ્યસ્થતા, ગુણગ્રાહકતા, સૂફમ સમન્વયશક્તિ અને સ્પષ્ટભાષિતા બતાવેલી છે
For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
LX
તેવી અન્ય આદ્યાર્થીની કૃતિમાં આછી નજરે પડે છે, ” ( પત સુખલાલજી. ) દેવચંદ્રજીએ આ ગ્રંથે વિચાર્યા જાય છે; ને જૈનશાસ્ત્ર ધ્યાનપર વધુ ભાર મૂકે છે તેથી ધ્યાનપર પાતે પણ વધુ ધ્યાન આપ્યું હતું.
ધ્યાનપર પ્રીતિ.
૮૦. ધ્યાન એ રાજયાગનું અંગ છે. ધમ ધ્યાન અને શુકલ ધ્યાન એ જૈનયાગમાં રાજયાગ છે. અધ્યાત્મ ને ધ્યાનને અરસ્ટરસ નિકટ સબંધ છે. અધ્યાત્મયાગમાં તત્ત્વચિંતન છે, ધ્યાનમાં પણ તત્ત્વચિંતન છે. લક્ષ્યને ઉદ્દેશીને પ્રશસ્ત અખાધ થાય અને સૂફમાથી સહિત હાય તેને ધ્યાનયાગ કહે છે. તેમાં એકાગ્રતા આવતાં ઘણા ઉંડા બેષ થઈ જાય છે. ચિત્તના ભેદ ઉગાદિ આઠ દોષોના અનુક્રમે નાશ થાય છે. અને સમતાયેાગ પ્રાપ્ત થાય છે. વ્યાવહારિક દૃષ્ટિથી અમુક વસ્તુ ઈષ્ટ અને અમુક અનિષ્ટ છે તેવી કલ્પનાપર વિવેકપૂર્વક તત્ત્વનિષ્ણુ'ય બુદ્ધિથી રાગદ્વેષના ત્યાગ તે સમતાયેાગ છે.
6
૮૧, દેવચ’દ્રષ્ટ વિચારરત્નસારમાં ( ( ૧--૮૮૩ ) આત્મસમ અવસ્થાન ઉપચેગરૂપ ચાનદશા કેવી રીતે પમાય ? ' એ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત કરી ઉત્તર અાપે છે:~
‘ માહવશ ? જીવ પરભાવ અનુયાયિ પ્રવૃત્તિ કરે છે. મિથ્યા સુખની તૃષ્ણાએ ભૂલ્યા થકા સંસારભ્રમણ કરે છે; જ્યારે મેહુસ્થિતિ ઘટે ત્યારે પરપ્રવૃત્તિ ટે, અને જ્યારે પરપ્રવૃત્તિ ટળે ત્યારે વિષય થકી વિરક્ત શુદ્ધિ થાય, અને અને તેણે કરી મને!રાધ થાય, કેમ જે કારણ વિના કાય અનતું નથી, મનને ભમવાનું કેઈ કારણકે ઠાય ન હાવાથી તે સકલ્પ વિકલ્પ ફ્યાના કરે? જેમ તૃ વિનાની ભૂમિમાં એટલે ઉખર ભૂમિમાં પડેલે અગ્નિ કેને
For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
LXI
ખાળે ?- અર્થાત્ પોતાની મેળે ઉપશમી જાય છે તેમ વિષયવાંછા ટળવાથી મન પેાતાની મેળેજ રૂંધાય અને મન રૂંધાયાથી મનની ચંચળતા મટે, તે વારે મન એકાગ થઇને આત્માને વિષે પ્રવર્તે........એ સૂત્રે પણ ચારિત્રને આત્મપરિણામજ કહીએ છીએ, પણ ખાદ્ય ક્રિયારૂપ નથી કહ્યુ.........ત્યારે શુદ્ધાત્માપયેગ અવસ્થાનરૂપ નિર્માળ ધ્યાનદશાની પરમ શીતળ શાંત સુગધિની અનુભવ લેહેરીઆનું આત્મા આસ્વાદન કરે, તે સુખ આપણે પાલિક સુખના ભીખારીઓ શું જાણીએ ?
૮૨. દેવચંદ્રજીને ધ્યાન ઉપર અતિ પ્રેમ હતા. તેપરના ગ્રંથા વાંચ્યા વિચાર્યા હતા. શુભચ`દ્રાચાર્યના જ્ઞાનાવ વગેરે પરથી · ધ્યાનદીપિકા તુટ્ટી ' પોતે છ ખડમાં બનાવી છે તેના હેતુ આ રીતે જણાવ્યા છે કેઃ—
:
<
વૃથા જાણી શ્રમ તજી, જાગા માક્ષ નિમિત્ત ગ્રહે રાજ્ય સમભાવના, સલાલી નીજ તત્ત. વલી કેણ ઉપાય કર, જન્મ જાત દુઃખ જાય, તૃષ્ણા વિષય તણી પ્રબલ, પ્રશમે કેશુ ઉપાય. પૂજ્ય તેહ ગાવિવા, કારણ કહીચા ગ્રંથ, કિર ઉદ્યમ અપના કહૂ, ખધ સાક્ષને પી. ઊંચી વિને કિરે ભિવકને, ગુરૂ છે એ ઉપદેશ જિણ આવેનિજ શુદ્ધતા, રહે ન ક્રુતિ લેશ. (૧–૪૫૫)
૮૩. આ આખા ગ્રંથ વાંચી મનન કરવા ચેાગ્ય છે. ધ્યાન સંબધી આગમસારમાં પણ ટુંકામાં તેના પ્રકાર વિગેરે ખતાવ્યા છે. ( ૧ લેા ભાગ પૃ. ૪૮ થી ૫૪). ભાવના સ`ખમી પશુ ત્યાંજ કહેવામાં આવ્યું છે. તેમજ મુનિ પંચભાવના’ઉત્તમ પ્રકાર વર્ણવી છે ( ખીજો ભાગ પૃ. ૯૫૧ થી ૨ ). આ સ` ઉપરથી દેવચંદ્રજી પ્રમલ અધ્યાત્મરસિક હતા એ નિર્વિવાદ છે. તેમના સંબંધમાં તેમજ તેમના ગ્રંથા સંબંધી ઘણું ઘણું લખી
For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
LXII
કહી શકાય તેમ છે અને થોડુ' થોડુ' લખતાં કહેતાં પણ ઘણા
વિસ્તાર થઈ ગયા છે તો બીજું કાઈ ખીન્ન કહેવા લખવાનું રાખી વિસ્તારભયથી આટલું સતાષ પડયા છે.
સમયે અને સ્થળે જણાવીને અત્યારે
૮૪. દેવચંદ્રજી ધડ઼ે પ્રસંગે શુષ્ક કવિ લાગે છે. આનદ ઘનજી શાંત સાથે રસિક કવિ છે. દેવચંદ્રજીનું બહુશ્રુતપણ છે અને જ્ઞાની કિવ તરીકે શાસ્ત્રના કઠિન સિદ્ધાંતા સરળ ભાષામાં લાવવા દેવચંદ્રષ્ટએ પ્રયત્ન કર્યો છે પણ તેમાં સંપૂર્ણ સફળતા મળી નથી એમ મારો નમ્ર મત છે. અખા એમ માનતા હતા કે ‘ જ્ઞાનીની કવિતા ન ગણીશ ’ તેવું દેવચંદ્રજી સબંધે કહી શકાય દેવચંદ્રજીએ ભક્તિ કયાંક કયાંક ગાઇ છે પણ સમુચ્ચયે તેનામાં વિચાર અને બુદ્ધિવાદનું પ્રાધાન્ય છે. આ નિબ ંધનું મથાળુ બાંધવામાં દેવચદ્રજીને પડિત કહેલા છે તે ખાસ હેતુપૂર્વક જ છે કારણુ કે તેના શબ્દો પંડિતાઇના વિશેષ પ્રમાણુમાં ઝળકાટ મારે છે. તે શબ્દમાં, જોઇએ તેવું સુદર-રસિક કવિને ાભાવે તેવું પદલાલિત્ય સર્વત્ર નથી—આનંદઘનજી ને યશોવિજયાદિમાં જો વામાં આવે છે તેવું નથી. જૈનેતર કવિઓ પૈકી અખા, પ્રીતમ, ધીરા, ભાજા આદિ સાથે દેવચંદ્રજીને સરખાવી શકાય પણ તે કરવાના પ્રયાસ વિસ્તારભયથી અત્ર સૈન્યેા નથી. “ અખાની વાણીમાં સરળતા અતિશય છે–કઠિન સિદ્ધાન્તાનું સૂક્ષ્મ પ્રતિપાદન છે; પણુ પ્રીતમની વાણી પાસે અખાની વાણી શુષ્ક લાગે છે. પ્રીતમની પક્તિઓમાં મળતી મધુરતા—નથી અખામાં, નથી ધીરામાં, નથી ભાજામાં અને નથી નિષ્કુળાનદમાં. પદલાલિત્ય જેટલું પ્રીતમમાં તથા ધીરામાં છે તેટલું અખામાં નથી. પ્રીતમ શાંત તથા શૃંગાર રસમાં સરખી શક્તિ પ્રકટ કરવા જાય છે, પણ શૃંગારની છાયા તેના શાંત રસમાં પણ પ્રવેશે છે. પ્રીતમમાં જ્ઞાન અને ભક્તિનું સમાન ખળ છે, અખામાં વિચારપ્રધાન્ય છે. ભાજામાં મ વાણી જખરી છે અને ઘણું પ્રસગે કાર છે.
For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
LXIII ભે જે એક સાદે નિષ્કપટી પરમેશ્વરને ભકત છે. અને એક વિચારશીલ અને ચતુર કવિ છે. નરસિંહ અને પ્રીતમ પરમેશ્વરના અનુગ્રહને ઈરછે છે. અને સ્વાશ્રયી છે, અખામાં જ્ઞાનની કંઈક ખુમારી છે.” (રા. ન. કે. મહેતા.)
–જુઓ અખાની વાણુની પ્રસ્તાવના) આમાં જણાવેલા દૃષ્ટિબિંદુથી દેવચંદ્રજીની તે જૈનેતર કાવએ સાથે તેમજ જૈન કવિઓ સાથે સરખામણું કરી શકાય, નરસિંહ અખે દેવચંદ્રજીના પુરે ગામી છે ને પ્રીતમ આદિ તેના પછી થયેલા છે.
૮૫ તેમના હૃદયને આશય નયચક્રસારને અને જે રીતે જણાવ્યું છે તેજ આશય દરેક ભાવિક પિતાના હૃદયમાં આલેખી રખે ને તે પ્રમાણે વર્તન રાખે તે કલ્યાણ માર્ગ સમજાય ને મળે:
સૂક્ષમધ વિણ ભાવકને, ન હોયે તત્તવ પ્રતીતિ તત્ત્વાલબન જ્ઞાન વિષ્ણુ, ન ટલે ભવભ્રમ ભીતિ. ૧ તવ તે આમ સ્વરૂપ છે, શુદ્ધધર્મ પણ તેહ, પરભાવાનુગ ચેતના, કર્મmહ છે એહ. ૨ તજીપરપરિણતિરણુતા, ભજ નિજ ભાવ વિશુદ્ધ, આત્મભાવથી એક્તા, પરમાનંદ પ્રસિદ્ધ. ૩ સ્યાદ્દવાદ ગુણ પરિણમન, રમતા સમતા સંગ, સાધે શુદ્ધાનંદતા, નિર્વિકલ્પ રસ રંગ, ૪ મોક્ષ સાધનતણું મૂલ તે, સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન, વસ્તુધર્મ અવધ વિષ્ણુ, તુસખંડન સમાન. ૫ આત્મબોધ વિણ જે કિયા, તે તે બાલચાલ, તત્વાર્થની વૃત્તિમેં, લેજે વચન સંભાલ ૬
For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
LXIV
રત્નત્રયી વિષ્ણુ સાધના, નિષ્ફળ કહી સદીવ, લાકવિજય-અધ્યયનમેં, ધરા ઉત્તમ
જીવ.
ઇટ્રિય વિષય આસસના, કરતા જે મુનલિંગ, ખેતા તે ભવમ્, ભાગે આચારાંગ. ઇમ જાણી નાણી ગુણી, ન કરે પુદ્ગલ આસ, શુદ્ધાત્મ ગુણમે રમે, તે પામે સિદ્ધિ વિદ્યાસ. સત્યા નયજ્ઞાન વિણ્, ન હાચે સમ્યજ્ઞાન, સત્યજ્ઞાન વિષ્ણુ દેશના, ન કહે શ્રી જિન ભાણુ. વક્તા શ્રાતા યાગથી, શ્રુત-અનુભવ-રસ પીન, ધ્યાન ધ્યેયની એકતા, કરતા શિવસુખ લીન. ૧૧
૧-૧૮૭.
આ પછી તેઓશ્રી કહે છે કેઃ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઈમ જાણી શાસનરૂચિ, કરો શ્રુત-અભ્યાસ, પામી ચારિત્રસ પદ્મા, લહેશેા લીલવિલાસ........
૧-૧૮૮
૮૬-છેવટે આગમસારમાં ( ૧-૫૬ ) જે ગાથા શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીએ આપેલી છે તે ગાથા દરેક સુજ્ઞ વાંચકને ભળાવી. મારૂં વક્તવ્ય વિશેષ ન વિસ્તારતાં હાલ હું શાન્ત થાઉં છુ जंसकं तं किरई, अहवा न सकेइ तहय सद्वद्दर । सहमाणो जीवो, पावर अयरामरं ठाणं ॥
વીરાત ૨૪૫૧ સ્માશ્વિન શુક્લ અષ્ટમી. તવાવાલા ખીલ્ડિંગ ત્રીજે માળે લેહાર ચાલ
સુખઇ.
—જે અની શકે તે કરજે, અથવા જો ન મની શકે તે તથાપ્રકારે સહજે-શ્રદ્ધા રાખજે. જીવ અજરામર સ્થાન પામે છે.
સહુણાશ્રદ્ધા
રાખનાર
સંતચરણાપાસક. માહનલાલ દલીચંદ્ર દેશાઇ. બી. એ. એલ, એવુ મી.
For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ॐ अर्हनमः महोपाध्याय श्रीमद् देवचन्द्रमहाराज' अने
तत्कृतपुस्तको.
ज्ञानदर्शनचारित्र-व्यक्तरूपाय योगिने श्रीमते देवचन्द्राय, संयताय नमोनमः ॥३॥ द्रव्यानुयोगगीतार्थो, व्रताचारप्रपालकः देवचन्द्रसमः साधु, राचीनो न दृश्यते. ॥४ ॥ वाचकस्य महारागी, सर्वजैनोपकारकः संमति यस्य सद्ग्रन्थै, स्तत्त्वबोधः प्रजायते ॥५॥ आत्मोद्गारामृतं यस्य, स्तवनेषु प्रदृश्यते त्रिविधतापतप्तानां,-पूर्णशान्तिप्रदायकम् ॥६॥ आनन्दघनगीतार्थ-पदस्तवनपूजक गच्छेखरतरेतस्य, समाकोऽपिनयोगिराट् ॥७॥ आत्मशमामृतस्वादी, शास्त्रोद्यानविहारवान् यत्कृतशास्त्रपाथोधौ, स्नानंकुर्वन्ति सज्जनाः ॥८॥ सिद्धान्तपारदृश्वा यो, गुणानुरागिशेखरः माध्यस्थ्यंयस्यसचिते, तस्मै नित्यं नमोनमः ॥९॥ गुर्जरोव्याच सोराष्ट्र, मेदपाटेच मालवे, लाटदेशेच पञ्जाबे, मरुदेशे स्वपादतः ॥१०॥ विहाराश्चकृतानके, लोकानां बोधहेतवे शानिने देवचन्द्राय, पूर्णप्रेम्णा नमोनमः ॥११॥
For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
संभूत अन्तरात्मा य, आत्मानुभववेदकः अपपत्तदशायोगी, जिनेन्द्राणांप्रसेवकः ॥१२॥ श्रुतागममलीनाय, भक्तायब्रह्मरागिणे चिदानन्दस्वरूपाय, सर्वसंघस्यरागिणे ॥ १३ ॥ ध्यानसमाधिरक्ताय, विश्ववन्यायसाधवे श्रीमते देवचन्द्राय, पूर्णप्रीत्या नमोनमः ॥१४॥ जैनसंघस्यसेवाये, सर्वस्वार्पणकारिणे श्रीमते देवचन्द्राय, शुद्धात्मने नमोनमः ॥१५॥ भारत जैनसंघे या, प्रादुर्भूतो महामुनिः मोहतमोविनाशेन, देवचन्द्रोहिभास्करः ॥१६॥ शीतलः सर्वलोकाना-मान्तरशान्तिकारकः क्षमापृथ्वीसमा यस्य, गांभीर्य सागरोपम् ॥ १७ ॥ धैर्य मेरुसमं यस्य, गंगावनिमलं मनः तस्मै श्रीदेवचन्द्राय, पूर्णप्रीया नमोनमः ॥१८॥ कायोधर्ममयोयस्य, वनश्चविश्वपावकम् मनआत्मनिसंलग्न मात्मालीनः प्रभौसदा ॥ १९ ॥ तस्मै श्रीदेवचन्द्राय, त्यागिने धर्मरागिणे नमः श्रीविश्वपूजाय, विश्वकल्याणकारिणे ॥ २० ॥ भावमेघस्वरूपाय विश्वोपग्रहकारिणे नमः श्रीदेवचन्द्राय सिद्धांतपारगामिने ॥२१॥ सर्वगच्छेषु माध्यस्थ्य, यस्य सत्यं प्रतिष्ठितम् तस्मै श्रीदेवचन्द्राय, पूर्णपीत्या नमोनमः ॥२२॥ स्वपरगच्छमाध्यस्थ्य, यस्य ज्ञानेन शोभते सर्व गच्छसम ! श्रीमद् देवचन्द्र नमोऽस्तुते ॥ २३ ॥
For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
,
तपागच्छीयसाधुभिः सार्धं मैत्री प्रवर्तकः आदर्शो देवचन्द्रोऽभूत् सर्व साधु शिरोमणिः ॥ २४ ॥ देवचन्द्रकृतग्रन्थान् स्तुवेऽहं भक्तिभावतः अमृतसागरा यत्र, विद्यन्ते सुखकारकाः गुणानुरागयोगेन, देवचन्द्रमहामुनेः स्तुतिः कृता तपागच्छे, बुद्धिसागरसूरिणा ॥ २६ ॥ गुणिनां गुणरागेण, व्यक्ताभवन्ति सद्गुणाः दोषास्त्याज्या गुणाग्राह्या भाषते बुद्धिसागरः ॥ २७ ॥
ले. बुद्धिसागरसूरि.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
॥ २५ ॥
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાગનિષાધ્યાત્મજ્ઞાન દિવાદાર ઉનાચાર્ય શ્રીમદ શુદ્ધિસાગર
સુરીશ્વર ઇરણસર પેનમઃ
શ્રીમદ્દેવચન્દ્રજીનું જીવનચરિત્ર.
વિપકારક વિમલદિલના, સંત પુરૂષે વિરલ છે અધ્યાત્મ જ્ઞાની મસ્ત ત્યાગી, હૃદય જેવાં સરલ છે. ઑગી સમર્થ મહાકવિ, યશ વિશ્વમાં જસ વિમલ છે. અધ્યાત્મ જ્ઞાન દિવાકર, તપતેજ તેનાં તરલ છે. શ્રી સકલસંત સુવંદમાં, યશ ચંદ સમ જસ અમલ છે. મણિમય મહાજ્ઞાની સુપાઠક, રેડ ચરણે નમન છે.
પાદરકર,
આમ
હાન પુરૂષના જન્મ હમેશાં વિશ્વને કલ્યાણ અને સધર્મના પ્રચારાર્થેજ હોય છે, ગગનગામી ગરૂડની જેમ સંતમહાત્માઓ વિશ્વમાં કપકારાર્થેજ
વિચરે છે, જીવન ધારે છે, અને નિજાત્માના આરાધને સાધ્ય સાધી આ પરિશ્યમાન વિશ્વમાંથી વિદાય લે છે. જ્ઞાન ક્રિયા ધર્મ અને સિદ્ધાંતોના ઉદ્ધાર કરનાર મહાત્માઓ. આ ભૂમિના ભૂષણ સમાન ગણાય છે. તેઓ માનવેને આધ્યાત્મિક, આધિભૌતિક, આધિદૈવિક સ્થિતિએ લઈ જઈ, આત્મારાધન કરાવતા કરાવતા યાવત્ મુકિત માગ પ્રદર્શક બની શકે છે. સંતે, હૃદય, આત્મબળ, લેખિની અને પવિત્ર પ્રબળ દિવ્ય વાણુંવડે વિશ્વ અને વિશ્વવાસીઓના ઉદ્ધારાર્થેજ કમરકસી વિશ્વમાં ઉભા હોય છે. વિશ્વપ્રેમ, કરૂણા, દયા, સરલતા, સમાનતા અને પરમ શાંતિથી ભરેલાં નેત્રકમલયુગલ દ્વારા વિશ્વ કલ્યાણની
For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરમ વંલત ન્યાતિની ધારાઓ વરસાવતા વિશ્વમાં વિચરતા માં અધ્યાત્મજ્ઞાની–પ્રખર ત્યાગી તપસ્વી, સંત કવિઓ, જ્ઞાનીઆ, વિવેચકા, ઉપદેષ્ટાઓના ચરણેામાં તે મસ્તક નમે છે. અન્ય શું ?
આવાજ ઉત્તમ કોટિના સંત મહાત્માએ પૈકી જૈન ધર્મના ખરતર ગચ્છીય, અધ્યાત્મજ્ઞાન ગગન દિનમણિ પતિ પ્રવર કવિરત્ન અનેક મહાન તત્ત્વ જ્ઞાનગ્રંથાના રચયિતા શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજી મહારાજ અઢારમા સૈકામાં પૃથ્વીતલને પાવન કરતા હતા. ભારત વર્ષના ઘણાક ભાગામાં સદ્ધમના પ્રચારાર્થે પરિભ્રમણ કરી તેને ઋણ બનાવી જનાર, અત્રેથી સ્થૂલ દેહે ચાલ્યા જવા છતાં અમેાદ્ય ગ્રંથરાશવડે અક્ષરદેહે જીવ‘તએવા શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજી મહારાજનું સાદ્યંત જીવન ચરિત્ર શાષવા અનેક પ્રયાસેા સેવવા છતાં તે અનુપલબ્ધજ રહેલ, અને તેથી વર્તીમાનકાળે મળીઆવતા શ્રીમા અધ્યાત્મજ્ઞાનના ઉચ્ચ કોટિના ગ્રંથામાં શ્રીમદે કાઢેલા વાણીના ઉદ્ગારા તેમાં વહીજતા જ્ઞાનસાગરના વેગવાળા કલ્લોલાવાળા વહેળીઆઓના રસાસ્વાદ પરથી તેમનું જીવનચરિત્ર દોરવાના પ્રયાસ કર્યા હતા અને તે ઉપરથી વિ. સ. ૧૯૮૦ ના ચૈત્ર માસમાં ભાવનગર ખાતે ભરાયેલી ગુજર સાહિત્ય પરિષદના સપ્તમ અધિવેશનમાં વાંચવા નિબંધરૂપે શ્રીમદ્નું જીવન ચરિત્ર તૈયાર કરેલું. છતાં તેમાંયે આ પ્રખર તત્ત્વજ્ઞાની, અલખ મસ્ત કવિરત્ન સાાહત્ય ધર્મ અને જ્ઞાનના અનન્ય ઉપાસકના જન્મ કે સ્વગ ગમનનાં ચોક્કસ સમયનાં નિદાન ન્હોતાં થઈ શકયાં.
દરમીઆન સૂરતખાતે જૈન સાહિત્ય પરિષદ્ભરાઈ, અને તે પરિષદે કરેલા જૈનસાહિત્ય પ્રકાશનના ત્રીજા ઠરાવમાં સમર્થનમાં શ્રી અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મડળે જૈનગ્રંથ ગાઈડ તૈયાર કરાવવા માટે ભિન્ન ભિન્ન ભડારાની યાદ્રીએ કરવા માણસ રાફેલ તે દ્વારા શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીના શિષ્યના શિષ્યે શ્રી કવિયણ સંજ્ઞાથી લખેલ શ્રી દેવવિલાસ રાસમળી આવતાં શ્રીમદ્ભુના જીવનચરિત્ર પર
For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઘણા પ્રકાશ પડી શકયા. જે પરથી વળી વધુ પ્રતીત થઈ શકી કે શ્રીમદ્ જૈનધર્મના મહાન ઉપદેષ્ટા, અનન્ય આત્મજ્ઞાની, જૈનધમ સંરક્ષક ગીતા જ્ઞાની, મહાન અધ્યાત્મી, સમાન દષ્ટિ પતિ કાવરત્ન અનેક મહાગ્રંથાના રચયિતા સંત મુનિરાજ હતા. તેમજ તેમનાં જન્મ સ્વર્ગગમનાર્દિકની હકીકતા પણ મળી આવી. આ ઉપરથીજ આ જીવન ચરિત્ર પુનઃ આલેખાય છે.
આભાર.
આ જીવન ચરિત્ર આલેખનમાં મુખ્ય ઉપકારના મહારા પરમાપકારી, શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીના ગુણાનુરાગી, અધ્યાત્મજ્ઞાની પંડિત કવિરત્ન આચાય મહારાજ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી સૂરીશ્વરજી તથા મહારા અધ્યાત્મજ્ઞાનરાસક પૂજય પિતાશ્રી વકીલ મેહનલાલ હિંમચંદ એ એને છે. આ સંબધી વિસ્તૃત વિવેચન મેં પૂર્વ લખેલ “ શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજી તેમનું જીવન તથા ગુર્જર સાહિત્ય ” એ નિષધમાં આપેલ હાવાથી અત્રે તે સંબધી ઉલ્લેખ કર્યાં નથી. પણ આ બન્ને પદ્મપકારકોનો આભાર મુક્ત કંઠે માન્યા શિવાય અત્ર હું રહી શકતા નથી.
સંભવ છે કે હજીપણ વધુ પ્રકાશ પાડનાર સાહિત્ય ઉપલબ્ધ થાય તેમજ આ લખાણમાં પણ ત્રુટિઓ રહીજાય, તેા તે માટે હું છદ્મસ્થ હાવાથી સનાની ક્ષમાયાચી, મને મારીટિએ માટે સજ્જના સૂચના આપશે તે તેવા સજ્જન ના આભારી થઈશ. જન્મસ્થળ.
મહાપુરૂષના જન્મથી-જન્મભૂમિનું ગામ, પાવન થઈ. સ્કાય છે-વિષે તેનું નામ.
મહાપુરૂષોનાં જન્મસ્થળ પવિત્ર એવ‘દૅશનીય છે. એ પુછ્ય ભૂમિનાં યશોગાન સત્પુરૂષોના પ્રાકટયથીજ ગવાય છે. સુવણ, મૃત્તિકામાંથી અને રત્ના કાલસાની ખાણમાંથી જેમ પ્રકટે છે તેમજ પ્રાતઃસ્મરણીય માલ બ્રહ્મચારી શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજીના જન્મ પુણ્યશ્ર્લેાક ભારત વર્ષના મરૂ સ્થળ મારવાડના વિકાનેર
For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શહેર પાસેના એક રમ્ય (ચંગ) ગામમાં થયું હતું. માવાડમાં ઘણ નરપુંગવે પ્રકટયા છે. વીરત્વ અડગટેક પવિત્રતા, રાષ્ટ્રપ્રેમ પ્રખર આત્મ ત્યાગ, સતીત્વ સંરક્ષણ માટે દેહનાં બલિદાન અને ધર્મભાવના માટે સજ્જડ સદ્દભાવના આદિ ગુણવાળા નરકે સરીઓ અને શ્રી નારીસિંહણેથી વિભૂષિત એવા મરૂસ્થળને શ્રીમદે પિતાના પ્રાદુર્ભાવથી અલંકૃત કર્યું હતું. આ જાણું મારવાડ તે માટે મગરૂર બની રહેશે. તત્સમયનું મારવાડ.
દેવવિલાસના વર્ણન પરથી તત્સમયનું એટલે અઢારમા સૈકાનું મારવાડ કેવી ઝાહેઝલાલી ભેગવતું હતું, તેમજ ત્યાં જેનધર્મની જ્યોતિ કેવી જવલંત હશે તેનું નિદર્શન નીચેની કડીઓપરથી થઈ શકે છે.
મરૂલ દેશ તિહાં સુંદરૂ. તેહમેં વિકાનેર ઢંગ. તેહને નિકટ એક રમ્યતા, ગ્રામ અછે શુભ ચંગ.
વિ૦ ૨ સાં. રિદ્ધિવંત મહાજન ઘણા, રિ કરી સમૃદ્ધ
વિ. અમારી શબ્દની ઘેષણું, સુખિઆ જન સુબુદ્ધિ.
વિ. ૩ સાં.
દેવ વિ૦ પૃ૦ ૭. આ મારવાડ દેશ એ શ્રીમની જન્મભામ હતું, અને શ્રીમદે એ ભૂમિને પૂર્ણ પ્રેમથી ઉપકાર બુદ્ધિથી વારંવાર વિચરી તેને વિભૂષિત કરી હતી. શ્રીમદનું જન્મભૂમિનું ગામ પણ અતિરમ્ય, કુદરતના અનુપમ સૌંદર્યવાળું હોવું જોઈએ. જેમાં મહાજન ઘણા રિદ્ધિવંત, સમૃદ્ધ તેમજ અમારી શબ્દની ઉદ્ઘોષણા કરાવનાર ધમિક, સત્તાવાન પુરૂનું બનેલું હોવું જોઈએ. નહિતે અમારી શબ્દ ઘેષણ કરાવવાનું દુષ્કર કાર્ય કરાવી શકવા
For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સામાન્ય જન સમુદાય શક્તિમાન થઈ શકે નહિ. રાણા પ્રતાપને ટેક ટકાવી રાખવામાં તથા તેને સ્વતંત્રતામાં જ રહેવામાં મુખ્ય કારણભૂત ભામાશાને તેમજ રાડેડ દુર્ગાદાશને પ્રકટાવનાર વીર ભૂમિ એજ આપણું ચારિત્રનાયકની જન્મભૂમિ હતી અને એમાં પ્રકટેલ વિર, કમંરાયથી યુદ્ધકરી વિજયી થાય જ. શ્રીમદ્દ જન્મ.
વિશ્વ કલ્યાણને માટે, વિરલ વિભૂતિ અવતરે, ધર્મ પરિત્રાણને માટે, જીવન પૃથ્વપટે ધરે, માત પણ પુણ્યશાળી જે દિવ્ય સ્વપ્ન જુએ અરે, જન્મ પામી મહાત્માઓ, જગતને ધન્યજ કરે.
મદુ દેવચન્દ્રને જન્મ સુપ્રસિદ્ધ ઓસવાળ
જ્ઞાતિમાં થયો હતો. તેમનું નેત્ર ઉણિઆ Sી હતું. તેમનાં મહા ભાગ્યશાલી માતા પિતાનાં
SIS નામે ધનબાઈ તથા તુલસીદાસ હતાં. તેમની પ્રસંશા કરતાં કવિ પણ કહે છે કે –
ઓશવશે જ્ઞાતિ જાણીએ, લૂંણિઓ ગેત્ર સુજાત. વિ. સહાશ્રી તુલસીદાસની, ધર્મબુદ્ધિ વિખ્યાત. વિ. ૪ સા. તુલસીદાસની ભારયા, ધનબાઈ પુન્યવંત વિવેકી. વિ. શીલ આચારે શોભતી, સત્યવક્તા ક્ષમાવંત. વિ. ૫ સા.
દે. વિ. પૃ. ૮ ખરેખર! મહાપુરૂષનાં જનકજનની પણ બહુ શુભગુણોએ અલંકૃત, શીલવંત, સત્યવક્તા, ક્ષમાદિ સુભલક્ષણ વડે વિભૂષિતજ હોય છે. વળી આ બન્ને પતિપત્નીમાં પ્રીતિ પણ ઉત્તમ અને પારાવાર હતી. તેણુજ ધર્મમાર્ગમાં પ્રીતિવંત તથા લક્ષ્મી વ્યય કરનાર હતાં. દંપતી પ્રીતિ પરંપરા-ધમેં ખર્ચે દામા
દે, વિ, પૃ. ૮
For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ દંપતીમાં સંપ, પ્રીતિ, આનંદ અને શાંતિ ભર્યા જીવનની કેવી પરંપરા હશે તે ઉપરોક્ત પંક્તિઓથી સહજ પ્રતીત થાય છે.
જ્યાં સ્વભાવે કલેશ કુસંપ અપ્રીતિ સ્વાર્થના ઝગડા જામેલા રહે છે તેવા દંપતી ને આવા ઉત્તમોત્તમ પુત્ર રત્નની પ્રાપ્તિ સંભવતીજનથી, પણ સત્ય તથા સ્વાભાવિકજ વિશુદ્ધ પ્રેમ, ધર્મ ભાવનાના પટે રંગાઈ, એકતાના અનહદ આનંદે જડાઈ સાત્વિક જીવને જ્યાં જીવાતું હોય ત્યાંજ આવા સુપુત્ર રત્નનું પ્રાકટય સંભવે છે.
શ્રીમનાં માતાપિતાને ગુરૂભક્તિ પર પણ કે ઉત્કટ પ્રેમ હતે તે કવિ પણ કહે છે –
અનુક્રમે ગુરુતિહાં આવીયા, વાંદવા દંપતી તામ. વિ. ધન બાઈ શ્રી ગુરૂને કહે, શુણે ગુરૂ સુગુણનું ધામ. વિ. સ. ૮ પુત્ર હસ્ય જેહ માહરે, હરાવીસ ધરી ભાવ. વિ. યથાર્થ વયણની કલ્પના, સુગુરૂએ જાણ્યો પ્રસ્તાવ. વિ. સાં. ૯
દે. વિ. પૃ. ૯ પુણ્યશાળી, ધર્મ ભાવના વાળા મનુષ્યને જ સદ્દગુરૂ પર આંતરિક ઉલ્લાસ ભર્યો પ્રેમભક્તિભાવ ઉભરાય છે. ધનબાઈ શ્રીરાજસાગરજી વાચકજીને વંદન કરવા આવેલ છે, ત્યાં ધર્મશ્રવણને પરિણામે, પુત્ર પરમપદ પામે એવા ઉત્તમ સ્થળે, ગુરૂ ચરણે અર્પણ કરવાને સંક૯પ કરી તે ગુરૂને જાહેર કરે છે. પુત્ર પર માતાને પ્રેમ અને મોહ તે વિશ્વવિખ્યાત છે. જગપરના કે પણ દેશની માતાને પુત્ર પ્રેમ ન્યૂન નથી સાંભળે, છતાં પણ પુત્રને તેને પારલૌકિક હિતાર્થે ગુરૂ ચરણે સેંપવાના ધનબાઈન સંકલ્પથી તત્સમયની ભાગ્યશાળી લલનાઓના આદર્શ સ્વાર્થ ત્યાગની પરંપરા સ્પષ્ટ થાય છે. મેવાડ મારવાડના ઉદ્ધારક દુર્ગાદાસ ભામાશા આદિ રણનીતિ વિશારદ, ધર્મ મૂતિસમાં કર્મવીરિની પૂજ્ય જનનીઓનાં જેવાં જ ધનબાઈ હતાં, પિતાના પુત્ર પર સાંસારિક મેહ ઘટાડીને તેને અમરકરવા ગુરૂચરણે સેંપવાના સંકલ્પમાં પુત્રપ્રેમ અને અપૂર્વ ત્યાગ સ્પષ્ટ થાય છે..
For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તત્પશ્ચાત્ ગુરૂશ્રી વિહારકરી જાય છે. અને, ગર્ભ પ્રતિપાલન કરતાં જીવન ધર્મારાધનામાં વિતાવતાં ધન બાઈનેશુભયોગે શુભ મુહુર્તે, સુપન લઘું એકદીન, વિ. સ. ૧૦ શચ્યામાં સુતાં થકાં, કિંચિત્ જાગ્રત્ નિંદ. વિ. મેરૂ પર્વત ઉપરે, મીલી સઠ ઈન્દ. જિન પડિમાને ઓચ્છવકરે, મિલીયા દેવનાવૃદ. વિ. સાં. ૧૧ અર્ચા કરતા પ્રભુતણ, એહવું સુપને દીઠ. ઐરાવણ પર બેસીને, દેતા સહુને દાન. વિ. સ. ૧૨ એહવું સુપન તે દેખીને, થયા જાગ્રત તત્કાલ. વિ. અરૂણોદય થયે તક્ષિણે, મનમેં થયે ઉજમાળ. વિ. સાં. ૧૩
દે. વિ. પૃ. ૧૦ આવું ઉત્તમ સ્વપ્ન આવે છે. શુભગે શુભ મુહર્તે, પાછલી રાત્રે કૈક જાગ્રત સુષુપ્તિ જેવી અવસ્થામાં “મેરૂ ગિરિવરપર ચોસઠ ઈન્દ્રમળી જિનપ્રતિમાને ઉત્સવ કરે છે. દેવેન વૃંદ પ્રભુને અર્ચા કરે છે. તથા ઐરાવત હાથી પર બેસીને સહુને દાન દે છે.” આવું ઉત્તમ સ્વપ્ન જોઈને ધનબાઈ જાગૃત થાય છે, ને તત્કાળ અરૂણદય થાય છે. પિતે તનમાં બહુજ રળિઆત થઈ પ્રમોદને પામે છે. મહાન પુરૂષના પ્રાકટયનાં આ પૂર્વ ચિહે છે. અને એ સ્વપ્ન દર્શન પ્રમાણેજ શ્રીમદ્દ (ધનબાઈના પુત્ર) તેવાજ પ્રકારે પૃથ્વીતલને પાવન કરી અનેક ભવ્યજીને, સંયમ રૂપી હાથીપર બેસી અધ્યાત્મ તત્ત્વજ્ઞાનનું મહાદિવ્ય દાન દેતા દેતા, આત્માનું આરાધન કરતા કરતા ઉચ્ચ પદારૂઢ થઈગયા છે. એજ બતાવી આપે છે કે શ્રમદ્ભા માતાને આવેલ ઉત્તમ સ્વપ્ન સત્ય અને સાર્થક હતું જ. સ્વટ
- ઉપરોકત શુભ સ્વપ્ન જોઈ જાગૃત થઈ પૂર્ણ પ્રમોદને પામતાં ધનબાઈ તે સુન્દર સ્વપ્ન કોને કહી સંભળાવવું તેને વિચાર કરવા લાગ્યાં. જો કેઈ અપાવના સાનિધ્યમાં તે દિવ્ય સ્વપ્ન કહી
For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1
સ‘ભળાવાવાતાં આવેતા તેનુ ફળ પૂર્ણ પણે પ્રાપ્ત ન થતાં અલ્પાંશજ મળે. જેમ એક જિટલે સ્વપ્નમાં પોતાના મુખને વિષે ચંદ્રપ્રવેશતા જોચા. ને સ્વપ્ન કાઈ અપાત્રને કહેતાં તેણે તેનુ ફળ મિષ્ટ ભેાજનની પ્રાપ્તિ કહી ને એમજ થયું. આમ વિચારકરી ચેાગ્યપાત્ર શોધતાં હતાં તેવામાં સદ્ભાગ્યે વિહારકરતા કરતા મહા શ્રીપૂજ્ય શ્રી જિનચંદ્રસૂરિજી ત્યાં પધાર્યા. શ્રીમનાં જનક જનની તેમને વાંઢવા ત્યાં આવ્યાં, અને ભક્તિ ભાવપૂર્વક વંદનકરી ધનબાઈએ સૂરિજીને પોતે તેમને પાતાના હાથ જોયા વિનતીકરી. તેમણે શ્રુતજ્ઞાન આધારે ગમાં રહેલ પુત્રને બહુશુભ લક્ષણવંત દેખ્યા. અને તેવુંજ ભવિષ્ય ધનખાઈને જણાવ્યું,
તે પછી પેાતાને આવેલ સ્વપ્ન સૂરિજીને નિવેદન કરી ફળ પૂછતાં અનેક શુભ આત્મગુણૅ વિભૂષિત મહાત્યાગી પુત્ર રત્ન તેમને થશે એમ મૂળ કહ્યું, પણ તેવા પુત્રરત્ન નિધાન તેમના જેવા રકને ત્યાં રહેશે નહીં એમ જણાવી વિચરી ગયા.
તે પછી પૂર્ણ સમયે સ. ૧૯૪૬ માં ધનબાઇને પુત્ર જન્મ્યા. લાલનપાલન કરાતા તે પુત્રનું નામ દેવચંદ્ર રાખવામાં આવ્યું, અને આઠ વર્ષની શિશુવયમાં તે તેમણે જ્ઞાનના પાઠ ભણવા માંડયા, અને પુત્રનાં લક્ષણ પારણામાંથીજ પ્રકટ થવા લાગ્યાં.
ગુરૂચરણે અર્પણ.
એવામાં પૃથ્વીતલને પાવન કરતા વિચરતા વિચરતા શ્રીમદ રાજસાગરજી પાઠકજી ત્યાં પધાર્યા, અને તેથી શ્રીમનાં માતાપિતા ગુરૂશ્રીને દેખી ઘણાંજ હર્ષાન્વિત અન્યાં, અને પુત્ર જન્મની હકીકત કહી. તેમણે હુ ગુણયુક્ત ખાલ શરામણિ શ્રી દેવચંદને ગુરૂચરણે મુક્યા. આ શુભ લક્ષણવંત ભબ્યાત્મા દેવચંદ્રને નેઇ હર્ષિત ખની શુશ્રીએ તેને અ'તી શુભાશિષુ કઈ અમિ નઝર વર્ષાવી, આ પ્રસંગે હે'વડે પુલિકત અંગવાળાં તે બન્ને પતિ પત્નીએ ગુરૂદેવને તે દિવ્ય બાળક વહેારાન્ચે ગુરૂદેવે પણ ભવિ
For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચમાં ઘણા લાભને દેખી ધર્મલાભ કહી તેને ગ્રહેણુ કર્યાં. આમ આ દેવચંદ્રરૂપી અમૂલ્ય રત્ન વાચક શ્રીરાજસાગરજીરૂપી કુંદનમાં જડાયું. કનક રત્નના સુયેાગ થયા, જેને પરિણામે એ રત્ન વિશ્વ પ્રકાાશત બની ઉઠયું.
દીક્ષા.
દેવિવલાસના રચિયતા શ્રી કવિયણે દેવવિલાસમાં વાચકશ્રી રાજસાગરજીને ‘ કોવિંદ મે* શિતાજ ’ એવું બિરૂદ આપ્યું છે. તેઓશ્રીએ યેાગ્ય પાત્ર જાણી શ્રી દેવચંદ્રને દીક્ષા આપવાના વિચાર કર્યા. મુક્તિ માર્ગના દરવાજાની ચાવી સમાન સયમ રત્નને યાગ્ય જાણી તે વિચાર, શ્રીસ ́ધને પ્રકટપણે જણાવ્યેા. શ્રીસંઘે પણ ગુરૂ મહારાજનું વચન પ્રમાણ કરી ભારે આડંબરયુક્ત અનેક મહેાત્સવપૂર્વક સ. ૧૭૫૬ માં માત્ર ૧૦ વર્ષની કુમળી વયમાં ગુરૂશ્રી રાજસાગરજીએ આ ખાલ શિષ્યને લઘુ દીક્ષા, સંઘ સમક્ષ આપી તેમને કૃતાર્થ કર્યા અને પાતે કૃતા થયા. જાણે ભારતવને એક મહાપુરૂષનું દાન કરતા હૈાયને? તેમજ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીને મુક્તિમાર્ગને દેખાડવાના સકેત કરતા હાય તેમ અને અનેક ભબ્યજીવાને હિતકર તથા અનેક ગહેન આત્મજ્ઞાન તથા અધ્યાત્મજ્ઞાનગ્રંથાના પ્રણેતા સરસ્વતીપુત્ર જેવા આ પુરૂષ રત્નને જોઈ પ્રમેાદ ધારતા હોય તેમ મહેત્સવમાં નરનારીએ દેવ દેવીઓની માફ્ક હુ પામ્યાં. આ અવસરે ભારત લના જૈન સંઘને એક અણુમૂલ વિદ્વત્ન-ઉત્કૃષ્ટ કવિ સમથ પડિત લાભ્યા. તે પછી શ્રીજિનચંદ્રસૂરિએ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીને વડીદીક્ષા આપી રાજવિમળ નામ સ્થાપ્યું, પણ મૂળ દેવચંદ્ર નામજ પ્રસિદ્ધ તો થયું. શ્રીમદ્ તત્પશ્ચાત શુદ્ધાચારથી દીક્ષા પ્રતિ પાલન કરતા વિચરવા લાગ્યા.
સરસ્વતી મત્રની આરાધના તથા પ્રસન્નતા.
શ્રી રાજસાગરજી મહારાજ હવે આ ભાગ્યશાળી શિષ્યરત્નશ્રી ( રાજવિમળને ) દેવચ'દ્રજીને હિત કરનાર એવા વિચાર
For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કરવા માંડયો. કઈ રીતે શ્રી દેવચંદ્ર ઉત્કૃષ્ટ અધ્યયન કરી વિશ્વ વિખ્યાત થઈ પોતાના આત્માનું હિત સાધી શકે? આ વિચાર કરતાં કરતાં વિચાર કુર્યોકે દેવચંદ્રને જે સરસ્વતી મંત્રનું આરાધન કરાવી શકાય તે ઘણું જ ઉત્તમ. એમ ધારીને સુન્દર વેણુતટપરના વેલાડુ ગામના એક ભોંયરામાં શ્રી દેવચંદ્રજીને રાખીને તેમની પાસે વાચક શ્રી રાજસાગરજીએ એકાગ્રચિત્તે શ્રી સરસ્વતીની આરાધના કરાવવા માંડી, અને ભાગ્યશાળી એવા શ્રી દેવચંદ્રજીએ પણ પિતાને અતિશય હિતકર એવી આ આરાધના પ્રસન્ન અને એક ચિત્તે કરવા માંડી. પરિણામે શ્રી શારદાએ આ ભક્તની એકાગ્ર અને શુદ્ધ ભક્તિથી પ્રસન્ન થઈ તેની જીન્હાત્રે વાસ કર્યો. આ પછી શ્રીમદ્દ વિશેષ ઉદ્યમ અને ભાવ પૂર્વક અભ્યાસમાં દત્તચિત્ત બન્યા, અને સદ્દગુરૂ શ્રી રાજસાગરજી પાઠક, અભ્યાસમાં હેમને હાય કરવા લાગ્યા, અને સરસ્વતી પ્રસન્ન થતાં તત્ત્વજ્ઞાનના વિકટ અધ્યયનમાં પણ શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજીની તીવ્રતા અતિશય વૃદ્ધિગત થઈ શાસાભ્યાસ,
હવે શ્રીમદે શાસ્ત્રાભ્યાસ કરવા માંડે. પ્રથમ ડું આવશ્યક અને જૈનશૈલીનું પૂર્ણ તથા આધ્યયન કર્યું. તત્પશ્ચાત્ શ્રીને વિરજીનેશ્વરે ભાખેલાં સૂત્ર સિદ્ધાંત અવગત કરી લીધાં. જેથી કરીને મિથ્યામત ટળતાં સ્વમાર્ગ પિષક બન્યા. આ બધુ શીખી પ્રઢ બન્યા પછી અન્ય દર્શનનાં શાસ્ત્રો જોયાં. વ્યાકરણ, પંચકાવ્ય, આદિ અનેક શાસ્ત્રનાં અધ્યયન કરી તેના અર્થને સત્ય સ્વરૂપમાં જાણું લીધા. નૈષધકાવ્ય, નાટક, જોતિષ જોયાં, તથા શીખી લીધાં, અઢારે કેષ, કૌમુદી, મહાભાષ્ય પિંગળ, સ્વદય, આદિ તમામ ઉપગી સાહિત્ય ગ્રંથે શખી લીધા. વળી તત્ત્વાથ આવશ્યક બૃહદવૃત્તિ, કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રાચાર્યજી વિરચિત ગ શાસ્ત્ર આદિ અનેક ગ્રંથે, શ્રી હરિભદ્રસૂરિ તથા શ્રી યશોવિજયજી વિરાથત તમામ મહાગ્રંથેનું અધ્યયન કરી
For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લીધું. છ કર્મગ્રંથ, કર્મપ્રકૃતિ શાસ્ત્ર ( કમ્મયી ) પદ્રવ્ય, આદિ જૈન આમ્નાયના તમામ જાણવા ભણવા યોગ્ય ગ્રંથ જાણી સકલ શાસ્ત્ર પારંગત થયા. આ અને અન્ય ભણવા ગ્ય શાસ્ત્રગ્રંથો તથા ભાષા સાહિત્ય, તત્ત્વજ્ઞાન. અધ્યાત્મ જ્ઞાન, કાવ્ય, અલંકાર, આદિતમામ પ્રકારનાં શાસ્ત્રો શીખી પૂર્ણતયા પંડિત થયા અને દેવવિલાસના રચયિતા શ્રી કવિયણ દેવવિલાસમાં કહે છે તેમ –
સકલ શાસે લાયક થયા હો. જેહને થયું મઈ સુઈ જ્ઞાનરે.
દે. વિ. પૃ. ૧૭ - શ્રી દેવચંદ્રજીને મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન થયાં. પૂર્વકની પ્રબળ શુભસત્તા પૂર્વકને ક્ષાપશમ, ગુરૂકૃપા, સરસ્વતીની પૂર્ણ પ્રસન્નતા તથા અખલિત શાસ્ત્રાભ્યાસે ઉદ્યમ આટાં વાનાં જેને ઉપલબ્ધ છે એવા શ્રી દેવચંદ્રજી મહાપંડિત કવિરાજ અધ્યામજ્ઞાની અને તેમાં શી નવાઈ? અને ઉત્તમ પશમને લીધે મતિયુત જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે તે સ્વાભાવિક ગણાય. શ્રી રાજસાગર સ્વર્ગગમન.
વિ. સં. ૧૭૭૪ માં શ્રીમદના ગુરૂદેવ વાચક રાજસાગરજી સ્વર્ગવાસી થયા, અને શ્રીમદ્દને આ ગુરૂવિરહને ઘા સાત લાગ્યો. ગુરૂભક્ત શિષ્યને જ ગુરૂવિરહના કષ્ટની ખબર પડે છે. વળી તુમાંજ એટલે સં. ૧૭૭૫ માં પાઠક જ્ઞાનધરમજી પણ સ્વર્ગ વાસથયા. આમ આ બેઉ પાઠકના સ્વર્ગ ગમનથી શ્રીમદ્દ જાણે એકલા બની ગયા હોય તેમ થયું. શ્રી ધ્યાનદીપિક ચતુષ્પદી.
વિ. સં. ૧૭૬દના વૈશાખ માસમાં પંઝાબમાં મુલતાનનગરમાં શ્રીમદે ધ્યાનદીપિકા ચતુષ્પદી નામને ધ્યાનવિષય પરને અદ્વિતીય ગ્રંથર, આ ગ્રંથમાં શ્રીમદે ધ્યાનના તમામ પ્રકાર, તેના સાય ઉપકરણે ને દ્રવ્યગુણ પર્યાયથી ઘટાવી કેવા મુનિ યાતે
For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ
ધ્યાન કરનાર ધ્યાન યોગ્ય ગણાય, સમ્યગ્ જ્ઞાનદર્શન ચારિત્રનુ સ્વરૂપ, ષડ્-દ્રવ્ય, નવતત્ત્વ નિરૂપણ, બ્રહ્મચય સ્વરૂપ, આદિ અનેક ઉત્તમાત્તમ વિષયાનાં વિવેચન કરી ધ્યાનને દીપક પ્રકટાવવાની ઉત્કૃષ્ટ સામગ્રી વિજના માટે તૈયાર કરી છે. યમનિયમ આસન પ્રાણાયામ ધ્યાન ધારણ સમાધિ આદિ ધ્યાનમાં સ્થૂલ અને સૂક્ષ્મ સ્વરૂપે ઘણાજ વિસ્તૃત વિવેચન પૂર્વક પદ્યખદ્ધ વર્ણવ્યાં છે. વ્યવહાર અને નિશ્ચયથી અહિરાત્મા,, અંતરાત્મા અને શુદ્ધાત્માના પ્રકાર બતાવી, કયા શુદ્ધાત્મા ધ્યાનને યાગ્ય હાય ? ધ્યાનનું શુદ્ધ સત્યસંપૂર્ણ સ્વરૂપ કેવું હોય ? યાન શાનુ કરવાનું છે ? આત્માં કયારે કેવા દૈચાનથી પરમાત્મા થઈ શકે! આ સ મામતાના સ્ફાટ ઘણીજ ઉત્તમરીતે આ ગ્રંથમા શ્રીમદ્રે ભવિજનાના હિતાર્થે કર્યો છે, અને છેવટે શુદ્ધાતમ ધ્યાનના પ્રાતપાદનમાં-નિજ શુદ્ધાતમ ધ્યાનને ધ્યાવાં. એમ જણાવે છે.
દ્રવ્યપ્રકાશ,
સ. ૧૭૬૭ ના પોષ માસમાં શ્રીમદ્વે હિન્દી ભાષામાંવિકાનેર નગરમાં દ્રવ્યપ્રકાશ ગ્રંથની રચના કીધી. આ ગ્રંથ વ્રજ ભાષામાં રચવામાં આવ્યા છે, એમાં આત્માનું પરમાત્માનું સ્વરૂપ તથા જીવનું સ્વરૂપ અતાવી મુખ્યતાએ છએ દ્રવ્યનુ સ્વરૂપ ઘણાજ વિસ્તારવાળા વિવેચનપૂર્વક ચર્ચવામાં આવ્યું છે. નયનું સ્વરૂપ બહુજ સુંદર રીતે બતાવવામાં આવ્યું છે. દ્રવ્યગુણુ પર્યાય, જીવપુદ્ગલ કથન, અષ્ટકમ વિવરણ, તેના નિવારણના ઉપાયેા, નવતત્ત્વનું સ્વરૂપ, સ્યાદ્વાદ સ્વરૂપ, આદિ અનેક મહત્વના પ્રશ્ના અધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિએ તેમજ વ્યવહારદ્રષ્ટિએ તથા નિશ્ચયદ્રષ્ટિએ ચર્ચા છે. વ્રજભાષા ( માની) બહુજ સુંદર હાય છે. તેમાં પણ આવા ગહન વિષયરૂપી સૂત્રમાં જ્ઞાન અને દ્રવ્ય નયતત્ત્વ નિક્ષેપા પક્ષ પ્રમાણ આદિ આત્મસુવાસ વેરતાં પુષ્પા ગુથી આત્મ સાકા-ભવ્યાત્માંઆના કંઠમાં તે ઉપકાર બુદ્ધિથી અપણુ કરવામાં આવેલ છે તેથી તેની સુન્દરતા હઝારે ઘણી
For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૬
વધી જાય છે. આ બધા વિષચેાથી ભરેલા આખાયે દ્રવ્યપ્રકાશ સવૈયા એકત્રીસા દોહા-ચાપાઈ–સવૈયા, તેવીસામાં પદ્મબદ્ધ રચનામાં રજ્યેા છે તેની વાનગી ઘેાડીક નીચે આપી છે,
ચોપાઈ.
કરમ કરમકી રજાં ન્યારા, જે ધ્યાહિ ચેતનકી ધારા. લહે નિત્ય પ૬ તેડુ અનંત. સ્યાદ્વાદયુત્ત સંત મહ ંત.
×
+
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
+
+
જૈસે રજી સરપ ભ્રમમાને ત્યું અજાન મિથ્યામતિ જ્ઞાને દેહુ બુદ્ધિા આત્મ પિછાને, યાતે ભ્રમહેતુ પસારે,
ગ્રંથમહિમા વર્ણન
સર્વયા એકત્રીસા
પરસુ પ્રતીત નાંહિ, પુણ્યપાપ ભીતિનાંહિ, રાગદોષ રીતિનાં હ, આતમ વિલાસ હૈ. સાધકકા સિદ્ધિ કિ, યુજવે કુબુદ્ધિ હૈકિ, રિજમૈકા રિદ્ધિજ્ઞાન ભાનકા વિકાસ હૈ; સજ્જન સુહાય કુજ, ચંદ યું ચઢાવ હૈકિ, ઉપસમભાવ યાએઁ આધક ઉલ્લાસ હૈ, અન્યમતસા અક્દ, ખ ́દત હુય દેવચંદ, ઐસે જૈન આગમમે,-દ્રવ્ય કા પ્રકાશ હૈ.
સવત કથન.
વિક્રમ સંવત . માનયહ. ભયલેસ્યાકે ભેદ,
શુદ્ધ સંયમ અનુમેર્દિકે, કરી આસવકા છેદ.
( ૧૭૬૭ ) એક દર–દ્રવ્ય પ્રકાશમાં એવા મહત્વના જ્ઞાનામૃતના સાગર ઉછળે છે કે તેના વાચનનો અનુભવ કા શિવાય ભાગ્યેજ તેના ખ્યાલ આવીશકે. આ ગ્રંથમાં શ્રીમદ્ના દ્રવ્યાનુભવ કેટલા તીવ્ર હશે તેના ખ્યાલ આવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
- ૧૭
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આગમસાર,
શ્રીમદ્દે માટાકાટ મોટમાં સ, ૧૭૭૬ના ફ઼ાલ્ગુન માસમાં આગમસાર નામના અદ્વિતીય ગ્રંથની રચના કરી. આ ગ્રંથમાં ત્રણ કરણુ, ષદ્ભવ્ય, આઠપક્ષ, સક્ષનય, ચારનિક્ષેપા, ચાર પ્રમાણ, સસભંગી, નિંગાદ, ચાર યાન, ભાવના, સમકીત, નિશ્ચય વ્યવહાર સ્વરૂપ, પંચસમવાય વિગેરે અદ્ભુત અને અતીવ ઉપયાગી વિષયાના સમાવેશ કરવામાં આવ્યેા છે. કહો કે સવ આગમાના સાર દોહન કરી તેમાં સમાવવામાં આવ્યેા છે. બાળજીવોને આગમાંમાં પ્રવેશ કરાવવાની ચાવીરૂપ આ ગ્રંથ છે, અને તે શ્રીમદે બાળજીવાપર અત્યંત કરૂણા કરી ઉપકારબુદ્ધિએ રચ્યા છે. આ ગ્રંથના સંબંધમાં પૂર્ણાહુતિમાં શ્રીમદ્ કથે છે કેઃ
તત્ત્વજ્ઞાનમય ગ્રંથ ચહ, જોવે માલાબેધ; નિજપર સત્તા સમ લીખે, શ્રાતા લહે પ્રખાય. તા કારણ દેવચંદુ મુનિ, કીના આગમગ્રંથ; ભણશે ગુણશે જે ભવિક, લેશે તે શિવપથ. કથક શુદ્ધ શ્રાતા રૂચિ, મિલયા એહ સંયેાગ; તત્ત્વજ્ઞાન શ્રદ્ધા સહિત, વલી કાય નિરાગ. પરમાગમશું રાચો, લહેશે.પરમાનદ; ધરાગ ગુરૂ ધમ સા, ધરજો એ સુખકંદ. ગ્રંથ કીચેા મન રંગસેં, સિત પખ ફાગુણુમાસ; ભામવાર અક્ તીજ તિથિ, સલ ફળી મનશ.
આ 'આગમસાર ગ્રંથની રચના મરટગામમાં શ્રીમદ્દે પેાતાના શ્રાવક વિમલદાસની બે પુત્રીએ માઈ અને અમાઈજીના માટે બાસ રચ્યા. છે. જે માળાઓના ખાતર આવા ગહન જ્ઞાન ગાંભીર્યાદિ ગુણે યુક્ત ગ્રંથ લખ્યા તે ખાળાએ કેવી ભાગ્યશાળી–જ્ઞાન આગમસારની રચનાના કારઝુમાં ઉપરોક્ત કથન શ્રી કવિણના ક્ચન પ્રમાણે છે. જ્યારે શ્રીમદ્ ાતે આગમસારની પૂર્ણાંહુતિમાં નીચેપ્રમાણે જાવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૨
રસપિપાસુ અને ભક્તિમાન હશે ? તે વિચારવા યેાગ્ય છે. પોતાના ભક્તોને માટે પશુ આવા ઉત્તમ ગ્રંથની રચના કરવી એ અતિ આદરણીય એવં અનુકરણીય છે. આ ગ્રંથના સંબંધમાં દેવવિલાસના રચિયતા નીચે પ્રમાણે લખે છેઃ---
*
મરટ ગામે ગુરૂએ ભલેાહેાલાલ, આગમસાર કીધેા ગ્રંથ.
વિમલદાસ પુત્રી હાય ભલી હાલાલ, માઈજી અમાઈજી શુભ પુષ્પરે.
દેય પુત્રીને કારણે હાલા.
કીધેા ગ્રંથતે આગમસારરે
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
X
X
×
તાસશિષ્ય આગળરૂચિ, જૈનધમ કાદાસ. દેવચંદ આનંદમે, કીના ગ્રંથ પ્રકાશ આગમસારોદ્વાર યહ, પ્રાકૃત સંસ્કૃતરૂપ. ગ્રંથકીયેા દેવચંદમુનિ, જ્ઞાનામૃત રસકુપ. કર્યાહાં સહાય અતિ, દુર્ગાદાસ શુભ ચિત્ત. સમજાવન નિજ મિન્તકુ, કીના ગ્રંથ પવિત્ર. ગુજરાત પાટણમાં આગમન.
For Private And Personal Use Only
+
સિદ્ધાંતના જ્ઞાતા, જૈનમતકુશળ, સ્વાનુભવ મસ્ત શ્રીમદ્ ગુજરાત તરફ પધાર્યા. શ્રી ખીમાવિજયજીએ પેાતાના શિષ્ય જિનવિજયજીને વિશેષાવશ્યક ધરાવવામાટે શ્રીમને ખાસ આમત્રણ કરી પાટણ બેાલાવ્યા હતા અને જ્ઞાનદાનના પરમ રસીઆ, સમાનદષ્ટિ, તત્ત્વજ્ઞાન ભાસ્કર શ્રીમદ્રે તે વિનંતી કબૂલ રાખી ત્યાં ગયા હતા. ગુજરાતના પાટનગર અણહિલપુર પાટણમાં શ્રીમદ્ વિ. સં. ૧૭૭૭ માં પધાર્યા, અને વિદ્વાન શ્રાતા શ્રાવકાના અભિલાષથી તથા વિનંતિથી વ્યાખ્યાન વાંચવા લાગ્યા. તત્સમયના પાટણમાં જૈનધર્મની જાહેાઝાલી ઝળકતી હોય એમ લાગે છે. તેમજ શ્રાવકે પણ સિદ્ધાંતના જાણુ તથા ઉચ્ચાધ્યાત્મજ્ઞાનના
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હ
જાણુ હાવા સભવ છે. એટલે સાનુ અને સુગધના સુમેળ થયા. જ્ઞાનરૂચિ ભવ્યાત્મા તેવા રૂચિમંત શ્રતાએ અને ચાાદ શૈલી અને જડ ચૈતન્યની વહેંચણુ કરી બતાવનાર ગૃઢગંભીર ઉદાર જીનવાણીને પ્રરૂપનાર એવા જ્ઞાની શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી વક્તા ! આમ વક્તાશ્રાતા ચેગથી પાટણના ઉપાશ્રય, ભવ્ય શ્રાતાએથી ચીકાર થઈ જવા લાગ્યા.
હવે હમેશાં પાટણમાં શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી, વિજને આગળ જૈનગમનું સ્યાદ્વાદ્ શૈલીયુક્ત વખાણ વાંચવા લાગ્યા. અને જ્ઞાનાનંદ ઉભરાવા લાગ્યા. સ્યાદવાદ શૈલીયુક્ત દ્રવ્યાનુચેાગની વાચના જ્યારે તેના ખપી જીવની પાસે વાંચવામાં આવે છે અને એ વાચનામાં ચર્ચાની રસભરી ઝીએ ઉડે છે ત્યારે વક્તા શ્રતાઓને કેવા અને કેટલા અદ્ભુત આનંદ થાય છે, સ્વાનુભવની કેવી લલિત લહરિએ તેમનાં ધર્મભાવના ભર્યા મસ્તકે ડોલાવે છે તેને અનુભવતા તેવા જ્ઞાનરસિક ભવ્યાત્માઓને જ થાય.
આ વખતે પાટનગરમાં પુનમિયા ગચ્છના તેજસી દેસી નામે મહા ધનાઢય વૈભવશાળી-કાવ્યરસિક-શ્રીમાળી કુલભૂષણ નગરશેઠ હતા. જેની આજ્ઞામાં કૈંક રાજા રાણા રહેતા. તે જૈનધર્મના આભૂષણરૂપ ગણાતા હતા. કાવ્યકલા વિશારદ વિદ્વાન્ શિરોમણિ શ્રીભાવપ્રભસૂરિને ( પુસ્તક સ’ગ્રહ ) જ્ઞાનભંડાર પાટણમાં વિશાળ હતા. જ્યાં અનેક વિદ્યાથીએ અધ્યયન કરતા હતા. એવા શ્રી ભાવપ્રભસૂરિના ઉપદેશથી અખુટ ઋદ્ધિ સમૃદ્ધિવાળા નગરશેઠ તેજસી દાસીએ સહસટ ભરાવેલ છે.
આ નગરશેઠને ત્યાં પાટણમાં પરવરેલ શ્રીમદ્ દેવચ`દ્રજી પેાતે એક વખત પધાર્યાં, ને વાર્તાલાપમાં શેઠને શ્રીમદે બહુજ અમને શ્રીમદ્દનું પેાતાનું લખાણુ વધારે વિશ્વાસપાત્ર જણાય છે પોતાના મિત્ર દુર્ગાદાસના માટેજ આગમસાર શ્રીમદ્દે રચ્યા હોવા જોઇએ. કારણુ શ્રી કવિયષ્ણુના લખવા કરતાં આગમસારના રચિયતાનું પેાતાનું લખાણુ
વધારે પ્રમાણપાત્ર હોઇ શકે,
For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મીઠી વાણથી પુછયું કે “હે દેવાણુપિયા! આપે સહંસકૂટ ભરેવેલ છે તે સહસ્ત્રકૂટના સહસ્ત્ર જીનનાં નામ તે આપે. શ્રીગુરૂના પાસે ધાર્યા હશેજ નહિં વારૂ? કે હવે ધારશે?” આ પ્રશ્ન સાંભળી નગરશેઠ બેયા કે “મહારાજ હું નથી જાણતું !” આ જવાબ આપતાં સાથે શેઠની જીજ્ઞાસા વધી. આ સમયે પાટણમાં સંગીમુનિ શિરદાર શ્રીમદ્ જ્ઞાનવિમલસૂરિજી બિરાજતા હતા. તેમની પાસે શેઠજી ગયા અને વિધિ પુરકસર વંદના કરી સહસટનાં સહસ્ત્ર જીનનાં નામ આગમમાંથી કાઢી જણવવા વિનંતી કરી.
આ પરથી શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિજીએ શેઠને કહ્યું કે:-“સહસફટનાં નામ અવસરે જણાવશું.” કવિ પણ કર્થ છે કે આગમની કુંચી તે કેઈ વિરલાજ જાણી શકે. અને ખરેખર આગમ રૂપી મહાવજદ્વાર ખેલવા માટેની ચાવી તે કઈ મહાન વિબુધ જન જ પ્રાપ્ત કરી શકે છે, વળી અભ્યાસ કરતાં પણ સ્વાનુભવની વાત કાંઈ ઓરજ છે. અહિં શ્રી જ્ઞાનવિમળાજીને સહસરૂટનાં નામ સમરણમાં ન હોવાથી અવસરે જણાવવા કહી શેઠને વિદાય
કર્યા.
એક સમયે શ્રી પાટણમાં શાની પળમાં ચામુખવાડી પાસેના જીનાલયમાં સત્તરભેદી પૂજા ભણાવવામાં આવી, અને પ્રભુ ગુણ સ્તવનાની ઝડી વરસવા માંડી. આ પૂજામાં શ્રીમદ્ જ્ઞાનવિમલસૂરિજી પધાર્યા, અને શ્રાવકનાં મને બહુજ હરખ્યાં. ત્યાં દશનાથે શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી પણ બહુજનવૃંદ સમેત પધાર્યા, અને પ્રભુને નમી સ્તવી બેઠા. એવામાં નગરશેઠ સંસાર સમુદ્રથી તારનાર પ્રવહણરૂપ એવા શ્રી જીનેશ્વરનાં દર્શનાર્થે આવ્યા, અને દેરાસરમાં શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિજીને જેમાં પ્રથમ પતે સહસરનાં નામ માટે કરેલ પ્રશ્ન યાદી દેવરાવી ખુલાસો કરવા કહ્યું, ને કહ્યું કે “મહારાજ! અવેલેકન કરતાં ઘણે સમય ગયે આમ ધર્મનાં કામ કેમ થાય ?” ત્યારે શ્રીમદ્ જ્ઞનાવમલજી બોલ્યા કે
For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
“પ્રાય સહસ્ત્રકુટના નામની નાસ્તિ થઈ જાય છે, અને કદાચ કે ઈગ્રંથમાં અસ્તિ હોય તે હેય.” આ સાંભળી
જ્ઞાન શમશેરતણા ઝલકારા ! દેવચંદ્ર બેલ્યા તેણુવારે ! શ્રીજી તુમે મૃષા કિમ બેલે? ચિત્તથી વાત તે બેલે (ખોલે રે ?) પ્રભુ મન્દિરમેં યથાર્થની વ્યક્તિ, કિમ ઉપજે શ્રાવક ભક્તિરે! તમે કેવિદમેં કહેવાએ શ્રેષ્ઠ !
અયથાર્થ કહો તે નષ્ટરે ! આ સાંભળી શ્રી જ્ઞાનવિમળાજી નારાજ થયા અને વિચારવા લાગ્યા કે આ મારવાડી આવી મહાન જ્ઞાનની વાતમાં શું જાણે? એમ સમજી બેટ્યા –
તવ જ્ઞાનવિમલજી ત્રટકી બેલ્યા ! તમે શાસ્ત્ર આગમ ન પી ખેલ્યારે ! તમે તે મરુસ્થલીઆના વાસીરે ! તમે વાક્ય બેલેને વિમાસીરે ! શાસ્ત્ર અભ્યાસ કર્યો હોય જેહને ! પૂછીએ વાક્ય તે તેહને ! તમે એહ વાર્તામાં નહિં ગમ! અમે કહીએ તે તુમ નિસમ્પરે !
આ ઉપરથી લાગે છે કે આ બાબતની ચર્ચા બરાબર દેરાસરમાં જામી હોવી જોઈએ. આ ઉપરથી શેઠને ઘણે હરખ થો ને બોલ્યો કે -
શ્રીજી તમે અયથાર્થ ન બોલે,
એહ વાતને કરે નિચેલેરે. - ત્યારે શ્રી જ્ઞાનવિમળાજી બેલ્યા કે
For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ્ઞાનવિમલ કહે સુણા દેવચંદ, તુમને ચર્ચાના ઉપબંદરે જો તુમે ખેલાછે તે તુમે લાવારે, સહુસફૂટ જિન નામ સંભળાવારે.
સ.
સ.
આ ઉપરથી શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજી તેમને સહસ જિનનાં નામ આપે છે અને શ્રી જ્ઞાનવિમળ સૂરિજીને તેમની વિદ્વત્તાથી ઘણાજ આનંદ થાય છે. આ ૧૦૨૪ જિનની વિગત સાથે તે સહસ્રકૂટ નાં નામનું સ્તવન શ્રીમદ્દે ત્યાંજ મનાવ્યું છે. જે શ્રીમદ્ દેવચંદ્ર નામક ગ્રંથના બીજા ભાગના પૃ. ૯૨૩ પર છપાઈ ગયું છે, આથી શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિજી હ` પામતા થકા શ્રીમને પુછેછે કેઃમાન રહીને પુછે જ્ઞાન, તુમે કેહના શિષ્ય નિધાનરે ! ઉપાધ્યાય રાજસાગરના શિષ્ય ! મીઠી વાણી જેહવી ક્ષુરે ! નમ્રતા ગુણુ કરી લે જ્ઞાન, દેવચંદ્રને આપ્યાં માનરે !
For Private And Personal Use Only
સ.
સ.
સ.
આ પ્રમાણે પ્રેમ ભરેલ વાર્તાલાપ થતાં બન્ને મહાપુરૂષોને અરસ્પરસ પ્રેમભાવ વધ્યા. આમ થવાથી નગરશેઠ તેજસી દાસીનું કામ થયું. કારણ કે તેમને તે સહજિન નામ જાણવાં હતાં. જે સહુફૂટનાં નામ અપ્રકટ હતાં તે શ્રી દેવચંદ્રજીએ પ્રકટ કર્યા. આ ઉપરથી ત્યાં પ્રતિષ્ઠા કરી અને મહાન નવા નવા ઉત્સવે મંડાયા. તે પછી શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીએ ક્રિયા ઉદ્ધાર કર્યાં.
આ પરથી શ્રીમદ્શી જ્ઞાનની તિક્ષ્ણતા તથા સત્ય વસ્તુપર ના દ્રઢ પ્રેમ પ્રતીત થાય છે, તથા શ્રી જ્ઞાનવિમલ સૂરિજીની સત્ય વસ્તુ ગ્રહણ કરવાની જીજ્ઞાસાની પ્રબળતા પ્રત્યક્ષ થાય છે. પેાતે મેટા જ્ઞાની સૂરીશ્વર હેાવા છતાં જ્યારે શ્રીમદ્ તેમને સહસ્રકૂટનાં નામ સંભળાવે છે ત્યારે તે માન્ય રાખી શ્રીમન્ને માન સન્માન આપી મીઠા વચને ખેલાવી તેમનુ નામ વિગેરે
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પુછે છે. આ સરલતા એજ સાધુતાનું મુખ્ય લક્ષણ છે. મહાન પુરૂષે પણ સત્ય ગ્રહણમાં જ મેટાઈ માનતા અને “મારું તે સારું નહિં પણ સારું તે મારું ” એજ સૂત્રને શિરોધાર્ય રાખતા. એ પ્રસંશનીય છે. શ્રી છનવિજયજીને કરાવેલ અભ્યાસ
શ્રી ખીમાવિજયજીના શિષ્યરત્ન શ્રી જનવિજ્યજી જેઓ એ દ્રવ્યાનુગ તથા બીજા ઉપગી વિષયે પર ગ્રંથ રચ્યા છે તેઓએ આજ અરસામાં શ્રી પાટણનગરમાં જ વિશેષાવશ્યક તથા અન્ય ગહન ગ્રંથ શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી મહારાજ પાસે ધાર્યા હતા. ખીમાવિજયજીએ પિતે શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજીને બોલાવ્યા હતા. (સં. ૧૭૭૦ થી ૧૭૭૫ સુધી.) તેની સાક્ષી નીચે પ્રમાણે –
ગુરૂભક્તિ વિનયી ઘણા, મુનિમાં તિલક સમાન, શ્રી જિનવિજય સુગુરૂતણા-કેતાં કહું વખાણ. ગુરૂની મહિર નિજર બહુ, વિદ્યા વિનય વિશાળ, પંડિત જનની સેવના, પામે જ્ઞાન રસાળ. ખીમાવિજય ગુરૂ કહણથી, પાટણમાં ગુરૂ પાસ. સ્વપર સમય અવલોકતાં, કીધાં બહુ ચોમાસ. જ્ઞાનવિમલ સૂરિકને, વાંચી ભગવતી ખાસ. મહાભાષ્ય અમૃત લહે, દેવચંદગણિ પાસ કાવ્ય છંદ નાટિક પ્રમુખ, અભ્યાસિયા બહુ ગ્રંથ, અનુક્રમે ગીતારથ થયા, વિચરતા શુભ પંથે.
શ્રી રાસમાળા પૃ. ૧૪૫ આ પરથી શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજ કેટલા વિદ્વાન હશે તેને ખ્યાલ સહજ આવી શકે એમ છે. આ જિનવિજયજી મહારાજે દિક્ષા લીધી તે સાલ ૧૭૭૦ છે.
સંવત સત્તર સિત્તેરે, કાંતિક માસ બુધવાર, વદ છઠ દિને ભાવહ્યું, સંયમ ગ્રહો સુખકાર.
For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર
ઇગિત આકારે કરી, જાણી સુગુણ નિધાન, ક્ષમાવિજયજી ગુરૂ હવે, જિનવિજય અભિધાન. - શ્રી જન રાસમાળા, જિનવિજય રાસ પૃ. ૧૫
આ શ્રીમદ્ જિનવિજયજી મહારાજે વિશેષાવશ્યક વિગેરે જેવા મહા ઢગહન તત્ત્વજ્ઞાનના ગ્રંથ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી પાસે ધાર્યા હતા તે પરથી શ્રીમન્ના સિદ્ધાંતના પારંગતપણને ખ્યાલ આવી શકે છે. શ્રી ઉત્તમવિજયને શ્રીમદે અભ્યાણ કરાવ્ય સં ૧૭૭૭
શ્રી જિનવિજયના વિદ્વાન સિદ્ધાંતના પારગામી શિષ્યરત્ન શ્રી ઉત્તમવિજય થયા –
તસ કપુરવિજય કવિ, ક્ષમાવિજય તસ શિષ્ય; જિનવિજય જગમાં જ, પ્રત કેડી વરીશ. અંતેવાસી તેહના, વિદ્યા સિદ્ધ સમાન, શાસ્ત્રાભ્યાસી જે સદા, બહુ શિષ્યજ સંતાન. જસ કરતી બહુ વિસ્તરી, મહીમંડળ વિખ્યાત, તે ગુરૂ ઉત્તમવિજયને, કહુ ઉત્તમ અવદાત. જૈન રાસમાળા. શ્રી ઉત્તમવિજય નિર્વાણ રાસ. પૃ. ૧૫૪
આ ઉત્તમવિજયજીનું સંસારીપણે નામ પૂજાશા હતું. આ પંજાશાને સંસારીપણુમાં જ તેમના સદ્ભાગ્યે શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજને પુણ્ય સમાગમ અમદાવાદમાં (પુંજાશાના ગામમાં જ) થયો હતે –
હાથી, ખરતરગચ્છ માંહિ થયા લેલ, નામે શ્રી દેવચંદરે ભાગી; જૈન સિદ્ધાંત શિરેમરે લોલ, ઘેર્યાદિક ગુણવૃંદરે ભાગી.
For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧
દેશના જાસ સ્વરૂપનીરે લેાલ, તે ગુરૂના પદ પદ્મરે સેાલાગી; વંદે અમદાવાદમાંરે લેાલ, પુંજાશા નિઃચ્છારે! સેાભાગી.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દુહા.
તે ગુરૂની વાણી સુણી, હરખ્યા ચિત્ત કુમાર; જ્ઞાન અભ્યાસ કરૂં હવે, તુમે પાસ નિરધાર. ઇંગિત આકારે કરી, જાણી તેહ સુવાસ, જ્ઞાન અભ્યાસ કરાવવા, કીધેા તેહને છાત્ર. શ્રી ઉત્તમવિજય રાસ રૃ. ૧૫૫.
આમ પૂંજાશાને શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીએ ચાગ્ય પાત્ર જાણી જ્ઞાનાભ્યાસ કરાવવા માંડયેા. તેમણે કેટલા અભ્યાસ કરાવ્યા તે જણાવતાં શ્રી ઉત્તમવિજયજી રાસમાં શ્રી પદ્મવિજયજી નીચે પ્રમાણે જણાવે છેઃ—
હવે કુંવર નિત નિત ભણે, પ્રકરણ જૈનનાં સાર. લલના. દંડક ને નવતત્ત્વ જે, ભણ્યા જીવ વિચાર. ત્રણ લેાકની દીપિકા, સ'ગ્રહણી સુવિચાર.
લ. હ.
લ. હે.
લ. હે.
લ. હ.
લ. હે.
લ. હે.
ભાષ્ય ચૈત્ય ગુરૂ વંદના, વળી પચ્ચખાણ પ્રકાર. ક્ષેત્ર સમાસ સેાહામણા, સિદ્ધ પંચાશિકા નામ. સિદ્ધ દડિકા તિમ વળી, ચઉ સરણ અતિ અભિરામ. લ. હ. કમ ગ્રંથ અર્થે કર્યાં, કમ્મપયડી મુખ પાઠ. પંચ સંગ્રહ સુખ ગ્રંથમાં, વિસ્તો કમ જે આઠે. કાલ વિચાર અ‘ગુલવળી, વનસ્પતિ તિમ જાણુ, દર્શન પાખી સિત્તેરી, કરતા એહનું નાણું. ખંડ પુદ્ગલ તિમ વળી, નિગેાદ છત્રીશી જે. વળી અતિચાર પચાશીકા, નિજ અભિધા પરે તેહ વૃત્તિ સહિત વાંચે સવે, તે ગુરૂને ઉપગાર. બંગાલ બહુ મુખ ભણે, રહસ્ય તે આગમ અપાર,
લ. હે.
લ. હ.
લ. હૈ.
લ. હે.
લ.
૧. હ
*
For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૬
સપ્ત ભૃંગી નય સાત જે, વળી નિક્ષેપની વાત. તિન ભંગીપણે ગ્રહે, કેતા કહુ અવદાત. ઈમ કરતાં હવે અન્યદા, ગુરૂજી કરે વિહાર, સુરત અંદર આવીયા, સાથે તેહુ કુમાર. શબ્દ શાસ્ત્ર તે શહેરમાં, ભણિયા યત્ન અપાર. ઉત્તમ ગુરૂપદ પદ્મની, સેવા કરે શ્રીકાર,
લ. હે.
લ. .
લ. હે.
લ. હે.
લ. હે.
લ. હે.
શ્રી ઉત્તમવિજય રાસ-જૈન રા. રા. પૃ. ૧૫૫
આર્વા વિદ્વાન બહુ શ્રુત શિષ્ય પૂજાંશા ગુરૂચરણ સેવતા ગુરૂ પાસેજ વસે છે. તેવામાં પાટણ શહેરના શેઠ કચરા કીકા જે સૂરતમાં આવી વસેલા છે, તેમને વિચાર પાતે સન્માગે ઉપાર્જેલી લક્ષ્મીના સન્ધ્યય કરવા યાત્રા જવાના નિર્ધાર કરી શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી પાસે આવે છે અને પેાતાની સાથે કોઈ વિદ્વાન્ ગુણિયલ સિદ્ધાંત પારગામી સત્પુરૂષને આપવા વિનંતી કરે છે.
પાટણ શહેરના વાણીઆ, કચરા કીકા નામ; આવી સૂરતમાં રહ્યા, સુંદર જેહનું ધામ, પુણ્ય પ્રાકૃત જોરા થયા, લહી ક્ષેત્રાંતર યેાગ; મન ચિતે સક્ષ્ા કરૂ, લક્ષ્મીના સ ંયેાગ; આવી ગુરૂને વિનવે, કરશું તિરથ જાત્ર; પતિ પુરૂષ જો કાઈ ક્રિયા, તા હાયે સળી વાત. ગુરૂ પણ તેહ કુમારને, જાણી ચતુર સુજાણ; તસ આગ્રહથી આપીયેા, લક્ષણ રૂપ નિધાન.
૩
જૈન રાસમાળા. શ્રી ઉ. વિ. નિ. રાસ-પૃ. ૧૫૬
For Private And Personal Use Only
આ પૂજાશાને યાત્રામાં સમેટ્ટ શિખરજીમાં જ્યાં યાત્રાળુઆને ઉપર ચઢવાને ગામ ધણીના હૂકમ નથી મળતા ત્યારે રાત્રે અદ્ભુત સ્વપ્ન આવે છે. ને પોતે ભવ્ય છે તથા સમકીત પામશે એમ શ્રી મદિર સ્વામી કહે છે ને સવારમાંજ ઉપર ચઢવા આજ્ઞા મળે છે ( આ તમામ અધિકાર વિસ્તારથી જાણવા માટે શ્રી ઉત્તમવિજયજી નિર્વાણુ રાસ. પૃ. ૧૫૬ માં જૈન
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રાસમાળામાં જેવું,) આ યાત્રી મંડળ ફરતાં ફરતાં બુહાણ પૂરું આવે છે ત્યાં કસ્તુરશાજીને ત્યાં ઉતરે છે. ત્યાં હિમચંદજી નામે સાધુ ઘણુ તીવ્ર તપસ્વી છે. તેમના વૈરાગ્યથી ઉભરાતાં વ્યાખ્યાન, પંજાશા સાંભળે છે અને સંયમના રાગી બની પૂજાશા હિમચંદજીને પિતે દિક્ષા ન લે ત્યાં સુધી ઘણું ન વાપરવા અભિગ્રહ કરે છે. સિા સંઘે તેમની પાસે જ દીક્ષા લેવા વિનંતી કરી પણ પંજાશાએ તેમની દેશનામાં જિનપૂજાની અનમેદના ન સાંભળવાથી પિતે તેમની પાસે દિક્ષા ન લેતાં ગુજરાત આવે છે. . ગુજરાત સૂરતમાં આવી ત્યાં વિશેષાવશ્યક વાંચ્યું ત્યાંથી અમદાવાદ આવ્યા, જ્યાં શ્રી વિમલ ગણિ તથા જિન વિજય પન્યાસ આવી રહેલા હતા. તેમને વાંદી રળિયાત બનેલા પૂંજાશાએ પિતાની માતા પાસે આવી દીક્ષા લેવા દેવાની આજ્ઞા આપવા વિનંતિ કરી. પણ પુત્ર પ્રેમવાળાં માતાજી મેહવશ પિતે જીવતાં હતાં દીક્ષા ન લેવાનું કહેતાં માતાના ઉપકારને જાણ મન રહેલા પૂંજાશાએ તેમ કર્યું. કારણ માતા ઉત્તમ તીર્થથી પણ અધિક છે હવે પિતે ત્યાંજ રજ વ્યાખ્યાન સાંભળે છે અને શ્રીજિન વિજય જેવા વ્યાખ્યાનના તથા શ્રી પૂજાશા (ઉત્તમ વિજય) જેવા શ્રેતા મળતાં વકતાશ્ચાતા યોગની ઉત્તમતાએ કરી સિદ્ધાંતની ચર્ચાની ઝડી વરસવા માંડી, આવી અલખ આત્માનંદની ચર્ચા કરતા ધર્મધ્યાન કરતાં પૂંજાશા ત્યાં રહ્યા, છેડા વખતમાં જ તેમનાં માતાજી સ્વર્ગવાસી થયાં અને તેમનું મૃત કાર્ય આદિ કરી શેક પરિહરિ વ્રત લેવાની ઈચ્છામાં તત્પર થયા અને ગુરૂશ્રી જિન વિજયજી ને દીક્ષા આપવા પ્રાર્થના કરી. '
અમદાવાદ ગુસા પારેખની પળમાં સં. ૧૭૯૮ના વૈશાખ સુદિ છડૂના રેજ ઘણું મેટા ઓચ્છવ આડંબર સહિત જન સમુદાયની ભારે પ્રશંસા પામતા થકા સ્વામિભકિત કરી રાશી ગચ્છના સાધુઓને ભોજન દાન દઈ બહેન ભાણેજોને સંતોષી શામળાની પિાળે શામળા' પ્રભુની સાનિધ્યમાં સંઘ સમક્ષ સંઘની આશિષ
For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સહિત શ્રીજિન વિજય પાસે ભવજલ તારનાર પ્રહણ સમાન દીક્ષા અંગીકાર કરી શ્રી ઉત્તમ વિજય નામ, ગુરૂજીએ રાખ્યું. શ્રી જિન વિજય સમાન ગુરૂ તથા શ્રી (પંજાશા) ઉત્તમ વિજય સરખા શિષ્યની અતિ ઉત્તમ છે (કે જેવી મલવી દુર્લભ) જોઈ વિદ્વાને – જ્ઞાનીએ-તથા શ્રાવક શ્રાવિકા સાધુ સાધ્વી ધન્ય ધન્ય ઉથરવા લાગ્યાં આ ઉત્તમવિજયજીને શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીએજ ભણાવી સિદ્ધાંતના પારગામી બનાવી આ સ્થિતિએ પહોંચાડયા ત્યાંથી પ્રેમાપૂર ચોમાસુ કર્યું અને ઉતર્યો માસે સુરત આવ્યા ત્યાંથી – મલ્લું પાદરા ગામ ગુરૂએ કઈ કારણે મ્હારા લાલ. અનુક્રમે આવ્યા પાદરા ગામને બારણે. મ્હારા લાલ. સામૈયું સંગે કરી ગુરૂ પધરાવીઆ. હારા લાલ. આગ્રહ કરીને ભગવતી સૂત્ર મંડાવી આ. હારા લાલ.
વિ. સં. ૧૭૯૯ માં પાદરામાં પધાર્યા શ્રી ઉત્તમ વિજયજીને લઈને શ્રી જિન વિજયજી પાદરા ગામે ખાસ ઈચ્છા પૂર્વક પધાર્યા આ વખતે પાદરા (લેખકનું ગામ) ની જાહેઝલાલી સારી સંભવે છે તેમજ ત્યાં તત્સમયે શ્રેતાઓ પણ દ્રવ્યાનુ રોગ તથા સિદ્ધાંતના વ્યાખ્યાનેની રસ ધારાઓ ઝીલી શકે તેવા હેવાજ જોઈએ, નહીં તે આવા રત્ન સરખા ગુરૂજીને સામૈયું કરી લાવી ભગવતી સૂત્ર જેવા ગહન વિષય આગ્રહ કરી વંચાવે નહીં (અને અત્યારે પણ પાદરા ગામમાં દ્રવ્યાનુયેગના જ્ઞાતા શ્રેતાઓ છે તથા વિદ્વાન મુનિરાજેનાં ચાતુર્માસ થાય છે.
અહિં શ્રી જિનવિજયજીએ ઉત્તમવિજ્યજીને નદિસત્ર વંચાવ્યું. અને શ્રાવણ માસની શુકલાદશમીએ ભગવતીસૂત્ર વાંચતાં વાંચતાંજ જિનવિજયજીએ દેહત્સર્ગ કર્યો, અને જ્યાં તેમને અગ્નિ દાહ દીધેલ ત્યાં તળાવ કાંઠે તેને સ્મરણ તંભ (દેરી) અદ્યાપિ તેની સાક્ષી પૂરી રહેલી છે. ત્યાંથી ગ્રામાનુ ગામ વિહાર કરતા કરતા તેઓ ભાવનગર આવ્યા અને ત્યાં જ
For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
થામાસુ કર્યું. અહીં રહેલા શ્રી ઉત્તમ વિજયજીએ સિદ્ધાંતના વધુ અભ્યાસ માટે શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજીને આમંત્રણ કરી લાવ્યા હતા. તેઓ ખરતર ગચ્છના હતા છતાં તેમજ ઉત્તમ વિજ્યજી. તપગચ્છના હોવા છતાં પણ પોતાના ભૂતકાળના પ્રિય શિષ્ય પરની ઉપકાર મુદ્ધિથી પ્રેરાઈ ભાવનગર ગયા –
ભાવનગર આદેશે રહ્યા ભવિ હિત કરે મારા લાલ, તેડાવ્યા દેવચંદ્રજીને, હવે આદરે મારા લાલ. વાંચે શ્રી દેવચંદ્રજી પાસે, ભગવતી મારા લાલ, પન્નવણા અનુગ દ્વાર, વળી શુભ મતિ મારા લાલ. સવ આગમની આજ્ઞા દીધી, દેવચંદ્રજી મારા લાલ, જાણું રેગ્ય તથા ગુણગણુના વૃંદજી મારા લાલ.
જે. ર. મા. શ્રી ઉત્તમવિજય નિર્વાણુ રાસ. પૃ. ૧૬૩ વિ. સં. ૧૭૭૫ સુધી શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી પાટણમાં હતા. તત્પશ્ચાત્ તેઓશ્રી મોટા કેટનગર પાસેના મોરેટ ગામમાં ચાતુર્માસ રહ્યા હતા. તે પછી ૧૭૭૮ માં ગુજરાત અમદાવાદ આવ્યા હતા. ત્યાં ૧૭૭૮–૧૭૭૯ ૧૭૮૦ ના ચાતુર્માસ થયા હોય એમ સંભવે છે. તે પછી શ્રીમદ વિહાર કરી ખંભાત વડોદરા પાદરા ભરૂચ થઈ સૂરત વિહાર કર્યો. ત્યાંથી વિચરતા વિચરતા પુનઃ ૧૭૮૭ માં અમદાવાદ પધાર્યા હતા. અમદાવાદના શ્રદ્ધાવંત શ્રાવકેએ બહુ ભક્તિભાવ પૂર્વક આ મહા સમર્થ સિદ્ધાંત પારગત જ્ઞાની પુરૂષને નાગરિસરાહમાં પધરાવ્યા –
સંવત્ સત્તર સત્યાસીએ, આવ્યા અમદાવાદ, લોક સહુ તિહાં વાંદવા, આવ્યા અને આહલાદ. નાગરિસરાહ જિહાંઅ છે, તિહાં ડવીયા મુનિરાજ, નિર્લોભી નિષ્કપટતા, સકલ સાધુ શિરતાજ. સાધુ શ્રી દેવચંદજી, સ્યાદ્વાદની યુક્તિ , છવ-દ્રવ્યના ભાવને, દેખાડે તે વ્યક્તિ .
દેવવિલાસ. પૃ. ૨૪,
For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૦
હવે શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજીએ રાજનગર ક્ષેત્રમાં પિતાની સ્યાદવાદ શૈલી યુક્ત ગૂઢ ગંભીર જ્ઞાન સાધની વર્ષોની ઝડીઓ વરસાવવા માંડી. રાજનગરને તત્ત્વજ્ઞાસુ છાતા સમુદાય ચાતકની પેઠે અતિ ઉલલાસ પૂર્વક આ અણમૂલ ઉપદેશ રૂપી અમૃતનું પાન કરવા લાગ્યા. આ સમયે શ્રીમદુના વાણી સુધાવર્ષણ માટે કવિ પણ કર્થ છે કે –
તે હવે દેશના સાંભળે, શ્રાવક શ્રાવિકા જેહ. વાણી જલ આષાઢ સમ, વરસે ધવની ઘનગેહ.
શ્રી. દે. વિ. પૃ. ૨૪. આવી તસવજીજ્ઞાસુ શ્રોતા મંડળી પાસે શ્રીમદ અઢાર પાપસ્થાનકને અધિકાર વિસ્તાર પૂર્વક સાંભળવા લાગ્યા, અને આ અઢાર પાપસ્થાનક નિવારી સમકીત પ્રાપ્તિના હેતુ રૂપ સતનય, નિશ્રેપ. જીવાજીવ, ચોદ ગુણ સ્થાનક આદિ અતીવ ઉપયોગી અને જાણવા વિષય પર બહુ ઉત્તમ પ્રકારની ઝીણવટથી વ્યાખ્યા કરી. આ પછી ભગવતી સૂત્ર જેવા ગહન ગ્રંથનું વાંચન શરૂ કર્યું –
ભગવઈ સૂત્રની વાંચના, સાંભળે જનના વૃંદ. વાણું મીઠી પીયુષ સમ, ભાંખે શ્રી દેવચંદ..
શ્રી. દે. વિ. પૃ. ૨૯. આ અમૃત સમાન ઉપદેશના શ્રવણથી માણેકલાલજી નામે એક શ્રાવક કે જેને ઢંઢકને પાસ હોવાથી પ્રતિમા પૂજા પરની તેની શ્રદ્ધા ડગી ગયેલી, તેને ઘણું જ ઉત્તમ અસર થઈ. ગુરૂશ્રીએ તેને ખાસ ઉપદેશ આપી બુક તથા પ્રતિમા પૂજાની દ્રઢ શ્રદ્ધા કરાવી તેની મિથ્યાત્વની કાશ કાઢી નંખાવી.
For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩
આ નવીન જન્મ થાય તેવે સમય ગણું માણેકલાલજીએ નવીન ચિત્ય કરાવ્યું તેમાં પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરાવી નવા નવા
છ માંડયા. જિન ચિત્યમાં પ્રભુ પૂજા પ્રભાવનાની લહેર ઉડવા લાગી.
આ ઉપરાંત હાઝા પટેલની પિળમાં શ્રી શાંતિનાથજીની પિળમાં જિન ચૈત્યના ભેંયરામાં સહસ્ત્ર ફણ આદિ સહસ્ત્રકૂટ જિન બિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવી બેહેની લક્ષ્મીને સદ્વ્યય ઉ૯લાસ પૂર્વક કર્યો. શ્રી સહસ્ત્રફણાને લેખ નીચે પ્રમાણે છે –
શ્રી સહસ્ત્રફણુને લેખ. આ લેખ અમદાવાદમાં હાઝા પટેલની પળમાં શાંતિનાથની પિળના બીજા દેરાસરના વચલા ભોંયરામાં શ્રી સહસ્ત્રફણા પાશ્વનાથની પ્રતિષ્ઠા કરી છે તેને શિલા લેખ છે જે અદ્યાપિ મેજુદ છે.
संवत १७८४ वर्षे मार्गशीर वदि ५ दिन सहस्त्र फणाथी मंडित श्री श्री पाश्वनाथ परमेश्वर बिंबं कारितं उकेश वंशे साह प्रतापशा भाया प्रतमदे पुत्र शा. ठाकरशी केन आणंदबाई भगनी झवर युतेन बृहत खरतर गच्छे भट्टारक श्री युग प्रधान શ્રી નિન રજરિ શિષ્યા પાણા શ્રી..............શિષ્ય उपाध्याय श्री देवचन्द्र गणि शिष्य युतैः . ખંભાત ચાતુર્માસ
સંવત ૧૭૭૯ (?) મેં, ચાતુર્માસ ખંભાત. તિહાંના ભવિને બુઝવ્યા જેહના અવદાત
દેવવિલાસ પૃ ૩૦ સંવત ૧૭૭૯ માં શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી ખંભાત બંદરે ત્યાંના ભવિજનેને ધર્મદેશના દેવા પધાર્યા ત્યાં ચાતુર્માસમાં દેશના મૃતની ઝીઓ વરસાવી શરૂ થઈ અને શત્રુજ્ય મહાતીર્થાધિસ
For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૨
જને મહિમા વવવા માંડયા શ્રી રૂષભજીશુંદની વાણી મુકિતમા ગમનનું મહાન્ તીથ જે શાસ્વત છે તેના પ્રભાવ તથા શત્રુંજય તીના ઉદ્ધાર પચમ વિષમ આરા જે ૨૧૦૦૦ વર્ષના છે તે સમયમાં આ શાસ્વતા મહાતીર્થનું રહસ્ય એવું તે અક્ ભૂત રીતે ચચ્ચે કે શ્રી સ્તંભનતી (ખંભાત) ના ધનાઢય શ્રેષ્ઠિ વયે શ્રાવકાએ આ મહાતીથ ઉપર તીર્થોદ્ધાર કરાવવા માંડયા તેમજ નવાં.નવાં ચૈત્યા કરાવવા માંડયાં તેમજ ડુંગર ઉપર કારખાનું શરૂ કરી જીર્ણોદ્ધારમાં અગણિત દ્રવ્ય ખરચવા માંડયાં જે કા` જોઈ સાનાં મન હૃદય હર્ષાજ્ઞાસે ઉભરાવા લાગ્યાં.
સવત ૧૭૮૧—૧૭૮૨-૧૭૮૩ ડું‘ગરપરનાં ચૈત્યામાં અદ્ભૂત પ્રકારે જીર્ણોદ્ધાર થયે તેમજ નયનમનારજક મદિરા પ્રકટમાં આવાં અદ્ભુત જીર્ણોદ્ધારનાં સત્કાર્યોં કરાવી પુનઃ શ્રીમદ્ રાજનગર પધાર્યા ત્યાંતા સુરત અંદરની સુશ્રાશ્રાત શ્રાવકાની ચાતુર્માસ માટે વિનંતિ આવી અને પોતે ત્યાં પધાર્યાં ત્યાં ૧૭૮૫૧૭૮૬-૧૭૮૭ રહી ત્યાંના ધર્માં રક્ત શ્રાવકા ને બહુધા પ્રકારે તત્ત્વજ્ઞાન તેમજ સિદ્ધાંતાના અમૂલ્ય ઉપદેશા દઇ કૃતા કર્યા. આ પ્રસંગે સુરતમાં શાસનેાન્નતિનાં ઘણાં સત્કાર્યો થયાં હતાં. અહી'થી શ્રીમદ્ પાલીતાણે સિદ્ધ ગિરિ ઉપર ગયા તથા શ્રેષ્ઠિ વ શ્રી વધુશાયે ખંધાવેલ ભલા જિન મંદિરમાં તથા ખીજાં અનુપમ જિન ચૈત્યાની પ્રતિષ્ઠા કરી શાશન સેવા તથા પ્રભાવના કરી.
દીપચ’દ સ્વગમન.
અહિંથી પાછા વળી ગામનગર આકાર પ્રતિ ક્રુરતા ફરતા પુનઃ રાજનગર આવ્યા અહીં ૧૭૮૮ નું ચામાસું રહ્યા આ ચાતુર્માંસ દરમીયાન શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીના ગુરૂશ્રી પડિત શિશમાણુ વાચક શ્રી દીપચંદજી પાકને ઉદરના વ્યાધિ . લાગુ પચે તથા સ
* ૧૭૮૮ માં શ્રીમદ્ પાલીતાણે પેાતાના ગુરુ સાથે શ્રીથુનાજીની પ્રતિષ્ઠા વખતે હાજર હોવાથી દેશાઇ મા૦ ૦ જણાવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ક્રિયાઓ કરતા થકા ૧૭૮૮ ના અશાડ સુદિ ૨ ના રોજ શુભ ધ્યાનમાં મગ્ન એવા શ્રી દીપચંદજીએ સ્વર્ગગમન કર્યું.
આજ સમયે રાજનગરના શ્રી તપાગચ્છના વિવેકી વિચક્ષણ શ્રી વિવેકવિજય મુનિરાજ શ્રીમદ્ દેવચંદજી મહારાજ પાસે વિનય તથા ઉદ્યમ પૂર્વક અભ્યાસ કરતા હતા. જો કે શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી શ્રી વિવેકવિજયજીના દીક્ષા ગુરૂ નહતા છતાં પણ જ્ઞાન દાન દેનાર ગુરૂ મહારાજ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી ઉપર શ્રી વિવેકવિજયજી ગુરૂ જેટલેજ ભક્તિભાવ રાખતા. તથા તેમની ખીજમતમાં ( તહેનાતમાં–સેવામાં ) ભક્તિભાવ પૂર્વક હમેશાં રહેતા. આ ઉત્કૃષ્ટ ભક્તિભાવ દેખી શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજીને પ્રેમ પણ શ્રી વિવેકવિજયજી ઉપર ઘણે થયે. - આ સમયે રાજનગરમાં રત્ન ભંડારીના અગ્રેસર કારભારીજી સુપ્રસિદ્ધ શાહ આણંદરામ રહેતા હતા. જેઓ જ્ઞાની તથા સિદ્ધાંતની ચર્ચા કરી શકે તેવા વિદ્વાન હતા તેથી શ્રીમદ્ તથા આણંદરામને હમેશાં ધર્મચર્ચા થયા કરતી. આ ચર્ચાઓમાં શ્રીમદ્દ, આણંદરામને જીતતા, આમ આણંદરામની શ્રીમદ્દ ઉપર ગુરૂ ભક્તિ વધી. અને હમેશાં આવી ઉત્તમ ચર્ચામાં સમય જવા લાગ્યા. ચર્ચા કરનાર બંને પક્ષવાળા પણ સુયોગ્યજ્ઞાની હોય ત્યારે ચર્ચામાં એર અને આનંદ-રસ આવે છે. * શાહ આણંદરામને ગુરૂ પર ઘણે પ્રીતિ ભાવ વધતાં તેમણે શ્રી રત્ન ભંડારીજીને શ્રીમના આત્મગુણોની હકીકત કહી સંભળાવી, કે જૈન ધર્મમાં વૃષભ સમાન જ્ઞાનીઓના શિરેમણિ એવા સદગુરૂ રાજ શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી, મરૂ સ્થળ (મારવાડ) થી અત્રે સદભાગ્યે પધાર્યા છે. જેઓ સકલ વિદ્યા વિશારદ, ભેદજ્ઞાનથી વિભૂષિત, મહા અધ્યાત્મજ્ઞાની, પ્રખર ત્યાગી છે, જ્ઞાનના ભંડાર તથા આગમ સિદ્ધાંતના પારગામી છે. આમ પ્રશંસા સાંભળી શ્રી રત્નસિંહ ભંડારી ગુરૂ મહારાજને વંદન કરવા ઉપાશ્રયમાં આવ્યા. ગુરૂ મહારાજે પણ તેમને નય ઉપ
For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૪
નય આદિ વડે ચુસ્ત એવા સુરસાળ સદ્ભાય સંભળાવ્યે જે સાંભળી તેઓ ઘણાજ પ્રસન થયા. શ્રીમદ્ના ઉપદેશથી રત્ન ભંડારી હવે મોક્ષ મન્દિરની નિસરણી સમાન શ્રી જિનવરની પૂજા ભક્તિ કરવા લાગ્યા. ગુરૂ વચને જીનશાસન ઉજ્જવળ કર્યું. ભંડારીજી મુસલમાન ખાદશાહે તરફના ગુજરાતના સુમા હતા. તેમને શ્રીમદ્દે નમાવ્યા. પ્રતિબાધ્યા તથા ધર્મ માર્ગમાં ઉદ્યમવંત કર્યાં.
રત્નસિ’હુજીએ જિન ચૈત્યામાં વિવિધ પ્રકારી પૂજાએ ભણાનવા રચાવવા માંડી તથા ઘણાં ખિમની પ્રતિષ્ઠાઓ થવા લાગી. તથા ભંડારીજી લાખેણા લ્હાવા લેવા લાગ્યા તથા વિચારવા લાગ્યા કે આ ગુરૂ સમાન અન્ય કોઈ ગુરૂ નથી.
મરકી એવામાં વિધિની વક્રદ્રષ્ટિના ચાગે રાજનગરમાં મરકીને દુષ્ટ ઉપદ્રવ ફાટી નીકળ્યા અને અહાળેા જન સમુદાય કાળને વશ થવા લાગ્યે આથી સર્વે વ્યવહારીઓને સાથે લઈ શ્રી રત્નસિંહજી ભંડારી ગુરૂમહારાજ પાસે પધાર્યાં તથા શિર નમાવી મરકીના ઉપદ્રવ સંબધી તમામ હકીકત સંભળાવી ખેાલ્યા જે રાજનગરમાં આ ઉપદ્રવે ઘણા ઉત્પાત મચાવી મુકયા છે વળી એની શાંતિ માટે આપ સરખા સમર્થ ગુરૂ અમારા માથે બેઠા છતાં બીજા કાને શરણે અમારે જવું તમે સવ દુઃખને હરવા શિકિતમાન જી ગરૂશ્રીએ પણ જૈન માના મંત્રાદિથી મંત્રેલા લેાહ ખીલા ઠાકયા અને તેથી રાજનગરમાંથી મૃગી ( મરકી ) ઉપદ્રવ દૂર ભાગ્યે અને તેથી લેાકેાના પ્રાણહારક ભય ટળ્યા, આથી સર્વત્ર શ્રીમદ્ દેવચ‘દ્રજીની ભારે પ્રશંસા થવા લાગી. આ તકે દુખમારે પચમ આરે જિન શાસનના ઉદ્ધાર કરનાર તથા આવા મહા ઉપદ્રવાને
દૂર કરનાર સવનાં દુઃખ ટાળનાર એક શ્રી દેવચંદ્રજી છે,
For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધન,
એવામાં દક્ષિણ દેશના રણકુછ નામે સરદાર, રત્ન સિંહજી ભંડારી સાથે કઈ રાજકીય બાબતમાં તકરારના કારણે યુદ્ધ કરવા આવ્યા. અને યુદ્ધના આવાહનને ડેકે દીધે. આ જોઈ રત્નસિંહજી તત્કાળ ગુરૂમહારાજ પાસે આવ્યા.
એહવે સમે રણકુજી આવ્યા, બહુલ સિન્ય લઈને, યુદ્ધ કરવા ભંડારી સાથે, આ નગારું દઈનેરે. રતનસિંઘ ભંડારી તક્ષિણ, આવ્યો શ્રી ગુરૂ પાસે, કાંઈ કરણે દલ બહેતજ આવ્યો, મેં છા થાકે વિશ્વાસેરે.
ધન. ૯ ફિકર મત કર ભંડારીજી, પ્રભુજી આ કરન્સ્પેરે; જીત વાદ થાહ અબ હોસ્પે, કરણું પાર ઉતરત્યેરે.
ધન. ૧૦ ચમત્કાર શ્રી જિન આસ્નાની, ગુરૂજીએ તે દીરે; ફતેહ કરીને આજે વહિલા, થાકે કારજ સિધરે.
ધન. ૧૧ રત્નસિંઘજી સિન્ય લઈને, ચુદ્ધ કરવાને સામે રે, રણકુછ સાથે તેપખાને, ચા ન કરે ખાળેરે.
ધન. ૧૨ પરસ્પરે યુદ્ધ રણ કુછ હાર્યો. થઈ ભંડારીની છતરે! એ સર્વ દેવચંદ્રજી ગુરૂ પસાથે. હેમાચાય કુમારપાળ પ્રીતરે. ઘન, ૧૩
શ્રી. કે. વિ. પૃ. ૩૫.
For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
/
\
આમ શ્રીમદ્દ શ્રી જિન આમ્નાયના મંત્ર તંત્રાદિથી ગુરૂ ભક્ત એવા શ્રી રત્નસંઘને બહુ રીતે લ્હાય કરી તેના યશને વિસ્તારતા વિજય અપાવે છે.
ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયે શ્રીમદ્દ વિહાર કરી જોળકા આવ્યા. ત્યાં અન્ય માતાનું પ્રબળ જેર હતું. અહિં સત્ય ધર્મની પ્રરૂપણ કરતાં ઉપદેશામૃત વરસાવતા શ્રીમદ્દ નિવસે છે. અહિં જિન શાસનમાં રત્ન સમાન શેઠ જયચંદ્ર વસે છે તેને ગુરૂ પ્રતાપે ચર્ચાવાદમાં એક પુરૂતમ નામે ગીને જીતીને ગુરૂશ્રી પાસે આર્યો અને પગે લગાડે. ગુરૂશ્રીએ પણ તેનું મિથ્યાવ શલ્ય ઉપદેશ શલાકાથી કાઢી નાખીને તેને બુઝવ્યો. તથા જૈન ધમમાં દ્રઢ શ્રદ્ધાવંત બનાવ્યું. સમર્થ જ્ઞાની એવા શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી આમ ભવિજને પર બહુ ઉપકાર કરતા વિચરતા વિચચરતા ૧૭લ્પ માં શ્રી પાલીતાણે આવ્યા. અને તેમણે અહિંજ શ્રી વીશ વિહરમાન વીશી બનાવી છે. અને જિન ચૈત્યમાં પ્રતિષ્ઠા કરાવી. ત્યાંથી ૧૭૯૬ માં શ્રી નવાનગર પધાર્યા તથા ત્યાં ૧૭૯૬ ના કારતક શુદ ૧ ના રેજ વિચારસાર ગ્રંથ પૂર્ણ કર્યો તથા કારતક સુદિ ૫ જ્ઞાન પંચમીએ શ્રી જ્ઞાનમંજરી ટીકા પૂર્ણ કરી છે. અહીં ૧૯૬-૯૭ ના બે ચાતુર્માસ શ્રીમદે કર્યા છે. નવાનગરમાં ઢંઢકમત વિશેષ પ્રસરેલો હોવાથી તૂટકેના પાસથી જૈનેને કેટલેક ભાગ શ્રી જિન ચામાં પૂજા વિગેરે કરતે બંધ પડેલે, તેમને શ્રીમદે પિતાના પ્રખર ઉપદેશ, શાથી બુઝવી પુનઃ તેમને જિન ચૈન્યમાં પૂજા કરવા વિગેરે સત્કાર્યોમાં જોયા તથા શ્રી નવાનગર આદિ જિન સ્તવનની રચના કરી. (શ્રીમદ્ દે. ચં. ભા. ૨ પૃ. ૯૧૯) આમ નવાનગરમાં શ્રીમદે ટૂંઢક સાધુઓને જીતી જેઓ પ્રતિમાપૂજક ન હતા તેમને પ્રતિમા પૂજક બનાવ્યા તથા જિન શાસનને યશ પરિમલ વિસ્તારી પરધરી ગામના ઠાકરને બુઝવી જિન ભક્ત તથા પિતાને અનુયાયી બનાવ્યા. સ્યાદ્દવાદ શૈલીને જાણ પુરૂષ સ્વપરને અતિશય ઉપકારી થઈ શકે છે તે આથી સ્પષ્ટ થાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિ. સંવત ૧૭૯૮ માં શ્રીમદ્ પુનરપિ પાલીતાણે પધાર્યા, અને ત્યાંજ ચાતુર્માસ કર્યું. આ ચાતુર્માસમાં પણ શ્રીમના વરદ હસ્તે શાસનેન્નતિનાં ઘણું સત્કાર્યો થયાં. શ્રીમદને શ્રી શત્રુંજય તીર્થાધિરાજ પર કેટલે બધે ઉત્કૃષ્ટ ભક્તિભાવ હશે તેને ખ્યાલ તેઓશ્રીએ કરેલી યાત્રાઓ તથા કરાવેલા ઉદ્ધાર પ્રતિષ્ઠાઓ ઉપરથી સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે. આ પછીના ચાતુર્માસ માટે કવિયણના કચ્યા પ્રમાણે
પુનરપિ પાલીતાણે ગુરૂ પુનરપિ નૂતન નઝ.
શ્રી. કે. વિ. પ્ર. ૩૮ એટલે ૧૭૯ થી ૧૮૦૧ ના ચાતુર્માસ પાલીતાણું તથા નવાનગરમાં થયાં હતાં. આ ચાતુર્માસે પછી ૧૮૦૨-૦૩ માં નવાનગર નજીક રાણાવાવ ગામના ઠાકરને ભગંદરને અસાધ્ય વ્યાધિ નિવારી તેને બુઝવી પિતાને ભક્ત બનાવ્યું હતું, અને ત્યાંજ ચાતુર્માસ કર્યા હતાં. દરમીઆન શેશકાળમાં એટલે ૧૮૦૩ માં શ્રીમદ્દ પં. ઉત્તમવિજયજી ભાવનગર ચાતુર્માસ રહેલા હતા, તેમણે શ્રીમદ્દ દેવચન્દ્રજીને અભ્યાસ કરાવવા આમંત્રણ કરી બેલાવવાથી પિતે ત્યાં ગયા હતા. ત્યાં તેમણે પ. ઉત્તમવિજયજીને ભગવતીસૂત્ર, પન્નવણાજી, અનુગદ્વાર વિગેરે ગહન સૂત્ર ધરાવ્યાં હતાં.
આ હકીકત વર્ણવતાં શ્રી ઉત્તમવિજયજીના નિર્વાણ રાસમાં શ્રી પવિજયજી મહારાજ નીચે પ્રમાણે જણાવે છે –
ભાવનગર આદેશે રહ્યા ભવિહિત કરે મારા લાલ. તેડાવ્યા દેવચંદ્રજીને હવે આદરે મારા લાલ. વાંચે શ્રી દેવચંદ્રજી પાસે ભગવતી મારા લાલ. પન્નવણા અનુયોગ દ્વારા શુભમતિ મારા લાલ.
For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સર્વ આગમની આજ્ઞા દીધી. દેવચંદ્રજી મારા લાલ. જાણી યોગ તથા ગુણગણના વંદજી મારા લાલ.
જૈન રાસમાળા શ્રી ઉ. વિ. નિ. રાસ પ્ર. શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજી પાસે પૂર્વે સંસારીપણામાં પણ ઉત્તમવિજયજી (પંજાશાએ) સિદ્ધાંતને અભ્યાસ કર્યો હતે. તથા પુનઃપણ તેમણે શ્રીમની પાસે જ ગહન વિષયથી પૂર્ણ એવા સિદ્ધાંતે ધાર્યા છે. ઉત્તમવિજયજી જેવા સમર્થ પુરૂષને પણ સૂત્ર સિદ્ધાંતનું અધ્યયન કરાવનાર શ્રીમદ્દ દેવચન્દ્રને ક્ષયેપશમ તથા સિદ્ધાંતનું પારગામીપણું કેટલું પ્રખર હશે તેને તેને ખ્યાલ આવશેજ.
૧૮૦૩ ના ચોમાસા પછી શ્રીમદ્દ સુરત ગયા, અને ત્યાંથી પાછા શેઠ કચરા કીકાશાના સંઘમાં પાલીતાણે આવ્યા હતા.
શેઠ કચરાશા કીકાશા એ મૂળ પાટણના રહેવાસી જૈન શ્રેષી હતા. તથા સુરત બંદરે વ્યાપારાર્થે જઈ ત્યાંજ કાયમ નિવાસ કરી રહ્યા હતા, તેઓ ઘણાજ શ્રીમંત, જૈનશાસનના રસિયા, શ્રદ્ધાવંત, તથા યાત્રાદિમાં દ્રવ્યવ્યય કરવામાં બહુજ હોંશીલા હતા. તેમણે જ પૂર્વે શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજી પાસે શ્રી સમેત શિખરજી યાત્રા માટે જતાં કઈ જ્ઞાની યોગ્ય પુરૂષ સાથે લઈ જવા માંગેલ હતું, અને શ્રીમદે પૂંજાશા (પાછળથી શ્રી ઉત્તમવિજયજી) ને આપેલા હતા. આ પરથી તેમને જ્ઞાન ચર્ચા પરને પ્રબળ પ્રેમ વ્યકત થાય છે. તેમણે શત્રુંજયના સંઘે, ઘણું વખત કાઢયા હતા. આ વખતે તેઓ શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજીને સાથે લઈ શ્રી સિદ્ધગિરિ યાત્રા નિમિત્તે શ્રી સંઘ લઈ આવ્યા છે. આજ પ્રસંગે ભાવનગરથી પાલીતાણુ આવેલા સંઘમાં શ્રી ઉત્તમવિજયજી પણ આવ્યા છે, અને શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજી તથા શ્રી ઉત્તમવિજયજી બન્ને અરસપસ મળી ઘણાજ આનન્દિત બન્યા છે. સંસારી પણુમાંથીજ શ્રીમદ્દ દેવચન્દ્રજીપર શ્રી ઉત્તમવિજયજીને પૂજ્ય
For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાવ હતું, અને તેમની પાસે શાસ્ત્રાભ્યાસ કર્યો હતે. સાધુપણમાં પણ શ્રીમદ્ પાસે સૂત્ર સિદ્ધાંત તેમણે ધાર્યા હતાં. અને પુનઃ સિદ્ધાચળ જેવા પરમ સાત્વિક પૂર્ણ સ્થળે બનેનું મિલન કેવું આહાદ જનક બન્યું હશે તેને ખ્યાલ કેઈકને જ આવી શકે.
આ યાત્રાના પ્રસંગે શ્રીમદે સંઘવીનું સિદ્ધાચલજીનું સ્તવન લખ્યું છે તેમાં નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ કર્યો છે તે ઉપરથી શેઠ કચરા કાકાને ભક્તિભાવ જણાઈ આવે છે.
સંવત અઢાર ચિડેતેર વરસે
સિતમૃગ સિતેરસીયે,! શ્રી સુરતથી ભક્તિ હરખથી
સંઘ સાહત ઉલસીએ ! કચરા કીકા જિનવર ભકિત
રૂપચંદ ગુણવંતજી એ ! શ્રી સંઘને પ્રભુજી ભેટાવ્યા,
જગપતિ પ્રથમ નિણંદજીએ ! જ્ઞાનાનન્દિત ત્રિભૂવન વન્દિત
પરમેશ્વર ગુણુભીના ! દેવચંદ્ર પામે અભૂત.
પરમ મંગળ લયલીના ! - શ્રી દે. ચં. કૃત શ્રી શત્રુંજય સંઘવી સ્તવન રચના વિ. સં. ૧૮૦૪ માગસર સુ. ૧૩
* ત્યાંથી શ્રીમદ્દ ભાવનગર વિહાર કરી ગયા હતા. ભાવનગરમાં મહેતા ઠાકરસી નામે એક જૈન ને ઢંઢકને સડ પાસ હોવાથી તેને શ્રીમદે બુજવી સત્ય ધર્મની પૂર્ણ શ્રદ્ધા કરાવી ધંમમાં શુભમાર્ગ ગામી બનાયે હતે. તેમજ ત્યાંના ઠાકરને સદુપદેશ દઈ બુજવી જિનમતાલંબી બનાવ્યા હતા,
For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિ. સં. ૧૮૦૪ માં પાલીતાણામાં મૃગી ( મરકી ) ના ભયંકર ઉપદ્રવ ફાટી નીકળ્યા હતા. તે શ્રીમદ્રે જૈન મત્રાના પ્રતાપે અધ કરી પુનઃ શાંતિની સ્થાપના કરી હતી. આ મામતના ઉલ્લેખ શ્રી કવિયણ નીચે પ્રમાણે કરે છે.
સ'વત અષ્ટાદશ ચારમે, પાલીતાણે ગામ ! મેતા ઠાકરશી ભલા, કુંઢકના બહુ પાસ ( પ્યાર ? ) શ્રી દેવચંદ્રે ખુઝવી, શુભ માના વાસ ! તંત્રના ઠાકુર તણી, ,--મત કીધી જૈન પાસ ! સંવત્ અષ્ટાદશ ચારમે, પાલીતાણે ગામ ! મૃગી ટાળી ગુરૂજીએ, શ્રી ગુરૂજીને નામ ! શ્રી. શ્વે. વિ. રૃ.
સ. ૧૮૦૫-૦૬ નાં ચાતુમાસ શ્રીમદ્દે લી'મડી નગર કર્યાં. હતાં. આ ચાતુર્માસમાં શ્રીમદ્દે ધર્મ ઉપદેશાસ્રતવાણુથી ત્યાંના ધમ જીજ્ઞાસુ શ્રાવકાને પ્રતિબેાધ્યા હતા. તેમજ ઘણા મિથ્યાત્વીઓને સત્ય અને શુભ માગામી મનાવ્યા હતા. તેમજ લીમડીના આગેવાન શ્રેષ્ઠિ શ્રાવકા ડાસાવારા તથા શાહુ ધારશીભાઈ તથા શાહ જયચંદ્રુ તથા શાહુ જેઠાશાહ તથા શેઢ કપાસી આદિ જ્ઞાનપિપાસુ શ્રાવકોને સૂત્ર સિદ્ધાંતા ભણાવ્યાં તેમજ જૈન ધમમાં દ્રઢ કરી અનેક ઉપકારે કર્યાં હતા. તે પણ શ્રીમના આ અનન્ય ઉપકારને ન વિસરતાં ધમમાંમાં તત્પર થયા હતા, તેમજ પોતે ઉપાર્જન કરેલી લક્ષ્મીને શુભ માગે વ્યય કરતા હતા. ધાંગધ્રા, ચૂડા, વિગેરે શહેરના શ્રાવકાને સદુપદેશ વણુથી મુઝવી શુભ માગામી બનાવ્યા હતા, લી.મડી, ચૂડા, ધ્રાંગધ્રા આ ત્રણે ઠેકાણે શ્રીમદ્ને જિનમિ’એની પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. ધ્રાગધ્રામાં શ્રી સુખાનંદજી તેમને મળ્યા હતા. જેમના પર શ્રીમને ઘણા પ્યાર હતા આ સખધી ઉલ્લેખ નીચે પ્રમાણે;—
For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૪૧
સંવત અષ્ટાદશ પંચ ષષ્ટમે, લીમડી ગામ ઉદાર
ડાસા વારા શાહુ ધારશી, અન્ય શ્રાવક મનેાહાર.
શાહશ્રી જયચંદ જાએ,
સાહા જેઠા બુદ્ધિવંત, રહી કપાસી આદિ ઈ
ભણાવ્યા. ગુરૂઈ તંત,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગુરૂ ́ સઉ પ્રતિષેધીયા, જૈન ધમે સત્ય, ગુરૂ ઉપગાર ન વિસરતા, ધમે ખચે વિત્ત, લીમડી ધ્રાંગધ્રા ગામ એ,
અન્ય ચૂડા વળી ગામ, પ્રતિષ્ઠા ત્રણ થઈ ભિખની,
દ્રવ્ય ખર્ચ્યા આભરામ, ધ્રાંગધ્ર જિનબિંબની,
થઈ પ્રતિષ્ટા સાર, સુખાનન્દજી તિહાં મિલ્યા,
દેવચંદ્રના પ્યાર,
હતા.
ધ્રાંગધ્રાથી વિહાર કરતા કરતા શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી ગુજરાત તરફ આવ્યા હતા, તેઓશ્રીના સદુપદેશથી ગુજરાતથી શ્રીશત્રુ જ્યના સધ નીકળ્યા હતા. આ સંઘમાં શ્રીમદ્ સાથેજ ગિરિશજ પર બહુ દ્રવ્યન્યયથી નાનાવિધ મહેસ્રવે થયા. તથા નવનવ જાતની પૂજાએ રચાણી, તેમજ સંઘસમુદાયે પ્રભુ પૂજાના મહાન લાભ ઉઠાવ્યેા. અહિંથી ઉપડી સેારઢની યાત્રા કરતા કરતા સંઘ ગુજરાત આબ્યા હતા. સ. ૧૮૦૮-૦૯ નાં ચાતુર્માસ શ્રીદે ગુજરાતમાં કર્યા. છેલ્લુ ૧૮૧૦ નું ચાતુર્માસ
For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમદે સુરત કર્યું જણાય છે. ૧૮૧૦ માં સુરતથી શેઠ કચરા કાકાએ ગુરૂપદેશથી પાલીતાણાને સંઘ કાઢે છે. જેમાં શ્રીમદ્દ સાથેજ હતા. ધન્ય છે એ શા. કચરાશા કીકાશને કે જેમણે ગુરૂ ઉપદેશથી અનેક વેળાએ યાત્રાર્થે સંઘ કાઢી લક્ષ્મીને સદુપયોગ કરી લ્હાવા લઈ પુણ્ય ઉપાર્જન કર્યું. વળી શ્રીમદ જેવા મહાન આત્મજ્ઞાની, સિદ્ધાંતના પારગામી, મહા પંડિત સાધુપુરૂષ સંઘમાં સાથે હય, જ્ઞાનચર્ચા કરતાં કરતાં ધમઆરાધન પૂર્વક સંઘ સાથે તીર્થાધિરાજ શ્રી સિદ્ધાચલજીની યાત્રા કરે તથા સાધમિક બંધુઓને યાત્રા કરાવે, આ લાભ કાંઈ જે તે ન ગણાય, જ્યારે રેલ્વે વિગેરે સગવડે નહતી તેવા પૂર્વના સમયમાં બહુજન પરિવાર સાથે સુરતથી સૌરાષ્ટ્ર એટલે દૂર સં છે કાઢી વારંવાર જવામાં મુશ્કેલીઓ પરિશ્રમ તથા ખર્ચ કેટલું બધું થતું હશે, તેની કલ્પના તો આવા રે, તાર, પિષ્ટની સગવડવાળા વખતમાં પણ નાનકડા સંધ કાઢનારનેજ સહેલાથ્થી ન આવી શકે. આ પરથી શ્રીમદ્દના ઉપદેશની તીવ્રતા સચાટતા તથા શેઠકચરાશાની ગુરૂ તથા તીર્થભકિત જણાઈ આવે છે.
અહીં સંઘમાં સાથે શેઠ મેતીચંદ લાલચંદ જૈનમાર્ગમાં પ્રવીણ તથા કાન ભકિતમાં અગ્રગણ્ય શ્રાવિકા અવલબાઈ તેમજ અનેક બીજા વ્યવહારીઆ સાથે સાથે સંઘ પાલીતાણે આ હતે. અહિં શેઠે ગુરૂઉપદેશથી સાઠહજારદ્રવ્ય ખથી શ્રીજિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવી છે. આને ઉલેખ શ્રી કવિ પણ નીચે પ્રમાણે કરે છે –
સંવત દશ અષ્ટાદ,કચરાશાહાઈ સંઘશ્રી શત્રુંજય તીથને,સાથે પધાર્યા દેવચંદ – . શાહ મોતીયા લાલચંદ – જાણ જૈન મારગમેં પ્રવીણ લલના
લલના
લલના
For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રાવિકા અવલ તે ભકિતમાં, દાનેશ્વરીમાં નહિં ખીણુ. લલના સંઘમેં શ્રી દેવચંદજી, અન્ય વ્યવહારીઆ સાથ.- લલના શ્રી શત્રુંજય ગિરિ આવીયા, લેવા ધર્મનું પાથ.
લલના પ્રતિષ્ઠા જીન બિંબની, ગુરૂજી કીધી તંત્રસાઠ સહસ દ્રવ્ય ખરચીયે -
ગુરૂવચને તે ચત્ર.- લલના આ ઉપરથી શ્રીમદને જિનભક્તિને રાગ તથા શેઠશ્રી કચરાશાને તીર્થયાત્રાને ભકિતભાવ સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે. પૂર્વ પુરૂના ભકિતભાવ ને વ્યકત આ દેવવિલાસ ઉત્તમ રીતે
લલના
- સંવત ૧૮૧૧ શ્રીમદે લીંબડી નગરે પ્રતિષ્ઠા કરાવી છે. તેમજ વઢવાણમાં ઢંઢક શ્રાવકેને બુઝવી સુંદર ચિત્ય કરાવ્યાં ને પૂજા ચચાના ઠાઠથી દેદીપ્યમાન બની રહ્યાં હતાં.
સંવત્ અઢાર અગ્યારમેં, પ્રતિષ્ઠા લીમી મધ્ય
લલના વઢવાણે શ્રાવક ઢુંઢી, બુઝવ્યા ખરચી રૂદ્ધિ – લલના ચૈત્ય કરાવ્યાં સુંદર, જિન ચર્ચાના ઠાઠ- લલના પ્રભાવિક પુરૂષ દેવચંછ, ધન્ય એનાં માલ.
લલના, શ્રીમના પાસે આ વખતે સુવિનીત તથા દશ, એવા મનરૂપજી, તથા પ્રબળ બુદ્ધિશાળી વિજયચંદ નામે બે શિષ્ય હતા. તેઓ વિદ્વાન, ન્યાય, તર્ક આદિના જાણ તથા આગાના
For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પારગામી હતા. જેઓએ ચારશીગછના અનેકવાદી સાધુએને વાદમાં જીત્યા હતા. વળી શ્રીમદેવચંદ્રજી પાસે મનરૂપજીના વકતુજી તથા રાયચંદ નામે બંને શિ તર્કવાદ ભણતા હતા. તેઓ ગુરૂસેવા ભકિત તથા આજ્ઞા પ્રતિપાલનમાં દત્ત ચિત્ત રહેતા હતા.
સં. ૧૭૧૨ માં શ્રીમદ્ રાજનગર પધાર્યા હતા. તથા નગરના આગેવાન શ્રાવકેના આગ્રહથી ગચ્છપતિ પણ ત્યાં પધાર્યા અને તેઓ તથા શ્રી સંઘના સમક્ષ શ્રીમને મેટા આડંબરથી અને મહત્સવ પૂર્વક સંઘે ગપતિ પાસે ખરતરગચ્છની વાચક પદવી અપાવી હતી. શ્રીમને બે વિદ્વાન અને જૈન મતમાં નિપુણ શિબે હતા. ૧ મનરૂપજી ૨ તર્કવાદી વિજયચંદ્ર તથા મનરૂપજીને ૧ વકતુજી ૨ રાયચંદજી નામે બે શિષે હતા. આ પછીની પરંપરા જાણવામાં આવી શકી નથી.
સં. ૧૭૧૨ નું ચાતુર્માસ શ્રીમદે અમદાવાદમાં જ કર્યું હતું ત્યાં વ્યાખ્યાનમાં શ્રીમદ્દ જીવાજીવ, પદ્ભવ્યાદિ નિક્ષેપ, સમય, આદિ યુકત સ્યાદ્વાદશૈલીવાળે ઉપદેશ વરસાવતા હતા.
શ્રીમદે હરિભદ્રસૂરીશ્વર તથા વાચક શ્રીમદ્ યશવિજ્યજી ના રચેલા ઉત્તમેત્તમ દ્રવ્યાનુયોગના તથા ઈતરગ્રંશે વાંચ્યા હતા. તદુપરાંત ગેમ સારાદિ ગ્રંથે પણ વાંચ્યા હતા. અહિં શ્રીમદે કેટલાક નવીન અધ્યાત્મજ્ઞાનના ગ્રંથે ટીકા સહિત રચ્યા તથા કેટલાક પર ટીકાઓ લખી ટબ ભય, દેશનાસાર, નયચકસાર જ્ઞાનસાર, અષ્ટકજી, કર્મગ્રંથઆદિની ટીકાઓ લખી અનેક ગ્રંથ તૈયાર કર્યા.
આ વખતે રાજનગરમાં 3શીવાડાની પોળમાં ઉપાશ્રયે થાબંધ શ્રેતાશ્રાવકે અતિઉત્સાહપૂર્વક શ્રીમનું વ્યાખ્યાન શ્રવણ કરવા આવતા હતા. વ્યાખ્યાનમાં સિદ્ધાંતની વ્યાખ્યા અતિ રસપૂર્વક થતી હતી. તથા જ્ઞાનરસની ઝડી વરસતી હતી. દ્રવ્યાનુ
For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
યોગનું વ્યાખ્યાન તથા શ્રીમદ્ વ્યાખ્યાતા તથા રાજકારની વિદ્વાન શ્રેતાઓ, આ વકતા શ્રેતાઓને અપૂર્વયોગ અભૂત હતે ત્યાં જ્ઞાનાનંદની લુંટાલુંટ થાય તેમાં શી નવાઈ?
શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીનું સ્વર્ગગમન. અહિ શ્રીમદને વાયુ પ્રકોપથી વમન ( ઉલટી) ને અકસ્માત્ વ્યાધિ થયા અને તેથી શરીરે અસમાધિ ઉત્પન્ન થઈ તથા અંગે પાંગ શિથિલ થતાં શરીરની ક્ષીણતા થવા લાગી. યુગલની અનિત્યતા તેમજ પદાર્થમાત્રની અનિત્યતા એ અનાદિવભાવ હોવા છતાં મૂખ જન તે પર પ્રેમ રાખે છે, તથા પંડિત જને તે પર બીલકુલ રાગ ધરતા નથી. વળી શાસ્ત્રમાં પણ બે પ્રકારનાં મરણ કહ્યાં છે. બાલ મરણ તથા પંડિત મરણ. તેમાં પણ પંડિત મરણ ઉત્તમ ગણ્યું છે. શરીરની અનિત્યતાને વિચાર કરી નિકટ મૃત્યુ, બુદ્ધિવડે જાણું શ્રીમદે પિતાના શિને પાસે બેલાવ્યા અને શિખામણ આપવા માંડી અને જણાવ્યું કે મારી અવસ્થા નરમ છે, શરીર ક્ષીણ થતું જાય છે, પુદગલને સ્વભાવ એજ છે. માટે તમે શેક કરશે નહીં અને ધર્મ માર્ગમાં લીન રહે. - શ્રીમદના શિષ્યોમાં શિરોમણિ શ્રી મનરૂપજી વાચક હતા. જે ગુણવંત તથા ચતુર તથા સમયના જાણ હતા. તેમની ગુરૂ ભકિત અનુપમ હતી, તેમની ચતુરાઈથી શ્રાવકે તથા શિ ગુરૂજીની સેવા શુશ્રષા પ્રબળ ભક્તિભાવથી કરવા લાગ્યા તથા ગુરૂજીની આજ્ઞા ઉઠાવી તેમના પદપદ્ય સેવવા લાગ્યા.
વિનયી વિવેકી વિચિક્ષણ સિદ્ધાંતના જાણ પંડિત મનપણ વાચકને જોઈ શ્રીમદ્ મનમાં વિચારવા લાગ્યા કે મારે શિષ્ય મનરૂપજી સુપાત્ર છે, વળી બીજા શિષ્ય રાયચંદ જેઓ વિનથી તથા ગુરૂભકત હતા. વળી ઘણી વિદ્યાઓના ભેદના જાણ હતા. આ તથા અન્ય શિષ્ય સમુદાય ઘણો વિદ્વાન્ હતે.
For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દ
જેમણે ગુરૂજીના છતાંજ અનેક વાદીઓને પરાજિત કરી સુચર્સ
પ્રાપ્ત કયા હતા.
હવે એ સઘળેા શિષ્ય પરિવાર ભેગા કરી શ્રીમદ્દે સને પ્રેમપૂર્વક હિતબુદ્ધિએ શિખામણ દેવા માંડી. તમે સવે સપથી ચાલશે. સમયાનુસારે વતશા. હૃદયમાં પાપમુદ્ધિ ખીલકુલ ધરશે નહિ. સાર્ડ પ્રમાણે સાથરા તાણશે. શ્રીસધની આજ્ઞા શિરોધાય હમેશાં કરશે. સૂરીશ્વરની આજ્ઞા પ્રમાણ કરશે. વળી સૂત્રશાસ્ત્રાનું જ્ઞાન હમેશાં પ્રાપ્ત કરતાં રહેશે. વળી હે મનરૂપજી ! તમે મારી પાછળ સમ છે, 'મને કોઈપણ જાતની ખીલકુલ ચિંતા નથી. તેમજ આ બધા પરિવાર તાહરા ખાળે હું મૂકું છું. તેમને સંભાળજે. તથા સાધુ ધ ખરાખર પ્રતિપાલન કરશે.
આમ ગુરૂદેવની અતિમ સમયની શખામણ સાંભળી મનરૂપજી હાથ જોડી ગુરૂ પ્રત્યે ખેલ્યા કે હે ! ગુરૂદેવ ! આય તા વડભાગી છે. અમે તા પામર છીએ છતાં હમારા શર પર આપ સરખા ગુરૂ ગાજે છે એ અમારાં ધનભાગ્ય છે. આ પ્રમાણે ગુરૂવિનયભક્તિવડે તેમણે ગુરૂને જવાબ દીધે. પછી તમામ શિષ્યાને ભેગા કરી સાના શિરપર પાતાના વરદાયક કરકમળ; કે જે કરકમળે જગને ઉપકારક તથા ઉત્કૃષ્ટ દ્રવ્યાનુયાગ જેવા ગહનગ્રંથાની રત્નરાશીઓ પ્રગટાવી છે. તથા અનેકને તાર્યા છે એવા તે કર, પ્રત્યેક શષ્યના શિરપર સ્થાપી જણાવ્યું કે હું શિષ્યા ! હવે પરલેાકમાં પ્રયાણના અમારા અવસર થયા છે. માંટે તમા તમારૂં કર્તવ્ય સમજી તમાને યાગ્ય એવા ધમ હંમેશાં આરાધશે. વિશ્વના ઉપકારક થશે, તથા ધર્મની જ્યાત વિશ્વમાં ઝળહલતી રાખો. આ પ્રમાણે ગંગાના પ્રવાહ સમાન પવિત્ર વેગવાળી હૃદયપૂર્વક ઉચ્ચ એવી સાગર ગર્જનશી મધુરવાણી વડે શષ્યસમુદાયને સòાધ, શ્રીમદૂ દેવચંદ્રજી મહારાજે દીધા.
For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૭
પછી વિનીત એવા સશિષ્યાએ ગુરૂદેવને દશવેાલિક સૂત્ર તથા ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર સભળાવવા માંડયાં. જે શ્રીમદ્દે ઉપચેગપૂર્વક સાંભળવા માંડયાં તથા તે તમામ સૂત્રેાને જેવાં કહે છે તેવાંજ સત્ય યથાર્થ જાણતા ગણતા થકા શ્રી અરિહંતનું એકાગ્ર ચિત્તે ધ્યાન, હૃદયમાં ધરવા લાગ્યા. આમ શ્રી જિનેશ્વરના ધ્યાનપૂર્વક નમસ્કાર મંત્રના આરાધનપૂર્વક પૃથ્વીતલને પોતાના લલામભૂતજ્ઞાનવડે વિભૂષિત કરતા એવા મહાન્ અધ્યાત્મ જ્ઞાનગગનદિનમણિ-સત્યવિકાનનકેશરી પ્રખરવાદી વિનેતા અનેક મહાગ્રંથપ્રણેતા, વિદ્યાભાસ્કર ખરતરગચ્છ શિરતાજ શ્રીમદ્દેવચંદ્રજી મહારાજ સ. ૧૯૧૨ ના ભાદ્રપદ અમાવાસ્યાની એક પ્રહરરાત વ્યતીત થયે ડોશીવાડાના ઉપાશ્રયમાં દેવગતિને પ્રાપ્ત થયા, અને તેમના શિષ્યપરિવાર તેમજ તપગચ્છના સાધુ તથા શ્રાવક શ્રાવિકા આદિ સંઘમાં સત્ર હાહાકાર પૂર્વક શોક છવાઇ રહ્યા.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી સંઘ હવે પેાતાના કર્તવ્ય પ્રતિપાલનમાં તત્પર ખની રહ્યા. તેમણે ઉત્તમ કાષ્ટની શખવાહિકા ( પાલખી) બનાવી. તથા ચારાશીગચ્છના શ્રાવક ભેળા મળ્યા. અને ભારે આડંબરપૂર્વક એ માંડવીમાં શ્રીમના દેહને પધરાવી સ્મશાન લાવવામાં આવી. તથા કસ્તુરી, કેશર અગર-ચંદન આદિ સુવાસિત તથા બહુ મૂલ્ય વસ્તુઓની ચિતા રચીને તેમાં રડતે મુખે શ્રીમના સ્થુલઅચેતન-મૃતદેહને પ્રતિપદાએ અગ્નિદાહ દેવામાં આવ્યે. આ હનક્રિયામાં ગુરૂભક્ત શ્રાવકોએઃ—
ગુરૂ પુંઠી દ્રવ્ય ઘણા ખરચતઃ
ઘણું દ્રશ્ય ખરચ્યું. તથા તેમની વાત્સલ્ય જમાડતા તથા અન્ય અાફ્રિકા દ્રશ્ય ખરચવામાં આવ્યું.
For Private And Personal Use Only
મૃત્યુતિથિએ સાદ્ધમિ મહેત્સવાદિમાં ઘણું
જે ગુરૂશ્રીના વચનથી પૂર્વે પણ અનેક શ્રાવકોએ સન્માગે પોતાના દ્રશ્યને વાપરી પોતાની લક્ષ્મીને વિભૂષિત કરી હતી.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४८
તથા ઘણા તીર્થોદ્ધાર થયા, સંઘ નીકળ્યા. પ્રતિકાએ કરાવી, નવીન બંધાવરાવ્યાં તથા એવા એવા અગણિત સત્કાર્યોમાં જેના વચનથી કેટિ ગમે દ્રવ્ય ખરચાયાં તે ગુરૂદેવના પાછળ પણ શ્રાવકેએ ગુરૂનીતિથિ એ ધર્મ માર્ગે અનર્ગળ દ્રવ્ય ખરચ્યું. એ આ શ્રીમાટે કવિ પણ લખે છે કે –
દશમી ઢાળ સેહામણું, નામ ધરીયું હે ગાયે દેવવિલાસ. આસન્ન સિદ્ધ જે થયા, કેઈક ભવે હૈયે મુક્તિને વાસ.
ધન ધન એ ગુરૂ વંદીએ. આમ આ મહાન પુરૂષ કાળધર્મ પાળતાં–બધે શેકારૂપી અંધકાર છવાઈ ર.
અત્રે શ્રીકવિયણ કહે છે કે શ્રીમદ્ આ જોતાં સાત આઠ ભવે મોક્ષે જશે. કે જેમણે શ્રીજિનેશ્વરપ્રભુને માગ વિસ્તારવા દ્રવ્ય અને ભાવથી શુદ્ધ, વિશ્વને પરમ આલ્હાદકારક એવી જિન વાણુને પરમ જ્ઞાત, જિનબિંબની સ્થાપના કરવાની સ૬બુદ્ધિને પરમઉત્કૃષ્ટઉપદેષ્ટા, ચાર નિપા અને યુક્તિવડે વસ્તુ તત્વપ્રરૂપક, સ્યાદ્વાદશૈલીથી શુદ્ધ પ્રરૂપણા કરનાર, સત્યને જ અનુસરવાથી જેની કરામત સર્વત્ર વિજયવંત નીવડે છે, એવા તથા જૈનેમાં પરમ મ–વીર્યશાળી–બાહ્યાભ્યતરથી વીર પુરૂષ કે જેણે મિથ્યાત્વીઓને મ્હાત કરી પરાભવ પમાડ હતું, જેની વરદાયક લેખિનીએ વિપકારક ઉત્તમ તત્વજ્ઞાન અનેક ગ્રંથ રચ્યા, એવા શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજ સ્વર્ગે સિધાવ્યા, આમ નીચેના દુહામાં શ્રી કવિયણ કથે છે, તેથી શ્રીમની આત્મ જાગૃતિદશા વિદ્વત્તા બહુમાન તથા તેમની અનુપમ કૃતિ પ્રગટ થાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪૯
દુહા.
સાત આઠ ભવ એહવા, જો ધરશે એહુ જીવ, ભાવ માલ્યકાળ વિધ્વંસના, ધર્મચાવનમેં સદીવ. અનુમાને કરી જાણીયેં, દ્રવ્ય થકી વિશેષ; સાત આઠ ભવ ઉલંધીને, શિવ કમલાને પેખ. પ્રભુ મારગ વિસ્તારવા, દ્રશ્ય ભાવથી શુદ્ધ; વિશ્વ આલ્હાદકારી થયા, જિનવાણીની મુદ્ધ. શ્રીજિનબિંબની થાપના, કરવા નિજ સુબુદ્ધિ; ચાર નિશ્ચેષા યુક્તસ્યું, સ્યાદવાદ ભાખે શુદ્ધ. એકપાઈએ સાચે સકલ, તસ ચાલે કરામાટે; ગાજી મ એ જૈનના, મિથ્યાત્વી કીયા મહાત. શ્રી દેવવિલાસ રૃ. ૪૭
શ્રી કવિપણુ કથે છે કે શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી રૂષિરાજ શુદ્ધ અને શુભધ્યાનથી સ્વગે પહેાંચ્યા, સૂ` ચંદ્ર અને ઈન્દ્ર, અવધિ જ્ઞાનથી જોઈ મનમાં ચિન્તવે છે કે શ્રી જીનશાસનના મહાન્ સ્ત’ભ શ્રીમદ્ દેવચદ્રજી સ્વગમન કરી અમરાપુરીમાં અવતર્યાં. દેશદેશમાં આ સ્વગમનની વાત પહેોંચી અને એ સાંભળી લાક વિલખા થયા. શેકાગ્રસી બન્યા અને જાણે અનાથ બની ગયા હોય તેવા ખની ગયા. ને વિચારવા લાગ્યા કે કલ્પતરૂ સમાન આ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી સદ્ગુરૂસમ વિશ્વમાં મહુજ થાડા હશે કે જેમના મસ્તકે મણિ હતા જે દેહને દહન કરતી વેળાએ અગ્નિમાં ઉછળી પડયેા, જે પૃથ્વીમાં ચાલ્યા ગયે અને ફાઈનાયે હાથમાં ન આવ્યેા. આવા મણિ કોઈ મહાન્ પુરૂષનાજ મસ્તકને વિષે સંભવે છે. અને જેના મસ્તકમાં આ મણિ હાય તે વિશ્વના આદશ મહાપુરૂષ હાયજ.
રાજનગરના મહાજન અને તેઓશ્રીના શિષ્ય સમુદાય મળી શ્રીમના દેહને દહન કર્યું તે સ્થળે એક સ્મરણ ચિન્હ
७
For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૦
(દેરી) કરાવી, તે જગ્યાએ તેઓશ્રીના પગલાં (પાદુકા) ની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. જેની ઘણું શોધખોળ કરવા છતાં અત્યારે કાળ ઘણે થવાથી સ્થાન ફેરફાર થઈ જવાથી તે સ્થાન ઉપલબ્ધ થતું નથી. આ પાદુકાની પૂજા પ્રભાવના શ્રાવકે ઘણી જ ભક્તિ ભાવથી કરતા હતા.
શ્રીમદુના અવસાન બાદ તેમના શિષ્યરત્ન શ્રીમદના ઘણા ગુણ ધારણ કરનાર જ્ઞાની વાચકશ્રી મનરૂપજી સ્વર્ગગમન કરી ગુરૂશ્રીને મળ્યા.
તેમની પાછળ શ્રી રાયચંદજી રહ્યા. તેઓશ્રી પિતાના બન્ને ગુરૂઓને વિરહ ખમી શકતાં નહીં. અને હંમેશા ગુરૂશ્રીના સ્મરણમાંજ લીન રહેતા.
શ્રી રાયચંદજી હવેથી ગુરૂશ્રીએ કહેલી અનિત્ય ભાવનાને ચિન્તવવા લાગ્યા કે જેઓનાં પોપમ આયુષ્ય હતાં તેપણ પૂર્ણ થયેલાં શાસ્ત્રમાં કહ્યાં છે તે આ પાકૃત અલ્પાયુષી જીવનની શી વાત કરવી? તેમજ તેમાં રાગ થા એ મૂઢતાજ છે. તીર્થકર, ગણધર, સુરપતિ, ચકી, કેશવ, રામ આદિ સિ ગયા તે અન્યની શી વાત કરવી ? આમ જાણી ગુરૂજીના નામની સ્તવના મનમાં શ્રી રાયચંદજી કરવા લાગ્યા. શ્રી ગુરૂદેવ સમાન વિશ્વમાં કે પ્રકાશકરનાર દીપક નથી. ગુરૂ પાછળ શ્રીરાયચંદ જીવણુ ગુરૂજી એ બતાવ્યા પ્રમાણે તેજ પદ્ધતિએ વ્યાખ્યાન વાંચવા લાગ્યા અને ગુરૂ કૃપાના બળે સર્વ શ્રોતાઓને રસ પડે તે ઉપદેશ હંમેશા વરસાવવા લાગ્યા. કારણ તેઓશ્રી પણ મહાજ્ઞાની હતા.
શ્રી રાયચંદજી જૈન આગમ શૈલીમાં પૂર્ણ પ્રવીણ હતા. અને ગુરૂપસાયે ગુરૂ સરખાજ થયા. એમાં કેઈને શંકા ન રહી સુવિહિત માર્ગના જાણુ શિલાદિક ગુણે વિભૂષિત તથા અનેક આત્મગુણ સુમંડિત શ્રી રાયદચંછ ગુરૂસ્મરણથી તેમજ વિરહથી વિહવળ બની ઉઠયા અને કવિને કહેવા લાગ્યા જે અમારા સદુગુરૂદેવની સ્તવના કરે. સ્તવના તે હમે પણ કરીએ પણ સ્વકીતિ કરવી એ ઘટીત નહીં માટે મારા કહેવાથી તમેજ શ્રી
For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૧
ગુરૂદેવના ગુણગાન તથા સત્ય હકીકતની સ્તવના બના
એક દીન શ્રી રાયચંદ કવિને રે, કહે અમ ગુરૂ સ્તવના કરે. અમેં જે કહીયે સ્તવ એહ અણઘટેરે, સ્વકીતિ કરવી અોગ્યતારે. તે માટે કહ્યું તુમ સ્તવનારે, તુમ બુદ્ધિ પ્રમાણે જનારે.
કવિયણે આ પ્રમાણે શ્રી રાયચંદજીના કહેવાથી આ ગ્રંથની રચના કરી અને ઘણે હર્ષ પામ્યા–
કવિયણે દેવ વિલાસ કીધો મન હર્ષિત ઉલસ્યોરે, કીધે દેવ વિલાસ શુભ દિને રે, સંવત ૧૮૨૫ અરાડ પચીશ આ સુદિરે, અષ્ટમી રવિવાર રે, સ્તકમેં દેવવિલાસ કીધેરે, કિંચિત્ ગુણ ગ્રહીને સ્તવ્યારે, બહાળે છે અધિકાર જોતાંરે, ગ્રંથ થાયે મેટે ઘણેરે. ભણસે દેવવિલાસ સાંભળેરે. તસ ઘરે કમળા વિસ્તરી રે. (૩૫)
શ્રી દેવવિલાસ પૃ. ૫૧ આ પ્રમાણે ગુરૂગાનના રસીયા શ્રીરાયચંદજીના કહેવાથી શી કવિયણે સં. ૧૮૨૫ ના આ સુદિ અષ્ટમીને રવિવારે આ સુંદર રસાળ દેવવિલાસ ગ્રંથ રચે. વિહાર
શ્રીમદ દેવચંદ્રજી મહારાજે પિતાનું સમસ્ત સાધુજીવન ભારતવર્ષના ભિન્નભિન્ન પ્રદેશમાં ધર્મોપદેશાર્થેજ ઉપકાર
For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પર
બુદ્ધિએ પર્યટન કરવામાં વિતાવ્યું હતું. તેમના આગમનથી ધમ જીજ્ઞાસુ જૈનસંઘ વર્ષોથી હન્વિત થઈ જતા. મયુર જેમ આનંદ મગ્ન બની રહેતા, અને શ્રીમદે પણ વિવિધસ્થળેાને પોતાના વિહારથી અલંકૃત કર્યા હતાં. તેઓશ્રી સમસ્ત ગુજરાત, કાઠીયાવાડ, દક્ષિણમાં સુરત સુધીનેા પ્રદેશ, મારવાડ, મેવાડ, પંજામ, મુલતાન, બીકાનેર, જેસલમીર આદિ સ્થળાએ વિચર્યાં હતા. જામથી વિચરી સિધ વગેરે સ્થળેાએ થઈ મેાટા કાટનગર પાસેના મરટશહેરમાં ચેામાસું કર્યું હતું અને ત્યાંજ ૧૭૭૬ના ફાગણ માસમાં આગમસાર ગ્રંથ બનાવ્યેા હતા. ૧૭૯૬ માં ( કાઠીયાવાડ ) નવાનગરમાં વિચારસાર અને જ્ઞાનમજરી ટીકા રચ્યાં હતાં. પ'.જીનવિજયજીને ભણાવવા પાટણ આવ્યા હતા, અને પાટણથી અમદાવાદ, ખંભાત, વડાદરા, પાદરા, ભરૂચ થઈ ચામાસુ સુરત રહ્યા હતા. તે વખતે પૂજાશા ( સાધુ અવસ્થામાં પદ્મવિજયજી) પણ સાથેજ હતા. આમ શ્રીમદ્ ગુજરાત, કાઠીયાવાડ, કચ્છ, લાટ, મારવાડ. મેવાડ, સિધ, પંજાબ, મુલતાન વિગે૨ે દેશેામાં વિચર્યાં હતા. આમ પરોપકારાર્થે પૃથ્વી તલને પાવન કરતા અંત સમય સુધી વિચર્યાં હતા.
શ્રીમઢે કરાવેલ જિનમદિરાની પ્રતિષ્ઠાનાં કાય
શ્રીમદ્દા દીક્ષાપર્યાય ૫૬ વર્ષ ના રહ્યા હતા. વિ. સં. ૧૭૪૬માં જન્મ તથા વિ. સ’.૧૮૧૨ માં નિર્વાણુ. આ પ્રમાણે શ્રીમદ્દે ૬૬ વર્ષના જીવન દરમ્યાન શ્રીમદે શ્રીસિદ્ધાચલજીપર અનેક પ્રતિષ્ઠા કરાવી છે. તેનું તેમના ગ્રંથા તથા શિલાલેખેાથી જણાય છે. તેમના ગુરૂજી સાથે શત્રુજયપર શ્રીકુંથુનાથજીની પ્રતિષ્ઠા વખતે હાજર હતા. અમદાવાદમાં સહુસણાની પ્રતિષ્ઠા તેમણે કરાવી છે. લી'મડી દેરાસરમાં મૂળનાયકની ખાજુની બે દેરીઓની પ્રતિષ્ઠા તેમણે કરાવી હતી. તેમના ઉપદેશથીજ પાટણમાં નગરશેઠ તેજશી દાસીએ સહસ્ત્રકૂટની રચના કરાવી શ્રીમદ્ભાસેજ પ્રતિષ્ઠા કરાવી છે.———
For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ૩
સહસકૂટનાં નામ અપ્રશસ્તિ, દેવચંદ્ર કીધાં પ્રશસ્તિ; પ્રતિષ્ઠા તિહાં કીધી ભલી, ઓચ્છવ કીધા નવનવ્યરે,
શ્રી. દે. વિ. પૃ. ૨૩. વળી અમદાવાદ નાગરીસરાહમાં રહ્યા હતા ત્યારે ભગવતી સૂત્ર વંચાતું હતું તે વખતે માણેકલાલજી નામે એક ઢંઢકમતને રાગી જૈન હતું તેને બુઝવી સાચી શ્રદ્ધા વાળ કર્યો તેણે નવીન ચિત્ય કરાવી પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા શ્રીમદ્ પાસે કરાવી હતી –
માણેકલાલજી જાલમી, ઢેઢકને મન વાસ; તેહને ગુરૂએ બુઝવ્યા, ટાળી મિથ્યાત્વનીકાશ. ૨ નૌતમ ચૈત્ય કરાવીને, પમિા થાપી તાસ; દેવચંદ ઉપદેશથી, ઓચ્છવ હુઆ ઉલાસ. ૩
શ્રી. દે. વિ. પૃ. ૩૦. વળી રાજનગર શાંતિનાથની પળમાં ભેંયરામાં સહસકણા આદિ સહટ જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા શ્રીમદે કરાવી છે.
શ્રી શાંતિનાથની પિળમેં, ભૂમિ ગૃહમેં બિંબ સહસફણા આદે દેઈ, સહસકેટ જિન બિંબ. ૪ તેની પ્રતિષ્ઠા તિહાં કરી, ધન ખરચાણાં પૂર; જૈનધર્મ પ્રકાશીઓ, દિનદિન ચઢતે નૂર. ૫
શ્રી. દે. વિ. પૃ. ૩૦. પાલીતાણા શ્રી સિદ્ધગિરિપર–
તીર્થમહાભ્યની પ્રરૂપણ. સુ. ગુરૂતણી સાંભળી શ્રાવક જન. સિદ્ધાચળ ઉપર નવનવા ચૈત્યની; જીર્ણોદ્ધાર કરે સુનિ.
સુ. ૫ તી. શ્રી. કે. વિ. પૃ. ૩૧.
For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
મી:–
*
www.kobatirth.org
૫૪
*
પાલીતાણે પ્રતિષ્ઠા કરી ભલી~~ ખરચ્યા દ્રષ્ય ભરપૂર. વધુસાએ ચૈત્ય શત્રુંજય ઉપરે, પ્રતિષ્ઠા દેવચંદ્રની ભૂ.િ
વળી નવાનગરનાં જે હુકાની ઉડી ગયેલી તે ફરી શ્રદ્ધા કરાવી. હૂંકા પૂજતા નહેાતા તેને શ્રીમદે તે જીતી પુજતા કર્યા હતા.
નવાનગરે ચૈત્ય જે મેટાં, ઢક જે હતાં લાખ્યાં; અર્ચી પૂજા નીવારણ કીધી, તે સઘળાં કરીને થાપ્યારે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩. ૧૦ તી.
શ્રી. દે. વિ. પૃ. ૩૨ મૂર્તિ પૂજાપરની શ્રદ્ધા કે જેએ પ્રતિમાને ફરીથી પ્રભુપ્રતિમા
સુ.
ધન. ૧૭ શ્રી. દે. વિ રૃ. ૩૭.
લીમડી ધ્રાંગધ્રા ગામએ,
અન્ય ચૂડા વળી ગામ; પ્રતિષ્ઠા થઈ ત્રણ ખિમની, દ્રવ્ય ખરચ્યા અભિરામ.
ધ્રાંગધ્ધે જિન બિંબની, થઈ પ્રતિષ્ઠા સાર; સુખાનંદજી તિહાં મળ્યા, દેવચંદ્રના પ્યાર.
વળી લીંમડી, ધ્રાંગધ્રા, ચૂડા એ ત્રણ નગરના જિનચૈત્યેામાં શ્રીમદ્દે પ્રતિષ્ઠા કરાવી છે.
For Private And Personal Use Only
૧૦ શ્રી. હૈ. વિ. ૩૯
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫
સંવત ૧૮૧૦ માં શેઠ કચરા કીકાના સંઘમાં શ્રીમદ પાલીતાણે આવ્યા હતા. ત્યારે તેમણે ત્યાં પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. -
સંવત દશ અષ્ટાદશે કચરા શાહાઈ સંધ. લ૦ શ્રી શત્રુંજય તીર્થને, સાથે પધાર્યા દેવચંદ. લ૦ ૪ ગુરૂ
પ્રતિષ્ઠા જીન બિંબની ગુરૂજીઈ કીધી તત્ર. લ૦ સાઠી સહસ્ત્ર દ્રવ્ય ખરચીયે, ગુરૂવચને તે યત્ર. લ૦ ૮ ગુ.
લીમડી વઢવાણ પ્રતિષ્ઠાઓ માટે – સંવત અઢાર અગિયારમેં પ્રતિષ્ઠા લીંમડી મધ્ય વઢવાણે શ્રાવક ટૂંઢીયા, બુઝવ્યા ખરચી રૂદ્ધિ. લ૦ ચિત્ય કરાવ્યા સુન્દર, જિન ચર્ચાના ઠાઠ; પ્રભાવિક પુરૂષ દેવચંદ્રજી, ધન્ય એહની માત. લ૦ ૧૦ ગુ.
આમ આ સિવાય બીજી ન જણાયેલી પણ અનેક પ્રતિષ્ઠા શ્રીમદે કરાવી સંભવે છે. આ પ્રભાવિક પુરૂષના હાથે અનેક પ્રતિષ્ઠાઓ ઉપરાંત નવિન ચૈત્યબંધાવવાના ઉપદેશ આપવાનું જીર્ણોદ્ધારને ઉપદેશ દેવાનું આદિ મહાન શાસનપ્રભાવક સત્કાર્યો થયાં છે, મહાન પ્રભાવિકપુરૂષેની વાણું પણ એવી અસરકારક હોય છે કે કેઈ એ વાણીને અમાન્ય કરી જ ન શકે
ગ્રંથ.
શ્રીમનું સાહિત્ય. શ્રીમદુના દ૬ વર્ષના જીવનમાં ગૃહસ્થાવાસના ૧૦ વર્ષ તથા બીજાં બાદ કરતાં બાકીના સમયમાં તેમણે શ્રી જૈન સાહિત્યની સેવા અડગ અને અખંડપણે બજાવી છે. તેમની લેખિનીએ અખલિતપણે જૈનધર્મના મહાન અધ્યાત્મજ્ઞાનનાં અમૂલ્ય તના પ્રતિપાદનપૂર્વક વ્યવહાર તથા નિશ્ચય શૈલી વડે ભવિછના હિતાર્થે રાત્રીદિવસ પરિશ્રમ સેવી અનેક વિશ્વપકારક મહાગ્રંથ રચ્યા છે, જે હાલ પણ વિદ્યમાન છે. જે
For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અભ્યાસપૂર્વક વંચાય તે તમામ દર્શનના જીજ્ઞાસુઓને તેમાંથી પિતાને યોગ્ય એ ઉત્તમ બેધ મલી આવે છે. આ ગ્રંથનું પઠન પાઠન વર્તમાન કાલે પણ ભવ્યાત્માઓને આત્મ સાક્ષાત્કાર કરાવનાર તથા અતિ ઉપયેગી નિવડ્યા સિવાય રહેતું નથી. શ્રીમના અનેક ગ્રંથે પૈકી છેડા હાથ લાગ્યા છે તે પરથી તેમનું બધુ ઉપલબ્ધ સાહિત્ય મળી આવે તે કેટલું બધું અજવાળું પડી શકે? આ સાહિત્ય પરથી શ્રીમદુના ક્ષપશમ તથા જ્ઞાનની પ્રખરતા તથા શક્તિને સહેજે ખ્યાલ આવશે.
શ્રીમદના રચેલા ગ્રંથે. શ્રીમનાં વિશ્લેષકારક તત્ત્વજ્ઞાન વિભૂષિત અમૂલા મળી આવેલા ગ્રંથની સંખ્યા સત્તાવનની છે, જે અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મંડળે છપાવ્યાં છે. આ ગ્રંથે પૈકી એક એક ગ્રંથ લેતા જઈએ ને અવકીએ તે આત્માને અતિશય આહાદ ઉપજે છે, પૂર્વે બાંધેલાં કમ ખેરવવા તથા નવીન કર્મ ના બંધાય એવી પરિણતિ સાથે જીવન જીવવામાં મદદરૂપ થઈ શકે તે મિત્ર તે સાચાં ધાર્મિક પુસ્તક છે. શ્રીમની અપૂર્વ રસજ્ઞતાથી છલકાતી અનેક કૃતિઓ વિશ્વમાં અદ્યાપિ અપ્રકટે પણ વિદ્યમાન હશે. મળી આવેલી કૃતિઓની યાદી નીચે આપી છે. ( અને જે કોઈ સાધુ સાધ્વી યા જૈન ભાઈ યા બહેન ને અન્ય કૃતિ મળી આવે અગર ભાળ મળે તે વિનાવિલંબે આ લેખકને ખબર આપવા મહેરબાની કરવી. )
ઉપાધ્યાય શ્રીમદ દેવચંદ્રજી મહારાજે આગમમાંથી સારમાંસાર તત્તવ દ્રવ્યાનુયેગ તેને સાર ભાગ ખેંચી ગ્રંથની રચના કરી છે તેમના ગ્રંથરૂપી સરવરે ખરેખર તત્વજ્ઞાનરૂપી જળથી છલકાઈ જાય છે.
તેમના ગ્રંથે પૈકી આગમસાર, નયચક્ર, અને વિચારસાર એ ત્રણે ગ્રંથે તે ખાસ તત્વજ્ઞાનથી જ ભરેલા છે. આ ત્રણ:
For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૭
ગ્રંથૈાને ખાસ ગુરૂગમપૂર્વક અભ્યાસ કરવાથી સÖઆગમેામાં પ્રવેશ થઈ શકે છે. તથા સવ આગમાને પાર પામી શકાય છે, અનંત જ્ઞાનસાગરના પાર નથી, પણ તેમાં પ્રવેશ થવા કઠીન છે તે આ ગ્રંથોના સેવનથી તે સરળ થઈ શકે છે, પ્રશ્નનેાત્તર નામના શ્રીમદ્ન ગ્રંથ ખરેખર અનુભવજ્ઞાનથી ભરપૂર છે--મન નીય છે અને જેથી શાસ્ત્રા વાંચ્યા વિચાર્યા બાદજ પ્રશ્નાત્તર ગ્રંથમાં કરેલા પ્રશ્નાના ઉત્તરાર્થના અનુભવ થઇ શકે તેમ છે. અધ્યાત્મજ્ઞાનમાં ઉંડા ઉતરવા માટે જ્ઞાનસારપરની શ્રીજ્ઞાનમજરીટીકા અપૂર્વ છે. આત્મજ્ઞાન સખશ્રી જૈનામાં શ્રી લોકિક ભગવદ્ગીતાથી પણ કાઈ મહાન્ સત્યથી ભરેલા ગ્રંથ હોય તે આ લોકેાત્તર જ્ઞાનસારગ્રંથ છે. તેના પર ટીકા રચીને પોતાના આત્મજ્ઞાન સંબંધી વિચારા શ્રીમદ્ જીવતા મૂકી ગયા છે. અર્વોચીન કાળમાં જ્ઞાનસારની ઉપયેાગિતા-મહત્તા સત્ર પ્રસરી છે અને તે સ ફીરકાઓમાં અતિઆદરથી વંચાય છે-ભણાય છે. અધ્યાત્મજ્ઞાનીઓનું-જ્ઞાનસાર ગ્રંથ ખરેખર આનન્દમય હૃદય છે. તેના પર ટીકા રચીને શ્રીમદ્રે ઉત્કૃષ્ટ વિવેચન કર્યું છે. એકદર રીતે કહીએ તે તેમના ગ્રંથોમાં જ્ઞાનયેાગ, કચેાગ, ક્રિયાયેાગ, ભક્તિયોગ, ધ્યાનયેાગ, તપયાગ, ઉપાસનાયાગ વિગેરે સવ યાગાનું સ્વરૂપ સાક્ષાત્કાર થાય છે. તેમના ગ્રંથ એક દર રીતિએ આગમે પ્રકરણા અને પૂર્વાચાર્યોના ગ્રંથાને અનુસરીને રચાયલા છે. શ્રી જિને શ્વર પ્રતિમાને પુષ્પ ચઢાવવાના પાઠા આગમાના આધારે દર્શાવ્યા છે. તેમાં ખ્ખી એ છે કે, તેમણે મગજની સમતલતા ગુમાવી નથી. તેમના શબ્દોમાં સ્નેહતા, મધુરતા, દાય અને આકષ ક શક્તિ રહેલાં છે. તેમના ચારિત્રની ચારૂતા તેમના ગ્રંથાજ પ્રકટ કરી આપે છે. પેાતાના ગ્રંથામાં અભિમાન જણાય તેવા એક પણ શબ્દ જણાતા નથી, લેાકેાને જૈનધર્મનાં તત્ત્વના સરલ રીતે કેમ બેધ થાય એજ દૃષ્ટિ ધ્યાનમાં રાખીને શ્રીમતે ગ્રંથા લખ્યા છે તેથી તેમાં તેમણે શબ્દલાલિત્ય, પાંડિત્ય કે પ્રાઢતા તરફ્ લક્ષજ
-
For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધું નથી. જૈનધર્મનું તત્ત્વજ્ઞાન શું છે, એ જોવું હોય છે તેની ઝાંખી કરવી હોય તે તેમના ગ્રંથોને ગુરૂગમપૂર્વક અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે. તેમના બનાવેલા વિચારસાર ગ્રંથમાં આગમમાં આવેલી સર્વ બાબતને અનુક્રમે ગઠવી વર્ણવી છે. તેથી તે કર્મ ગ્રંથ વિગેરેમાં આવેલા વિષયે ઉપરાંત ઘણા વિષથી ભરપૂર છે. કઈ પાકેલી કેરીને રસ કાઢી લે તેવી રીતે તેમણે જૈન શામાંથી રસ કાઢીને આગમસાર, નયચક, વિચાર સાર વિગેરે ગ્રંથ રચ્યા છે. જૈનધર્મતત્ત્વજ્ઞાનથી ભરેલા તેમના ગ્રંથોની જેટલી પ્રશંસા કરીએ તેટલી ઓછી છે. શ્રીમદુના વિપકારક ગ્રંથ માટે યોગનિકાધ્યાત્મજ્ઞાન દિવાકર આચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી સૂરીશ્વરજીએ શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી મહારાજની સ્તુતિ રૂપે રચેલી લખાણ પ્રશસ્તિમાંથી બે ત્રણ કે અત્રે ટાંકીયે છીએ.
आत्मोद्वारामतं यस्य, स्तवनेषु प्रहश्यते: સિનિયતાતણાનાં, ઘર્વશાંતિ રાવણ માત્માગાનારુવારી, શાણારવિદાસાન पत्कृतशाखपायोधौ, स्नानं कुर्वन्ति सज्जनाः ॥६॥ રેવરાવ્યાન, તુરું પરિણાવતા अमृतसागरा यत्र, विद्यन्ते सुखकारकाः ॥ २३ ॥
જ્ઞાનસારની મહત્તામાં વૃદ્ધિને પ્રકાશ પાડે છે. શ્રીમદ્ ઉપાધ્યાયશિરોમણિયશવિજયઉપાધ્યાયના છેલ્લામાં છેલ્લે અધ્યાત્મજ્ઞાનરસને કરે જેમાં વહે છે તે ગ્રંથ ખરેખર જ્ઞાનસાર છે અને ઉપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીની છેલ્લી અંદગીને અધ્યાત્મજ્ઞાનરસને જીવતે કરે જેમાં વહ્યા છે તે પ્રકા ખરેખર જ્ઞાનસારપરની જ્ઞાનમંજરીટીકા છે પછી તેમાં અધ્યાત્મજ્ઞાનરસની મીઠાશ સંબંધી પુછવું જ શું ? સર્વ પંથના જૈને એકી અવાજે જ્ઞાનસાર અને જ્ઞાનમંજરીના પરિમા - સ્વાદ માટે માથું ધુણાવી પ્રસંશા કરી ઉઠે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમની વીશીમાં જ્ઞાન અને ભક્તિને રસ છલકાઈ જાય છે. દરેક ગચ્છવાળા આ સ્તવન ગાવામાં ગોરવ સમજે છે. એ શ્રીમની વિશાળ દષ્ટિનું જ કારણ છે. તેમના સર્વશ્રેને અભ્યાસ કરનાર કોઈપણ મનુષ્ય, પકે જૈન બની શકે છે અને તે ગાડરીઆ પ્રવાહમાંથી મુક્ત બની રાનપ્રવાહ તરફ વળે છે. તેમના ગ્રંથોમાં પડદ્રવ્ય, નવતત્ત્વ, કર્મની વ્યાખ્યા, સપ્તનય, સપ્તભંગી અને પક્ષ પ્રમાણે આગમવ્યાખ્યા આત્મતરવસ્વરૂપ વિગેરે બાબતો ભરપૂર છે.
શ્રીમનાં પ્રભુસ્તવને. શ્રીમના પ્રભુના સ્તવમાં આત્મદશાના ઉદગારે છે તેમાંથી સોપથી કેટલાક નીચે પ્રમાણે જણાવવામાં આવે છે – આપત સુખ મ ટ રે, ભાસ્ય અવ્યાબાધ; સમ અભિલાષીપણેરે, કર્તા સાધન સાધ્ય. ગ્રાહકના સ્વામિત્વતા રે, વ્યાપક ભક્તાભાવ, કારણુતા કારજ દશા રે, સકલ ગ્રહું નિજ ભા. અ
પ્રભુ દરિસણ મહામંહતને પ્રવેશશે, પરમાનન્દ સુભિક્ષ થયે મુજ દેશમેં. ' આ૦ ૧. તિન ભુવન નાયક શુદ્ધાતમ તસ્વામૃત રસ વડું, સકલ ભવિક? લીલાણી મારૂ મન પણ તૂટું આ૦ ૨ મનમેહન જિનવરજી મુજને, અનુભવ પ્યાલો દીધો, પણુંનદ અક્ષય અવિચલ રસ, ભક્તિ પવિત્ર થઈ પીધો. ૩ જ્ઞાનસુધાલાલીની લહેર, અનાદિવિભાવ વિસારે, સમ્યગજ્ઞાન સહજ અનુભવરસ, શુચિ નિજોધ સમારે. ૪
જિન ગુણ રાગપરાગથીરે, વાસિત મુજ પરિણામ તજ દુષ્ટ વિભાવતાર, સરશે આતમ કામરે,
For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
જિન ભક્તિરત ચિત્તનેર, વેધશ્વરસ ગુણ પ્રેમરે, સેવક જિનપદ પામશેરે, રસવેધિત અય જેમ. નાથ ભક્તિરસ ભાવથીરે, તૃણુ જાણુ પર દેવરે; ચિન્તામણિ સુરતરૂ થકી રે, અધિકી અરિહંત સેવરે. પરમાતમ ગુણ સ્મૃતિ થકીરે, ક્સ્ચે! આતમરામ; નિયમા કચનતા લહેરે, લેાહ જયું પારસ પામરે,
-
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સહેજે પ્રગટયા નિજ પરભાવ વિવેકજો, અન્તર આતમ ઠર્યા સાધન સાધવેરે લાલ; સાધ્યાલી થઈ નાયકતા છેકો,
નિજ પરિણતિ થિર નિજ ધ રસે ઢવેરે લાલ. ત્યાગીને સિવ પરિણતિ રસ રીજો; જાગી છે નિજ આતમ અનુભવ શ્વેતારે લાલ, સહજે ટી આસ્રવ ભાવની ચાલજો, જાલમ એ પ્રગટી સવર શિષ્ટતારે લાલ. અધના હેતુ જે છે પાપસ્થાન જે, તે તુજ ભકતા પામ્યા પુષ્ટ પ્રશસ્તારે લાલ, ધ્યેય ગુણે વળગ્યેા પૂરણ ઉપચેગ જો. તેહથી પામે ધ્યાતા ધ્યેય સમસ્તતારે લાલ. જે અતિ દુસ્તર જલાધસમા સંસાર તે, તે ગેપદ સમ કીધા પ્રભુ અવલંબનેરે લેાલ. જાણ્યા પૂર્ણાનન્દ તે આતમપાસ જો, અવલખ્યો. નિવિકલ્પ પરમાતમ તત્ત્વનેરે લાલ,
ભાસ્યા આત્મસ્વરૂપ અનાદિને વિસર્યાં હેા લાલ, સકલવિભાવ ઉપાધિથકી મન આસર્ચી હૈા લાલ. સત્તા સાધન મા ભણી એ સચર્ચા હેા લાલ. જ્ઞાનાદિક નિજભાવ હતા જે પરવશા હેા લાલ
For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર
તે નિજ સન્મુખભાવ ગ્રહી વહી તુજ દશા હૈા લાલ ક્ષાચેામિક ગુણસ થયા તુજ ગુણરસી હૈા લાલ સત્તા સાધનશિકત વ્યક્તતા ઉલ્લુસી હેા લાલ. હવે સ’પૂરણ સિદ્ધતણી શી વાર છે હે લાલ. દેવચન્દ્ર જિનરાજ જગત આધાર છે હા લાલ.
શ્રીમની સ‘સ્કૃત હિન્દી પ્રાકૃત તથા ગુર્જર ભાષાની વિદ્વત્તા,
શ્રીમદ્દે સસ્કૃત, પ્રાકૃત, ગુજર, હિન્દી, ભાષાના રચેલા ગ્રંથા પરથી તેમની ભાષા સંબંધી વિદ્વતાના ખ્યાલ સ્હેજે આવે તેમ છે. બાલ જીવાને સમજાવવા માટે સંસ્કૃત ભાષામાં તેમણે મહુ સરલ શબ્દોમાં રચના કરી છે. જેમ અને તેમ ભાષાની કિલષ્ટતા દુરઅવગાહતા તથા શ્રમસાધ્ય ( Laboured style) શૈલી વિગેરે પેાતાના પુસ્તકામાં આવવા દીધાં નથી. દ્રવ્યાનુયાગના વિષયમાં સામાન્યસંસ્કૃત જાણનારા પણ રસ લઈ શકે તેવા પ્રયત્ન તેમાં સ્પષ્ટ જણાય છે. જ્ઞાનમાંજરી તથા વિચારસારાદિ ટીકા વડે સંસ્કૃત ભાષામાં જૈનસાહિત્યની સેવા તેમણે ઉત્તમ રીતે બજાવી છે. જ્ઞાનમ...જરીટીકા એ એક અસાધારણગ્રંથ પરની ટીકા છે કે જે સા કેાઈ ફીરકામાં અતિ આદર પામી રહેલ છે તેના પરની ટીકા એ સામાન્ય ન કહેવાય અને એ તેમના પાંડિત્યના પરિચય પૂર્ણતયા કરાવી શકે છે. આધુનિક કેટલાક સંસ્કૃતભાષાજ્ઞવિદ્વાનેાના મત એવો છે કે શ્રીમદ્ સંસ્કૃત ભાષાના પ્રાઢ વિદ્વાન્ નહતા, પણ અમે એમાં એવું સુધારીશું કે શ્રીમદ્રે દ્રવ્યાનુયાગાદિ ગહનવિષયાને સાદી સંસ્કૃત ભાષામાં ખાળજીવાને સમજાવવા પર ખાસ લક્ષ દીધું છે તેથીજ તેએએ પાઢ સ`સ્કૃત ભાષા વાપરી નથી. તેમજ તેમનું ભાષાદ્વારા વિદ્વત્તા દેખાડવા તરફ બિલકુલ લક્ષ નહેતુ તેજ એમાં કારણ છે. આત્મજ્ઞાની મહાત્માએ ભાષાને શણગાર સજાવવા તરફ બીલકુલ લક્ષ દેતા નથી. તેઓ તા ભાષાઢારા હૃદયના આત્મિક ભાવ જણાવે છે. કવિમાં અને જ્ઞાનીભકતમાં ભાષા
For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરત્વે તફાવત રાજ કરે છે. કવિ ભાષાને શણગાર સજાવવાની ઉપાસના કરે છે અને જ્ઞાની ભાવરસના ભાગી હૈાવાથી તે પેાતાનું વક્તવ્ય સાદી ભાષામાંજ જણાવે છે.
શ્રીમના પ્રાકૃતભાષાના ગ્રંથપૈકી વિચારસારાદિ ગ્રંથાછે. હિન્દી ભાષામાં સવૈયા, દુહા, ચાપાઈ, આદિ રચ્યા છે. ત્રજ ભાષાની આનીમાં તે શ્રીમદ્રે કમાલજ કરી છે.
દ્રવ્યપ્રકાશમાં જે માની શ્રીમદ્દે પીરસી છે તેમાં ઉંચા આત્મજ્ઞાનની વ્યવહાર નિશ્ચયની વૈરાગ્ય ત્યાગની આદિ અનેક વિષયની રચના-વ્રજભાષામાં સુંદર પરંલાલિત્યવર્ડ કરી છે. જીજ્ઞાસુ વાચકને મનામુગ્ધ એવી વ્રજભાષાની આની ભારે મીડી ને મેહક છતાં પૂર્ણ બાધપ્રદ અને આત્માપાકારક છે.
શ્રીમદ્દના' ગુર્જરભાષાના ગ્રંથો પણ ઉચા દરજ્જો ભોગવ છે. મારવાડ, મેવાડ સિધ, કચ્છ આદિ સ્થળાએ ફરવા છતાંપણ ગુર્જર ભાષાપર તેમના કાણુ અદ્વિતીય હતા ને રહ્યા અને ગમે તે દેશમાં પણ શ્રીમની ગુર્જર ભાષાની ઉપાસના અખંડિતજ હતી. ગુર્જરસાહિત્યના અળમાં તેમની પુષ્ટિના કાળા સાથે મળ્યા હતા. દ્રવ્યાનુયાગ જેવા આત ગવિષયાને ચાવીશી વિગેરે પદ્યગ્રંથોમાં ઘણીજ સાદી ને સુન્દર રીત્યા ગુંથ્યા છે. એકંદર શ્રીમદ્દે ગુર્જરભાષામાં ગદ્યપદ્ય જૈન તત્ત્વજ્ઞાનના ગહનગ્રંથા લખીને ભાષાજ્ઞાનની વિદ્વતાની મહત્તા જનસમાજને બતાવી આપી ગુજરસાહિત્યને પામ્યું છે.
સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, વ્રજ, હિન્દી, ગુર્જર ભાષામાં અતિ ઉત્તમ સુન્દર ગ્રંથ રચીને શ્રીમદ્રે વિશ્વમાં ભાષાસાહિત્યની વૃદ્ધિમાં સારા ફાળે આપવા ઉપરાંત જૈન તત્ત્વજ્ઞાનના ઉંચામાં ઉંચા તત્ત્વાના પ્રકાશ અને ઉદ્બોધન કરી પોતાની પરોપકાર દૃષ્ટિ તથા જ્ઞાનના લાભ વિશ્વને આપ્યા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાષા રચનાલી ઘણુકની સરળ તે કેટલાકની ગંભીર તે ઘણાકની laboured style (શ્રમ સાધ્ય રેલી) વાળી હોય છે. પણ સર્વદા સર્વત્ર સરખા વેગથી જતી અર્થગાંભીય રસ સરલતા વાળી ધર્મના તત્ત્વ સમજાવે છતાં મેહક મીઠાશમાં ઉણપ ન આવે એવી રીતની ભાષાની રચના કરી તેને મહાન તરજ્ઞાનના (ગ્રા) ના પ્રચાર કરવા બહાર એકલી દે એવી રીતે વાપરે એવા નરવરની ભાષાની ભવ્યતા રસિકતા તથા અર્થ પૂર્ણતા પ્રસંશનીચજ ગણાય.
ત્રિશકિત. કવિએ બનાવાય નહિ, એતે જન્મેજ.
શ્રીમદના પદ્યગ્રંથમાં તેમની અપૂર્વ ભાવના વહે છે. ત્યાગ તપ તથા સંયમની ત્રિપૂટથી આત્મારાધનની સિદ્ધિનાં દર્શન કરાવતી વ્યકિતની ભવ્યતાને ભભક ભર્યા દર્શન કરાવતી લેખિની ઝળકી ઉઠે છે. કવિત્વ શકિતને ભકિતમાં વ્યય કરનાર ભકત કવિઓમાં શ્રેષ્ઠ એવા આપણુ શ્રીમદ દેવચંદ્રજી કાવત્વ શકિતને ભકિતરૂપમાં પરિણમાવે છે. તેઓ અનેક રૂપકેથી પ્રભુનું વર્ણન કરે છે. ઉપમાલંકારને પ્રભુભકિતના રૂપમાં બેઠવી આધ્યાત્મિકદષ્ટિએ મેઘને પ્રભુની રૂપકભકિતમાં ઝડીએ ઝડીએ વરસાવ્યું છે. અલંકારના સાગર ઉછાળ્યા છે. દેવચંદ્રજી !! જ્ઞાનની ગંભીરભૂતિ !! તમેને તે રસઅલંકાર પણ ભકિતમાંજ ભણવા ગમ્યા ?
જૈન જગસન્મુખ ભકિતસ્તવન રૂપે જે મિષ્ટ પ્રસાદી શ્રીમદે રજુ કરી છે તેથી ભાકતસ્તવનકતા રસિક ધર્મ જીજ્ઞાસુઓના આત્મામાં શીતળતાના સંચાર તે પ્રસાદી અવશ્ય કરાવી શકે છે. આત્મામાં નિર્મળતા, બળ, શાંતિ, આલ્હાદ અપૂર્વ આનંદ તથા આત્મજ્ઞાનના કલેલ ઉછાળતી તરંગવતી જેવી શુદ્ધ વિશુદ્ધ પરિણતિની કલેલીની ( નદી) ના સુમધુર
For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કલરવથી તથા આત્મધ્યાન કમર ઉપાસનાગના પૂર્ણ પરિમલથી આત્મજ્ઞાની વાચકના મસ્તક ઉન્નત તથા કંપાયમાન થયા સિવાય ન જ રહે. આવાં અનેક કાવ્યો તથા સ્તવનો તથા પદ્યલખાણરૂપે શ્રીમદ્ એક ઉચ્ચકેટિના ગુર્જર કવિ તરીકે સાહિત્ય સ્રષ્ટમાં ઉભા રહે છે. તેમાં પણ અધ્યાત્મ જ્ઞાન જે મહા વિકટ અને ગહન વિષય છતાં તેમાં રસની રેલે રેલાય ને જ્ઞાન પિપાસુઓ ઘનઘટા જોઈ નાચતા મયૂરની માફક આ રસાસ્વાદથી નાચી ટહેકી ઊઠે, એ આશ્ચર્ય જનક છે. કવિ એટલે નૈસર્ગિકતાની પ્રતિમા. બાહ્મવિશ્વદુ:ખભાનને ભૂલી ભૂલાવે તે. આનંદમાં ડૂબી ડૂબાવે છે. સંસારમાં રહેવા છતાં જેના અંતરૂમાંથી સંસાર જતું રહે છે. પિતાના મૂક વિચારોને પદ્યબદ્ધ શૈલીમાં જીવંત ચીતરી બતાવે તે. - શ્રીમદ્ તે આથી યે ઘણીજ ઉંચી કોટિના કવિ હતા. તેમણે તે પિતાનાં કાવ્ય, સ્તવને, પદ્યગ્રંથમાં હાર્દિક વિષયને ઉત્તમ રીત્યા ઘટાવીને આત્મજ્ઞાનના પ્રકાશને ઘણીજ ઉત્તમ રીતે વિસ્તાર્યો છે. એ માટે તેમની ભૂરિ ભૂરિ પ્રશંસા કરતાં આલ્હાદ ઉપજે છે. વળી શ્રીમના આત્મામાં ગુણેને સુભિક્ષ કાળ થયે હતા તે તેમના સ્તવનના સહગારથી સમજાય છે. તેઓ દ્રવ્યાનુગના સર્વવિષયેમાં કુશળ હતા. આત્મા અને પરમાત્માના ગુણોમાં આધ્યાત્મિક રૂપકોથી અંતમાં પરિણામ પામતા હતા અને તેથી આંતર શુદ્ધજીવન અપ્રમત્ત મસ્ત દશારૂપ હતું તે તેમના ભાવથી સ્પષ્ટ જણાય છે. પારમાત્મિક આત્મજ્ઞાનના ગહનભાવેને જીવંત કવિતામાં ઉતારી કર્તવ્ય બંસીમાં તેના સૂર ફેંકનાર એવા સુકવિને હમારાં વંદન હે.
શ્રીમદે કવિત્વ શક્તિને ભકિતમાં વ્યય કર્યો છે. ભક્ત શ્રીમદ્ભી કવિત્વ શક્તિ. રૂપમાં પરિણમાવે છે. તેઓ અનેક
- લોકે કવિત્વ શક્તિ ભક્તિના રૂપકેથી પ્રભુનું વર્ણન કરે છે, શ્રીમદ્દ ઉપમાલંકાને પ્રભુભકિતના
For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રૂપમાં પરિણમાવ્યા છે. તેમણે આધ્યાત્મિક દષ્ટિએ એને પ્રભુની ભક્તિમાં રૂપકથી પરિણમાગે છે તે જોઈએ. –
શ્રી નમિનવર સેવ, ઘનાઘન ઉનપેરે, એ છે દીઠે મિથ્યા રે, ભવિક ચિત્તથી ગપેરે. તે ભ છે શુચિ આચરણુ રીતિ તે, અ વધે વડાંરે છે અને આતમ પરિણતિ શુદ્ધ, તે વીજ ઝબુકડાંરે
ત્ર છે તે વીર અકડાંરે છે વી છે ? વાજે વાયુ સુવાયુ, તે પાવન ભાવનારે છે યા છે ઈન્દ્ર ધનુષ ત્રિકગ, તે ભકિત એકમનારે છે જ નિર્મળ પ્રભુસ્તવ શેષ, ધ્વનિ ઘનગર્જનારે ધ્વ તૃષ્ણ ગ્રીષમકાળ, તે તાપની તજનારે
તા છે ૨ શુભ લેશ્યાની આલિ, તે અગ પંકિત બની. પ બ છે : શ્રેણિ સરેવર હંસ, વસે શુચિગુણ મુનિ
વ ચઉગતિ મારગ બંધ, ભવિક નિજ ઘર રહ્યા છે. ભ છે ચેતન સમતા સંગ, રંગમેં ઉમટ્યા રે.
૨ ૩ સમ્યગદ્રષ્ટિ મેર, તિહાં હરખે ઘણું રે. હું. નિ છે દેખી અદ્દભુત રૂપ, પરમ જિનવરતણું રે. ૫ છે પ્રભુ ગુણને ઉપદેશ, તે જલધારા વહી રે. .છે જ છે ધર્મરૂચિ ચિત્ત ભૂમિ, માંહે નિશ્ચળ રહી છે. જે માં છે ૪ ચાતક શ્રમણ સમુહ, કરે તવ પારણે રે. છે ક છે અનુભવ રસ આસ્વાદ, સકળ દુખ વારણે રે. | સ | અશુભાચાર નિવારણ, તૃણું અંકુરતારે. એ તૂ I વિરતિતણા પરિણામ, તે બીજની પૂરતા રે. બી . ૫ પંચ મહાવ્રત, ધાન્ય તણાં કર્ષણ વધ્યાં રે. છે તે છે સાધ્ય ભાવ નીજ સ્થાપી, સાધનતાએ સંધ્યાં છે. જે સાંજે ક્ષાયિક દર્શને જ્ઞાન, ચરણ ગુણ ઉપન્યા રે ચ આદિક બહુ ગુણ શક્ય, આતમ ઘર નિપજ્યા છે. જે આ છે ૬ પ્રભુદર્શન મહામેહ,–તણે પ્રવેશ મેરે. " ત છે પરમાનંદ સુભક્ષ, થયે મુજ દેશમેરે. | થ |
For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વરાજ જિનચંદ્ર-ત અનુભવ કરે છે. છે સાદિ અનંતે કાળ, આતમ સુખ અનુસરે છે. છે છે ૭
શ્રીમદની ઉપમા આપવાની આધ્યાત્મિક કાવ્યશક્તિ બહુ ઉત્તમ છે. બાહ્ય ભાવેને આધ્યાત્મિક રૂપમાં ગોઠવીને જન સમાજેને તે તરફ વાળવા તેમણે કાવ્યશકિતને ધર્મમાર્ગમાં દુપયોગ કર્યો છે. શ્રીમદે આલંકારિક કાવ્યશાકતને આધ્યાત્મિક ભાવ પ્રકટ કરી દર્શાવ્યું છે. આવાં અનેક સ્તવને તથા કાળે રૂપે શ્રીમદ્દ એક ઉચ્ચ કેટિના ગુર્જર કવિ તરીકે સાહિત્ય સૃષ્ટિમાં ઉભા રહે છે, તે પણ અધ્યાત્મજ્ઞાન જેવા મહા વિકટને ગહન વિષયમાં, છતાં રસની રેલો રેલાય ને જ્ઞાનપિપાસુઓ ઘનઘટા જોઈ નાચતા મયુરની માફક તે આસ્વાદી નાચી-ટહુકી ઉઠે એ આશ્ચર્યજનક છે. શ્રીમદ્ ત્યારે પ્રભુ ભકિતમાં લીન થઈ–મસ્ત બની જાય
.... છે ત્યારે બાહાભાવને ભૂલી જાય શ્રીમની વર્ણનશકિત
" છે અને પિતે દેહાતીત બની આત્મ રમણતામાં રસબસ બની રહે છે. છતાં પ્રભુપ્રેમ ખુમારીના રસીયા એઓશ્રી જ્યારે આત્મપ્રદેશના રસાળ ક્ષેત્રના રૂપકના કયારે કયારે જમણ કરી જ્ઞાનપુપે વીણતા, અલખ મસ્તીમાં મહાલે છે ત્યારે તેમનાં વચનામાં વર્ણનશકિતને અદ્ભુત પ્રાદુર્ભાવ ઉદભવે છે. એવાં અનેક ઉદાહરણે પિકી એક જોઈએ. આમાં શ્રીમદ્ નિજાનંદ મસ્તીને ફાગ ખેલે છે-ખેલાવે છે.
રાગ ફાગ– આત્મપ્રદેશ રંગ થલ અનેપમ, સમ્યગ દર્શન રંગરે ! નિજ સુખકે સધઈયા તું, તે નિજગુણ ખેલ વસંત રે. નીજ. પરપરિણતિ ચિંતા તછ નિજ મેં, જ્ઞાન સખાકે સંગરે. ને. ૧ વાસ બરાસ સુરૂચિ કેશર ઘન, છાંટે પરમ પ્રદ છે. ની. આતમરણ ગુલાલકી લાલી, સાધક શક્તિ વિનોદ ૨. ની. ૨
For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધ્યાન સુધારસ પાન મગનતા, ભોજન સહજ ભાગ , ની. રિઝ એકવતા તાનમેં વાજે, વાજિત્ર સનમુખ યોગ છે. ની. ૩ શુકલધ્યાન હેરીકી જવાલા. જાલે કર્મ કઠોર રે. ની. શિષ પ્રકૃતિ દલ શિરણુ નિરા, ભરમ ખેલ અતિ જેર. ની. ૪ સકલ અગ અલેશ અસંગત, નાહિં હવે સિદ્ધ છે. ની. દેવચંદ્ર આણામેં ખેલે, ઉત્તમ ચુંહિ પ્રસિદ્ધ છે. ની. ૫ હવે બીજુ ઉદાહરણ–અષ્ટ પ્રકારી પૂજામાં નૈવેદ્યપૂજા-હા. સરસ શુચિ પકવાન ભર, શાલ દાલ ધૃતપૂર; ધરે નૈવેદ્ય જિન આગ, ક્ષુધા દેષ તસુ દૂર. દાલ-લપનશ્રી વવર, મૃદુતર મોતીચુર; સિંહ કેસરીયા સેવૈયા, દલિયા મેદકપૂર. સાકર દાખ સિંગડા, ભકતવ્યંજન ધૃતસધ; ધરે નૈવેદ્ય જિન આગળ, જીમ મિલે સુખ અનવદ્ય. ૩ ચાલે-વતાં ભેજ્ય પરભાવ ત્યાગે, ભવિજન નિજ ગુણ ભેજ્ય માગે; અલ્લા ભણ અહાત સરૂપ ભેજ્ય -આપશે તાતજી જગત પૂજ્ય.
શ્રીમની પ્રેમલક્ષણા ભકિત ઉંચ કેટિની હતી, એ સાથે પ્રેમલક્ષણા ભકિતમાં.
. . સાથે જ તેમને ભાષાપ્રભાવ કેટલે
ઉચ્ચ કોટિને હતો તેની પ્રતીતિ માટે
રાગ પરમાતી. હું તે પ્રભુતારી હું તમ મુખની, હું તે જિન બલિહારી તુમ મુખની ; સમતા અમૃતમય સુપ્રસનની, ત્રેય નહિં રાગ રૂખની.. જમર અધર શિવ ધનુહર કમાલ, કીર હીર પુનમ શશિની, શોભા તુચ્છ પ્રભુ દેમત યાકી, કાયર હાથે જીમ આસની.
For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનમોહન તુમ સનમુખ નિરખત, આંખ ન તૃપતિ અમચિ; મહ તિમિર રવિ હરષચંદ્ર છબી, મુરત એ ઉપશમચિ. મીન ચકર મેર મતંગજ, જલશશિ ઘનની ચનની; તિમ મે પ્રતિ સાહિબ સુરતથી, ઓર ન ચાહુ મનથી. હું જ્ઞાનાનંદના જાયાનંદન, આશ દાસની યતનોથી; દેવચંદ્રસેવનમેં અહનિશ રમજો પરિણતિ ચિત્તની. હું
શ્રીમદ્ પરમાત્માના જ્ઞાની ભકત હતા, તેમણે હૃદયના પૂર્ણ શ્રીમદુની ભકિતદશા.
ભાવથી વાસ્તવિક પરમાત્માના ગુણોનું
વર્ણન કર્યું છે તેમની ભકિતમાં લઘુતા અને પરમાત્માની પ્રભુતાનું દ્રશ્ય છે. પ્રભુને મળવા માટે
તે અનેક આશામય સુરમ્ય ભાવનાઓને હદય આગળ ખ કરે છે. શ્રીમદ્ભાં ભકિતરસના પદે જોઈએ.
હેવત જે તેનું પાંખ, આવત નાથ હજુર લાલ, જે હેતી ચિત્ત આંખડી, દેખત નિત્ય પ્રભુ નૂર લાલરે દે
મીઠે હે પ્રભુ મીઠી સુરત તુજ. દીઠી હે પ્રભુ દીઠી રૂચિ બહુ માનથી જ ! તુજ ગુણ હે પ્રભુ તુજ ગુણ ભાસનયુકત, સેવે હે પ્રભુ સેવે તસુ ભવભય નથી જી.
ભલુ થયુ હે પ્રભુગુણ ગાયા રસનને ફળ લીધે રે દેવચંદ્ર કહે મ્હારા મનને, સકલ મરથ સિધરે
ભ૦
કડખાની દેશી.
તાર હે તાર પ્રભુ મુજ સેવક ભણી. જાતમાં ક્ટલું સુજશ લીજે
For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દાસ અવગુણ ભર્યો જાણે પિતાતણે, દયાનિધિ દીનપર દયા કીજે. તાર રાગ દ્વેષે ભર્યો-મેહવૈરી નડયે, લેકની રીતિમાં ઘણુંય રાતે; ક્રોધવશ ધમધમ્ય, શુદ્ધગુણ નવી રમે, ભમ્યો ભવમાંહિ હું વિષય માતે તાર, જગવત્સલ મહાવીર જિનવર સુણી, ચિત્ત પ્રભુચરણને શરણ વાસ્યો, તારો બાપજી બિરૂદ નિજ રાખવા, દાસની સેવની છે જેશે. તારક
વદનપર વારી હે જશેધર ! વદન પર વારી ! મેહ રહિત મેહન જ્યાકે, ઉપશમ રસ કયારી ! મેહ જીવ લેહકે કંચન, કરવે પારસ ભારી હે !
સમકીત સુરતરૂ વન સેચનકે, વર પુષ્કર જલધારી હે ! શ્રીમદ્દ પ્રભુ પ્રેમ ખુમારીમાં મસ્ત-લયલીન રહી ઝીલતા. તેમના શ્રીમને પ્રભુ પ્રેમ
સ્તવનમાં જણાય છે. એમનું ભકત
* હૃદય પ્રભુ પ્રેમ હિંચોળે હિંચતું તેમની કૃતિઓમાં સ્પષ્ટ કરે છે – રૂષભજીણું શું પ્રીતી, કીમ કીજે હે કરે ચતુર વિચાર, પ્રભુજી જઈ અળગા વસ્યા, તિહાં કીણે નહિ કઈ વચન ઉચ્ચાર. ૨૦ કાગળ પણ પહોંચે નહિ, નવિ પિહોંચે હો તહાં કે પરધાન, જે પહોંચે તે તુમ સમે, નવિ ભાખે છે કેઈનું વ્યવધાન.
પ્રભુ જીવ જીવન ભવ્યના, પ્રભુ મુજ જીવન પ્રાણ! . હારે દર્શન સુખ લહુ, તુહિંજ ગતિ સ્થિતિ જાણ !
For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હુ ઇન્દ્ર ચન્દ્ર નરેન્દ્રના, પદ ન માણુ તિલમાત્ર માણુ પ્રભુ મુજ મન ચકી, ન વિસરા ક્ષણુમાત્ર; જ્યાં પૂર્ણ શુદ્ધ સ્વભાવની, નવી કરી શકું મુજ રૂઢિ, તહાં ચરણ શરણ તુમારડી, એહિજ સુજ નવનિન
શરીરની તથા સંસારની અસારતાનું પૂર્ણ સ્વરૂપ જાણ્યા સંસાર તથા શરીરની અ-ઝાંખી નજ થાય. અધ્યાત્મજ્ઞાનીઓને માણ્યા શિવાય શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપની સારતાના ઉદ્ગાર. નાં શરીરમાસ સારથી થયારના ચે મરી પરવાર્યા” હાય છે અને એ શરીરનું ને બાહ્યસંસારનું મૃત્યુ શ્રીમના શબ્દોમાં ટપકતું આપણે જોઇએ.
ભાવેા એકલ ભાવના, સગ ન કોઇ સંસારી રે ! ઈન્દ્ર ચંદ્ર નાગેન્રા, અંતે નહિં આધારે રે ૧૦
*
*
એ સંસાર અસાર, સુર નર નાગકુમાર; રહી ન શકે પલભાર, તુટે આયુ જિવાર. ભૂવન યમ સાપે ત્યારે હાં, હીતા પુરૂષ પ્રધાન; દેવ ઉપાયે નહિ રહેરે હાં ! તા નરકે હું જ્ઞાન. ખાલ વૃદ્ધે ધન નીરધનીરે હાં, જીમ કાયર તિમ શ્ર; માષધ સેના સહુરે હાં ! બૂઠી કાલ હઝુર. હરિહર હળધર રવિશશીરે હાં ! દેવ પવન આહનાય; ઈત્યાદિક રાખે નહિ રે હાં ! સાહે યમ ચક્રિ હાથ. નાસે મૃગલી ચેતનારે હાં ! યમ કુંડીરવ નાદ; તે તું રાખી શકે નહિ રે હાં ! તે ભાગે કિશા સુવાદ, ઈમ અંતર મુષ ખામેરૂં હાં! તિને લેક સમાય; કામ ભેગ લાલચ પડયારે હાં ! તે નર દ્રુતિ જાય; હવે શરીરની અસારતાના ઉદ્ગારઃ—
એહુ શરીર જે આપણા રે, વિટયાઉ ચમ ન હોઈ; તા માર્ષીકૃમીકતાથી દે, રાખી ન શકે ફાઇટ્ર
For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દેહ અશુચિ રેગે ભરી રે, પતન સરૂપ શીર; એને ફળ એહજ રો રે, ધારે ધર્મ સધીરરે. કેશર અગર ને મૃગમદ રે, હરી ચંદન કર્પર, મઈલ હે વપુ સંગથી રે, દેહ અશુચિ ભરપૂર. ૩ અસ્થિ ચરમ પંજર અછેરે, કથિત મૃતક સમાન;
જે પાયમ? રેગાદિનારે, પ્રીતી ધરે નહિ તાસે રે ૪ શ્રીમન્ની વિરાગ્ય દશાના ઉદ્દગારથી તે ગ્રંથના ગ્રંથ ભર્યા વૈરાગ્ય દિશાના ઉગાર
પડયા છે. આપણે તેમાંની વક
વાનગી લઈએ:“ દીઠે સુવિધિ જિગુંદ, સમાધિ રસે ભર્યો હે લાલ ! ભાસ્ય આતમ સરૂપ અનાદિને વિસર્યો હે લાલ ! સકલ વિભાવ ઉપાધિથકી મન ઓસર્યો હો લાલ !
મહાદિકની ઘમિ અનાદિની ઉતરે હે લાલ ! અમલ અખંડ અલિસ સ્વભાવજ સાંભરે હે લાલ ? તરવરમાણુ શુચિધ્યાન ભણું જે આદરે હો લાલ તે સમતા રસ ધામ સ્વામિ મુદ્રાવરે હે લાલ ! રાગી સગેરે રાગદશા વધે થાયે તિણે સંસારેજી નિરાગીથી રાગનું જોડવું લહીએ ભવને પારરે. સહજ ગુણ આગ સ્વાામ સુખ સાગરે જ્ઞાન વૈરાગરે પ્રભુ સવા શુદ્ધતા એકતા તિષ્ણુતા ભાવથી મોહ રિપુ જીતી જય પડહ વજાય. શ્રીમદ્દના અંતરમાં વૈરાગ્ય તથા સાધુતા રગ રગે કેટલે
દરજજે વ્યાપ્ત હશે તે તેઓની વાણી સાધુ દશાના ઉદ્દગાર
* આપણને કહે છે જ. જ્યાં દેહ છતાં દેહાતીત દશા વર્તે છે, જ્યાં બાહ્ય શરીરને બાહા વિશ્વ મરીજ જાય ત્યાં સાધુને સાધુના શિવાય શું છે? સાથદશાની ઉત્કૃષ્ટતાના સ્વાનુભવકે ઉદ્દગારે શ્રીમદે આ પ્રમાણે કાઢયા છે –
For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
“જગતમેં સદા સુખી મુનિરાજ, પરવિભાવ પારણુતી કે ત્યાગી જાગે આત્મસ્વભાવ, નિજ ગુણ અનુભવ કે ઉપયોગ જોગી ધ્યાને જહાજ નિર્ભય નિર્મળ ચિત્ત નિરાકુળ, વિલગે ધ્યાન અભ્યાસ; દેહાદિક મમતાસવિ વારી, વિચરે સદા ઉદાસ. અઃ બાહ્ય સાધન જે એક ચિત્તથીરે, ભાવ સાધન નિજ ભાવ ભાવસિદ્ધ સામગ્રી હેતુતેરે, નિઃસંગી મુનિ ભાવ. સાધક હેય ત્યાગથી ગ્રહણ સ્વધર્મને રે, કરે ભેગવે સાધ્ય સ્વ સ્વભાવ રસીયા તે અનુભવેરે, નિજ સુખ અવ્યાબાધ.
સાધકેટ નિઃસ્પૃહ નિર્ભય નિર્મમ નિર્મલારે, કરતા નિજ સામ્રાજ દેવચંદ્ર આણાયે વિચરતાં, નમિયે તે મુનિરાજ સાધક
શ્રીમદને સ્વસ્વરૂપની ઝાંખી અવશ્ય થઈ હતી અને એ સ્વવરૂપ ઝાંખીના ઉદ્દગાર ૨૫ ગીતા
સત્ય તેમના શબ્દ શબ્દ બોલી
દે છે. સ્વસ્વરૂપની ઝાંખી થયા શિવાય આટલા બધા નિજાનંદી મસ્તીના ઉછાળા આવે જ નહીં શ્રીમના આવી દશાના ઉદ્દગારે જોઈએ
આત્મગુણ રક્ષણાં તેહ ધર્મ, સ્વગુણ વિધ્વંસણું તે અધમ. ભાવ અધ્યાત્મ અનુગત પ્રવૃત્તિ, તેહથી હોય સંસાર છિત્તિ. જ્ઞાનની તિક્ષ્ણતા ચરણ તેહ, જ્ઞાન એકત્વતા ધ્યાન ગેહ. આત્મ તાદામ્યપૂર્ણ ભાવે, તદા નિર્મલાનંદ સંપૂર્ણ ભાવે. વસ્તુ તત્વે રમ્યા તે નિર્ચથ, તત્ત્વ અભ્યાસ તિહાં સાધુ પંથ. તિણે ગીતાર્થ ચરણે રહિ, શુદ્ધ સિદ્ધાંત રસ તે લહીજે. આત્મગુણ રમણ કરવા અભ્યાસે, શુદ્ધ સત્તા રસીને ઉલાસે. દેવચંદે રચી અધ્યાત્મગીતા, આત્મરમણ મુની સુપ્રતીતા.
–અધ્યાત્મગીતા. દર્શન જ્ઞાનાદિક ગુણ આત્મનારે પ્રભુ પ્રભુતા લયલીન. શુદ્ધસ્વરૂપી રૂપે તન્મયીરે !
For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
193
તુમ આસ્વાદન પીન. પૂજનાતા કીજે૨૦ શુદ્ધતત્ત્વ રસ રંગી ચેતનારે, પામે આત્મસ્વભાવ.
ર
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માલ બી નિજ ગુણ સાધારે પ્રકટે પૂજ્ય સ્વભાવ. પૂજનાતા કીજે૨૦ જિનવર પૂજારે તે નિજ પૂજનારે પ્રકટે અન્વય શકિત.
સંસ્કૃતભાષા
શ્રીમદે સંસ્કૃત ભાષામાં રચેલા ગ્રંથા પૈકીમાં જ્ઞાનમ જરી ટીકા ઉંચા દરજ્જો ભાગવે છે. મહામહાપાધ્યાયજી શ્રીમદ્ ચશેવિજયજી મહારાજે શ્રી જ્ઞાનસાર સૂત્ર સંસ્કૃતમાં રચ્યું છે જેનું નામજ જ્ઞાનસાર છે તેપરથી તેમાં શું ભર્યું હશે તેના ખ્યાલ વિદ્વાન વાચકને સ્હેજે આવી શકશે. આ જ્ઞાનસાર સૂત્ર અષ્ટકજી કહેવાય છે, કારણ તેના આઠ આઠ શ્લોકના ૩૨ વિભાગ પાડી જુદા જુદા જ્ઞાનવિષયક વિષયે તેમાં અત્યંત ખખીથી ચર્ચા છે. આ વિષય ઘણા કઠીન હાઇ તેનાપર શ્રીમદે સંસ્કૃતમાંજ ટીકા રચી છે જેનું નામ જ્ઞાનમ’જરી ટીકા રાખ્યું છે. શ્રીમન્ને શ્રીમદ્ યશેાવિજયજી પર તેમના કેટલે પ્રેમ અને સદ્ભાવ હશે તેમજ ટીકાકાર તરીકેની તેમની કેટલી કિત હશે? એને ખ્યાલતા જ્ઞાનમજરીના જ્ઞાનસ્વાદ લીધા શિવાય કલમથી ભાગ્યેજ વર્ણવી શકાય. જેમ જ્ઞાનસારના ૨૫૬ શ્ર્લાકામાં શ્લાકે શ્લોકે અદ્ભુત જ્ઞાનરસ ટપકે છે તેથીપણ વધુ મસ્ત અનાવી નાંખનાર આ જ્ઞાનમંજરીના પરિમલ નયનિક્ષેપ ભંગ પક્ષ પ્રમાણયુકત જ્ઞાનસાર અને જ્ઞાનમંજરીનેા રસાસ્વાદ મનુષ્યને અક્ષયસુખ આપનાર હેાવાથી વધુ સુન્દરને અમૂલ્ય છે. આ પરથી વાચકને શ્રીમદ્ની સંસ્કૃત ભાષા કેવી સુન્દર છે તેનું ભાન થાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૪
પ્રાકૃત માગધી ભાષા
શ્રીમદ્દની માગધી ભાષા પણ ઘણીજ ઉત્તમ અને સુમધુર છે. જૈન સાધુઓ અને પડતા એ માગધી પ્રાકૃત ભાષાના પિતા છે. પુત્રની જેમ લાડથી લાલનપાલન પામતી માગધી ભાષાને તેજ છત્ર છાયા સરખા છે. શ્રીમદ્ પણ આ ભાષાને ઘણીજ સરળતાથી ઉત્તમ રીતે રમાડે છે. શ્રીમના પ્રાકૃત માગધી ભાષાના અનેક ગ્રંથે છે. અભ્યાસીઓને તેના રસાસ્વાદની ખર છે. બાકી ઉપર ચાટીયા વાચકે તેના રસ કેમ ઝીલી શકે ?
-
શ્રીમદે ૧૭૯૬ માં જામનગરમાં કાર્તિક સુદ એકમે વિચારસાર નામે એક ગ્રંથ રચ્યા છે. વિચારસાર પ્રાકૃતમાં સસ્કૃત ટીકા સાથેના મહાન ગ્રંથ છે. તે વાંચવા અનુભવવા લાયક ગ્રંથ છે જેના ઉપસ’હારમાં શ્રીમદ્ થે છે કેઃ-~~
जा जिनवाणी विजय, ताव थिरं चिटुङ इमं वयणं । नृतणपूरम्मि इयं, देवचंदेण नागडं || रसनही संजमवरिसे सिरिगोयम केवलस्स वरदिवसे । आयत्यं उद्धरियो, समय समुद्दाओ रुहाओ ||
રસ ૬ નિધિ ૯ સયમ ૧૭ એટલે ૧૭૯૬ ના વરસે શ્રી ગાતમસ્વામી કેવળજ્ઞાન પામ્યા તે દિવસે એટલે કારતક સુદ-૧ ના રોજ આત્મમેષ અર્થે ઉદ્ધર્યા.
ફક્ત માગધીના એકજ શ્લાક પરથી શ્રીમની માગધી • ભાષા તેમાંની વન શકિત તથા સુન્દરતા જણાઈ આવેછે. શ્રીમદ્ની કૃતિઓપર અન્યવિદ્વાનાના ખાઓ.
પૂર્વે પ‘ડિતપુરૂષો ગુણાનુરાગ દ્રષ્ટિથી ખીજા જ્ઞાનીઓની કૃતિએપર ટખા ભરતા, ટીકાએ રચતા તથા તેના અભ્યાસપૂર્વક પઠન પાઠન કરતા. શ્રીમદેવચ`દ્રજી મહારાજની ઉત્તમ કૃતિઆપર પણ ઉત્તમાત્તમ મહાન ત્યાગી સમથ પુરૂષોએ ટમા તથા ટીકાએ રચ્યાં છે, શ્રીમની અધ્યાત્મગીતા જૈનામાં
For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ
ઘણીજ વિખ્યાત છે. હિન્દુઓમાં પ્રસિદ્ધ ભગવદ્ગીતાની જેમ જૈનામાં અધ્યાત્મગીતા અતિપ્રસિદ્ધ છે. અધ્યાત્મગીતાપર આ શ્રી કુંવરવિજયજી ( અમિકુવર ) ના ટકે છે. બીજો શ્રીમદ્ જ્ઞાનસારજીને ટમે છે તથા ત્રીજો ટોા સૂરતમાંથી મેહનલાલજીના ભંડારમાં છે. ચેાથેા તો શ્રીમદ્ દેવચંદ્ર ભા. ૨ જા માં છપાયેા છે. તેના કર્તા જણાયા નથી. શ્રીમ પણ હાય શ્રીમદ્કૃત સાધુપદ સ્વાધ્યાય પર શ્રી જ્ઞાનસારજી ચાગિરાજે વિસ્તારથી ટખા ભર્યા છે. તેમાં શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજને એકપૂત્રનું જ્ઞાન હતું એમ શ્રીમદ્ જ્ઞાનસારજીએ જણાવ્યું છે. શ્રીમદ્ જ્ઞાનસારજી ચેાગાભ્યાસી સમર્થ સંત મહાત્મા અને ગીતા હતા. તેમજ તેઓશ્રી મારવાડમાં વિકાનેરના સ્મશાનના મઢમાં રહેતા હતા. તેમણે શ્રી આનંદઘનજી ચાવીશીપર તબા ભર્યાં છે, તેમજ અનેક પડ્યે આત્મદશાના ઉદ્ગાર બહાર કાઢ્યા છે, તેઓશ્રીએ શ્રીમદ્ દેવચ`દ્રજી માટે ઉત્તમ અભિપ્રાય દર્શાવ્યા છે અને તેમની સાધુપદ સ્વાધ્યાય પર ટંબા પૂરીને ગુણાનુરાગ દર્શાવ્યેા છે. સંત મહાત્માઓની ગુણાનુરાગ દશા અપૂર્વ હોય છે. રાદ્વેષતા અધ્રામાંજ પ્રકટે, ખાકી જ્ઞાનીઆતા ગુણાનુરાગ દશાનેજ વરે છે. શ્રીમના ગ્રંથા જેમ અનુપલબ્ધ છે તેમજ તેમના ગ્રંથા પર ખીજા આએ ભરેલા ટબ ટીકા પણ અંધારામાં કેટલાક હશે ઉપલબ્ધ થયેથી અતિઘણા માનઃ ઉપજશે.
સાક્ષીઓ.
Anthorites.
પૂર્વે પતિ પુરૂષો પોતાના ગ્રંથામાં પેાતાના લખાણની સત્યતાની પુષ્ટિમાં ખીજા વિદ્વાનાનાં લખાણેાની સાક્ષી દેતા, અને એમાં લખાણા પ્રમાણ ગણાય છે. શ્રીમદ્દે પણ પેાતાના ગ્રંથામાં વાચક યોાવિજયજીના ગ્રંથાની સાક્ષી આપી છે. તેથી તેએ ગુણાનુરાગી હતા એ સ્પષ્ટ સિદ્ધ થાય છે. તેમજ પોતે
For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમદ્ આનંદઘનજી મહારાજ કે જે અર્વાચીનકાલીન અધ્યાત્મજ્ઞાનીદ્ધારક હતા તેમના વચનાની પણ પેાતાના ગ્રંથામાં સાક્ષીએ આપી છે. તેથી તે કાળમાં તપાગચ્છીય શ્રીમદ્ આનંદઘનજીના વિચારે આખી જૈન આલમમાં જલદી પ્રસરી ગયાહતા એમ સિદ્ધ થાય છે. શ્રીમના ગ્રંથાના પૂર્ણ રાગી યાગિવર શ્રી અમિ ( કુંવરજી ) વિજયજી હતા. તેમણે નવતત્ત્વપ્રશ્ચાતરમાં શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીકૃત ગ્રંથેાની સાક્ષી આપી છે. ભિન્ન ભિન્ન ગચ્છના આચાર્યએ સાધુએ પોતપોતાના ગ્રંથોમાં એકબીજાના સદ્વિચારાની સાક્ષીએ આપ્યા વિના રહેતા નહેાતા.
ત્રણ મુનિઓની ભેગી પૂજા
સવત ૧૭૭૭ માં શ્રીમદ્દ પાટણ ચામાસુ રહ્યા હતા. તેજ વખતે ત્યાં શ્રીમદ્ જ્ઞાનવિમળસૂરિજી પણું ચામાસુ હતા. તે સમયે શાહનીપાળમાં ચામુખ વાડી નજીકના જિનાલયમાં સત્તરભેદી પૂજા ભણાવતાં શ્રીમદ્ તથા શ્રીમદ્ જ્ઞાનવિમલજી મળ્યા હેતા તથા ત્યાંના નગરશેઠ શ્રી તેજી દેાસીના ભરાવેલા શ્રી સહસ્રકૂટના સંબંધમાં ચર્ચા થતાં શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીપર શ્રીમદ્ જ્ઞાનવિમલજીને ઘણો પ્રેમભાવ આવ્યેા હતા અને પરસ્પર બહુજ પ્રેમભાવથી મળ્યા હતા—
—
મૈીન રહીને પૂછે જ્ઞાન
તુમે કેહના શિષ્ય નિધાનરે. સ. ઉપાધ્યાય રાજસાગરના શિષ્ય, મીઠી વાણી જેવી ક્ષુરે. સ. નમ્રતા ગુણ કરી મેલે જ્ઞાન; દેવચ'ને આપ્યાં માતરે. સ. તુમ વાચકતા જૈનના કાજીરે, તુમે જૈનના થંભ છે ગાજીરે. સ. આદિ ઘર છે તમારૂં ભ. તુમે પણ કિમ ન હોયે કલ્ચરે. સ
For Private And Personal Use Only
૧૫
૧૬
૧૭
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઈણી પરે પરસ્પરે યુક્તિ મિલીયા, શેઠ તેજશીનાં કારજ ફળીયારે. સ. ઈત્યાદિ.
શ્રી. દે. વિ. પૃ. ૨૨. આ મિલન વખતે શ્રીમદ્ જ્ઞાનવિમળસૂરિજીને શ્રીમદ્ પર બહુભાવ આ હેવાથી આ સમાગમના ધર્મસનેહના સ્મરણાર્થે ત્રણ મુનિઓની ભેગી પૂજાઓની રચના થઈ હોય એમ જણાય છે. આ યોજના પિત પણ કરે યાતે પાછળથી પવિજ્યાજિ. વિ. કરેલી હોય તો તેમ પણ બનવા સંભવ છે. આ વખતે ખરતર ગચ્છ તથા તપાગચ્છના આચાર્યોમાં સંપ હતો. સ્થાનકવાસીઓ સામે બને ગ૭વાળા કુસંપને ભુલી ક્ષુલ્લક માન્યતાઓના ભેદેને ઉપશમાવી એક થયા હતા. પ્રતિમાના ઉત્થાપકો સામે પ્રતિમા સિદ્ધિના વિચારે આપવામાં એક સરખી રીતે યુરેપી મિત્ર રાજ્યોની પેઠે સંપીને વર્યા હતા. શ્રીમદ્ યવિજયજી ઉપાધ્યાયજીકૃત નવપદ સ્તુતિ ઢાળે તથા શ્રી જ્ઞાનવિમળ સૂરિકૃત. નવપદ સ્તુતિ શ્રીમદ દેવચંદ્રજીકૃત નવપદની ઉલાળા ઢાળરૂપ સ્તુતિ એમ ત્રણેની સ્તવના ભેગી કરીને તેઓ ખરતર તપાપ્રાચ્છના સર્વ જૈનો એક સરખી રીતે પૂજામાં લાભ લે અને ભાવષ્યમાં સંપીને પૂજામાં અભેદપણે વર્તે તે માટે નવપદ પૂજા ભણાવવાની વ્યવસ્થા કરી હતી તે વ્યવસ્થા હાલ પણ નવયદ પૂજા તરીકે પ્રસિદ્ધ છે અને હવે જેને એજ નવપદ પૂજાને મુખ્યતાએ ભણાવે છે. હાલમાં જેટલી પૂજાએ ભણાવવામાં આવે છે તેમાં જેટલી પૂર્વોક્ત વ્યવસ્થાવાળી નવપદ પૂજા જેટલી ઉત્તમ અને સર્વમાં રૂચિકર જણાય છે તેટલી કેઈ જણાતી નથી.
આ પરથી શ્રી જ્ઞાનવિમળ સૂરિજીને શ્રીમપર કેટલે પ્રેમ હશે. તથા શ્રીમને શ્રીજ્ઞાનવિમલજી તથા શ્રીમદ્ યવિજયજી પર કેટલે પ્રેમ હશે તે સ્પષ્ટ થાય છે. તેમજ શ્રીમદ્દ યશેવિજયજીની સાથેજ શ્રીમને પણ લઈ પિતાની કૃતી સાથે મેળવી ત્રણેની ભેગી પૂજા બનાવવામાં ત્રણે સંત મહાત્માઓના મહત્તાનું આંકવું થઈ શકે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
પુસ્તકનું નામ
૧ અષ્ટપ્રકારી પૂજા ૨ એકવીશપ્રકારી પૂજા ૩ ધ્યાનદીપિકા ચતુષ્પદી
e
શ્રીમની અપૂર્વ રસસાગરથી છલકાતી અનેક કૃતિઓ વિ
શ્વમાં વિદ્યમાન હશે, પણ આપણે તે ઉપ શ્રીમની કૃતિઓ.લબ્ધ થયેલ કૃતિએ શિવાય અન્ય કૃતિઆથી તદ્દન અજ્ઞાતજ ગણાઈએ, ઉપલબ્ધ
થએલી ઉત્તમ કૃતિઓ નીચે પ્રમાણે છેઃશ્રીમદ્ દેવચ’દ્રજીની ક્રુતિઓ. !
રચ્યાના સંવત
કયાં રચી.
૪ દ્રવ્યપ્રકાશ.
૫ આગમસાર.
- નયક
www.kobatirth.org
૧૭૪૩
""
૧૭૬૬ ૧. વ.
૧૩
૧૭૬૭ પા. વ.
૧૩
૧૭૭૬ ફ્રા. સુ.
3.
:
:
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રત ક્યાંથી
મળી.
- પાદરા ભડારમાંથી {
મુલતાન આચાય શ્રીષિ
(પાખ)
For Private And Personal Use Only
જયકમલસૂરિ (મૂ. મ.) ધેારાજી ભંડાર.
વિકાનેર અમદાવાદ વિ
શાળા જ્ઞાન
ભ. તથા ૫. લા. વિ.
મોટાકોટ પાંદરાના ભડા
મરાટ.
રમાંથી બે પ્રતા. સુરત શ્રી માહ
નલાલજી મહા
રાજના ભચારમાંથી તથા સુનિલાલ વિજય.
સુરત શ્રી માહનલાલજી ભડા
રમાંથી.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭ વિચારસાર. ૧૭૯૬ કા. સુ. ૧ નવાનગર (જામનગર) શ્રી
અમરચંદજી બેથરા માટે શ્રી જિનયશ સૂરિ
૫. ભંડાર. ૮ જ્ઞાનમંજરી ૧૭૯૬ કા. સુ. નવાનગર જુની બે પ્રતે સુટીકા.
- રત મેહનલાલજી ૯ વિશવિહરમાન .. ... પાલીતાણા ૨ ભંડાર. બીજી એવીશી.
! ક છપાયેલ પ્રત
Tહમણાંજે મળી. ૧૦ સિદ્ધાચળ સ્તવન. ૧૮૦૪ મા. સુ. ૧૩ • ૧૧ ગુરૂગુણષદ્વિશિને .. .. (પ.ગુ.વિ. પાસેથી ટ
ભેજક. ગિ. હે. (મેળવી આપી.
(પં. ગુલાબવિજય ૧૨ પાંચકર્મગ્રંથને ટ. ... .... જી પાસેથી ભેજક
ગરધરભાઈ હેમ(ચંદ મેળવી આપી.
પ્રવર્તક શ્રી કાં. ૧૩ વિચારરત્નસાર (પ્રશ્નોત્તરરૂપ) વિ. ૧ અમદાવાદ
શાંતિસાગરજી ભં
(ડાર ૧ મુનિ લા.વ. ૧૪ પ્રશ્નોત્તર ... .... . શ્રી કાંતીવિર્ય પાસેથી
(અમદાવાદ ડહેલા૧૫ કર્મ સંવેધ .... .... ... 3ના ઉપાશ્રયેથી જ
(વેરી ભે. તા.
પાદરાના ભંડારમાંથી ૧૬ પ્રતિમા પુષ્પપૂજાસિદ્ધિ ... તથા સુરતના ભંડાર ૧૭ ગુણસ્થાનક અધિકાર
.... માંથી તથા લાભવિ
(જયજી પાસેથી મળી.
For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૮e
૧૮ અધ્યાત્મગીતા (પ્રાયઃ ૧૭૪૩) લીંમડી. ૨ પ્ર સુત હન
લાલજી મહારાજના
ભંડારમાંથી. ૧૯ વર્તમાન ચોવીશી.
પ્રવર્તકશ્રી કાં. વિ. ૨૦ અતીત વીશી પૈકી
એકવીશી ૨૧ સ્નાત્ર પૂજા ...
{પાદરા ભંડારમાંથી. ૨૨ નવપદપૂજા ઉલાળા. ... ૨૩ વીરનિર્વાણુનાં સ્તવન- ભાવનગરમાં. અમદાવાદ વિદ્યાશાની ઢાળે.
ળાના ભંડારમાંથી ભે
૨૪ બાહુજિન સ્તવન
અને ટ. ૨૫ ભાવિ વીશી પૈકી
પદ્મનાભજિન સ્તવન
અમદાવાદ ડેલાના ઉપાશ્રયેથી. શ્રી અમરચંદજી બેથરાજી તથા ભેજક ગિરધર હેમચંદ.
ભેજક ગિ. હે.
' પાદરા ભંડારમાંથી.
૨૬ શ્રી સીમંધર જિન
સ્તવન. ૨૭ દીવાળીનું સ્તવન લઘુ . ૨૮ નવાનગર આદિજિન સ્તવન.. ૨૯ ધ્રુવ પદ સ્તવન. ૩૦ સમવસરણ સ્તવન. • ૩૧ કુંભ સ્થાપના. ૩૨ સહસ્ત્રકૂટ સ્તવન. ૩૩ અજિતનાથ જિન હેરી........
શ્રીમાન અમરચંદજી
થરાજી.
ભે. ગિ. હે. . હેરી સંગ્રહમાં છપા
યેલું.
| શ્રીયુત અમરચંદ્રજી બેથ
૩૪ પ્રભુ સ્તુતિ ૩૫ સિદ્ધાચળ સ્તુતિ ૩૬ ગિરનાર સ્તુતિ ૩૭ વિશસ્થાનક સ્તુતિ ૩૮ જ્ઞાનબહુમાન સ્તુતિ
રાજી તરફથી
For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૪૯
૩૯ ૪૦
૪૧
૪૨ ખડી સાધુવંદના
૪૩ અષ્ટપ્રવચનમાતાની સજાય જામનગર ૪૪ પ્રભ’જનાની સજાય
લીમડી
{
૫૦
www.kobatirth.org
૪૫ ઢઢણુ રૂાષની સજ્જાય ૪૬ સમિતની સાય ૪૭ ગજસુકુમારની સજ્જાય ૪૮ પંચેન્દ્રિય વિષય ત્યાગ પદ
૫૧
સિદ્ધાચળ સ્તવન.
24
શ્રીમદ્દે લખેલા પત્રા.
....
....
1000
પાદરા ભંડારમાંથી
શ્રી અમરચંદજી મેચરાજી.
....
....
06.0
}
પર સાધુ સ્વાશ્ચાય તેના પર જ્ઞાનસારના ટ
90.0
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીયુત અ, મેથરાજી.
એ આત્માનંદ પ્ર. માં છપાયેલા એક શ્રી ફાં, વિ. મહારાજ,
છપાયલા છે.
આચાર્ય શ્રી અજીતસાગરજી તરફથી મળેલ.
૫૩ સજજાય
૫૪ સાધુની પંચ ભાવના
૫૫ શ્રીઆનંદઘનજી ચાવીશીમાં જ્ઞાનવિમળજી અને શ્રીમદ્રે
ભેગા થઈ અનાવેલાં ૨૩-૨૪ માં પ્રભુનાં સ્તવના. જેસલમેર ૫૬ આજકે લાહેા લીજીયે (પ્રાય શ્રમની કૃતિ જણાય છે) ૫૭ રત્નાકર પચ્ચીશીના અનુવાદરૂપ સ્તવન
૫૮ લઘુ ધ્યાનદીપિકા—૨૧ ગાથા ( પરમાત્મદર્શનમાં છપાઇ ગઈ છે. )
શ્રીમના વિશ્વાષકારક ગ્રંથા માટે ચેગનિષ્ઠ અધ્યાત્મજ્ઞાનદિવાકર આચાયશ્રી શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી (વર્તમાન કાળે વિદ્વાન્ સૂરીશ્વરજીની લાંબી પ્રશસ્તિમાંથી એ લેાકેા અત્ર ટાંકવા ઈષ્ટ છે.
आत्मोद्वारामृतं यस्य, स्तवनेषु प्रदृश्यते; त्रिविधतापतप्तानां, पूर्णशांति प्रदायकम्. आत्मशमामृतास्वादी, शास्त्राद्यानविहारवान् यत्कृतशास्रपाथोधौ, स्नानं कुर्वन्ति सज्जनाः
૧૧
For Private And Personal Use Only
॥ ૩ ॥
॥ ૬ ॥
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
देवचन्दकृतग्रन्थान, स्तुवेऽहं भक्तिभावतः; अमृतसागरा यत्र, विद्यन्ते सुखकारकाः ॥ २३ ॥
आचार्यश्री श्रीमद् बुद्धिसागरसूरि. શ્રીમદ્દના ગ્રંથપરથી તેમની ઉચ્ચપ્રકારની આત્મદશાની શ્રીમદ્દની આત્મદશા 1 સહજ પ્રતીતિ થાય છે. તેઓ વ્યવહારમાં
આ સ્થિર હતા, તેમજ નિશ્ચયમાં વિશેષ સ્થિર હતા. તેમણે પિતાના સ્તવનમાં પ્રભુભક્તિ પ્રસંગે અટલ– ઉભરાતી ભક્તિ ભર્યા ઉગારે કાઢયા છે. કોઈ પણ ભક્ત, હૃદયના ઉદ્દગારે, નિરંકુશ-સ્વતંત્ર રીત્યા વિશ્વસમ્મુખ રજુ કરે છે. હૃદયના ઉદ્દગારમાં કૃત્રિમતા હોતી નથી, પરંતુ નૈસર્ગિક આત્મદશાનો ઉભરાઓજ હોય છે. કવિની કવિતા એ કવિના હૃદયને આરિસે છે. ઉક્તની સ્તવના એજ ભકતનું હૃદય છે. જ્ઞાનીના ગ્રંથ એ જ્ઞાનીનું અત્યંતર જીવન છે. ભકિત ભર્યા ઉગારે વહેવરાવતાં તેમાં આત્મદશાની ખરી ખુમારીની છાંટ છંટાયા શિવાય રહેતી નથી. આત્માના સુખને અનુભવરસ પીધાથી તેમને બાહ્ય વિષયરસ તે રસતરીકે ભાસતો જ નથી. આત્માને શુદ્ધાનુભવરૂપ આનંદરસ પ્રાપ્ત થયા વિના અને બાહ્યકામને રસ નષ્ટ થયા વિના અંતર્મુખ વૃત્તિ થતી નથી. આત્મા પિતાના સ્વભાવમાં દેહાધ્યાસના નાશપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરે છે ત્યારે જ આત્મસુખને અનુભવ થાય છે. શ્રીમને આવી ઉત્તમદશા પ્રકટ થઈ હતી અને એવી દશામાં અવધૂત બનેલા હતા કે તે પ્રસંગે બહાર પડેલા ઉગારમાં આત્મદશાની ખુમારી નીતરી રહી છે. તેઓ લીમડાનો દેરાસરના સેંયરામાં કલાકે પયંત ધ્યાનમગ્ન થઈને બેસી રહેતા. શુદ્ધપાગમાં તલ્લીન તેમજ આત્મસમાધિમાં મગ્ન રહેતા. તેમણે સવિકલ્પ સમાધિ. ઉપરાંત નિર્વિકલ્પ સમાધિનો અપૂર્વ રસ પણ ઝીલ્યું હતું, છતાં તે દેહાતીત દશામાં વર્તતા હતા. તેથી તેઓશ્રીએ શુદ્ધપગના તાનમાં સ્તવનોની અંદર આત્મદશાને અમૂલે રસરે છે, જેટલા પ્રમાણમાં
For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મદશા પ્રકટી હોય તેટલાજ પ્રમાણમાં ઉગારી પ્રકટે છે અને આમ છતાં પણ તેમની રચનામાં ગુર્જર સાહિત્યના સરસર વહેતા વહેળીઓ વહ્યાજ જાય છે. શ્રીમનું પુસ્તકામાં ભરેલું સાહિત્ય એજ તેમનું આંતર જીવન છે.
શ્રીમદ્દનાં પ્રભુસ્તવનામાં આત્મદશાના ઉગારામાં ઘેાડાક જોઈએ—
“ આરોપિત સુખ ભ્રમ ટળ્યેરે, ભાગ્યેા અવ્યાખાય; સમર્યા અભિલાષીપણારે, કર્તા સાધન સાધ્યું. ગ્રાહકતા સ્વામિત્વતારે, વ્યાપક ભ્રાતા ભાવ; કારણુતા કારજ દશારે, સકલ ગ્રુહ્યું નિજ ભાવ.
*
*
તિનભુવન નાયક શુદ્ધાતમ, તત્ત્વામૃત રસ વુહું; સકલ વેિક વસુધાની વાણી, મારૂં મન પણ તુઢુંરે, ॥ આ૦ ॥ મનમેાહન જિનવરજી મુજને, અનુભવ પિયાલા દ્વીધારે; પૂરણાનંદ અક્ષય અવિચલરસ, ભકિત પવિત્ર થઈ પીધારે. ॥ આ૦ ॥ જ્ઞાનસુધા લાલીની લ્હેરે, અનાદિ વિચાર વિસારિ; સમ્યગ્ જ્ઞાન સહજ અનુભવ રસ, શુચિ નિજ મેધ સમાર્યારે. જિનગુણ રાગ પરાગથીરે, વાસિત મુજ પારણામરે; તજશે દુષ્ટ વિભાવતા, સરશે આતમ કામરે જિન ભાકતરત ચિત્તનેરે, વેધક રસ ગુણ પ્રેમરે; સેવક જિનપદ પામશેરે, રસ વેષિત અય જેમરે !
X
X
*
ભાસ્યા આત્મ સ્વભાવ, અનાદિના વિસર્યાં હૈ। લાલ; સકલ વિભાવ ઉપાધિ થકી, મન આસાઁ હા લાલ ! શ્રીમની ભક્તદશા.
For Private And Personal Use Only
॥ અ ા
|| અ ા
શ્રીમદ્ પરમાત્માના જ્ઞાની ભક્ત હતા, તેમણે હૃદયના પૂ ભાવથી વાસ્તવિક પરમાત્માના ગુણેાનું વર્ણન કર્યું છે. તેમની શક્તિમાં લઘુતા અને પ્રભુની પ્રભુતાનું દશ્ય છે. પ્રભુને મળવા
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માટે પોતે અનેક આશામય સુરમ્ય ભૂમિ–ભાવનાઓને હૃદય આગળ ખડી કરે છે. ભકતનું હૃદય એજ પ્રભુને નિવસવાનું ચોગ્ય સ્થળ છે. અચળ ભકિત ભાવવાળ ભકત-શિષ્યજ પ્રભુને ઓળખી પામી શકે છે. પૂર્વે પણ ભકતો અનેક કષ્ટ વેઠી પ્રભુને પામી ગયા છે. ભકતની વાણીમાં ઝરતે પ્રભુ ભકિતગાન રસ આપણને મીઠે લાગે છે. છતાં ભકતને તે તે ગાન પ્રભુને સંભળાવવાને પૂરાં નહી પણ અધૂર અધૂરાંજ લાગતાં હોય છે. પ્રભુને મળવાને આતુર ભેટવાને આતુર ભક્ત હૃદયની તકલીનતા આતુરતા વિરહતા તરફડાટ તે પ્રભુપ્રેમી જ જાણે છે. સંસારીઓ જે તરફડાટ સંસારીક મિલનમાં અનુભવે છે તેથી અનંત ઘણું ઉંચા પ્રકારની આતુરતા પ્રભુ મિલનની પ્રભુ ભકતને હેાય છે. આ બાબત સ્વાનુભવથીજ સમજાય તેવી છે.
શ્રીમદનાં ભક્તિરસનાં પદે. હવત જે તનુ પાંખડિ, આવત નાથ હજુર લાલરે જો હેતી ચિત્ત આંખ, દેખત નિત્ય પ્રભુ નૂર લાલરે દેવા
મીઠી હે પ્રભુ મીઠી સુરત તુંજ, દીઠી હે પ્રભુ દીઠી,
રૂચિ બહુ માનથી તુજ ગુણ હે પ્રભુ તુજ ગુણ ભાસન યુકત, સેહે પ્રભુ સેવે-તસુ ભવ ભય નથી.
ભલું થયું મેં પ્રભુ ગુણ ગાયા, રસનાને ફળ લીધેરે, દેવચંદ્ર કહે મારા મનને, સકલ મરથ સિધેરે. ભ છે
કડખાની દેશી. તાર હે તાર પ્રભુ મુજ સેવક ગણી, જગમાં એટલું સુજસ લીજે, દાસ અવગુણ ભર્યો જાણે પિતાતણે, દયાનિધિ દિનપર દયા કીજે,
તાર૦ ૧
For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તા. ૨
તા ૨૦ ૩
રાગદ્વેષે ભર્યો મેહ વરી નડ, મોહની રીતિમાં ઘણુંએ રાતે; ક્રોધવશ ધમધમ્યો શુદ્ધ ગુણ નવી રમ્ય, ભમ્ય ભવમાંહી હું વિષય માતે. આદર્યું આચરણ લોક ઉપચારથી, શાસ્ત્ર અભ્યાસ પણ કાંઈ કીધે; શુદ્ધ શ્રદ્ધાન વણ આત્મ અવલંબ વિષ્ણુ, તેહ કાર્ય તેણે કે ન સિદ્ધયો. સ્વામી ગુણ એલખી સ્વામીને જે ભજે, દર્શન શુદ્ધતા તેહ પામે; જ્ઞાન ચારિત્ર તપ વીર્ય ઉલ્લાસથી, કર્મ છતી વસે મુકિત ધામે. જગત્ વત્સલ મહાવીર જિનવર સુણું, ચિત્ત પ્રભુ ચરણને શરણ વા; તાર બાપજી બિરૂદ નિજ રાખવા, દાસની સેવના રખે ખેશે.
તાર૦ ૪
તાર૦ ૫
વદન પર વારી હો જશેધર ! વચન પર વારી મેહ રહિત મેહન જમાકે, ઉપશમ રસ કયારી હો મેહ જીવન લેહકે કંચન, કરવે પારસ ભારી હે સમકિત સુરતરૂ વન ચનકે, વર પુષ્કર જલધારી હે
આમ શ્રીમદ્ ભક્તિવશ પ્રભુને સ્તવે છે. શ્રીમદ્દમાં ભકિત દર્શનાં ભજને, સ્તવને અનેક છે તેમની વીશીમાં ભકિતદશા–ત્યાગ દશા તથા અદ્ભૂત આત્મજ્ઞાનના રસ ઉભરાય છે. સાચા ભકતે પ્રભુને પામી પ્રભુરૂપ બની શકે છે. એ સત્ય છે. પ્રીમદને પ્રભુ પ્રેમ,
શ્રીમદ્ પ્રભુ પ્રેમ ખુમારીમાં મસ્ત લયલીન રહી ઝીલતા હોય છે તેમનાં સ્તવમાં દષ્ટિએ આવે છે. પ્રભુ માટે તરફડતા-વિચ
For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગીની દશામાં પ્રભુ શોધતા–પ્રભુ પર અનન્યભાવે સર્વસ્વ સમર્પણ કરતા પ્રભુ વિહોણું અનાથ જેવા શ્રીમદ્ પોતાની કૃતિમાં જણાય છે. એમનું ભકત હૃદય પ્રભુ પ્રેમ હિરોળે હિંચતું તેમની કૃતિઓમાં સ્પષ્ટ તરે છે – રૂષભ જીણંદશું પ્રીતડી, કીમકીજે હે કહે ચતુર વિચાર; પ્રભુજી જઈ અળગા વસ્યા, તિહાં કિણે નવી હે કઈ
વચન ઉચ્ચાર. રૂષભ. કાગળ પણ પહોંચે નહિં, નવી પહોંચે હો તિહાં કે પરધાન જે પહોંચે તે તુમ સમે, નવી ભાંખે કેઈનું વ્યવધાન.
રૂષભ.
પ્રભુ જીવ જીવન ભવ્યના, પ્રભુ મુજ જીવન પ્રાણ; ત્યારે દર્શન સુખ લહુ, તુહિક ગતિ સ્થિતિ જાણું,
હે ઈન્દ્ર ચંદ્ર નરેંદ્રને, પદ ન માગું તિલ માત્ર; માગું પ્રભુ મુજ મન થકી, ન વિસરે ક્ષણ માત્ર.
જ્યાં પૂર્ણ શુદ્ધ સ્વભાવની, નવી કરી શકુ મુજ રૂદ્ધિ, તિહાં ચરણ શરણ તુમારી, એહીજ મુજ નવનિ.
આ ઉગારે પરથી સહજરીત્યા શ્રીમદને પ્રભુપ્રેમ જણાઈ આવે છે. પ્રભુ પ્રેમની ખુમારીમાં મસ્ત આત્મજ્ઞાન સુમડિત અપૂર્વ ત્યાગદશાવાળા શ્રીમદ્દ પિતાનાં પદ્ય લખાણમાં પપદે પ્રભુ પ્રેમ રસ રેલી રહ્યા છે, અને આ રસ તરંગમાં વાંચકને ' ઝુલાવી રહ્યા છે.
શ્રીમદ્ કમગી મહાત્મા. આજકાલ જે આત્મજ્ઞાનીઓ દેખાય છે તેમાંને મેટે ભાગ શુષ્ક જ્ઞાનીઓને બનેલું હોય છે. આત્માનું સમ્યગજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા વિના શુષ્કજ્ઞાનીપણું પ્રાપ્ત થાય છે અને તેથી વાચકણાની
For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તરીકે ઉપહાસને પાત્ર થાય છે. કેટાબુંદીના ભાવના ભાવવાળા શેઠની પેઠે બનીને જેઓ કહેવા પ્રમાણે વર્તતા નથી તેઓ પિતે તરી શકતા નથી અને અને તારી શકતા નથી. ક્રિયા વિનાનું શુષ્કજ્ઞાન કંઈ કરી શકતું નથી. લૈકિકશા પૈકી ભગવદ્ગીતામાં શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને કર્મવેગી થવા માટે સારી રીતે ઉપદેશ આપે હતે. કંઈ કરવું નહીં અને બેસી રહેવું. લાંબી લાંબી વાતે કર્યા કરવી. સ્વપરનું શ્રેયઃ થાય એવાં કાર્યો કરવાં નહીં એથી સ્વપરનું કલ્યાણ થતું નથી. વ્યવહારમાં રહીને સ્વાધિકાર એગ્ય ધમ્મપ્રવૃત્તિ કર્યા વિના આત્મજ્ઞાન, ઈંડાની પેઠે કાચું રહે છે વા કાચા પારાના જેવું રહે છે. શુભપ્રવૃત્તિ, સેવા, પરમાર્થ કાર્યો વગેરે કાર્યો કર્યા વિના કોઈને આત્મજ્ઞાન નની પદ્ધતા થઈ નથી અને થશે નહી. વાતે કર્યાંથી વડાં થતાં નથી. તેમ શાસ્ત્રમાંથી આત્મજ્ઞાનનું સ્વરૂપ વાગ્યું એટલા માત્રથી આત્મજ્ઞાની થવાતું નથી. દેવ, ગુરૂ. ધર્મની ભકિત કરવાથી અને સ્વાધિકાર પ્રવૃત્તિથી પ્રવૃત્ત થતાં આત્મજ્ઞાન પરિણામ પામ્યું કે નહીં તેને અનુભવ આવે છે. સેવા કર્યા વિના આત્મજ્ઞાન જે છે તે આત્મામાં પરિણમતું નથી. દેશ સેવા, કુટુંબ સેવા, ગુરૂજન સેવા, પ્રભુ ગુરૂ ભકિત, સમાજ સેવા, જાહેર ઉપદેશ પ્રવૃત્તિ, અનેક ગ્રન્થની રચના, વગેરે શુભ કર્મો કરવાથી અધ્યાસ્મશાદ્વારા વાંચેલું આત્મજ્ઞાન ખરેખર આત્મજ્ઞાનરૂપે પરિણામ પામે છે. શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીએ દીક્ષિત થયા બાદ પિતાના ગુરૂ શ્રી દીપચંદ મહારાજની મન વાણી કાયાથી સેવા ઉઠાવી હતી. ધર્મવિદ્યા ગુરૂ શ્રી જ્ઞાનસાગરજીની પૂર્ણપ્રેમથી સેવા કરી હતી. તેઓ ગુરૂકુળમાંથી છુટા પડ્યા નહોતા, ગુરૂકુળ વાસમાં રહીને તેમણે પરંપરા સહિત જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું હતું. શાસ્ત્રજ્ઞાતા થતાં પિતાની માનતા પૂજા વધારવા માટે ગુરૂથી જુદા પડયા નહોતા. ધર્મવ્યવહારની શુભાચરણાઓને તિરસ્કાર કર્યો નહતો. નિશ્ચય જ્ઞાનમાં પરિપૂર્ણ થયા છતાં શુષ્કજ્ઞાની બન્યા નહોતા. પ્રતિમાં
For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્તવનરૂપ ભાવપૂજા, તીર્થયાત્રા, વિહાર, પ્રતિકમણાદિ શુભ ધર્મ ક્રિયાઓને ત્યાગ કર્યો નહોતે, ગામેગામ ફરીને તથા દેશદેશ ફરીને ધર્મોપદેશ આપીને તથા ગ્રન્થ લખીને કમ યેગીની પદવીને તેમણે શોભાવી છે. સાધુઓ, સાધ્વીઓ, શ્રાવકે શ્રાવિકાઓને ધર્મશાસ્ત્રોને અભ્યાસ કરાવી ધર્મપ્રવૃત્તિમાં જીવન ગાળી આદર્શ કમલેગીનું જીવન, પાછળની દુનિયા માટે મૂકી ગયા છે. લગભગ ૬૦ વર્ષ સુધી જ્ઞાની કમગીનું સાધુ જીવન ગાળી તેઓએ જૈનધર્મની પૂર્ણ સેવા કરીને જૈનકેમની અપૂર્વ સેવા બજાવી છે તે તેમના ગ્રન્થ રહેશે ત્યાં સુધી જૈનેને ઉપકાર કર્યા કરશે. શ્રીમદ્દ જેવા કમગીઓથી જગતમાં ધર્મની જાહેરજલાલી વર્તે છે. શ્રીમદ્ યશેવિજયજી, ઉપાધ્યાય શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી મહારાજ જેવા જ્ઞાની કમગીઓએ અઢારમા સૈકાની જાહેરજલાલી દીપાવી છે અને હાલ પણ તેમના શાસ્ત્રરૂપ અક્ષર દેહથી જૈનકામમાં જાહોજલાલી વતી રહી છે અને ભવિષ્યમાં વર્તે. (એ પ્રમાણે ગુરૂશ્રી જણાવે છે.) શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીને મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં કેવલી
તરીકે અવતાર. (ગુરૂશ્રી નીચે પ્રમાણે જણાવે છે.)
શ્રીમદ્ અધ્યાત્મજ્ઞાની, આત્મશુદ્ધાપયેગી દેવચન્દ્રજી મહારાજ હાલમાં મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં કેવલી તરીકે વિચરે છે એમ અનેક મનુષ્યના મુખે કિંવદન્તી તરીકે શ્રવણ કર્યું છે. સાંભળવા પ્રમાણે શ્રીમના રાગી અધ્યાત્મજ્ઞાની શ્રાવકે પાટણમાં મહાન તપ કર્યું હતું. તે તપના પ્રભાવે ભુવનપતિ દેવે તેમને સાક્ષાત્ દર્શન આપ્યું તે વખતે તે શ્રાવકે ભુવનપતિ દેવને શ્રીમદ્ કઈ ગતિમાં ગયા એવું પ્રશ્ન કર્યું તેના ઉત્તરમાં દેવે કહ્યું કે શ્રીદેવચંદ્રજી મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં જન્મ્યા છે અને હાલ કેવલજ્ઞાની તરીકે વિચારે છે અને અનેક ભવ્યજીને દેશના દે તારે છે. અમદાવાદમાં સારંગપુર તળીયાની પોળમાં આત્મજ્ઞાની ધ્યાની પરમ વૈરાગ શ્રી મણિચંદ્રજી નામના યતિ-સાધુ હતા,
For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેમણે આતમરામેરે સુનિ વગેરે અપૂર્વ વરાગ્યમય સજઝાએ, પદ રચ્યાં છે તેઓ મહા તપાસવી ધ્યાની હતા. તેમના તપ પ્રભાવે તેમની પાસે ધરણેન્દ્ર સાક્ષાત દર્શન દીધું અને મણિચંદ્રજીને શાતા પુછી. મણિચંદ્રજીને કેત, રક્તપીતને મહા ભયંકર રેગ હતું, તે દર્દથી પીડાતા હતા. દેવે મણિચંદ્રજીને વરદાન માગવાનું કહ્યું અને કહ્યું કે તે રેગ ભેગાવ્યા વિના છુટકો નથી, કાર્યો કર્મ ઉદયમાં આવે છે, તેનું કહેવું રેગ ભેગવીને આપવું જોઈએ. પ્રારબ્ધકર્મ તે તીર્થંકર ભગવાનને પણ ભેગવવું પડે છે તે મારે પણ ભેગાવવું જોઈએ કે જેથી પરભવમાં કર્મનું લેણું દેશું રહે નહીં. શ્રી મણિચંદ્રજીએ ધરેન્દ્ર દેવને શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીની ગતિ વિષે પુછયું ત્યાર બાન્દ્ર કહ્યું કે શ્રીમાન દેવચંદ્રજી હાલમાં મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં કેવલી તરીકે વિચરે છે. શ્રીમદ્ આનન્દઘનની ગતિ વિષે પુછયું ત્યારે કહ્યું કે તેઓ એકાવનારી છે. એમ શ્રીમદ્ યશોવિજયજી ઉપાધ્યાય સંબંધી પુછ્યું હતું. તેને ઉત્તર એકાવતારી તરીકે આપે હતે. એક વૃદ્ધ શ્રોતા શ્રાવકે અમને એ પ્રમાણે કિંવદન્તી પરંપરાથી ચાલતી આવેલી કહી હતી. આ પ્રમાણે કિંવદનીએ અત્ર જણાવી છે. કલકત્તામાં રહેનાર અધ્યાત્મજ્ઞાની સુશ્રાવક હીરજીભાઈએ પણ ઉપરના ભાવવાળી એક કિંવદા કહી હતી પણ તેને વિસ્તાર થાય તેથી અત્ર લખી નથી.
(ગુરૂશ્રી નીચે પ્રમાણે કહે છે.)
શ્રીમદ્ભા ચમત્કારે, શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજીના ચમત્કાર સંબંધી અનેક કિંવદન્તીઓ સાંભળવામાં આવે છે. કાશવાળા મંડલાચાર્ય શ્રીબાલચન્દ્રસૂરિ મહાવિદ્વાન થઈ ગયા છે તેમના સમયમાં તેમની સાથે વિચરનાર એંશી વર્ષના એક વૃદ્ધયતિજી અમને સંસારીપણામાં વિજાપુર તાલુકે આજોલ ગામમાં મળ્યા હતા તેમણે અનેક વાતે કરી હતી. તે કહેતા કે મારા ગુરૂ નેવું વર્ષના હતા તે વખતે મેં બાલ્યાવસ્થામાં શ્રીમદ્દ દેવચંદ્ર સંબધી વાત સાંભળી હતી:
For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સં. ૧૫ર ની સાલમાં અમારું બે વર્ષ સુધી આજેલમાં ધાર્મિક અભ્યાસ કરાવવા માટે સંઘના આગ્રહથી રહેવાનું થયું હતું તે પ્રસંગે શ્રીમની વીશી વગેરે કંઠાગ્ર કરી હતી. વૃદ્ધ યતિજી વગેરેએ આજ સુધી કહેલી કિંવદન્તીઓ નીચે પ્રમાણે લખવામાં આવે છે. શ્રીમદે જ્યારે દીક્ષા લીધી હતી ત્યારે તે બાલ્યાવસ્થામાં હતા. તે એક વખતે કાઉસગ્નમાં હતા ત્યારે એક ભયંકર સર્પ આવ્યા અને શ્રીમન્ના શરીરપર ચઢવા લાગ્યા. શરીર પર ચઢીને તે શ્રીમના મેળામાં બેઠે. તે વખતે આજુબાજુના સાધુઓ ગભરાવવા લાગ્યા તો પણ શ્રીમદ્ જરામાત્ર ચલાયમાન થયા નહીં, શ્રીમદે કાઉસગ્ગ પાર્યો ત્યારે તે સર્ષ કુત્કાર કરતે ખેાળામાંથી ઉતર્યો અને સામે બેઠે. શ્રીમદે તેને સમતા ભાવના વચને કહ્યાં તે તેણે મસ્તક ડોલાવીને સાંભળ્યાં. આવી સ્થિતિને દેખીને બીજા સાધુઓ ખરા હૃદયથી શ્રીમના બૈર્યની પ્રશંસા કરવા લાગ્યા કે કે શ્રીમમાં આત્માની નિર્ભય દશા પ્રગટ થઈ છે. તેઓ બાલ્યાવસ્થામાં એક દિવસમાં બસે બ્લેકે મુખે કરતા હતા અને તે વિસરી જતા નહતા. ધરણેન્દ્રનું વ્યાખ્યાન સાંભળવા માટે બ્રાહ્મણના રૂપે
આવાગમન શ્રીમદ્ મારવાડમાં મેટાકેટ રેટમાં ચોમાસું રહેલા હતા તેમની દેશના આત્મસ્વરૂપની હતી. દરજ વ્યાખ્યાનમાં સર્વ દર્શનના લેકે આવતા હતા અને આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરતા હતા. તેમના વ્યાખ્યાનમાં એક વૃદ્ધ બ્રાહ્મણ જે મનુષ્ય આવતે હતે તેની કેઈને ખબર પડતી નહોતી. શ્રીમદ્ મહેપાધ્યાય યશોવિજયજી કૃત જ્ઞાનસારનું દરરોજ વ્યાખ્યાન કરવામાં આવતું હતું. શ્રીદેવચંદ્રજી મહારાજ તેનું અનુભવ પૂર્વક ઉંડા ઉતરીને વ્યાખ્યાન કરતા હતા. તેથી શ્રોતાઓના આત્માઓમાં જ્ઞાનરસ છલકાઈ જતો હતો. પેલે વૃદ્ધ બ્રાહ્મણ પણ આનંદથી ઉલ્લસિત થઈ જતું હતું. તે બોલતે નહેાતે તેમજ વ્યાખ્યાન પૂર્ણ થયા
For Private And Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત કયાં જતું હતું તેની કોઈને સમજણ પડતી-નહેતી, એક વખતે રાત્રીએ તે બ્રાહ્મણ ઉપાશ્રયમાં આવ્યું અને શ્રીમદને વદના કરી બેઠે તે વખતે અન્ય સાધુઓ પણ જાગતા હતા. વૃદ્ધ બ્રાહ્મણે જણાવ્યું કે હું ધરેણેન્દ્ર છું. તમારી આત્મસ્વરૂપની દેશના મેં ચાર માસ સુધી સાંભળી. આ વખતે ભરતક્ષેત્રમાં તીર્થકરની પેઠે આત્મસ્વરૂપ વ્યાખ્યા કરે છે તેથી હું ઘણે પ્રસન્ન થયો છું. ધરણેન્દ્ર શ્રીમને કંઈ માગવાનું કહ્યું ત્યારે શ્રીમદે કહ્યું કે અનંત દુઃખને નાશ કરનાર અને અનંત સુખને પ્રગટાવનાર આત્માના શુદ્ધાપગ વિના મારે અન્ય કોઈ વસ્તુની ચાહના રહી નથી. ધરણેન્દ્ર આવું સાંભળીને તેમને ધન્યવાદ આપે. ધરણેન્દ્ર સર્વસાધુઓને પિતાની પ્રતીત થવા માટે એકદમ ઉત્તર વૈક્રિય શરીર પ્રગટ કરી દેખાડયું તેથી તેની આંખે અંજાઈ ગઈ અને ઉપાશ્રયમાં અજવાળું અજવાળું થઈ ગયું. આથી સાધુએને શ્રીમદ્ દેવચંદ્ર મહાપુરૂષ છે અને તેમનાં વચન આરાધ્ય છે એ નિશ્ચય થયો. મહાત્માએ દેવતાઓને આરાધતા નથી તે પણ દેવતાઓ તેમની પાસે આવે છે. અધ્યાત્મજ્ઞાનીમહાત્માઓમાં અનેક પ્રકારની લબ્ધિો પ્રકટે છે તેમાં કંઈ આશ્ચર્ય નથી.
સિહ શાંત થઈ પગે લાગ્યું. શ્રીમદ્દ એક વખત પંજાબ તરફ વિહાર કરતા હતા. પર્વતેની પાસે થઈ જવાને રસ્તે હતું, પર્વતની નીચે એક સિંહ બેઠેર્યો હતે. ઘણી વખત ત્યાં થઈ જનાર મનુને તે ખાઈ જતે હેતે, શ્રીમદ્ ત્યાં વિહાર કરવા લાગ્યા. તેમને કેટલાક લેકેએ વાર્યા તે પણ તેઓ પાછા વળ્યા નહીં, અને કહેવા લાગ્યા કે મારે સર્વજીની સાથે મૈત્રીભાવ થયો છે. માટે ભય નથી, તેઓ જ્યાં સિંહ બેઠે હતું ત્યાં થઈ જવા લાગ્યા. આ વખતે સાથે આ પ્રસંગ દેખી ગૃહસ્થ પણ આવ્યા હતાં. પેલા સિંહ પાસે શ્રીમાન્ આવી પહોંચ્યા. શ્રીમદને દેખી સિંહે બરાડા પાયે ઉસ અને શ્રીમાની પાસે આવ્યો અને તેમના પગે પd
For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સામાં ઉભા રહ્યા. શ્રીમદે તેને શાંત કર્યો, પછી તે ચાલ્યા ગયે. પાછળ આવનાર ગૃહસ્થ તે આવું દેખી આશ્ચર્ય પામ્યા. અહિં. સામાં પ્રતિષ્ઠાયાં વૈરત્યાગ: આ મહાન સૂત્ર વચન ખરું પડયું.
જામનગરમાં જૈન દેરાસરનાં તાળાં તોડયાં.
એક વખત જામનગરમાં મુસલ્માનેનું સામ્રાજ્ય વધી ગયું હતું. એક જૈન દેરાસર હતું તેની મૂર્તિને ભેંયરામાં સંતાડવામાં આવી હતી, મુસલમાનેએ જબરાઈથી તેને કબજે લેઈમ
છદ તરીકે તેને ઉપયોગ કર્યો હતે. કેટલાક વર્ષ સુધી જેને એ આ બાબત સહન કરી લીધી પણ પાછું તેમનું જોર ઓછું થતાં અને હિન્દુરાજ્યનું જોર વધતાં જૈનેએ રાજા આગળ ફરિયાદ કરી, પણ જેનેનું કંઈ વળ્યું નહીં. બાહાથી અને અંતથી તે જૈનદેરાસર હતું એમ ત્યાંની અઢારવણું કબુલ કરતી હતી પણું ચમત્કાર વિના નમસ્કાર થાય નહીં એવી સ્થિતિ થઈ પદ્ધ. એવામાં શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજી મહારાજ વિહાર કરતા કરતા ત્યાં આવી પહોંચ્યા. તેમણે રાજાની સમક્ષ જૈનદેરાસર સિદ્ધ કરવા પ્રયત્ન કર્યો અને મુસલ્માનેએ મજીદ સિદ્ધ કરવા પ્રયત્ન કર્યો છેવટે રાજાએ એ ઠરાવ કર્યો કે દેરાસરને તાળાં લગાવવામાં આવે અને જે પિતાના પ્રભુના નામે પ્રાર્થના કરી ઉઘાડે અને ઉઘડે તેને તેને કબજે સોંપવામાં આવશે. આ પ્રમાણે ઠરાવ કરીને ફેંકીને પહેલી તક આપી, ફકીર એ ખુદાના નામે કુરાન વાંચી પ્રાર્થના કરી પણ મૂળ જૈનદેરાસર હતું તેથી તાળાં તૂટયાં નહીં. પછીથી શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજીને વારે આવ્યા. તેમણે જિનેન્દ્ર પરમાત્માની સ્તુતિ કરીકે તડાક દઈને તાળાં તૂટીને હેઠાં પડ્યાં. પશ્ચાત્ વૃદ્ધ શ્રાવકે એ રાજાને ભેંયરું જે ગુપ્ત હતું તે દેખાડયું અને તેના દ્વારનાં તાળાં પણ જિનેન્દ્ર પરમાત્માની સ્તુતિથી તૂટી ગયાં અને તેમાંથી ઘણી મૂતિયે નીકળી તે પાછી વિધિપૂર્વક દેરાસરમાં સ્થાપન કરવામાં આવી. શ્રીમના ચમકારે દેખીને જામનગરને રાજ અને પ્રજા ખુરા થઈ ગઈ અને જૈનધર્મમાં
For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રશંસા સર્વાંત્ર પ્રસરી. શ્રી કૃપાચદ્રસૂર્જીિ વગેરે સાધુ અને વૃદ્ધ શ્રાવકાના મુખથી આવી વાત સાંભળી હતી તે અત્ર લખી છે. જ્ઞાનીધ્યાની મહાત્માએ સ્વયં ચમત્કારરૂપ છે. માત્માની અનંત શક્તિ છે. આત્માની જેએ ઉપાસના કરે છે તેઓ પરમાત્માની પેઠે શક્તિએ ફારવી બતાવે છે ! અડ્ડા અનન્તવીર્યાય માત્માવિશ્વપ્રકાશકઃ ત્રેલાય ચા યત્યેવ ધ્યાનશક્તિપ્રભાવતઃ ૧૫ ( જ્ઞાનાવ ) અનંત વીરૂપ આત્મા છે અને વિશ્વના પ્રકાશક છે. તે ધ્યાનશાક્ત પ્રભાવે ત્રણ લેાકને ચલાવવા શક્તિમાન્ છે.
સિદ્ધાચલપર કાગડા આવતાં અધ કર્યાં,
શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજી ઘણી વખત સતી શિરામણિ સિદ્ધાચલ તીની યાત્રા કરવા જતા હતા. સિદ્ધાચલમાં તેમણે વિહરમાન વિશી રચી હતી. તેમણે સિદ્ધાચલની અનેક યાત્રાઓ કરી હતી. ઋષભજિંર્દેશું પ્રીતડી. એ સ્તવન તેમણે કિવદન્તી પ્રમાણે સિદ્ધાચલ આદીશ્વર ભગવાન્ આગળ રચ્યું હતું. શ્રી દીપચંદ્રજી મહારાજની સાથે ઘણી યાત્રાએ કરી હતી. દુઃષમકાલના ચેાગે સિદ્ધાચલ તી પર કાગડાએ આવવા લાગ્યા. જેઓ મહા પ્રભાવક હતા તે વારવાર શાંતિસ્નાત્ર ભણાવીને કાગડાએનું આવાગમન અન્ય કરતા હતા. સકે એ સકે કાઈ પ્રભાવક મહાત્મા જૈનકાસમાં પ્રગટી નીકળે છે અને જૈન ધર્મની પ્રભા વના કરે છે. શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજીના કાલમાં સિદ્ધાચલપર કાગડાએ આવવા લાગ્યા હતા. તેથી જૈનકામમાં અને અન્ય કામમાં અનિષ્ટના ભય લાખ્યા. રાજ્ય અદલવાના પ્રસ`ગ આવવાના હાય છે, વા દુષ્કાળ પડવાના હોય છે ત્યારે તથા મહારોગ ફાટી નીકળવાના હાય છે ત્યારે તથા ધર્મરાજ્યની પડતી થવાન પ્રસગ આવે છે ત્યારે સિદ્ધાચલ તી પર કાગડા આવે છે. જેવા ભાથીભાવ. બનવાના હાય તેનાં તેવાં નિમિત્ત ચિન્હ પ્રચંદ્રયા કરે છે. જે કાલે જે મનવાનું હોય છે તે અન્યા કરે છે. અનિષ્ટ
For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નિમિત્તાથી અનિષ્ટ થાય છે. સ. ૧૯૭૫ ના માર્હ માસમાં વિજાપુર પાસે વરસેાડા ગામમાં જૈન દેરાસર પર વિજળી પડી પડી તેથી એક માસમાં ત્યાંના ઢાકાર રામેળશ્રી સુરજમલૂછ મૃત્યુ પામ્યા. આવા અનિષ્ટસૂચક ચિન્હાથી લાકા ભય પામે છે. નિમિત્તશાસ્ત્ર સત્ય પડે છે. જૈનકામમાં સિદ્ધાચલપર કાગડાએના આવાગમનના ઉત્પાદથી સંઘમાંક્લેશ, ભેદ, જૈનાની હાનિ આગેવાનેાની પડતી વગેરે શકાઓ થવા લાગી. શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજ સુરતના કચરા કીકાના સઘમાં સ. ૧૮૦૪ માં સિદ્ધાચલ આવ્યા. પ્રસંગ પામીને જૈનસઘની વિનતિથી તેમણે સિદ્ધાચલ પર્વતપર આદીશ્વર ભગવાનની ટુ કમાં શાંતિસ્નાત્ર ભણાવ્યું અને પર્વતની ચારે તરફ શાંતિજલની ધારા દેવરાવી, તેથી કાગડાઓ આવતા અધ થયા. તેથી જૈન કામમાં આનă-શાંતિ પ્રસરી અને અનિષ્ટ ઉપદ્રવના નાશ થયેા. શ્રીમદ્ યાવિજયજીએ તથા જ્ઞાનવિમળસૂરિએ પ્રસંગેાપાત અનેક ચમત્યા। બતાવ્યા છે. પ્રસંગ વિના અમુક મહાત્મામાં અમુક શકિત છે તે માલુમ પડતી નથી. મહાત્માએ કંઈ જાદુગરની પેઠે વા વાદીની પેઠે ખેલ કરી બતાવતા નથી. તેમના આત્મામાં જે કઈ સિદ્ધિયા ઉત્પન્ન થાય છે તેની તેને પણ માલુમ પડતી નથી પરંતુ પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે તે પણ જાણી શકે છે. તેમણે મારવાડમાં સંઘ જમણુ પ્રસંગે ગાતમસ્વામિના ધ્યાનથી એક હજાર શ્રાવકા જમે તેટલા જમણમાં આઠ હજાર શ્રાવકાને જમાડવાની મત્રશક્તિ વાપરી હતી. તેમને સિદ્ધાંતાના તીક્ષ્ણ ઉપયેગ હતા. અનેક પ્રકારની અવધાન શક્તિએ તેમનામાં ખીલી હતી પરંતુ તેઓ તે કોઈની આગળ પ્રસ`ગ વિના જણાવતા નહાતા. હાલની પેઠે તે પ્રસગે મહાત્માએ અવધાનાના ખેલા કરતા નહાતા. જૈનેામાં વા હિન્દુઓમાં જેટલી અવધાન શક્તિ ખીલે છે તેટલી પાશ્ચાત્ય લાકામાં ખીલતી નથી. તે જ્યાં ચામાસુ કરતા અગર પધારતા ત્યાં લેાકેામાં શાંતિ પ્રસરતી હતી. તેમનામાં વચન
For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સિદ્ધિ પ્રગટી હતી. તેઓ વૈરી મનુષ્યના વૈરને સહજમાં ઉપદેશ આપી નાશ કરતા હતા. ગચ્છના ખંડનમંડનમાં તેઓ પડતા નહોતા. તેથી સર્વગચ્છવાળાઓને તેઓ પ્રિય થઈ પડ્યા હતા. શ્રીમદ્ યશેવિજયજી ઉપાધ્યાય અને શ્રીમદ્ આનં દઘનજી મહારાજની આધ્યાત્મિક વિચારશ્રેણિનું તેમણે અનુકરણ કરી તેઓ વસ્તુતઃ બન્નેના આત્મિક અનુયાયી બન્યા હતા તેથી જૈનકેમમાં તેઓ તત્વજ્ઞાનને પ્રચાર કરવાને શક્તિમાન થયા હતા. તેમના પૂર્વભવનાં ધાર્મિક સંસ્કારે ઘણા તીવ્ર હવા જેઈએ. પૂર્વભવના સંસ્કાર વિના મૃતધર્મ અને ચારિત્ર ધમપર રંગ લાગતો થી, તેમજ અધ્યાત્મજ્ઞાનપર રંગ લાગવે એતે અત્યંત દુર્લભ વાત છે. તેઓને સર્વની આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઈ માટે તેમના આત્માને નમસ્કાર થાઓ,
( આ પ્રમાણે ગુરૂશ્રી કહે છે.) શ્રીમદ દેવથદ્ર મહારાજના રચિત ગ્રન્થાનો સાર
શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજી ઉપાધ્યાયે આગમાંથી સારમાંસાર તત્ત્વ કે જે દ્રવ્યાનુગ કહેવાય છે તેને સાર ભાગ ખેંચીને ગ્રન્થોની રચના કરી છે. દ્રવ્યાનુયેાગજ્ઞાન, અધ્યાત્મજ્ઞાન, શાન્ત રસ અને વૈરાગ્યરસ તે તેઓના ગ્રન્થમાંથી જ્યાં ત્યાં નીતર્યા કરે છે. તેમન ગ્રન્થરૂપી સરેરે ખરેખર તત્વજ્ઞાનથી છલકાઈ જાય છે. તેમના બનાવેલા ગ્રન્થ પૈકી આગમસાર, નયચક્ર અને વિચારસાર એ ત્રણ ગ્રન્થ તે ખાસ તત્ત્વજ્ઞાનથી ભરેલા છે. એ ત્રણ ગ્રન્થને ગુરૂગમ પૂર્વક અભ્યાસ કરવાથી સર્વ આગમાં પ્રવેશ થાય છે અને સર્વઆગમને સાર પામી શકાય છે. અનંતજ્ઞાનસાગરને પાર નથી પરંતુ તેમાં પ્રવેશ થવા માટે ત્રણ ગ્રન્થ ઘણા ઉપયોગી છે. પ્રશ્નોત્તર નામને તેમને ગ્રન્થ ખરેખર અનુભવજ્ઞાનથી ભરપૂર છે તેથી માનનીય છે. અનેક જૈનશાએ વાંચ્યાબાદ પ્રશ્નોત્તર ગ્રન્થમાં કરેલાં પ્રશ્નના ઉત્તરાર્થને અનુભવ થઈ શકે તેમ છે. શ્રીમદ્ ગચ્છની ક્રિયા બાબતની તકરારે સંબંધી પ્રશ્ન કે ઉત્તર નથી તેથી સર્વ ગચ્છના જૈને માટે પ્રશ્નોત્તર ગ્રન્થની ઉપયોગિતા એક સરખી
For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર
રીતે સિદ્ધ ઠરે છે. વાંચકા જો સ્થિરચિત્તથી પ્રશ્નોત્તર ગ્રન્થના અભ્યાસ કરશે તેા તેઓ તત્ત્વજ્ઞાનમાં ઉડા ઉતરી શકશે. અધ્યાત્મજ્ઞાનમાં ઉંડા ઉતરવા માટે શ્રી જ્ઞાનસાર અન્યપર લખેલી જ્ઞાનમંજરી ટીકા અપૂર્વા છે. આત્મજ્ઞાન સંબધી જૈનેમાં ભગવદ્ગીતાથી પણ કાઈ મહાન સત્યથી ભરેલા ગ્રન્થ હોય તેા જ્ઞાનસાર ગ્રન્થ છે. તેનાપર શ્રીમદ્દે ટીકા રચીને પેાતાના અધ્યાત્મજ્ઞાન સમથી વિચારોને જીવતા મૂકી ગયા છે. અર્વાચીન કાળમાં જ્ઞાનસારની મહત્તા, ઉપયેાગિતા સંત્ર પ્રચાર પામી છે. જૈનાના સર્વે ફ્રીરકાઓમાં જ્ઞાનસાર ગ્રન્થ વંચાય છે. અધ્યાત્મજ્ઞાનીઓનું જ્ઞાનસાર ગ્રન્થ ખરેખર આનન્દમય હૃદય છે તેના પર ટીકા રચીને શ્રીમદે જ્ઞાનસારની મહત્તામાં વૃદ્ધિના પ્રકાશ પાડયા છે. શ્રીમદ્ ઉપાધ્યાય શિશમાણ યશોવિજયજી ઉપાધ્યાચના છેલ્લામાં છેલ્લા અધ્યાત્મ જીવનરસના ઝરા જેમાં વહ્યા છે તે ગ્રંથ ખરેખર જ્ઞાનસાર છે અને શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજની છેલ્લી જીંદગીના અધ્યાત્મજ્ઞાનરસના જીવતા ઝા જેમાં વહ્યા છે તે ટીકા ખરેખર જ્ઞાનસારપરની જ્ઞાનમજરી ટીકા છે. પછી તેમાં અધ્યાત્માનન્દરસ મીઠાશ સંખપી શું પુછવું. સર્વે ફીરકાના જૈને એકી અવાજે જ્ઞાનસારની સ્તુતિ કરે છે અને જ્ઞાનમંજરીની સુગથી માટે માથું ધુણાવી પ્રસશા કરી નાચે કુદે છે. સસ્કૃતભાષામાં જ્ઞાનમંજરી ટીકા છે તેમાં શબ્દ પાંડિત્ય કરતાં ભાવ ઘણા ભરેલા છે તે વાંચકાને સહેજે સમજાશે. શ્રીમદ્ની રચિત ચાવીશીમાં જ્ઞાન અને ભક્તિના રસ છલ કાઈ જાય છે. તેમનાં સ્તવનાને દરેક ગચ્છવાળા મુખે કરે છે અને પ્રભુની પ્રતિમા આગળ ગાય છે. વીશમી સદીમાં ગચ્છકત્તાગ્રહાનું મમત્વ ધીમે ધીમે વિલય થતું જાય છે. અને જે કાઈ ગચ્છની મારામારી કરે છે તેના તરફ્ જૈના, દયાની લાગણીથી ઢખે છે. દેવચન્દ્ર ચાવીશીના જેના અભ્યાસ કરે છે. તેમના સ અન્થાના અભ્યાસ કરનાર કોઈ પણ મનુષ્ય પક્કા જૈન મની શકે છે અને તે ગાડરીયા પ્રવાહમાંથી મુક્ત થઈ જ્ઞાનપ્રવાહ તરફ
For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વળે છે. તેમના ગ્રન્થમાં પદ્રવ્ય, નવતત્ત્વ, કર્મવ્યાખ્યા, સાતનય, સમભંગી, અનેક પક્ષ, આગમ વ્યાખ્યાન, આત્મતત્તવસ્વરૂપ, વગેરે સર્વબાબતેનું વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. એકંદર રીતે કહીએ તે તેમના ગ્રન્થમાં જ્ઞાનયોગ, કમગ, ભક્તિયેગ, ઉપસનાયેગ, વગેરે સર્વગોનું સ્વરૂપ આવ્યું છે અને તેથી તેમના ગ્રન્થ ખરેખર વાચકે પર સારી અસર કર્યા વિના રહેતા નથી. તેઓ સનાતન જૈનમાર્ણોપાસક હતા. તેમના ગ્રન્થ એકંદર રીતિએ આગમે, પ્રકરણે અને પૂર્વાચાર્યોના ગ્રન્થને અનુસરીને રચાયેલા છે તેથી તેઓ પૂર્વપરંપરાના માર્ગે ગતિ કરીને જનધર્મપ્રવર્તક હતા. તેમણે જિનેશ્વર પ્રતિમાને પુષ્પ ચઢાવવાના પાઠોને આગમના આધારે દર્શાવ્યા છે તેમાં ખૂબી એ છે કે તેને મણે મગજની સમતલતા બેઈ નથી. તેમના શબ્દમાં મધુરતા, સ્નેહતા અને આકર્ષતા છે તેમણે પોતાના ગ્રન્થમાં અસભ્ય શબ્દ વગેરેથી કઠોરતા આવવા દીધી નથી. તેમના હૃદયમાં શું ચારિત્ર હતું તે તેમના ગ્રન્થ બતાવી આપે છે. તેમણે ગ્રન્થ રચવામાં પાંડિત્યનું અભિમાન દેખાય એ એક શબ્દ વાપર્યો નથી. લેકેને જૈન ધર્મના તને કેમ સરળ રીતે બંધ થાય એજ દષ્ટિ, ધ્યાનમાં રાખીને ગ્રન્થ લખ્યા છે તેથી તેમાં તેમણે શલાલિત્ય પાંડિત્ય કે પ્રઢતા તરફ લક્ષજ દીધું નથી. જૈન ધર્મનું તત્ત્વજ્ઞાન શું છે તેની દિશા દેખવી હાય વા તેની ઝાંખી કરવી હોય તે તેમના ગ્રન્થને ગુરૂગમપૂર્વક અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે. તેમના બનાવેલા વિચારસાર ગ્રન્થમાં આગમમાં આવેલી સર્વબાબને અનુક્રમે ગોઠવી વર્ણવી છે તેથી તે કર્મગ્રન્થ વગેરેમાં આવેલા વિષ ઉપરાંત ઘણા વિષથી ભરપૂર છે. પાકેલી કેરીને કઈ રસ કાઢી લે તેવી રીતે તેમણે જૈનશામાંથી રસ કાઢીને આગમસાર, નયચક, વિચારસાર વગેરે ગ્રન્થ રચ્યા છે. પહેલા ભાગમાં અને દ્વિતીય ભાગમાં આવેલા ગ્રન્થોને વાચકે જે સાઘત વાંચી જશે તે પછી અમારું લખવું વ્યાજબી છે એમ ગુણાનુરાગી સજજનેને બરાબર સમજાશે. જૈન ધર્મ તત્ત્વ
For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ્ઞાનથી ભરેલા તેમના ગ્રન્થની જેટલી પ્રશંસા કરીએ તેટલી ન્યૂન છે. તેમાં એકંદર રીતે જૈનશાને પ્રાયઃ ઘણે સાર આવી ગયે છે. દ્રવ્યાનુયોગના વિષયમાં સામાન્ય સંસ્કૃત ભાષા જાણુનારાઓ તેઓ તે વખતના ખરતર ગછીય પટ્ટધર આચાર્ય સાથે પૂર્ણ સંબંધી હતા કે નહીં તે વિચારવા યોગ્ય છે. તેમણે આ ત્માને શાંતરસ અનુભવ્યું હતું, ધર્મપ્રવૃત્તિવાળા અને સંસારપ્રવૃત્તિથી વિરૂદ્ધ હેવાથી તેઓ નિવૃત્તિમાર્ગના યેગી હતા, તેમના પણ વિધીઓ હતા છતાં પણ તેમના ઉત્તમવિચારે જૈન સમાજમાં જલદી પ્રસર્યા હતા. શ્રીમાન દેવચક્રજી મહારાજના ગ્રન્થપરથી અને તેમના
જીવન પરથી ગ્રહવા ગ્ય શિક્ષણ શ્રીમદ્ દેવચન્દ્ર મહારાજ ગ્રન્થ અને તેમના ચરિત્ર પરથી પ્રત્યેક મનુષ્ય શિક્ષણ ગ્રહણ કરવું જોઈએ. એજ આ લેખને મૂળ ઉદેશ છે, તેમના ગ્રન્થ અને ચરિત્રપરથી આધ્યાત્મિક શક્તિ ખીલવવાની જરૂર છે. સમાનભાવ અને તત્ત્વજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરવા માટે તેમનું જીવન ઘણું ઉપાગી છે. જેનકેમે આત્મજ્ઞાન તરફ વળવું જોઈએ, વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્ય તથા સંધસ્વાતંત્ર્ય પ્રગટ કરવું જોઈએ. અધ્યાત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ વિના વિશાલ વિચારે અને મતસહિષ્ણુતા પ્રગટવાની નથી. તેમની પેઠે વ્યવહા“રનયનું અવલંબન ગ્રહી પ્રવત્તિધર્મ યાને સેવાધર્મ ગી બનવું જોઈએ. શ્રાવિકાઓની પ્રગતિ કરનાર ધાર્મિક કેળવણુને પ્રચાર કરે જઈએ. જડયિાવાદી અને શુષ્કજ્ઞાની ન બનવું જોઈએ. તેમની પેઠે પૂર્વપુરૂષના વિચારાચારેને માન આપી વર્તવું જોઈએ અને જે અસત્ય લાગે તેને ત્યાગ કરવું જોઈએ પણ કદાગ્રહી ન બનવું જોઈએ. કર્મયોગ અને જ્ઞાન એ અને સ્વીકારી સ્યાદ્વાદી બનવું જોઈએ. સાધુઓએ અને સાધ્વીએએ વીસમી સદીમાં તેમની પેઠે પ્રગતિ કરવી જોઈએ. ગચ્છના નામે નકામી કલેશની ઉદીરણ કરનારા વિવાદ અને ઝઘડાઓ
For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કરીને જૈનકેમની શક્તિને નાશ ન કર જોઈએ. તેમની પેઠે ઉગ્રવિહારી બનવું જોઈએ. અન્ય ગચ્છીની સાથે મૈત્રી, પ્રમાદ, માધ્યસ્થ વગેરે ભાવનાઓને આચારમાં મૂકી વર્તાવું જોઈએ.. જ્ઞાન રૂચિ ધારણ કરીને ગાડરિયા પ્રવાહમાં તણાતા બંધ થવું જોઈએ, ભિન્નભિન્ન ગચ્છીય સાધુઓમાં પરસ્પર ગચ્છક્રિયાદિ મતભેદ છતાં જૈનકેમનાં સાર્વજનિક પ્રગતિકર કાર્યોમાં ઐક્ય ધારણ કરવું જોઈએ. સમદષ્ટિની સાથે પરસ્પર સમવર્તી બનવું જોઈએ. ગમે તે ગચ્છના સાધુ પાસેથી જ્ઞાન ગ્રહણ કરવું અને સત્ય તે મારૂં એ નિશ્ચય કરી પ્રવર્તાવું જોઈએ. સર્વગચ્છના સાધુઓને સંઘ એક સ્થાને ભેગા કરીને જૈનકેમની અસ્તિતા રહે એવા ઉપાયે હસ્તમાં ધરવા જોઈએ. આંતરજીવન વિકસાવવામાં આત્મભાગ આપવાનું શિક્ષણ ગ્રહવું જોઈએ. તેમની પેઠે વક્તા, લેખક અને જ્ઞાની બનવું જોઈએ. જનકેમના કેઈ પણ ફિરકાની નિન્દા ન કરવી જોઈએ, અને સર્વાફિરકાઓની સાથે મૈત્રીભાવ ધારણ કરી મળતી બાબતમાં એકમેળ ધારી કર્તવ્ય કાર્યો કરવા જોઈએ. હવે તે ગૃહસ્થ જેનેએ દષ્ટિરાગને ત્યાગ કરીને જનેની સંખ્યા વધે અને જૈનધર્મને ફેલાવે થાય તેવા ઉપાયોમાં ભોગ આપ જોઈએ. જેને તત્ત્વજ્ઞાનને ફેલાવે થાય એવા ઉપાયે લેવાને સમય જે ચૂકવામાં આવશે તે જૈન કેમની આસ્તતામાં હરકત આવવાનો સંભવ છે. માટે સકલ સંઘે સમયની કિંમત આંકી સંયોગેને અનુકૂલ કરી લેવા જોઈએ.
ઉપસંહાર. ઉપર પ્રમાણે શ્રીમદ્દ દેવચન્દ્રજી ઉપાધ્યાયના ગ્રન્થ અને તેમના ચરિત સંબંધી યત્કિંચિત્ પ્રસ્તાવના યથાશક્તિ જૈન સમાજ આગળ રજુ કરીને જૈનસંઘની સેવા કરતાં છઘસ્થ દષ્ટિથી જે કંઇ દેષ વગેરે થયા હોય તેની જૈનસંઘ આગળ ક્ષમા યાચું છું. મિથ્યા દુષ્કત દઉં છું. જૈનસંઘની સેવા કરતાં જે કંઈ ખલના થાય તે જૈનસંઘે ક્ષમવું જોઈએ. લેખક તપા
For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૦
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગચ્છીચ હોવા છતાં આત્મભાવે જૈનધમ સમાન ભાવે શ્રીમદ્ દેવચન્દ્રજીનું જીવન ચરિત્ર લખ્યું છે. ગમે તે ગચ્છના મનુષ્ય પોતે જૈન હાવાથી જૈનધમની સમાન ભાવે આરાધના કરીને મુક્તિપદ પામે છે. ડાળાં, પાંખડાં, પાતરાંને વળગવાના જુદા જુદા મતભેદોમાં મધ્યસ્થ ખની વૃક્ષમાં વહેતા સજીવનરસ ભણી લક્ષ્ય આપવાની જરૂર છે. સનાના હૃદયમાં જૈનદેવ એક છે તે પછી ભેદભાવથી ફ્લેશ કરવાની કઈ જરૂર નથી. લેખકને વ્યવહારથી તપાગચ્છીયમાન્યતાની શ્રદ્ધા છે પરંતુ તેથી અન્ય ગો પર દ્વેષ નથી. જૈનાગમા, પ્રકરણા, પૂર્વાચાર્યાંના ગ્રન્થા, પરપરા વગેરેમાં સાપેક્ષપણે મ્હને પૂર્ણ શ્રદ્ધા છે. અસ યેાગે ખરેખર મુક્તિ પામવાનેમાટે હેતુ છે. સાપેક્ષપણે ગમે તે ચેાગની આરાધના કરતાં મુક્તિ છે એવી મારી શ્રદ્ધા છે. લેખકને સખ્યણદૃષ્ટિથી જૈનાગમા અને મિથ્યાશાસ્રા, સમ્યકત્વરૂપે પરિણમે છે એવી નદિસૂત્રની માન્યતા પ્રમાણે વિચારપ્રવૃત્તિ છે. જૈનાગમાનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને વ્યવહારનયથી વવામાં આવે અને નિશ્ચયને હૃદચમાં ધારવામાં આવે તેાજ મુક્તિની પ્રાપ્તિ થાય છે એવા ઉપદેશ સત્ય છે. વ્યવહારનયના ઉચ્છેદ કરતાં જૈનસંઘ અને ધમના ઉચ્છેદ થશે માટે કોઈએ ધર્મવ્યવહારની ઉત્થાપના ન કરવી જોઈએ. સાધ્યમિંદુ લક્ષ્યમાં રાખીને સાપેક્ષપણે સાધન વડે શ્ચમની આરાધના કરવી જોઇએ, અને એજ કલ્પતરૂ સમાન શ્રી વીરપ્રભુ કથિત જૈનધમ, આત્માના ઉદ્ધારાથે થશે. એવી પૂ શ્રદ્ધાપૂર્વક આ સક્ષિપ્ત જીવનચરિત્ર સમાપ્ત કરતાં પહેલાં ઈચ્છુ છું કે શ્રીમદ્ દેવચ`દ્રજી મહારાજ જેવા પ્રખર વિદ્વાન ઉત્કૃષ્ટ કવિરાજ, અનન્ય આત્મજ્ઞાન, દ્રવ્યાનુયાગના મહાન ઉપદેશા જ્ઞાતા જિનશાસનના પૂર્ણ પ્રેમી, પ્રભુપ્રતિમાના રસીલા અનેક સાધુ મુનિરાજો અમારા ભારતવર્ષની જૈનકામમાં પ્રકટા અને જૈન ધર્મની જ્ગ્યાત ઝળહળતી રહી સમસ્ત વિશ્વમાં પ્રસરી. ૭ સદ્ગુરૂ દેવ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી ચરણ કમલેષુ નમન— ફ્સ શાંતિ શાંતિ શાંતિ.
For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
देव विलास.
( देवचंद्रजी महाराजनो रास )
सुकृतप्रेमराजीवने, प्रोल्लास नचिहंस; ते तेम रिदये अक्षता, आदिनाथ अवतंस. कुरुदेशें करुणानिधि, उत्पन्न श्रीजिनशान्ति; शांन्ति थइ सविजनपदे, कार्त्तस्वर जस कान्ति. २ ब्रह्मचारीचूडामणि, योगीश्वर में चंद; तारक राजुलनारिनो, प्रणमुं नेमजिणंद. यशनामिक कृत्य ताहरु, पुरीसादाणी बिरुद वामाकुलवडभागीयो, पारसनाथ मरद. जिनशासनो भूपति, वर्द्धमान जिनभाण; दूषम पंचम आरके, सकल प्रवर्त्ते आण. पंच परमेष्ठिजिनवरा, प्रणमु हुं त्रिणकाळ; अन्य एकोनविंशतिजिना, तस प्रणमुं सुविशाल. ६ सरसती वरसती मुखकजे, माघकविने साध्य; कालिदास मूरख प्रतें, कीयो कवि कीध पद्य. मल्लवादी तुज सांनिधे, जीत्या बौद्ध अनेक; तुज दरिसणे पद लब्धिनी, उत्पन्न थइ विवेक. ८
For Private And Personal Use Only
१
३
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तिम माताना साहाय्यथी, गाजी मर्द देवचंद्र; देवविलास रचुं भलं, खरतरगच्छे दिणंद. ९ कोइ देवाणुप्रिय कहे, ए स्तवना करे किम; स्या ? गुण जोइ वरणवे, श्युं ? बोले जिम तिम. १० पंचमकाळे देवचंदना, गुण दाखिवनें यत्र; यथार्थपणे मुज प्रतें, तो सत्य मानु अत्र. ११ सांभलि !! मूढशिरोमणि, अछता गुण कहे जेह; । प्रसंस किम कोविद करे, गुण कहुं सांभलि !! तेह. १२ पंचमकाले देवचंद्रजी, गंधहस्ति जे तुल्य; प्रभावक श्रीवीरनो, थयो अधुना बहुमूल्य. १३ रत्नाकरसिंधु सदृश, चतुर्विध संघजिनभूप; कही गया ते सत्य छे, सांभल ! तास सरूप. १४
___ ढाळ. कपुर होये अति उजळूरे ए देशी. श्री देवचंद्रजीना गुण कहुरे, सांभल ! चतुर सुजाण; घटता गुणनी प्ररूपणारे, कहेवाने सावधानरे. भविका !!! सांभळो मूकी प्रमाद. टेक. ....१ प्रथम गुणे सत्य जल्पनारे', बीजे गुण बुद्धिमान
For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्रीजे गुणे ज्ञानवंततारे, चोथे शास्त्रमें ध्यानरें .
पंचम गुणे निःकपटतारे,
गुण छट्ठे नही क्रोध; संजलनो ते जांणीयेरे,
स्वप्नमां अर्थना नेहरे. नवमें सकल ते शास्त्रनारे,
पारंगामी पूज्य;
अलंकार कौमुदी भाष्यजेरे, अष्टादशकोशना गुह्यरे.
सकळ भाषा में प्रवीणतारे, पिंगल कृतशेष नाग;
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
भविका० सां० २
नही अनंतानी (नो ?) योधरे. भवि० सां० ३ अहंकार नही गुण सातमेरे, आठमे सूत्रनी व्यक्ति; जीवद्रव्यनी प्ररूपणारे,
जाणे तेहनी युक्तिरे. सकल आगम रिदये रम्यारे,
तेहना भांगा जेह; कर्मग्रंथ कम्मपयडीनारे,
For Private And Personal Use Only
भ० सां० ४
भ० स० ५
भ० सी० ६
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
भ० सां०७
भ० सां०८
भ० सां०९
काव्यादिक नैषध भलारे, स्वरोदय शास्त्रे अथागरे. जोतिष सिद्धान्त शिरोमणिरे, न्यायशास्त्रे प्रवीण; साहित्य शास्त्रे सुरतरुरे, स्वपरशास्त्रे लीणरे. दशमे गुणे दानेश्वरीरे, दीनने करे उपगार; एकादशे विद्यातणीरे," दानशाळानो प्याररे. गछ चोरासी मुनिवरुरे, लेवा आवे विद्यादान; नाकारो नही मुखथकीरे, नय उपनां विधानरे. अपर मिथ्यात्व जीवडारे, तेहनी विद्यानो पोस; अपूर्व शाखनी वाचनारे, देतां न करे सोसरे. विद्यादानथी अधिकतारे, नही कोड अवर ते दान:
भ० सां०१०
भ० सां० ११
For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
भ० सां०१३
भ० सां० १३
13
भ० सां०१४
न करे प्रमाद भणावतारे, व्यसन ना नही तोफानरे. पुस्तक संचय द्वादश गुणेरे, जीर्णने करे नूतन स्वगणमे अपर गणेरे, प्रतिष्टाधारक जनरे. वाचक पदवी त्रयोदश गुणेरे, चौदमे वादीजीत" पनरमे जेहना उपदेशथीरे," चैत्यनूतनी प्रीति; सोलमे वचनातिशयथोरे," द्रव्य रचाव्यो धर्मथान; सप्तदशे राजेन्द्र पाय नम्योरे, आज्ञा माने प्रधानरे, मारि उपद्रव टाळीओरे, अष्टादशे गुणे जेह देश देशे गुण कीर्तिनीरे, प्रवर्त्त विख्यातनुं गेहरे. एकोनविंशतिगुणगणेरे, आजानबाहु देवचंद्र
भ० सां० १५
भ० सां० १६
For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
क्रिया उद्धार वीसमे गुणेरे, अवधि जाणे सुरेन्द्ररे. भ. सां० १७ जिम शेषनागने शिरमणिरे, तेहना गुण छे अनन्त; तिम देवचंद्र मणि मंजुरे, (मस्तकेरे) एकवीस गुण महंतरे. भ० सां०१८ प्रभाविक पुरुष आगे थयारे, अधुना तेहने तुल्य; ए गुण बावीस स्थूलतारे, सूक्ष्म गुण बहुमूल्यरे. भ० सां० १९ पढम ढाळ ए गुणतणीरे, कवियणे भाखी जेहा अल्पभवी हस्ये ते सद्दहेरे, एहवा पुरिस थोडा जगरेहरे. भ० सां० २०
दुहा.
प्रथम ढाळ ए गुणतणी, कवियण भाषी जेहा विपक्षीने जाणवा, मनमें जाणे तेह. गुणतो सर्वत्र प्रगट छ, देश विदेश विख्यात; कवियणनी अधिकाइता, स्युं ? एहमे छे वात. २
For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
३
४
कविण कहे एक जीभथें, किम गुणवर्णन जाय; सागरमें पाणी घणो, गागरमें ( न ?) समाय. वळी कोइ भवि पुछस्ये, कवण ज्ञाति कुण जाति; मातपिता कहां एहनां, ते संभळावो भाति. देश किहां किहा जन्मभू, कुंण गुरुना ए शिष्य; कुण श्री पूज्यवारे हुवा, भलीउलटे लीधि दीक्ष. ५ विद्याविशारद किहां थया, किम सरस्वती प्रसन्न; किहां साधना कीधी भली, सुणतां चित्त प्रसन्न ६ देवचंद्रना वचनथी, किम खरचाणो द्रव्य; किम भूपति पाये नम्या. ते विरतंत कहु भव्य ७ सर्वगुण गणनी वारता, भाषे कवियण जेह; सांभळजो भविजन तुमे, पावन थाये देह.
देशी हमीरानी.
थाली आकारे थिर भलो, जंबुद्वीप विदीत विवेकी; तेहमें भरतक्षेत्रे रम्यता, आरज देश सुप्रतीत.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वि० १
भवियण भाव धरी सुणो. वि०
वि०
मरुस्थल देश तिहां सुंदरु, तेहमें विकानेर द्वंग,
For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
८
तेहने निकट एक रम्यता, ग्राम अछे सुभ चंग.
रिद्धिवंत महाजन घणा
रिद्धेकरी समृद्ध; अमारीशब्दनी घोषणा, सुषीआ जन सुबुद्धि. ओशवंशे ज्ञाति जाणीये,
लुंणीयो गोत्र सुजात. साहाश्री तुलसीदासनी,
धर्मबुद्धि विख्यात.
तुलसीदासनी भारया, धनबाइ पुन्यवंत, विवेकी; शील आवारे सोभती,
सत्यवक्ता क्षमावंत.
यथाशक्ति क्रय विक्रयता,
व्यवहारनुं जे धाम.
दंपती प्रीतिपरंपरा, धर्मे खरचे दाम. सुविहितगच्छ में जामली, वाचक शिरदार.
For Private And Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वि० २ सा०
वि०
वि० ३ सां०
वि०
वि० ४ सा०
वि० ५ सां०
वि०
वि० ६ सां०
वि०
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
वाचक राजसागर सुधी, जैनकाजी मनोहार. अनुक्रमे गुरु तिहां आवीया, वदवा दंपती ताम. धनबाइ श्री गुरुने कहे, सुणो गुरु सुगुणनुं धाम.
पुत्र हस्ये जेह माहरे,
वोहरावीस धरी भाव.
यथार्थवयणनी जल्पना, सुगुरुये जाण्यो प्रस्ताव. विहार करे गुरु तिहांथकी,
गर्भ वधे दिन दिन. शुभयोगे सुभमुहूरते, सुपन लघु एक दिन.
शय्या में सुतांथकां
किंचित् जाग्रत निंद.
मेरुपर्वत उपरे,
मिली चौसठ इन्द्र. जिन पडिमानो ओछव करे, मिलीया देवना वृंद.
For Private And Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वि० ७ सां०
वि०
वि०८ सां०
वि०
वि० ९ सां०
वि०
वि० १० सां०
वि०
वि०
वि० ११ सां०
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१०
वि०
वि० १२ सां०
वि०
वि०१३ सां०
वि०
अर्चा करता प्रभुतणी, एहवू सुपने दीठ. अरावणपर बेसीने, देता सहूने दान. एहवू सुपन ते देखीने, थया जाग्रत तत्काल. अरुणोदय थयो ततक्षिणे, मनमें थयो उजमाल. उत्तम सुपन जे देखीउ, पण प्राकृतने पास. कहेवू मुजने नवि घटे, जेह बोले तेह फले आस. दृष्टांत इहां मूलदेवनो, सुपन लडं हतुं चंद्र. मुखकजमें प्रवेशतां, ते थयो नरनो इन्द्र. जटिल एके ते चंद्रमा, मुखमें करतो प्रवेश. मूरखने फल पुछतां, भोजन लघु सुविवेक.
वि० १४ सां०
वि.
वि० १५ सां०
वि० १६ सो०
For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वि०
यादृश तादृश आगले, सुपनतणो अवदात. कही (ते ?) ने पश्चात्ताप उपजे, ए शास्त्रे विख्यात..
१७ सां० अनुक्रमे विहार करताथका, श्री जिनचंद सूरीश. तेह गामे पधारीया, जेहनी प्रबल जगीस. वि०१८ सां० विधिस्युं वांदे दंपती, धनबाइ कहे तास; हस्त जूओ स्वामी मुजतणो आगळ सुखनुं धाम.
वि०.१९ सां० एक पुत्र विद्यमान छे, अन्य सगर्भा दीठ; श्रुतज्ञाने जाणीओ, पुत्र दुजो हशे इष्ट. वि०,२०. सां० ए बीजा पुत्रने अम देज्यो, पण वाचकने दीधु वचन;
वि० बीजी ढाळमें कवि कहे, .मनमां (न्या) नानुं मन्न, वि०२१ सां०
For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
दहा सोरठा. दंपती श्री गुरुपास, करजोडी करे विनती, तुम उपर विश्वास, यथार्थ कहो श्रीस्वामिजी. १ सुपनाध्यायना ग्रंथ, काढ्या गुरुए तत्खिणे; सत्य बोले निग्रंथ, लाभानुलाभ ते जोइने..२ श्री गुरु शिर धुणावीयु, चमत्कृति थइ चित्त; सामान्य घर ए सुपन स्युं ? पण इहां एहवि थीति.३ हे देवाणुप्रिय! सांभलो, सुपनतणो जे अर्थ; शास्त्र अनुसारे हुं कहुं, नवि बोलु अमे व्यर्थ. ४
देशी-मनमोहनां जिनराया. तुम धरणीमे गजपतिदीठो, तेतो शास्त्रे को गरीठोरे, कुंवर थास्ये लाडकडो, हारे सुपनप्रभावे थास्येरे; कुंवर बास्ये लाडकडो, गजपर बेसीने दान; बलि अनमिष सेवे विधानरे.
१ कुं० दोय कारण छे ए सुपने, देवे जो प्रभावे ए तंपनेरे.
For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
छत्रपति थाये ए पुत्र के, पत्रपति धर्मनुं सूत्ररे. जो राज राजेसरी थास्ये, सर्वदेशनो इश इलास; जो पत्रपतिनुं पद पामे, तो देश विहार सुठामेरे. कुंवर थास्ये लाडकडो, गुरु तब ते जाणो गजराज; तेपरि बेसमें शिरताजरे. देवतारूप जन चाकरीये, सिंह बालकने वळी पाखरीयेरे. दान देस्ये ते विद्यादान, बुद्धि अभयदान नीदानरे. जिन ओछव करता इंन्द्र, दीटुं वृंदारक वृंदरे. जिनशासननो होस्ये थंभ, विद्यानो होस्ये सर कुंभ.
चैत्य न्युतन पडिमा थापन, तेजस्वी में तपननो तापनरे. दंपति कहे मुनिराज,
For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सांभलता न धरस्यो लाजरे. क्रोधभाव न आणस्यो चित्त, पुत्र तेजस्विमें आदित्यरे. तुम रांकतणे घेर रत्न, रहस्ये नही करस्ये यत्नरे. दंपति मनमांहि चिंते, धार्यु छे वोहरावानुं निमित्तरे. संवत सत्तर (१६) छेताला वरखे, जन्म्यो ते पुत्र छ (छे ? ) हरषेरे. गुण निष्पन्न ते नाम निधान, देवचंद्र अभिधानरे. वरस या ते पुत्रने आठ, धारे ते विज्ञानना पाठरे. कवियण भाखी त्रीजी ढाळ, आगल वात रसालरे.
दुहा. अनुक्रमे विहार करता थका, आव्या पाठक तत्र, राजसागर शिरोमणि, अर्भक प्रसव्यो यत्र. गुरु देखी हर्षित थया, वहुराव्यो,पुत्र रतन: धर्मलाभ गुरु तव दीये, करजो पुत्र जतन. २
For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वाचक श्री राजसागरु, कोविदमें शिरताज; दिन केतलाएक गया पछी, मन चिंत्यु शुभकाज. ३ दीक्षा देवी शिष्यने, सुभ महरत जोइ जोस; सुभ चौघडीए देखीने, तो थाये संतोस. संघ सकलने तेडीने, दीक्षानी कही वात; वचन प्रमाण करे तिहां, उलस्यां सहूनां गात्र. ५ शुभ ओछव महोछवे, दीक्षा दीये गुरुराय; संवत छपने जाणीये, लघु दीक्षा दीये गुरुराय. ६ श्री जिनचंदसूरीश्वरे, वडी दीक्षा दीये सार; राजविमल अभिधा दीउ, श्रीजीनो घणो प्यार. ७ राजसागरजीये हितधरी, सरस्वतीकेरो मंत्र; आपुं शिष्य देवचंदने, मनमें कीधो तंत्र. ८ गाम बेलाडु जाणीये, वेणातट सुभरम्य; भूमिगृहमें राखीने, साधन करे तारतम्य. थइ प्रसन्न सरस्वती, रसनाग्रे कीयो वास; भणवानो उद्यम करे, श्री गुरुसाहाज्य उलास. १०
देशी-वारी म्हारा साहिबा. देवचंद्र अणगारने हो लाल, सुभ शास्त्रतणा अभ्यासरे, देखीने ठरे लोयणा, १
For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
r
o
ho
ho
प्रथम षडावश्यक भणे हो लोल, के पछी जैनशैलीनो वासरे. सूत्र सिद्धान्त भणावीया हो. वीरजिनजीए भाख्या जेहरे. स्वमार्गमें पोषक थया हो. टाले मिथ्यामतनुं गेहरे. अन्यदर्शनना शास्त्रनो हो० भणवाने करता उद्यमरे. वैयाकरण पंचकाव्यना हो. अर्थ करे करावे सुगम्यरे. नैषध नाटक ज्योतिष शिखे हो. अष्टादश जोया कोषरे. कौमुदी महाभाष्य मनोरमा हो पिंगळ स्वरोदय तोषरे. भाखा (भाष्य ?) ग्रंथजे कठिणता हो. तत्वारथ आवश्यकबृहवृत्ति हो. हेमाचार्यकृतशास्त्रनारे, हो. हरिभद्र जस कृत ग्रंथचित्तरे. षट्कर्मग्रंथ अवगाहता हो. कम्मपयडीये प्रकृति संबंधरे.
ho
to
no
no
no
For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
इत्यादिक शास्त्रे भला हो० जैन आम्नाये कीध सुगंधरे. सकलशास्त्रे लायक थया हो. जेहने थयुं मइ सुइ ज्ञानरे. संवत् (१७७४) सतर चुमोतरे हो. वाचक राजसागर देवलोकरे. संवत् (१७७५) सतर पंचोतरे हो. पाठक ज्ञानधर देवलोकरे. मरट ग्रामे गुरुये भलो हो ला० आगमसार कीधो ग्रंथरे. विमलादास पुत्री दोयभली हो० माइजी अमाश्जी शुभ पुष्परे, दोय पुत्रीने कारणे हो. कीधो ग्रंथ ते आगमसाररे. संवत (१७७७) सतर सीतोतरे हो. गुजरात आव्या देवचंदरे. पाटणमाहि पधारीया हो. व्याख्याने मिले जनवृंदरे. कवियण कहे चोथी ढाळमें हो. कह्यो एह वरतंत प्रसिद्धरे.
For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
१८
आगळ हवे भवि सांभलोरे हो० धर्मकरणीनी वृद्धिरे.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
११ दे०
दूहा.
पाटणमें देवचंदजी, जैनागमनी वाणि; वांची भवीजन आगले, स्याद्वादयुक्तवखाण. श्रीमाली कुलसेहरो, नगरशेठ विख्यात; राय राणा जस आना करे, प्रमाण सर्वे वात. नामे तेजसी दोसीजी, धन समृद्धे पूर; श्रावक पूर्णिमगच्छनो, - जैनधरमनुं नूर. कोविदमें अग्रेसरी, श्री भावप्रभसूरि; पुस्तकनो संप्रदाय बहुल, - छात्र भण्या जिहां भूरि. ४ ते गुरुना उपदेशथी, भराव्यो सहस कूट; तेजसी दोसीने घरे, रुद्धि समृद्ध अखूट. ते सेठ तेजसी घरे, देवचंद्र मुनिराज; तव तिहां शेठ प्रत्ये कहे, हे देवाणुप्रियताज. सहसकूटना सहस जिन, तेहना जे अभिधान; गुरुमुखे तमे धार्या हस्ये के, हवे धारस्यो कान. ७ मीठे वयणे गुरु कहे, सांभळीयुं तव सेठ; स्वामी हुं जाणुं नहीं, चमत्कृति थइ द्रढ. ए हवे अवसरे तिहां हता, संवेगी शिरदार;
१
३
५
६
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ज्ञानविमल सूरिजी, तिहां गया शेठ उदार. ९ विधिस्युं वांदी पुछीयुं, सहकूट सहननाम; आगमेंथी पृथकता, निकासो सुभधाम. १० ज्ञानविमलसूरि कहे, सहसकूटनां नाम; अवसरे प्राये जणावस्युं, कहेस्युं नाम ने ठाम. ११ सकलशास्त्रे उपयोगता, तिहां उपयोग न कोइ; : आगम कुंची जाणवी, ते तो विरला कोइ. १२
ए देशी-माहरी सहीरे समाणी. एक दिन श्री पाटण मझार, स्थाहानी पोलिं उदाररे. सहसजिननो रसीयो देवपद्रं, वयणे उलसीयो. १स. टेक. ते पोलिं चोमुखवाडी पास, सहुनी पूरे आसरे.
स०.१ सतरभेदी पूजा रचाणी, प्रभु गुणनी स्तवना मचाणीरे. ज्ञानविमळ सूरि पूजामें आव्या, श्रावकने मन भाव्यारे.
स०२ तिहां वली यात्राये देवचंद्र, आव्या बहुजनने वृन्दरे.
सo
For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स०३
7
.
प्रभुने प्रणाम करीने बेठा, प्रभुभ्यान धरे ते गरीठारे. एहवे तिहां शेठ दर्शन करवा, संसार समुद्रने तरवारे. प्रश्न करे शेठ, ज्ञानविमलने, सहसकूट नाम अमलनेरे. बहु दिन थया तुम अवलोकन करतां, इम धर्मनां कार्य किम सरतारे. प्राये सहसकूटना नामनी नास्ति, कदाचि कोइ शास्त्रे अस्तिरे. ज्ञानसमसेरतणा झलकारा, देवचंद्र बोल्या तेणिवाररे. श्रीजी तुमे मृषा किम बोलो, चित्तथी वात ते बोलोरे (खोलोरे) प्रभु मंदिरमे यथार्थनी व्यक्ति, किम उपजे श्रावक भक्तिरे. तुमे कोविदमें कहेवायो श्रेष्ठ, अयथार्थ कहो ते नेष्टरे. तव ज्ञानविमलजी त्रटकी बोल्या, तुमे शास्त्र आगम नवी खोल्यारे.
For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स. ८
स.
स. ९
स०
तमे तो मरुस्थलीयाना वासी, तुमे वाक्य बोलोने विमासीरे. शास्त्र अभ्यास कर्यो होय जेहने, पूछीये वाक्य ते तेहनेरे. तुमे एह वार्तामां नही गम्य, अमे कहीये ते तुम निसम्यरे. इम परस्पर वाद करतां, तब शेठ बोला हर्ख भरमारे. श्रीजी तमे अयथार्थ न बोलो, एह वातनो करवो निचोलोरे. ज्ञानविमल कहे सुणो देवचंद, तुमने चर्चानो उपछंदरे. जो तुमे बोलो छो तो तुमे लावो, सहस कूटजिन नाम संभळावोरे. तव देवचंद कहे सुगुरुपसाये, सत्य युक्ति हवे न खसायरे. तव देवचंदजी शिष्यने साहमुं, जोइ लावो सहस जिननुं नामुरे. सुविनीत सूलक्षने विद्वान, गुरुभक्तिमाही निधानरे.
For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स०१३
स०१४
स०१५
मनरुपजी रजोहरणथी, पत्र आपे गुरुजीने तत्ररे. ज्ञानविमळसूरि तव वांची, एह खडतरे मारी फांचीरे. सत्कुलगुरुनो एह छे शिष्य, जेहनी जगमांहि छे अभिख्यरे. शास्त्रमयार्दाये सहसनाम, साखयुक्त ते नाम सुठामरे. मौन रहीने पुछे ज्ञान, तुमे केहना शिष्य निधानरे. उपाध्याय राजसागरजीना शिष्य, मिठी वाणी जेहवी इक्षुरे. नम्रता गुण करी बोले ज्ञान, देवचंद्रने आप्या मानरे. तुम वाचकतो जैनना काजी, तुमे जैनना थंभ छो गाजीरे. आदि घर छे ते (त?) मारुं भव्य, तुमे पण किम न होये कव्यरे. इणिपरे परस्परे युक्तिं मिलीया, शेठ तेजसीना कारज फलीयारे.
स०१६
स०१७
For Private And Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
२३
सहसकूटनां नाम अप्रसस्ति, देवद्रे कीधा प्रसस्तिरे. प्रतिष्ठा तिहां कीधी भव्य, ओच्छव कीधा नवनव्यरे. क्रिया उधार कीधो देवचंद्र, काढ्या पाप परिग्रहफंदरे.
ढाळ कही ए पांचमी रुडी,
ए वात न जाणस्यो कूडीरे. कवियण कहे आगळ संबंध, वळी सोनुंने सुगंधरे.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
स० १८
स०
स० १९
स०
स० २०
दुहा.
क्रिया उद्धार देवचंदजी, कीधो मनथी जेह; ए परिग्रह सवि कारिमो, अंते दुःखनुं गेह. नवनंदनी नव डुंगरी, कीधी सोवनराशि; साथै कोइ आवी नहीं, जूठी धरवी आसि. धन धन श्री शालिभद्रजी, धन धन धन्नो सुजात, अगणित ऋधिने परिहरी, ए कांइ थोडी वात. ३ बत्री को टसोवनतणी, धन्नो काकंदी जेह, मूकी श्री जिनवीरनी, दीक्षा लीधी नेह.
१
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
२४
देवचंद मनमे चिंतवे, हुं पामर मनमांहि, मूर्छा धरूं ते फोक सवि, सत्यप्रभुमारगबांहिं (मांहि ? ) ५ संवतसतरसत्यासीये, आव्या अमदावाद; लोक सहु तिहावांदवा, आव्या मन आल्हाद. ६ नागोरीसरा जिहां अछे, तिहां ठवीया मुनिराज; निर्लोभी निकपटता, सकल साधुशिरताज. साधुश्री देवचंदजी, स्यादवादनी युक्ति, जीवद्रव्यना भावने, देखाडे ते व्यक्ति. ते हवे देशना सांभळो, श्रावक श्राविका जेह, वाणी जळ आषाढसम, वरसे ध्वनि घनगेह. पाप स्थान अढार छे, ते मूको भविजन्न, जिनवरे भाष्यां जे अछे, ते सुणीये एक मन्न. १०
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ढाळ. अळगी रहेनी. ए देशी.
वीर जिणेसर मुखथी प्रकासे,
पाप स्थान अढार;
तेहथी दूर रहो भवि प्राणी, मुणीये आगार अणगार.
जिनवर कहेजी, कहेजी. २ जिनवर कहेजी:
For Private And Personal Use Only
टेक.
९
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
२५
पाप थानिक पहिल तुमे जाणो, जीवहिंसा नत्रि करीये; बेंद्री तेंन्द्री चोरिंद्री पंचेंद्री, वधमां मन नवी धरीये.
एकेंद्रियादिक अनंतकायादिक, तेहना करो पचखाण; एकेंद्रीय तो संसारिनी करणी, अनुमोदना नवि आण.
अणगारीने सर्वनी जयणा,
षटकायाना त्राता; कोइ जीवने दुःख नवि देवे,
उपजावे बहु साता. मरि कहेता दुख उपजे सहुने, मारे किम नाव होय; रुद्रध्याने नरकगति पायो, ब्रह्मदत्त चक्रवत्ति जोय.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
२ जि०
३ जि०
४ जि०
५ जि०
मृषावाद पाप थानिक वीजुं, जुटुं नवी बोलीजे;
वैर विखादें (विषवादे ) मृखा वचन बोले, पतीयारो किम कीजे.
४
६ जि०
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
२६
झुठ बोल्याथी वसुभूपतिनुं, सिंहासन भुइँ पडीयुं; काल करीने दुरगति पोहतो, झुठ वयण ते जडीयुं.
झुठु मिंटु लागे जनने, कडुयां फळ छे तेह; आगारी अणगारि मुखथी, झुठ न बोलस्यो रेह.
श्रीजु थानिक कहे जिनवरजी,
नाम अदत्तादान; अणदीधी वस्तुनी जयणा, धरवानो करो स्थान.
चोरी व्यसने दुरगति पामे, तेहनो कोइ न साखी; चोरद्रव्य खातां नृप जो जाणे,
जिम भोजनमां माखी.
तृण जाच्युं कल्पे साधुने, नवि ले अदत्तादान; चोरतणो वली संग न कीजे, इम कहे जिन वर्धमान.
For Private And Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७. जि०
८ जि०
९ जि०
१० जि०
११ जि०
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३७
१२ जि.
१३ जि.
पापस्थानक चोथु भवि जाणो, ब्रह्मचर्य मनमां धारो; रूपवंत रामा देखीने, मन नवि कीजे विकारो. विषयी नर रामाए राचे, ते दुःख पामे नरके लोह पुतली धखावे अंगने, आलिंगावे धरके. विषवल्ली सदृश छे ललना, तेहनो संग न कीजे; मनमां कपट चपट करे जनने, शुभ प्राणी किम रीझे. रावण मुज आदे देश भूपा, नारीथी विगुआणा; सीता सुदर्शन सोळ सतीना, जगमे जस गवाणा. स्त्रीसंगे नव लाख हणाइ, जीवतणी बहुराशि; ब्रह्मचर्य चोखं चित्त न धरे तो, पामे नरकनो वास.
१४ जि.
१५ जि०
१६ जि.
For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१७ जि०
१८ जि०
पांच थानिक परिग्रहर्नु, करीये तेहनो प्रमाण; ग्रंथी नही ते निग्रंथ कहीये, निद्रव्ये मुनि सुजाण. क्रोध मान माया लोभ जाणो, रागद्वेष कलह न कीजे; अभ्याख्यान पैशुन रति वजों, अरति परपरिवाद न लीजे. पापथानक अढारमुं भा, मिथ्यात्वशल्य नवि धरीये; सत्तरथी ए भारे कहीये, मिथ्यात्वे केम तरीये. मिथ्यात्वसल्य काढीने प्राणी, समकितमांहि भलीये; जिनवरभाषितवचन सदहीये, भवभवफेरा टलीए. नैगम संग्रह आदे देइसतनयनी भंगी; तेहनी रचना करता गुरुजी, अपवादने उत्संगी.
१९ जि.
२० जि.
२१ जि०
For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
२९
प्यार निखेपे सूत्र वांचना,
नाम द्रव्य ठवणाभाव; कुमति, ठवणादिकने उवेखे, किम निक्षेप जमाव.
जीव अजीव पुण्य पाप, आदे देइ " श्री नवतत्त्वनी " वाचा;
भेद भेद करीने भविने,
समजावे अर्थ ते साचा.
गुण ठाणां चतुर्दश कहीये, मिथ्या सासन मीस्से; ए आदि प्रकृतियो बाधी, कर्म ग्रंथथी लहीस्थे.
देशना वाणी देवचंद्र भाखे, भवियणने हितकारी;
छठी ढाळ ए कवियणे भाखी, सुगुरु मल्या उपगारी.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
२२ जि०
२३ जि०
२४ जि०
२५ जि०
दुहा.
भगवइ सूत्रनी वाचना, साभले जनना वृंद, वाणी मिंठी पियुषसम, भाखे श्री देवचंद.
१
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
३०
माणिकलालजी जालिमी, ढुंढकनो मम पास,
तेहने गुरुए बुझव्यो, टाली मिथ्यात्वनीका (वा ? ) स. २ नौतन चैत्य करावीने, पडीमा थापी ता सिस, देवचंद उपदेशथी, ओछव हुया उलास. श्री शांतिनाथनी पोल में, भूमि हमें बिंब, सहसफणा आदे देइ, सहसकोड जिनबिंब. तेहनी प्रतिष्ठा तिहां करी, धन खरचाणां पूर, जैनधरम प्रकासीयो, दिन दिन चढते नूर.. संवत १७७९ सतर ओगणीस ( एग्न्याऐंशी ? ) मे चातुर्मास खंभात,
५
तिहांना भविने बुझवा, जेहना अवदात.
६
रसीयानी देशी.
श्री देवचंद्र मुनींद्र ते जैमनो, स्तंभ सदृश थयो सत्य सुज्ञानी; देशनामें श्री शत्रुंजयतीर्थनो, महिमा प्रकाशे नित्य.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री सिद्धाचळ महिमा मोटको, श्री रुषभ जिणंदनी वाणी.
सु०
तीर्थ महिमा शत्रुंजयनो सुणो. १
For Private And Personal Use Only
३
सु०
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
.
मुक्ति गमन- तीरथ एअ छे, सास्वत तीर्थ प्रमाण. सु० २ तीरथ० दुःखम आरो पंचमो जिन कह्यो, एकविसति सहस वर्ष. बारयोजन श्री शत्रुजयगिरि, एहनुं कुंण कहे रहस्य. कांकरे कांकरे साधु सिद्ध थया, भरते कीयोरे उद्धार. कर्माशा आदे देइ जाणीए, सोल उद्धार उदार. तीर्थ माहात्म्यनी प्ररूपणा, गुरुतणी सांभळे श्रावकजन्न. सिद्धाचल उपर नवनवा चैत्यनी, जीर्णोद्धार करे सुदिन्न. सु०५ ती० कारखानो तिहां सिद्धाचळ उपरे, मंडाव्यो महाजन्न; द्रव्य खरचाये अगणित गिरि उपरे, उलसीत थायेरे तन्न. सु० ६ ती० संवत (१७८१) सत्तर एकासीये, ब्यासीये व्यासीये कारीगरे काम.
For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३२
चित्रकारसुधानां काम ते, हषद् उज्वलतारे नाम. सु० ७ ती० तीरथ महिमा शत्रुजय सुंणो, फिरीने श्री गुरु राजनगरे भला
तीहां भविने उपदेश. सु० विनती सुरति बंदिरनी भली, चोमासानीरे विशेष.
सु०८ श्री देवचंदजी सुरति बंदिरे, कीधा भविने उपगार. पंचासये छयासीये सत्यासीये, जाणीये बुद्धितणा जे भंडार. सु० ९ पालीताणे प्रतिष्टा करी भली, खरच्यो द्रव्य भरपूर. वधुसाये चैत्य शत्रुजय उपरे, प्रतिष्टा देवचंदनी भूरि. सु० १० पुनरपि श्री गुरु राजनगर प्रत्ये, आव्या चोमासुरे सार. सु० संवत सत्तर (८८) अठ्यासीयमांहि, पंडितमांहि शिरदार. सु० ११ ती० वाचक श्री दीपचंदजी प्रत्ये, उपर (र?) नी व्याधिनी व्याधी, सु०
For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आसाढ सुदि बीज दीने ते जाणीये, पुहता स्वर्ग प्रधान.
सु० १२ ती० तपगच्छमाहे विनीत विचक्षण, श्री विवेकविजय मुनींद्र... सु भणवा उद्यम करता विनयी घj, उद्यमे भणावे देवचंद्र. सु० १३ ती० गुरुत्सदृश मन जांणे विवेकजी, खिजमतिमें निसदिन्न.. सुण विनयादिक गुण श्री गुरु देखीने, विवेकजी उपर मन्न.
सु० १४ ती० अमदावादमे एकसमे भलो, आणंदराम साह श्रेष्ठ, रतनभंडारीना अप्रेस्वरी, जेहना मनसेरे इष्ट.
सु० १५ ती० श्रीगुरुने वली आणंदरामने, चर्चा थायरे नित्य. चर्चाए ते जीत्यो गुरुजीए, आणंदनी गुरुपरि प्रीति.
सु० १६ ती० कवियण भाखी सातमी ढाळ ए, पंचम आरारेमाहि.
स
For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
एहवा पुरुष थोडा प्रभुमार्गना, 'प्रकाश' करवाने उछांहिं.
सु० १७ ती०
शाहा श्री आणंदरामजी, गुरुनी गुरुता देखि, भंडारी रत्नसिंघ आगले, प्रसंश करी सुविशेष. १ गुरु ज्ञानी शिरोमणि, जिनधर्मे वृषभ समान; मरु स्थळथी इहां आवीआ, सकलविद्यानुं निधान.२ रतनसिंह गुरु वांदवा, आव्यो आलय तास; नय उपनय संभलावीने, मन प्रसन्न कयु तास. ३
देशी:-धन धन श्री रीषिराय अनाथी. पूजा अरचा रतन भंडारी, करता श्री जिनवरनीरे; श्री देवचंद्रजीना उपदेशथी, शिवमंदिरनी निसरणीरे. धन धन ए गुरुरायने वयणे, जिनशासन दीपाव्योरे, पंचम आरे उत्तमकरणी, गुजरातिनो सो (सु?) बो नमाव्योरे. टेक. २ बिंब प्रतिष्टा बहुली थाये, सत्तर भेदी पूजारे;
For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
३५
भंडारीजी लाहो लेता, ए गुरु सम नही दुजारे. विधियोगे ते राजनगर में, मृगी उपद्रव व्याप्योरे; गुरुने भंडारी सर्व व्यवहारी, अरज करी सीस नमाव्योरे. स्वामी उपद्रव राजनगर में, थयो छे सर्व दुःख कर्त्तारे; तुम बेठा अमे केहने कहीये, तुमे छो दुःखना हर्त्तारे.
जैनमार्गना मंत्र यंत्रादिक,
करीने खीला गाडयारे;
मृगी उपद्रव नाठो दुरिं, लोकना दुःख नसाड्यारे. जिनशासननो उदय ते करता, दुःखम आरे देवचंदरे; प्रसंसा सघले शाशनकेरी, टाल्यो दुःखनो दंदरे, एहवे समे रणकुंजी आव्या, बहुलं सैन्य लेइनेरे;
For Private And Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
धन० ३
धन० ४
धन० ५
धन० ६
धन० ७
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
धन.८
.. धन० ९
धन. १०
युद्ध करवा भंडारी साथे, आव्यो नगारुं देइनेरे. रतनसिंघ भंडारी तक्षिण, आव्यो श्री गुरुपासेरे; काइ करणो दल बहोतज आयो, में छां थांके विस्वासेरे. फिकर मत करो भंडारीजी, प्रभुजी आछो करस्येरे; जीत वाद थाहरो अब होस्ये, करणी पार उतरस्यरे. चमत्कार श्री जिन आम्नायोनी, गुरुजीये ते दीधोरे; फतेह करीने आज्यो वहिला, थांको कारज सीधोरे. रतनसंघजी सैन्य लेइने, युद्ध करवाने साहमोरे रणकुजी साथे तोपखाने, चाल्यो न करे खामोरे. परस्परे युद्धे रणकुंजी हायों, थइ भंडारीनी जीतरे;
धन०११
धन०१२
For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
३७
ए सर्व देवचंद्र गुरुपसाये, हेमाचार्य कुमारपाल प्रीतरे. धोलकावासी सेठ जयचंदे,
पुरिसोतम योगीरे; गुरुने लावी पायो लगाड्यो, जैनधर्मनो भोगीरे.
योगिंद्र एक गिर पुरुसोत्तमने, ( ना ? )
मिथ्यात्व शल्यने काढ्योरे; बुझविने जिनधर्म मार्गमां, श्रुतिये मन तस वाल्योरे. पंचांइ पालीताणे आव्या, छनुंये सत्ताणुंये नवानगरेरे; ढुंढक टोलां देवचंद्रे जीत्यां, चैत्य चाल्यां सर्व झगरेरे. नवानगरे चैत्य जे मोटां, ढुंढके जे हतां लोप्यारे; अर्चा पूजा निवारण कीधी, ते सघलां फिरी थाप्यारे. परधरी गाममे ठाकुर बुझव्यो, गुरुनी आज्ञा मानेरे;
x
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
धन० १३
धन० १४
धन० १५
धन० १६
धन० १७
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कवियणे आठमी ढाळ ते रुडी, ए वात न जाणो कुडिरे.
धन०१८
दुहा. पुनरपि पालीताणे गुरु, पुनरपि नुतन नग; संवत (१८) अढार दोय त्रिणमा राणावाव उछांहिं. १ तत्रना अधीसने, रोग भगंदर जेह; टाल्यो तक्षिण गुरुजिई, गुरु उपर बहु नेह. २ संवत अष्टादश च्यारमें, भावनगर मझार; मेता ठाकुरसी भलो, ढुंढकनो बहु पास. (प्यार?) ३ श्री देवचंद्रे बुझवी, शुभमानिनो वास; तत्रना ठाकुरतणी, मत कीधी जैनपास. ४ संवत अष्टादश च्यारमे, पालीताणो गाम, मृगीटाली गुरुजीये, श्री गुरुजीने नाम. ५ संवत अष्टादश पंचषष्ठमें, लींबडी गाम उदार, डोसो वोहोरो साहा धारसी, अन्य श्रावक मनोहार. ६ साहा श्री जयचंद जाणीये, साहा जेठा बुद्धिवंत, रही कपासी आदि देइ, भणाव्या गुरुइं तंत. ७ गुरुई सहु प्रतिबोधीया, जैनधर्ममें सत्य, गुरु उपगार न वीसारता, धमें खचे वित.
For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
३९
लिंबडी धागंद्रा गाम ए, अन्य चुडा वली गाम; प्रतिष्टा त्रिण यह बिंबनी, द्रव्य खरच्या अभिराम. ९ धांगद्रे जिनबिंबनी, थइ प्रतिष्ठा सार, सुखानंदजी तिहांमल्या, देवचंद्रनो प्यार.
देशी :- ललनानी छे.
संवत अढारने आठमें, गुजरातिथी काढ्यो संघ. श्रीगुरुना गुरु उपदेशथी, शत्रुंजयनो अभंग.
गिरि उपर उछव थया,
खरच्यां बहुलां द्रव्य. पूजा अरचा बहुविधिं, अनुमोदे ते भव्य.
उभी सोरठ जातरा, करता ते भविजन्न.
अष्टादश नव दशमें,
श्री गुजराति चोमास.
संवत दश अष्टादशें, कचरासाहाजीई संघ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
ल० १
गुरुवयणां ते सहहो. टेक.
ल०
te
ललना.
ल०
ल० २ गुरु०
ल
ल० ३ गुरु०
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्री शत्रुंजय तीर्थनो साधे पधार्या देवचंद्र. साह मोतीया लालचंद, जाणीइं जैनमारंगमें प्रवीण. श्राविका अवल ते भक्तिमां, दानेश्वरीमां नहीं खीण.
४०
संघमें श्री देवचंदजी, अन्य व्यवहारीया साथ. श्री शत्रुंजय गिरि आवीया,
लेवा धर्मनुं पाथ.
प्रतिष्टा जिनबिंबनी, गुरुजिई किधी तत्र. साठी सहस्त्र द्रव्य, खरचीयो,
गुरु वचनें ते यत्र.
संवत अढार इग्यार में,
प्रतिष्ठा लींबडी मध्य. वढवाणे श्रावक ढुंकी,
बुझव्या खरची रुद्धि.
चैत्य करव्यां सुंदर,
जिन अर्थाना ठाठ.
For Private And Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ल० ४ गुरु०
ल०
ल० ५ गुरु०
ल०
ल० ७ गुरु०
ल०
ल० ८ गुरु०
ल० ९ गुरु०
ल
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ल०१० गुरु०
ल०
० ११ गुरु०
४१ प्रभाविक पुरुष देवचंद्रजी, धन्य एहनी मात. शिष्य सुविनीत पासे भला,
श्री मनरुपजी दक्ष. विजयचंद बुद्धिये प्रबळता, न्याय शास्त्रना पक्ष. वादी अनेक ते जीतीया, गच्छ चोरासीना साध; भणे तर्कवादी भलो, श्री देवचंद्रनो हाथ. मनरुपजीना शिष्य दोउं, वक्तुजी रायचंद; गुरु भक्ति आज्ञा धरे, सेवामें सुखकंद. संवत अढारना बारमें, गुरु आव्या राजद्रंग. गछनायकने तेडावीआ. महोछत्र कीधा अभंग. वाचकपद देवचंदने, गछपतिदेवे सार.
ल० १२ गुरु०
ल० १३ गुरु०
ल० १४ गुरु०
ल०
For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ल० १५ गुरु
महाजने द्रव्य खरच्यो बहु, एह संबंध उदार. नवमी ढाळ सोहामणी, कवियण भाखी एह एक जीभे गुण वर्णतां, कहितां नावे छेह.
ल०
ला १६ गुरु
दुहा.
वाचक श्री देवचंद्रजी, देशना पीयूष समान; जीवद्रव्यना भेदस्युं, नय उपनय प्रधान. ग्रंथ भला हरिभद्रना, वाचक जसकृत जेह; गोमट सार दिगंबरी, वाचना करे हित नेह. मुलताने देवचंद्रजी, वली अन्य वीकानेर, चोमासां गुरु तिहां करी, ज्ञानतणी समसेर. नवाग्रंथ ज्हेने कर्या, टीका सहित तेह युक्त; देसनासार नयचक्र, शुभ ज्ञानसारनी भक्ति. ४ अष्टकटीका युक्तिथी, कर्मग्रंथ वली जेह; तेहनी टीका आदि देइ, ग्रंथ कर्या बहुनेह. ५ राजनगरे देवचंदजी, दोसीवाडामांहि; ... थोका थोक व्याख्यानमें, सांभळता उछाहिं. ६
For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
एकदिन वायुप्रकोपथी, वमनादिकनी व्याधि; अकस्मात उत्पन्न थइ, शरीरे थइ असमाधि. ७ शास्त्र मरण दोउ कयां, पंडित मरण छे जेहा बाल मरण तो दुसरो, उत्तम पंडित मृत्यु नेह. ८ तव शरीरनि क्षीक्षणा, (क्षीणता?) शिथिल थयां
अंगोपांग; बुद्धि करीने जाणीइं, अनित्य पदारथरंग. ९ पुद्गळ तो अनित्यता, अनादिनो स्वभाव; मूरख तेपरि रंग धरे, पंडित धरे विभाव. निज शिष्योने तेडीने, दे शिक्षा हितकार; मुज अवस्था क्षीण छे, ए पुद्गल व्यवहार. ११
निंदडली धेरण हूइ रही ए देसी. शिष्य शिरोमणी जाणीइं, मनरूपजी हो वाचक गुणवंत; चतुर चाणाक्य शिरोमणि, गुरु उपर बहु भक्तिवंत, धन धन ए गुरु वंदीए. १ धन्य एहनी चतुराइने, गुरु बेठां हो श्रावक करे सेव; पदकज सेवे जेहना, आज्ञा माने हो नित नित मेव.
२५०
For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३ ध०
४०
विनयी विचक्षणे पंडिते, गुणालंकृत हो जेहनुं भर्यु गात्र; श्रीगुरु मनमे चिंतवे, मुझ मनरूप हो शिष्य घणु सुपात्र. मनरूप शिष्य विद्यमानता, रायचंदजी हो दुजला पूज्य; गुरुसेवामें विनयी घj, विद्याना हो जेह जाणे गुह्य. श्री रूपचंद शिष्य सुशीलता, विजयचंदजी हो पाठक गुणयुक्त; द्वितीय शिष्य विजयचंदजी, तर्कवादे हो जीत्या वादीबंद. विद्याभरे हस्ति मलपतो, मेघध्वनि सम हो उद्घोषणा छंद; तस सीस दोय सुसीलता, पूज्य पूजा हो सभाचंद विवेक गुरुनो प्रेम शिष्य उपरे, गुरु विद्यमाने हो वादी कीया भेक. शिक्षादेवे उपाध्यायजी, सर्वशिष्यने हो कहे धारी प्रेम,
५५०
६५०
For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७५०
८०
४५ समयानुसारे विचरज्यो, पापबुद्धि हो नवि धरस्यो वेम. पग प्रमाणे सोडि ताणज्यो, श्री संघनी हो धारज्यो तमे आण; वहिज्यो सूरिनी आज्ञा, सूत्र शास्त्रे हो तुमे धरज्यो ज्ञान. तूज समरथ छो मुज पुठे, मुझ चिंता हो नास्ति लवलेस; सपरिवार ए ताहरे खोले छे, हो मुक्या सुविशेष. तव मनरूपजी गुरु प्रत्ये, कहे वाणी हो जोडी हाथ; गुरुजी तूमे वडभागीया, पामर अमे हो पण शिर तूम हाथ. सकल शिष्य भेला करी, गुरुजीये हो सहुने थाप्यो हाथ; प्रयाण अवस्था अमतणी, वाणी केहवी हो जेहवो गंगापाथ. दशवैकालिक उत्तराध्ययननां, अध्ययनने सांभळे गुरुराय;
९५०
१० ध०
११०
For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
यथार्थ सर्व मन जांणता, अरिहंतनो हो ध्यान धरे चित्तलाय. १२ ध० संवत अढार बारमे, भाद्रपद मासे हो अमावास्या दिन प्रहर एकरजनी जातां, देवगति लहे देवचंद्र धन धन्य. १३ ध० मोटे आडंबरे मांडवी, चोरासी गच्छना हो श्रावक मल्या वृंद; अगरचंदने काष्टे भली, चिता रचिता हो महाजन मुखकंद. १४ ध० प्रतिपदाए दहन दीयुं, गुरुपुंठी द्रव्य घणो खरचंत; तिथियो जमाडि बहोलता, जाणे अषाढो हो घनेकरी वरसंत. १५ ध० ए देवचंद्रना क्यणथी, द्रव्य खरच्या हो अगणीत सुभठाम; धर्मे धन खरचाइयु, एहवा गुरुना हो कीधा गुणग्राम. १६ ध० दशमी ढाळ सोहामणी, नाम धरीयुं हो गायो देवविलास;
For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आसन्न सिद्धि जे थया, कोइक भवे होस्ये मुक्तिनो वास,
१७ ध०
दुहा.
सात आठ भव एहवा, जो धरसें एह जीव; भाव बाल्यकाल विध्वंसना, धर्म योवनमें सदीव. १ अनुमाने करी जाणीयें, द्रव्यथकी विशेष; सात आठ भव उलंघीने, शिव कमलाने पेख. २ प्रभु मारग विस्तारवा, द्रव्य भावथी शुद्ध विश्व आल्हादकारी थयो, जिनवाणीनी बुद्ध, ३ श्री जिनबिंबनी थापना, करवा निज सुधुद्धि; च्यार निक्षेपा युक्तस्युं, स्याद्वाद भाखे शुद्ध. ४ एक पाइए साचे सकल, तस चाले करामात; गाजी मर्द ए जैननो, मिथ्यात्वी कीया महात. ५
राग धनाश्री पांपी ते प्रतिबोधः ए देशी. श्री देवचंद्र ऋषिराय स्वर्गेरे (२) पहोता ते सुभ ध्यानथीरे. सूरय (सूर्य) चंद्र नै इंद्र अवधिरे (२) देखी मन चिंते एहवुरे. जिनशासननो थंभ देवचंदरे (२) अमरपुरीमें अवतारे,
For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४८
देश देशमां वात पोहोतीरे ( २ ) सांभली भाव विलखा थयारे. कल्पतरुसम एह देवचंदरे ( २ ) सरिखा पुरुष थोडा हस्येरे.
मस्तकें मणि हती जेह गुरुनेरे ( २ ) दहन समय उछली पडीरे.
ते गइ पृथ्वी मध्य कोइ नेरे ( २ ) हाथे ते आवी नहीरे.
महाजन शिष्य समुदाय भेला थइरे (२) स्तुप करावी गुरुतणीरे.
प्रतिष्टा करी तत्र पादुकारे ( २ ) पूजा प्रभावना बहुविधिरे. केतले दिन वाचक मनरूपरे ( २ ) स्वर्ग गति गुरुने मिल्यारे. रायचंद शिष्य निधान गुरुनारे (२) विरह खम्यो जाये नहीरे.
मन चिंते रायचंद ए सविरे ( २ ) अनित्यता श्री गुरुये कह्योंरे. पल्योपम पुरव आयु तेपणरे (२) पूरां थयां शास्त्रे कह्यांरे.
For Private And Personal Use Only
६
९
१०
११
१२
१३
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आ पण प्राकृत जीव जुठोरे (२) लेह धरवो ते मूढतारे. तित्थयर गणधर जेह सुरपतिरे (१) चकी केसवराम एहनेरे. कृतांते संहार्या सर्व का गणनारे (२) श्यर जननी जाणवीरे. इम मन चिंती रायचंद गुरुनीरे (२) स्तवना नामनी मन धेरेरे. गुरु सरखो नहीं इष्ट दीवोरे (२) गुरुइ ज्ञान देखाडीयुरे. गुरु पुंठे रायचंद पद्धतिरे (२) चलवे व्याख्याननी संपदारे. गुरु जेहवी किहांथी बुद्धि गुरुनारे (२) ज्ञान बिंदु किंचित स्पर्शतारे. जैनशैलीमा प्रवीण रायचंद्ररे (२) गुरु पसाये तादृश थयारे. मनमां नहीं शंक्लेश कोइथीरे (२) वाग्वाद कोइथी नवि करेरे. सुविहितमार्गनो जाण रायचंदरे (२) शीलादिक गुण संग्रह्योरे.
For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आठमा मोहनीकर्म व्रतमेरे (२) चोथु व्रत जीत दोहिलंरे. शील तणेरे प्रभाव संकट टळे (२) नासे तक्षिण ए थकीरे. जनमा जेहनो सोभाग्य अक्षयरे (२) रिद्धि वृद्धि अणगणिततारे. एक दिन श्री रायचंद कविनेरे (२) कहे अम गुरु स्तवना करोरे. अमे जो करीयें स्तव एह अणघटेरे (२) स्वकीर्ति करवी अयोग्यतारे.. ते माटे कह्यं तूम्ह स्तवनारे (२) तूम बुद्धि प्रमाणे योजनारे. कवियणे देव विलास कीधो (२) मन हर्षित उल्लस्योरे. कीधो देव विलास शुभदिनरे (२) जयपताका विस्तरी ते. संवत १८२५ अढार पचीस आसोसुदिरे (२) अष्टमी रविवार रच्योरे. स्तोकमें देवविलास कीधोरे (२) किंचित् गुण ग्रहीने स्तव्योरे.
For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
बोहोलो छे अधिकार जोतारे (२) ग्रंथ थाये मोटो घणोरे. भणस्ये देव विलास सांभलेरे (२) तसघरे कमला विस्तरेरे.
कलस. श्री वीर जिनवर सोहम गणधर जंबु मुनिवर अनुक्रमे, खरतर गच्छ उद्योतकारक, श्री जिनदत्त सूरयोपमे; तास पाट जिन कुशलं सूरि, जिनचंद्र सूरि तसपटे; युग प्रधाननो बिरुद जेहनो, नामथी दुःकृत कटे. १ गच्छ स्तंभक उपाध्यायजी, पुण्यप्रधाने प्रधानता; सुमति धारी सुमति पाठक, साधुरंग वाचक मुंता; श्री राजसागर उपाध्यायजी, ज्ञान धर्म पाठक थया; सुकृती दीपचंद पाठक, देवचंद्र पाठक जय जया. २ मनरूप वाचक विजयचंदी, पाठकनो पद भाग्यता; मनरूप पदकज मेरुगिरिवर, रायचंद रवि उद्गता; सुज्ञानतायें विनयवंते, बुद्धि युक्ति सुरगुरु, चंद्र' सूर 'ध्रु' तार तारक, रहो अविचल जयकरु. ३
इति श्री देवचंद्रजीनो निवार्ण रास संपूर्ण.
For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only