Book Title: Jinabhashita 2008 08
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524330/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2534 m kumbhoja-bAhubalI (kolhApura, mahArASTra) meM virAjamAna atiprAcIna jinapratimA zrAvaNa, vi.saM. 2065 agasta, 2008 Jain dhaation IMINARimedia Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'hI' aura 'bhI' AcArya zrI vidyAsAgara jI mUkamATI mahAkAvya kI nimnalikhita kAvyapaMktiyA~ miTTI ke ghar3e para citrita 'hI' aura 'bhI' akSaroM ke dvArA dUsaroM ke dharma, saMskRti aura vicAroM kA Adara karane kI preraNA detI haiM sampAdaka aba darzaka ko darzana hotA hai 'bhI' hai bhAratIya saMskRti, bhaagyvidhaataa| kumbha ke mukhamaNDala para rAvaNa thA 'hI' kA upAsaka 'hI' aura 'bhI' ina do akSaroM kaa| rAma ke bhItara 'bhI' baiThA thaa| ye donoM bIjAkSara haiM, yahI kAraNa ki apane-apane darzana kA pratinidhitva karate haiN| rAma upAsya hue haiM, raheMge Age bhii| 'hI' ekAntavAda kA samarthaka hai 'bhI' ke Asa-pAsa 'bhI' anekAnta, syAdvAda kA prtiik| bar3hatI-sI bhIr3a lagatI avazya, hama hI saba kucha haiM kintu bhIr3a nahIM, yU~ kahatA hai 'hI' sadA 'bhI' lokatantra kI rIr3ha hai| tuma to tuccha, kucha nahIM ho| loka meM lokatantra kA nIr3a taba taka surakSita rahegA, 'bhI' kA kahanA hai ki jaba taka 'bhI' zvAsa letA rhegaa| hama bhI haiM 'bhI' se svacchandatA-madAndhatA miTatI hai tuma bhI ho svatantratA ke svapna sAkAra hote haiM, saba kucha! sadvicAra sadAcAra ke bIja 'hI' dekhatA hai hIna dRSTi se para ko 'bhI' meM haiM, 'hI' meM nhiiN| 'bhI' dekhatA hai samIcIna dRSTi se saba ko, prabhu se prArthanA hai ki 'hI' vastu kI zakla ko hI pakar3atA hai 'hI' se hIna ho jagat yaha 'bhI' vastu ke bhItarI bhAga ko bhI chUtA hai, abhI ho yA kabhI bhI ho 'hI' pazcimI sabhyatA hai 'bhI' se bheMTa sabhI kI ho| aura For Private & Personal use only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 agasta 2008 mAsika varSa 7, aGka 8 jinabhASita sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva pRSTha kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN.surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI (me. Ara.ke.mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura . kAvya : 'hI' aura 'bhI' A.pU.2 : AcArya zrI vidyAsAgara jI . muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ A.pR.3 * muni zrI yogasAgara jI kI kavitAe~ A.pR. 4 . sampAdakIya : saMkalpa puSpa aura ThaunA pravacana * satya kI chA~va meM : AcArya zrI vidyAsAgara jI . lekha zAhapura (ma.pra.) meM vidyAlaya : kSu. zrI gaNezaprasAda jI varNI 11 jaina samAja kA mahanIya gauravagrantha kAtantravyAkaraNa 13 ': pro. (DaoN0) rAjarAma jaina * ajaihotvym kA artha kyA pazubali hI hai? :: Aloka modI jainadarzanAcArya 17 * zrI pAr3AsAha ': paM. kundakundalAla jaina 21 . saMskRta kAvya * vidyASTakam : DaoN. bhAgacandra jaina 'bhAgendu' 24 . jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A . granthasamIkSA * cintAmaNitraya- samIkSA : paM. lAlacandra jaina 'rAkeza' 29 * tIrthakSetra paricaya : * zrI di0 jaina atizaya kSetra paTanAgaMja (rahalI) sAgara ma.pra. 31 prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282 002 (u.pra.) phona : 0562-2851428, 2852278| 26 sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 1100 ru. vArSika 150 ru. eka prati 15 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| samAcAra lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogaa| ' Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya saMkalpapuSpa aura ThaunA "jinabhASita' maI 2008 ke sampAdakIya meM maiMne vayovRddha pratiSThAcArya paM0 gulAbacandra jI 'puSpa' kA yaha kathana uddhRta kiyA thA ki 'devapUjA meM AvAhana Adi karate samaya Thaune para jo puSpa car3hAye jAte haiM, unameM jinendra kI sthApanA nahIM kI jAtI, apitu ve AvAhana, sthApana aura sannidhIkaraNa ke saMkalpa ke pratIka yA sUcaka hote haiN|' yaha bAta unhoMne paM0 sadAsukhadAsa jI ke nimnalikhita vacanoM ke AdhAra para likhI hai- "bahuri vyavahAra meM pUjana ke paMca aMgani kI pravRtti dekhiye haiM- 1. AvAhana, 2. sthApanA, 3. saMnidhIkaraNa, 4. pUjana aura 5. visrjn| so bhAvani ke jor3avA vAstai AvAhanAdika meM puSpakSepaNa kariye haiN| puSpanikU pratimA nahIM jAne haiN| e to AvAhanAdikani kA saMkalpa" puSpAMjali kSepaNa hai| pUjana meM pATha racyA hoya to sthApanA kara le, nAhIM hoya to nAhIM krai| anekAMtani ke 'sarvathA' pakSa naahiiN| bhagavAn paramAtmA to siddhaloka meM haiM, eka pradeza bhI sthAna taiM calai nAhIM, parantu tadAkAra pratibimba sUM dhyAna jor3ane ke arthi sAkSAt arahaMta, siddha AcArya, upAdhyAya, sAdhu rUpa kA pratimA meM nizcaya kari pratibimba meM dhyAna, pUjA, stavana krnaa|" (ratnakaraNDazrAvakAra / bhASAvacanikA / gA.119 / pR.214)| isa kathana se jinapUjA-sambandhI yaha sArabhUta tathya hRdayaMgama hotA hai ki jisa kSetra aura jisa kAla meM sAkSAt jina kA abhAva hotA hai, usa kSetra aura usa kAla meM jinabimba kI hI pUjA kI jAtI hai, jinabimba kI pUjA ke mAdhyama se hI jina kI pUjA saMbhava hotI hai| aura jinabimba jinAlaya meM sadA pratiSThita rahatA hai, jisakA tAtparya yaha hai ki usameM sthApanA-nikSepa se jinadeva sadA vidyamAna rahate haiN| ataH pUjA ke samaya unake AvAhana, sthApana aura sannidhIkaraNa kI AvazyakatA nahIM hotii| hama vinA AvAhanAdi ke hI jinabimba ke darzana karate haiM, binA AvAhanAdi ke hI jinabimba kA abhiSeka karate haiM, taba pUjana ke lie AvAhanAdi ko Avazyaka mAnanA yuktisaMgata nahIM hai| isIlie somadevasUri (11vIM zatI I0) ne upAsakAdhyayana meM AvAhana ko to pUjA kA aMga hI nahIM btlaayaa| unhoMne upAsakAdhyayana meM pUjA ke chaha aMga varNita kiye haiM prastAvanA purAkarma, sthApanA snnidhaapnm| pUjA pUjAphalaM ceti SaDvidhaM devsevnm|| 495 // ina chaha aMgoM meM kevala sthApanA aura sannidhIkaraNa kA ullekha hai, AvAhana aura visarjana kA nAma nahIM hai| aura "atra tiSTha tiSTha ThaH ThaH" uccAraNa karate hae Thone para puSpakSepaNa karane ko sthApanA nahIM kahA, apitu abhiSeka evaM pUjana ke lie jinabimba ko mUlapITha (vedI) se uThAkara snAnapITha para lAkara rakhane ko sthApanA kahA hai| dekhiye upAsakAdhyayana kA nimnalikhita zloka tIrthodakairmaNisuvarNaghaTopanItaiH pIThe pavitravapuSi pravikalpitArthe / lakSmIzrutAgamanabIjavidarbhagarbhe saMsthApayAmi bhuvanAdhipatiM jinendrm|| 502 // (iti sthApanA) anuvAda- "jo pITha maNijaTita suvarNaghaToM se lAye gaye jala se zuddha kiyA gayA hai, tatpazcAt jise argha diyA gayA hai tathA jisa para 'zrI hrI' likhA gayA hai, usa pITha para tInoM lokoM ke svAmI jinendradeva (jinabimba) ko maiM sthApita karatA huuN| (yahI sthApanA hai)|" isI prakAra somadevasUri ne 'atra mama sannihito bhava bhava vaSaT' ina zabdoM kA uccAraNa karate hue Thaune para puSpa car3hAne ko sannidhIkaraNa nahIM kahA, balki "yaha (snAnapITha para sthApita) jinabamba hI sAkSAt jinendradeva hai, yaha snAnapITha hI sumeruparvata hai, ghaToM meM bharA huA jala hI sAkSAt kSIra-sAgara kA jala 2 agrasta 2008 jinabhASita - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai aura ApakA abhiSeka karane ke kAraNa maiM indra hU~, taba isa mahotsava kI zobhA pUrNa kyoM nahIM hogI?" aisA vicAra karane ko sannidhIkaraNa nAma diyA hai| pramANa ke lie upAsakAdhyayana kA nimmalikhita padya draSTavya hai so'yaM jinaH suragirinu pIThametadetAni dugdhajaladheH salilAni saakssaat| indrastvahaM tava savapratikarmayogAtpUrNA tataH kathamiyaM na mohtsvshriiH|| 503 // (iti sannidhApanam) somadevasUri ne pUjana ke pUrva jinendra-pratimA ke abhiSeka kI taiyArI karane ko prastAvanA saMjJA dI hai aura jisa pITha para arhabimba ko sthApita kara abhiSeka kiyA jAnA hai, usakI zuddhi kara jalAdi se bhare kalazoM ko cAroM konoM meM sthApita karanA purAkarma batalAyA hai| (upAsakAdhyayana / padya 499-501) / ye sthApanA aura sannidhApana tathA usake bAda abhiSeka aura pUjana, ye sabhI kArya snAnapITha para sampanna kiye jAte haiM, ataH Thaune kI AvazyakatA nahIM hotii| isa prakAra jinAlaya meM jinabimba ke sarvadA virAjamAna hone ke kAraNa jaba usake AvAhana kI AvazkatA hI nahIM hotI, aura AvAhana karane se vaha svayaM calakara snAnapITha (jise pUjanapITha bhI kahA jA sakatA hai, kyoMki abhiSeka bhI pUjA hai) taka A nahIM sakatA, isalie AvAhana ayuktisaMgata hai, taba AvAhanAdi ke saMkalpa hetu puSpakSepaNa bhI ayuktisaMgata siddha hotA hai| isalie paM0 sadAsukhadAsa jI evaM paM0 gulAbacandra jI puSpa ne AvAhanAdi karate samaya Thaune para kSepaNa kiye jAnevAle puSpoM ko jo saMkalpapuSpa mAnA hai, vaha samIcIna nahIM hai| isake atirikta IsA kI 11vIM zatAbdI taka sthApanA ke lie Thaune kA upayoga nahIM hotA thA, yaha somadevasUri dvArA varNita sthApanA kI uparyukta vidhi se siddha hai| ukta prayojana se Thaune kA istemAla 15vIM zatI I0 taka bhI nahIM hotA thA, kyoMki isa samaya hue zrutasAgarasUri ne Thaune ko pUjAdravya rakhane kA pAtra batalAyA hai, puSpoM meM jinendradeva kI sthApanA yA saMkalpapuSpa-kSepaNa kA pAtra nhiiN| ve aSTamaMgala dravyoM meM parigaNita Thaune (suprItikA) kA lakSaNa batalAte hue likhate haiM- "suprItikA = vicitra-citramayI pUjA dravyasthApanArhA stmbhaadhaarkumbhii|" (daMsaNapAhuDa / TIkA / gA. 35) / arthAt pUjAdravya (kI thAlI) rakhane yogya taraha-taraha ke citroM se aMkita evaM stambhoM para AdhArita kumbhI (ghaTikA) ThaunA kahalAtI hai| Thaune ke isa zAstrokta prayojana se siddha hai ki IsA kI 15vIM zatI taka na to Thaune para puSpAdi car3hA kara unameM jinendradeva kI sthApanA kI jAtI thI, na saMkalpapuSpa kA kSepaNa kiyA jAtA thA, apitu jinendradeva kI pUjA ke lie lAyI gayI aSTa dravyoM kI thAlI sthApita kI jAtI thii| isase phalita hotA hai ki 15vIM zatI I0 taka sthApanA aura sannidhIkaraNa kI kriyAe~ usI prakAra sampanna kI jAtI thIM, jisa prakAra somadeva sUri ne upAsakAdhyayana (yazastilakacampU ke aSTama AzvAsa) meM varNita kI haiN| somadevasUri ne pUjA ke uparyukta chaha aMgoM meM AvAhana aura visarjana ko zAmila nahIM kiyA, kyoMki samakSa virAjamAna jinabimba kI pUjA meM ve asaMgata haiN| tiloyapaNNattI (mahAdhikAra 5 / gAthA 83-116) meM batalAyA gayA hai ki aSTAhnikAparva meM cAroM nikAyoM ke deva nandIzvaradvIpa jAte haiM aura vahA~ akRtrima jinapratimAoM kA abhiSeka aura pUjana karate haiN| unakI pUjAvidhi meM AvAhana, sthApana, sannidhIkaraNa aura visarjana, ina cAra aMgoM kA varNana nahIM hai, kyoMki samakSa virAjamAna akRtrima pratimAoM kI pUjA meM ye cAroM aMga asaMgata haiN| paM0 sadAsukhadAsa jI ne bhI likhA hai-"ara pratibimba tadAkAra hote kisI grantha meM hU~ sthApanA kA varNana nAhIM, ara aba isa kalikAla meM pratimA virAjamAna hote hU~ sthApanA hI kU~ pradhAna kahaiM haiN|" arthAt isa kaliyuga meM loga pratimA ke virAjamAna hone para bhI, sthApanA kA hI Agraha karate hai, jo anucita hai| (ratnakaraNDazrAvakAcAra / bhASA vacanikA/kArikA 119 / pR. 212) / pratiSThita pratimA ke virAjamAna hone para AvAhana aura visarjana to hindU-pUjAvidhi meM bhI nahIM hote- "pratiSThitapratimAyAmA - agasta 2008 jinabhASita 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 vaahnvisrjnyorbhaaven...|" (saMskAraratnamAlA / pR.27 / upAsakAdhyayana / prastAvanA / pR. 56 ) / devapUjA ke viSaya meM jinAgama kA sAra yaha hai ki jisa kSetra aura jisa kAla meM sAkSAt jina upasthita nahIM haiM, usa kSetra aura usa kAla meM jinabimba hI pUjanIya hai, kyoMki usakI pUjA ke dvArA hI jina kI pUjA saMbhava hotI hai| jinabimba ke atirikta anya kisI kA bhI bimba pUjanIya nahIM hai, bhale hI vaha jinazAsana-devatAoM kA bimba ho / jinabimba ke darzana hI samyaktvotpatti evaM saMvara- nirjarA ke kAraNa haiN| jaise jinazAsana- deva-deviyoM ke bimba pUjya nahIM hai, vaise hI jina pASANa, akSata, lavaMga, puSpa Adi meM jinabimba nahIM hai, ve bhI pUjya nahIM haiN| jinabimba bhI vahI pUjanIya hai, jo digambarajaina paMcakalyANaka pratiSThA vidhi dvArA pratiSThita ho, yadi apratiSThita hai, to jinabimba hote hue bhI apUjya hai / zrutasAgarasUri ne likhA hai ki yApanIya Adi paMcajainAbhAsoM ke dvArA pratiSThita nagna mUrti (jinabimba ) bhI vaMdanIya evaM pUjanIya nahIM hai 'yA ca paJcajainAbhAsairaJcalikArahitApi nagnamUrtirapi pratiSThitA sA na vandanIya, na cArcanIyAH / ' (bodha- pAhuDa / TIkA /gA. 10) / paM0 banArasIdAsa jI vANArasIvilAsa meM likhate haiM ki Agama meM kahA gayA hai- 'jinabimba vahI hai, jo sarvathA jinasadRza ho / yadi usameM raMcamAtra bhI doSa ho arthAt jinarUpa se raMcamAtra bhI bhinnatA ho, to vaha jinabimba nahIM hotA, ataH vandanIya nahIM hai / ' yathA jinapratimA jinasArisI, kahI jinAgamamAhiM / raMcamAtra dUSaNa lage, vaMdanIka so nAhiM // pratiSThata hone ke bAda khaNDita huA jinabimba bhI jinasadRza na rahane ke kAraNa pUjanIya nahIM hotA / taba Thaune para car3hAye gaye puSpAdi meM to jinarUpa kA tilamAtra bhI sAdRzya nahIM hotA, na hI unameM paMcakalyANaka - vidhi dvArA jinatva kI pratiSThA kI gayI hotI hai, ataH ve jinabimba na hone ke kAraNa kadApi vandanIya evaM pUjanIya nahIM haiN| jaise jinazAsana - deva - deviyoM kI mUrti meM jinatva kI sthApanA nahIM kI jA sakatI, vaise hI pASANa, akSata, puSpa, lavaMga, bAdAma, zrIphala Adi meM bhI jinatva kI sthApanA nahIM kI jA sakatI / ataH Thaune para car3hAye jAne para bhI puSpAdi avandya aura apUjya hote haiN| ziSTAcAra AcArya mahArAja kabhI kisI se Ane-jAne yA Thaharane ke bAbat koI carcA nahIM krte| eka bAra mahArAja ne kisI se kahA ki mahArAja Apa apane pAsa Ane-jAne vAle vyakti se baiThane ke lie bhI nahIM khte| acchA nahIM lagatA / itanA ziSTAcAra to sAdhu ke dvArA honA cAhie / AcArya mahArAja ne sArI bAta bar3e dhyAna se sunI aura muskarAkara bole- 'bhaiyA, yaha sthAna merA to hai nahIM, jo yahA~ baiThane ke lie khuuN| sAtha hI Ane-jAne kI anumodanA bhI maiM kaise kara sakatA hU~, kyoMki Ane-jAne vAlA to vAhana kA upayoga karegA, jisakA maiM tyAga kara cukA hU~ aura mAna lo, vaha vyakti mAtra darzana karake jAnA cAhatA ho to mere kahane se use jabaradastI baiThanA pdd'egaa|' AcAryoM kA upadeza to sAdhu ke lie kevala itanA hI hai ki vaha AnevAle vyaktiyoM ko hAtha kI abhaya - mudrA ke dvArA kalyANa kA saMketa de aura mukha para prasAda bikhare de / yahI ziSTAcAra paryApta hai / yahIM sAdhu kI vinaya hai| kitanA anAsakta aura suvicArita hai unakA ziSTAcAra | AtmAnveSI (muni zrI kSamAsAgara jI) se sAbhAra agrasta 2008 jinabhASita ratanacandra jaina Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravacana satya kI chA~va meM AcArya zrI vidyAsAgara jI ___ yadi koI siddhAnta kA galata artha nikAlatA hai, | kI oTa meM chupA detA hai| yahI vicArane kI bAta hai, to usase binA pUche hI usakA nirAkaraNa karanA caahie| AcAra kI bAta hai, kauna nahIM jAnatA ki corI karanA yadi usa samaya vaha samantabhadrAcArya jaisI garjanA nahIM | galata hai| lekina vaha cora bhI jAnatA huA DaratA hai, karatA hai, to usakA samyagjJAna mithyAjJAna meM pariNata ho pIche mur3akara dekhatA hai ki pulisa A rahI hai aura mere jaayegaa| jisa prakAra vAtAvaraNa se prabhAvita hokara ke lie pkdd'egii| isa prakAra vaha bhayabhIta hotA huA corI giragiTa apanA raMga badalatA rahatA hai, usI prakAra Ajakala | ko acchA nahIM samajhatA, phira bhI lata par3a gaI hai, isaliye ke vaktA bhI svArthasiddhi kI vajaha se Agama ke artha | vaha corI ko choDa nahIM pA rahA hai| viSayoM kI capeTa ko badalate rahate haiN| | meM AyA huA prANI, viSayoM ko chor3a nahIM pAtA, yaha lobha ke vazIbhUta huA prANI satya dharma ko sahI- | ajJAna hai| ajJAna kA artha yaha nahIM ki vahA~ para jJAna sahI udaghATita nahIM kara sktaa| satya kA artha hai ahiNsaa| kA abhAva hai| jJAna to hai, lekina purA nahIM hai, aura asatya kA artha hai hiMsA, satya kA pakSa kabhI phAlatU | sahI nahIM hai| isaliye yena kena prakAreNa viSayoM kI nahIM jaataa| pUrti ke lie kadama uThAtA hai| laukika kSetra meM yaha prasiddha hai ki jisa roga pakSapAta! ke AvAgamana se zarIra kA pakSa vikala ho jAtA hai, yaha eka aisA zarIra kA eka bhAga kAma nahIM karatA, use vaidya loga jalaprapAta hai pakSAghAta kahate haiN| maiM samajhatA hU~ ki pakSAghAta svayaM pakSapAta jahA~ para se yukta hai, kyoMki vaha zarIra ke mAtra Adhe hisse ko satya kI sajIva mATI hI niSkriya banAtA hai| pakSapAta ke Ane se usakI cAla Tika nahIM sakatI meM, usakI dRSTi meM, usakI pratyeka kriyA meM antara baha jAtI A jAtA hai| jahA~ pakSapAta A jAtA hai, vahA~ bhItara kI patA nahIM kahA~ ? bAta bhItara raha jAtI hai| vaha jAtI kisI vyakti se pUchA jAye ki tumane corI kI asatya ke aragar3ha hai? to usakA mana pahale kahatA hai ki 'hU~', phira bAda vizAla pASANa khaNDa meM jaba use bAdhya kiyA jAtA hai, to yaha 'parAvAk adhagar3he Ter3e-mer3e pazyanti' ke rUpa meM parivartita ho jAtI hai, usa samaya apane dhuna para ar3e bhI parAvAk bilkula zuddha rahatI hai, pazyanti bhI bilkula zobhita hote| ThIka rahatI hai| kintu! madhyamA ke Upara jyoM hI car3hanA - 'DUbo mata, lagAo DubakI' se prArambha kara detA hai, tyoMhI usake lie eka AjJA A pakSapAta eka aisA jalaprapAta hai, jo satya kI mATI jAtI hai, aura jihvA bolanA bhI cAhatI hai, lekina usakA ko Tikane nahIM detaa| siddhakSetra muktAgirijI meM hamane dekhA galA ghuTakara-sA raha jAtA hai, vaha kahatI hai ki jaisA thA, to vahA~ Ter3e-mer3e vizAla pASANa khaNDa hI mAtra huA vaisA nahIM, jo maiM kaha rahA hU~, vaha bolanA hai| mile, mATI ke darzana to vahA~ para hue hI nhiiN| asatyakyoM tumane corI kI hai? to vaha kahatA hai ki hU~... | jIvana ke pAsa jAte hI ghabarAhaTa hone lagatI hai| kahIM hU~.... nahIM, yaha nikala gyaa| isakA artha hai, hA~ phira | aisA na ho ki satya, asatya rUpa meM pariNata ho jAe usake uparAnta nahIM karatA hai| Apa kitanI bhI piTAI | Aja subaha hI eka sUtra meM AyA thAkIjie, kar3A se kar3A daNDa dIjie vaha satya ko asatya | bandhe'dhikau pAriNAmikau c| ta.sU.a.5-sU-37 agasta 2008 jinabhASita 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNamana karAne kI zakti asatya ke pAsa bahuta | jIva hai, vaha sacce deva-zAstra-guru para zraddhA rakhatA hai, hai| satya ke pairoM ko bhI vaha hilA detA hai, kyoMki | lekina phira bhI usake andara kahA~ para kamI rahatI hai? satya kathaMcita Adi hai aura asatya anantakAla se calA | to AcArya kahate haiM ki bhAva-bhAsana kA abhAva hai| A rahA hai| satya kI surakSA Aja anivArya hai| | bhogoM kI capeTa se vaha apane ko chur3A nahIM pA rahA satya kI surakSA vahIM para ho sakatI hai, jahA~ para | hai| jJAna kA samArjana karanevAlA vyakti, yaha socatA hai pakSapAta nahIM hai, jahA~ zuddha AcAra-vicAra haiM, aura yadi | ki mere bhItara bhoga kI lipsA kitanI mAtrA meM ghaTI yaha saba nahIM hai, to vahA~ satya dhIre-dhIre phisalatA huA | hai| cAhe vaha svAdhyAya karanevAlA ho yA pUjana karanevAlA, asatya ke rUpa meM badalatA jAtA hai| Aja mujhe satya | andara hI andara ve ghar3iyA~ calatI rahatI haiN| jisa prakAra kI bAta kahanA hai asatya kI nahIM, asatya se to Apa | blaDa-prezara nApate samaya kA~TA yU~-yU~ karatA hai, usI prakAra sabhI loga paricita haiN| mana kI praNAlI bAra-bAra viSayoM kI ora jAtI hai| sudaparicidANubhUdA, savvassavi kaambhogbNdhkhaa|| satya kyA hai? asatya kyA hai? vaha socatA rahatA hai| eyattassuvalambho, Navari Na sulaho vihttss|| eka dosta thaa| usake ghara ke loga tantra-mantra ko sa.sA.gA. 4 | bahuta mAnyatA dete the| aura vaha mAtra deva-zAstra-guru ko AcArya kundakundadeva samayasAra meM kahate haiM ki | mAnatA thaa| eka dina vaha kahatA hai ki mujhe eka tAbIja isa AtmA ne bhoga, kAma, bandha kI kathAyeM khaba sanI | lenA hai| maiMne kahA ki kahA~ se lAoge? sunAra ke yahA~ haiM, yadi nahIM sunI hai to, ekatva kI kathA nahIM sunii| se laayeNge| maiMne kahA ki calo hama bhI dekhate haiM viSayoM kA ise khUba anubhava hai| viSayabhoga ke bAre meM | tAbIja banatI hai| taba, vaha sunAra ke pAsa jAkara koI bhI bAlaka nahIM hai, sabhI anantakAla ke AsAmI | hai ki phalAne vyakti ne isa prakAra kI tAbIja lAne haiM. aura anaMta kA koI ora-chora nahIM hotaa| AtmA | ke liye kahA thaa| jo kacha bhI paisA lenA hai le lo kA kyA itihAsa hai? pahale hI hamane batAyA thA. ki lekina tAbIja acchI banAnA hai| tAbIja banAte samaya Aja mujhe satya kI bAta kahanI hai| satya kyA hai? satya | tA~be ke Upara hathaur3e kI sahI coTa par3anA cAhie jhUThI amara hai| satya, anAdi kAla se calA A rahA hai| Aja | nahIM par3anA caahie| jhUTha kA matalaba maiM samajhatA rahA, taka hamane satya kA mUlyAMkana nahIM kiyA, Aja taka | dekhatA rhaa| jhUTha kauna sI hotI hai, jo koI bhI AbharaNa hamane satya kA saMvedana nahIM kiyA, mAtra asatya kA | banate haiM, una para hathaur3e kI coTa karake yU~-yU~ karate saMvedana-manana-cintana kiyA hai, svapna meM bhI satya kA | haiN| usako bolate haiM jhUThA prahAra, usakA koI matalaba saMvedana nahIM kiyaa| jisane satya kA saMvedana kiyA, use | nahIM hotaa| isakA artha hotA hai ki tAbIja jhUThA prahAra mArga milA, maMjila milI aura anaMtakAla ke lie vaha | sahana nahIM kara sktaa| bA~dhanevAlA jhUTha bole yaha bAta anaMta, avyAbAdha sukha kA bhoktA bana gyaa| satya kI | alaga hai, lekina tAbIja kahatA hai ki merA nirmANa binA mahimA kahane yogya nahIM hai| use hama zabdoM meM nahIM | jhUTha ke huA hai| hamane socA kyA mAmalA hai? to mAmalA bA~dha skte| vaha likhane kI vastu nahIM hai, lakhane kI | yaha hai ki sunAra kI sAvadhAnI vahA~ para hogii| vastu hai| 'likhanahAre to bahuta haiM, lekina lakhanahArA Aja to 'dharmayuga' hai| hA~ bAta to bilkula ThIka to viralA hI paaoge|' vastutattva kA nirIkSaNa karanevAlA | hai bhaiyyA! Aja to dharmayuga patrikA nikala rahI hai, aura hRdaya Aja kahA~ hai? isalie AcArya kundakundadeva ne 'yugadharma' bhI nikalatA hai| kabhI dharma Age bar3ha jAtA lekhanI uThAte hI kaha diyA 'sudaparicidANubhUdA' sabhI hai, to kabhI yuga Age bar3ha jAtA hai| to hama dharmayuga kArya saMsArI prANI ne anaMtoM bAra kiye haiN| kI bAta kreN| Aja yuga itane Age bar3ha gayA hai, aura pUrva vaktA ne abhI-abhI kahA thA ki jinavANI | dharma itane pIche raha gayA hai ki kyA batAU~? isalie ko apane jIvana meM utAranA hai| 'dhammaM bhognnimittN|' | to dharmayuga kahA gyaa| dharma kI bAteM karane se dharma nahIM yaha gAthA jaba, maiM Age jAkara usI samayasAra meM dekhatA | A sakatA, dharma to taba AyegA jaba yuga dharmamaya bana hU~, to eka vicitra satya ke darzana hote haiN| eka mithyAdRSTi | jaaye| paMktiyA~ prastuta haiM 6 agrasta 2008 jinabhASita Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha yuga dharma kA nAza ho rahA ho to? apratyAzita dharmanAze kriyAdhvaMse susiddhaantaarthviplve| Age bar3ha cukA hai bahuta dUra.... apRSTairapi vaktavyaM ttsvruupprkaashne| (jJAnArNava) aura! jaba dharma kA nAza hone lagatA hai, dhArmika kriyAoM dharma vaha kA vidhvaMsa hone lagatA hai aura yadi koI vyakti siddhAnta bahuta ... dUra... kA galata artha nikAlatA hai, to usa samaya binA pUche pIche raha cukA hai hI usakA nirAkaraNa karanA caahie| usa samaya vaha anyathA samantabhadrAcArya jaisI garjanA nahIM karatA hai, to usakA patrikA kA nAma samyagjJAna mithyAjJAna ke rUpa meM pariNata ho jaayegaa| kyoMki dharmayuga usa samaya usane satya Dhaka diyaa| yaha bAta mumukSu ko kyoM par3A yaha? hamezA dhyAna meM rakhanA caahie| Aja mahAvIra bhagavAna 'cetanA ke gaharAva meM' se | ke siddhAnta ke anusAra calanevAle virale hI raha gaye satya kA artha hai ahiMsA aura asatya kA artha | haiN| mAtra sAhitya ke mAdhyama se hI mahAvIra kA dharma hai hiNsaa| hamAre upAsya devatA satya aura ahiMsA haiN| | jIvita nahIM hai, balki usa sAhitya ke anurUpa caryA inhIM do maMtroM ko lekara gA~dhI jI ne briTiza gavarnameMTa | bhI dekhane ko mila rahI hai| bhale hI usakA pAlana karaneko prabhAvita kiyA thaa| isa zatAbdI meM bhI isa prakAra | vAle alpa saMkhyA meM haiN| ke parivartana hue haiN| satya-ahiMsA koI zAbdika vyAkhyA | sAhitya ke anurUpa AcaraNa karanevAloM kI kamI nahIM hai| yaha eka prakAra se bhItara kI bAta hai| Aja | hone ke kAraNa bauddhadharma vizva meM rahate hue bhI kisa satya ke kadama kahA~ taka uTha rahe haiM, apane jIvana | rUpa meM hai? hama jAna nahIM sakate, mAtra peTiyoM meM banda meM satya kA mUlyAMkana kahA~ taka ho rahA hai? choTI- | ho gayA hai, bauddhadharma ke upAsaka Aja bhArata meM nahIM choTI bAtoM ko lekara jhUTha bolate haiM, lekina yaha vizvAsa | haiM, jabaki bauddhadharma bhArata meM hI sthApita huA thaa| ke sAtha socanA cAhie, jo kAma jhUTha ke dvArA ho rahA | pracAra-prasAra huA thA, ki usake upAsaka yahA~ para nahIM hai, kyA vaha satya ke dvArA nahIM hogA? usase bar3hakara | Tika skeNge| phira bAda meM vaha dharma tibbata, laMkA Adi hI hogaa| lekina asatya ke Upara hamArA vizvAsa jamA huA hai| asatya kI ora hI hamArI dRSTi hai| mahAvIra taka jainadharma abAdha gati se calA A rahA hai, __ satya kA pakSa vaha hai, jo kabhI phAlatU nahIM hotaa| isameM kAraNa kyA hai? asatya kA pakSa hamezA phAlatU hI huA karatA hai| usakI | eka videzI lekhaka ne eka pustaka meM likhA hai kImata taba taka hI rahatI hai, jaba taka hama samajhate | ki bauddhadharma kA udgama bhArata meM huA aura bhArata meM nahIM haiN| hameM asatya-hiMsA kA pakSa nahIM lenA hai, satya- | hI usakA varcasva kAyama nahIM raha paayaa| jainadharma kA ahiMsA kA pakSa hI lenA hai| lekina satya kA pakSa lene- | udagama bhArata meM haA aura vahIM jIvita raha gyaa| bauddhadharma vAlA vyakti, krodha, lobha, bhIrutA, hAsya kA Alambana jIvita kyoM nahIM raha pAyA? isameM kAraNa yahI hai ki nahIM legaa| lobha ke vazIbhUta huA prANI satyadharma ko | usake upAsakoM kI saMkhyA ghaTatI gaI, isalie bauddhadharma sahI-sahI udghATita nahIM kara sktaa| satya kI surakSA | yahA~ se uTha gyaa| upAsakoM ke abhAva meM vaha dharma lupta ke lie krodha, lAbha, bhIrutA, hAsya ko chor3anA hogaa| ho gayA aura upAsakoM ke sadbhAva meM jainadharma Aja bhI AcArya zubhacandra jI ne jJAnArNava meM eka bAta kahI hai | jIvita hai aura Age bhI rhegaa| jo mujhe bahuta acchI lagI ki vidvAn ko apanI gambhIratA | yaha bAta alaga hai ki dhIre-dhIre zithilatA A nahIM chor3anA caahie| yadvA-tadvA nahIM bolanA cAhie, apanI | rahI hai| calanevAlA zithila bhale ho, lekina dharma jIvita sImA meM rahanA cAhie, yaha bilkula ThIka hai, bAra-bAra | rakhane kA zreya upAsakoM ko hI hai| dharmarUpI ratha ke pUchane ke uparAnta bhI nahIM bolanA caahie| lekina yadi | do pahie haiM, eka muni dUsarA shraavk| yaha satya hai ki agasta 2008 jinabhASita 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi eka pahiyA nikAla diyA jAye, to ratha nahIM cala / mUlyAMkana ghaTatA jA rahA hai| sktaa| eka vaktA ne abhI kahA ki Aja bar3I-bar3I / akSara ke pAsa jJAna nahIM hai, para artha ko vyakta | saMsthAyeM haiN| saMsthAoM se zAstra bhI prakAzita hue haiM, lekina karane kI yogyatA usake pAsa hai| yogyatA kA adhikaraNa | unako koI par3hanevAlA nahIM hai| aisA kArya karanevAloM usakI vivakSA karanevAle vaktA ke Upara nirdhArita hai| kA kyA kartavya hai? jarA isa para bhI dhyAna deN| dekheM! so Aja una logoM ke pAsa vaha bhI nahIM hai| Aja | subaha se lekara madhyAhna taka rasoI mana lagAkara banAI sAhitya kyA hai? vastutaH jo vAcyabhUta padArtha hai, usako jAtI hai| bhItara se yaha mana kahatA hai ki maiM kisI hama zabdoM meM vyakta karate haiN| zabda vastutaH jJAna nahIM | bhUkhe-pyAse kI kSudhA dUra kruuN| merI rasoI kA mUlyAMkana hai, zabda koI vastu nahIM hai, kintu vastu ke lie mAtra pUrNa rUpa se ho aura vaha sArthaka ho jaaye| jisa kisI saMketa hai| bhASA (leMgveja) yaha naoNleja nahIM hai, mAtra | vyakti ko Apa zruta dekara apane Apako kRta-kRtya sAinaborDa hai| naoNleja kA artha hai, jAnane kI zakti aura | nahIM maano| jisa prakAra jisako bhUkha hai, usI ko Apa leMgveja ko jAnane ke lie bhI naoNleja caahie| yadi vaha khAnA khilAte haiM, usI prakAra jisake lie adhyayana viSayoM meM, kaSAyoM meM ghulA huA hai, to dhyAna rakhanA | kI ruci hai, use hI Apa zruta-dAna dIjie, yadi Apa usakA koI mUlya nahIM hai| sahI dAtA haiM, zruta kA sahI-sahI pracAra-prasAra karanA ___Aja kaI videzI A jAte haiM digambaratva ke darzana | cAhate haiM, to bahuta sAre chAtra mere pAsa A jAte haiM, bahuta karate haiM, zrAvakoM ko dekhate haiM, to tAjjuba karate haiM ki | sAre vyakti mere pAsa A jAte haiM, aura kahate haiM ki isa prakAra dharma raha sakatA hai| gA~dhI jI, jaba yahA~ se | mahArAja mujhe kucha dizAbodha dIjie, jo vyakti kharIda videza gaye the, vahA~ para unake svAgata ke lie bahuta | karake dizAbodha detA hai, usakA sAmanevAlA shii-shii| bhIr3a ekatrita thii| yaha kaisI khopar3I hai? yaha kaisI | mUlyAMkana nahIM krtaa| jinavANI kI vinaya hI hamArA - vicAradhArA hai? jisake mAdhyama se hamArA sAmrAjya palaTa | parama dharma hai| yadi samyagdarzana ke ATha aMga haiM, to gyaa| usa vyakti ko hama dekhanA cAhate haiM, jaba vo | samyagjJAna ke bhI ATha aMga hai, lekina samyagjJAna ke nikala gaye the, to loga idhara-udhara dekhane lge| kahA~ | ATha aMgoM se bahuta kama loga paricita haiN| jinavANI haiM gA~dhI jI? kisI ne kahA gA~dhI jI yahI haiM bhaiyyA! | kA dAna jisa kisI vyakti ko nahIM diyA jaataa| jinavANI to vaha kahane lage ki are! ye to sAdhu jaise haiM, taba | sunane kA pAtra vahI hai, jisane madya-mAMsa-madhu aura gA~dhI jI ne kahA ki ye to sAdhu kI pRSThabhUmi hai, | saptavyasanoM kA tyAga kara diyA hai| madya-mAMsa-madhu kA sAdhu to bahuta pahu~ce hue loga hote haiN| taba logoM ne | sevana Aja samAja meM bahuta ho rahA hai| kevala svAdhyAya kahA ki jaba ApakA itanA prabhAva hai, to unakA kitanA | karane mAtra se hI samyagdarzana nahIM honevaalaa| bAhyAcaraNa hogA? gA~dhI jI bole-ve apanA prabhAva dikhAte nahIM haiM, kA bhI antaraMga pariNAmoM para prabhAva par3atA hai| viSaya kyoMki ve duniyA se Upara uThe hae haiN| vAsanAoM meM lipta yaha ApakI pravRtti andara ke samyagdarzana __AcArya umAsvAmI ne kahA hai ki corI se, jhUTha | ko bhI dhakkA lagA sakatI hai| duzcaritra ke mAdhyama se kAma lenA yaha asatya hai| satya bolanA satya nahIM | se samyagdarzana kA TikanA bhI muzkila ho jaayegaa| hai| asatya kA vimocana karanA satya hai| abhI pUrva vaktA | Ajakala pratyeka kSetra meM pravRttiyA~ badalatI jA rahI haiN| ne Apake sAmane kahA ki mahArAja to vimocana karane | pahale jainagranthoM para mUlya nahIM DAle jAte the, kyoMki meM mAhira ho cuke haiN| (paM. pannAlAla jI sAhityAcArya | jinavANI kA koI mUlya nahIM hotA, vaha amUlya hai, dvArA likhita sajjJAnacandrikA kA vimocana karate smy)| lekina Aja granthoM para mUlya DAle jA rahe haiM, jo ki hA~... parigraha kA to maiM vimocana karatA hU~, para zruta kA | ThIka nahIM hai| mokSa-sukha dilAnevAlI jinavANI mA~ ko vimocana nahIM krtaa| zruta kA vimocana taba taka nahIM | Apa vyavasAya kA sAdhana mata bnaaiiye| sabhA meM baiThe hogA, jaba taka mujhe mukti nahIM milegii| zruta kA vimocana | hue vidvAnoM ko yaha kathana rucikara nahIM laga rahA hogA, yaha laukika paddhati hai, lekina Aja svAdhyAya kA | lekina yaha eka kaTu satya hai, cAhe kar3avA ho yA mIThA, 8 agrasta 2008 jinabhASita Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usako udghATita karanA hamArA parama kartavya hai| eka | hote haiM, una mahAn siddhAnta granthoM ke panne bhI, astabAta dhyAna rakhanA davA kar3avI hI huA karatI hai, aura vyasta rahate haiN| svAdhyAyazIla vyakti bhI unheM par3hakara kar3avI davA ke mAdhyama se hI roga kA niSkAsana huA | yathAyogya nahIM rkhte| jaldI-jaldI jaise bhI par3ha liyA karatA hai| aura alamArI ke kisI kone meM paTaka diyA, yaha koI 'puruSArthasiddhyupAya' meM, maiMne dekhA, to usameM eka | svAdhyAya karane kA tarIkA nahIM hai, mahilAyeM bhI svAdhyAya sthAna para AyA hai ki jinavANI sunane kA vahI pAtra karane meM kaI kadama Age hai| zAstra-svAdhyAya ke sAthahai, jisane sapta vyasana aura madya, mAMsa, madhu kA tyAga | sAtha unakI pUjA bhI calatI rahatI hai aura yadi koI kara diyA ho| Aja dinoM dina sadAcaraNa girate cale bIca meM puruSa A gayA to, abhiSeka kA anurodha bhI jA rahe haiN| madya-mAMsa-madhu se hamArA paraheja prAyaH samApta | kara letI haiN| kyA matalaba hai? par3ha bhI rahe haiM, pUjA hotA calA jA rahA hai| kevala samayasAra mAtra par3hane se | bhI kara rahe haiM, abhiSeka bhI cala rahA hai| yaha to huI hameM samyagdarzana prApta honevAlA nahIM hai| AcArya amRtacandra | par3hI-likhI mahilAoM kI bAta, para jo par3hI-likhI nahIM jI kahate haiM, vahI pAtra hai, jo sadAcAra kA pAlana karatA | haiM, ve vRddhAyeM kisI se bhI kaha detI haiM bhaiyA! sUtrajI hai isake uparAnta hI samyagdarzana saMbhava hai| isalie unhoMne | sunAo aura bIca meM zAMtidhArA dikhA do, hamArA abhiSeka pahale sunane kI pAtratA btaaii| hameM isI prakAra sIkhanA | dekhane kA niyama hai, usI samaya kisI tIsare vyakti hai, to uttama pAtra ke lie bahuta kharca karanA par3atA hai|| se kaha detI bhaiyA! sahasranAma sunA do| cauthe vyakti se isake uparAnta ApakA vitta sArthaka hogaa| pahale sunane | kahatI bhaiyA! padmapurANa sunA do| yaha to hamArI sthiti kI pAtratA btaaii| pahale ke loga bhI svAdhyAya karate | hai| (zrotA samudAya meM bhArI hasI) yaha kyA hai? yaha the, maiMne pahale sunane kI pAtratA batAI pahale ke loga | koI svAdhyAya karane kA tarIkA huA? yaha kyA svAdhyAya bhI svAdhyAya karate the, maiMne pahale kucha grantha dekhe haiM, kA mUlyAMkana huA? jinavANI kI to Aja yaha sthiti * jina para kImata ke rUpa meM svAdhyAya likhA jAtA thaa|| ho rahI hai ki kahate hue hRdaya phaTatA hai| Apa yadi una granthoM ke Upara kImata nahIM likhI jAtI thI, maiMne | kisI sapta vyasanI ko samayasAra pakar3A doge to vaha kaI bAra isa bAta ko kahA hai| maiM svAdhyAya kA niSedha | usakI kyA vinaya karegA? usake nahIM krtaa| svAdhyAya Apa khUba kariye, lekina vinaya | avahelanA ho hogii| ke sAtha kriye| pahale svAdhyAya karane kI pAtratA apane | eka bAta aura maiM punaH jora dekara kahU~gA ki Apa meM lAiye, tabhI Apa samyagdarzana, samyagjJAna ko | granthaprakAzana samitiyoM ko granthoM para mUlya nahIM rakhanA prApta kara skeNge| usakI vinaya ke abhAva meM vaha samyagjJAna | caahie| dAnadAtAoM se abhI yaha dharatI khAlI nahIM huI tInakAla meM saMbhava nahIM hai| zruta kA dAna Apa use hai| dhyAna rakhanA! zrAvaka dhanopArjana karatA hai, to kucha dIjie, jisane usakA mahattva samajhA hai| vaha pavitra | nA kucha dAnAdi kAryoM ke lie bacA kara avazya rakhatA jinavANI, usI ke lie bheMTa kIjie, jo usakA sadupayoga | hai| dAna diyA huA paisA punaH upayoga meM nahIM lAnA kara ske| jisa kisI ke lie Apa de dete haiM, vaha | caahie| usako acche kAmoM meM lagAiye, sadupayoga kiijie| usakI vinaya nahIM rakhatA kahIM bhI le jAkara rakha detA | mujhe 'aSTasahasrI' par3hanI thii| prati upalabdha nahIM hai| aura yadi vaha zAstra kisI bacce ke hAtha meM par3a | thii| mujhe bahuta ciMtA thI, kahIM se bhI khojane para eka jAe, to vaha use phAr3a detA hai| granthAlayoM meM grantha to | prati A gii| jaba usako kholakara dekhA to usameM kahIM mila jAte haiM, lekina kholate hI Upara padmapurANa likhA | para mUlya nahIM par3A thaa| mahArAjazrI (A. guruvara jJAnasAgarajI) rahatA hai aura bIca meM harivaMza purANa ke bhI pRSTha mila | bole ki bhaiyA! pahale pustaka ko dene ke uparAnta bhI jAte haiM aura aMta meM uttarapurANa ke bhI darzana ho jAte | koI nahIM letA thaa| isakA artha hai ki par3hane kI ruci haiN| kisI bhI granthAlaya meM grantha vyavasthita nahIM rakhe milte|| nahIM hai, isalie pratiyoM kA akAla par3a gyaa| par3hane sAroM kI bAta to alaga hI hai, samayasAra meM gommaTasAra | kI ruci pahale jAgRta kara dI jAe, isake uparAnta grantha ke darzana hote haiM aura pravacanasAra meM dhavalA ke darzana | bheMTa kiyA jaae| bhojana Apa usako dIjie jise bhUkha - agasta 2008 jinabhASita 9 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lagI hai| prakAzana karake yadvA tadvA bA~Tane se usakA durupayoga hotA hai / Ajakala to zAdI-vivAha meM samayasAra bA~Te jAte haiN| kyA samayasAra kA mUlya itanA nimna stara para pahu~ca gyaa| jaba samayasAra graMtha zrImad rAyacaMda jI ko milA, to ve itane khuza hue ki grantha bheMTa karanevAloM ko unhoMne thAlI bharakara hIrA-motI bheMTa svarUpa diye the| itane sAre! hA~ itane sAre ! vaha amUlya hai, usakI koI kImata nahIM / le jAo, jitanA cAho utanA le jaao| Aja hama samayasAra kI kImata cA~dI ke caMda sikkoM meM A~ka rahe haiN| I jo lekhaka haiM, unake lie kyA Avazyaka hai? unake lie koI kImata mata diijie| mahApurANa par3ha rahA thA, usameM unhoMne yaha vyavasthA kI hai| jaina brAhmaNa bhI hote haiM, jo adhyayana karAne meM apanA jIvana vyatIta karate haiM, aura unakI AjIvikA kaise calatI hai, to Apa jo khA rahe haiM, pI rahe haiM, usI ke anusAra Apa kara dIjie / yahI unake prati bahumAna hai| to paMDitajI ke lie hama vetana deM, yaha acchA nahIM lagatA / ve.... tana (AtmA) kA kAma karanevAloM ko Apa vetana (jar3a) dete haiN| bheMTa alaga vastu hai / usakA mUlya AMkanA alaga hotA hai / samayagjJAna, samyakcAritra kA koI mUlya nahIM hai| jinase anaMta sukha milatA hai, una ratnoM kI kImata kyA hama jar3a padArthoM ke mAdhyama se A~ka sakate haiM? nahIM, tIna kAla meM bhI yaha saMbhava nahIM hai| 1 isI prakAra guru mahArAja kI bhI koI kImata nahIM hotI, ve anamola vastu haiM / aura bhagavAn kI bhI koI kImata nahIM hotii| eka bAra eka bAta AI thI, rajisTrI karAne kii| jitanI Apake pAsa mUrtiyA~ haiM, una saba mUrtiyoM ko gavarnameMTa ko batAnA hogA aura unakA veTa (vajana) kitanA hai, yaha bhI batAnA hogaa| samasyA A gaI, jainiyoM ne kaha diyA hama saba kucha batA sakate haiM, Apako kharcA karane kI AvazyakatA nahIM hai| lekina hama bhagavAn ko taula nahIM skte| ye bhI kitane Adara kI bAta hai ? jinavANI kI bAta hai jaisA abhI (mUlacanda jI luhAr3iyA kizanagar3ha) pUrva vaktA ne kahA, jJAna kI piTAI aisI ho rahI hai / maiM to yaha kaha rahA hU~ ki jinavANI kI piTAI bhI hotI calI jA rahI hai| kisI ne kahA hai 10 agrasta 2008 jinabhASita jinavANI jinadeva se ro-ro karata pukAra / hameM chor3a tuma ziva gae, kara kupAtra AdhAra // Aja vaha jinavANI ro rahI hai, jise Apa mAtA bolate haiM, jise Apa apane sira para dhAraNa karate haiM, kintu vahI jinavANI kahatI hai ki mujhe kupAtroM ke rahane ke sthAna para kyoM chor3e jA rahe ho, he bhagavan! Apa kahA~ para cale gaye! Ajakala isameM bahuta kucha zithilatA AtI jA rahI hai, mAtra svAdhyAya karane se koI prayojana siddha honevAlA nahIM haiN| satya vaha hai, jo artha ko, bhAva ko sahI-sahI batAnevAlA hotA hai| abhI kisI vaktA ne kahA thA ki jo vyakti likha rahA hai, par3ha rahA hai, usakA jahA~ kahIM se par3hanA-likhanA prArambha ho gayA / abhI vAcanA cala rahI thI dhavalA kI, to dhavalA kI AThavIM pustaka meM yaha bAta likhI hai ki 'gharatthesu Natthi cArittaM' gRhasthAzrama meM cAritra nahIM hai| isalie vaha ratnatraya kA dAtA nahIM ho sktaa| jisake pAsa jo cIja nahIM hai, vaha degA kyA? eka hetu bhI hai ki jisake pAsa samyagdarzana, samyagjJAna, samyakvAritra nahIM hai, use ratnatraya dAna karane kA adhikAra nahIM hai| kama se kama use ratnatraya kA upadeza to denA hI nahIM cAhie / upadeza dene kA usako adhikAra bhI nahIM hai| phira kyA upadeza chor3a de ? nahIM... nahI.... vahA~ para bhAva yaha hai ki cAritra ko lekara jaba hama Age bar3heMge, taba yaha bAta ho sakatI hai| bAra-bAra varNI jI kI carcA AtI hai| varNIjI kauna the? varNI jI kyA gRhastha the? nahIM varNI kA artha muni, yati, anagAra, tapasvI, tyAgI hotA hai / ve gRhastha nahIM gyArahavIM pratimA - dhAraka kSullaka jI the / isalie unakA prabhAva janamAnasa ke Upara pdd'aa| Apa logoM kA prabhAva kyoM nahIM par3a rahA? isakA artha hai jo vyakti viSaya kaSAyoM kA vimocana nahIM karatA, usa vyakti ko satya kA udghATana karane kA adhikAra nahIM hai, aura vaha kara bhI nahIM sktaa| kisI ne kahA thA ki 'nirbhIka ke sAtha-sAtha nirIha ' bhI honA caahie| 'mokSa mArga prakAzaka' meM paM. ToDaramala jI ne likhA hai ki jisa vaktA kI AjIvikA zrotAoM para nirdhArita hai, vaha vaktA tIna kAla meM satya kA udghATana nahIM kara sakegA / ( zeSa agale aMka meM ) 'caraNa AcaraNa kI ora' se sAbhAra Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhapura : (ma.pra.) meM vidyAlaya kSullaka zrI gaNeza prasAda jI varNI zAhapura meM paJcakalyANaka thaa| pratiSThAcArya zrImAn / kevalakalyANaka aura nirvANakalyANaka ke utsava krama paM0 motIlAla jI varNI the| yaha nagara ganezagaMja sTezana | se sAnanda sampanna hue| mujhe dekhakara antaraGga meM mahatI se Der3ha mIla dUra hai| yahA~ para pacAsa ghara jainiyoM ke | vyathA huI ki loga bAhya kAryoM meM to kitanI udAratA haiM, prAyaH sabhI sampanna, catura aura sadAcArI haiN| isa gA~va | ke sAtha vyaya karate haiM, parantu samyagjJAna ke pracAra meM meM koI dassA nhiiN| yahA~ para zrI hajArIlAla sarApha vyApAra | paisA kA nAma Ate hI idhara-udhara dekhane lagate haiN| jisa meM bahuta kuzala hai| yadi yaha kisI vyApArika kSetra meM | prakAra jinendradevamudrA kI pratiSThA se dharma hotA hai, usI hotA, to alpa hI samaya meM sampatizAlI ho jAtA, parantu | prakAra ajJAnI janatA ke hRdaya se ajJAna-timira ko dUrakara sAtha hI eka aisI bAta bhI hai, jisameM samAja ke sAtha | unameM sarvajJa vItarAgadeva ke pavitra zAsana kA prasAra karanA ghaniSTha sambandha nahIM ho paataa| bhI. to dharma haiN| para logoM kI daSTi isa ora ho taba jinake yahA~ paJcakalyANaka thA, vaha sajjana vyakti | n| mandiroM meM TAila aura saMgamarmara jar3avAne meM loga sahasroM the| unakA nAma halakUlAlajI thaa| unake cAcA vRddha the, vyaya kara deMge, para sau rupaye zAstra bulAkara virAjamAna jinakA svabhAva prAcIna paddhati kA thaa| vidyA kI ora | karane meM hicakate haiN| unakA bilkula bhI lakSya nahIM thaa| maiMne bahuta smjhaayaa| isa prAnta meM yaha paddhati hai ki Agata janatA ora bhI dhyAna denA cAhiye, parantu unhoMne TAla | paJcakalyANaka karanevAle ko tilaka dAna karatI hai, tathA diyaa| yahA~ para eka lokamaNi dAU the| unake sAtha | pagar3I bA~dhatI hai| yadi gajaratha karanevAlA yajamAna hai, merA ghaniSTha sambandha thaa| unase maiMne kahA ki 'aisA upAya to use siMghaI padase bhaSita karate haiM aura saba loga karanA cAhiye ki. jisase yahA~ para eka pAThazAlA ho | siMghaI jI kahakara unase juhAra karate haiN| isI samaya jAve, kyoMki yaha avasara anukUla hai| isa samaya zrIjinendra | se lekara vaha tathA usakA samasta parivA bhagavAn ke paJcakalyANaka hone se saba janatA ke pariNAma | siMghaI zabda se prakhyAta ho jAtA hai| anta meM, jaba yahA~ nirmala haiN| nirmalatA kA upayoga avazya hI karanA caahiye|' | bhI paJcakalyANaka karanevAle ko tilakadAna kA avasara dAU ne hamArI bAta kA samarthana kiyaa| | AyA, taba maiMne zrIyut lokamaNi dAU se kahA ki 'inheM devAdhideva zrI jinendradeva kA pANDukazilA para | siMghaI pada diyA jaave| cU~ki siMghaI pada gajaratha calAnevAle abhiSeka thA, pANDukazilA eka U~cI pahAr3I para banAI | ko hI diyA jAtA hai, ata: upasthita janatA ne usakA gaI thI, jisapara kalpita airAvata hAthI ke sAtha car3hate | ghora virodha kiyA aura kahA ki yadi yaha maryAdA tor3a hue hajAroM nara-nAriyoM kI bhIr3a bar3I hI bhalI mAlUma | dI jAvegI to saikar3oM siMghaI ho jaaveNge| maiMne kahA-'isa hotI thii| bhagavAn ke abhiSeka kA dRzya dekhakara sAkSAt | prathAko nahIM miTAnA cAhiye, parantu jaba kalyANapurA meM sumeru parvata kA AbhAsa ho rahA thaa| jaba abhiSeka ke | paJcakalyANaka hue the, taba vahA~ zrImanta seTha mohanalAla bAda bhagavAn kA yathocitta zrRMGgArAdi kiyA jA cukA, | jI khuraIvAle, zrImAn seTha brajalAla candrabhAnu lakSmIcandra taba maiMne janatA se apIla kI ki 'isa samaya Apa | jI vamarAnAvAle, zrImAn seTha TaDaiyAjI lalitapuravAle tathA logoM ke pariNAma atyanta komala haiM, ata: jinakA | zrI caudharI rAmacandrajI TIkamagar3havAle Adi sahasroM paJca abhiSeka kiyA hai, unake upadezoM kA pracAra karane ke | upasthita the| vahA~ yaha nirNaya huA thA ki yadi koI liye yahA~ eka vidyA kA Ayatana sthApita honA caahiye|' | eka musta pA~ca hajAra vidyAdAna meM de, to use siMghaI saba logoM ne 'hA~, hA~, ThIka hai, ThIka hai, jarUra honA | pada se bhUSita karanA caahiye| yadyapi vahA~ bhI bahuta se caahiye|' Adi zabda kahakara hamArI apIla svIkAra kI, | mahAnubhAvoM ne isakA virodha kiyA thA, parantu bahu sammati parantu candA likhAne kA zrIgaNeza nahIM huaa| saba loga | se prastAva pAsa ho gayA thaa| ataH yadi halakUlAlajI yathAsthAna cale gye| isake bAda rAjyagaddI, dIkSAkalyANaka, | pA~ca hajAra rupayA vidyAdAna meM deM, to unheM yaha pada de - agasta 2008 jinabhASita 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diyA jaave| hamArI bAta sunakara saba paJcoM ne apanA | rupaye kI sahAyatA avazya kara deveMge, ataH inheM siMghaI virodha vApisa le liyA aura ukta zarta para siMghaI pada dene ke liye rAjI ho gaye, parantu halakUlAla sahamata nahIM hue| unakA kahanA thA ki hama pA~ca hajAra rupaye nahIM de skte| maiMne lokamana dAU se kAna meM dhIre se kahA ki 'dekho aisA avasara phira na milegA, ataH Apa ise samajhA deveM / ' anta meM dAU unheM ekAnta meM le gaye, unhoMne jisa kisI taraha tIna hajAra rupaye taka denA svIkAra kiyaa| maiMne upasthita janatA se apIla kI ki Apa loga yaha acchI taraha jAnate haiM ki paravAra sabhA meM pA~ca hajAra rupayA dene para siMghaI padavI kA prastAva pAsa kiyA hai| unhoMne bAraha hajAra rupayA to pratiSThA meM vyaya kiyA hai aura tIna hajAra rupayA vidyAdAna meM de rahe haiM, tathA inake tIna hajAra rupayA dene se grAmavAle bhI do hajAra pada se bhUSita kiyA jaave| viveka se kAma lenA cAhiye / itane bar3e grAma meM pAThazAlA na honA lajjA kI bAta hai| bahuta vAda-vivAda huaa| prAcIna paddhativAloM ne bahuta virodha kiyaa| para anta meM do ghaMTe bAda prastAva pAsa ho gyaa| usI samaya halakUlAlajI ko paJcoM ne siMghaI pada kI pagar3I bA~dhI / isa prakAra zrI lokamana dAU kI caturAI se zAhapura meM eka vidyAlaya kI sthApanA ho gayI / paJcakalyANaka kA utsava nirvighna samApta ho gayA, para akasmAt mAhuTa kA pAnI barasa jAne se janatA ko kaSTa sahanA pdd'aa| sAgara vidyAlaya kA bhI vArSika adhivezana huA thA / vahA~ se sAgara A gaye aura yathAvat dharmasAdhanA karane lge| 'merI jIvana gAthA' ( bhAga 1 ) se sAbhAra Apake patra 'jinabhASita' kA aMka (jUna + julAI 08) prApta huaa| Apa isa patrikA ko jisa U~cAI para le gaye haiM, vaha vijJoM dvArA sarAhanIya aura AdaraNIya hai / ApakA zrama aura jJAna hara pRSTha para darzana detA hai / AcArya vidyAsAgara jI kA pravacana 'unnati kI khurAka' atyaMta preraka hai| unake tIna lambe pravacanoM kA san 1984 meM, mujhe bhI sampAdana karane kA suyoga milA thA, ve bhI atyaMta carcita aura prabhAvanAzIla siddha hue the / are jiyA! jaga dhokhe kI TATI // Teka // jhUThA udyama loka karata hai jisameM nizadina ghATI / jAnabUjhakara andha bane haiM A~khana bA~dhI pATI // nikala jAya~ge prANa chinaka meM par3I rahegI mATI / 'daulatarAma' samajha mana apane dila kI khola kapATI // muni kSamAsAgara jI evaM muni yoga sAgara jI kI kavitAe~ bahuta acchI lgiiN| isI krama meM AcArya vidyAsAgara jI kI kavitA 'siMha aura zvAna' eka ati viziSTa racanA hai, jo, samAdhAna cAha rahe vidvAnoM ke lie svarNAkSarI - uttara hai / lekhoM ke krama meM pro0 ratanacaMdra jI jaina, paM0 milApacaMda jI kaTAriyA aura paM0 ratanalAla bainAr3A kA 'jijJAsA samAdhAna' vaha prasAda vitarita kara rahe haiM, jo bar3e-bar3e sAdhu-saMta karate haiM / anya sabhI lekhAdi bhI bAra-bAra prasaMzanIya haiN| 12 agrasta 2008 jinabhASita bhavadIya sureza jaina 'sarala' 405, gar3hAphATaka, jabalapura (ma.pra.) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasamAja kA mahanIya gaurava-grantha kAtantra-vyAkaraNa pro. DaoN. rAjArAma jaina jainAcAryoM ne kaThora tapasyA evaM akhaNDa dIrgha- | kiyA hai| bauddhoM ne na kevala usakA adhyayana kiyA, sAdhanA ke bala para AtmaguNoM kA carama vikAsa to | balki usa para darjanoM TIkAyeM evaM vyAkhyAyeM bhI likhIM, kiyA hI, parahita meM bhI ve pIche nahIM rhe| parahita se | vaidika vidvAnoM ne usakI zreSThatA svIkAra kara usa para yahA~ tAtparya hai, lokopakArI amRtavANI kI varSA, athavA | darjanoM grantha likhe| sAmAnya janatA ko jisane bhASA vicAra praur3ha-lekhanI ke mAdhyama se aise sUtroM kA aMkana, jinase | kI preraNA dI, chAtroM ke bauddhika-vikAsa meM jisane sAmAjika gaurava kI abhivRddhi, sauhArda evaM samanvaya tathA camatkArI sahAyatA kI aura inase bhI Age bar3hakara, jisane rASTrIya ekatA aura akhaNDatA kI bhAvanA balavatI ho| | sAmAjika sauhArda evaM bhArata kI rASTrIya ekatA tathA niraticAra aNuvrata evaM mahAvrata usakI pRSThabhUmi rahI | akhaNDatA kA yuga-sandeza diyaa| vastutaH yaha thA- jaina hai| sAdhaka mahApuruSoM ke inhIM pAvana-sandezoM ke saMvAhaka | AdarzoM, jaina saMskRtika-vaibhava tathA usake prAtima-vikAsa kalyANamuni, koTibhaTTa zrIpAla, bhaviSyadatta evaM jinendradatta kA eka anupama Adarza udAharaNa, jisakA zAnadAra pratIka prabhRti ne deza-videza kI soddezya yAtrAyeM kara yugoM-yugoM | banA 'kaatntr-vyaakrnn'| se vahA~ jaina-saMskRti ke pracAra-prasAra ke jaise sarvodayI AcArya bhAvasena 'vidya' (vidya arthAt Agamavida, satkArya kiye, unakA cintana kara hamArA mastaka gauravonnata | zAstravid evaM bhASAvid) ne 'kAtantra-vyAkaraNa' ke viSaya ho uThatA hai| isa viSaya meM DaoN. kAmatAprasAda, DaoN. | meM likhA hai ki 'usakA pravacana mUlataH Adya tIrthaMkara kAlidAsa nAga, morisa viMTaranitsa, DaoN. motIcandra, DaoN. | RSabhadeva ne kiyA thA, jisakA saMkSipta sAra paramparAbI.ena.pANDe Adi prAcyavidyAvidoM ne kAphI prakAza DAlA | prApta jJAna ke AdhAra para AcArya zarvavarma ne sUtra-zailI hai| kamboDiyA ke utkhanna meM abhI hAla meM eka vizAla meM taiyAra kiyA thaa|' prAcIna paMcameru jainamaMdira kA milanA unhIM udAharaNoM meM kAtantra-vyAkaraNakAra zarvavarma kA jIvanavRtta ajJAta se eka hai| vahA~ ke utkhanna meM Aja vividha jaina | hai| racanAkAla kA bhI patA nahIM cltaa| 'kathAsaritsAgara' purAtAttvika sAmagrI mila rahI hai| DaoN. bI.ena. pANDe | ke anusAra ve rAjA sAtavAhana yA zAlivAhana ke samakAlIna ke anusAra lagabhaga 2000 varSa pUrva ijarAyala meM 4000 siddha hote haiN| kintu vyAkaraNa-sAhitya ke kucha jainetara digambara jaina sAdhu pratiSThita the| prAcIna videzI yAtriyoM | itihAsakAroM ne vividha sAkSyoM ke AdhAra para unake ne bhI isIprakAra ke saMketa diye hai| uttarI aura dakSiNI | | racanAkAla para bahuAyAmI gambhIra vicAra kiyA hai| paM. amerikA, maiksiko, yUnAna, jarmanI, kamboDiyA, jApAna bhagavaddatta vedAlaMkAra ne zarvavarma kA racanAkAla vikramaevaM cIna Adi meM upalabdha hamArI sAMskRtika virAsata pUrva 500 varSa svIkAra kiyA hai, jabaki paM. yudhiSThira hamAre vizvavyApI atItakAlIna svarNima-vaibhava kI mimAMsaka ne maharSI pataMjali se lagabhaga 1500 varSa pUrva gauravagAthA gAtI pratIta ho rahI hai| kA mAnA hai aura usake pramANa meM unhoMne apane mahAbhASya yahA~ maiM kucheka granthoM meM se eka aise gaurava-grantha | meM ullikhita 'kAlApAka' (arthAt kAtantra-vyAkaraNa) kI carcA karanA cAhatA hU~, jo kahane ke liye to vyAkaraNa | kI carcA kI hai| isakA tAtparya yaha huA ki zavavarma jaise nIrasa viSaya se sambandha rakhatA hai, kintu usakI | maharSi pataMjali ke bhI pUrvavartI the| pataMjali kA samaya prabhAvaka guNagarimA, saralatA, sarvagamyatA, lokapracalita | I.pU. lagabhaga caturtha sadI mAnA gayA hai| samakAlIna zabda-saMskRti kA antarlInIkaraNa tathA unhoMne (pataMjali ne) apane samaya meM 'kAlApAka' jJAnasaMvardhaka preraka zakti jaisI vizeSatAoM ke kAraNa vaha | arthAt 'kAtantra-vyAkaraNa' kA prabhAva sAkSAt dekhA thA sabhI dharmoM, sampradayoM, jAtiyoM yA anya vividha saMkIrNatAoM | aura prabhAvita hokara apane 'mahAbhASya' (sUtra 1671) se Upara hai| tathA jisane deza-videza ke buddhijIviyoM | meM spaSTa likhA hai ki 'grAma-grAma, nagara-nagara, meM sabhI evaM cintakoM kI vicAra-zrRMkhalA ko yugoM-yugoM se ubuddhH| sampradAyoM meM usakA adhyayana karAyA jAtA hai' - agasta 2008 jinabhASita 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'grAme-grAme kAlapArka kAThakaM ca procyte|' / eka anya jainetara-srota bhI karatA hai| viSNupurANa (3/8) kAtantra ke anya nAma meM kahA gayA hai ki- 'tato digambaro muNDo barhipicchidharo pataMjali dvArA prayukta 'kAlApaka' ke atirikta | dvijH|' (yahA~ para muNDo kA artha kezaluMcuka tathA dvijaH 'kAtantra' ke anya nAmoM meM kalApa kaumAra tathA zArvavArmika | kA artha 'do janmavAlA arthAt dIkSA-pUrva evaM dIkSA ke nAma bhI prasiddha rahe haiN| jaisA ki pUrva meM kahA jA cukA | bAdavAlA artha' liyA gayA hai| usI 'barhi' arthAt 'mayUrahai, tIrthaMkara RSabhadeva dvArA pradatta mahilAoM evaM puruSoM | paMkha' picchIdhArI digambarAcArya ke dvArA likhita hone ke ke lie kramazaH 64 evaM 74 (catuHSaSTiH kalAH strINAM kAraNa hI vaha grantha 'kalApa' yA 'kAlApaka' (athavA tAzcatu:saptatirnRNAm) prakAra kI kalAoM ke vijJAna kA kAtantra) ke nAma se prasiddha huaa| ataH ukta sAkSyoM sUcaka yA saMgraha hone ke kAraNa usakA nAma 'kAlApAka' se yaha nizcita ho jAtA hai ki ukta grantha ke lekhaka aura isI kA saMkSipta nAma 'kalApa' hai| bhASAvijJAna athavA | zarvavarma digambara jainAcArya the| bhASAtantra kA kalAtmaka yA rocaka-zailI meM saMkSipta sugama zarvavarma kahA~ ke rahanevAle the, isa viSaya meM abhI AkhyAna hone ke kAraNa usakA nAma 'kAtantra' bhI par3A, | taka koI jAnakArI nahIM mila sakI hai| kintu 'varma' kintu yaha nAma paravartI pratIta hotA hai| jainetara vidvAnoM | upAdhi se pratIta hotA hai ki ve dAkSiNAtya, vizeSa rUpa kI sAmanyatA ke anusAra 'kAzakRtsnadhAtu-vyAkhyAna' ke | se karnATaka athavA taminADu ke nivAsI rahe hoMge, kyoMki eka sandarbha ke anusAra yaha grantha 'kaumAra-vyAkaraNa' ke | vahA~ ke nivAsiyoM ke nAmoM ke sAtha varma, varmA athavA nAma se bhI prasiddha thA kintu, jaina mAnyatA ke anusAra | varman zabda saMyukta rUpa se milatA hai| yathA-viSNudevavarman cU~ki RSabhadeva ne apanI kumArI putrI brAhmI ke lie | kIrtidevavarman, madanadevavarman aadi| AcArya samantabhadra 64 kalAoM, jinameM se eka kalA bhASAvijJAna ke sAtha- | kA bhI pUrva nAma zAntivarmA thaa| yaha jAti athavA gotra sAtha lipi sambandhI bhI thI, usakA jJAnadAna dene ke | yA vizeSaNa sambhavataH unheM paramparA se prApta hotA rhaa| kAraNa usI putrI ke nAma para ukta tantra kA saMkSipta | itihAsa sAkSI hai ki ye 'varman ' yA 'varma' nAmadhArI nAma 'kaumAra' tathA lipi kA nAma 'brAhmI' rakhA gyaa| | vyakti itane buddhisampanna evaM zakti-sampanna the ki dakSiNa kucha vidvAnoM ko isa viSaya meM zaMkA ho sakatI | pUrva eziyA taka inakA prabhAva vistRta thaa| borniyoM ke hai ki zarvavarma kyA digambara jainAcArya the? gaveSakoM ne | eka saMskRtajJa prazAsaka kA nAma 'mUlavarma' yA 'mUlavarman' usakI bhI khoja kI hai| unhoMne sarvaprathama eka sAkSya | thA, jisakA saMskRta-zilAlekha itihAsa-prasiddha hai| ke rUpa meM 'kAtantrarUpamAlA' ke lekhaka bhAvasena vidya | iMDoneziyA meM dasavIM sadI meM 'kapAla' ke nAma para nagara kA udAharaNa prastuta kiyA hai, jisameM spaSTa kahA gayA | yA maMdira banAne kI paramparA ke ullekha milate haiN| hai ki-'zrImaccharvavarmajainAcAryAviracitaM kaatntrvyaakrnnN|' | kAtantra-vyAkaraNa kI lokapriyatA arthAt kAtantra-vyAkaraNa ke lekhaka zarvavarma jainAcArya the| jaisA kI pUrva meM kahA jA cukA hai, koI bhI unake digambara-paramparA ke hone ke samartha pramANa jainetara- | grantha, pantha yA saMmpradAya ke nAma para kAlajayI sArvajanIna srotoM se bhI mila jAte haiN| yA vizvajanIna nahIM ho sktaa| vastutaH vaha to apane pataMjali ne apane mahAbhASya meM spaSTa likhA hai- | lokopakArI, sArvajanIna niSpakSa vaiziSTya-guNoM ke kAraNa ki yaha kAtantra athavA kalApa-tantra, (kalApa arthAt) | hI bhaugolika sImAoM kI saMkIrNatAoM kI paridhi se mayUrapicchI dhAraNa karanevAle ke dvArA likhA gayA hai | haTakara kevala apane jJAna-bhaNDAra se hI sabhI ko (kalApinA proktamadhIyate kAlApasteSAmAmnAyaH kAlApakam) | Alokita-prabhAvita kara jana-jana kA kaNThahAra bana sakatA aura yaha sarvavidita hai ki cU~ki mayUra-picchI saMsAra | bhara kI sAdhu-saMsthAoM meM se kevala digambara-paMthI jainAcAryoM kAtantra-vyAkaraNa eka jainAcArya ke dvArA likhita ke lie hI Agama granthoM meM anivArya mAnI gayI hai aura | hone para bhI usameM sAmpradAyika saMkIrNatA kA lezamAtra ve hI use apanI saMyama-carcA ke pratIka ke rUpa meM | bhI na hone ke kAraNa use sarvatra samAdara milaa| jJAnapipAsu, anivArya rUpa se apane pAsa rakhate haiN| isakA samarthana | megAsthanIja, phAhiyAna, hyUnatsAMga, itsiMga aura alaberunI 14 agrasta 2008 jinabhASita - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhArata aaye| unhoMne yahA~ pramukha granthoM ke sAtha-sAtha | vividha bhASAoM meM anuvAda tathA vividha TIkAoM, vRttiyoM lokapracalita kAtantra kA bhI adhyayana kiyA hogA aura | vyAkhyAoM, paMjikAoM Adi ko lekara kula milAkara unameM se, jo bhI grantha unheM acche lage sahastro kI saMkhyA | 161 se bhI adhika grantha likhe gaye aura sambhavataH sahasroM meM ve behicaka apane sAtha apane-apane dezoM meM lete | kI saMkhyA meM unakI pANDulipiyA~ taiyAra kI gii| unakI gaye aura bahuta sambhava hai ki kAtantra kI pANDulipiyA~ pratilipiyA~ kevala devanAgarI lipi meM hI nahIM, balki bhI sAtha meM lete gaye ho? / baMga, ur3iyA, zAradA meM bhI upalabdha haiN| inake atirikta san 1884 sara viliyama jonma AI.sI.esa. hokara | bhI tibbata, nepAla, bhUTAna, gandhAra (aphagAnistAna), siMhala bhArata Aye, aura bhArata ke cIpha jasTisa ke rUpa meM | evaM varmA ke pAThyakramoM meM vaha prAcInakAla se hI anivArya kalakattA meM pratiSThita hue| kintu saMskRta-prAkRta ke | rUpa se svIkRta rahA hai| ata: vahA~ kI sthAnIya suvidhAoM atulanIya sAhitya-vaibhava ko dekhakara Azcaryacakita ho| ko dhyAna meM rakhate hue samaya-samaya para tibbatI-bhASA gaye aura naukarI choDakara saMskata paribhASA ke adhyayana meM isakI lagabhaga 12 tathA poTa-bhASA meM 23 TIkAyeM meM juTa gye| 'kAtantra-vyAkaraNa' par3hakara ve bhI pramudita | likhI gaI, jo vartamAna meM bhI vahA~ kI lipiyoM meM upalabdha ho utthe| unhoMne dekhA ki isameM pANini jaisI durUhata haiN| madhyakAlIna maMgoliyAI, barmIja, siMghalI evaM paztoM nahIM hai| saMskRta-prAkRta sIkhane ke lie unhoMne use eka | meM bhI usakI TIkAyeM Adi sambhAvita haiN| pUrvokta upalabdha uttama sarala sAdhana smjhaa| ataH unhoMne usakA sarvopayogI | pANDulipiyoM tathA unakA saMkSipta vivaraNa sthAnAbhAva ke saMskaraNa taiyAra karAkara svayaM dvArA saMsthApita 'rAyala | kAraNa yahA~ nahIM diyA jA rahA hai| eziyATika sosAyaTI (baMgAla) kalakattA' se sana 1919 apane pAThakoM kI jAnakArI ke lie yaha bhI batAnA meM 'kAtantra-vyAkaraNa' ke nAma se usakA prakAzana kiyA | cAhatA hU~ ki bhAratIya prAcyavidyA ke suprasiddha vidvAna aura 'phorTa viliyamsa kaoNleja, kalakattA' meM pAThayakrama DaoN. raghuvIra ne 1950 se 1960 ke dazaka meM tibbata, meM bhI use nirdhArita kraayaa| usake bAda to avibhAjita | cIna, maMgoliyA, sAiberiyA, iMDoneziyA, lAosa, kamboDiyA, baMgAla kI samasta zikSA-saMsthAoM meM paThana-pAThana prArambha thAilaiMDa, varmA Adi dezoM kI sArasvata-yAtrA kI thI, ho gyaa| tathA vahA~ unhoMne sahasroM kI saMkhyA meM prAcya bhAratIya pAThakoM ko yaha jAnakara bhI Azcarya hogA ki | pANDulipiyA~ dekhI thiiN| ve sabhI bhojapatroM, tAr3apatroM, san 1819 se 1912 ke madhya kevala avibhAjita baMgAla | svarNapatroM evaM kargalapatroM para aMkita thii| unameM se unake se 'kAtantra-vyAkaraNa' tathA tatsambandhI vividha vyAkhyAmUlaka | anusAra lagabhaga 30 sahasra pANDulipiyA~ akele tibbata sAmagrI ke sAtha 27 se bhI adhika granthoM kA saMskRta, meM hI surakSita thiiN| yaha sarvavidita hI hai ki AcArya baMgalA evaM hindI meM prakAzana ho cukA thaa| jinasena ke ziSya tathA rASTrakUTavaMzI nareza amoghavarSa kI yaha bhI Azcaryajanaka hai, ki rAyapura (madhyapradeza) | 'praznottararatnamAlikA' kI pANDulipi tibbata se hI ke akele eka vidvAn paM. haladhara zAstrI ke vyaktigata | tibbatI anuvAda ke sAtha tibbatI lipi meM prApta huI saMgraha meM san 1920 ke lagabhaga kAtantra-vyAkaraNa tathA thii| apanI yAtrAoM ke krama meM ve ukta sabhI dezoM se usapara likhita vividha TIkAoM, vRttiyoM evaM vyAkhyAoM | lagabhaga 60 hajAra pANDulipiyA~ apane sAtha bhArata le kI lagabhaga 18 pANDulipiyA~ surakSita thIM, jinakA vahA~ | Aye the tathA jo nahIM lA sakate the, unakI mAikrophilmiMga adhyayana karAyA jAtA thaa| ataH pataMjalikAlIna yaha ukti | karAkara le Aye the| jApAna kI bhAratIya pANDulipiyoM thI kI- 'grAma-grAma, nagara-nagara meM 'kAlApaka' kI zikSA, | kI lipi 'siddham' ke nAma se prasiddha hai, jo devanAgarI binA kisI sampradAya-bheda ke sabhI ko pradAna kI jAtI | ke samakakSa hotI hai| DaoN. raghuvIra ke anusAra lagabhaga 6000 bhAratIya granthoM kA anuvAda maMgola-bhASA meM kiyA vizeSa adhyayana se vidita hotA hai ki vizva- | gayA thaa| sAhitya meM kAtantra-vyAkaraNa hI saMbhavataH aisA grantha hai, bahuta sambhava hai ki unameM bhI 'kAtantra-vyAkaraNa'jisa para pichale lagabhaga 200 varSoM meM deza-videza kI / sambandhI vividha grantha rahe hoM? jaisAki pUrva meM kahatA thii| agasta 2008 jinabhASita 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyA hU~ ki jo videzI paryaTaka bhArata Aye, ve apane | meM na calA jaaye| sAtha sahasroM kI saMkhyA meM saMskRta-prAkRta kI pANDulipiyoM | kAtantra vyAkaraNa : AcAryazrI vidyAnaMdajI kA ciMtana lete gye| unameM se aneka to naSTa ho gaI hoMgI, bAkI | evaM zodhakArya jo bhI bacI, ve vizva ke kone-kone meM surakSita haiN| paramapUjya AcAryazrI vidyAnandajI isa dizA meM hama jina granthoM ko lupta yA naSTa ghoSita kara cuke haiM, | atyadhika vyagra haiN| ve svayaM hI dIrghakAla se kAtantrabahuta saMbhava hai ki ve videzoM meM abhI bhI surakSita hoN| vyAkaraNa kA bahuAyAmI adhyayana evaM cintanapUrNa zodhakArya ukta pANDulipiyoM meM kAtantra-vyAkaraNa ke bhI vividha karane meM ativyasta rahe haiN| jaba unheM yaha patA calA anuvAda, TIkAyeM evaM vRttiyA~ Adi sambhAvita haiM, jisakI ki kendrIya prAcya tibbatI zikSA saMsthAna, sAranAtha, vArANasI khoja karane kI tatkAla AvazyakatA hai| ke variSTha upAcArya DaoN. jAnakIprasAda jI dvivedI tathA bIsavIM sadI ke prArambha me jaba Adhunika jaina | kendriya saMskRta vidyApITha lakhanaU ke DaoN. rAmasAgara mizra paNDita-paramparA kI prathama pIr3hI kA udaya huA, taba | ne kAtantra-vyAkaraNa para dIrghakAla taka kaThora-sAdhanA kara usameM kAtantra-vyAkaraNa ko par3hAe jAne kI paramparA thii| tadviSayaka gambhIra zodha-kArya kiyA hai, to ve atyadhika jaina-pAThazAlAoM meM usakA adhyayana anivArya rUpa se | pramudita hue| unheM kundakunda bhAratI, naI dillI meM Amantrita karAyA jAtA hai| jaina evaM jainetara parIkSAlayoM ne bhI use | kiyA gayA, unase carcA kI gaI tathA unheM Age bhI apane pAThyakramoM meM nirdhArita kiyA thaa| kintu patA nahIM | zodha-kArya karate rahane kI preraNA dI gaI hai| jaina vidyAjagat kyoM, san 1945-46 ke bAda se usake sthAna para 'laghu | ko yaha jAnakArI bhI hogI kI pichale mArca 1999 ko siddhAnta' evaM 'madhya siddhAnta kaumudI' tathA bhaTTojI | DaoN. jAnakIprasAda dvivedI ke liye unake kAtantra-vyAkaraNadIkSitakRta 'siddhAnta-kaumudI' kA adhyayana karAyA jAne | sambandhI maulika zodha-kArya kA mUlyAMkana kara kundakunda lgaa| Aja to sthiti yaha A gaI hai ki samAja yA | bhAratI kI pravara-samiti ne unheM sarvasammati se puraskRta , to 'kAtantra-vyAkaraNa' kA nAma hI nahIM jAnatI athavA karane kI anuzaMsA kI thii| ataH kundakunda bhAratI ke jAnatI bhI hai, to use jainAcArya likhita eka antarrASTrIya | tattvAvadhAna meM pUjya AcAryazrI vidyAnanda jI ke sAnnidhya khyAti ke gaurava-grantha ke rUpa meM nahIM jaantii| yaha sthiti | meM dillI-janapada ke vidvAnoM evaM viziSTa nAgarikoM ke duHkhada hI nahIM, bhayAvaha bhI hai| AvazyakatA isa bAta | madhya eka lAkha rupayoM se 'AcArya umAsvAmI puraskAra' kI hai ki jaina pAThazAlAoM meM to usakA adhyayana karAyA | se unheM sammAnita bhI kiyA gayA thaa| hI jAya, sAdhuoM-saMghoM se bhI sAdara vinamra nivedana hai / jaina-samAja se merA vinamra nivedana hai ki vaha ki ve apane saMghastha sAdhuoM, AryikAoM, sAdhviyoM evaM | apane atItakAlIna gaurava-granthoM kA smaraNa kare, svAdhyAya vratiyoM ko bhI usakA gahana evaM tulanAtmaka adhyayana | kare unake mahattva ko samajhe tathA usake zodhArthiyoM ko karAveM, samAja ko bhI usakA mahattva batalAveM aura | protsAhita karane ke lie unheM puraskRta / sammAnita bhI vizvavidyAlayoM meM kAryarata jaina-prophesaroM ko bhI yaha prayatna | karatI rahe, jisase ki agalI pIr3hI ko bhI usase preraNAyeM karanA cAhiye ki vahA~ ke pAThyakramoM meM kAtantra-vyAkaraNa | milatI raheM aura hamAre gaurava-granthoM kI surakSA bhI hotI ko bhI svIkAra kiyA jAya, jisase ki hamArA ukta | rhe| mahanIya grantha hamArI hI zithilatA se vismati ke garbha / 'namo'stu' se sAbhAra bhUla-sudhAra apraila 2008 ke jinabhASita meM koTA (rAja.) ke paM0 bhagatalAla jI zAstrI ke dehAvasAna kA samAcAra prakAzita huA thaa| vastutaH jinakA dehAvasAna huA hai, unakA nAma paM0 maganalAla jI thaa| bhUla ke lie kheda hai| sampAdaka 16 agrasta 2008 jinabhASita Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajai.tavyam (ajairyaSTavyam) kA artha kyA pazubali hI hai ? Aloka modI jainadarzanAcArya jaba hama jaina kathA granthoM kA adhyayana karate haiM, kiyA thA isalie tumhAre pitA mere-dharma bhAI haiN| usa taba hameM eka kathA milatI hai, jisameM pazu bali kI | mahAkAla ne kSIra kadamba ke putra parvata ke iSTa artha paramparA kabase calI hai| yaha kathA hameM padmapurANa, | kA anusaraNa karanevAlI atharvaveda- sambandhI sATha hajAra harivaMzapurANa, uttarapurANa granthoM meM ulabdha hotI hai|| RcAe~ pRthak-pRthak svayaM bnaaii| ye RcAe~ veda kA rahasya uttarapurANa ke sar3asaThaveM parva meM hameM yaha kathA bar3e sundara | banAnevAlI thIM, usane pavarta ko inakA adhyayana karAyA DhaMga se varNita milatI hai| aura kahA ki pUrvokta mantroM se vAyu ko dvArA bar3hI huI isa kathA ke anusAra dhavala deza meM svastikAratI | agni kI jvAlA meM zAnti, puSTi aura abhicArAtmaka nagara meM eka kSIrakadamba nAmakA pUjya brAhmaNa rahatA thaa| kriyAe~ kI jAveM, to pazuoM kI hiMsA se iSTa phalakI vaha samasta zAstroM kA vidvAn thA aura prasiddha zreSTha | prApti ho jAtI hai| mahAkAla asura ne apane krUra asuroM adhyApaka thaa| usake pAsa usakA lar3akA parvata, dUsare | ko bulAyA aura Adeza diyA ki tuma loga rAjA sagara deza se AyA huA nArada aura rAjA vizvAvasu kA putra | ke deza meM tIvra jvara Adi ke dvArA pIr3A utpanna kro| vasu ye tIna chAtra eka sAtha par3hate the| ina tInoM meM parvata | asura svayaM parvata ko sAtha lekara rAjA sagara ke nagara nirbuddhi thA, vaha moha ke udaya se sadA viparIta artha | meM gyaa| vahA~ mantra mizrita AzIrvAda ke dvArA sagara ke grahaNa karatA thaa| bAkI do chAtra padArtha kA svarUpa jaisA | darzana kara parvata ne apanA prabhAva dikhalAte hae kahA guru batAte the, vaisA hI grahaNa karate the| eka dina | ki tumhAre rAjya meM jo ghora amaMgala ho rahA hai, maiM use kSIrakadambaka ne uttama saMyama dhAraNa kara liyA aura anta | mantrasahita yajJa ke dvArA zIghra hI zAnta kara duuNgaa| vidhAtA meM saMnyAsamaraNa kara uttama svarga loka meM janma prApta kiyaa| ne pazuoM kI sRSTi yajJa ke lie hI kI hai, ataH parvata ne pitA kA sthAna prApta kiyA aura zAstroM kA | unakI hiMsA se pApa nahIM hotA, kintu svarga ke vizAla vyAkhyAna kiyaa| sukha pradAna karanevAlA puNya hI hotA hai| rAjA sagara ne kisI eka dina sAdhuoM kI sabhA meM 'ajai.tavyam' | yajJakA prabaMdha kiyA aura idhara parvata ne yajJa Arambha kara isa vAkya kA artha nirUpaNa karane meM bar3A bhArI vivAda prANiyoM ko mantrita karanA zurU kiyaa| mantroccAraNapUrvaka cala pdd'aa| nArada kahate the ki jisameM aGkara utpanna | unheM yajJa kuNDa meM DAlanA zuru kiyaa| udhara mahAkAla karane kI zakti naSTa ho gaI hai, aisA tIna varSa kA | ne una prANiyoM ko vimAnoM meM baiThAkara zarIrasahita AkAza purAnA jo aja kahalAtA hai aura usase banI huI vastuoM | meM jAte hue dikhalAyA aura logoM ko vizvAsa dilA dvArA agni ke mukha meM devatA kI pUjA karanA yajJa kahalAtA | diyA ki ye saba pazu svarga gaye haiN| usI samaya usane hai| nArada kA yaha vyAkhyAna yadyapi guru paddhati ke anusAra | deza ke saba amaGgala aura upasarga dUra kara diye| yaha thA, parantu nirbuddhi parvata kahatA thA ki aja zabda eka | dekha bahuta se bhole prANI usakI pratAraNA-mAyA se mohita vizeSa kA vAcaka hai ataH usase banI huI vastuoM ke | ho gaye aura svarga prApta karane kI icchA se yajJa meM marane dvArA agni meM homa karanA yajJa kahalAtA hai| yaha sanukara | kI icchA karane lge| yajJa ke samApta hone para usa duSTa uttama prakRtivAle sAdhu puruSoM ne parvata kA tiraskAra kiyaa|| parvata ne vidhi-pUrvaka eka uttama jAti kA ghor3A tathA jaba parvata apamAnita hokara vana meM calA gayA, | rAjA kI AjJA se usakI sulasA nAmakI rAnI ko bhI taba vahA~ mahAkAla nAma kA aMsura brAhmaNa kA veSa rakhakara | homa diyaa| bhramaNa kara rahA thaa| usa asura ne parvata se kahA ki isa prakAra hiMsA ke tANDava nRtya ke bAre meM jaba he parvata! tumhAre pitA ne, sthaNDila ne viSNu ne, upamanyu | nArada aura tapasviyo ne sunA, to ve saba isa hiMsaka ne aura maiMne bhauma nAmaka upAdhyAya ke pAsa zAstrAbhyAsa | kArya kI niMdA karane lge| isa viSaya ko lekara parvata agasta 2008 jinabhASita 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura nArada ke bIca vivAda huaa| bAda meM yaha nirNaya / hai, viSNu haiM, IzAna haiM, siddha haiM, buddha haiM, anAmaya roga kiyA gayA ki rAjA vasu se puchA jaay| rAjA vasu siMhAsana | rahita haiM aura sUrya ke samAna varNavAle haiM, aise bhagavAn para ArUDha hokara rAjasabhA meM virAjamAna huye| isa prasaMga | RSabhadeva kI hI pUjA karate haiN| sAkSAt pazu kI bAta meM uttarapurANa meM varNita jAnakArI se bhI adhika jAnakArI | to dUra rahI pazurUpa se kalpita cUne ke piNDase bhI hari vaMzapurANa meM milatI hai, (17veM sarga meM) vaha isa | pUjA nahIM karanI cAhie, kyoMki azubha saMkalpa se pApa prakAra hai- usa samaya rAjasabhA meM kitane hI brAhmaNa manuSyoM | hotA hai aura zubha saMkalpa se puNya hotA hai| ityAdi ke kAnoM ko sakha denevAle sAmaveda gA rahe the aura kitane | nArada ke vacana sunakara saba loga harSita hye| jaba vasa hI vedoM kA spaSTa evaM madhura uccAraNa kara rahe the| kitane se nirNaya karane ko kahA gayA, taba usane parvata kA hI oMkAra dhvani ke sAtha yajurveda kA pATha kara rahe | pakSa grahaNa kiyA jisase vaha sAtaveM naraka meM calA gyaa| the| jo Rgveda, sAmaveda aura yajurveda ko prArambha kara | idhara tiraskAra pAkara parvata bhI aneka dezoM meM paribhramaNa jora-jora se pATha kara rahe the, tathA jinhoMne dizAoM ke | karatA rahA anta meM usane dveSa-pUrNa duSTa mahAkAla nAmaka samUha ko bahirA kara diyA thaa| aise brAhmaNoM se sabhA | asura ko dekhaa| pUrva bhava meM jisakA tiraskAra huA kA AMgana khacA-khaca bhara gayA thA, jo r3hAr3hI-rUpI aMkuro | thA, aise mahAkAla asura ke lie apane parabhava kA samAcAra se sahita the, tathA kamaNDalurUpI bar3e-bar3e phala dhAraNa sunAkara parvata usake sAtha mila gayA aura durbuddhi ke kara rakhe the, aise valkala aura jaTAoM ke bhAra se yukta | kAraNa hiMsApUrNa zAstra kI racanA kara loka meM ThagiyA aneka tApasarUpI vRkSa vahA~ vidyamAna the| bana hiMsApUrNa yajJa kA pradarzana karatA huA prANI hiMsA logoM ne rAjA vasu se kahA ki he rAjan! ye| meM tatpara mUrkhajanoM ko prasanna karane lgaa| parvata marakara nArada aura parvata vidvAn kisI eka vastu meM visaMvAda | naraka gyaa| nArada marakara svarga gyaa| yaha to huA jaina hone se Apake pAsa Aye haiM, kyoMki Apa nyAyamArga paramparA ke anusAra pazu bali prArambha hone kA itihaas| ke haiN| yaha vaidika arthakA vicAra isa samaya pRthvItalapara kucha dinoM taka hama bhI soca rahe the, yaha kathA sirpha Apake sivAya anya logoM kA viSaya nahIM hai, kyoMki jaina paramparoM meM hI haiM yA anyatra kahIM para isakA ullekha usa sabakA sampradAya chinna-bhinna ho cukA hai| isalie hai? jaba 'kI oNpha nAleja' par3ha rahA thA, to yaha mAlUma ApakI adhyakSatA meM isa saba vidvAnoM ke Age ye donoM | huA ki 'mahAbhArata meM' yaha kathA kucha parivartita hokara nizcaya kara nyAyapUrNa jaya aura parAjaya ko prApta kreN| AI hai| jaba mahAbhArata ko dekhA, taba mujhe yaha kathA sabase pahale parvata ne apanA pakSa rkhaa| bAda meM nArada | isa rUpa meM milI (zAnti parva, 337 adhyaay)| ne parvata kA khaNDana kiyaa| nArada ne kahA ki eka yudhiSThira bhISma pitAmaha se prazna karate haiM kizabda ke aneka artha hote haiM, jaise go zabda-pazu, kiraNa | uparicaravasu bhagavAn kA paramabhakta thA mahApuruSa thaa| aise mRga, indriya, dizA, bajra, ghor3A, vacana, aura pRthviI artha | vyakti ne kisa kAraNa se svarga se cyuta hokara pAtAla meM prasiddha hai...| isalie 'ajairyaSTavyam' isa veda-vAkya | meM praveza kiyA? bhISya pitAmaha ne kahA ki pUrva meM meM aja zabda kA artha rUr3hivata artha se dUra 'na jAyante | huye RSI aura devatAoM ke purAtana itihAsa ko vidvAna iti ajAH' (jo utpanna na ho sakeM ve aja haiM) isa | loga batAte haiN| pUrva meM eka bAra yajJa ke samaya devalogoM vyutpatti se kriyA sammata 'tIna varSa kA dhAnya' liyA | ne brAhmaNoM se kahA kI ajase yajJa ko karanA cAhie gayA hai| hitAbhilASI manuSya jinhoMne yuga ke Adi meM | aura aja matalaba chAga (bakarA) hI hai aura kucha nahIM asi, maSi, kRSi, sevA, zilpa aura vANijya ina chaha | aisA spaSTa kiyaa| isake javAba meM RSiyoM ne kahA 'yajJa karmoM kI pravRtti calAyI thI, jo purANa puruSa haiM, utkRSTa | meM bIjoM ke dvArA hI yAga karanA cAhie aisA veda mantra haiM, rakSaka haiM, indrarUpa haiM, indra ke dvArA pUjya haiM, veda | kahate haiN| bIja hI 'aja' saMjJA kA prApta haiN| isalie meM svayambhU nAma se prasiddha haiM, mokSa mArga ke upadezaka | 'aja' kA artha bakarA aisA karake usakA vadha karanA haiM, saMsAra-sAgara ke zoSaka haiM, ananta jJAna-sukha Adi | ThIka nahIM hai| he devatAoM! yajJa meM pazu ko havi ke guNoM se yukta Iza nAma se prasiddha haiM, mahezvara haiM, brahmA | lie vadha karanA satpuruSoM kA dharma nahIM hai| yaha zreSTha 18 agrasta 2008 jinabhASita Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyayuga hai| isa satyayuga meM pazukA vadha karake prANI | gayA hai mUlataH yajJa karane kI paramparA rahI hai| yaha bAta hiMsA kaise ucita hai? usI samaya uparicara vasu AkAza | alaga hai ki yajJa ke svarUpa meM matabheda jarUra hai| mArga se apanI senA ke sAtha A rahA thaa| use dekha | bhagavadgItA ke anusAra yajJakA svarUpa hI alaga hai, vaha RSiyoM ne devatAoM se kahA ki rAjA vasu tuma logoM | agni meM havana karane kA samarthaka nahIM hai| isake bAre ke saMdeha kA nivAraNa kregaa| sabane milakara vasu se | meM phira kabhI vicAra kiyA jaaegaa| pUchA ki mahArAja! kyA bakare ko haviSAnna karake yajJa aba hama eka mahattvapUrNa viSaya para Ate haiM, vaha karanA cAhie? athavA dhAnyoM ko hI haviSAnna karake | yaha hai ki mUlataH veda kisakA upadeza dete haiM aura yajJa karanA caahie| ina donoM meM se veda meM kisakA ullekha | una mantroM ke arthoM ko samajhane meM galatI kyoM huI? sabase hai? tuma hama sabake liye pramANabhUta ho aisA hama sabakA | pahale yaha smaraNa meM rakhanA hai ki vedoM ki bhASA eka abhiprAya hai| isake pazcAt vasu ne pUchA ki donoM meM | gUr3ha bhASA hai, jisako hara vyakti samajha nahIM sktaa| se kauna kisake pakSa meM haiN| donoM ne apanA apanA pakSa | isalie zUdroM ko veda par3hane kA adhikAra nahIM diyA btaayaa| yadyapi rAjA vasu dhAnya se yajJa karatA thA, lekina | gayA thA, jaisA ki 'varAMgacaritra' se jJAta hotA hai| isake devatAoM ke abhiprAya ko samajhakara pakSapAta se bakare | alAvA veda gurumukha se par3he jAte the, tAki usakA sahI ko rakhakara hI yajJa karanA cAhie, aisA kaha diyaa| isa | artha samajha meM aave| campatarAya jaina sAhaba kI pustaka para RSiyoM ne kahA ki tumheM sahI artha jJAna hone para | asahamata saMgama pR. 123 jisameM unhoMne luI jekolieTa bhI tumane devatAoM kA pakSa liyA hai| isalie tuma abhI | mahodaya kA udAharaNa diyA hai, isameM likhA hai "pavitra svarga se cyuta ho jaao| Aja se tumhArI AkAza meM pustakoM ko sAdhAraNa pustakoM kI bhAMti unako zabdArtha gamana karane kI zakti naSTa ho jAyegI hai| hamAre zApa | meM nahIM par3hanA caahiye| yadi unakA asalI bhAva unake ke AghAta se tuma pRthvI ko bhedakara pAtAla meM praveza zabdArtha se vidita hotA to zUdrAdi ko unake adhyayana kro| aura huA bhI aisA hii| pAtAla meM jAne ke bAda | se kyoM rokA jAtA? veda svayaM apanA bhAva pragaTa nahIM bhI vaha nArAyaNa kI bhakti karatA thA, isase nArAyaNa | karate haiM aura ve taba hI samajha meM A sakate haiM, jabaki ne rAjA vasuko zApa se mukta kara diyA aura vasu phira | guru usa vastra ko jisase vaha Dhake haiM, utAra detA hai se uparicara kahalAne lgaa| aura una bAdaloM ko, jo unake AMtarika prakAza ko isa saMkSepa adhyayana se hameM yaha mAlUma hotA hai | chipAye huye haiM haTA detA hai|" (okalTa sAyaMsa ina iNDiyA ki vaidika saMskRti meM pazu bali kI paramparA kisa prakAra | pR. 102) / se pracalita huii| jainAcAryoM ne itihAsa kI upekSA kI jekolieTa sAhaba ke vaktavya se hama samajha sakate hai yaha kahanA kahA~ taka satya hai, yaha pAThaka svayaM samajha | haiM ki vedoM kA asalI bhAva kyA hai, veda koI ghaTanAoM sakate haiN| jainAcAryoM ne prAcIna itihAsa ko bahuta acche | kA lekhA jokhA nahIM hai, balki usameM adhyAtma bharA se surakSita rakhA hai yaha Upara varNita kathA se spaSTa | huA hai| vedoM ke sahI arthoM ke bAre meM phira kabhI ho jAnA hai| ina donoM kathAoM se kaI bAtoM kA khulAsA carcA kreNge| vedoM ke ina gUr3ha arthoM ko nahIM samajhane ho jAtA hai| yaha nizcita taura para kahA jA sakatA hai | ke kAraNa hI pazubali kI paramparA cala par3I, jaisA ki ki bahuta samaya pahale hI vedoM ke arthoM kA sampradAya | parvata ke AkhyAna se spaSTa ho jAtA hai| vedoM ko mAtra chinna-bhinna ho cukA thA arthAt usako sahI rUpa meM zabdArtha grahaNa karane se bahuta sI galatiyA~ huI haiN| yaha samajhanevAle bahuta kama loga the| donoM kathAoM ke anusAra | bhI dhyAna rakhane kI bAta hai ki jainaparamparA ke anusAra rAjA vasu hI eka aisA vyakti thA, jo vedoM ke arthoM | vedoM ki racanA bahuta prAcInakAla meM huI hai, jaisA ki kA nirNaya kara vivAda ko samApta kara sakatA thaa| sAtha | harivaMzapurANa aura uttara purANa se patA calatA hai, meM yaha bhI samajha meM AtA hai ki veda mantroM meM hiMsA | harivaMzapurANa meM vedoM ke do bheda kiye gaye hai, eka ArSa kA ullekha nahIM hai, unameM to ahiMsaka tarIke se hI | veda aura dUsarA anArSa ved| ArSa veda vaha hai jo jinendra yajJa karane kA ullekha hai| vaidika paramparA jaisA ki samajhAyA ! bhagavAn dvArA kahA gayA hai, jisako bAraha bhAgoM meM vibhAjita 'agasta 2008 jinabhASita 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyA gayA hai aura anArSa veda vaha hai jisameM hiMsA kA upadeza hai| anArSa veda jo ki parvata ke dvArA kahA gayA hai| prAcIna kAla meM jo vedoM ke mantroM kA artha ahiMsaka tarIke se yajJa karane kA hI kiyA jAtA thA / isa ahiMsA ko unhoMne kahA~ se liyA, yadi yaha pUchA jAya to kahanA hogA ki yaha ahiMsA bhagavAn RSabhadeva se liyA gayA / isa bAta kA sarmathana upara likhe eka prasaMga se hotA hai, jisameM kahA gayA hai ki vedoM meM bhagavAn RSabhadeva ko svayaMbhU Adi kahA gayA hai| isase aisA lagatA hai ki vaidika AryoM ke pUrvaja bhagavAn RSabhadeva kI paramparA thii| vartamAna meM upalabdha veda meM bhagavAn RSabhadeva kA ullekha hai, aisA vidvAnoM kA kahanA hai, jo ki hamAre vicAroM kA samarthana karatA hai| isase yaha lagabhaga spaSTa hotA jA rahA hai ki jainadharma vaidikadharma se atiprAcIna hai| isake bAre meM aura spaSTa likhane kA prayAsa Age phira kabhI kreNge| isa lekhakA Azaya yahI hai ki vaida bhagavAn RSabhadeva kI ahiMsA ke RNI hai aura prAcIna kAla meM unakA artha ahiMsaka rIti se hI kiyA jAtA thaa| isa ahiMsA kA zreya bhagavAn RSabhadeva ko hai, jo ki isa vartamAna avasarpiNI kAla meM prathama tIrthaMkara the| karmaNyevAdhikAraste zrI di. jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera ye jamIM pai jinakA thA dabadabA, ki bulanda arza pai nAma thA, unheM yoM phalaka ne miTA diyA, ki majAra taka kA nizA nahIM / bahuta kucha pA~va phailAkara bhI magara Akhira jagaha hamane, na sAdagI sabase bar3A gahanA sAdagI ko saMsAra meM manuSya kA suMdaratama gahanA mAnA gayA hai| iMglaiNDa ke pradhAnamaMtrI glaiDasTona bahuta sAdA jIvana vyatIta karate the| ve apane kapar3e taka svayaM hI sApha karate the aura bAjAra se sabjI Adi bhI svayaM sAikila para lekara Ate the / 1 eka bAra relayAtrA ke daurAna kisI samAcAra patra ke saMpAdaka ne unase kisI sTezana para milane kI anumati maaNgii| unhoMne turaMta hA~ kara dii| nirdhArita sTezana para saMpAdaka prathama zreNI ke Dibbe pradhAnamaMtrI ko DhU~r3hane lage, para ve unheM kahIM dikhAI nahIM die| acAnaka eka yuvaka ne unase pUchA ki kyA Apa pradhAnamaMtrI ko DhU~Dha rahe haiM? ve to dUsarI zreNI ke Dibbe meM saphara kara rahe haiN| saMpAdaka mahodaya jaba vahA~ pahu~ce to unheM pradhAnamaMtrI eka sITa para akhabAra par3hate mile| 20 agrasta 2008 jinabhASita cakabasta dekhA 'zAda' duniyA meM, do gaja ke sivA pAyI / zAda ajImAbAdI saMpAdaka mahodaya ne Azcarya se pUchA, 'Apa pradhAnamaMtrI hokara bhI dUsare daraje meM saphara kara rahe haiM, vaha to acchA huA prathama zreNI meM baiThe eka yuvaka ne mujhe ApakA patA batA diyA, nahIM to maiM zAyada hI Apako khoja pAtA / ' glaiDasTona bole, "hA~, vahA~ merA beTA baiThA hai, usI ne Apako mere bAre meM batAyA hogaa|" saMpAdaka ke Azcaryacakita hone para pradhAnamaMtrI kA uttara thA, 'bhAI, maiM eka kisAna kA beTA hU~, para vaha to pradhAnamaMtrI kA putra hai, use prathama zreNI meM yAtrA karanA suvidhAjanaka lagatA hai aura mujhe dvitIya zreNI meM / ' sAdagIpUrNa vyaktiyoM kA AcaraNa anukaraNIya hai / 'bodha kathA' se sAbhAra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI pAr3AsAha bundelakhaNDa kisI samaya meM bar3A garimAmaya pradeza meM 'pAr3AsAha' zabda kA hI prayoga kreNge| rahA hai, jo jejAka- bhukti nAma se itihAsa meM prasiddha hai| yahA~ AlhA Udala jaise raNabAMkure hue the, jinakI vIratA kI gAthAe~ Aja bhI bundelakhaNDa ke gA~va-gA~va meM gAI jAtI haiN| jaganika aura IzarI vahA~ ke prasiddha lokakavi the, jinakA loka-saMgIta gA~voM kI amarAiyoM aura athAiyoM meM Aja bhI sunA jAtA hai| bar3e-bar3e santa aura zreSThI hue jinheM loga Aja bhI sammAna aura Adara se yAda karate haiN| aise hI bhakta zreSThiyoM meM eka zreSThi, bhakta - ziromaNi, jaina- jagat kA gaurava zrI pAr3AsAha bhI the| yadyapi inakA mUla nAma kucha aura hI rahA hogA parantu ye pAr3oM kA vyApAra kiyA karate the, pAr3oM se inheM vyApAra meM khUba lAbha huA thA aura apAra sampatti arjita kI thii| usa dhana se inhoMne aneka jinAlayoM kA nirmANa karAyA tathA jinabimba pratiSThita karAye jisase inako bahuta kIrti milI aura ye 'pAr3AsAha' nAma se vikhyAta ho gaye / pAr3A kA paryAyavAcI bhaiMsA hai ataH loga inheM 'bhaisAsAha' bhI saMbodhita kiyA karate the| aitihAsika abhilekhoM meM inakA 'pAr3AsAha' nAma se ullekha milatA hai / paM0 kundanalAla jaina 'pAr3AsAha' kA koI vizeSa itihAsa nahIM milatA hai| ve AtmaprazaMsA aura svakhyAti se sarvathA dUra rahate the| unakA mUla lakSya thA- nekI kara dariyA meM DAla / unhoMne jo kucha kiyA vaha jana- anuzrutiyoM aura kiMvadantiyoM meM vikhyAta hai / ve gRhapati vaMza meM utpanna hue the, jo apabhraMza meM 'gahavai' kahalAyA aura hindI - bundelI meM 'gahoI' ho gayA / 'gahoI vaizya jAti hai jo jhA~sI, datiyA, ciragA~va, baruAsAgara, maUrAnIpura Adi zaharoM ke AsapAsa ke ilAke meM Aja bhI pAI jAtI hai| pahale isa jAti meM bahuta se loga jaina dharmAvalambI hue haiM, para aba to usa jAti kA viralA hI koI jaina ho / pAr3AsAha ne canderI meM phAguna sudI 6 saM. 1236 ko tIrthaMkara zAntinAtha, kunthunAtha aura arahanAtha kI trimUrti pratiSThita karAI thI, aisA ullekha milatA hai| aisI kiMvadantI hai ki pAr3AsAha tIrthaMkara zAntinAtha ke parama bhakta the, ataH unhoMne jahA~ bhI, jo bhI mUrti banavAI aura pratiSThita karAI ve saba tIrthaMkara zAntinAtha kI hI haiN| kahA jAtA hai ki ahArajI kSetra para jo aThAraha phITa U~cI vizAlakAya kAyotsarga mudrA meM sthita tIrthaMkara zAntinAtha kI ramya sundara pratimA Aja virAjamAna hai, jisa para saM. 1237 kA sAta zlokoM kA vistRta mUrti - lekha hai, vaha inhIM ke parivArajanoM ne inake hI sahayoga se nirmita aura pratiSThita karAI thii| saba kucha inhIM kA thA, para inhoMne usameM apanA nAmollekha vagairaha kA kucha bhI saMketa nahIM karAyA / 'pAr3AsAha' meM sAha zabda sAhU ke samakakSa mAnA jAtA hai, jo prAcIna sAdhu zabda ke artha kA dyotaka hai aura zreSThatA, zAlInatA, uccatA, pratiSThA Adi bhAvoM ke lie prayukta hotA thA, kAlAntara meM sAdhu sAhU ke rUpa meM parivartita huA aura vaha zreSTha va pratiSThita vyApArI ke lie prayukta hone lgaa| sAhU se sAhUkAra ho gayA, jo dhanI kA vAcaka bnaa| yahI sAhU zabda bundelakhaNDa meM sAha yA sAva kahalAyA aura usake lie prayukta hone lagA jo vastu giravI rakhakara paisA detA thA / madhyakAla meM aise hI pratiSThita aura dhanI logoM ke nAma ke Age sAhU zabda kA prayoga kiyA jAtA hai, jaisA ki aneka prAcIna hastalikhita graMthoM kI prazastiyoM meM pAyA jAtA hai / para bundelakhaNDa meM sAhU (sAha) kA prayoga nAma ke bAda lagA huA milatA hai isalie sAha pAr3A 'pAr3AsAha' ho gaye aura isI nAma se vikhyAta ho gye| Age AnevAle loga ise hI inakA mUla nAma samajhakara inheM 'pAr3AsAha' likhane lge| ataH hama bhI Age apane sampUrNa lekha | bar3e putra kA nAma jAhar3ha thA aura choTe kA nAma udayacandra usa mUrti - lekha kA sArAMza yaha hai ki zrI devapAla ne vAnapura meM sahasrakUTa caityAlaya banavAyA thaa| (Aja bhI khaNDita dazA meM yaha vahA~ vidyamAna hai / vAnapura ahArajI ke pAsa hI eka gA~va hai / yahA~ kA tAlAba prasiddha hai / ) devapAla ke putra ratnapAla ne basuhATikA nagara meM eka jinabimba nirmita karAyA thaa| yahA~ eka prasiddha zreSThi alhaNa rahate the| jinhoMne nandapura yA Anandapura meM zrI zAntinAtha kA caityAlaya banavAyA thA, tathA madanesa sAgara ( ahArajI) meM bhI zAnti jinAlaya banavAyA thA / inhIM zreSThI ke ghara galhaNa kA janma huA thA / galhaNa ke agasta 2008 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaa| inhIM donoM bhAiyoM jAhar3ha aura udayacandra ne agahana | apAra-dhana sampatti ho gaI, jise unhoMne jinAlayoM aura sudI tRtIyA zukravAra saM. 1237 ko zrImAn paramarddhideva | jinabimboM kI pratiSThA meM lagA diyaa| vijaya ke rAjya meM yaha zAnti-jinabimba pratiSThita karAyA | eka aura anuzruti prasiddha hai ki zrI pAr3AsAha thaa| una prazasti svarUpa zlokoM ke racayitA zrI dharmAdhikArI eka bAra rAMgA kharIdane lAsapura gaye, vahA~ se rAMge ko the, jinheM bAlhaNa ke putra pApaTa ne utkIrNa kiyA thA | lAkara jaise hI ghara meM rakhane lage to vaha saba rajata aura yaha jinabimba racA thaa| usa prazasti meM varNita nagara | (cAMdI) ho gyaa| pAr3AsAha ne jaba vaha cA~dI dekhI to vasuhATikA aura naMda yA Anandapura yahIM-kahIM Asa- | unheM bhrama huA ki lAsapura ke vyApArI ne bhUla se rAMge pAsa hoMge, jinake nAma kAladoSa se badala gaye hoNge| kI jagaha cA~dI de dI hai| ve turanta hI vApisa gae aura vAnapura aura madanesasAgara to Aja bhI vikhyAta haiN| | unase kahA- bhaaii| hamane to rAMgA kharIdA thA, Apane cA~dI madanesasAgara ahArajI kaise ho gayA isakA ullekha hama | de dI! apanI cA~dI vApisa lo aura hameM rAMgA do| lAsapura Age kreNge| hamAre lekha ke caritranAyaka pAr3AsAha kA | ke vyApArI ne jaba jA~ca-par3atAla kI to bolA sAhUjI! mUla nAma inhIM galhaNa aura bAlhaNa meM se kisI eka | hamane to rAMgA hI diyA thaa| aba Apake puNya-pratApa kA ho sakatA hai, aisA merA anumAna hai| isameM koI | se yadi vaha cA~dI ho jAya, to vaha ApakI hI hai, Azcarya yA atizayokti bhI nahIM hai kyoMki sabhI kucha | hameM isase koI lenA-denA nhiiN| hameM to apanI vastu milatA-julatA hai| kA mUlya mila gyaa| basa yahI paryApta hai| pAThaka dhyAna pAr3AsAha ne ahArajI, khAnapura jhAlarApATana, thUvaunajI, | deM kyA Aja aise kretA-vikretA mileNge| pAr3AsAha cA~dI miyAdAsa, varI, AmIna, satanA, sujhekA pahAr3a pacarAI, | vApisa le gaye aura use unhoMne dhArmika kAryoM meM lagA serona Adi sthAnoM para jinAlayoM kA nirmANa karAyA thA | diyaa| kahA jAtA hai, eka bAra pAr3AsAha ne paMgata (sAmUhika aura vahA~ sabhI sthAnoM para zAntinAtha ke kAyotsarga mudrA | bhoja, paMktibhoja) kI thI, to itane pakavAna aura bhojya meM jinabimba pratiSThita karAye the| ye sabhI jinabimba | sAmagrI taiyAra karAI thI ki bAvana mana mircI kA cUrA halke lAla yA katthaIraMgI pASANa se nirmita haiM aura | bhI kama par3a gayA thA, isase anumAna kiyA jA sakatA khaDgAsana mudrA meM haiN| padmaprabha kI mANikya kI satraha | hai ki usa paMgata meM kitane loga Amantrita kie gae iMca kI eka bahumUlya pratimA canderI ke pAsa bIThalI | hoNge| pAr3AsAha kI bhakti aura sampatti anyonyAzrita thii| gA~va meM Apane hI sthiApita karAI thii| pAr3AsAha ne itanA | saccI prabhubhakti se unheM apAra sampatti milI thI aura vizAla sAMskRtika evaM dhArmika kAryakrama kevala pAr3oM | isa sampatti ko ve prabhubhakti ke pratIka jinAlaya aura (bhaiMsoM) dvArA kiye hue vyApAra se arjita dhana-rAzi dvArA | jinabimboM ke nirmANa aura pratiSThA meM saharSa muktahasta hI kiyA thaa| unheM itanI apAra dhanarAzi aura vaibhava se vyaya kiyA karate the| /sampatti kaise prApta huI thI, isa viSaya meM kaI anuzrutiyA~ madanesasAgara kA nAma ahArajI kyoM par3A? isa saMbaMdha evaM kiMvadantiyA~ vikhyAta haiN| jaise eka bAra jaba pADAsAha | meM kiMvadanti hai ki pAr3AsAha atithi-saMvibhAga zikSAvrata vyApAra ke lie pAr3oM kA khAMDU (jhuNDa) lekara bajaraMgagar3ha | kA pAlana dRr3hatA se kiyA karate the| atithi ko bhojana gaye to mArga meM unakA eka pAr3A kahIM kho gayA jise | karAe binA svayaM bhojana nahIM karate the| eka bAra aisA DhU~r3hane sAhajI nikala pdd'e| DhU~r3hate-DhU~r3hate eka sthAna para | kusaMyoga jur3A ki tIna dina taka pAr3AsAha ko koI vaha caratA huA mila gayA, para sAhUjI ke vismaya kA | bhI atithi na milA, phalasvarUpa ve bhI nirAhAra rhe| ThikAnA na rahA jaba unhoMne dekhA ki pAr3e ke paira kA | cauthe dina punaH atithi kI pratIkSA meM khar3e hue ki nAla sone-sA camaka rahA hai, unhoMne use dhyAna se dekhA, | sahasA eka vItarAgI nirgrantha muni vahA~ A pdhaare| pAr3AsAha sacamuca hI vaha svarNamaya thA, to unhoMne parIkSaNa hetu | ke harSa kA pArAvAra na rhaa| unhoMne bhaktibhAva se pulakita dUsarA pAr3A bhejA, usakA bhI nAla sone kA ho gyaa| ho munizrI ko AhAra-dAna diyaa| tabhI se madanesasAgara phira to kyA thA, thor3A parizrama karake unheM vahA~ pArasa | kA nAma ahArajI par3a gyaa| yaha sthAna bundelakhaNDa patharI mila gaI aura isI pArasa patharI se unake yahA~ | meM camatkRta atizaya kSetra ke rUpa meM vikhyAta hai| 22 agrasta 2008 jinabhASita Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'pAr3AsAha' bundelakhaNDa ke pratiSThita jaina vyApArI the ataH vyApAra praNAlI kA saMkSipta sA digdarzana karA denA koI anucita na hogA, kyoMki isa praNAlI meM jainatva evaM jaina sAMskRtika tattvoM kA samAveza thaa| jainaparvoM evaM tyauhAroM kA dhyAna rakhA jAtA thA, tathA jaina AcAra-vicAra kA yathAzakti pAlana bhI kiyA jAtA thA / usa samaya Aja jaise yAtAyAta ke sAdhana to sulabha the nhiiN| na sar3akeM thIM na hI vaahn| vAhana ke nAma para bailagAr3I yA ghor3AgAr3I hI hote the, jinheM bahalI yA ratha kahA jAtA thA / ye pratiSThA ke pratIka the aura kevala savArI ke lie hI prayukta hote the, anyathA vyApArika vastu lAdane, lAne va le jAne ke lie jAnavaroM ke jhuNDa hote the jinheM khA~DU kahA jAtA thaa| ye jAnavara ghor3e, baila, khaccara, gadhe, bhaiMsa, pADe, U~Ta, Adi hote the| vyApAra ke lie eka sthAna se dUsare sthAna para jAnA una dinoM nirApada to thA nahIM, jagaha-jagaha coroM, luTeroM aura DAkuoM kA bhaya banA rahatA thA, ataH vyApArI loga samUha banAkara vyApAra ke lie nikalA karate the, jaba yahI samUha tIrthayAtrA jaise dhArmika kAryoM ke lie jAtA thA, to inakA netRtva karanevAlA vyakti 'saMghAdhipa yA saMghAdhipati' kI upAdhi se vibhUSita kiyA jAtA thaa| jaina vyApAriyoM ke khA~DU prAya: kArtikI aSTAhnikA ke bAda prasthAna kiyA karate the aura mArga meM vibhinna sthAnoM para lena-dena karate hue phAlgunI aSTAhnikA se pUrva apane gantavya para avazya hI pahu~ca jAte the, jahA~ pUjana- bhajana, devadarzana, zAstra - pravacana Adi kI samucita vyavasthA hotI thii| mArga meM ve rAtri vizrAma aise hI sthAnoM para kiyA karate the, jahA~ devadarzana-pUjana ke lie jinAlaya yA jina caityAlaya hote the| lagabhaga cAra mAsa ke pravAsa bAda ghara vApisI kA prasthAna phAlguna sudI pUrNimA (aSTAhnikA) samApti ke bAda hotA aura ASAr3hI aSTAhnikA se pUrva ghara pahu~ca jAte, jisase varSA Rtu ke kAraNa rAste daladalamaya (kIcar3amaya) na ho jAveM, tathA nadI-nAloM meM bAr3ha na A jAve / paryUSaNa, rakSAbandhana Adi parvoM aura tyauhAroM kA Ayojana ghara para hI karate the| mArga meM surakSA hetu hara khA~DU ke sAtha pahalavAnoM evaM sipAhiyoM kA saMgaThana calatA thaa| ina khA~DuoM ke mAdhyama se kathA-kahAniyoM evaM dhArmika, sAmAjika aura sAMskRtika rIti-rivAjoM kA AdAna-pradAna evaM vikAsa paryApta mAtrA meM huA / inakA itihAsa bar3A rocaka aura jJAnavarddhaka hai| isa taraha bhakta ziromaNi pAr3AsAha ne bundelakhaNDa meM jainadharma aura saMskRti kI dhvajA phaharAI / bundelakhaNDa ke kaNa-kaNa meM unakI yazogAthA bikharI par3I hai, yahA~ kA hara jaina bar3e Adara aura zraddhAbhAva se unakA puNya smaraNa karatA hai / jAkA guru hai kIca kIca ke kabIravANI guru milA nahiM ziSa milA, lAlaca khelA dAva / donoM bUr3e dhAra meM, car3hi pAthara kI nAva // na to ziSya ko saccA guru milA, na hI guru ko yogya ziSya, phira bhI lAlacavaza ve guru-ziSya bana gye| natIjA yaha huA ki patthara kI nAva para car3hakara donoM majhadhAra meM DUba gaye ! girahI celA hoya / 'jaina itihAsa ke preraka vyaktitva' bhAga 1 se sAbhAra gIrahI, dhovate, dAga na chUTe koya // jisakA guru bhI viSayoM meM Asakta hai aura celA bhI viSayalolupI hai, ve donoM kIcar3a haiN| kIcar3a se kIcar3a dhone para dAga nahIM chUTa sakatA / paNDita aura masAlacI, donoM sUjhata cAMhi / aurana ko kare cA~danA, Apa a~dhere mAMhi // paNDita aura mazAla dikhAnevAlA, ina donoM ko apanA zarIra dikhAI nahIM detaa| ye auroM ko prakAza dikhAte haiM, kintu svayaM a~dhere meM rahate haiM / agasta 2008 jinabhASita 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyASTakam (zikhariNIvRttam) DaoN0 bhAgacandro jaino 'bhAgenduH' ___ anuvAda- jo ahiMsA ora satya kI upAsanA suvidyAvArIzo gaNadharasamo jJAnacaturaH / / | meM aharniza nirata haiM, tathA vikAroM ke zamanakartA aura vidhAtA ziSyANAM zubhaguNavatAM shaastrkushlH| indriya-vijetA haiM, nirantara jJAna ke mArga para saMcaraNazIla purANAnAM jJAtA nayapathacaro nItinipuNaH haiN| jinake (gRhastha avasthA ke pitA evaM mAtA hone kA sa kuryAtkalyANaM bhavabhayaharo me guruvrH|| gaurava) kramazaH zrI malappA jI (samAdhistha muni zrI anuvAda- AcArya pravara zrI vidyAsAgara jI muni | mallisAgara jI mahArAja) evaM (zrImatI) zrImatI jI mahArAja zreSTha vidyAoM ke samudra haiM, gaNadhara ke samAna | (samAdhistha AryikA samayamatI jI mAtAjI) ko prApta jJAna-vijJAna kI vividha zAkhAoM meM dakSa haiM, acche guNakArI | hai, jo vizeSajJa manISI haiM, vikhyAta haiM, bRhaspati ke samAna ziSya' samudAya ke vidhAtA haiM, samasta zAstroM meM kuzala | jJAnavAn hai, digambara mudrAdhArI hai, sasAra-janma, vRddhAvasthA haiM, prAcya vidyAoM ke manISI haiM, jaina-darzana ke mahattvapUrNa | aura mRtyu ke bhaya ko dUra karanevAle aise paramazreSTha guruvara siddhAnta 'anekAntavAda' ke anayAyI haiM aura nIti-nipaNa | AcArya vidyAsAgara jI muni mahArAja hamArA kalyANa kreN| haiM, saMsAra, janma, vRddhAvasthA aura mRtyu ke bhaya ko dUra karanevAle aise parama zreSTha guruvara AcAryapravara vidyAsAgara "sadAlaggA'-grAme yo janimavApnocchAradi-tithau jI munirAja hamArA kalyANa kreN| 'dharo vidyAyAH' yo prthityshso'bhuudnupmH| tato labdhvA jJAnam 'upanaya' -vidhAnasya vidhinA 2 mumukSubrahmajJaH saralahRdayaH zAntakaraNaH sa kuryAtkalyANaM bhavabhayaharo me guruvrH|| svaziSyANAM zAstA zubhaguNadharaH siddhgnnkH| anuvAda- zarada pUrNimA ke zubha dina sadalagA grAma suyogI dharmajJaH saralasaralaH karmakuzalaH (karnATaka) meM jinakA janma huA, aura jo (bAlyAvasthA sa kuryAtkalyANaM bhavabhayaharo me guruvrH|| | meM) vidyAghara ke nAma se saMsAra meM prasiddha hue, jinhoMne - anavAda- jo parama zreSTha pada mokSa ke abhilASI | vidyA-Arambha ke prasiddha 'upanayana saMskAra kI nirdhArita haiM, Atma-tattva ke marmajJa haiM, jinakA hRdaya atyanta sarala | pravidhi se prArambhika zikSA prApta kI, saMsAra-janma, vRddhAhai, jo parama saMyamI (jinakI indriyA~ zAnta) haiM, apane | vasthA aura mRtyu ke bhaya ko dUra karanevAle aise paramazreSTha ziSyoM (saMgha) ke jo anuzAsaka, niyaMtraka, prAcArya haiM, guruvara AcArya vidyAsAgara jI muni mahArAja hamArA kalyANa prazasta guNoM ke dhAraka haiM, utkRSTa sAdhaka tapasviyoM meM | kreN| agragaNya haiM, mana-vacana-kAya para samAna rUpa se niyaMtraka, 5 suyogI haiM, dharma ke marmajJa hai, atizaya sarala haiM, AcAryapada ito labdhvA''cArya RSivara-varaM 'deza'-bhaNitam ke dAyitvoM ke sampAdana meM atyadhika kuzala haiM, saMsAra vrataM brahmAkhyaM yo'labhata paramaM hyaatm-rsikH| janma, vRddhAvasthA, aura mRtyu ke bhaya ko dUra karanevAle tato'nujJAM prApya gatavAnasau 'jJAnajaladhiM' aise parama zreSTha guruvara AcArya vidyAsAgara jI muni mahArAja sa kuryAtkalyANaM bhavabhayaharo me guruvaraH / / hamArA kalyANa kreN| anuvAda- Atma-rasika vidyAdhara jI ne AcArya ratna dezabhUSaNa mahArAja se brahmacaryavrata dhAraNa kiyA aura ahiMsAsatyArthI zamadamaparo jJAnapathikaH utkaTa jJAna-pipAsA ke kAraNa AcArya-ratna deza bhUSaNa malappA-zrImatyorajani januSA gaurvkrH| mahArAja kI anumatipUrvaka jo AcArya jJAnasAgara mahArAja pravidyo vikhyAtaH suragurusamaH vIta-vasanaH ke pAsa pahu~cakara prakRSTa jJAna prApta kiyaa| saMsAra janma, sa kuryAtkalyANaM bhavabhayaharo me guruvrH|| / vRddhAvasthA aura mRtyu ke bhaya ko dUra karanevAle aise 3 24 agrasta 2008 jinabhASita - Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya guruvara vidyAsAgara jI muni mahArAja hamArA kalyANa kareM / 6 yazasvI tejasvI sarasijasamo rAgarahitaH yathAbhAnurnityaM tapati satataM hyuSNakiraNaH / tathaivAyaM pUjyastapati bhavane zuddhacaraNaH sa kuryAtkalyANaM bhavabhayaharo me guruvaraH // anuvAda - jo yazasvI, tejasvI aura kamala ke samAna ni:spRha haiN| jaise garma kiraNoMvAlA sUrya nirantara tapatA hai, usI prakAra ye pUjya AcArya zrI apane zuddha (Agama-sammata) AcaraNa se sampUrNa saMsAra meM tapasyArata haiN| saMsAra-janma, vRddhAvasthA aura mRtyu ke bhaya ko dUra karanevAle aise AcArya guruvara vidyAsAgara jI muni mahArAja hamArA kalyANa kreN| I 7 prakRtyA saumyo yo himakarasamaH zAnticaSaka: sudhIrvAgmI ziSTaH zubhaguNadhanaH zuddhakaraNaH / mahApIThAsIno bahuguNanidhirlobharahitaH sa kuryAtkalyANaM bhavabhayaharo me guruvaraH // anuvAda- jo janmajAta saumya haiM, candramA kI kiraNoM kI bhA~ti zItala haiM, zAnti - sudhA - rasa ke pAna karanevAle haiM, utkRSTa koTi ke vidvAn, vaktA, ziSTa prazasta guNoM ke dhAraka evaM nirdoSa caryAvAle haiM, digambara jaina - AcArya ke mahanIya Asana para virAjamAna haiM, vividha prakAra ke guNoM kI nidhiyA~ jinake pAsa haiM, aura kisI bhI prakAra kA lobha jinheM sparza bhI nahIM kara sakA hai, saMsAra janma, vRddhAvasthA aura mRtyu ke bhaya ko dUra karanevAle aise AcArya guruvara vidyAsAgara jI muni mahArAja hamArA kalyANa kareM / 8 suvidyo vAgIzo nijagurukRtikrAntapravaNaH munIzaiH saMvandyo vidita- mahilA maGgalakaraH / ciraJjIvyAdeSAM bhavabhayabhRtAm maulizikharaH sa kuryAtkalyANaM bhavabhayaharo me guruvaraH // anuvAda- jo AcArya vidyAsAgara jI mahArAja prazasta vidyAoM meM bRhaspati haiM, jinhoMne apanI utkRSTa sAdhanAcaryA aura kRtitva se apane parama pUjya guruvara AcArya jJAnasAgara muni mahArAja ke kRtitva ko aura adhika ujAgara kiyA hai, jo munirAjoM ke dvArA nirantara vandanIya haiM, sva ke sAtha-sAtha vizva kA kalyANa karanevAle haiM, jinakI mahimA kA gAna sarvatra ho rahA hai aura saMsAra se bhayabhIta mAnavoM meM mukuTa, zikhara kI bhA~ti suzobhita haiM, aise AcArya pravara zrI vidyAsAgara jI muni mahArAja hamArA kalyANa kreN| 9 (anuSTub vRttam) vidyAsAgara AcArya:, prathito bhuvanatraye / sasaMghAya namastasmai, namastasmai namo namaH // anuvAda- AcArya vidyAsAgara jI mahArAja mahAna prasiddha muni haiN| unheM unake sampUrNa saMgha ke sAtha sAdara namana hai, tri-bAra namo'stu / 2. vidyAsindhvaSTakamidaM bhaktyA bhAgendunA kRtam / mahApuNyapradaM laukaiH prapaThan yAti sadA sukham // anuvAda - yaha 'vidyAsAgarASTaka' zIrSaka stavana atizaya bhaktipUrvaka DaoN0 'bhAgendu' jaina ke dvArA racA gayA hai| yaha bhavya stavana mahAn puNyapradAtA hai, isake paThana-pAThana se dharma aura sukha sulabha hote haiN| vyAkhyA 1. zAsituM yogyaH ziSyaH jo anuzAsana ke yogya pAtra haiM, unheM 'ziSya' kahate haiM / upanayana saMskAra - vidyA prApti ke lie vidyArthI ko AcArya ke pAsa le jAnA, aura AcArya dvArA vidyA pradAna karane ke lie use svIkAra kiye jAne kI prakriyA ko 'upanayana saMskAra' kahate haiM / AcArya zrI vidyAsAgara jI kA cAturmAsa santaziromaNi paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kA sasaMgha cAturmAsa isa varSa zrI zAntinAtha digambara jaina maMdira rAmaTeka (nAgapura mahArASTra) meM bhavya samAroha ke sAtha sampanna ho rahA hai| 28, sarojasadana, sarasvatI kaoNlonI damoha 470661 (ma. pra. ) agasta 2008 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A praznakartA- paM. devendrakumAra jI jaina jblpur|| eka saiMkaDa ke hajAraveM bhAga se bhI kama kahA hai| tathA jijJAsA- saptama guNasthAna meM AhAra-vihAra hotA | chaThe guNasthAna kA kAla isase duganA kahA hai| aba yadi hai yA nahIM? koI munirAja AhAra yA vihAra kara rahe hoM, aura unako samAdhAna- isa saMbaMdha meM pU. AcArya vidyAsAgara | usameM muhUrta se adhika yA karha ghaMTe kA samaya lage, jI mahArAja ne apane pravacanoM meM bahuta bAra kahA hai ki | to chaThe guNasthAna ke kAla ke bAda saptama guNasthAna mAnanA AhAra karate samaya, jaba munirAja aMjuli phailAte haiM, par3egA, anyathA unake nIce kA koI guNasthAna ho jAyegA, taba unakA chaThA guNasthAna hotA hai aura jaba aMjuli | jo Agama tathA yukti se siddha nahIM ho skegaa| meM prApta AhAra kA zodhana karate hai, taba saptama guNasthAna | chaThe tathA sAtaveM guNasthAna kI paribhASA para dRSTi hotA hai| isI taraha jaba AhAra ko mukha meM lete haiM, | dene se jJAta hotA hai ki ina donoM guNasthAnoM meM mukhya taba chaThA guNasthAna hotA hai aura jaba svAda na lete huye | aMtara mAtra itanA hI hai ki chaThe guNasthAna meM saMjvalana carvaNa karate haiM, taba saptama guNasthAna hotA hai| aisA kyoM? | kA tIvra udaya rahatA hai aura sAtaveM guNasthAna meM maMda kyoMki usa samaya na to eSaNAsamiti ke liye koI | udaya hai| isI kAraNa vizrAma karate huye munirAja ke kArya ho rahA hai aura na AhArasaMjJA hI hai, kyoMki inakA | ghar3I ke paiNDulama kI taraha chaThA va sAtavA~ guNasthAna, kArya to pahale samApta ho cukA hai| mukha meM rakhe huye | saMjvalana ke tIvra va maMda udaya ke anusAra kramazaH hote grAsa ko cabAte samaya AhAra grahaNa kI kriyA na hone | rahate haiN| kucha mahAnubhAva aisA mAnate haiM ki saptama guNasthAna se AhArasaMjJA kI AvazyakatA bhI nahIM hai| isI prakAra | meM mAtra dhyAnAvasthA hI hotI hai, unakA mAnanA, uparyukta vihAra karate samaya cAra hAtha pramANa pRthvI dekhakara gamana Agama saMdarbho ke anusAra ucita nahIM hai| ata: AhAra, karate huye sAdhu ke, pRthvI dekhate samaya to chaThA guNasthAna / vihAra yA nidrA ke samaya bhI munirAja ke chaThA tathA tu apanA paira Age rakhate samaya saptama guNasthAna | sAtavA~ guNasthAna mAnanA ucita hai| hone meM koI bAdhA nahIM hai, kyoMki usa samaya IryAsamiti jijJAsA- sAtizaya apramattaguNasthAna meM devAyu kA ke liye koI kArya nahIM hai| baMdha hotA hai yA nahIM? dhavalA pu.1 pRSTha 375 sUtra 126 meM isa prakAra samAdhAna- uparyukta jijJAsA ke samAdhAna se pUrva kahA hai- "parihArazuddhisaMyata pramatta aura apramatta ina do | isa prazna para vicAra karate haiM ki saptama guNasthAna meM guNasthAnoM meM hotA hai|" isakI TIkA meM zrI vIrasena | devAyu kA baMdha hotA hai yA nahIM? isa prakaraNa para karmasvAmI ne kahA hai- "gamanAgamana Adi kriyAoM meM pravRtti | kANDa gAthA 98 meM isa prakAra kahA haikaranevAlA hI parihAra kara sakatA hai, pravRtti nahIM karanevAlA chaTe athiraM asuhaM asAdamanasaM ca aradisogaM ca nhiiN| isaliye Upara ke AThaveM Adi guNasthAnoM meN| apamatte devAU NivaNaM ceva asthitti|| 98 // parihArazuddhisaMyama nahIM bana sktaa| yadyapi AThaveM Adi artha- chaThe guNasthAna meM asthira, azubha, parihAra Rddhi pAI jAtI hai, parantu vahA~ para | asAtAvedanIya, ayazaskIrti, arati aura zoka ina chaha parihAra karane rUpa usakA kArya nahIM pAyA jAtA hai, ataH | prakRtiyoM kI baMdhavyucchitti hotI hai| tathA apramatta guNasthAna AThaveM Adi guNasthAnoM meM parihArazuddhisaMyama kA abhAva | meM eka devAyu ke baMdhaniSThApana kI vyucchitti hotI hai| kahA gayA hai" isa prasaMga se spaSTa hai ki saptama guNasthAna tAtparya hai ki yadi koI munirAja chaThe guNasthAna meM vihAra hone se hI parihArazuddhisaMyama kahA gayA hai| meM devAyu kA baMdha prAraMbha kara cuke hoM, to ve saptama chaThe tathA sAtaveM guNasthAna kA kAla nikAlate huye | guNasthAna meM bhI devAyu kA baMdha kara sakate haiM, paraMtu paM. ratanacandra jI mukhtAra ne saptamaguNa sthAna kA kAla | saptama guNasthAna meM devAyu ke baMdha kA prAraMbha nahIM kara (dhavalA pu.6, pRSTha 335 se 342 taka ke AdhAra se) | skte| isI dRSTi se saptama guNasthAna meM devAyu ke niSThApana 26 agrasta 2008 jinabhASita Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI vyucchitti kahI gaI hai| saptama se Age ke guNasthAnoM / zuddhivrata pAlana ke liye 1234 upavAsa kiye jAte haiN| meM AyubaMdha koI bhI nahIM hotA / isI uddezya se cAritrazuddhi vidhAna meM 14 vratoM kA pUjana tathA 1234 argha hote haiN| ve 1234 doSa isa prakAra haiM aba prazna hai ki sAtizaya apramatta meM devAyu kA baMdha hotA hai yA nahIM ? isa saMbaMdha meM koI AgamapramANa merI dRSTi meM nahIM aayaa| itanA avazya hai ki isI gAthA kA bhAvArtha likhate huye paM. manohara lAla jI siddhAMta zAstrI ne likhA hai ki sAtizaya apramatta meM devAyu kA baMdha nahIM hotA hai| yadi kinhIM pAThaka mahAnubhAva ko koI Agama pramANa jJAta ho, to kRpayA avazya mujhe likhane kA kaSTa kreN| praznakarttA - sau. kamalAbAI lalitapura jijJAsA- kyA cA.ca. A. zAMtisAgara jI mahArAja strI- abhiSeka ke samarthaka the? samAdhAna- cA.ca. A. zAMtisAgara jI mahArAja ke darjanoM jIvanacaritra aba taka prakAzita ho cuke haiN| unameM ati prAcIna jIvanacaritra 'AcArya zrI zAMtisAgara mahAmuni kA caritra' mujhe prApta huA hai| yaha jIvanacaritra sakhArAma nemacaMda jaina graMthamAlA, jisake TrasTI zrI pArzvanAtha di. jainamaMdira TrasTa, 204 - 205 kAlavAdevI, muMbaI the, unake dvArA san 1932 meM prakAzita kiyA gayA thaa| isake lekhaka bhI suprasiddha vidvAn sva. zrI paM. vaMzIdhara zAstrI solApura the / isa cAritra ke pRSTha 136 para isa prakAra likhA hai" saMgha zAhapura caitra zu. 1 budhavAra saMvat 1986 ke dina aayaa| yaha sAgara jile kA gA~va hai| jaina-jainetara = 90 | sabhI kI tarapha se svAgata huaa| praznottaroM meM eka prazna AcArya mahArAja ke sAmane yaha AyA ki strI jinamUrti kA abhiSeka kare yA nahIM? AcArya mahArAja ne usakA niSedha kiyA / " kRpayA uparyukta prakaraNa par3hakara nirNaya kreN| yadi Apa patra likheMgI, to Apako phoTo kApI bheja dI jaayegii| praznakarttA - zrImatI padamakumAra jI saugAnI AgarA / jijJAsA- cAritrazuddhi ke 1234 vrata karane kA kyA tAtparya hai? samAdhAna- munirAja pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti tathA tIna gupti rUpa teraha prakAra ke cAritra ke dhArI hote haiN| isa teraha prakAra ke cAritra meM pramAdavaza doSa lagA karate haiN| jaba taka una doSoM kA nivAraNa na kiyA jAya, taba taka cAritra zuddha nahIM hotaa| ve doSa 1234 hote haiN| ina doSoM ko nivAraNa karane kI bhAvanA se cAritra 1. ahiMsAmahAvrata - caudaha jIvasamAsa kI dayA meM, mana, vacana, kAya tathA kRta- kArita anumodanA, ina nava koTi se doSa laganA = 149 =126 2. satyamahAvrata - satya ke ATha doSa (bhikSA, svapakSagrahaNa, parapakSanivAraNa, cugalI, krodha, lobha, AtmaprazaMsA, paraniMdA) = 8 x 9 navakoTi 72 / 3. ayauryamahAvrata - grAma, jaMgala, khalihAna, ekAMta, guphA, koTara Adi parigraha, vinA AjJA vastugrahaNa, balaprayoga dvArA vastugrahaNa = 8x9 72 / 4. brahmacaryamahAvrata- devI, manuSyanI, tiryaMcanI, putalI =4 x pAMca indriyA~ x navakoTi 180 / 5. parigrahatyAga - mahAvrata- aMtaraMgaparigraha 14 + bAhyaparigraha 10 24 navakoTi 216 / 6. rAtribhojanatyAgavrata- navakoTi se anicchApUrvaka + = = =10 / 27 / 7. tIna gupti- 3 gupti x navakoTi 8. samiti meM- IryA, AdAna-nikSepaNa, pratiSThApanA 3x9 (navakoTi) =27 / 9. bhASAsamiti - satya ke 10 bheda x nava koTi = = 10. eSaNA samiti - 46 doSa x navakoTi = 414 / kulayoga ( samasta doSa) 1234 / jijJAsA - nidrA ke samaya sAtAvedanIya kA udaya rahatA hai yA asAtA kA ? = samAdhAna- uparyukta jijJAsA ke samAdhAna meM rAjavArtika a. 8/ 7 ke nauveM vArtika meM akalaMka svAmI ne isa prakAra kahA hai " nidrAkarma aura sAtAvedanIya karma ke udaya se nidrApariNAma kI siddhi hotI hai| arthAt nidrAdarzanAvaraNa aura sAtAvedanIya ina donoM karmoM ke udaya se nidrA AtI hai / nidrA ke samaya zoka, thakAvaTa, zrama Adi kA nAza dekhA jAtA hai, ataH sAtAkarma kA udaya to spaSTa hI hai aura asAtA vedanIya kA bhI usa samaya maMda udaya rahatA hai aisA jAnanA cAhiye / " praznakarttA - zrI esa. bI. kAle auraMgAbAda agasta 2008 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA- taijasa zarIra kI utkRSTa sthiti 66 | taijasa vargaNAoM ko grahaNa karatA hai, unameM se koI vargaNAyeM sAgara se kyA tAtparya hai? to agale samaya meM hI khira sakatI haiM aura koI vargaNA samAdhAna- zrI dhavalA pu. 14 pRSTha 246-248 | yadi utkRSTa kAla taka rahe, to 66 sAgara taka zarIrapara pA~coM zarIroM se baddha niSekoM kA utkRSTa va jaghanya | baddha hokara rahatI hai| 66 sAgara se adhika kAla meM, sattAkAla diyA gayA hai| vahA~ kahA gayA hai ki taijasa- | koI bhI vargaNA zarIra vaddha hokara nahIM raha sakatI hai| zarIra-baddhavargaNAoM kA utkRSTa kAla 66 sAgara tathA | isa prakAra taijasa zarIra kI utkRSTa sthiti 66 sAgara jaghanya kAla-1 samaya hai| banatI hai| isakA tAtparya hai ki eka samaya meM jIva jitanI 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA (u.pra.) vAsAMsi jIrNAni yathA vihAya navAni gRhNAti nro'praanni| tathA zarIrANi vihAya jIrNAnyanyAni saMyAti navAni dehii| jaise manuSya purAne vastroM ko tyAga kara naye vastra grahaNa karatA hai, vaise hI AtmA purAne zarIra ko chor3akara nayA zarIra dhAraNa karatA hai| zrImadbhagavadgItA kSamA kSamA ke viSaya meM kahA gayA hai-'satyapi pratikArasAmarthye'pakArasahanaM kSamA' pratikAra karane kI sAmarthya hote hue bhI dUsaroM ke apakAra ko sahana karanA vAstavika kSamA hai| udAradRSTi aura sakArAtmaka socavAle vyakti hI ise dhAraNa kara sakate haiN| sattA, zakti aura prabhutA se sampanna hone ke bAda bhI apane apakArI ke prati kSamAbhAva banAye rakhanA mahAtmA kA lakSaNa hai| choTI-choTI bAtoM meM udvigna aura vicalita honA uthalI mAnasikatA kI pahicAna hai| sacce sAdhaka viSamatama paristhitiyoM meM bhI udvigna nahIM hote| unakI samatA khaNDita nahIM hotI ve hara paristhiti meM samatA aura kSamA kI pratimUrti bane rahate haiN| eka sAdhu nAva para yAtrA kara rahe the| nAva para kucha yuvaka bhI savAra the| yuvakoM ko majAka suujhaa| unhoMne sAdhu mahArAja kI ha~sI ur3AnA zurU kara dii| sAdhu sacce sAdhu the| unhoMne apanI ora se koI pratikriyA nahIM kii| yuvakoM ne sAdhu kI samatA ko unakI kamajorI samajhA, ve ekadama uddaNDatA para utara aaye| para sAdhu mahArAja pUrNataH avicalita rhe| santa kahate haiM- sAdhuoM kA svabhAva candana kI bhA~ti hotA hai, jo jalAye jAne para bhI sugandha pradAna karatA hai| eka yuvaka ne sAdhu mahArAja ko nadI meM DhakelanA cAhA ki tabhI jala devatA prakaTa ho gye| jala devatA ne sAdhu mahArAja se nivedana karate hue kahA- 'mahArAja! ina duSToM ne Apake sAtha durvyavahAra kiyA hai, maiM abhI nAva palaTa kara sabhI ko sabaka sikhAtA huuN| santa ne devatA ko rokate hue kahA'nahIM nahIM, aisA mata karo, nAva palaTane se kyA hogA? palaTanA hI hai to inakI buddhi palaTa do|' santa kI vANI sunakara sAre yuvaka pAnI-pAnI ho gye| sabhI unake caraNoM meM girakara kSamA mA~gane lge| yaha hai Adarza kssmaa| kurala kAvya meM ThIka hI kahA hai- 'ghamaNDa meM cUra hokara jinhoMne tumheM hAni pahu~cAyI hai, tuma unheM kSamA vyavahAra se jIta lo|' 'dharma jIvana kA AdhAra' (muni zrI pramANasAgara jI) se sAbhAra 28 agrasta 2008 jinabhASita Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-samIkSA cintAmaNi - traya - samIkSA samIkSya kRti kA nAma paM0 lAlacandra jaina 'rAkeza' 'cintAmaNi' traya samIkSA, lekhaka - DaoN. anilakumAra jaina, nirdezana evaM sampAdaka- prophesara DaoN. bhAgacandra jaina 'bhAgendu', prakAzaka - DaoN. zItalacandra jaina, mAnada maMtrI, vIra sevA maMdira TrasTa, 81/ 94, nIlagirI mArga, mAnasarovara, jayapura (rAjasthAna), mUlya- 125/-, samIkSakadharmadivAkara paM. lAlacandra jaina 'rAkeza' adhyAtma aura darzana ke racayitA ke mUla bhAvoM ko apanI sahaja-sarala bhASA se sarvagrAhya banA diyA hai| caturtha adhyAya meM cintAmaNi trayoM kA sAhityika anuzIlana prastuta kiyA hai| jisameM grantha kA uddezya nAmakaraNa, bhAvapakSa ( rasa, rIti, guNa) evaM kalApakSa ( alaMkAra, chanda, bhASA) para prakAza DAlA gayA hai| caturtha adhyAya meM cintAmaNi -trayoM kA pRthak-pRthak dArzanika vivecana prastuta kiyA hai| samyaktva - cintAmaNi ke dArzanika anuzIlana ke antargata samyagdarzana kA lakSaNa, samyagdarzana kI samprApti, samyagdarzana ke aMga, samyagdarzana ke bheda, samyagdarzana kA mahattva, isake atirikta sAta tattva, nau padArtha, SaDdravya guNasthAna, paryAya, prANa, saMjJA, mArgaNA, gati, kaSAya, lezyA, samudghAta, guNa, padArtha, midhyAtva, karma, yukti tathA parISahoM kA vivecana kiyA hai| zodhakarttA kA veziSThya yaha hai ki usane paNDita jI dvArA praNIta grantha kA Azraya to liyA hI hai sAtha hI ratnakaraNDa zrAvakAcAra, gommaTasAra (jIvakANDa) Adi prAcIna evaM atiprasiddha granthoM kA bhI Azraya lekara racanA ko adhika upayogI banA diyA hai / samyagjJAna cintAmaNi kI viSayavastu kI vivacenA ke antargata zodhArthI ne samyagjJAna, samyagjJAna bheda, navadhyAna tathA, dvAdazAMga kA varNana kiyA hai| viSaya ko sarvopayogI evaM sarvagrAhya banAne ke lie prAcIna granthoM kA sahArA lekara pratipAdya viSaya kA samIkSAtmaka evaM tulanAtmaka adhyayana prastuta kiyA hai| phalataH isa adhyAya meM prAcIna bhASA zAstra, darzana, sAhitya, itihAsa aura saMskRti ke vividha pakSa ujAgara hue haiN| anathaka zodhakartA zrI anilakumAra jaina ne paNDita jI ke sampUrNa sAhitya kA Alor3hana kara isa zodhagrantha kA praNayana kiyA hai| zodhakartA ne samIkSya kRtiyoM ke viSaya ko 6 adhyAyoM meM vibhAjita kara vivecanA kI hai| prathama evaM dvitIya adhyAya meM paNDita jI ke vyaktitva, kRtitva, vaiduSya evaM jIvanavRtta kA citraNa hai, jo unakI guNa- garimA ke anukUla bana par3A hai| zodhakartA samyakcAritra-cintAmaNi ke vivecana ke antargata samyakcAritra kA svarUpa, samyakcAritra kI samprApti, samyak cAritra ke bheda, paMcamahAvrata, paMcasamiti, SaT Avazyaka, ne tRtIya adhyAya meM cintAmaNi trayoM ke pratipAdya viSaya / indriyajaya, saptaanyaguNa, dvAdaza anuprekSA, aNuvrata, guNavrata, agasta 2008 jinabhASita 29 samIkSya kRti 'cintAmaNi' - traya samIkSA zraddheya sAhityAcArya DaoN. pannAlAla jI jaina sAgara dvArA viracita 'samyaktva cintAmaNi', 'samyagjJAna- cintAmaNi' evaM ' samyaktva cAritra'-cintAmaNi ina kAlajayI traya kRtiyoM kA samIkSAtmaka adhyayana hai| isake praNetA hai DaoN. zrI anilakumAra jain| yaha eka zodha-prabandha hai jo snAtakottara zAsakIya mahAvidyAlaya, damoha ke ( tatkAlIna) vibhAgAdhyakSa pro. DaoN. bhAgacandra jaina ' bhAgendu' ke samartha nirdezana meM DaoN. harisiMha gaura vizvavidyAlaya, sAgara se pI-eca.DI. kI upAdhi prApta karane hetu taiyAra kiyA gayA thA / isa zodha prabandha ko DaoN. harisiMha gaura vizvavidyAlaya, sAgara ne utkRSTa, maulika zodhakArya svIkAra kara zrI anilakumAra jaina ko pI-eca.DI. kI upAdhi se alaMkRta kiyA / DaoN. paM. pannAlAla jI 'basaMta' sAgara nava-navonmeSazAlinI pratibhA se sampanna bahuzruta - vratI vidvAn the / Apane saMskRta - prAkRta jaina granthoM ke sampAdana, anuvAdana, TIkA evaM svatantra lekhana meM agragAmI rahakara aitihAsika kArya kiyA hai| samyaktva-cintAmaNi, samyaktva cintAmaNi, samyaktva cAritra cintAmaNi (cintAmaNi -traya) unhIM vidvatrana kI racanAe~ haiN| jinameM kula milAkara 772 pRSTha va 3685 padya haiM, evaM lagabhaga 30 prakAra ke chandoM kA prayoga kiyA gayA hai| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSAvrata, sallekhanA evaM gyAraha pratimAoM kA saaNgopaaNg| mujhe vizvAsa he ki zodhakartA ke isa adhyAvasAya vivecana kiyA gayA hai| zodhArthI ne sarvatra abhivyakti se samAja evaM rASTra ko apanI sAhityika, sAMskRtika ko prAthamya dekara grantha ko sarvopayogI banAne meM koI | evaM cAritrika garimA kA bodha ho sakegA tathA zraddheya kora-kasara nahIM chor3I hai| DaoN. paM. pannAlAla jI sAhityAcArya jI ke cintana ko SaSTha adhyAya meM cintamaNi traya kA vaiziSThya pradeya bhAratIya kAvya paramparA meM agragaNya sthAna prApta hogaa| evaM mUlyAMkana kara kRtiyoM kI upAdeyatA para kalazArohaNa maiM anta meM DaoN. zrI anilakumAra jI ko sAdhuvAda kara diyA hai| detA hU~ ki jinhoMne mokSamArga meM kalyANakArI ratnatraya isa zodha prabandha kA AdyopAnta anuzIlanakara yaha | para praNIta granthoM para zodhakArya kara unheM sarala zabdoM pAyA ki isameM adhunAtana zodha-pravidhi evaM samIkSA- meM paribhASita kara sarvakalyANakArI banA diyA hai| nizcata siddhAntoM ke mAnakoM ko AdhAra banAyA gayA hai, tathA hI DaoN. zrI bhAgacandra jI 'bhAgendu' ke kuzala nirdezana viSaya ke samIcIna pratipAdana evaM samIkSAtmaka adhyayana- | ne isa zodha prabandha meM cAra cA~da lagA diye haiN| maiM unheM anuzIlana hetu adhikAdhika sAhityika, aitihAsika, | bhI hArdika dhanyavAda detA huuN| sAMskRtika dArzanika, dhArmika tathA khojapUrNa granthoM kA zodha prabandha ke anta meM pAribhASika zabdakoSa bharapUra upayoga kiyA gayA hai| DaoN. paM. pannAlAla jI | dekara kRti ko samajhane evaM jaina siddhAntoM ke dvAra taka Adhunika saMskRta ke kaviyoM, sAhityakAroM tathA TIkAkAroM | pahu~cane kA mArga prazasta karanA prazaMsanIya hai| meM mahattvapUrNa evaM zIrSasthAna rakhate haiM, yaha tathya zodha | se. ni. prAcArya, nehA cauka, galI naM. 4, prabandha se suspaSTa ho jAtA hai| gaMjabAsaudA (vidizA) ma.pra. kyA bhUleM kyA yAda rakheM ? mInAkSI jaina choTe bhAI kI kanyA kA vivAha thaa| bar3e bhAI varSoM pahale choTe bhAI dvArA kahe gae kucha apamAnajanaka zabdoM ko lekara usa vivAha meM zAmila nahIM ho rahe the| choTA bhAI anunaya vinaya karate hue hAra gyaa| kyA kareM, kyA na kareM kI sthiti A gii| aise meM kisI mitra ne sujhAyA ki bar3e bhAI jainasaMta ke pAsa nitya satsaMga ko jAyA karate the, unase mileN| saMta ne choTe bhAI ke pazcAttApa va kSamAyAcanA kI pUrNa bAta sunii| dUsare dina unhoMne bar3e ko choTe kI kanyA ke vivAha meM zAmila hone kI bAta khii| bar3e bhAI ne turaMta choTe bhAI ke pUrvAcaraNa kI bAta batAte hue manA kara diyaa| isa para saMta ne pUchA- 'batAo gata ravivAra ko maiMne kyA upadeza diyA thA?' 'yAda nahIM A rahA, mhaaraaj|' 'prayAsa kro|' bahuta prayAsa karane para bhI unako ThIka se yAda nahIM aayaa| isa para saMta ne kahA- 'jaba gata ravivAra ke vacana tumheM yAda nahIM, to varSoM pUrva kahe kaTuvacana tumhAre hRdaya ko kaise vedha rahe haiM? acchI bAteM yAda nahIM rakha sakate, to burI ko to bisAra do|' saMta kI bAta sunakara bar3e bhAI ko apanI bhUla kA ahasAsa huaa| unhoMne vivAha kA prabaMdha apane jimme liyaa| Aie hama bhI kaTu vacanoM ko bhUla jAne kI duA kareM aura sukhada yAdoM ko yAda kreN| madhurimA, 'dainika bhAskara' 2 julAI 2008, se sAbhAra 30 agrasta 2008 jinabhASita Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI digambara jaina atizaya kSetra paTanAgaMja ( rahalI), sAgara ma.pra. bundelakhaNDa (madhyapradeza) ke sAgara jilAntargata | atizayoM se yukta isa prAcIna kSetra para virAjita bhagavAn rahalI tahasIla mukhyAlaya meM 1000 varSa se bhI adhika | pArzvanAtha jI kI eka hajAra ATha sarpaphaNoM se yukta prAcIna 'zrI digambara jaina atizayakArI tIrthakSetra paTanAgaMja' | saMsAra kI sabase vizAla sahasraphaNI pratimAe~ saikar3oM meM vizAla kSetra sthita hai| svarNabhadra nadI ke suramya taTa | sAloM se, kSetra ko suzobhita kara rahI haiN| ina pratimAoM para eka hI parakoTe meM atiprAcIna aura atizayakArI | ke phaNoM kI adbhuta kalAtmaka saMracanA ko dekhakara 30 gaganacumbI jinAlayoM kI lambI zrRMkhalA hai| itane | darzanArthI muktahRdaya se sarAhanA kiye binA nahIM rhte| prAcIna isa kSetra aura kSetra para virAjamAna pratimAoM kA bar3e bAbA : bhagavAn mahAvIra svAmI- atizaya kSetra atizaya Aja bhI vidyamAna hai| paTanAgaMja ke bar3e bAbA ke rUpa meM vikhyAta bhagavAn mahAvIra mugala zAsaka auraMgajeba ke samaya kiye gaye barbara | svAmI kI padmAsana mudrA meM, bhArata kI sabase vizAla atyAcAra ke bAda bhI surakSita rhe| madhumakkhiyoM ke hamaloM atizayakArI atiprAcIna pratimA virAjamAna hai| se mugalasenA parAsta huI thii| khAsa bAta yaha hai ki pratiSThita sthala para hI mahAn saMta nyAyAcArya parama zraddheya kSullaka zrI gaNeza | vizAla caTTAna meM Asana sahita vizAlakAya pratimA prasAda jI varNI san 1944 meM jaba rahalI kSetra padhAre, | utrkINa hone para, jaba ise anyatra le jAnA saMbhava nahIM to atizaya kSetra paTanAgaMja ke hAlAta para hataprabha raha | | ho sakA, to isI sthAna para bhavya maMdira kA nirmANa gye| unhoMne paTanAgaMja ke jIrNoddhAra kA aisA dRr3ha nizcaya | kiyA gayA, jo ki sadiyoM se apanI atizayayukta kiyA ki unhoMne anna jala kA pUrNataH tyAga kara diyA | vizeSatAoM ke kAraNa AsthA kA kendrabindu hai| aura tIsare divasa jIrNoddhAra kArya prAraMbha huaa| / bhArata kI sabase vizAla bhagavAn mahAvIra svAmI isa taraha apane samaya meM caramotkarSa aura utkRSTa | jI kI 13 phuTa uttuMga padmAsana prAcIna pratimA ke darzana bhagavAn mahAvIra svAmI kI vizAla pratimA aura sahasraphaNI | kara dharmAvalambI zraddhAlu apanI manokAmanAeM pUrNa kara, pArzvanAtha jI kI anUThI pratimA jI sahita saMpUrNa kSetra | sadiyoM se apane jIvana ko dhanya karate A rahe haiN| kA atizayapUrNa darzana eka bAra phira varNI jI ke nimitta bhagavAn munisuvratanAtha jI- eka hI parakoTe meM eka se suramya aura sulabha bana skaa| sAtha 30 bhavya jina maMdiroM meM pratiSThita, atizayakArI kSetra ke pramukha AkarSaNa pratimAoM ke samUha meM eka aura advitIya pratimA sahasrakUTa caityAlaya- bemisAla aura anUThI racanAoM | ullekhanIya hai| meM duniyA kA sabase bar3A sahasrakUTa caityAlaya bhI kalAkRti __ bhagavAn munisuvratanAtha jI kI atyaMta manojJa kA adbhuta namUnA hai| isa 9 phuTa U~ce ati prAcIna padmAsana pratimA, jo ki katthaI varNa meM hai, apane Apa sahasrakUTa caityAlaya meM 32 phuTa kI golAI meM khaDgAsana | meM anUThI pratimA hai| aura padmAsana mudrA meM utkIrNa eka hajAra ATha arahaMta isI maMdira meM 3/2 phuTa uttuMga mUMgAvarNa kI bhagavAn pratimAoM ke eka sAtha darzana bhI darzanArthiyoM ko kSetra | zAMtinAtha jI kI alaukika, manohArI, prAcIna pratimA para bAra-bAra Ane ko prerita karate haiN| virAjita hai| sAtha hI bhagavAn AdinAtha jI kI dasavIM trimUrti jinAlaya- asi, masi, kRSi, zilpa, kalA | zatAbdI kI do pratimAe~ isI maMdira meM evaM eka pratimA aura vANijya ke praNetA prathama tIrthaMkara bhagavAn AdinAtha | anya vedI para virAjamAna hai| jI, kIcar3a meM kamala kI taraha saMsAra meM rahate huye bhI, naMdIzvaradvIpa, paMcameru evaM samavazaNa- mahAn jaina nirlipta sAdhaka bhagavAn bharata jI, eka hajAra varSoM taka | saMskRti ke gauravazAlI atIta ke sAkSI atiprAcIna avicala tapasyA kara prathama tIrthaMkara se bhI pahale mokSa | naMdIzvara dvIpa, paMcameru jinAlaya ke sAtha hI samavazaraNa padhAre, bhagavAn bAhubalI jI kI atimanojJa pratimAe~ trimUrti | kI racanA bhI bhArata kI purAtana kalA se paricita karAtI jinAlaya meM virAjamAna haiN| sahasraphaNI pArzvanAtha jI- caMdanavRSTi Adi aneka 'kSetra dvArA prakAzita paricaya' se sAbhAra - agasta 2008 jinabhASita 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcAra paryuSaNa parva hetu AmaMtraNa zIghra bhejeM / ke pAvana punIta avasara para pravacana hetu gurukula ke zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, jaina nasiyA~ | vidvAn vibhinna kSetroM meM dharma kI mahatI prabhAvanA ke uddezya roDa, vIrodaya nagara, sAMgAnera, jayapura se zramaNa saMskRti | se samAja ke madhya bheje jA rahe haiM, jo ki na sirpha ke poSaka, kuzala vaktA, ArSamArgIya vidvAn vigata bAraha | apane pravacanoM ke mAdhyama se samAja meM jAgRti phailAte varSoM se jainadharma kI prabhAvanA karane lie deza-videza ke | haiM, balki jainadharma ke siddhAntoM evaM sAmAjika mUlyoM vibhinna sthAnoM meM AmaMtraNa para jAte haiN| isa varSa yaha | ko bhI apanI adbhuta pratibhA ke mAdhyama se ghara-ghara parva dinAMka 4.9.2008 se 14.9.2008 taka samasta jaina | taka pahu~cAte haiN| ataH Apa bhI apane samAja meM phaila dharmAnuyAyI bandhuoM dvArA harSollAsa pUrvaka manAyA jaayegaa| rahI kurutiyoM ko dUra karane tathA saMskRti, sabhyatA, saMskAra isa avasara para vidhi-vidhAna evaM pravacanArtha vidvAna ko phailAne hetu zIghratizIghra ina manISI vidvAnoM ko AmaMtraNa hetu apanA AmaMtraNa patra yathAzIghra saMsthAna kAryAlaya | paryuSaNaparva meM pravacanArtha AmaMtrita kreN| meM avazya preSita kareM, jisase samaya rahate samucita vyavasthA samparka sUtra- zrI zailendra jaina zAstrI' 09441858600, kI jA ske| zrI saMjaya jaina 'zAstrI' 09948693150 samparka sUtra- paM0 saurabha jaina, vyAkhyAtA, paM0 vIrendra zrI pArasanAtha digambara jaina gurukula, 15-2-262, jaina, parIkSA prabhArI, zrI khaM. diga. jaina bhavana, mahArAjagaMja, haidarAbAda-12 zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, jaina nasiyA~ ___(A.pra.) phona : 040-24651825, 65586295 roDa, vIrodaya nagara, sAMgAnera, jayapura (rAja.) pardUSaNa Adi pAvana avasaroM para vidvAna hetu . phona : 0141-3241222, 2730552 samparka kareM mo. 9887116697, 9414765331, 9785344265 jaisA ki Apa sabhI ko vidita hai ki zrI 1008 DaoN. zItalacandra jaina jambUsvAmI digambara jaina siddhakSetra caurAsI, mathurA meM 11 jainadarzana ke adhyayana-anusaMdhAna hetu Arthika | julAI 2001 meM sthApita zramaNa jJAna bhAratI saMsthAna jaina sahayoga dharma kI zikSA dekara vidvAnoM ko taiyAra kara rahA hai| jo bhI sajjana (chAtra-chAtrA/vratI-saMyamI/sAdhu-sAdhvI) | isa saMsthAna dvArA prazikSita evaM suyogya vidvAna Apake kisI bhI vizvavidyAlaya meM, kintu jainadarzana viSaya se | nagara evaM gA~va meM paryuSaNa parva evaM aSTAnhikA parva Adi zAstrI, AcArya, pI.eca.DI. ke lie adhyayana-anusaMdhAna | pAvana avasaroM para pravacana evaM vidhi-vidhAna hetu upalabdha karanA cAhate haiM, kintu usake lie dhana kA abhAva anubhava | haiN| vidvAn AmaMtrita karane hetu nimna pate para samparka kreN| karate haiM, ve aba nimnalikhita pate para samparka kara Arthika samparka sUtra sahayoga prApta kara sakate haiN| prArthanA-patra ke sAtha unheM niraMjanalAla bainADA jinendra zAstrI apanA sampUrNa vyaya vivaraNa bhI vistRtarUpa se bhejanA | 'adhiSThAtA' 'adhIkSaka' hogaa| 1/205, prophesara kaoNlonI zramaNa jJAna bhAratI adhyakSa | AgarA (uttarapradeza) jaina caurAsI siddhakSetra zrImatI kamalA jaina cairiTebala TrasTa | mo. 09927091970 kRSNAnagara, mathurA bI-38, grInapArka mena, naI dillI-16 mo. 09412626524, paryuSaNa mahAparva ke lie vidvAn upalabadha 9411966735 vidita ho ki zrI pArasanAtha digambara jaina gurukula, 9456449184, 0565-2420323 haidarAbAda se prativarSa kI bhAMti isa varSa bhI paryuSaNa mahAparva 32 agrasta 2008 jinabhASita Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ vizvAsa maiMne pUchA cir3iyA se ki AkAza asIma hai kyA tumhe apane kho jAne kA bhaya nahIM lagatA? cir3iyA kahatI hai ki vaha apane ghara lauTanA jAnatI hai| bAriza cir3iyA bhIga jAtI hai jaba bAriza AtI hai nadI bhara jAtI hai jaba bAriza AtI hai dharatI gIlI ho jAtI hai jaba bAriza AtI hai para bahuta muzkila hai isa taraha AdamI kA bhIganA aura bhara pAnA AdamI ke pAsa bacane ke upAya haiM na! rItApana cir3iyA AyI usake karIba eka cir3iyA aura AyI cahacahAyI sArA AkAza bhara gayA cir3iyA kI cahacahAhaTa se jIvana kA rItApana bhara nahIM pAyA AdamI paraspara madhura saMvAda se| akiMcana dene ke lie mere pAsa kyA hai sivAya isa ahasAsa ke sivAya isa ahasAsa ke ki koI khAlI hAtha lauTa na jaae| karmo kA bhaMjana karate haiN| pa ra Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UPHIN/2006/16750 muni zrIyogasAgarajI kI kavitAe~ 0 roSa doSoM kA koSa doSoM kA koSa hai, roSa jisake joza meM hoza kho jAtA hai jisake mada hoza meM kharagoza sA daur3ane lagatA hai para jahA~ santoSa hai vahA~ roSa kA zoSana hotA hai roSa bhI rozana bana jIvana kA eka AbhUSaNa banatA hai anta meM dezabhUSaNa banatA hai kapaTa kI lapaTa dila hai jisakA sApha vahA~ chalakatA hai insApha para jahA~ kapaTa kI lapaTa se saMtapta hai jisakA dila vahA~ to ugalatA hai dinarAta abhizApa bhagavaccaraNa meM namana jinheM bhagavat caraNa ke namana meM na mana hai kyA unake jIvana ke camana meM sumana khila sakate haiM? kyA unake mana kA damana karmoM kA vamana aura kaSAyoM kA upazamana saMbhava hai? tathA kyA ve apane svarUpa meM ramana-magana aura nimagna ho sakate haiM? karmoM kA bhaMjana bho rAjan ye svajana, purujana aura vividha bhojana vyaMjanoM meM raMjana honA hI karmoM kA sRjana hai ve sajjana/mahAjana haiM aMjana kA maMjana nita vijana meM niraMjana ke bhajana meM guMjana ke sAtha karmo kA bhaMjana karate haiN| svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prkaashit| saMpAdaka : ratanacandra jain|