Jain Satyaprakash 1935 08 SrNo 02

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521502/1

Page #1

DIST
10070
શ્રી " જે FREE
只见妈妈
见鬼果果
REGRET E TRUTH
Marmer
n
શ LAXYTIME
FREE
www.kobatirth.org/
વર્ષ પ્રથમ
શ્રી જૈન સત્યત્ર કા શ.
તંત્રી
શાહ ચીમનલાલ ગેાકળદાસ.
જણાવવું.
ગ્રાહકોને
આ અંક સાથે ગ્રાહકથનારને ભરવાના કુપનેા મેલ્યાં છે. ગ્રાહક થવા ઇચ્છનારે તેમાં પેાતાનું નામ ઠેકાણું તથા ગામ સ્પષ્ટ અક્ષરે લખી મેાલવું. જેએનું કુપન ભરાઈ આવશે તેને ત્રીજો અંક વી. પી થી મેાલવામાં આવશે.
ગ્રાહક રહેવા ન ઇચ્છનારે અમેાને તુરત લખી
લવાજમ અમદાવાદ માટે રૂપૈયા શા બહારગામ માટે રૂપૈયા ૨
de
પ્રકાશક
શ્રી જૈનધર્મ સત્યપ્રકાશક સમિતિ [ પાંજરાપોળ ] અમદાવાદ.
Found
= કાERRRRR= ૫
JIVANIP
请
અંક બીજો
-તંત્રી
નામ
कोवा (गायन
वि. ३८२००९
U
ht TO TET REFERRE
ర ర వీరు
-
ત્ય
T

Page #2

Page #3

TREEBRUAREERESALE&BREEBERRESERS
णमो त्थु णं भगवओ महावीरस्स
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
પુસ્તક ૧
સને ૧૯૩૫
વીર સંવત ૨૪૬૧ |
ભાદ્રપદ માસ
વિક્રમ સંવત ૧૯૯૧
वसंतरागेण गीयते ॥ पालय पालय रे पालय मां जिनधर्म । मंगलकमलाकेलिनिकेतन करुणाकेतन धीर शिवसुखसाधन भवभयबाधन जगदाधार गंभोर पा सिञ्चति पयसा जलधरपटलीभूतलममृतमयेन । सूर्याचंद्रमसावुदयेते तव महिमातिशयेन
पा० ॥२॥ निरालंबमियमसदाधारा तिष्ठति वसुधा येन । तं विश्वस्थितिमूलस्तंभं तं सेवे विनयेन
पा० ॥३॥ दानशोलशुभभावतपोमुखचरितार्थीकृतलोकः । शरणस्मरणकृतामिह भविनां दूरीकृतभयशोकः पा० ॥४॥ क्षमासत्यसंतोषदयादिकसुभगसकलपरिवारः । देवासुरनरपूजितशासन कृतबहुभवपरिहारः पा० ॥५॥ बंधुरबंधुजनस्य दिवानिशमसहायस्य सहायः । भ्राम्यति भीमे भवगहनेंगी त्वां बांधवमपहाय पा. द्रगति गहनं जलति कृशानुः स्थलति जलधिरचिरेण।। तव कृपयाऽखिलकामितसिद्धिर्बहुना किंतु परेण पा. इह यच्छसि सुखमुदितदशांगं प्रेत्येंद्रादिपदानि । क्रमतो ज्ञानादीनि च वितरसि निःश्रेयससुखदानि पा० ॥ ८॥ सर्वतंत्रनवनीतसनातन सिद्धिसदनसोपान ।
जयजय विनयवतां प्रतिलंबितांतसुधारसपान पा० ॥ ९ ॥ MEERRREEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE
SMGKKKK网网网网吹恐网欧欧欧欧欧欧院网JJJJJ院

Page #4

muit'નિરી/linut
| સંતબાલની વિચારણા છે
મૂર્તિપૂજા વિધાન
અન
lin illu||
ER લે. આચાર્ય મહારાજ શ્રીમદ્દ વિલિબ્ધિસૂરિજી મહારાજ
Stundenium and Blue -uWWWww vidinbow nudOfCLinn und Pf8b). murmure પ્રભુમૂર્તિના વિરોધીઓ દીર્ધ વિચાર મૂર્તિને માનતા નથી તો પછી આટલું કરતાં સાક્ષાત પ્રભુનાજ વિરોધી સિદ્ધ બધું ધાંધલ મચાવવાની તરસ્ટી આપે થાય છે. એક વખત મહાનસિંગ નામને શા સારૂ લે છે? મહાનસિંગ કહેવા એક નપતિ મૂર્તિને નહિ માનનારો હતો. લાગ્યા કે તમે વિચારક લાગતા નથી છતાં પોતાના નામથી પ્રસિદ્ધ કરેલ મ- એટલેજ આવી જાતને પ્રશ્ન પુછો છે. હાનસિંગ નામના બાગમાં પોતાનું બા- હું મૂર્તિમાં સાક્ષાત છું એમ નથી માનતે. વલું મુકાવ્યું. આજે ઢંઢીયાની તથા પરંતુ એમ તો માનું છું કે જેણે મારી આર્યસમાજની પણ આવી જ દશા મૂર્તિના ગળામાં અઘટિત ઉપહાર કર્યો નિહાળાય છે. પ્રભુની મૂર્તિને નહીં મા- તે રાજદ્રોહી છે એટલે એનો પુરો કેજ નનારા સ્થાનકવાસી સાધુ સાધ્વીઓ ન કરૂં તે કાલે અનેક દ્રોહીઓ વધી પિતાની છબીઓ પડાવે છે. તેમજ પ્રભુ- જાય. ત્યારે લેકે પુછવા લાગ્યા કે સાહેબ!
મૂર્તિને નહિ માનનાર દયાનંદ સરસ્વતી જયારે આપના બાવલાને બુરી નજરથી પિતાના ફોટાઓ અનેક તરેહના આજ નિહાળનારાને રાજદ્રોહી માને છે તો પડાવી ચુકેલ છે. મહાનસિંગ નુપતિના તે પછી પ્રભુ મૂર્તિને બુરી નજરથી જોનાબાવલા ઉપર કેઈએ ખાસડાંની માળા
રાઓ પ્રભુ દ્રોહી કેમ ન મનાય? વળી પહેરાવી દીધી. આ વાતની મહાનસિંગને આપની મૂર્તિની ( Insult ) અવખબર પડતાં તેણે પાંચસે રૂપીઆનું હેલના કરનાર તે હાથમાં આવે અગર ઈનામ કાઢયું કે “જે કઈ મારી મૂર્તિ ન પણ આવે અને આવે તો પણ ઉપર ખાસડાંની માળા નાંખી અપમાન કદાચ છુટી પણ જઈ શકે છે. પરંતુ પ્રભુકરનારને પકડી આપશે તેને હું પાંચસો મૂર્તિના વિરોધીઓ તો કુદરતના કેપથી રૂપીઆનું ઈનામ આપીશ.’ આ કદી પણ નહીં છુટી શકે તેનો પણ જરા
ટેરાથી લે તાજુબ થઈ મહાન- આપ વિચાર કરશો કે? આપની મૂર્તિના સિંગને પૂછવા ગયા કે સાહેબ આપતો નિંદનારને જોઈ આપ તેના ઉપર

Page #5

ખી જાઓ છો પરંતુ તેની જ કઈ પણ સમજુ માણસ સાચી માનીને ખૂબ ભક્તિ કરનાર વ્યક્તિને જુવે તો તૈયાર નથી. આપ શું કરે? આના જવાબમાં મહાન લેંકાશાહ એક મામુલી લીખારા સિંગજીએ જણાવ્યું કે એકાદ ગામ જરૂર (લહીયા) સંસ્કૃત પ્રાકૃતના જ્ઞાન વગઆપી દઉ તો પછી સાહેબ! ઈશ્વર પ્રસન્ન રના સામાન્ય બેધવાલા માણસ હતા. થઈ શું આપી શકે છે તે આપ કહી શકે જેમને માટે પોતિર્ધર પદ અર્પણ કરવું છો? મહાનસિંગજી કહે કે ઈશ્વર તો ત્રણ તે રાત્રીને દિવસ કહેવા જેવું છે. લેકનું રાજ્ય અને મુકિત પણ આપી શકે ચારસો ચમ્માલીશ ગ્રન્થના કર્તા છે. તે પછી સાહેબ ! તેમની મૂતિના શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા વિરોધ આપને ઠીક લાગે છે? બુદ્ધિશાશાલીઓની આ યુક્તિયુક્ત વાતથી
ક્યાંકલિકાળ સર્વજ્ઞનું બીરૂદ ધારણ કરમહાનસિંગજી પ્રભુ મૂર્તિના અનન્ય
નાર, સરકૃત પ્રાકૃત વ્યાકરણ, ન્યાય ઉપાસક થઈ આત્મકલ્યાણ કરવા લાગ્યા.
તિષ અને સાહિત્ય વિગેરે અનેક હમારા સ્થાનકવાસી ભાઈઓ મહાન
થેના સર્જનહાર પ્રતાપી પુરૂષ સિંગજીની જેમ કયારે સમજશે ?
શ્રીમાન હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજા ક્યાં. લંકાશાહે જ્ઞાનચંદ્રજી યતિ તરફ
અને જ્યાં તે સમયનું પુરું ભાષાજ્ઞાન પણ થી મળતી આજીવિકા બંધ થવાથી નહિ જાણનાર કાશાહ. જો ભાષાજ્ઞાન મૂર્તિ વિરોધ કર્યો અને તમારી આંખે પણ પુરું આવડતું હેત તો જુના પાર્શ્વ અવળા પાટા બંધાવ્યા છે તે હજી ચંદ્રજીનાં ટબ્બા ઉપરથીજ બત્રીસ સૂત્ર ટળતા નથી. અને એજ અવળા પાટાના જાણવાની પ્રથા જુનાથાનકવાસીઓપ્રભાવે સંતબાલ જૈન પ્રકાશમાં કલ્પિત માં હતી તે ન હેત. અને તે નવું જ લેકપારાયણ લખી રહ્યા છે. જેમાં નથી શાહ ઉભું કરી શકત. પણ તેમના તરફથી એતિહાસિક ( Historical ) સાક્ષી. કે એવું કાંઈ બન્યું નથી. તેમણે નથી ચાર નથી કેઈ પ્રકારનો યુકિતવાદ. માત્ર મન લીટી સંસ્કૃતિની લખી અગર નથી લખી કપિત નૈવેલની જેમ તેમનું કપિત માગધી ભાષાની ચાર લીટી.આવા સામાંચરિત્ર ખડું કર્યું છે અને તેમ વનરને વિષે દૃષ્ટિએધ બની મોટું રૂપ આ કરી દેવામાં આવે તો કોઈ પતાં સંતબાલ ભલે અત્યારે તેમની અરિકી શકતું નથી. પરંતુ યાદ રાખવું. તુયાયી પ્રજામાં વખણાય પરંતુ ભવાન્તજોઈએ કે અવળાપાટાવાળા સ્થાનક. ૨માં સીત્તેર કેડીકેડીની મહનીય કર્મની વાસીઓ સિવાય તે વાતને બીજો કોઈ રિતિબંધનું કારણ ઉપસિથત કરી ધણું

Page #6

ઘણું તેમને સહન કરવું પડશે તે પણ ગણાય. પરંતુ જ્યાં સજજનતાની જડમાં સાથે ધ્યાનમાં રાખવા ભલામણ છે. દ્વેષ અને વાર્થ આગ મુકનારાં હોય ત્યાં - સંતબાલ પોતે તા. ૧૪-૭-૩૫ તેવી પ્રવૃત્તિમાં લેકશાહ જોડાઈ જાય ના જૈનપ્રકાશના અંકમાં લખે છે કે એમાં આશ્ચર્ય જેવું ન હતું. મેળાં નાનાં
જૈનદર્શન અનેકાન્ત છે. ભિન્નદષ્ટિ તિઃ એ ન્યાયે ફેંકાશાહે પરલોકમાં બિંદુને તે સ્વીકારે છે. એકાન્તને તેમાં ગતિ બગડવાના વિચારને માંડી વાળે રથાન જ નથી. છતાં જ્યારે માનવપ્રકૃ હતો. અણજાણ લેકેનું ટાળું જ્યાં વિશેષ તિની નિર્બળતા જોર કરે છે ત્યારે આ વસતું હોય અને મૂર્તિપૂજક તાંબર અનેકાન્તવાદને કોરે મૂકી દેવાય છે.” ત્યાગી સાધુઓના વિહાર જ્યાં ઓછો હોય
કેવું સુંદર કથન! પિતાના આ લખાણ અને શિથિલાચારી યતિઓથી લેકે ઉપર ઉંડા ઉતરી વિચાર કર્યો હોત તે કંટાળ્યા હોય તેવા સ્થાને મૂર્તિ પૂજાનો લેકશાહના માટે પણ સમજતા કે તેમની વિરોધ કરવા માંડશે. કારણકે પણ પ્રકૃતિની નિર્બળતાને લીધેજ લીંકા- દુનિયા જીતી હૈ ફુવાને વા શાહે અનેકાન્તવાદને કેરે મુકી એકાંત જાપુ. એ રીતે અનુયાયી વર્ગને મૂર્તિના નિષેધને સ્વીકાર્યો છે. જ્યારે વધારી ઉપરની કહેવતને સિદ્ધ કરી. તે પ્રાણી નિરાવલંબી ધ્યાનમાં ચડે છે. વાત તા. ૪-૮-૩પના જૈન પ્રકાશમાં અર્થાત અપ્રમત્ત દશામાં આવે છે ત્યારે સંતબાલના શબ્દોથી સિદ્ધ થાય છે. તેને મૂર્તિની જરૂર રહેતી નથી. જ્યાં
તેઓ લખે છે કે જેની સામગ્રી મળી
ગયા પછી ધર્મપ્રાણ ફેંકાશાહે પડકાર સુધી સાલંબન ધ્યાનથી જ કામ લેવાનું
કર્યો કે મૂર્તિપૂજા શાસ્ત્ર સંમત નથી.અને હેય છે ત્યાં સુધી મૂર્તિની જરૂરત રહે છે હિસાબ ધ
હિંસામાં ધર્મ છે ઈત્યાદિ હમને અફ
ન્ય આવા યાદ્વાદસિદ્ધાંતને જે માન આડયું સોસ થાય છે કે બીચારા લંકાશાહે જેમ હોત તો લેકશાહને રૂદ્ર વીર્ય કરવાની સૂર્યના તેજને ધવડ નથી દેખી શકતો જરૂર ન જણાત પરંતુ તેમની આજીવિકા
તેમ ઠામ ઠામ મૂર્તિ પૂજાના પાઠો દેખ્યા તટી જવાથી હું તૃતીએ કર્યા સિવાય માન નહી. અથવા તો ડું તૃતીર્થ પંથ કાઢવાના પૂજા, ઉદરપોષણ, વૈરવસુલાત કરવાની દયથી દેખવા છતાં અપલાપ કર્યો.આ બે બુરી જીજ્ઞાસા તૃપ્ત કરવાની હોંશ પુરી વિકલ્પમાંથી એક ગમે તે વિકલ્પ રવીન થાત એ સ્વાભાવિક હતું. પરંતુ આવા કારવો પડશે. અને તે પાઠની હમો સવિનજીવા કારણથી ધર્મની જડ ઉખેડવી સ્તર આગળ નોંધ લેવાના છીએ. તેથી શરૂ કરવી તે સજજનને છાજે તેવું ન બુદ્ધિશાલીઓ સારી રીતે સમજી શકશે

Page #7

કે આંધળે કહે કે જગતમાં રૂપ નથી, હેય અને અસત્ય પ્રચારની ખાતર એમ બહેરો કે શબ્દો નથી, હતધ્રાણે માનવા લાગ્યા હોય કે પરમાત્મા મહાવીર ન્દ્રિય કહે કે ગંધ નથી, રસનેન્દ્રિય ના સિદ્ધાંતમાં મૂર્તિપૂજા છેજ નહિ. હીન કહે કે રસ જેવી કઈ વસ્તુ પરંતુ આંધળો જગતમાં રૂપ નથી એમ નથી અને હતપર્શેન્દ્રિય કહે કે કહેવા લાગે તેથી ચહ્યુયુકત પુરૂષે એમ પર્શ નથી. એવુંજ મૂર્તિના વિષયમાં કદી માની શકશે નહિ. લંકાશાહનું કથન છે.
જ્યારે કુમતના પ્રચારનેજ સીદ્ધાંત - વિલાયત સુધી જેમનું નામ મશહુર થઈ જાય છે ત્યારે બદ્ધાગ્રહ થઈને પ્રાણીછે. દુનિયાના સર્વે વિદ્વાનો જેમની મુક્ત માત્ર કુતર્કોજ લડાવ્યા કરે છે. આ કંઠે પ્રશંસા કરે છે, જે આ યુગમાં બાબતને પુષ્ટ કરવા એક થાનકવાસીના એક પ્રધાનપુરૂષ અને ઉત્કૃષ્ટ ભાગી ભૂતપૂર્વ જેઠમલજીનું દૃષ્ટાંત બસ છે. તરીકે પ્રખ્યાત છે તે શ્રીમદ્ વિજ્યાનંદ દેવલમાં જૈન મૂર્તિઓ રાયપાસેણી સૂરીશ્વરજી ઉર્ફે શ્રી આત્મારામજી મહા- આદી સુત્રથી સિદ્ધ છે, અને તે શાશ્વતી રાજ જયાં સુધી સરકૃત નહેતા ભણ્યા પ્રભુમૂર્તિઓનુ સમ્યફવધારી દેવદેવીઓ ત્યાં સુધી હુંઢીયાપણામાં મૂર્તિપૂજાનું પ્રેમથી પૂજન કરી પિતાના જન્મને ખબ ખંડન કરતા હતા, પણ જયારે ધન્ય માને છે, “સાર” નામના પુસ્તકમાં તેઓશ્રીએ રથાનકવાસીપથમાં રહી તેઓ લખે છે કે “ પ્રભુ મહાવીરનું સંકૃતને અભ્યાસ કર્યો ત્યારે તેમને શરણ લઈ શકેન્દ્રની સાથે લડાઈ કરવા ઢુંઢીયાના માનેલા બત્રીસ સૂત્રોમાં પણ ગયેલ ચમરેદ્રના ઉપર શક્ર તરફથી વજ થળે સ્થળે મૂર્તિનું વિધાન માલુમ પડયું. પ્રહાર કરવામાં આવતાં તે શીધ્ર ગતિએ અને છડેચોક આ સનાતન સત્ય મૂર્તિ મહાવીરના ચરણમાં આવી લાગે. જો પૂજાની સિદ્ધિ કરી પંજાબના હજારે દેવલોકમાં શાશ્વતી મૂર્તિ હેત તો ત્યાં જ ઢુંઢીયાને સત્ય સિદ્ધાંતના ઉપાસક તેણે મૂર્તિનું શરણ કેમ ન લીધું ?" બનાવ્યા. આથી માલુમ પડે છે કે લંકા- આના ઉત્તરમાં શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરીશાહને સંરકૃતજ્ઞાનનો અભાવ હોવાથી શ્વરજી મહારાજે (આત્મારામજી) લખી તે મૂર્તિપૂજાના નિષેધક બન્યા દીધું છે કે જે મનુષ્ય જેની નિશ્રાએ કાર્ય હોય અથવા તે મિથ્યાત્વના ઉદયથી આરંભે તે કાર્યમાં નાસીપાસ બનતાં ઈરાદાપૂર્વક કુમતપ્રચારની ધુનથી સત્ય તેનીજ નિશ્રાએ પહોંચે એ સાદે ન્યાય વરંતુને માનનારી બુદ્ધિનું ખૂન થઈ ગયું કેમ ભૂલી જાઓ છે? અને જો પાછું

Page #8

- ૩૧ પ્રભુના ચરણમાં આવવા માત્રથી ત્યાં મૂર્તિની સેવાને નિષેધ કદાપી ન કરત. મૂર્તિઓ નથી એમ માનશો તો પછી સમજે કે એક કેઈ સુરૂપવતી સુશીલા તમારે વીસ વીહારમાનોને પણ અભાવ શ્રી ભરાવન અવસ્થામાં ગુલતી બહામાને પડશે.કેમકે ત્યાંથી પાછા સુસુમાર રના ઉપવનમાં કે પ્રજનથી એકલી નગરમાં રહેલા મહાવીર પ્રભુ પાસે આવ્યા જાય છે રરતામાં પરીશ્રાન્ત થવાથી એક અને મહાવીદેહ ક્ષેત્ર વચમાં આવતું હતું વડની સઘન છાયામાં વિસામો લેવા છતાં ત્યાં ન ગયા. એટલે શું મંધર સ્વા- લાગી. ત્યાં અચાનક ફરવા નીકળેલા મીનો પણ અભાવ છે ? પરંતુ મંધર ભયંકર ભુજગે પિતાના છાયા સ્થાનને સ્વામીના અભાવને તો તમે પણ સ્વી- રોકી બેઠેલી સ્ત્રીને જોઈ જોરથી ડંખ કારી શકતા જ નથી. તો પછી એમજ લગાવ્યું જેથી તે સ્ત્રી તત્કાળ મરણને માનવું રહ્યું કે જેનું શરણું લઈ કાર્યને શરણ થવાથી જમીન ઉપર ઢળી પડી. આરંભ થાય તેમાં નાસીપાસ બનતાં અ૯પ સમયમાં ત્યાં એક ધર્માત્મા પુરૂષ પાછું તેના શરણમાં આવવું પડે છે. આવી ચઢ અને મૃત સ્ત્રીના મુખ આવા તે સેંકડો કુતર્કોના વ્યાજબી તરફ નિહાળી કહેવા લાગે અહાહાહા, જવાબ આપી સમકિત સારના જવાબમાં કેવી ભવ્ય આકતિ છે? નીતિકાર કહે છે શ્રીવિજયાનંદ સુરીશ્વરજી મહારાજે કે મારૂતિર્થiાવથતિએ વામને વિચા. સમ્યકતવશદ્વાર નામનું પુસ્તક બના- રતાં આ આકૃતિથી આ સ્ત્રી સુશીલા વ્યું છે. જે વાંચી રસ્થાનકવાસીમતના તેમજ પરમ ગુણિની હેવી જોઈએ. ઘણે સાધુઓએ તથા શ્રાવકેએ તે એમ અનુમાન થાય છે. પ્રાય: મર્યાને પંથને ત્યાગ કરી શુદ્ધમુર્તિપૂજક શ્વેતા- ઘડી પણ પુરી થઈ નથી એમ શબને બરમત અંગીકાર કર્યો છે.
જેનાં નિશ્ચય થાય છે. જે હું ઘડી પહેલાં
આવી પહોંચ્યું હોત જરૂર મારી વળી પ્રભુ મૂર્તિ જડ હોવાથી હમને
ધર્મબહેનની સેવા બજાવત અને હરકત તેના સેવનથી કોઈ જાતનો લાભ ભાસતા
ન આવવા દેત. પગના અંગુઠાના જખનથી. આવી રીતે કહેતા રથાનકવાસી
મથી અને શબની વીચારણાથી આને એમાં વાસ્તવીક રીતે જ્ઞાનને અભાવજ સર્પ ડર છે એમ માલુમ પડે છે તો જણાય છે. જો તેમ ન હોત તો ભાવ સર્પના ઝેરને ઉતારવાને મારી પાસે રામ પૂજાની (પંચમહાત્રત) પ્રાપ્તિ દ્વારા બાણ ઈલાજ હતો તે અજમાવત અને મુકિત પર્વતના સુખને આપનારી પ્રભુ એક સુશીલા સ્ત્રીની સેવાભક્તિને પૂરે

Page #9

પૂરો લાભ ઉઠાવત. આ પ્રમાણે વિચારી પણ પ્રશંસક અને વંદકને અનતે આગળ ચાલ્યો. પાછળથી એક બદ- ગેલ પુણ્યનું અને નિંદક તથા ખિસકને માસ આવ્યો અને એક સ્ત્રીના શબને ઘોર પાપનું કારણ થાય છે એ નિર્વિવાદ જેઈ બલ્ય અહહાહા ! આવું રૂપ મેં વાત છે. મારી ઉંમરમાં જોયું નથી. મૃત કલેવરની
આ સાદી વાતને પણ ન સમજી પણ સંદર્યતા અને લવણિમા અવર્ણ
શકનાર લેક શાહ તિર્ધર કહેવાય નીય છે. જયારે આ જીવતી હશે ત્યારે
કે અંધકારકર કહેવાય તેને વીચાર તો ભલભલાના મનને ડોલાવતી સુરસું
સન્તલાલે કર્યો હોત તે આજે લંકાદરીઓને પણ નીચું જોવડાવતી હશે.
શાહના વખાણ કરવા કપિલકલ્પનાના વળી આ હમણાં જ ઝેરી જાનવરના
જેરે લાંબુ તુત લખાણ કરી રહ્યા છે તે કરડવાથી મરી હોય એમ લાગે છે. જે
ન કરતે. હું ઘડી પહેલાં આવી પહોંચ્યું હોત તો આ સ્ત્રીને જરૂર મારા ફંદામાં ફરાવી
આજે રથાનકવાસીના સમજુ મારી મનોકામનાને પૂરી કરત અને જને કહી રહ્યા છે કે પિતાના પૂજ્ય કદાચ ન માનત તો બળાત્કારથી પણ લેકશાહના મે તેટલા વખાણ કરે આ સુંદરીને ભ્રષ્ટ કર્યા વિના રહી નહિ. તેમાં શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજકને વચમાં પડઆવી બુરીભાવના ભાવવા લાગ્ય, અહિં વાની શી જરૂરત? પરંતુ તેઓ વીચારમાધ્યથી સજજનોએ વીચાર કરે તો નથી કે હજારોને મૂર્તિપૂજાના સાચા જોઈએ કે સ્ત્રીના જડદેહને નીહાળી સીદ્ધાંતથી ભ્રષ્ટ કરનારના અનુયાયીપ્રથમના પવિત્ર પુરૂષે સેવાભાવનાના અને તેના જેટલા વખાણ કરવાને હક્ક કેડથી કેટલું પુણ્ય અને પાછળથી છે, તેથી હજારગણે ધર્મ રક્ષક પુરુષને આવેલ નીચ પુરૂષે કેટલું ઘોર પાપ પણ આવા ખોટે પ્રચાર કરનાર પુરુષને બાંધ્યું.
પિતાના નગ્ન સ્વરૂપમાં જાહેર કરવાનો જડ વસ્તુ પણ પુણ્ય પાપનું હક છે. ધમીજને જો આ હક્ક જતો કારણ બને છે એ ઉપરના દૃષ્ટાંતથી શું કરે તો લાખે ભદ્રિકજનોનું અકલ્યાણ સીદ્ધ નથી થઈ શકતું?
થઈ જાય માટે સંતબાલની સામે મૂર્તિ જેમ અહીં સારા નરસાં પરીણા- પૂજકની કલમ પણ ચાલુ રહેવાની. ણામથી સ્ત્રીનું જડ દેહ પુણ્ય પાપનું કારણ બને છે. તેમજ પરમાત્માની મૂર્તિ
અપૂર્ણ

Page #10

श्री जिन-षट्पदी गीतम्
$889999880888888888888888888888
भविक जन भज जिनवरचरणं, नखशशिविभाविभूषितपरिकर-सहितसमवसरणम् भविकजन स्कुरद्वोधवैभववाधितजन-कृतसमुचितशरणम् निजसमक्षशंकासंकुलजन-कृतशंकाहरणम् भ०१ चतुःषष्ठिसपरिकरमुराधिप-विरचितवरवरणम् मधुरमहोदयलाभलसितजन-पुंगवपरमधनम् भ० आगमनिगमवेदिबुधपुंगव-गणधरगीतगुणम् समुचितसविधिसुभगसेवकजन-बोधिदाननिपुणम् भ० ३ व्यन्तररचितकनकमयकोमल--कमलकृताक्रमणम् निजदर्शनबाधितसेवकजन-भाविभवभ्रमणम् भ०४ स्वस्तिकचक्रप्रभृतिरेखागण-लसितममलमरुणम् प्राणिमात्रप्रतिबोधदक्षमति-कलितमहाकरुणम् मंगलमूलमभितनतिमूलं सर्वसिद्धिसदनम् वर्षानन्दविहितहितगीतं कुरुकण्ठाभरणम्
8888888898988988088888888888899
भ०५
६
88888888888888888988

Page #11

समीक्षाश्रमाविष्करण
लेखक - पूज्य उपाध्याय श्रीमद् लावण्यविजयजी महाराज, क्या साधु छाता भी रक्खे ?
ed आपणे प्रस्तु विषयपर आवीए. ते एके " जैनश्वेताम्बरशास्त्रकारोए तेमना मुनिओने छत्र राखवानी छुट आपेली छे आ आ लेखकनुं कथनछे." सेना जवाबमां अमारे जणाववानुं के अमो उद्घोषणा करी ने कहीए छोए के अमारा जैन श्वेताम्बरमुनिओ बीलकुल छत्र धारण करता नथी. तेमज जैनश्वेताम्बर शास्त्रकारो पण छत्रनो छडेचोक निषेधकरे छे" ते माटे देखो दशवैकालिकसूत्रनुं कथन "छत्तरल य धारणठाए- [छत्रस्य च धारणमनर्थाय ] छत्रनुं धारण करवुं ते मुनिओने अनर्थने माटे छे अर्थात् मुनिओ छत्रने धारण करे नहि. तथा जूओ-सूत्रकृताङ्गसूत्र प्रथमश्रुतस्कंध, नवमुं धर्मा ध्ययन गाथा अढारमी " पाहणाओ य छत्तं च णालीयं वालवीअणं परकिरियं अनमनं च तं विज्जं परिजाणिया " ॥ १८ ॥ [ उपानहौ च छत्रं च नालिकां वालव्यजनम् । परक्रियामन्योन्यं च तद् विद्वान् परिजानीत ।। १८ ।।] आ गाथानी अंदर 'पाहणाओं' शब्दधी जोडानो अने 'छत्तं ' शब्दथो छत्रनो शास्त्रकार भ गवान् स्पष्ट निषेध करे छे. वळी आज सूत्रकृताङ्गसूत्रना बीजा श्रुतस्कन्धना बीजा क्रियास्थानअध्ययनमां पण मुनि
ओने नीचे जणावाता विशेषणोवाळा बताव्या छे. देखो ते पाठ- अछत्तर अणोवाहए [ अच्छत्रकोऽनुपानत्कः ] मुनिओ छत्ररहित अने जोडारहित होय छे. आवीरीते अनेक शास्त्रम अनेक ठेकाणे जोडा अने छत्र राखवानो निषेध प्रति· पादन करेल छे. आना पर जो लेखके विचार कर्यो होत तो तेने आ प्रश्ननो अवकाश रहेत नहि. परन्तु सुझे क्या थी? ।
प्रथम बताववामां आवेला आचाराङ्गसूत्रना पाठमा 'जेनी साथे दीक्षा लीघी होय अथवा रहेता होय तेना छत्रक विगेरे रजा सिवाय लहे नहि. एम कहीने रजा होय तो लहे' एम जे सूचववामां आवेल छे तेनुं व्याख्यान करतां टीकाकार भगवान् स्पष्ट जणावे छे के 'छत्रक' एटले वर्षाकल्पादि, अर्थात्काम्बलविशेष विगेरे जाणवां, छत्रक शब्दनो आवो अर्थ केवी रीते थाय छे तेने माटे टीकाकार भगवन्ते तेनो योगार्थ नीचे प्रमाणे जणावेल छे.'छद' अपवारणे' छादयतीति छत्रं वर्षाकल्पादि ' 'छंद' धातु ढांक एवा अर्थमां छे. अने तेथी जे ढांके ते छत्र कद्देवाय, एवं कोण ? तो कहे छे के वर्षाकल्पादि अर्थात्-कम्बलविशेष विगेरे, 'क' प्रत्यय भद्दीयां स्वार्थमां आववाथी छत्रक

Page #12

एम बनेल छे. अथवा छत्रमिव कायति कदाच एम कहेवामां आवे के छत्रक भाच्छादकत्वादिधर्मसाधर्म्यात् स्वोपभो. शब्दथी जो वर्षाकल्पादि अर्थात्-कम्बलगकृतो जनान् शब्दयतीति छत्रकम् । विशेष विगेरे लेवाना छे तो छत्रक ढांकी देवु विगेरे स्वभावनो समानता शब्द नहि मुकतां वर्षाकल्पादि शब्द ज होवाथी छत्रनी जेम पोताना उपभोग सूत्रमा मुकवो उचित हतो. ते केम अहिं करनार माणसोने जाणे बालावतुं होय न मुक्यो. आना जवाबमां जणाववानुं जे नहि शुं आवा प्रकारचें जे होय ते छत्रक ढांकवामा अत्यन्त समर्थ एवा कम्बल कहेवाय छ, विगेरे अनेक प्रकारे छत्रक विशेषने जणाववा माटे वर्षाकल्पादि शब्दनी सानिका थई शके छे. तथा शब्द नहि मुकतां छत्रक शब्द मुकेल छत्रक शब्दनो अर्थ शब्दस्तोममहा. छ. जेम 'गङ्गायां घोषः' गंगा नदीना की. निधिनामनो जैनेतरकृत कोष छे तेमां नारा पर गायनो वाडा छ, अहिंयां नीचे प्रमाणे जणावेल छे-छत्र-पु० छत्र- गङ्गाना कोनाराने जणावनार गङ्गातीर मिव कायति के कः । (राङ्गाकुलेखाडा) विगेरे शब्द नहि मुकतां गङ्गाप्रवाहगत वृक्षे मत्स्यरङ्गे पक्षिणि। च स्वार्थकेन् । शैत्यपावनत्वादिधर्मने गङ्गाकीनारामां छत्रे न० । आ प्रमाणे छत्रक शब्दना जणाववा माटे जेम 'गङ्गा' शब्द मुकवामां अनेक अर्थ थाय छे तेमां प्रस्तुतमां छत्रक आवेल छे. तेवी रीते छत्रगताच्छादनाः शब्दथी वर्षाकल्पादि एटले कम्बलवि- त्यन्तोपकारकत्वादिधर्मने कम्बलमां जणाशेष विगेरे लेवाना छे.
ववामाटे वर्षाकल्पादि शब्द नहि कदाच एम कहेवामां आवे के “यो- मुकतां छत्रक शब्द वापरेल छे. गाढिवलयसी" ए न्यायने अनुसारे अथवा तो चार अनुयोगमय सूत्र रुढिथी थतो अर्थ लेवो जोईए. परन्तु होवाने लइने बीजा त्रण अनुयोगमा अर्थ योगथी थतो अर्थ न लेवो जोइए. अने विशेषनो लाभ करवा माटे आवो शब्द तमे तो योगथो थतो अर्थ करी मुकवामां आवे तो ते पण व्याजबी छे. वर्षाकल्पादि ग्रहण करो छो ते अयुक्त तथा अपवाद मार्गने आयिने आनुं व्याछ. आना जवाबमां जणाववानुं जे उप- ख्यान करतां टीकाकार भगवान् नीचे रोक्त न्यायमा बाधापतिसन्धाने सति' प्रमाणे जणावे छे, “यदि वा कारणिकः एवं विशेषण साथे छे. अर्थात्-बाधाप्र. चित् कुङ्कणदेशादावतिवृष्टिसम्भवातिसन्धाने सति योगादूढिबलियसो' एवो च्छत्रकमपि गृहोयात्" अथवा कारणिन्याय छे. घाधनुं ज्ञान ज्यां न होय त्यां कः एटले अपवाद मार्गने अनुसरनार, योगथो रूढि बलवान छे पण दरेक ठे- अर्थात् अपवाददशामां क्वचित् एटले काणे नहि, अन्यथा अनेक प्रकारना दोषो कोइक वखते अर्थात् हमेशां नहि आवे छे प्रस्तुतमां विधिमार्गने आश्रीने कुंकणदेश विगेरेमा । अतिवृष्टिनो छत्रक शब्दनो अर्थ छत्री करवामां दश- सम्भव होवाथी प्रसिद्ध छत्रकने वैकालिक विगेरे शास्त्रनो विरोध आवे पण ग्रहण करे। अर्थात् मुनि कुंकणदेश छ माटे योगार्थ लइ शकाय. अने तेम विगेरेमा गरला होय अने त्यां अनर्गल करवामां कोइ पण जातनो दोष नथी. वर्षाद पडतो होय, तथा ग्लानादिक अ.

Page #13

निवार्यकारणो उपस्थित थयां होय त्यारे शास्त्रना, नीतिशास्त्रना तथा लोकव्यवनिरुपाये लाभालाभनी विचारणा करीने हारना नियमो उत्सर्ग अने अपवादमाप्रसिद्ध छपने पण ग्रहण करे. आ टी. र्गनी घटनाथो गर्भित होय छे तेम धर्मना काकार भगवानना व्याख्यानमा 'कार- नियमो पण उत्सर्ग अने अपवाद मार्गनी राणकः' 'चित्' अने 'अपि' आ त्रण घटनावाळा होय छे. धर्मना कोई पण शब्द आपेला छे तेना पर ध्यान आप- नियमो अपवाद मार्ग सिवाय होता ज यानी जरुर छे. टोकाकार भगवाने आ नथी, उत्सर्ग मार्ग ए राजमार्ग छे. अने त्रण शब्दो आपीने छत्रथी बचवार्नु तेने आयिने वस्तुनु निरुपण थाय छे. केटलुं सूचन करेल छे ते पण समजी अने हमेशनी प्रवृत्ति पण तेने आश्रयिने शकाय तेम छे उपर जणाव्या प्रमाणे होय छे अपवाद मार्ग ए कारणिक छे, टीकाकार भगवन्ते आचाराङ्गसूत्रना कादाचित्क छे, अने ते केडी समान छे. मूळमां रहेल छत्रक शब्दने अगे बे अपवादमार्गनी आचरणा लाभालाभनी प्रकारनुं व्याख्यान करेल छे. तेमां प्रथम दृष्टिए पुष्टालम्बनने आधीन छे, अने व्याख्यानमां तो कोई जातना कुतर्कनो तेनो यथार्थविचार गीतार्थ मुनिमहात्माओ अवकाश रहेतोज नथी. बीजा व्याख्यानमा करो शकनार होवाथो अपवाद मार्गनी पण जे छत्रग्रहण बतावेल छे ते अप- दोरी भवभोरु गोतार्थमुनिमहात्माओने वाद मागें छे तेम जणांववामां आवेल आधीन छे. छे. टीकाकार भगवन्ते एकज पाठy प्रस्तुतमां छत्रनी बाबतमा प्रथम विधिमार्गने आश्रयिने व्याख्यान दशवैकालिकसूत्रनुं कथन "छत्रनुं धारण कर्यु छे. अने त्यारबाद अपवाद मार्गने करवु ते अनर्थने माटे छे" अने सूत्रआश्रयिने व्याख्यान कयु छे. जे वस्तुने कृताङ्गनुं कथन " मुनिओ छत्र धारण माटे उत्सर्गमार्ग होय तेने माटे अपवाद करे नहि, मुनिओ छत्रथी रहित होय मार्ग पण होय छे जेने माटे कहेल छे, छे" आ बधुं उत्सर्गमार्गे छे. अने " उत्सर्गापवादौ मिथः संवलितो' अर्थात् टोकाकार भगवन्ते बोजा व्याख्याना उत्सर्गमार्ग अने अपवादमार्ग परस्पर जे छत्रनुं ग्रहण करवानुं बताव्युं ते गुंथायेला होय छे. ज्यां उत्सर्गमार्ग होय अपवादमार्गे छे. उत्सर्गशास्त्रीयो त्यां अपवादमार्ग होय छे, अने ज्यां द्देश्यतावच्छेदकावच्छिन्नमां अपअपवादमाग होय टां उत्सर्गमार्ग होय छे. वादशास्त्रीयादेश्यतावच्छेदकावच्छिन्नत्वेन आज वातने लक्ष्यमा राखीने नीचे प्रमाणे संकोच थतो होवाथी, अर्थात् अपवादः बताघवामां आवेल छे. के "यावन्त्येवो. शास्त्रना विषयने बाद करीने उत्सर्गसर्गपदानि तावन्त्येवापवादपदानि यावः शास्त्रनो अर्थ थतो होवाथी "छत्तस्स य म्त्येवापवादपदानि तावन्त्येवोत्सर्गपदानि" धारणहार" आ दशकालिकनी गाथार्नु जेटलां उत्सर्गनां स्थान छे तेटलांज अपवा- व्याख्यान टीकाकार भगवान नीचे प्रमाणे दनां स्थानो छे, अने जेटलां अपवादनां करे छे. "छत्रस्य च लोकप्रसिद्धस्य स्थानते तेटलांज उत्सर्गनां स्थान छे. जेम धारणमात्मानं परं वा प्रत्यनर्थाय, आगा. राज्यना; वैद्यकना, ज्योतिषना, निमित्त- दग्ळानाद्यालम्बनं मुक्त्वा चानाचरितम्'

Page #14

महाग्लानादि अनिवार्य कारण सिवाय पण समजवू जोइए. परन्तु आपवादिक छत्रनुं धारण कर ते स्व अने परना. वस्तुने मूख्य मार्गनी कक्षागं लइ जनार अनर्थने माटे छे. आथी ते भाचरवा आ लेखकना जेवामओए तो कहेवू जोईए लायक नथी. सारांश ए छे के मुनिओ के-भाइओ ! वैद्य के डॉक्टरने जो मानता बीलकुल छत्र धारण करी शके नहि, हो तो पेशाब अने झाडो पथारीमा कअने धारण करे तो अनर्थ पेदा थाय, रवो जोइए, में मारा कानोकान पेशाब परंतु तथा प्रकारना कुङ्कणदेश जेवादेशोमां अने झाडो पथारीमा करवानुं सांभळेल मुनि गएला होय,अने त्यां निरंतर अनर्गल छे, अने लेखक पोते पण जो वद्य के घरसाद पडतो होय अने मन्दग्लानादि डोक्टरने मानता होय तो तेणे पोते पण अनिवार्यकारण उपस्थित थयां होय,तेमज ते प्रमाणे कर जोईप. बीजी कोइ पण रीते निर्वाह न थतो होय त्यारे संयमगुणना लाभनी खातर जिनेश्वरदेवतुं शासन हजारो वर्ष मुनि छत्र धारण करे. आ प्रमाणे संय- सुधी अविचल चालवानुं छे ए वात मगुणना निर्वाहने अनुलक्षीने टीकाकार निर्विवाद छे. तेमां केई केई देशनी, भगवन्तनुं व्याख्यान छे. अपवादमार्गनी केई केई जातीनी, केई केई स्वभाषनी, वस्तुने बताने मूख्यमार्ग पर जे कटाक्ष केई केई अवस्थानी व्यक्तिओ चारित्र करवो तेना जेवू बीजं कयुं अनभिशतान ग्रहण करनारी थशे. अने तेओने चिह्न होइ शके ! जेम "दुरादावसथान्मूत्रं पण केई केई स्थळोमा विहारो दूरात् पादावसेचनम् । दूराच्च दस्यु- अने कोई कोई जातना प्रसंगो भ्यो भाव्यं दूराच्च कुपिताद् गुरोः॥१॥ प्राप्त थशे अने तेमां कई कई मुकामथी दूर लघुनीति करवी, मुका- रीते चारित्रगुण अबाधित रहे अने तेनी मथी दूर पग धोवा, अने चोर तथा वृद्धि थाय ते बधुं जाणीने शानी भगः कोपायमान थएला गुरुथी दूर रहेवू, वन्तोए अपघाद मागे बताव्या छे. विशाआवं सामान्य वचन होवा छतां पण लधर्मसाम्राज्यवाही ज्ञानी भगवन्तोने कोई प्रतिष्ठित वैद्य अथवा डॉक्टर सकलजीयोना कल्याण माटे विकट पअत्यन्त बीमार माणसनी शारीरिक रिस्थितिमा लाभालामनी तुलनाए आवा स्थिति तपासीने कहे छे के आ माण- रस्ताओ बताववा ज पडे छे. जे निष्कासने पेशाब अने झाडो पथारीमां कराववा. रण जगद्वत्सल ज्ञानी भगवन्तोए जगतना हवे अहींयां अत्यन्त बीमार अवस्थामां जीवोना कल्याणने माटे शास्त्रो रच्यां, पथारीमा पेशाब अने झाडो कराववानुं त्यागवैराग्यनी पराकाष्ठाए पहोंचेला महान् वैद्य अथवा डॉक्टरनुं जे अपवादिक कठीन मार्गो बताव्या; ते पूज्य भगववचन छे ते हमेशने माटे वरेकने उप. न्तोना आवा आपवादिक वचनो कई योगमां लेवार्नु होतुं नथी अने तेना वक्ता दशामा, शा हेतुथी, केवा लाभालाभनी वैद्य अथवा डॉक्टर पर आक्षेप पण तुलनाए बतावाएला छे तेनो उडो विचार होई शकतो नथी. तेवीज रीते लो- कर्या सिवाय अबानताथी अथवा तेजो. कोत्तर धार्मिक आपवादिक विषयमा द्वेषने लईने जे आक्षेपो करवा, ते केटम

Page #15

३८
बेहदं छे. उत्सर्गमां अपवाद सिवाय सांभब्यु के देण्यु नथी के जैन मुनिओ चाली शकतुं नथी. तेने सुचवनार एक वृक्षनी शाखाने भडकी शके, अने अमुक मननीय दृष्टान्त नीचे मुजब छे. शास्त्रमा तो अटकवानुं लख्युं छे. अहो!
कोइ भावितात्मा अणगार शास्त्रकारे केवळ गप्पा मार्या छे. आq पर्वतनी खीणना उपरना भागमां बोलनार खरेखर मूर्खशिरोमणि के एम घणी सांकडी केडी हती ते मार्गे चाल्या सहु कोइने कहे, पडशे, तेवी रीते आ जाय छे. सामेथी कोइ माणस सिंहना छत्रना प्रश्नमां पण तेवीज स्थिति छे. भयथी तेज केडीए उतावळो चाल्यो आवे देवानांप्रिय लेखक ! शुंठने गांगडे छे. मुनिनी पासे आवां खीण तरफ गांधी न बनी शकाय, जैन केडी ढळतो होवाने लइने तेमो पग शास्त्रकारनी रचनाशैली समझो. शुं खसी गयो, अने खीणमां पडता एवा ते आ विधिसूत्र छे ? अथवा उद्यमसूत्र माणसे मुनिनो पगने पकडी लीधो अने छ ? अथवा वर्णकसूत्र छ ? अथवा भयपगे लटको पड्यो. हवे मुनिनी पासे एक सूत्र छे! अथवा उत्सर्गसूत्र छ ? अथवा झाडनो डाळी लटकती छे ते जो मुनि अपवादसूत्र छ ? अथवा तदुभयसूत्र छ ? पकडी ले तो पोतानो बचाव थइ शके तदुभयसूत्रमा पण चतुर्भङ्गी समझो, के तेम छ; अने न पकडे तो पोते नीचे शुं उत्सर्गापवादसूत्र छे ? अथवा अपपडी जाय तेम छे. नोचना भागमां पण वादोत्सर्गसूत्र छ ? अथवा उत्सगोत्सर्ग पुष्कळ पाणी अने वनस्पति छे. आ बधुं सूत्र छ ? अथवा अपवादापवादसूत्र के ? मुनिनी दृष्टिमां छे. हवे अहिंयां मुनिए अथवा तो शुं आ संज्ञासूत्र छे! अथवा शुं कर ? एक बाजु शाखानो संघहो कारकसूत्र छ ? के प्रकरणसूत्र छ ? छे, तो बीजी बाजु आत्मघात, अवलम्बेल तथा उत्सर्ग अने अपवाद कया स्थाने पुरुषनो घात, जलसंधट्टो तथा वनस्पति कल्याणकारी अने बलवान छे! अने कया विगेरेनो संघटो छे, आ बेमांथो एकमां स्थाने अकल्याणकारी अने दुर्बल छे ! तो जरुर तेमने उतर पडे तेम छे. आवा अथवा " येनाप्राप्ते." ए वचनानुसारे प्रसंगने अंगे बुद्धिमानोने कहे पडशे उत्सर्ग अने अपवादशास्त्रना बाध्यबाधक के अधिक दोषना बचावनी खातर भावनी व्यवस्था जाणवी जोईए के बाशाखा पकडवी ते वधारे उचित जणाय ध्यतानुं बीज शुं! छे. आया प्रसंगमां "मुनिए वनस्पतिने अडकवू नहि प एकान्त वाक्य धारण करनार मुनि अधिक दोषना भागी न बने तेनी खातर सूत्ररचनानी शैलीने
(अपूर्ण.) अनुसारे कदाच एम कहेवामां आवे के
कारण विशेषे शाखाने बनती जयणाए अटकवु ' आवु वाक्य सांभळीने अनुपासितगुरुकुल पूर्वापरानुसंधानविकल कोई व्यक्ति कदाच एम कहे के अमे

Page #16

-
શ્રીતપાગચ્છ પટ્ટાનુક્રમ ગુલવલી છંદ
( કર્તા–શ્રી વિષ્ણુધવિમલ શિષ્ય )
જયતિ જગત્રય જન ઉદ્ધરણી તું ત્રિવેણી સંગમ સંચરણી અજ નિરજ નિકર કિત્તીસેાદર પટ્ટાક્રમ પસ્િચંગા विविधगणांबुधिमध्या तपगच्छ चतुर चिंता रत्नं जगतीतले जयति અથ મેલી ( ગદ્યભાષા)
સુસમૃદ્ધસાજન સુગુણમણુિભાજન શ્રેયતાં સભાજન વિશ્વત્રયરાજન અશરણુ શરણુ ભવભયહરણ સકલસામ્યકરણ તારણુ તરણુ મીર કનકચિશરીર પ્રાપ્તભવાંભાષિતીરદેવાધિદેવ શ્રી મહાવીર તેહતણું પટ્ટાવત સક ગણાયીશ કવણુ મેલીઈ
નિજરિ કનક કમોંડલ ધરણી વરદા ભવ વિધિતનયા તરૂણી તપાગચ્છ ધલિત ભૂવનદર નિસુછુ સાવય સુગુણ સુરગા ता रत्नत्रयी विधेर्विहिता ।
श्रीमद्वीर जिनेंद्रस्य विनेयो विश्ववल्लभः । येनाऽधीतानि पूर्वाणि सुधर्मस्वामिनाऽद्भूतम् જગમઝિ કવણુ શ્રીજ બુજોડી નવનવઇ કંચનતણી કેડિ નવપરણીં તરૂણી અઠ્ઠ છેડી સયમિસર સાધઈ નવલ કેડિ સૌધર્મ સીસિ ભુજયુગલ જોરિ જિણિ કીધા સાથી સમલ ચાર સવિલદ્ધિ લેવી કેવલહુ નાણુ સ'પતઉ સાસય સુખ ઠાંણુ તસપટ્ટિ વુચ્છઇ ગુરૂ વાંણ પ્રભવ ભવતરૂર દ્વિરદ જાણિ દુખદારિદ વારિદ હર સમીર “ઊએસિનયર ” થાપ્એ વીર
હા—પ્રગટ પટ્ટધર પંચમુ શ્રી શય્યભવસૂરિ સુતકાર્પણ અવગાહિ. આગમજલનિધિ પૂર શ્રુતકેવલનાંણી રચ બ્દશવૈકાલિક” સુત્ત મણિગપુત્ત સરિત્રુ સુગુરૂ સ્વભુવન સપત્ત ગણધર અતિશય અગલ ચશાભદ્ર ગુરૂરાય જલવૃષ્ટિ જાણી કરી સપન્નુ ચિત્ર ઠાય ભાવિ ભગતી પુસ્તકતી કરઈ લેટિ ગ્રહ નાથ અલેાઇ આપું સ ગુરૂ લેસિ` આવી હાથ
॥ ૧ ॥
॥ ૨ ॥
॥ ૨ ॥
॥ ૪ ॥
॥ ૫ ॥
" ; "
u s n
n = !
॥ ૯ ॥
॥ ૧૦ ॥
॥ ૧૧ ॥

Page #17

४०
સઇ હત્યિ શ્રીગુરિ પુસ્તકલિદ્ધઉ દિદ્ધઉ શ્રુતઉપયેાગ મનમાહા મેહા આપુ પુસ્તક જોવાનું નહીં ચગ શિખતાં રાડિ પેખઇ પાહુડ ખાહુડ રવિકરિ લિદ્ધ અલિ વિઝ્ઝાકરઈ યરસર!” “પાલી"નું ધૃત દ્ધિ ॥ ૧૨ ॥ રૂવઇગિરિ સંઘસહિત ગુરૂ ચડતા નતા બેન્દ્રે અભગ વિદ્યામલિ મેાહુઈ તઊ ટાયુ “જીર્ણ”નામિ દુરગ નિજભુજમલિ ભુમિર્હૅફિશર વાલી તેઢુ મદદ શ્રીસ ઘસહિત સાન ઈંઈં વંદઈ યકુલ કૈરવ ચંદ તસ પટ્ટિપ્રભાકર ગુણમણિ આગર સાગર જિમ ગભીર સભૂતિવિજય ગુરૂ સેવક સુરતરૂ સુંદર સાહસધીર તસ જોડઈ માડઈ વાદીકેરા માણુમહાગિરિ ઇંઢ ઉપસર્ગ હર તવણુ તણુઇ પરભાવે માર હિરજી ધણિદ ॥ ૧૪ ૫ તીણી નયરી વરાહમિહર સુપયાસીયજ્ઞાન ન વદીત દિસિ પુળ્વહ ભાગિ મધ્ય વિભાગિદ્ય કુંડક નિય કરિ કિન્ન ઉત્તરદ્ધિસિ ચડતા ઘન ગડગડતા પડતા શરૂર પ્રમાંણુ પલ ખાવન પૂરાં નહી અણુરાં તું રાજન ગુણુજાણુ નૃપઆગલિ શ્રુતકેવલ ઇમ જપઇ નહીં. ઉત્તર ઈશાન પલ ખાવન ભાવન જાણુ નૈતિ પલ પંચાસહુ માંન ણિપર ગુરિ વરહામિહિર થાપીય બ્યાપીય સુજસ અનંત ભદ્રબાહુ ગણધર જગતી નભયભંજન ભગવત ૫ ૧૬ ॥ તસપટ્ટિ વિભૂષણ વિગલિત ષણ થૂલિભદ્ર ભૂઅંગ કાશામિન વસીએ નવસિરસીએ ઉદ્ધૃસીએ અન’ગ વેશ્યા સિઉં બાર કાડ ધનખાધી લાધી વાહ વિશેષ વરિંગ. વિલ શમરિસ ભલીએ કિલએ મુનિવર વેષ ૫ ૧૭ ॥ ચામાસઇ લાગઇ મુનિવર માગઇ આગઈ જિહાં મનરંગ તે કૈાશામંદિર ષડરસ જિમસ્યું ક્રમસ્તું સબલ અનગ સારિગાનયણી શશિહરવયણી મડઈ નવલ ઉપાય વિવુરિ હાવભાવ કરી ભાગી લાગી નિજપતિ પાય ॥ ૧૮ ॥
॥ ૧૫ ॥
તે
સસાર મહાવન ભીતિર ભૂલી તું લીધુ આધાર હિવ તારિ તારિ કરૂણાપર સ્વામી પામીજઇ ભવપાર ચુરાસી જિણુહ તણી ચુવીસી તાં જપિસ' સહૂં નાંમ શ્રીસ્થૂલીભદ્ર સુનિવર પય વદઇ ન દઈ જા. ક્રૂ તાંમ
૫ ૧૩ ॥
॥ ૧ ॥

Page #18

महागिरि-मुहस्ती द्वौ तच्छिष्यौ दशपूर्विणी । सुहस्तिशिष्या जगन्मुख्या सुस्थित-सुप्रतिबद्धको | ૨૦ || તચ્છિષ્ય વિશિષ્ય સલક્ષણ લક્ષત ઈદ્રદિન્ન સૂવિંદ દ્વાદશમઈ પઢિ પ્રભાકર ઉદયુ દિત્તસૂરિ દિણુંદ તત્પટ્ટિહિં સીહસૂરિ ગુરૂ સમરણિ કુમરણિ ન મરઈ કોઈ જસ સીલતણ અવદાત અનંતા વયરસ્વામિ ગુણ જોઈ છે ૨૧ છે બાલ પણ ઈ આકર્ષાયા નાગલેગ ભૂપીઠ,
છાત્ર તણી તે પઠઈ, ઈસ્યુ કવણુ ગુરૂ દિઠ છે ૨૨ ! વિકરાલ કાલ દુકાલ ટૂકઈ માંણ મૂકઈ નરવરા,
અતિ અશવ પશુવધ લેક મંડઈ કે વિઈડઈ પુર વરા, દશ પુન્નદ્વારહ કરઈ સારહ વાહર તવ વેગિ ચડઈ,
મુખવસ્ત્રિકે પરિ સંઘપિઅ દેસિ ઉત્તમે દડવાં પારકા તાસપટ્ટિ વાદી સિરિ સલ્લાહ, ગુડવૃત વેલ્લા કિંમત શુલહ,
ગી વિમાણુ ગયણ ગઈ, છઠઈમાસિજ ઉતર પુછઈ ર૪ ગુરૂલાભ જાણી નયર સપારક પધારીયા,
દુભિક્ષ ડરતા મરણ કરતા ચતુર બંધવ તારીયા શ્રીચંદ્ર સિઉં નાગેન્દ્ર નિવૃતિ શાખ વર વિદ્યાધરી,
તે વયરસન મુણિંદ થપિય ચતુરશાખા વિસ્તરી મારપા તપાગચ્છ સુરતરુ સમુ, ચંદ્રગચ્છ સુવિશાલ,
અમિઆ સરિસફલ દખવંઈ, ચંદ્રસૂરિ ચુ સાલ છે ૬! ચુસાલ સામતભદ્રપદિ દેવસૂરીપાયા,
જિગુભવણુ વલણઘણતી સરસ ગુરમારગિ ઠાયા, તત્પટ્ટિ પ્રદ્યોતના પ્રસિદ્ધઉ માનવદેવ મહીતલે,
પવાદિદેવી નત નિરંતર શાંતિકર મહિમા બલે પારણા માનતુંગ મહિમા ઘણું, કવિ છતા બાંણમયુર,
શ્રીભક્તામર તવનબલિ, શૃંખલ કિય ચકચૂર છે ૨૮ ચક્યર શ્રખલ કરવિ ભુવિનાયક સુમારગિ ઠાવિલ,
શ્રી ભૂપનદિ નિજમનિ જેનધહ ભાવિઉ, તસદ્ધિ પંચાનનતણી પરિ વીર ગુરુ ગણિ ગઝએ,
જયદેવસૂરિ દયાલ ત્રેવીસમઈપટ્ટિ હિં છએ છે ૨૯ છે

Page #19

दिगम्बर शास्त्र कैसे बने ?
लेखक:-मुनि दर्शनविजयजी
२ संघभेद श्रमणभगवान् महावीरस्वामीने सं. वर्ग चारित्र रक्षण के जरिए वस्त्रोंको ३० वीरनिर्वाणपूर्व में-बी. सी. ५५७ धारन करते थे। कोइ कोइ साधु अमें साधु साध्वी श्रावक और श्राविका वस्त्र भी रहते थे । उन समयमें २३ वें के सम्मेलनरूप "श्रमणसंघ" की तीर्थकर भगवान् पार्श्वनाथ के संतानीय स्थापना की। उन संघमें न ब्राह्मण श्रमणगण विद्यमान थे, जो प्रकृति के क्षत्रियका वर्णभेद था, न मरद जनाना सरल थे प्राज्ञ थे ओर विविध रंगवाले का जातिभेद था।
वस्त्र के आज तक धारक थे, बाद में वे भगवानने मोक्ष-प्राप्तिके मार्ग ब- भगवान महावीर के शासनमें आ कर ताए, उनमें भी न वस्त्रधारी या नंगे मिल गए। उसी समय उन श्रमणोने रहेने का आग्रह था, न कि षुरुष-स्त्रीका भी विविध रंगवाले एवं अपरिमित पक्षपात था।
वस्त्रों के भोग को छोड कर जीर्ण-शिर्ण भगवान महावीर स्वामीने आम- -परिमित ही वस्त्रों को पहेनने का तोरसे फरमाया कि-पुरुष हो नारी हो स्विकारा। ब्राह्मण हो शूद्र हो आर्य हो अनार्य बौद्धोंके दिव्यादान (१२।१४२. हो वस्त्रवाले हो नंगे हो याने कोई १४३) अवदान कल्पलता (पल्लव १७। भी हो मगर सम्यक्दर्शन सम्यक्ज्ञान ४११) व मज्झिमनिकाय ( चूल सागएवं सम्यकचारित्रके धारक, विना रोक रोपमसूत्तंत १।३।१० सन्दक २।३।६ टोक मोक्षमें जा सकते हैं। महासुबुलुदायिसुतंत २।३।७) वगेरह
ऐसे स्याद्वाद शासन में एकांतवाद ग्रन्थोंके अनुसार उन समयमें शाक्यसिंह -हठवादका नाम निशान भी नहीं था। गौतमबुद्ध के ६ बडे प्रतिस्पर्धि धर्मा· भगवान महावीरस्वामी के शिष्य- चार्य माने जाते थे। वे सभी गणपति,
७ पूर्णकाश्यप, मक्खली गोसाल, अजित केश-कम्बली, प्रक्रुध कात्यायन, - संजय वेलट्ठिपुत्त, निगंठ नात-पुत्त । मज्झिम० पत्र. १२४, ३००, ३०५ ।

Page #20

संघपति, ज्ञात, यशस्वी एवं तीर्थ- नाद १।२।२ पत्र ४८) । मंखली गोकर थे। जिन में मंखलीपुत्र-गो- शालका वाद है कि-सत्वोंके संक्लेश सालका श्रमणसंघ प्रधानतया नंगा ही का कोई हेतु नहों है. प्राणियों की रहता था।
विशुद्धि का कोई हेतु नहीं है, बल वीर्य जैन आगमोंमें उल्लेख है कि- पुरुषात्कार व पराक्रम नहीं हैं, सभी मखलोपुत्र गोशाल शुरु में भगवान् प्राणी अ-वश अ-बल अ-वीर्य नियत महावीर के शिष्य बना, बाद में उसने के वशमें हो छओं अभिजातियों में मुख अलग हो कर अपना नया आजीवक -दःख अनुभव करते हैं । यह मत को मत चलाया ( भगवतीसूत्र )। उस के
भगवान् (गौतम बुद्ध ) ने तृतीय अमतमें शीतोदक बीजकाय आधाकर्म
ब्रह्मवाद कहा है । यह आजीवक पूत. एवं स्त्री सेवनकी मना नहीं थी
मरीके पूत तो अपनी बडाई करते हैं, ( सूत्रकृतांग )।
तीनको ही मार्ग-दर्शक बतलाते है, वौद्धशास्त्र बताते ह कि-खली
जैसे कि-नन्द वात्स्य, कुश सांकृत्य गोसालने नीयतिवादसे आजीवक मत ।
ओर मक्खली गोसाल (मज्झिम निकाय चलाया है ( दीघनिकाय)। खुदबखुद
___ सन्दक २।३।६, पत्र ३०१, ३०४ )।
.. गोशाल अ ब्रह्मचारी था ( ) यह नन्द वात्स्य, कृश सांकृत्य व मं- गोशाल जैनश्रमणों को " एक खली गोशाल अचेलक हैं, मुक्ताचार शाटिक' की उपाधि से बुलाते है । हैं, हस्त पलेखन (हाथ चट्टा-करपात्र) वात भी ठीक है । भगवान् श्री महावीर हैं, एकागारिक ( एकही घरमें भिक्षा स्वामाने जब दीक्षा ली, तब शुरुमें एक करनेवाला) हैं, वैचमें अन्तर देकर शाटिक यानी "देवदष्य" वस्त्र पहेना अधमासिक आहारको ग्रहण कर विह- था, और कतिपय जिनकल्पी श्रमण भी रते है, कभी कभी उत्तम उत्तम भोज- अल्प-वस्त्रों को धारन करते थे, इसि नांको खाते हैं उत्तम उत्तम खाद्यों को कारण जैनश्रमण-जैन साधु " एक ग्रहण करते हैं, उत्तम उत्तम शाटिक " भी कहे जाते थे। स्वादनीयों को स्वादन करते हैं। उत्तम उत्तम पानों को पोते है, वे इस बौद्धशास्त्र गवाही देते है किशरीर को बढाते है पोसते हैं चरबी आजीवक मत जगतके समस्त जीवों पेदा करते हैं ( मज्झिम निकाय महा- का वर्गीकरण करके छै अभिजातियां सच्चक १।४।६। पत्र १४४, महासोह- बतलाई हैं।

Page #21

४४
वे ईस प्रकार
श्रमण वस्त्रधारी थे, आजीवक-श्रमण १-कृष्णाभिजाति-क्रूर आदमी नंगे रहते थे। (कृष्णलेश्यावाले )।
(एनसाइक्लोपीडिया अॅफ रीली२-जीलाभिजाति-भिक्षु, बौद्ध भिक्षु। जीयन एन्ड एथिक्स वो०१ पृ० २५९) ३-लोहित्याभिजाति-निर्ग्रन्थ साधु,
भगवान् महावीरस्वामीके निर्माजो नियततया लंगोटको पहेनते है ।
णसे पहिले १६-१७ वे वर्ष में गोशा४-हरिद्राभिजाति-सर्ववरू त्यागी,
लकी मृत्यु हुई । उसने अतिम समय -आजीवक गृहस्थ ।
में अपने शिष्यों को कहा कि-" सच्चे ५-शुक्लाभिजाति-आजीवक श्र- तीर्थकर श्रमण भगवान् महावीर है, मण, श्रमणा।
आप सभी उनके शरणमें जाओ ओर ६-परमशुक्लाभिजाति-आजीवक आत्मकल्याण करो"। बस ! अपने धर्माचार्थ, नंदवत्स, किस संकिच्च, धर्माचार्यकी आज्ञा हुइ, अब क्या रहा? मक्खलो गोसाल वगेरह।
कइ सरल आजीवक श्रमणो भगवान् इस अभिजाति-वर्गों का सारांश महाबोर स्वामीकी आज्ञामें आ बसे, यह है कि-जो अधिक वस्त्रवाले हैं वे ओर श्रमण भगवान् महावारस्वामी के प्रथम पायरी पर बैठे हैं, अल्पवस्त्र- श्रमणसंघर्म मिल गये। (विवाहप्रज्ञप्ति) वाले बीचमें खड़े हैं, और तद्दन नंगे इस परिस्थितिके पश्चात् ए० एफ० आदमी छठी पायरीपर जा पहुंचे हैं। आर० होअनले वहांतक लिखते है कि
उपर लिखित क्रमसे बौद्धश्मण यह आगंतुक श्रमण वर्ग जनसंघमें मिदूसरी कक्षामें, निर्ग्रन्थश्रमण तिसरीमें लनेपर भी नंगे रहे। कितनेक वर्षाऔर आजीवकश्रमण पांचमी कक्षामें पर्यन्त उन दोनों समूहमें अच्छा मेलजोल उपस्थित है । साफ बात है कि-निर्गन्थ रहा । कोइ वस्त्रोंको पहिने, कोइ नंगे
८ लोहिताभिजाति नाम " निग्गंत्था-एकसाटिका " ति वदन्ति । (दि. बाबू कामताप्रसादजी कृत " महावीर ओर बौद्ध )
९ किसी दिगम्बर ग्रन्थमें गोशालके निर्वाण समयको हो "महावीर निर्वाण" समय मान लिया है, एवं इतिहासमें भ्रम फेला रवखा है । इसिसे कोई कोई विद्वान् प्रचलित महावीर निर्वाण संवत्में १७-१८ वर्ष बढाने को कहते है ।

Page #22

४५
रहे, किसी प्रकार के एकान्त भेद नहीं था। हां कुछ निन्हवभेद - विचार भेद होते रहे, मगर वो चिरस्थायी न बनने पाये ।
वीर निर्वाण संवत् १४४ में पहिला संघभेद हुआ। उस नये मतके स्थापक थे श्रीगुप्तसूरके शिष्य मुनि रोहगुप्त, और वह नवीन मतका नाम था " त्रैराशिक " ।
तत्पश्चात् श्रीवत्रस्वामीजी और श्री आर्यरक्षितसूरिके स्वर्गगमन के बाद वी० नि० संवत् ५८४ में इतिहास स्मरणीय दुसरा संघभेद पडा ।
१०
श्री आर्यरक्षितसरिके शिष्य वादनिष्णात गोष्ठामाहिलने एकांत हठाग्रह से संघभेद करके " अबद्धिक " मत च
लाया । उसका कहना यह था -
स्पर्श करके रहता है । १ कर्म अबद्ध रूपसे जीवों को
12
२ - त्रतपालन में किसी प्रकारकी कालमर्यादा करनी नहीं । “ में आजीवन प्राणातिपातको छोड़ता हुँ इत्यादि मर्यादाविना ही व्रतपालन करना चाहिए ।
(आवश्यक सूत्र भाष्य, गाथा १४१ से १४४ )
११
१० जिनसेनाचार्यकृत दि० हरिवंशपुराण के सर्ग १ श्लोक ३३ में श्रीवस्वामी - सूरि की स्तुति की है । मतलब ? श्रीवज्रस्वामी के बाद स्वेताम्बर दिगम्बर का भेद हुआ है । यह आचार्य दोनों सम्प्रदायको माननिय है - पूज्य है ।
११ आवश्यक भाष्य के प्रत्याख्यान अधिकार में पच्चक्खाणवालेको पच्चक्खाण देने लेने के विषय में चर्चा की है ।
और पंचाशक जी - पंचवस्तु वगेरह में साधुओंके लिए उत्तर प्रत्याख्यानकी आवश्यकता सिद्ध की है, यह सभी दिगम्बर ग्रन्थो में स्वीकृत छठा आवश्यककी अनियतता को ही आभारी है ।
क्यों कि वे पेस्तर छठा आवश्यक - प्रत्याख्यानको मानते थे, बाद में दिगम्बरोने और मानना शुरू किया । दिगम्बर साधुओंको " गुरुदत्तसेसभोयण " का विचार भी अनुकूल नहीं है ।

Page #23

आज दिगम्बर सम्प्रदायमें भी श्वेताम्बर शास्त्रों के अनुसार सं० प्रत्याख्यान-पच्चक्खाण के जरिए ६०९ वीरनिर्वाण ओर दिगम्बर ग्रन्थो षड्-आवश्यक में विचारभेद है । १५ के अनुसार सं. ६०६ में श्वेताम्बर
संवत् ६०९ वीरनिर्वाण, सं. १०९ दिगम्बररूप संघभेद हुआ।" विक्रममें कृष्णआचार्यके शिष्य शिव- श्वेताम्बर एवं दिगम्बर दोनेांके भूतिसे बोटिकमत (दिगम्बरमत ) साहित्यमें दशपूर्व ज्ञानवाले आचार्योंकी चला । " (आवश्यक नियुक्ति भाष्य ग्रन्थरचनाको प्रमाणिक आगम-आप्तागम गाथा १४५ से १४८) ओर बडा संघ मानना, बारह वर्षोंके अकालको दूहभेद पडा, कि जो आज मी भिन्न भिन्न राना, "एवं चार अनुयोगोंको विभक्त रूपसे मोजूद है।
करना, इन सभी प्रकार के इतिहास एक १२ मूलाचार के षडावश्यक-अधिकारमें सामायिक चतुर्विंशतिस्तव, वंदनक, प्रतिक्रमण, कायोत्सर्ग व प्रत्याख्यानको आवश्यक माने हैं । त्रिवर्णाचार अ० १२ श्लोक ३६ में स्वाध्यायको ही छठा आवश्यक बतलाया है।
ब्रह्म हेमचन्द्रकृत तस्कंध गाथा ६१ में वेणइय व किदिकम्म को पांचवा व छठा आवश्यक लिखा है।
१३ बोटिक माने नंगा । जैसे कि-बोडियु माथु-नंगा शिर, अबोटियु-नंगेको ढांकनेवाला वस्त्र धोती।
१४ देवसेनसूरि विक्रमको सोलवीं शताब्दिमें हुए, जिसने भावसंग्रह ओर दर्शनसार बनाये हैं । दर्शनसारमें लूंकामत पर्यन्त गच्छ-मतांका जिक्र किया है ।
१५ प्रथम भद्रबाहुस्वामीके समयमें वारहवर्षों का पहेला अकाल पडा । श्रीवज्रस्वामी यानी द्वितीय भद्रबाहुस्वामी के समयमें विक्रमकी दूसरी शताब्दीके प्रारम्भमें दूसरा अकाल गिरा और विक्रमकी पांचवीं शताब्दीमें भारतमें तिसरा अकाल गिरा ।
द्वितीय भद्रबाहुस्वामी दि० आदिपुराणमें महायशा भद्रबाहु, उत्तरपुराण हरिवंशपुराण सूअखंधो व त्रैलोक्यप्रज्ञप्ति गाथा ८० में यशोबाहु और श्रुतावतारमें जयबाहुकी संज्ञासे उल्लिखित है । न मालम, इनमें कोन असली नाम है, और कोन नकलो नाम ( उपनाम ) है । इसके अलावा हरिवंशपुराणमें तो स्वयं वज्रसूरिको ही स्तुति पाई जाती है।

Page #24

४७
-सा ही है । " इसीसे भी साफ है हम यहां यह उल्लेख करना चा. कि-आगों के चार अनुयोग-विभाग हतो हैं कि दिगम्बर लेखकोने नया होने के बाद यानी आर्यरक्षितमूरि के साहित्य बनाने की धृनमें इन दोनों भद्रबाद श्वेताम्बर दिगम्बरके भेद हुये हैं। बाहु स्वामीके चरित्रमें कीतनी गडबड ___दिगम्बर ग्रन्थोमें लिखा है कि- घूसा दी हैं । भद्रबाहुस्वामीके समयमें बारह वर्षोंका १ श्रवण बेलगोल शिलालेख नं० अकाल गिरा, बादमें कितनेक साधुने १ जो सभीसे प्राचिन है-में लिखा संयमपालन में शिथिल बनकर श्वेताम्बर है कि-अष्टांग निमित्त वेदी (द्वितीय) मत चलाया।
भद्रबाहुस्वामीने उज्जेनमें १२ वर्षातक भट्टारक रत्ननंदीने भद्रबाहुचरित्र अकाल होनेका बताया । इसिसे संघ बनाकर उसमें श्वेताम्बर मतकी मनमानी दक्षिणकी ओर गया । उनमें से आचार्य उत्पत्ति लिख दी है साथ साथमें प्रभाचंद्रने एक शिष्यकी साथ यहां आ भरपेट श्वेताम्बर मतकी निंदा की कर समाधि ली। है, बादके लेखकोने तो करीब करीब २ बृहत् कथाकोश ( रचना वि. भ० रत्ननंहीके कथनको ही पुष्ट किया सं. ९३२) में पाठ है कि-भद्रबाहुस्वामी है। मगर उन्होंने शोचना चाहिये कि की पासमें उज्जैनपति चंद्रगुप्तने जैन -इसके लेखक भट्टारक यानि साधु दीक्षा लो, जिसका नाम रक्खा गया मार्गसे भ्रष्ट दिगम्बर-आचार्य हैं, न विशाखाचार्य । भद्रबाहुस्वामीने बारह कि विश्वस्य त्यागि मुनि । अलावा उस वोके अकालमें भाद्रपद देशमें समाधि चरित्रमें इतिहासका भी भारी खून ली । उसी समय विशाखाचार्य संघको किया गया है. मगर विद्वानोंको स्वार्थ पुन्नाटकी ओर ले गये, ओर रामिल्ल के नकली प्रकाशमें हृदयचक्षु बंध होने स्थूलवृद्ध व भद्राचार्य सिन्धुकी ओर से यह विवेक भी विनष्ट हो जाता है। चले गये।
१६ पू० श्रीसागारनंदसूरजी तो स-प्रमाण मानते हैं कि-श्रीवज्रस्वामीके बाद २५ वे वर्ष दिगम्बर मत की उत्पत्ति हुइ है, ईसिसे दिगम्बर ग्रन्थोमें उपचरित-कथन होने का भी अधिक संभव है. माने वज्रस्वामीको ही द्वितोय भद्रबाहुस्वामी लिख दिया हो तो कोइ आश्चर्य नहीं । संभव है कि-श्रीवत्रस्वामी श्रीभद्रगुप्तमूरिजीके पास पढे हैं इसिसे ज्ञान-दायक आचार्य के नाम के एकपद " भद्र" से ही वे ख्यात बने हो ।

Page #25

१८ ३ भट्टारक रत्ननंदीने बृहत् कथा- यात्राके निमिन आए हुए राजा चंद्रकोशके पाठको उठाया है, बादमें अपने गुप्तने उनकी पास दीक्षा ली ओर स्वदिमाग से कल्पना करके जोड दिया है निर्मित मंदिरमें जिनेन्द्रदेव ओर भद्रकि-भद्रबाहु स्वामीने १२००० सा- वाहुस्वामीकी भक्ति-उपासना की। धुओंको साथ में लेकर कर्णाटक की दक्षिणाचार्य चंद्रगुप्तमुनि को अपने पद
ओर विहार किया, विशाखाचार्यको पर बैठा कर स्वर्गमें जा पधारे। संघको साथ भेजा, चंद्रगुप्तको अपनी
५ देवचंद्र विरचित राजावली में पास रक्खा ओर समाधिका स्वीकार भट्टारक रत्ननंदी के भद्रवाह चरित्रका किया । स्थूलभद्र व स्थलाचार्यको सि- ही अनुकरण है । भिन्नता इतनी ही है न्धमें भेज दियें । विशाखाचार्यजी बाद
कि-चंद्रगुप्त पालिपुत्रका राजा था, में दक्षिणसे लोटकर पुनः कन्नोज की
उसको सिंहसेन नामका लडका था, ओर पधारें।
चंद्रगुप्तका भद्रबाहु स्वोमीके साथही
पहाडी पर स्वर्ग-गमन हुआ। ४ चिदानन्दकृत कनडी-मुनि ६. सद्गत डो० फ्लोट साहब वंशाभ्युदय में लिखा है कि-एक चि- शिलालेख नं. १ में उत्किर्ण द्वितीय त्ताने श्रुतकेवली भद्रबाहुस्वामीको बेल- भद्रबाहुके नांमसे प्रथम भद्रबाहुस्वामी गोलके पहाडपर मार डाला, वहां लो. की श्रवणबेलगोल पर जाने की कथाको गोने उनकी चरणों की प्रतिष्टा की। सीर्फ कल्पना ही मानते हैं। इसके बादमें दक्षिणाचार्यजी आ०अर्हबलीकी अलावा मौर्य चंद्रगुप्त एवं गुप्तगुप्तिको आज्ञासे बेलगोल पर पधारे, तत्पश्चात् भी भिन्न भिन्न व्यक्तिरूप मानते हैं।"
१७ पू० श्री सागरानन्दसूरिजी का मत है कि-दिगम्बर इतिहासमें औपचारिक कथन अधिक मात्रा में है । देखिए-वनस्वामीजी श्रीभदगुप्तसूरिके पास पढते थे. अतः आचार्यके नामके एक-पदसे वज्रस्वामी का भी नाम रख दिया “ भद्र" ( भद्रबाहु ) । रथवीरपुरका राजा, जिसका नाम होगा चन्द्र, वज्रस्वामीके भक्त थे, उत्तर मथुरा और दक्षिण मथुरा उसके अधिनमें थी, उसको प्रधान बना कर चंद्रचंद्रगुप्त की घटना खडी कर दी है । भगवान् महावीरस्वामीके समयमें राजगृही श्रुतकेवली श्रीभद्रबाहु के समयमें पाटलिपुत्र और श्रीआर्यहरितसूरिके बादमें उज्जयनी केन्द्र नगर थे, मगर दिगम्बर ग्रन्थकारोने द्वितीय भद्रबाहुके समयमें उज्जयनीके स्थानमें पाटलिपुत्र का वर्णन लिख दिया है।

Page #26

७ डो० ल्युमन कहते है कि- स्वर्गगमन हुआ। बाद में विशाखाचाप्रथम भद्रबाहुस्वामी सं० १६२-१७० यने दक्षिणसे लोटकर उत्तरमें विहार वीर निर्वाणमें हुए । द्वितीय भद्रबाहु किया। (पं० नाथुराम प्रेमीसे अनुस्वामी, जिसका दक्षिणमें जानेका - वादित दुसरा-संस्करण) त्तांत दिगम्बर कथाग्रन्थोमें मिलता है
९ किंग एडबर्ड कोलेज-अमरावसं.२३० विक्रममें हुये । ये दोनों आ
तीके प्रोफेसर हीरालालजी (दिगम्बर चार्यों के समय के बाद श्वेताम्बर
जैन ) लिखते हैं कि-श्रवण बेल्गुल दिगम्बर के संघभेद हुए है।
के शिलालेख नं० १की वार्ता इन सब ( ऑक्सफोर्ड हिस्ट्री ऑफ इंडिया से विलक्षण है उसके अनुसार त्रिका७५-७६ । वीर वर्षे. ४, अंक १) लदर्शी भद्रबाहने दुर्भिक्षकी भविष्यवाणी
८ पुण्याश्रव कथाकोश (हिन्दी) की । जैन संघ दक्षिण पथको गया, वउपवास फलाष्टक की पांचवी नंदिमित्र प्रकट पर प्रभाचंद्रने जैन संघको आगे कथा में उल्लेख है कि-मौर्य चन्द्रगुप्त भेजकर एक शिष्यसहित समाधि आएवं चाणाक्यने जिनदीक्षा ली थी। राधना की । यह वार्ता स्वयं लेखकके बाद में बिन्दुसार अशोक कुणाल और पूर्व ओर परभागोंमें वैषम्य उपस्थित " द्वितीय चंद्रगुप्त " (संपति) भारत करने लिये अतिरिक्त ऊपर लिखित वर्षमें राजा हुए। द्वितीय चंद्रगुप्तने प्रमाणेांके विरुद्ध पडती है। भद्रबाहु नंदिमित्रके भवमें कापोती वृत्ति धारकर भविष्यवाणी करके कहां चले गये ? देवलोकमें देव होकर यहां जन्म लिया प्रभाचन्द्र आचार्य कोन थे ? उन्हे जैन था। द्वितीय चन्द्रगुप्तको सोलह स्वप्न संघका नायकत्व कब और कहांसे प्राप्त आये थे, राजाने उनके फल सुनते ही हो गया ? इत्यादि प्रश्नों का लेखमें कोई राजकुमार सिंहसेनको राजगद्दी पर उत्तर नहीं मिलता ॥ शिलालेख नं०१ अभिषेक किया और भद्रबाहुम्वामीके जिसकी वार्ता पर हम ऊपर विचार कर पास जिनदीक्षाका स्विकार किया। चुके है अपनी लिखावट (कनडी लिपी भद्रवाहस्वामी बारह वर्षोंके अकालमें में वह लेख है, कनडी लिपीके उत्प१२००० मुनिओंको साथमें ले कर त्तिका समय ही लिपीविशारदोंने विक्रदक्षिणमें चले गए, और वहां ही उनका मकी ६ठी ७वी शताब्दीका निश्चितकर
इसके उपरांत श्रवण बेलगोलके शिलालेख करीब करीब संवत् १००० से प्राचिन नहीं हैं, उनको विक्रम से प्राचिन होना लिख देते है।

Page #27

दिया है) परसे अपने को लगभग श्वेताम्बर ग्रन्थोंके अनुसार श्री शकसंवत्की पांचवी छठी शताब्दीका भद्रबाहुका समय वीर निर्वाण संवत् सिद्ध करता है ॥ दिगम्बर जैनग्रन्थोंके १५६ से १७०, तदनुसार इस्वीपूर्व अनुसार भद्रबाहुका आचार्यपद वीर नि- ३७१ से ३१७ तक सिद्ध होता है,
णि संवत १३३ से १६२ तक २७(२९) इसका चन्द्रगुप्तके समयके साथ प्रायः वर्ष रहा, जो प्रचलित वी०नि० संवत् समीकरण होता है । के अनुसार इस्वी पूर्व ३९४ से ३६५ ( माणिकचन्द जैन ग्रन्धमाला तक पडता है, तथा इतिहासानुसार च- -बंबइ से प्रकाशित पुस्तक नं. २८ न्द्रगुप्त मौर्य का राज्य इस्वीपूर्व ३२१ जैन शिलालेख संग्रह. पृष्ट ६३, से २९८ तक माना जाता है, इसप्रकार ६४, ६६ । वर्धमान जैन आश्रम-खाम भद्रबाहु ओर चन्द्रगुप्तके कालमें ६७ गांव, (बिरार) से प्राप्य श्वे० म० स० वर्षों का अन्तर पडता है।" दिग्दर्शन पृष्ट ५० से ५४ )।
१८ ई० पू० ३२५ में सिकन्दरने भारतपर आक्रमण किया और इस्वी०पूर्व ३२२ में चन्द्रगुप्त मगध के सिंहासन पर बेठा । ये दो तिथियां भारतके प्राचिन इतिहासमें निश्चित समझ ली गई ।
-प्रो० सत्यकेतु विद्यालंकार कृत मौर्य साम्राज्यका इतिहास पृष्ट-३६ । १९ खामगांवके यतिवर्य बालचन्द्राचार्यजी समीकरण करते हैं कि-दुसरा गुप्तवंशीय चन्द्रगुप्त उज्जयिनीमें हुआ है, जिसका समय इस्वीसन ३७५ है। एवं दिगम्बर सम्प्रदायमें दो तीन भद्रबाहु भी हुवे हैं । इस लिए यह संभव है कि-कोइ गुप्तवंशीय चंद्रगुप्त
और द्वितीय भद्रबाहु की कथाको मौर्य और श्रुतकेवलीकी कथा मानकर भूलसे लिख डाला हो ।
-श्वेताम्बर मत समीक्षा दिग्दर्शन पृष्ट ८२ ।

Page #28

બંધસાહિત્યની સમીક્ષા,
“ भन्ते भगवान् अपने सहित चार पुत्तको अभिवादन कर एक ओर बैठ आदमियाँका कलको मेरा भोजन स्वी- गया। एक ओर बैठे मुजे निगंठनात कार करें "
पुत्तने कहा-'आराजकुमार? ' ०। इसी "भगवान्ने मौनसे स्वीकार किया। प्रकार राजकुमार ? दुधारा प्रश्न पुछने तब अभयराजकुमार भगवानकी स्वीक- पर श्रमण गौतम न उगल सकेगा, न तिजान् भगवान् को अभिवादनकर निगल सकेगा. '।" प्रदिक्षणा कर चला गया.
___ उस समय अभयराजकुमारकी गोद मस भी हिवसे मुद्धदेव समय में एक छोटा मन्द, उतानसोनेलायक મારને ત્યાં ભેજન કરવા ગયા છે. જન
(बहुतहो छोटा) बच्चा, बैठा था । तव કર્યા પછી બદ્ધ શાસ્ત્રોના કથન મુજબ
भगवान्ने अभयराजकुमारको कहाભગવાન શ્રી મહાવીરદેવે (નિર્ગઠનાતપુતે
(बुद्धदेव)શીખવી રાખેલ પ્રશ્ન અભયકુમાર બુદ્ધ
" तो कया मानते हो, राजकुमार ?
क्या तेरे या दाइके प्रमाद (= गफलत દેવને પુછે છે વાંચે તે પ્રત્તરી.
से यदि यह कुमार मुख में काठ या(अभयकुमार)
डला डालले तो तू इसको कया करेगा ? "कया भन्ते ? तथागत एसा वचन (अभयकुमार)बोल सकते हैं, जो दुसरेको अ-प्रिय= “निकाल लूंगा, भन्ते ! यदि भन्ते अ-मनाप हो.
मैं पहिले हो ननिकाल सका, तो बायें (बुद्धदेव)--
हाथसे सीस पकडकर, दाहिने हाथसे "राजकुमार ? यह एकांशसे (स- अंगुली टेढी कर, खून-सहित भी निकाल Nथी-विना अपवाद के) नहीं ( कहा लूंगा" जा सकता)"
(बुद्धदेव)(अभयकुमार)
"सो किस लिये?" " भन्ते ! नाश हो गये निगंठ"
(अभयकुमार)(बुद्धदेव)
" भन्ते ? मुझे कुमार (बच्चे) "राजकुमार कया ऐसे बोल रहा पर दया है" है-'भन्ते ? नाश हो गये निगंठ ?"
(बुद्धदेव)(अभयकुमार)
ऐसे ही राजकुमार ? तथागत " भन्ते ? मैं जहां निगंठ 'नातपुत्त जिस वचन को अभूत-अ-तथ्य, अन् है, वहां गयाथा। जाकर निगंठनात अर्थ-युक्त (व्यर्थ) जानते हैं, और वह

Page #29

ન
दूसरों को अ-प्रिय अ-मनाप है, उस वचन को तथागत नहीं बोलते । तथागत जिस वचन को भूत तथ्य अनर्थक જ્ઞાનતે હૈં ઔર વર્ષે ફૂલો જૉ લ-પ્રિય -મનાપ હૈં, ગત્ત વયનો તથાપત-નહિં યોજો તથાનત ઝિલ વર્જન જો મૂત-તવાણી
सार्थक जानते हैं । कालज्ञ तथागत उस वचनको बोलते हैं तथागत जिस वचन को अभूत = अतथ्य तथा अनर्थक जानते है. और वह दूसरो को प्रिय और मनाप हैं, उस वचन को भीं तथागत नहीं बोलते। जिस वचन को तथागत મૂત=તથ્ય (=સર)=સાથળ જ્ઞાનતે હૈં, और वह यदि दुसरोंको प्रिय = मनाप
જૂએ તે વચના “દેવદત્ત અપાયિક (દુર્ગતિમાં જવાવાળા છે. ) દેવદદત્ત નૈયિક ( નરકમાં જવાવાળા છે ) આવીજ રીતે એકવાર ભિક્ષુકાશ્યપ, ભિક્ષુઅનુરૂદ્ધ, ભિક્ષુઉપાલિ, ભિક્ષુપૂર્ણ
હોતી હૈ, રાજળ તથા ગુલ થચન જો મૈત્રાયણીપુત્ર વગેરે વગેરેને જોઈ બુદ્ધ
દેવ આકરા થઈ કહેર વચન મેલે છે
बोलते हैं । सो किस लिये राजकुमार ! तथागत को प्राणीयो पर दया है.
k
આ પ્રશ્નનેાત્તરી પછી અભયકુમાર ઘેાડા પ્રશ્ના પુછે છે અને છેલ્લે જૈન ધર્મ ત્યજી બુદ્ધ ધર્મ સ્વીકારે છે. વાંચા. હું આશ્ચર્ય મન્તે ? ? सद्भुत ? भन्ते ! ! आजसे भगवान् मुजे अंजलि बद्ध शरणागत उपासक धारण करें
ג,
આવી રીતે બૌદ્ધસાહિત્યમાં એક ભગવાન મહાવીરદેવના પરમ ઉપાસકને ઐાદ્ધ બન્યા એમ ચિતરવામાં આવ્યું છે.
પ્રથમ આપણે અહીં જે વિષય ચર્ચાયા છે તેની વિચારણા કરીએ.
પ્રથમ પ્રશ્ન એ પુછવામાં આવ્યા છે કે બુદ્ધદેવ મીજાને અપ્રિય અમનાપ ખાલી શકે છે ? જવાબમાં બુદ્ધદેવ સાક્ ના પાડે છે. એ તે એટલે સુધી કહે છે કે “ જે વચન સત્ય સાક હાય અને
ખાને પ્રીય–મનાપ હાય એજ વચન તથાગત મેલે છે. ” હવે આ તેમનાજ શિષ્ય પરન્તુ પાછળથી વિધી જવાખ સાથે યુદ્ધદેવે અનેલા દેવદત્ત માટે વાપરેલી ભવિષ્ય વાંચતાં કેટલા વિરાધ, અસંગતતા અને અસાર્થકતા લાગે છે તે વિચારી.
भिक्षुओ! यह सभी भिक्षू पापेच्छुक (=વનીયત) મૈં” સ્વ સોંપ્રદાય-ધર્મ સિવાયના દરેક ભિક્ષુને પાપેચ્છુ=મદનીયત કહેવા એ કઈ ભાષા કહેવાય. એમાં અપ્રિયતા અને કટુતા કેટલી સમાયેલી છે એ જોતાં ખુદેવે કહેલું “હું સાક સત્ય અને પ્રિય વાણીજ મેલુંછું' એ કેટલુ અસંગત ભાસે છે.
"
હવે આ મૂળ વસ્તુમાં સચ્ચાઈ કેટલી છે એ વિચારતાં પશુ આપણુને લાગશે કે આ ઘટના તન મન:કલ્પિત છે અને સત્યથી વેગળી છે.
અભયકુમાર મહાન બુદ્ધિશાલી અને વિચક્ષણ છે. તેમજ તે જૈનધર્મના ભગવાન શ્રીમહાવીરદેવના અનન્ય ઉપાસક છે. તે અભયકુમાર આવા આ સામાન્ય પ્રશ્નોત્તરનું રહસ્ય ન સમજે અને વગર વિચાર્યે બુદ્ધદેવનું શરણુ

Page #30

સ્વીકારીને બુદ્ધ ધર્મ સ્વીકારે એ ઘટનાજ દેવના શરણે જઈ જિનશ્રમણસાધુદીક્ષા અયુક્ત છે. ન તે અભયકુમાર કદી પણ સ્વીકારી હતી. કેઈથી વાદમાં હાર્યા છે કે ન તે જૈન
એટલે બૌદ્ધથોમાં આલેખાયેલી ધર્મ છોડી–ભગવાન શ્રીમહાવીરદેવનું
આ ઘટના માત્ર કલિપત અને સ્વધર્મની શરણ છેડી અન્ય ધર્મ સ્વીકાર્યો છે.
મિથ્યા પ્રશંસા-યશગાથા ગાવા ખાતરજ કે નથી અન્ય દેવને સ્વીકાર્યો.
ઉભી કરી છે. અભયકુમારે તે ઘણા વર્ષો સુધી આવા કલ્પિત કેટલાય પ્રસંગે દ્ધમગધ સામ્રાજ્યનું મંત્રીપણુ જ્યાં સાહિત્યમાં આલેખાય છે. જે સમયે પછી રાજ્ય હકક જતો કરી આત્મ સમયે આ માસિકમાં પ્રગટ થશે. કલ્યાણની ભાવનાથી ભગવાન મહાવીર
હેૐ શાન્તિ
– લેખકને વિજ્ઞપ્તિ –
૧ લેખક મહાશયેએ પોતાના લેખે કાગળની એક બાજુ સહીથી સારા
અક્ષરે લખી મોકલવા. ૨ દરેક લેખક મહાશય પિતાને લેખ દર મહીનાની વદી પાંચમ
પહેલાં મોકલી આપે. ૩ જૈન શ્વેતામ્બર મૂર્તિપુજક મન્તવ્યથી ભિન્ન લેખ ન આવવો જોઈએ. ૪ સાદી સરળ ભાષામાં દલીલ પુરસર લેખ લખવા. ૫ લેખો પાછી મોક્લવા માટે તંત્રી જવાબદાર નથી.
તંત્રી

Page #31

સમ્રાટ્ સુપ્રતિ
લે, મુનિ જ્ઞાનવિજયજી
આજ વર્તમાન કાલીન “ધખેાલ” ના યુગમાં અનેક ઐતિહાસિક ઘટનાએ એ મહાત્ પરિવર્તનના પલટાએ ખાધા છે.
પ્રાચિન સાહિત્યમાં ઉલ્લેખિત અનેક રાજાએ નામ ભ્રષ્ટ થયા છે, જ્યારે જેનું નામ નિશાન ન હતું એવા અનેક રાજાએ ઇતિહાસના પૃષ્ઠોપર અંકાવા લાગ્યા છે.
પુરાતત્ત્વ એ ઐતિહાસિક વસ્તુની કરામાં પરી કસોટી છે આ કસોટીની કટારામાંથી વિક્રમ જેવા રાજાનું અસ્તિત્વ અન્તનિહિત–ગુમ થયું છે. જ્યારે ખારવેલ ( મેઘવાહન) જેવા મહારથી નરપતિએ ઇતિહાસના મેદાનમાં અમર અની ઉભા છે, અશાક પણ અન્તે જૈન અન્યાના દાવા કરે છે અને અશાકના શાસના શિલાલેખા સમ્રાટ્ સ'પ્રતિના શિલાલેખા હાવાનું પુરાતત્વવિદે એ શાયેલ છે.
આવી જ વિપરીત કસોટી મહારાજા સમ્રાટ્સ'પ્રતિ માટે પણ થઇ રહેલ છે,
મહારાજા સ'પ્રતિ નામના કાઈ રાજા હતા કે નહિ ? તેમ તેમણે રાજ્ય વૈભવ ભાગન્યા હતા કે નહિ? રાજ્ય લગામ કેટલા કાળ તેમને હાથ રહી ? કેટલા પ્રદેશ સુધી તેમની સત્તા હતી?
વિગેરે પ્રશ્નોત્તરમાં ઐતિહાસજ્ઞા શંકાશીલ રહેલ છે.
જ્યાં આવી શકાઓને અવકાશ હાય ત્યાં સમ્રાટ સંપ્રતિના પ્રયનથી જૈનધમ ના ભરતી જેવા પ્રચાર થવાનું માનવું, એ તે લેાકેાની દ્રષ્ટિએ કેટલું હાસ્યાસ્પદ લેખાય ? જેન ધર્માનુયાયિ કેટલા રાજાઓ હતા ? તેની રાજ્ય સીમા કયાં સુધી હતી ? કેટલે કાળ રાજ્ય ચલાવ્યું ? તે સમધીની પુરી શેષ રેફ્રન્સા સાથે જનતાની સન્મુખ નહિ ધરવામાં આવે, ત્યાંસુધી એ ઐતિહાસિક રાજાએ તરફ પુરાતત્ત્વ વિદે। દ્રષ્ટિકાણુ નહિ. ખેચે, માટે જૈન પુરાતત્વજ્ઞાને જનતાની સન્મુખ સ ંશાધન પૂર્ણાંકના સત્ય જૈન ઇતિહાસ ધરી, તાકીદે પેાતાનું કર્તવ્ય બજાવવાની જરૂર છે.
છેલ્લામાં છેલ્લી પુરાતત્વેની શેાધ પ્રમાણે સમ્રાટ સ’પતિએ પેાતાના સમ્રાટ્ પદ્મને અમર બનાવ્યાનું પુરવાર થઈ ચુકયું છે. એ મહાન્ સમ્રાટ સંપ્રતિના વિષયમાં અનેક પ્રમાણભૂત ઉલ્લેખા. સિક્કાઓ પ્રાપ્ત થએલ છે. જેમાંથી કેટલાક ઉલ્લેખા અહીં સંગૃહિત કરવામાં આવે છે.
ઇતિહાસ કહે છે કે મૌર્ય વંશમાં અનુક્રમે સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્ત, ખીંદુસાર,

Page #32

५५
અશાક, કુણાલ, અને સમ્રાટ સંપ્રતિ આદિ àાક ૧૪ થી ૨૨, ક્રિન્યાદાન ૨૯, ક્ષેમેન્દ્ર કૃત-એધિસત્વાવદાન કલ્પલતા પલ્લવ ૭૪ માં સંકલિત છે.
રાજાએ થયા હતા.
આ
ચંદ્રગુપ્ત બીન્દુસાર અને અશેાક ત્રણ રાજાઓએ પાટલીપુત્ર નગરને જ રાજ્યધાનીનું કેન્દ્ર અનાવ્યું હતું, પરન્તુ સમ્રાટ સંપ્રતિએ ઉજયનીને રાજ્યધાનીનું પાટનગર બનાવ્યું અને ત્યારબાદ ભારતના પ્રધાન રાજવંશેાએ ઉજયનીમાં જ રાજશાસન કરેલ છે.
પૌરાણિકાના મત છે કે, મા - ચંદ્રગુપ્ત પછી વારિસાર–બિન્દુસાર, શાકઅશાક, કુશાલ-કુણુાલ, અન્ધપાલિતસપ્તતિ અને ઈન્દપાલિત-શાલિશૂક આદિ દરેકે અનુક્રમે રાજ્યશાસન ચલાવ્યું હતું.
ભાગવત સ્ક ંધ-૧૨ અધ્યયન. ૧. àા. ૫ થી ૧૮, મત્સ્યપુરાણુ અધ્યયન. ૨૭૨ શ્લાક. ૬ થી ૩ર, વાયુપુરાણુ અધ્યયન. ૯ શ્લોક, ૩૧૫ થી ૩૭૩, બ્રહ્માન્ત પુરાણુ ઉ॰ ૩ અ॰. ૭૪ લોક ૩૧૧ થી ૩૩૭, વિષ્ણુ પુરાણમાં બતાવેલ માય વ’શ.
મા ત્રિપિટકામાં નવનન્તની પછી અનુક્રમે ચંદ્રગુપ્ત, બિન્દુસાર અશેક અને સઁપી રાજાએ તેના ઉલ્લેખા કરેલ છે. તેમ અશેક દ ાદ્ધ હતા અને તેને ખાદ્ધ ધર્મના ધારામાં સારા પ્રચાર કરેલ છે. જ્યારે સપી રાજા બદ્ધ નહતા. તેમ તેણે મદ્ધધર્મ ના પ્રચાર પણ કરેલ નથી આના વિષેશ પરિચય, મહાશ પરિચ્છેદ-૫
જૈન શાસ્ત્રો તા બહુ સ્પષ્ટ પણે પરિચય કરાવે છે કે અશૉક આધી માય રાજા હતા.
ત્યારબાદ તેના પાત્ર સંતિત તેની ગાદીપર આન્યા. આ રાજા ઘણા પ્રતાપશાલી લેાકપ્રિય હતા, તેણે યુવરાજના ભાગવટામાં મળેલ ઉજ્જૈનીને જ પેાતાની રાજધાનીનું પાટનગર અનાવ્યું હતું. તે સમયમાં ઉજ્જૈનીએ કેન્દ્રભુત વ્યાપારનું મથક મનાતું હતું,સંમતિએ ઉજ્જૈનીને વૈભવશાલી મનાવી જગતમાં વિખ્યાત અનાવી. તેણે આચાય પૂગવશ્રી આર્ય - સુહસ્તિ સૂરિના પૂનિત ઉપદેશથી જૈન ધર્માવલંબી બની ચારે દિશાઓમાં જૈન ધર્મના પ્રચાર કર્યા હતા.
આટ આટલા પ્રમાણેાથી ઉપલબ્ધ થતા ઇતિહાસ પછી પણુ આજના પુરાતત્વવિદ્ સમુહ સમ્રાટ સંપ્રતિને એક રાજત તરિકે માનવા તૈયાર નહતા થએલ. પરન્તુ તક્ષશિલાના ખાદાજીના ઇતિહાસે સમ્રાટ સંપ્રતિની રાજ સીમાની સાક્ષિ આપી અને તે કાલના સિક્કાઆએ એ રાજ્યશાસન–સત્તાના એકરાર કરી ઇતિહાસના નવા માર્ગ પ્રકાશી પુરાતત્વ વિદ્યાને મુશ્કેલીમાંથી બચાવી લીધા છે.

Page #33

આ સબન્ધી મોડર્ન રિવ્યુ ઈ. સ. ૧૦૪ જૂન માસના અંક પૃષ્ઠ ૬૪૭ માં પટણના સુપ્રસિદ્ધ પુરાતત્વજ્ઞ શ્રીમાન બાબુ કાશીપ્રસાદ જાયસવાલ એમ. એ. બાર–એટલે બારિસ્ટર નીચે પ્રમાણે વિશેષ પ્રકાશ પાડી પુરાતત્વજ્ઞ જનતાને જાગ્રત કરી છે.
Cunningham in his Ancient Coin of India has published a coin of the Taxila mint ( Coin No, 20 on Plate II, opposite page 60 ). This coin has not been attempted to be read,
On the reverse the legend is in Kharoshthi and reads: (Line 1 ) ART ( Sampra ) (Line 2 ) ( di )
There is a moon-on-hill monogram of the Maurya dynesty placed on the top of a standard. The other symbol is of the four-quarters ( Tatra) denoting Empire by the standard the letter di. On the obverse side the coin has the same moon-on-hill symbol which started with the reign of Chandragupta and was a monogram on his name (Chandra, moon ). There is a svastika below the monogram, as on Asoka's inscription at Jangad, where it is placed on a standard. By the side of these symbols there two aksharas in Brahmi #t and zat (Mourya ), but the yyo is placed above Mour.
We have thus a second signed coin of the Mauryas. The earlier Mauryas gave only initials of their names on their coins which have been discovered at Patliputra (Excavations ). I am showing this in my book on Maurya coins.
I may add that the form Sampradi is correct, while Samprati of the Purans, meaningless. The Divyayadan gives Sampradi.
Samprati (correct Sampradi) was a grandson of Asoka. This coin and that of Dasaratha (already published ) prove that both Dasaratha and Sampradi ruled, one after another, just as the Purans state. That their empire included Taxila, like that of their grandfather, is now established by these frontier coins of Dasaratha and Sampradi, bearing legends in Kharoshthi, for circulation in Afghanistan and the neighbourhood.

Page #34

“કનિંગહામે તેના હિંદુસ્તાનના જુના માર્યા સિક્કા ઉપરના મારા પુસ્તકમાં સિક્કો ( Ancient Coin of India) હું આ બતાવું છું. માં તશિલાની ટંકશાળની એક સિકડા એટલે હું ઉમેરૂં છું કે સરિ શબ્દ આ છે (૬૦ મા પાના સામે સિકકી ખરે છે ત્યારે પુરાણુમાં આપેલ તિ નં. ૨૦) આ સિકકાને વાંચવા માટે શબ્દ અર્થ વગરનો છે વ્યિાજનાં આજસુધી પ્રયત્ન થયે નથી.
સંપ્રદિ લખેલ છે. પાછલી બાજુ ખરેષ્ટ્રિ ભાષામાં
સમ્મતિ (ખરૂં રૂપ સમ્મદિ) તે સિક્કાની આસપાસ (legand) અક્ષરો
અશોકને પત્ર હતું, આ સિકકો અને છે જે નીચે પ્રમાણે વંચાય છે.
દશરથનો સિકકો (જે પુસ્તકમાં આપલીંટી ૧ સM
વામાં આવ્યો છે.) સાબીત કરે છે કે લીંટી ૨ રિ
દશરથ અને સમ્મદિ પુરાણમાં લખ્યા છે વાવટાની ટોચે મૂકવામાં આવેલું તેમ અનકમે (એક પછી બીજે એમ) મર્યવંશનું ચિન્હ (મેનેગ્રામ) પર્વત રાજ્ય કરતા હતા. અફઘાનિસ્તાન અને પર ચંદ્ર ( Moon on hill) આપેલું છે. આજુબાજુના મુલકમાં ચલણ માટે, ખ
બીજું ચિન્હ અક્ષર વડે સામ્રા- પ્તિમાં આજનાજાએ લખેલ અક્ષરવાલા જ્ય બતાવતી ચતુર્દિશાનું છે. દશરથ અને સંપ્રતિના આ સરહદના
ઉપલી બાજુ ચંદ્રગુપ્તના રાજ્યથી સિક્કાઓથી હવે સાબિત કરવામાં આવે રાખવામાં આવેલું “પર્વત–પર ચંદ્ર”નું જ છે કે તેના દાદાના સમયની જેમ તક્ષચિન્હ છે જે તેના નામનેજ (મોને- શિલાનો પણ તેના સામ્રાજ્યમાં સમાવેશ ગ્રામ) એકાક્ષર હતો. જોગડ માં થતો હતે. અશોકના શિલાલેખની માફક મેનેગ્રામ
આ ઉપરથી હરકોઈ વાંચક સમજી નીચે સ્વસ્તિક છે પણ તેમાં (શિલા
શકશે કે સમ્રાટ સંપ્રતિ, એ માર્યવલેખમાં) તે વાવટાની ઉપર મૂકવામાં
શને મહાનું જેન રાજા હતા. આવેલ છે. આ ચિન્હાની બાજુમાં બ્રાહ્મી માં છે અને બે અક્ષરો છે. (નૌ )
તક્ષશિલામાં સંગ્રતિના સિક્કાઓ પણ ૌ ની ઉપર મૂકવામાં આવેલ છે. આવિકૃત થયા છે તેમ રામનગર-અહિ
આ પ્રમાણે માને બીજે ચિન્હ વાળ છત્રાની ભૂમીમાંથી પણ કુશનવંશિય સિકકે પણ આપણને મળી આવ્યો છે તથા સમ્રાટ સંપ્રતિના સમયના અલભ્ય
પહેલાના માર્યા સિક્કામાં પિતાના સિક્કાઓ પ્રાપ્ત થએલ છે. નામના ટુંકા અક્ષરજ મૂક્તા,આવા સિકકાઓ પાટલીપુત્રના ખંડેરેમાંથી મળી આવ્યા છે.

Page #35

Page #36
મહારાજ. 2 સ સા મ ગ્રી આવતા અંકમાં આ અંકમાં –મથુરા મંગલાચરણ ગવેષક દૃષ્ટિએ આલેખાએલી પ્રાચીન ઘટનાને સમતલ વિચાર (સચિત્ર) સંતબાલની વિચારણા લે. આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયલબ્ધિસૂરિ -ભ્રમાવિષ્કરણ 5. અજીતપ્રસાદ શાસ્ત્રીને સચોટ જવાબ श्रीजिन षट्पदो गोतम् સંતબાલની વિચારણા - લે. પંડિત વપનની સ્થાનકમાગી સાધુ સાભાગ્યચંદજીએ પિતાના સાંપ્રદાયિક કોન્ફરન્સના સમીક્ષા ગ્રાવિશTTપત્રમાં લખેલ યુધ્ધા તથ્થા લખા લે. ઉપાધ્યાય શ્રીમદ્દ લાવણ્યવિજયજી ! ણાના મનનીય ઉત્તર. મહારાજ. -દિગમ્બર શાસ્ત્ર કેસે બને ? દિગમ્બર શાસ્ત્રોની રચનાને આદિથી શ્રી તપગચ્છ પટ્ટાનુક્રમ ગુર્નાવલી અંત સુધીના સપ્રમાણ ઈતિહાસ. જિનમદિર કર્તા-વિબુધવિમલશિષ્યઆગમબત્રીશીના આધારે જિના નિશ્વર શાસ્ત્ર સે ને ? લયાની પ્રાચીનતા. લે. મુનિ દર્શનવિજયજી –ગચ્છનાયક પટ્ટાવલી શ્રીસે મવિમલસૂરિકૃત પદ્ય-ગદ્ય બાદ્ધ સાહિત્યની સમીક્ષા પરં પરા લે. મુનિ દર્શનવિજયજી -સરસ્વતીપૂજા અને જૈન સરસ્વતી સબંધિ તલપશિવિચારણા સમ્રા સંમતિબીજુ ઘણું ઘણું લે. મુનિ જ્ઞાનવિજયજી મુદ્રક. કાન્તિલાલ વાડીલાલ પરીખ, ધી સૂર્ય પ્રકાશ પ્રિન્ટિગ પ્રેસ, પાનકોરનાકા-અમદાવાદ. For Private And Personal Use Only