Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनंजपन शासन
14
uuuuu
il.
liliitill"
InIT
luid /
[ અંક ૭-૮
પુસ્તક ૧ લુ'.] વૈશાખ-જયેષ્ઠ : વીર સંવત ૨૪૬૭.
0 0 C 12 /06 / 8 /
3
મીમદ્ +ત્યારસરત્નવિયજી મહા૨૬,
તકો :
પ્રકારાક
- લમીચંદ પ્રેમચંદ શાહ.
ભેગીલાલ સાંકળચંદ રાઠ
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
મે, જુન સને ૧૯૪૧. જૈન ધર્મ વિકાસ. વીર સં. ૨૪૬૭. પંચાંગ, વાર્ષિક લવાજમ.] વિષય-દર્શન. [રૂપિયા, બે.
જેઠ, માસ. સુદિ ૧૦ ક્ષય
-
વૈશાખ-જેઠ, વિ. સં. ૧૯૯૭.
El. El
વાર.
દ « બ તિથી.
૪ શુક્ર |
રવિ # ૧
- 6
o
K
T1= શકI
ર હ હ હ : = -
૬
૧પ સામ દા
વિષય.
લેખક.
પૃષ્ઠ. સુ૧/ભગળ ર ૭ સિદ્ધઘાસ્તોત્રમ્.
શ્રીવિઝયાન્નસૂરીશ્વરની. ૧૯૭–૨૨૯ શ્રી મહાવીર જન્મ મહોત્સવ. - મુનિ હેમેન્દ્રસાગરજી. ૧૯૮-૨૩ ૬ ૩ ગુરૂ ૨૯
ગુરૂદેવની શારીરિક સ્થિતિ અને વિહાર. ૫ શનિ ૩ ૧ श्री आदिनाथ चरित्र पद्य. जैनाचार्यजयसिंहसूरिजी
૨૦ ૦ शास्त्रसम्मत मानवधर्म और मूर्तिपूजा. पूज्य मु. श्री. प्रमोदविजयजी. २०१ ૭ સામે सरलतापत्र. मुनि हेमेन्द्रसागरजी.
૨૦૫ મંગળ ધમ્ય વિચાર.
| ઉપા. શ્રી સિદ્ધિમુનિજી. ૨ ૦૬ કળીયુગની દષ્ટિએ આત્મિક વસ્તુઓનું પ્રથમ સાધન. પં. શ્રી કલ્યાણુવિજયજી. ર૦૭ “મૂર્તિપૂજાના વિરોધમાં'.
મુનિ ન્યાયવિજયજી. २८८ ૧૩ શનિ ૭. મનસાગરનાં મેજ.
બાપુલાલ કાળીદાસ સંધાણી. ૨૧૦ વI // सुखी जीवन.
मुनि भद्रानंदविजयजी. ૨૧૨ ggબાકી ” નો જવાબ.
મુનિ પ્રેમવિમળજી. ૨૧૪ વલમ'ગળ/૧૦/ ઠેર ઠેર ઉજવાયેલ ચરમ તિર્થંકર જમે સવ. તંત્રી,
૨૧૬ RJ બુધ |૧૧| રાધનપુરની સામાજિક સંસ્થાઓનું અવલોકન.
૨૧૭ મહાભા ગૌતમબુદ્ધની અપૂર્વ સેવા. મંગળદાસ ત્રીકમદાસ ઝવેરી, ૨૧૯ | ૪ શુક્ર ૧૩ ૫ શનિ ૧ , ભવ્યાભવ્ય વિચાર.
પં. શ્રી મનહરવિજયજી. २२३ $| રવી મ પ. એકયને કયારે અપનાવશો ?
૫. કલ્યાણવિભળજી.
૨૨ ૫ એ સામ ૧૬ વત માન-સમાચાર
તંત્રી
૨૨૭ મંગળ'૧૭ સજોડે સ્વાર્પણ
વિરબળ
૨૩૭ ૯ બુધ (૧૮) ૧ને ગુરૂ ૧૯ ૧૧ શુકર ર | ૧૨ શનિ ર |
સુદિ ૧ મંગળ રોહિણી તપ દિન. વદિ ૪ શુક્ર શ્રી આદિનાથ ચ્યવનદિન. ૧૩ રવિ ર ર૩ સુદિ ૫ શનિ શ્રી ધર્મ નાથ મેક્ષદિન. વદિ ૭ સેમ શ્રી વિમળનાથ મેક્ષદિન. ૧૪ો સામ ર ૩ સુદિ ૯ બુધ શ્રી વાસુપૂજ્ય ચ્યવનદિન. વદિ ૯ બુધ શ્રી નમિનાથ દીક્ષાદિન. . ૦)) મ ગળ રજો
સુદિ ૧૨ શુક્ર શ્રી સુપાર્શ્વનાથ જન્મદિન. વદિ ૧૨ શનિ આદ્રાદિન. (કરી ત્યાગદિન.)
સુદિ ૧૩ શનિ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ દીક્ષાદિન. વદિ ૧૪ સામ રહિણી તપદિન. - જીન દ્વારા વિજયનીતિસૂરિ જૈન પુસ્તકાલય, ગાંધીરોડ, અમદાવાદ,
હ જ હ હ
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
જનધર્મવિકાસ.
पुस्त: १
वैशाम, स. १८८७. स ७ मी.
मंगलमालापराभिधान ॥ श्री सिद्धचक्रस्तोत्रम् ॥
॥ कर्ता-विजयपद्मसूरिः॥ ॥ मंगलाचरणम् । आर्यावृत्तम् ।। पणमिय परमिट्टिपए-गुणगुरुगुरुणेमिसरिमंतपए । सिरिअजियसंतिथवर्ग-रएमि सिरिसिद्धचक्कथवं ॥१॥
॥ अरिहंतस्तवनम् । राग-अजिअं जिअ०॥ परमे परमग्गदए-बुद्धे परबोहगे पुरिससीहे ॥ नियगुणपुण्णरमणए-वंदमि सययं जिणवई हैं। गाहा ॥१॥
॥राग-ववगयमंगुलभावे० ।। अणुवममंगलगेहे-इंदाइंपयरसमच्चसुहदेहे ॥ मयणलपसंतिमेहे-वंदे जिणए पनिण्णेहे ॥ गाहा ॥२॥
॥राग-सव्वदुक्खप्पसंतीणं ॥ भव्वचारित्तलीणाणं-केवलीणं महेसीणं॥ तिलोयसरणिजाणं-णमो जिणगणेसाणं । सिलोगो॥३॥
॥राग-अजिअजिणसुहप्पवत्तणं० ॥ भुवणगुरु ? पयत्थभासणं ।।
विजयपयं पहु ? तुझ सासणं ॥ सयलवियडविग्यणासणं। बहुभयमोहपसत्तुतासणं ॥ मागहिया ॥४॥
॥राग-किरिआविहि०॥ अरिहंतपयं विभयं गयसंसहमतिहरं। . .
वरसत्तियमोयसमुद्दविवडणचंदयरं । परभावणिरोहगमिट्ठपयाणसुरदुमहं। पणमामि कसायचउक्कपतावजलं सइ ह ॥ आलिंगणयं ॥५॥
अपूर्ण
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
જિન ધર્મ વિકાસ
---
--
શ્રી મહાવીર જન્મ મહોત્રા
(પનઘટ વાટે પનિહારી એ ધીરાંએ રાગ ) મધ્યરાત્રિના ચોઘડી, એ મધુર વિવિધ સુર આપે દુઃખને કાપે રે, મહાવીર જન્મ્યા છે. ઇન્દ્ર હૃદયમાં હર્ષ ધરાવે, ઘંટા સુઘાષા વાગે; રવ મધુ લાગે રે, મહાવીર જમ્યા રે. સર્વ વિમાને પ્રતિષથી, મહાવીર જન્મ વધાવે; જગત ઉલ્લાસે રે, મહાવીર જન્મ્યા હો. મેરુ પર્વત ઈન્દ્ર સિધાવે, ત્રિશલા નંદન સાથે; હર્ષ ધરાવે રે, મહાવીર જમ્યા છે. દેવ દેવાંગના વાહન ચડીને, દર્શન અર્થે આવે; ઉર હરખાયે રે, મહાવીર જમ્યા છે. પાંડુક વનની રમ્ય શીલાએ, મહાવીર આસન ધારે; હૃદયે ઠારે રે, મહાવીર જમ્યા છે. એક કરોડને સાઠ લાખ, કળશો ત્યાં વારિ આવે; દેવ મુંઝાયે રે, મહાવીર જમ્યા છે. બાલક સહેસે કેમ કરીને, જળ આ” મન વિચારે પ્રેમ ધરાવે રે, મહાવીર જમ્યા છે. ચરણતણા અંગૂઠા બળથી, મેરૂ પર્વત ડેલ્યો; પડદે છે રે, મહાવીર જમ્યા છેસાગર ઉછળયા, પર્વત ઓલયા, દેવે શંકા ભૂલ્યા; હર્ષે રૂારે–મહાવીર જન્મ્યા હો. ચિત્ર શુકલની ત્રયેદસીએ, ક્ષત્રિય કુડે જમ્યા જન સૌ પ્રણમ્યારે, મહાવીર જમ્યા છેનદીશ્વર અષ્ટાહનિક ઉત્સવ, સુરેન્દ્ર સૌ ઉજવાળે, શીશ નમાવેરે, મહાવીર જયા છેત્રિશલા હારે અન્તરમાં, જગમાતાપદ પામે; જન સૌ પ્રભુ મહાવીર જમ્યા છે. સિદ્ધારથ નૃપે વર્ધમાન એ, નામ પ્રેમથી સ્થાપે, કીતિ વ્યાપેરે, મહાવીર જમ્યા છે.
૧૪
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૯
ગુરૂદેવની....શારિરીક..સ્થીતિ...અને.વિહાર અશિથી બહુ બળવંતા, સુરપતિ આનંદ પામે, મિહાવરિ નામેરે–મહાવીર જમ્યા છે. માતપિતા બંધુના ધર્મો, ઉત્તમ ભાવે પાળયા. દુર્ગણ ખાળયારે મહાવીર જમ્યા છે. વિશ્વતણું કલ્યાણ માટે, મોક્ષ સુમાર્ગ બતાવે; ભવથી તા–મહાવીર જન્મ્યા - ૧૭ હેમેન્દ્ર જે હેય અલ્પતા, ટાળી પ્રવીણ બનાવે, હૃદયે આવોરે, મહાવીર જન્મ્યા છે,
ગુરૂદેવની શારિરીક સ્થીતિ અને વિહાર
બાળ બ્રહ્મચારી આચાર્ય શ્રી વિજયનીતિસૂરીજી મહારાજ શિષ્ય સમુદાય સાથે ફાગણ વદિ ૧ ના વાંકલીથી વિહાર કરી પીવાણુદિ, ઘાણેરાવ, બાલી આદિ મરૂભૂમિનું પર્યટન કરી, સ્વાગત સ્વીકારતાં ચૈતર સુદિ ૧ ના સંધના અતિ આગ્રહથી સાદડી પધારતાં, ઘણાજ અંડેબરપૂર્વક સામૈયુ કરી નગર પ્રવેશ કરાવી ધર્મશાળામાં ઉતાર્યા હતાં, સાદડીથી સુદિ ૨ ના રાણકપુર તીર્થની યાત્રાએ અનેક ભાવીક સજ્જનની વિજ્ઞપ્તિથી જઈ સુદિ ૩ના પાછી સાદડી પધારતાં, પગ ઉપર સાધારણ સોજા દેખાતાં તે વિહારના પરિશ્રમના હશે તેમ માની તેની દરકાર ન કરી, ત્યાં તે સુદિ ૬ના સહવારના એકાએક મુળ રેગે મહારાજશ્રીને ઘેરી લીધા, અને પેટની આફરી તથા અત્રેના સેજાએ એટલું બધુ જોર મારયુ કે જેથી શ્રમણસમુદાય અને સંઘ ચીંતામગ્ન બની ગયે, તાત્કાળીક સ્થાનીક ફેકટર ની ચાંપતી સારવાર લેવા છતા પણ બે દિવસ તે એટલી બધી ભયંકર સ્થીતિ રહી કે જેને આભારી આખી રાતના અખંડ ઉજાગરા કરવા પડેલ, પરંતુ ડોકટરની કાળજી ભરેલી સારવારને આભારી દિન પ્રતિદિન તબીયતમાં સુધારે થતા, આફરી અને સોજા ઓસરી જવાથી સ્થાનિક ડેરે આચાર્યદેવને ઉચ્ચ કેટીની વૈદ્યકીય સારવાર માટે અમદાવાદ જેવા નિષ્ણાતેના રહેઠાણવાળા પ્રદેશમાં લઈ જવાની સલાહ આપતાં, અને અમદાવાદથી લવારની પોળના ઉપાશ્રયના આગેવાનેએ સાદડી આવી આગ્રહ ભરી વિજ્ઞસી કરતાં, મારવાડ મેવાડમાં અનેક જરૂરીયાતવાળી રેકાણે હોવા છતાં ડેકટરી સલાહથી શારિરીક ઉપચારાર્થે અમદાવાદ તરફને વિહાર કરવાનો નિર્ણય કરી રે. વદિ ૧૨ ના સાદડીથી વિહાર કરવાના હતા. દરમિયાન અમદાવાદમાં હુલ્લડ થતાં હાલ તુરત સાદડીમાં રોકાશે.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
३००
જૈન ધર્મ વિકાસં.
-
॥
॥ आदीनाथ चरित्र पद्य ।।. ( जैनाचार्य जयसिंहसूरी तरफथी मळेलु )
___(Iris Y४ १७७ थी भनुमान) याद पड़ी गुरु राजकृपाला, वे प्रासुक अन्न लेवन वाला । कंदमूल फल छूवत नाही, किम दिन बीतत कही न जाही । अहाःमूर्खमति मंद गंवारा, गफलतमें भूला इकरारा । कभी न जा कर दर्शन कीना, बहु दिन गये आज गुरु चीना ॥ अब कैसे गुरु मुखहिं दिखाऊं, फेर चरण शरणागत जाऊ । अस कहि साहु गुरुहिं ढिग आवा, वंदन कर अति विनय सुनावा।। नाथ क्षमिय गुण ज्ञान प्रवीना, में मिथ्या गर्जन अति कीना। गर्जन वर्षन दुर्लभ देवा, में प्रमाद वस बिसरी सेवा ।।
में मूरख अज्ञान वस, दर्शन वंदन त्याग। मोक्षमार्म त्याग न किया, अहो मंद मम भाग ॥ सार्थवाह करुणा सुनी, बोले श्री मुनिराज ।
तुम उपकारी जीव हो, क्यों करते हो लाज ॥ यह सुन सेठ होत अति दीना, जय जय जय मुनि ज्ञान प्रविना । अवगुण त्यामसद्गुण मुज भाखा, पर प्रमाद कारण नत माथा ॥ गोचरिलेन भेजिये साधू, कलपे अन्न बेरा वहुं साधू । धर्मघोष मुनि शिष्य पठावा, मुनिवर शिष्य साहु घर आवा॥ धर्मलाभ सुन साह हर्षावा, हषित हो चोकामहि जावा। कछुनमिला चोका के माही, तब साहू मन अति पछताही । टूडत ही घृत पात्र दिखाका, देख साहू मन अति हर्षावा । घृत वेराउ श्री मुनि सजा, आवृत मुनि डिग पूछन काजा॥ नाथ शुद्ध घर माहीं, और न कछु मुझ दीखत नाही। हुकम होय बहु स्वामी, करिये नाथ मुझे अनुगामी ॥, बोले मुनि खुश होय बेराओ, अचिंतन हमे कलपे लाओ। ... शुद्ध हृदय बेरावन लामा, तबहिं साहू कर्म सब भागा॥
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૧
શાસ્ત્રસમ્મત માનવધર્મ ઔર મૂર્તિ પૂજા मुनि धर्म लाभ पुनिदीना, साह धन्य भाग्य निज चीना ।
दान प्रभाव हिं सेठको, उपजा ज्ञान महान ।।
मोक्ष बीज अंकुर जमा, समकित प्राप्त सुजान । सार्थवाह उपाश्रय आवा, वंदन कर श्री गुरु सिर नावा ।। धर्म वखाण करे गुरु राई, सुन साहू अति प्रीती छाई । धर्म ही स्वर्ग मोक्ष कर दाता, धर्म हीन नर अति विलपाता ॥ मंगल मूल धर्म हे भाई, धर्म नाव भव खाइ तराइ । धर्म जीव कर पालन करई, धर्म प्रभाव सु संपति वरई ।। उज्वल गुण अरु मान बढ़ावे, पाप कर्म सब नास करावे। धर्म करत उन्नति हो जावे, नर तीर्थकर गोत्र बंधावे ॥ धर्मवान सब सिद्धि भोगे, नासे पाप कर्म कर रोगे। बिन नर दे धर्म नहीं होई, याते धर्म करहु सब कोई ।।
अपूर्ण
शास्त्रसम्मत मानवधर्म और मूर्तिपूजा
( लेखक )-पूज्य मु, श्री. प्रमोदविजयजी म. ( पन्नालालजी) ,
( ४. ६. ५०४ १७८ था अनुसंधान ) हमारे पूर्वाचार्यों ने तो शास्त्रों में, नीतियों में, स्मृतियों और पुराणों में यथास्थान मानवता के साथ धर्म का अभेद्य संबंध एवं धर्म की विश्वव्यापक महत्ता बतलाते हुए समाज का ध्यान इस ओर विशेष आकर्षित किया है और स्पष्ट शब्दों में प्रतिपादन किया है कि-हे भव्यो ! तुम कैसी भी प्रवृत्ति करो किंतु कर्तव्य विमुख मत बनो। प्रत्येक कार्य में धर्म को सन्मुख रखो। धर्म के अंश को और उसके महत्व को किसी भी अवस्था में तथा किसी भी प्रवृत्ति में कम मत समझो। कर्तव्यधर्मपतित मानवजीवन बकरी के गले के स्तन के समान निःसत्व एवं निष्प्रयोजन रूप है। ...
मानवता के अंशमात्र महत्व को समझे हुए के हृदय में भी आत्म कल्याण की भावना सतत जागृत रहती है वास्ते धर्म का अवलंबन लेना भी उसके लिये आवश्यक माना गया है। बिन। उस अवलंबन के अभिलाषा की पूर्ति ही नहीं हो सकती है। धर्म का संबंध किसी खास व्यक्ति विशेष, संप्र.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
३०२
જૈનધર્મ વિકાસ
दाय विशेष, वर्ण या आश्रम विशेष से नहीं है किंतु मानव के साथ सर्वव्यापक संबंध है। जहां मानवता है वहीं धर्म है। जहां पशुता का साम्राज्य है वहां अंधेर और अधर्म है।
धर्म रूपी विशाल वृक्ष की शीतल छाया के नीचे बैठ कर त्रपताप रूप गर्मों के निवारण का सब को जन्मसिद्ध अधिकार प्राप्त है। धर्म के गंभीर रहस्य को तथा व्यापक सिद्धान्तों के महत्व को न समझ कर उसके विशाल रूप को संकुचित कर देना तथा उसके नाम पर परस्पर वितंडावाद खड़ा कर क्लेश करना बुद्धिमत्ता नहीं है। हां, जिज्ञासा एवं तत्व निर्णय दृष्टि से उसके रहस्य की गवेषणा में सतत प्रयत्न शील बने रहना चाहिये। हिंदी के प्रतिभा संपन्न कवि गुप्तजी की भी धर्म के विषय में उक्ति है कि:
ऊंचा उदार पावन सुख शांति पूर्ण प्यारा, ___ यह धर्म वृक्ष सबका निजका नहीं तुम्हारा । रोको न तुम किसी को छाया में बैठने दो,
कुल जाति कोई भी हो संताप मेटने दो। जब मनुष्य मनुष्यत्व को पहिचान कर धर्म के वास्तविक उद्देश्य को समझ लेता है तब उसके जीवन में विश्वव्यापक मैत्री भाव उत्पन्न हो जाता है। वह जाति पांति के विभेदों को महत्व नहीं देता है तथा संसार के प्रपंचों से प्रायः निर्लिप्त ही रहता है। उसकी सुख एवं दुःख में, संपत्ति तथा विपत्ति में, हर्ष और शोक में प्रायः समभावना ही हो जाती है। इतना ही नहीं किंतु धर्म रूपी शीतल जल का प्रभाव ही ऐसा है कि जिससे पारस्परिक द्वेष, वैमनस्य, और कलह रूपी अग्निज्वाला शीघ्र ही प्रशांत होकर प्रलय हो जाती है।
. धर्म हमारी हृत्तंत्री के सुप्त तारों को जागृत कर आकृत कर देता है। उस अंकार के प्रभाव से ही उसमें से आमोद प्रमोदकारी कर्तव्य ज्ञान रूपी रागरागिनियों की मधुर तथा कर्णप्रिय विविध मंद मंद स्वरध्वनि निकलती रहती है। इस स्वर ध्वनि से मनुष्य आत्मकल्याण के एक ऐसे अमोध मार्ग पर पहुंच जाता है कि जिससे पुनपुनः जन्ममरणरूप आवागमन का झगडा ही हमेशा के लिये मिट कर अखंड शांति और अनंत सुख साम्राज्य का अनुभव हो।
वास्तव में निभायी, सहगामी, हितचिंतक, मित्रवत् सहायक, शांतिदायक तथा भवोदारितारक यदि कोई अबिमश्वर पदार्थ है तो केवल एक धर्म ही है। अन्य विश्व व्यापक इहलौकिक पदार्थों का संबंध तो शरीर के साथ
ही परिमित है कितुं धर्म का संबंध सदा काल आत्मा से ही है। माता पिता बांधवादिक स्मशान भूमि पर्यंत ही शरीर के सहगामी हैं, धन पादरज
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસ્ત્રસમ્મત માનવધર્મ ઔર મૂર્તિપૂજા
२०3
के समान आता है और चला जाता है, यौवन नदी के वेग के समान शीघ्र ही ढल जाने वाला है। आयुष्य पानी को बिंदु के समान चंचल है और प्राण पानी के फेन (फाग) के समान नण विध्वंसी हैं किंतु धर्म रूपी मित्र ही एक ऐसा सच्चा स्नेही है कि वह सर्व अवस्थाओं में मैत्री भाव का ययावत् निर्वाह एव पालन करता रहता है। कहा भी है किः
माया पिया ण्हुसा भाया, भज्जा पुत्ता य ओरसा। नालं ते तव ताणाय, लुप्पंतस्स सकम्मुणा ॥ संसारमावन्न परस्स अट्ठा, साहारणं जंच करेइ कम्मं ।
कम्भस्स ते तस्स उ वेयकाले न बंधवा बंधवयं वेंति ॥ अर्थात् संसार की मोहमायापाश के वशीभूत बनकर जीव जिन कुटुम्बियों के लिये जीवन सर्वस्व अर्पण कर देता है, विविध कष्ट सहन कर अगणित पापपुंज का संचय करता रहता है उन्हीं कर्मी का दुःखद परिणाम भोगने के समय उनमें से कोई भी उसका साथ नहीं देते हैं। भला, इससे भी बढ कर स्वार्थ की सीमा और क्या हो सकती है ? जब तक माता पिता आदि के स्वार्थ का पोषण होता रहा तब तक तो वे अपने बने रहे और ज्योंही स्वार्थ में कुछ बाधा पहुंची त्योंही वे अपने से विमुख बन गये । वास्तव में नीतिकारों का कथन सर्वथा सत्य है किः--
धनानि भूमौ पशवश्च गोष्ठे, भार्या गृहद्वारि जनाः स्मशाने । देहश्चितायां परलोकमार्ग, धर्मानुगो गच्छति जीव एकः॥ मृतं शरीरमुत्सृज्य, काष्टलोष्ठ समं क्षितौ ।
विमुखाः बांधवाः यांति, धर्मस्तमनुगच्छति ॥ जब जीव पर काल का कराल प्रहार होता है तब न तो धन रक्षा कर सकता है और न स्वजन परिजन ही। धन तो जमीन में ही गड़ा हुआ रह जाता है, पशुगण पशुशाला में ही बंधे हुए रह जाते है, प्राणप्यारी प्रिय नारी भी द्वार तक ही साथ देती है। स्वजन परिजन भी स्मशान भूमि तक ही अनुगामी बने रहते हैं और यह सुन्दर शरीर जिसको अपना समझ कर वस्त्र, भूषण, तेल, इत्र, मिष्टान्न आदि विविध उपायों से सजा कर अपने रूप पर गर्व करते थे वह भी चिता तक ही परिमित रहता है और अकेला जीव ही निज कृत शुभाशुभ कर्मों के द्वारा परलोक में सुखदुःख का अनुभव करता है। तात्पर्य यही है कि उक्त सकल पदार्थ इहलोक से ही संबंध स्मने वाले हैं किन्तु परलोक में जीव के साथ संबंध रखनेवाला उसका एकमात्र सच्चा मित्र धर्म ही है।
आधि, व्याधि और उपाधि रूप त्रिविध ताप का हरण करने वाला धर्म ही माना गया है। इसी के अवलंबन द्वारा ऋषि महर्षि गण हमारे पथ प्रदर्शक
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०४
જૈન ધર્મ વિકાસ
बन सके हैं। श्रमण भगवान् महावीर ने तो धर्म कृत्य का परमोत्कृष्ट फल बतलाते हुए उसे सर्वोच्च मंगलकारी कहा है। देखियेः
धम्मो मंगलमुक्किएं, अहिंसा संजमो तवो।
देवावि तं नमसंति, जस्स धम्मे सया मणो॥ अर्थात् अहिंसा, संयम और तपरूप धर्म ही परम मंगलमय है जिसका धर्म में सतत मन लगा रहता है देवगण भी उसके चरणों में मस्तक झुकाते हैं। ऐसे तो संसार में अनेक मांगलिक कार्य हैं किंतु वे लौकिक कार्यों से ही संबंध रखने वाले होने से विशेष महत्वपूर्ण नहीं माने जा सकते हैं। धर्मसंबंधी मांगलिक कार्य ही इहलोक एवं परलोक में मंगलकारी होने से उल्लेखनीय हो सकता है। धर्म मानव समाज को कर्तव्य का पाठ पढा कर तदनुसार प्रवृत्ति करने के लिये प्रेरित करता रहता है। साथ ही कर्तव्यच्युत व्यक्तियों को नानाविध प्रयत्नों से पुनः कर्त्तव्य पद पर स्थापित करता है। धर्म का अवलंबन लेने पर मानवगण कदापि कर्त्तव्य विमुख नहीं बन सकते हैं, क्योंकि कर्त्तव्यशून्य धर्म और धर्मशून्य कर्त्तव्य पृथक् २ नहीं रहते हैं। ___ सांसारिक संपदाएं और भौतिक (पौद्गलिक) सुख को उत्पन्न करने वाले विविध साधन चिर आत्मशांति के बाधक एवं घातक हैं उनमें मूर्छाभाव रख कर उक्त धर्मभाव को भूल जाने से जीव सब प्रकार से कम बंधन कर दुःखी ही होता है। कहा भी है किः
कायसा वयसा मत्ते, वित्ते गिद्धे य इत्थिसु। दुहओ मलं संचिणइ, सिसुणागो व्व मट्टियं ॥
वित्तेण ताणं न लभे पमत्तो, इमम्मि लोए अदुवा परत्था। जैसे अलसिया चिकनी मिट्टी में ही उत्पन्न होता है और चिकनी मिट्टी को ही खाता है तथा उसी चिकनी मिट्टी के सूख जाने पर वह उसमें ही सिकुड़ कर मर जाता है उसी प्रकार मनुष्य मन, वचन तथा काया से स्त्री और धन में गृद्ध बन कर बाह्य और आभ्यंतर प्रवृत्ति से रागद्वेषात्मक कों का ही बंधन करता रहता है किंतु मरणावस्था के प्राप्त होने पर वे संपदाएं किसी भी प्रकार से आत्मा का उद्धार करने में समर्थ नहीं हो सकती हैं। उक्त गाथा में सन्निहित तत्व को ही अपना जीवनमंत्र बनाना चाहिये, जिससे उन पौद्गलिक वस्तुओं का परिचय होने पर भी मोहदशा और मूभिाव की जागृति न होकर जीवन का लक्ष्य आदर्श बन जाय। इसी लक्ष्य के अनुसार प्रवृत्ति करते रहने से स्वपरकल्याण सहज ही हो सकता है। वास्ते यदि आत्मा को सुसमाधिवन्त बनाना हो, चिरशांति सुख का आनन्द लूटना हो तो एक धर्म का अवलंबर लेने पर हो ये सब मनोकामनाएं पूर्ण हो सकती हैं। यह तो एक प्रकृतिसिद्ध निश्चित नियम है कि जन्म के साथ मरण भी अव श्यंभावी है, और वह मरण भी तब तक नहीं छूट सकता जब तक कि केवली भरणावस्था प्राप्त न हो। शास्त्रकारों ने भी कहा है किः
अपूर्ण
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
સરલતા પત્ર
-
-
-
-
-
-
सरलता पत्र लेखक. मुनिहेमेन्द्रसागर
(गतां १०४ १८० थी यातु) परस्त्रीयों की ओर माता की भांति दृष्टि हो, औरांके द्रव्य और पत्थर को समान समझे । प्राणी मात्र को जो अपनी आत्मा के समान मानता है, वही देखता है, और वही पंडित है।
आज दुनियां सरलता का अर्थ मूर्खता में ले जाती है। अपनी ऐसी मान्यता ठहरा रखते हैं कि सरल मनुष्य का कोई सिद्धान्त नहीं हो सक्ता । हर एक रंग में वह मिल जाता है। यह उनकी गहरी भूल है।
___ सरलगुण आत्मा अपना पथ कायम रखता है उतना कोई नहीं रख सकता, बुद्धि तत्त्व से रहित हो और कार्या कार्य के विवेक सें शून्य हो वही मूर्ख माना जाता है। सरलता आत्मिकगुण है । सरल हो ते हुए भी राजनीतिज्ञ पुरुष प्रशंसनीय माने गये है, और माने जा रहे है। सरल आत्मा हमेशां दुराचारों से बचता हुआ रहता है। कभी दुराचारियों की हाँ में हाँ नहीं भरता ।
वज्रादपि कठोराणि, मृदुनि कुसुमादपि। ... .
लोकोत्तराणां चेतांसि, केन ज्ञातुं हि शक्यते ॥१॥
अपने नियम पालन में वज्र सा कठोर मालूम पडता है। ओंरों के प्रति शुभ भावना रखने में पुण्य से भी बढ कर कोमल जान पडता है, ऐसे लोंकोत्तर पुरुषों के चित्त को जानने में कौन शक्तिमान हो सक्ता है, निश्चयी सरल आत्मा (सत्यं शिवं सुन्दरं) इस ध्रुव सूत्र का उच्चारण करने में तनिक भी मृत्यु. नहीं हो सकती मृत्यु से उरने वाला हो कायर ' या अधर्मी माना जाता है। शरीर का मृत्यु, है परंतु आत्मा का नहीं, सरलगुण धारी आत्मा के साथ सम्बन्ध रखता है ज्ञानदर्शन चारित्रमय शाश्वत है। गुणवान सर्वदा अदीन मन. में अपनी आत्मा का निरीक्ष करता रहता है, मृत्यु से कभी नही डरता ।
"प्राण जावे देह तजके आज ही या भले ही कल। .. न मुझको दोष दो कोई कि, था डरपोक मरने का ॥ . . . बिता या है सदा मैने सुजीवन नाम पाने में । वही मरने से डरता है जो पापी या अधर्मी है ॥ .
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૬,
જૈનધર્મ વિકાસ
सरलता के सिवाय और कोई श्रेष्ठ गुण देखने में नहीं आया विवेक विनयादि गुणों से पूर्ण सरलता को जीवन में स्थिर रखने के लिए वारम्बार विचार करते रहना चाहिए। जिस के जीवन मे यह गुण सहज भावसे प्राप्त हुआ है उन महानुभावों को कोटिशः वन्दन हो ।
महर्षि हरिभद्रसूरिजी, सिद्धर्षिजी, महोपाध्याय यशोविजयजी आदि महानुभावों के चरित्र अवश्य विचारने योग्य है उनो के चरित्रों से 'सरलता' प्राप्त होति है यह निःसंशय है ॥
मुनि हेमेन्द्रसागर નાવાઢ (ફિરોહી) તા. ૨૦–૧૨–
ધર્મે વિચાર
લે. ઉપાધ્યાય શ્રીસિદ્ધિમુનિજી.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૦૮ થી અનુસંધાન) (૩) માતા એ શબ્દનું મહત્ત્વ અપાર છે. એના વિના કશાની હયાતી જ નહિ! પિતાના અસ્તિત્વને લાવનાર વિષે કોઈ શું વિચારી શકે? માતા ગમે તેવી હોય તેય શું? તેનાથી ઉન્ન થનારને માટે તે સદા પૂજ્ય અને પવિત્ર છે. પિતે તેનાથી કદાચ ત્યજાય, પણ તે કદિ ત્યાજ્ય નથી. એનામાં જે ગૌરવ હતું તે તને આપ્યું. વધારે ક્યાંથી આપી શકે? એણે જે નૂર ગુમાવી તને અધ્યું છે, બસ, એટલાથી જ તું જીવનભર કૃતજ્ઞતાથી વર્તજે, અને પૂર્ણ ફરજ બજાવજે. તેણે તને જાતિનો ઉમદા અને મહાન વારસો આપે હોય તો તેને હિસાબ ભલેને, જગત બે બેઠું કર્યા કરે. તારે તેને હિસાબ કરવાને હાયજ નહિ. તારે કરવાનું એજ છે કે, એ વારસો કદાચ નિર્જીવ હોય તે, તે નિર્જીવ નથી એમ જગતને બતાવી આપવાનું છે.
મહાવીરેને પણ જનનીની કુખ દીપાવવાનું કહેવામાં આવે છે તે એટલા જ માટે મેરૂ સમ ધીરજવતે “વીર” સ્થિરતા છોડી દઈ “હાલે તો માતાની અંત:પ્રેરણાથીજ, બીજાથી નહિ. તત્વવેત્તાના જ્ઞાનની કીસ્મત આપી શકાય, પણ માતાના અજ્ઞાનની કીસ્મત આપવી હોય તોય તે ઘણું જ મેંઘી અને મુશ્કેલ છે. એ કીસ્મત આપતાં “મહાને’ને સકેચાવું પડે છે.
સ્ત્રી હદયના અંશથી પુરૂષના હૃદયાંશને પશે છે. માતા હદયના અંશથી
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
કળીયુગની દ્રષ્ટિએ આત્મિક વસ્તુઓનું પ્રથમસાધન ૨૦૭ તેના શરીર અને હૃદયને સજાવે છે. આથી સ્ત્રી બહુ બહુ તે પુરૂષને મિત્ર બની શકે; માતા સરજણહાર “પ્રભુ’નું બીજ ઝીલનારું, પિષનારું ધાત્રી સ્થાન છે. આધારની અવજ્ઞા કદિ પણ કોઈ બુદ્ધિમાન નજ કરે. માતાને ભક્ત હેવાનું ગૌરવ ત્રણ લેકના રાજ્ય કરતાં યે વધારે છે.
જાતવાન, ગુણયલ, પવિત્ર માતાઓ પ્રતિ સંતાનની પૂજ્યતા અને કર્તવ્યતા વિષે તે કહેવું જ શું? તે જાણવાને માટે “મહાવીર’ તરફ જરીક નજર નાંખો અને શીખવાનું ત્યાંથી જ શીખી લે. જીદગીને સૌથી પહેલે એ ગુરૂ એની આજ્ઞા અનુäધ્ય જ હોય એના હૃદયને દુખવવું, દુભવવું કે પજવવું એના જેવું અઘેર અને નિર્દય કાર્ય કઈ પણ નથી. એની આશિષ સિવાય સંસારની કોઈ પણ સફર સફલ થતી નથી, - “હુપરિહાર' ઘણું જ શેડાં સ્થળોમાંનું આ એક સ્થળ અને તે ત્રણમાં સૌથી પ્રથમ. શુભ માર્ગમાં સંચરવાને તેની રજાથી ઉત્સર્ગવિધાન, એ પણ આ જ કારણે તેના પ્રતિ પોતાની ફરજ શું છે, એ પશુએ સરખા જ હોય તેઓ જ ન વિચારી શકે એમ નીતિ ઘડનારાઓ ભાખે છે તે પણ એટલાજ માટે.
માતાથી ઉતરતા પણ અન્ય સર્વથી ચડીયાતા પૂજ્યતાના દ્વિતીય સ્થાન પર રહેલા પિતાના માટે પણ ઉપરોક્ત ફરજનું પાલન તત્સમાન જ છે. “માબાપ એ ઠંદ્રસમાસીભૂત શબ્દ ન વિસરાય એવો છે. એને કણ વિસારે? પશુ, મનુષ્ય નહિ. ઓ ! અનાથ બચ્ચાઓ! તમે છેક અસુરા સુધી વાટ જોઈ છેવટે ભૂખ્યાં તરફડી મરે છો. શા માટે? તમારી ઘવાયેલી માતા તૂટી પાંખે ઉડતાં, પરાણે અતિપરાણે પંથ કાપતાં અંતે તમને યાદ કરતી જ રસ્તામાં પ્રાણને વિસર્જન કરી દે છે !
[ચાલ.] કળીયુગની દૃષ્ટિએ આત્મિક વસ્તુઓનું
પ્રથમ સાધન. લેખક–પં. શ્રી કલ્યાણવિજયજીગણું.
[અંક ૪, પૃ. ૧૪૦ થી ચાલુ—] દેરાસરમાં મુખ નાસિકામાંથી શ્લેષ્મ કહે, ક્રિડા કરે, વાણીને કલેશ કરે, અનેક જાતની કળાએ શીખે, પાણીને કેગળ કરે, તાંબુલ ત્યાગ કરે, એકબીજાં ગાળાગાળીથી ખુબ લહે, પિતાની લબ્ધીને કેળવે, સ્નાન કરે, કેશને ઉતારે, હાથ અને પગના મેલ કાઢે, શરીરના અવયવોમાંથી લેહી નીકળે તેને ત્યાગ કરે, આટલા દોષ શરીર સંબંધી જાણવા ચગ્ય છે.
આ જમાનામાં કેટલાક આત્માઓ ગોઠી વિગેરેની સાથે અનેક રીતે કલહકંકાસમાં પડી આત્મિક વસ્તુઓને સિદ્ધ કરવાનું ભુલી જાય છે. પૂજાઓ કરતાં પણ અનેક જાતના વાર્તાલાપ કરે, ચૈત્યવંદન કરતાં પણ ડામાડેળ અવસ્થામાં
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૦૮
જૈન ધર્મ વિકાસ
હાય, પ્રક્ષાલન કરતાં પણ વિહળતા કરે, વાળાકુંચી કરતાં પણ ખુબ ઘસે, આવી રીતે પુજન કરતાં વિવેકદ્રષ્ટિને કારણે છોડીને પુજન કરે, તેને પણ આશાતના તરીકે, જ્ઞાનીઓએ પ્રકાશ કરે છે.
દેરાસરમાં આનંદપૂર્વક ખાવા લાગે, ચામડી આદિને છેદ કરે, મુખમાંથી પિત્ત કાઢે, વમન કરે, પડી ગયેલા દાંત નાંખે, બહારથી આવતા શ્રમણને દૂર કરવા શાંતિપૂર્વક બેસે, બકરાં, ગાય વિગેરે તિર્યને બાંધે, દાંતને મેલ, આંખને મેલ, નખેને મેલ, તેમજ શરીરને મેલ વગેરે જિનગૃહમાં ઉતારે, શરીર સંબંધી બાકીના અવયવોની જિનગૃહમાં અજ્ઞાનતાના આધીનને વશ બની આશાતના કરે છે, તેવી આશાતના તે આત્માને મલીન અધ્યવસાયમાં મૂકે છે. જેમ શેઠને અવિનય થાય તે નેકરીમાંથી ઉતરવાને પ્રસંગ આવે, રાજાને અવિનય થાય તે દંડ વિગેરેની શિક્ષા ખમવી પડે, તેમ મહાન તિર્થ કરોના દેરાસરોની આશાતના થાય તે આત્માને આત્મિક અમુલ્ય વસ્તુ ગુમાવવાને પ્રસંગ આવે એ સ્વભાવીક છે.
વળી આશાતનાના વિશિષ્ટ પ્રકારે નીચે મુજબ, ભૂતાદિને નિગ્રહ કરવા. તેમજ રાજાદિને વશાદિ કરવા મંત્રાદિનો પાઠ કરવા બેસે, વિવાહાદિ કાર્યને નિર્ણય કરવા કુટુંબીજનેને ભેગા કરે, તે પણ આશાતના બતાવેલી છે. ગૃહસ્થના ગૃહ સંબંધી કાર્યોની દેરાસરમાં વિચારણા થાય તેથી પણ પ્રથમ નિસીહીન ભંગ થાય છે. વાસ્તે જ આશાતનામાં જેલ છે. વિવાહાદી કાર્ય લેખ (પગે લખે) અગર ગૃહસ્થ સંબંધી વ્યવહારમાં યોજાયેલા (ખેતર, દુકાન, ઘર વગેરેના) લેખે લખે પુત્રાદિને આપવા લાયક ચીજોના વિભાગ કરે, અગર પુત્રીને આપવા યોગ્ય દાયજાને વિચાર કરી આપે, ભાઈઓના ભાગને વિભાગ કરે, પગ ઉપર પગ ચઢાવી અગ્ય આસને બેસે, બે પગમાં ખેસ બાંધી બેસે. દેરાસરમાં છાણે એકત્ર કરી છાણાં બનાવે, વસ્ત્રને સુકવે, મગ, બાજરી, ઘઉં વગેરે ધાન્ય સુકવે, અગર ભરડે, તથા પાપડ, વડીઓ વિગેરે સુકવે, રાજા, શેઠ વગેરેના ભયથી દેરાસરમાં સંતાઈ જાય, પુત્ર સ્ત્રી વગેરેના વિયેગથી રૂદન કરવા બેસે, દેરાસરમાં ચાર પાંચ કે બે ત્રણ કે વિશેષ ભેગા થઈ વિકથા (રાજકથા, દેશકથા, સ્ત્રીકથા, ભક્ત કથા, ધર્મભેદિની કથા થા ચારિત્ર છેદીની કથા) કરે, વિકથા એટલે નિંદા, “નવરા બેઠા નખેદ વાળે” આ કહેવતને યાદ કરી વિકથાના સભાવે આત્માના મલીન ભાવની પુષ્ટિ કરે, તે આત્માને હિતકારી નથી. વિકથાથી એક બીજાને વેર પરંપરા ચાલુ રહે છે, તેથી પણ આભવ અને પરભવ હિતકારી નથી, તેજ મહાન નુકશાની દેખાય છે. બાણને ત્યા શેરડીને અગર કાપવા લાયક જે જે વસ્તુઓ હોય તે તે વસ્તુઓને છોલી કાપે, ઠંડીની મોસમમાં અગ્નિને ઉત્પન્ન કરી તાપવા બેસે સ્થા અનાદિને પકાવે; માપો તથા કાટલાં વિગેરેની પરિક્ષા કરે. [અપૂર્ણ)
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૂર્તિ પૂજાના વિરોધમાં
૨૬,
મૂર્તિપૂજાના વિરોધમાં'...
લે. મુનિ. ન્યાયવિજયજી (ઇડર)
(અંક. ૬ પૃષ્ઠ ૧૯૦ થી અનુસંધાન) હિમણાંજ દાહદગટમાં સ્થાનકમાગિ મુનિ લાલચંદજીએ પિતાના ગુરૂ ભર્તાજીસ્વામિની સમાધિ સ્મૃતિરૂપે એક સમાધિ મંદિર બનાવ્યું છે. સુંદર દેરી બનાવી પાદુકા બિરાજમાન કરાવી છે. બાગ-કુ આદિ કરાવી દસહજાર ઉપરાંતને વ્યય કરાવ્યા છે. ત્યાં સુધી નિબત આવી પહોંચી છે કે દર વર્ષે ત્યાં ઉત્સવ થાય છે. આ બધું અમૂર્તિપૂજક સંપ્રદાયમાં બને છે, અને છતાંયે તે સંપ્રદાય એમ કહે છે કે અમે મૂર્તિ માનતા નથી.
આથી પણ આગળ વધવાના પ્રસંગે આવ્યા છે. જેનમંદિરે ઉપર શિખર બને છે અને સોનાનાં ઈંડાં પણ ચડે છે. દિલ્હીમાં સ્થાનક ઉપર ઈંડાં–કલશ ચડ્યાં છે, અને હમણા છેલ્લે બીજાદેલીમાં કા. વ. ૫ ને સોમવારે ઉત્સવ પૂર્વક સ્થાનક ઉપર સેનાના કલશ ચડ્યા છે. અને આરીતે જીનમંદિરે માટે વિરોધ કરનાર આ સંપ્રદાય પરોક્ષ રીતે મૂર્તિની ઉપાસના કરતો જાય છે, એ ઓછા હર્ષની વાત નથી. - આ અમૂર્તિપૂજક સંપ્રદાયે જીનમૂર્તિને વિરોધ કરી લાભને બદલે હાનિ જ કરી છે. કેટલાએ જેને એ સંપ્રદાયમાંથી નીકળી આર્યસમાજી બન્યા છે. અમૂર્તિપૂજાના સિધ્ધાંતમાં ત્યાં સમાનતા ભાસી અને સાથે જ તે સંપ્રદાયની સંકુચિત મનવૃત્તિ એ, અજ્ઞાન જન્ય અહિંસક પ્રવૃત્તિઓ–અહિંસાની વિકૃતિઓ કેટલાએ જેને સંપ્રદાય છોડી અન્ય ધર્મમાં ચાલ્યા ગયા છે. આજે અમૂતિ પૂજાને સિદ્ધાંત, માત્ર જીનમૂર્તિ નહિં માનવામાં જ રહ્યો છે, જ્યારે જુનવરેન્દ્રની મૂર્તિના કટ્ટી વિરોધી એવા કેટલાયે સ્થાનકવાસિ મહાનુભાવોને મિથ્યાત્વ દેવ દેવીઓની પૂજા ઉપાસના કરતાં ઘણી વાર જોયા છે. હોળી પૂજન-તેના દેવપૂજન ઈલાજીનું પૂજન–શીતળાપૂજન-કાલિકાપૂજન-હનુમાનપૂજન-પીપળાના ઝાડનું પૂજન ઈત્યાદિ અનેક પૂજન શરૂ થઈ ગયાં છે. રાજપુતાનાનું એક ગામ એવું ભાગ્યે જ હશે કે જ્યાં આ અમૂર્તિ પૂજકેમાં કેઈ મિથ્યાત્વી દેવ દેવીઓનું પૂજન કરતાં ન હેય. અરે હિન્દુ દેવ દેવીઓ નહિં કિન્તુ મુસલમાની કરે અને પીની પૂજા પણ અમૂર્તિપૂજક સંપ્રદાયમાં ચાલુ છે. એક બાજુ સમાધિ-સ્મૃતિ ચિન્હોને નામે ગુરૂડમવાદની ઉપાસના વધતી જાય છે, ત્યારે બીજી બાજુ મિથ્યાત્વી અને પ્લેચ્છ ગણાતા દેવદેવીઓની ઉપાસના વધતી જાય છે.
મને લાગે છે કે યદિ સાક્ષાત્ લંકાશાહ આજે આ ભૂમિમાં આવીને જુવે
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૦
જૈન ધર્મ વિકાસ.
તો તેમણે ચલાવેલા પિતાના પંથની પરિસ્થિતિ જોતાં તેમને જરૂર આંસુ આવે. અરે એટલું જ નહિ યદિ તેમની અપીલની અસર થતી હોય તો તેઓ પિતાની સમાજને અપીલ કરે કે મહાનુભાવ આ ગુરૂડમવાદને ફેંકી દ્યો, આ મિથ્યાત્વ દેવદેવીઓની ઉપાસનાને તિલાંજલી આપી દઈ શુદ્ધ માગે આવી જાઓ. યદિ મારા મૂર્તિપૂજાના વિરોધનું આ પરિણામ આવત એમ મને સ્વપ્ન પણ કલ્પના હેત તે હું જીનપ્રણીત જીનમૂર્તિપૂજાને વિરોધ કદી ન જ કરત વગેરે વગેરે અપીલ કાઢત.
આ સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયના વિદ્વાન મુનિઓ અને નેતાઓએ સવેળા જાગૃત થઈ વધતા જતા ગુરૂડમવાદ ઉપર અને મિથ્યાત્વ દેવદેવીઓની ઉપાસના “ સામે { લાલ બત્તી ધરવાની જરૂર છે. નહિ તો ભવિષ્ય બહુ અંધકારમય આવતાં વાર નહિં લાગે.
આજે કેટલાક સ્થાનકમાગિ સાધુઓ શ્રીજીનવરેન્દ્રની ઉપાસનાને વિરોધ કરે છે, પરંતુ આ ગુરૂડમવાદ સામે કે મિથ્યાત્વી દેવદેવીઓની ઉપાસના સામે એક હરફ પણ ઉચ્ચારતાં સંકેચાય છે. આમાં મુખ્ય કારણ એ જોવાય છે કે તે સાધુએ અજૈન હોય છે. અને સંસ્કારમાં કેળવાયેલા હોય છે એટલે તેઓમાં પિતાના પૂર્વ સંસ્કારની દઢતા એટલી સચોટ છાપ પાડેલી હોય છે કે જેથી મિથ્યાત્વી દેવ દેવીઓની પૂજાના પ્રચારમાં આપણું માન અને સત્કાર વધે છે જેથી તેની ના પાડી શકાય જ નહિં. માત્ર જીનપૂજાની જ ના પડાય છે –
[ચાલુ) મન સાગરનાં મેજ લેખક –બાપુલાલ કાળીદાસ સંઘાણી. “વીરબલ.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૯૨ થી અનુસંધાન ) દયા, ક્ષમા, વગેરે મહાપુરૂષોના જીવન વૃક્ષનાં સાહજિક ફળે છે. મહા. પુરૂષ જીવન સંગ્રામમાં રપ હોય છે. એને કેણુ શસ્ત્ર પ્રહાર કરે છે, કોણ દેષ કરે છે. એ જોવાની કે ધ્યેય વિહોણે અન્ય વિચાર કરવાની ફુરસદ હતી નથી એતે અન્ય સર્વ ક્ષેત્રેથી ધ્યાન ખેંચી લઈ આદરેલા કાર્યમાં એકતાર રહે છે. આ એકાગ્રતાનાં જુજ રૂપે દર્શન કરી આપણે એને અહિંસા, દયા, ક્ષમા એવાં નામ આપીએ છીએ. આપણી ટુંકી દ્રષ્ટિ આ અહિંસાદિનાં નામને પાર કરી જીવનવીરના હાર્દને પિછાની શકતી નથી.
ભાવપૂજા એજ ખરી પૂજા છે, દ્રવ્યપૂજા ભાવપૂજાને પુષ્ટી આપનારી હાઈ બાલઉપાસકને ખાસ જરૂરી છે. ભાવપૂજા એટલે આત્મિકવિચાર–આત્મ-વિકાસના વિચારે. ધ્યાન વા સમાધિ.
અવિવેક, ખરાબ વિચાર, વર્તન, કે વાણી કરવાં એ ઉપાસના મંદિરની
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનસાગરનાં મોજા
૨૧૧
આશાતના છે. અવિવેક છે. કારણ કે એવા અવિવેકથી ત્યાંની હવામાં તેવાં પરમાણુ ઉત્પન્ન થઈ મંદિરના વાતાવરણને કલુષિત કરે છે. એ વાતાવરણ અન્ય ઉપાસકને તેમજ આપણને પવિત્ર વિચાર, અને આત્મિક શાંતિમાં ડખલ કરે છે. પવિત્ર વિચારોને બોંકવા દેતું નથી. માટે ઉપાસના મંદિરમાં દાખલ થઈ માનવીએ વિચાર, વાણું. અને વર્તન સૌમ્ય રાખવા ખાસ સંભાળ રાખવી.
આશાતના કરનારને તેનું ફળ અન્ય ઉપાસકે કરતાં વધુ પ્રબળ રીતે ભોગવવું પડે છે સમાન સમાન ખેંચે છે. એ નિયમ અનુસાર આપણે વહેતાં મુકેલાં પરમાણુઓ પોતાના સમાનધમી એવા આપણું ઉપર તુરત પાછા હલો કરી આપણને આત્મિક શાંતિથી દૂર ખેંચે છે.
જેને આત્મવિકાસની ખરેખરી ધગશ હોય તેને તે આખું જગત ઉપાસના મંદિર છે. એટલે એ વ્યક્તિએ જીવનની એકે એક ક્ષણ માનસિક, વાચિક, કે કાયિક શક્તિનો એ રસ્તે અપવ્યય ન થાય એ ખાતર જાગૃત રહેવું જોઈએ.
મૂર્તિની સામે પૂંઠ કરવી એ આદર્શ સામે પૂંઠ કરવા બરાબર છે. કારણ કે મંદિરમાં જવાને આપણે મુખ્ય આદર્શ મૂર્તિ મારફત વિતરાગતા, શાંતિ, નિર્ભયતા અને અહિંસાનો વિચાર કરવાનો છે–પાઠ શીખવાનો છે. આદર્શ સામે પૂંઠ કરે એટલે હરાયાં ઢેર જેવું આપણું જીવન થાય.
સ્ત્રીઓ વારંવાર પાનીએ જેતી હોવાથી બૈરાની બુદ્ધિ પાનીએ કહેવત પ્રચલિત થઈ છે. માટે આદર્શ સામે નજર રાખવી એમાંજ વિકાસ છે.
જે કિયા, વાણું કે વિચારથી આત્મવિકાસ થાય તે જ ધર્મ.
જે ક્રિયા, વાણી કે વિચારથી આત્મ વિકાસ થતો અટકે, યા થયેલા વિકાસમાંથી પાછા પડાય તે પાપ.
ધર્મ એટલે આત્મવિકાસ, પાપ એટલે આત્મવિકાસનો નાશ અથવા અટકાવ.
આત્મવિકાસ કે ઘાતમાં મુખ્ય ભાગ ભજવનાર મન છે. વાણી અને ક્રિયા એ મનમાં આવેગ ઉત્પન્ન કરનારા અને પોષનાર મહત્વનાં અંગ છે. માટેજ મનની પવિત્રતા સાથે વાણું અને આચરણની વિશુદ્ધિ માટે વારંવાર કહેવામાં આવે છે.
સુધારે સદર માસિકના પિષ માસના અંક ત્રીજતા પૃષ્ઠ ૧૧૭ માં રામદાવાદના સમાચારમાં જૈનાચાર્ય શ્રી સિદ્ધિસૂરીજીના શિષ્ય રંગવિજયજીના શિષ્ય રાજવિજ્યજીએ સરસપુરમાં વાસણશેરીના ઉપાશ્રયે ચૌમાસી ચૌદશ ગુરૂવારે કરી કાર્તક પૂર્ણિમા શુક્રવારે આરાધેલ છે, તેમ જણાવેલ છે, તે સમાચાર સાચા નથી પણ તેઓશ્રીએ ચૌમાસી ચૌદશ બુધવારની કરી કાર્તિક પૂર્ણિમા ગુરૂવારે કરી ભાવ સાર વનમાળીદાસને ત્યાં ચાતુમાસ બદલેલ છે, તેમ તેમના કહેવાથી અમે સુધારે સુચવીએ છીએ.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१२:
જૈન ધર્મ વિકાસ
सुखी जीवन (लेखक-भिक्षु भद्रानंदविजय. मु. वांकली, मारवाड)
जगत के समस्त जीव सुखी और आनंदमय जीवन व्यतीत करने की इच्छा रखते हैं। और तदनुसार यथाशक्ति प्रयत्न शील भी बने रहते हैं। किन्तु अपने ही पास विद्यमान सुख को भूल कर इतउत परिभ्रमण करते रहते हैं परन्तु बहुतेक लोगोकी यह मान्यता हैं कि धनसे वैभव अथवा संसारिक पदार्थ प्राप्त होने से हमे सुख व आनंद मिलेगा, ऐसा मानना केवल बालु (रेती) में से तेल निकालने की ईच्छा करना जेसा है, लेकिन वास्तवमे देखा जाय तो यह स्पष्ट ज्ञान हो जाता है कि धन आदि प्राप्त होने पर भी सुख दूर २ ही भागता है, जिन के पास पर्याप्त धन, वैभव, प्रासाद और नौकर आदि उपस्थित है वे भी दुख के नाम पर सदा रुदन किया करते हैं अतः सुखकी प्राप्ति का आधार धन या संसार के अन्य पदार्थ पर नही है किन्तु शांतिभय जीवन व्यतीत करने की आदत प्राप्त करने से ही सुख प्राप्त होता है, और शांतिमय जीवन सदाचार एवं सत्यमार्ग के अवलंब से प्राप्त होता है, क्यों कि जो मनुष्य सत्यमार्ग से चलते है वेही सदा शांत व गंभीर और आनंदयुक्त होते है इस लिए सुखाभिलाषियोंको सदा पवित्र जीवन बिताना, मन के उपर संयम रखना, और हृदय विशुद्ध रखना चाहिए आवेश चिंता और भय को त्याग देना चाहिए स्वात्मबल प्राप्त कर के शांतिका अनुभव करना चाहिए, इस शांति को जो मनुष्य प्राप्त करते है उन में सदगुण शशि देदीप्यमान बन कर रहती है, देखिए जिनके पास धन या- रहने का स्थान न होने पर भी मस्त, आनंदी, निश्चित और सुखी कई मनुष्य होते हैं। उन महात्मा पुरुषो के समागम मे आने से यह मालूम होता है कि वे कैसे शांत व गंभीर और आनंदयुक्त होते हैं। धन और वैभव के प्रभाव में भी उनका चित्त व्यग्र नही होता वे सदैव आनंद में मस्त रहते है इन महापुरुषों के संसर्ग से मनुष्यो को शांति एवं सुखानुभव होता है और उन में सद्गुणों का प्रादुर्भाव हो जाता है, जिन मे शान्ति लेशमात्र भी नही है उन में चाहे जितनी प्रबल शक्ति क्यों न हो पर वह बन्धयावत ही है अशांत मनुष्य की शक्ति व्यर्थ में क्षीण हो जाती है, व्यवहार के छोटे छोटे कार्यों में विघ्न उपस्थित हो जाने से जिन का
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુખી જીવન
૨૧૩
चित्त व्यग्र बन जाता है अर्थात् क्रोधित हो जाता है उन में जो आत्मबल का प्रभाव होता है वह और जो कुछ शारीरिक बल रहता है उसका भी क्षय हो जाता है ऐसे मनुष्य निर्बल एवं कायर माने जाते है, इनका प्रभाव अन्य लोगों पर कुछ भी नही पडता लोभ पाप के फंदे मे फस कर जो मनुष्य अपने जीवन में विपत्तियों प्राप्त होने पर उद्विघ्न एवं विभ्रम हो कर चिंतातुर हो जाता है वह स्वकीय आत्मिक शांतगुण एवं समता भाव आदि को भूल जाता है निदान बलबिहीन हो कर महान् दुखी होते है, जिन का अपने स्वभाव पर स्वामित्व नही रहता उनका प्रभाव अन्यो पर केसे पड सकता है अर्थात् ऐसे मनुष्य सहज बात में उत्तम बन कर निज उत्तम शारीरिक व मानसिक बल देवा देते है, धर्मिष्ठ और सद् गुणी मनुष्य ही अपने को वश में रख सकते है
और अपने आवेशों को रोक कर निज मनो विकारो पर पूर्ण अंकुश रख सकते है, जो मनुष्य वासनाओं को काबू मे रख सकते है उन्हो के वशमे मन धीरे धीरे आकर दास सदृश बनकर रहता है और शांति भी उन्ही की सेविका बन जाती है, नीतिकारो का कथन है किः--
मन सब पर असवार है, मनको मोल अनेक ।
जो मन पर असवार है सो शूरांमे एक ॥ अर्थात् मनका आधिपत्य सर्व संसार पर है, किन्तु जिसका मन पर आधिपत्य है वही शांतजीवन के सुखपूर्ण रहस्यों को प्राप्त कर सकता है, शास्त्रकारो का भी यही कहना है कि
मन एव मनुष्याणां कारणं बंध मोक्षयोः ।
चित्त चलति संसारो, निश्चले मोक्षञ्च्यते ॥२॥ अतएव संसारिक बंधनो का एवं उनसे मुक्त होने का साधनो प्राय मन ही पर निर्धारित है संसार की पर्यटनावस्था मनकी चलित प्रकृतिसे संबंध रखती है, और उसी चलित प्रकृति से मनकी मुक्तावस्था ही मोक्षसुख का साधन है क्योकि
यादृशी भावना यस्य सिद्धिर्भवतितादृशी भावना भव नाशीनि
अतएव सुखी जीवन की प्राप्ति के लिए शांतस्वभावी, सदाचारी एवं चंचलता रहित बनना चाहिए.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૪
જેન ધમ વિકાસ
મરે” ને જવાબ.
“વળ ( રાવસાહેબ શ્રીકૃષ્ણલાલજીની માન્યતાઓનું અવલેહન ) લેખક –મુનિરાજશ્રી પ્રેમવિમળજી મહારાજ, અજમેર
(અંક ૬ પૃ. ૧૯૧ થી અનુસંધાન) ભલે કૃષ્ણલાલજી સ્વમતની ધુનમાં જૈન નીતિ માટે ગમે તે પ્રકારનું લખાણ લખવા પ્રેરાતા હોય પરંતુ વેદ શાસ્ત્રમાંજ ફરમાવે છે કે રિસના તાપમાન
mછે નહિમ્ તથા વેદશાસ્ત્રોમાં ફરમાવેલ હિંસાત્મક વિધાનને નિષેધ કરનારને નાસિત નિર્વવા વગેરે વાયે દ્વેષબુદ્ધિ સિવાય બીજું શું સૂચવે છે? સામેથી હાથી મારવા આવે તે પણ મરણને શરણ થવું ગ્ય છે. પરંતુ જૈનમંદિરમાં પ્રવેશ કરે નહિ એ લેકના બનાવનારાઓ કઈ જાતના સમતાભાવી છે, તે સમજવું મુશ્કેલ નથી. રોજ રાતિ મતિર્થસ્થાસ્તીતિ વારિત પર
કાદિ નથી તેવી બુદ્ધિવાળા મનુષ્યનેજ નાસ્તિક કહેવાય છે. ત્યારે સ્ત્રોજા - ત્તિ મતિર્થશાસ્ત્રીતિ કાર્તિક પરલેકાદિ છે તેવી બુદ્ધિ જેનામાં છે તે આસ્તિક છે. જેને જ્યાં સુધી પરલોકાદિને માને છે ત્યાં સુધી કોઈની પણ તાકાત નથી કે પરલકાદિનું અસ્તિત્વ માનનાર સાચા જિનને કોઈ નાસ્તિક બનાવી શકે, આવા રાગદ્વેષથી ભરેલ લખાણે બાજુ પર રાખવામાં આવે તેયે ચાલુ વર્તમાન કાળમાં પણ જે ગેરવર્તાવ જૈનજાતિ પ્રત્યે થઈ રહેલ છે, તે પણ એક દુઃખદ નથી. ઉમરાવતી શહેરમાં તા. ૧૩-૯-૪૦ના રોજ હિંદુમહાસભાના પ્રમુખ ભાઈ પરમાનંદજીએ જાહેર ભાષણમાં જે હિચકારા હમલા જૈનધર્મ પ્રત્યે કર્યા છે, તે જૈનસમાજ કદાપી ભુલી શકે તેમ નથી. અનેકસ્થાને જ્યાં જૈનજાતિ ઓછી સંખ્યામાં છે. ત્યાં હિંદુ અગ્રેસ તરફથી સખ્ત પ્રહારે જૈનધર્મ પ્રત્યે આજે પણ થઈ રહેલ છે. તે ખુલ્લી આંખે દેખવા છતાંય કૃષ્ણલાલજી એ અનિ
છનીય વાતાવરણ પ્રત્યે આંખ મિંચામણાં કરે એ ખરેખર કૃષ્ણલાલજીને શોભી શકે તેમ છે? આવા પ્રકારના વિકટ પ્રસંગોમાં કોઈ જૈનધર્મપ્રેમી મનુષ્ય રાણાધ્યાહુ ટુર્નના દુષ્ટ મનુષ્યો શિક્ષાથી જ વશ થાય છે. એ ન્યાયને અનુસરીને હિન્દુશાસ્ત્રો અને એમના દેવેનું સત્ય સ્વરૂપ પ્રગટ કરે એ સ્વાભાવિક છે. સાથે ૩૨ કરોડ હિંદુઓની દયા ચિંતવનાર કૃષ્ણલાલજીને પણ પુછીએ છીએ કે નિર્દોષ પ્રાણીઓની ઘોર હિંસા કરવાનો હક્ક તમને કયાંથી અને કેવી રીતે પ્રાપ્ત થયો છે. તેને ખુલાસો કરશે કે ?
યાદ રાખવાની જરૂર છે કે ન્યાય અને સત્યને ઈજા (ઠેકે) ધરાવનાર મનુષ્ય, નિર્દોષ અને મુંગા પ્રાણીઓની ઘેર હિંસા ધર્મને ન્હાને કરવાનું
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર્યુષણકી ભેટ” ને જવાબ
૨૧૫ કદાપી ગ્ય માની શકશે નહિ. હિંદુશાસ્ત્રોમાં કવચિત કઈ સ્થાને જૈનધર્મની પ્રશંસા કરવામાં આવી હોય અને તેને સરળ સ્વભાવી જૈનજાતિ એગ્ય માનતી હોય તેમાં ગુન્હ કયા પ્રકારનો છે? તેનો ખુલાસે કૃષ્ણલાલજી કરી શકશે કે?
હિંદુ શાસ્ત્રોમાં ફરમાવેલી મધ્યમાં ૨ મિનં ર તથા વીવા વીત્યા પુના વવા તથા “નવસ્ત્રાપુર તીર્થ તથા “માતૃઓ નિ પરિત્ય” વગેરે શોક માટે અજાણપણું જાહેર કરનાર કૃષ્ણલાલજીએ નીચે મુજબ હિંદુશાસ્ત્રોમાં બતાવેલ વિધાનો અવશ્ય દેવાની જરૂર છે. બ્રાહ્મણ સર્વસ્વ ભાગ ૪ થો અંક ૫ મો. પૃ. ૧૯૪ જણાવે છે કે, વેપાસ્ત્ર વિદિત મદ-માંસ સૌર મૈથુન વોઝ हे क्योंकि जिसका विधान कियागया वहधर्म कोटीमें आ गया यजुर्वेदमें वाजयेय यज्ञमें सुराके ग्रहोका विधान है, एज यजुर्वेद में सौत्रांमणी यज्ञमें सुरा नाम मद्यका विधान हे अग्निष्टोमादि यज्ञोमे अग्नि षोमीथ आदि पशुका विधान और यहां शेष मांस भक्षणका भी विशेष विधान स्पष्ट रुपसे विस्तारके साथ किया ગયા આ ઉપરાંત વૈદિક મંત્રાલય–અજમેરથી સંવત ૧૯૪હ્યાં છપાયેલ રૂશ્વેદ ભાષ્યભૂમિકામાં પૃ. ૩૪૯ માં અશ્વમેઘ યજ્ઞનું વિધાન જણાવ્યું છે. તેમાં લખ્યું છે કે, અહ્વાન્નમુખ હરે કૃષા વાળત્તિ, મ િરવાડ્યુરિસમષ્યિ નૌ રથાતિ અર્થ-અજમાનની સ્ત્રીઓ ઘોડાનું લીંગ પકડી પિતાની જાતે પોતાની નીમાં નાંખવું આ પ્રમાણે જ્યાં સાક્ષાત બિભત્સ અને શરમજનક લખાણે વેદશાસ્ત્રોમાં દ્રષ્ટિગોચર થાય છે. છતાંય શાસ્ત્રનાં નામ અને તેના અધ્યાય જાણવાની ઈચ્છા પ્રકટ કરવી એ કૃષ્ણલાલજી માટે અવશ્ય એક આશ્ચર્યજનક બીના સમજાય તેમ છે. હિંસાત્મક અને વ્યભિચારપૂર્ણ વિધાન વેદાદિ શાસ્ત્રોમાં હોવા છતાંય તેમાં રહસ્ય માની સાથે આત્મિક હેતુ વાળા કૃષ્ણલાલજી માને છે. જ્યારે બીજી બાજુ શંકરાચાર્યજી ફરમાવે છે કે વેદાદિ શાસ્ત્રાનુસાર જે હિંસા-મદ્યપાન–વ્યભિચાર–જુગાર ખેલવા આદિ કાર્યો કરવામાં આવે તેમાં દેષ સમજેવો નહિ.
' મનુસ્મૃતિના ૫ મા અધ્યાયમાં પણ લગભગ તેજ પ્રમાણે જણાવે છે કેयज्ञार्थ पशवः सृष्टाः स्वयमेव स्वयंभुवा । यउस्य भृत्यै संर्वस्य तस्माद्यज्ञवधोऽवधः આ૩ અર્થયજ્ઞ માટે પશુઓની હિંસા થાય છે, તેમાં દોષ સમજ નહિ કેમકે બ્રહ્માએ પોતે યજ્ઞ માટે અને સંપૂર્ણ યોની સિદ્ધિ નિમિત્તે બતાવેલ છે. તેથી યજ્ઞમાં જે પશુવધ થાય છે તે પશુવઘમાં હિંસા દેષ મંથી. [ચાલુ)
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૬
જૈન ધર્મ વિકાસ
ઠેરઠેર....ઉજવાયેલ ચરમ તિર્થકર ....જન્મોત્સવ.
સાદડી જેનાચાર્ય વિજયનીતિસુરીશ્વરજી મહારાજના અધ્યક્ષપણું નીચે ચૈતર સુદિ ૧૩ના સહવારના નવ વાગે ધર્મશાળામાં મહાવીર જયંતિ ઉજવવાને મેળાવડે ભરવામાં આવવા સાથે સભાસ્થાનને ધ્વજ પતાકાઓથી શણગારવામાં આવ્યો હતો.
પ્રારંભમાં મંગળાચરણ થયા બાદ પન્યાસજી શ્રીકલ્યાણવિજયજી, મુનિ ચરણવિજયજી, મુનિ મલયવિજયજી, મુનિ પ્રદવિજ્યજી, મુનિ અશેકવિજયજી, મુનિ ઉમેદવિજયજી આદિ મુનિ મંડળે આકર્ષક શૈલી અને છટાદાર ભાષામાં, મહાવીર જીવનના બેધદાયક દષ્ટ તેને જનતા સનમુખ વિદ્વતાભરી રીતે રજુ કરી ચરમ શાશનનાયકના જીવનને સુંદર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. અંતમાં આચાર્ય દેવે મહાવીર સ્વામીના ઉપસર્ગોનું અવલેન આપતાં, સંસારિક ક્ષણ,સુખ અને મેહમાં ન ફસાતા આત્મિસુખ મેળવવાની દિશા તરફ વહેવા ઉપદેશથી સીંચન કર્યું હતું.
જન્મ કલ્યાણકના મંગળ દિને મેટા દેરાસરથી બહુજ ઠાઠપૂર્વક વરઘોડે. ચઢાવી ધર્મશાળામાં ઉતારી, ત્યાં બપોરના રાગરાગણુથી વાજીત્રના મધુરધ્વની સાથે પંચકલ્યાણકની પૂજા ભણાવવા સાથે આકર્ષક આંગી રચાવવામાં આવી હતી.
તખતગઢ જૈનાચાર્ય વિજયહર્ષસૂરીજીના નેત્રત્વ નીચે જયંતિ ઉજવવાને મેળાવડે રાખવામાં આવ્યું હતું. પ્રારંભિક સ્તુતિ થયા બાદ મુનિશ્રી રામવિજ્યજીએ મહાવીરના જીવનનું સંક્ષિપ્ત અવકન આપ્યા બાદ આચાર્યશ્રીએ તે મહાન ઉપકારી શાશનનાયકના જીવનમાંથી ગ્રાહ્ય કરવાલાયક દષ્ટાંતેને જનતા સનમુખ રજુ કરી, લેકેને તેમના પગલાને અનુસરી આત્મિક કલ્યાણને માર્ગ સ્વીકારવાને ઉપદેશ આપ્યો હતે.
આ મંગળ દિને જિનચૈત્યથી ઘણાજ આડંબરપૂર્વક વરાડા ચઢાવવા સાથે બપરના પંચકલ્યાણકની રાગરાગણીથી વાજીંત્ર સાથે પૂજા ભણાવવા ઉપરાંત, પ્રભુજીને અંગરચના કરાવવામાં આવી હતી, વધારામાં યુવકોએ પ્રભાત ફેરી કરી નગર ર્તિન કર્યું હતું.
પ્રાંતિજ જૈનાચાર્ય શ્રીરિદ્ધિસાગરજી મહારાજના આધિપત્યપણાનીચે ત્રણે ફીરકાની એક્યતાથી જયંતિ ઉજવવાને સહવારના નવ વાગે મેળાવડે રાખવામાં આવ્યું હતું. પ્રારંભિક સ્તુતિ બાદ મુનિશ્રી હેમેન્દ્રસાગરજીએ દેઢ કલાક સુધી ઘણુજ વિદ્વતાભરેલું મહાવીરના જીવન ઉપર વકત્વય કરી જનતાને અચ્છ ખ્યાલ આપે હતે, બાદ અન્ય વક્તાઓએ પ્રાસંગિક વિવેચન કરી અંતમાં
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાધનપુરની સામાજિક સંસ્થાઓનું અવલોકન
આચાર્યશ્રીએ મહાવીરના સમતાના ગુણને દરેક વ્યક્તિએ મંત્રાક્ષર સમજી હૃદયમાં ઉતારી લેવાની ગવેષણ કરી હતી.
- આ મહા મંગળકારી ઉત્સવ દિને યુવકો તરફથી પ્રભાત ફેરી અને નગર કિર્તન થવા સાથે સંઘ તરફથી ત્રણે ફરકાનું જમણ રાખવામાં આવ્યું હતું. તેમજ રાતના જીવદયાના ઉપદેશ માટે એક સામુદાયિક સભા યે જવામાં આવી હતી.
સિવગંજ પં. મુક્તિવિજયજીના પ્રમુખપણું નીચે મહાવીર જયંતિ પિરવાડની ધર્મશાળામાં વ્યાખ્યાન સમયે ઉજવવામાં આવતા, પન્યાસજી મહારાજ અને અન્ય વક્તાઓએ સમાચિત વિવેચન કરી બપોરના મોટા દેરાસરે પંચ કલ્યાણકની પૂજા ભણાવવા સાથે આંગી રચાવવામાં આવી હતી.
રાધનપુરની સામાજિક સંસ્થાઓનું અવલોકન શેઠ બકેરદાસ ઉજમસી જૈન ભેજનાલય અને યાત્રાળુઓની વ્યવસ્થા.
રાધનપુરમાં આ સંસ્થા પૂર્વે, એકલડકલ સ્વધર્મિ બંધુઓને તેમજ યાત્રાર્થે આવતા યાત્રાળુઓને જમવાની ઘણી જ અગવડ હતી, એતો નિંવિવાદ ! આવી સંસ્થાની સં ૧૯૬૮ના દુષ્કાળના સમયે ગ્રામ્ય વિસ્તારમાંથી અનેક ગ્રામ્યજને રાધનપુરમાં નિરાધાર સ્થીતિમાં આવીને વસેલા, તે સમયે અત્રેના ધાર્મિક ખાતાએના અઠંગ કાર્યકર દોસી મનસુખ ભાઈચંદે તે દુષ્કાળમાં જનતાને રાહત આપવા ખાતર, પિતાની ઉદારતાથી સ્વખર્ચે સસ્તા અનાજની દુકાન અને મૂંગા જાનવરે માટે સસ્તા દરે ઘાસ આપવાની ગોઠવણ કરનાર શેઠ પ્રેમચંદ મૂળજીભાઈના તે ગ્રામ્યજનોને જમવાની પડતી મુસીબત બાબત ધ્યાન ઉપર મુક્તા, “ધર્મ કરતાં ધાડ આવે” એ નીતિએ શેઠ મજકુરે ઉપરોક્ત લેકેપિગી ખાતાઓ ખેલવાની સાથેજ માંડળના નવલખા કૌટુંબની એક મશહુર પેઢી કાચી પડતા અચાનક દશ હજારનો ફટકો પડવા છતાં, આરંભેલા કાર્યો ને ઉદારતાના વેગથી ચાલુ રાખવા ઉપરાંત ગ્રામ્યજની અગવડ ટાળવા જેનશાળાની વાડી જોડેના મકાનમાં કેઈ પણ જાતના નિણીત ચાર્જ લીધા વિના જમાડવા માટે દેસી મનસુખભાઈની દેખરેખ નીચે ભોજનશાળા ખેલી, પહેલ કરવા સાથે તેને કઈ પણ પંકતીને સ્વધર્મિ બંધુ લાભ લેતા ન અચકાય તે ખાતર પૈસા નાખવા માટે એક સીલબંધ પેટી રાખવામાં આવી હતી.
સદર ભેજનશાળા તે દુષ્કાળને વેગ ઓછો થતાં ગ્રામ્યજનો પિતપિતાના માદરેવતન પાછા ફરતા અને સ્થાનિક એકલડેલ માણસે તે સમયે
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૮
જૈન ધર્મ વિકાસ આવી સાર્વજનીક ભેજનશાળાને લાભ ઓછો લેતા હેવાથી બારેક માસ ચલાવી બંધ કરવામાં આવેલ, પરંતુ તે અનુભવે આવી એક સંસ્થાની રાધનપુરમાં કાયમી જરૂરત છે તેમ જનતાને લાગ્યું, અને તેને આભારી દસેક વર્ષના અંતર બાદ શેઠ હીરાલાલ બકોરદાસે પંન્યાસજી શ્રી ભક્તવિજયજી મહારાજના ઉપદેશામૃતથી પોતાના પૂજ્ય પિતાશ્રીના સ્મણાર્થે સં. ૧૯૭૮ ના માગસર સુદિ ૮ના મંગળ પ્રભાતે શેઠ બકેરદાસ ઉજમસીભાઈ જન ભોજનશાળાગુર્જવાડાની મિસીની ધર્મશાળામાં ખુલ્લી મુકી, તેના નિભાવાર્થે રૂ. ૨૦૦૦૦) ની નાદર રકમ ઈલાયદિ કાઢી તેનું કાર્ય શહેરના આગેવાન દેસી ભુદરદાસ વછરાજ, વૈદ્ય પ્રેમચંદ જેઠાભાઈ, ને સોપરત કરેલ, સરૂઆતમાં આ સાર્વજનીક સંસ્થા હોવાથી જનતા પિકી કેટલાક લાભ લેતા અચકાતા હતા, પણ સમયના વહેણ સાથે લેકેની મનવૃતિ બદલાતાં બહુજ ટૂંકા સમયમાં જનતા આ ભેજનશાળાને ઉત્સાહના વેગપૂર્વક લાભ લેતાં, ભેજનશાળામાં નિયમિત માસિક ચાલીશ ઉપરાંત જમનારા હોવા સાથે છુટક અને યાત્રાળુઓ ગણતા સરેરાશ સાહેઠથી વધુ વ્યકતીઓ નિયમિત લાભ લેનારાઓ હોય છે.
આ રીતે આ ભેજનાલય સ્થાનિક એકલડકલ સ્વધર્મ બધુ અને યાત્રાળુ વર્ગને સારી સગવડ આપતુ હોવાથી સહાયક અને આર્શિવાદ રૂપ થઈ પડેલ છે, ભેજનાલયના કાર્યવાહકે કમશ બદલાતા હાલ તેનું કાર્ય શંખેશ્વર ભજનશાળાના માનદ સેક્રેટરી ધામી નેમચંદ ખેગારસીભાઈની દેખરેખ નીચે ચાલે છે. સદર ભેજના શાળામાં માસિક જમનાર પાસેથી બે ટંકના રૂ. ૬) અને એક ટંકના રૂ. ૪) તેમજ છુટક જમનારના બે ટંકના રૂ. ૦–૩-૩ અને એક ટેકના રૂ, ૦-૨–૦ ઘી સાથે લેવાની પદ્ધતી હોવા છતાં, શેઠશ્રી તરફથી અમુક બંધુ ઓને તેમની સ્થીતિના પ્રમાણમાં તદન ફ્રી કે ઓછા દરથી પણ જમાડવામાં આવે છે, અને તેને આભારી પ્રતિવર્ષે એવરેજે રૂ. ૮૦૦) ને ટેટ પડે છે. ભેજનશાળા ને સ્વતંત્ર પિતાનુ મકાન પણ શેઠશ્રીએ ખજુરી શેરીમાં બંધાવી આપેલ છે. અને હાલ તેમાંજ લેજનાલય છે.
આ જનશાળાની જોડે જ પારેખ જીવણલાલ કેસરીચંદે પોતાના પિતાશ્રીના સ્મણાર્થે યાત્રાળુઓને રાધનપુરમાં ઉતરવાની અગવડ હતી, તે પૂરી પાડવા આધુનિક શિલી અને સાધનો સાથેની એક ધર્મશાળા રૂ. ૨૦૦૦૦) ના ખર્ચે બંધાવેલ છે, જેનેજ લાભ યાત્રાળુઓ સારા પ્રમાણમાં ભેજનશાળા જોડે હોવાથી લે છે. યાત્રાર્થે આવતા યાત્રાળુઓને પહેલે દિવસે દાનવીર શેઠ મોતીલાલ મૂળજી જે. પી. મારફત અને બીજે દિવસે શેઠ બકેરદાસ ઉજમશીભાઈ તરફથી આ ભેજનશાળા દ્વારા મીણ જમણુથી કાયમ માટે સ્વધર્મ બંધુઓની લેતી કરવામાં આવે છે.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
મગધમાં પશુયજ્ઞ પ્રતિબંધ.
૨૧૯
રાધનપુરના સંઘના પૂદિયે આવી બધી સગવડે હવા ઉપરાંત સંખેશ્વરથી મોટર સવસ હોવાથી, પૂર્વ કરતાં હાલમાં મોટી સંખ્યામાં યાત્રાળુઓ પ્રાચિન શંખેશ્વર તીર્થની યાત્રા કરી, રાધનપુરના ગગન ચુંબિત આકર્ષક છવીસ જિન ના દર્શન ભક્તિનો લાભ લઈ મહદ પૂન્ય ઉપાર્જન કરી શકે છે.
તંત્રી. મહાત્મા ગૌતમબુદ્ધની અપૂર્વ સેવા
યાને મગધમાં પશુયજ્ઞ પ્રતિબંધ.
છે.
હવે
લેખક:-શ્રી મંગલદાસ ત્રિકમદાસ ઝવેરી (થાણા ) મગધની રાજગૃહી નગરીની નજિકમાં વિધ્યાચલ પર્વતની પાંચ હારમાળાઓ આવેલી છે. જ્યાં દરેક પર્વત ઉપર એક એક જિનાલય, કંઇક મંદિરો તેમજ આત્મહિતાથી અધ્યાત્મસેવીઓ અથે રહેવાની નાનીમોટી ગુફાઓ અહીં આવેલ છે. આ ગુફાઓમાં કેટલાક યોગીઓ, તપસ્વીઓ અને મંત્રસાધકે ઇવર ચિંતવનમાં અહોરાત્ર મશગુલ રહે છે. કેઈક જપમાં તો કોઈક તપમાં આત્માને ઈશ્વરમય બનાવવા સદેદિત પુરૂષાર્થી છે દષ્ટિગોચર થાય છે.
| વિપૂલાચલ, રત્નગિરિ, ઉદયગિરિ, સુવર્ણગિરિ અને વૈભારગિરિ નામની પાંચે શિખરમાળાઓ યોગી સંન્યાસી ઉપાસકો અને સાધકેથી ડગલે ને પગલે ભરાએલી દેખાય છે. અનેક યોગીરાજે પાસે સંસાર સમુદ્ર તરવા અથે આદર્શ મુમુક્ષુઓ પ્રયત્ન કરતા અહીં દષ્ટિગોચર થાય છે.
આ પર્વતની રત્નગિરિ નામની ટેકરી ઉપરથી ઈ. સ. પૂર્વે ૧૯૦-૯૧ના ગાળામાં એક દિવસ પ્રભાતના સમયે એક યુવાન સુકોમળ અને લાવણ્યયુક્ત શાંત મુદ્રામય તપસ્વી આતે કદમે નીચેના ઢળાવવાળા પ્રદેશ તરફ ઉતરવા પ્રયત્ન કરતો હતો. આ તપસ્વિની અસ્થિર ચાલ ઉપરથી તેમજ તેના શરીર ઉપરના પરસેવથી એમ સમજાતું હતું કે તે કોઈ પ્રભાવશાળી ત્યાગી રાજકુમાર વૈરાગ્યવાસિત ભાવનાઓ વડે સંસાર ત્યાગી બન્યા હોય.
ટેકરી ઉપરથી નીચે ઉતરતાં અચાનક આ ત્યાગી પુરૂષના કાને પશુઓના કરૂણ આર્તનાદ સંભળાયા. આ કરૂણામય અવાજે સાંભળી આ મુમુક્ષુનું હૃદય ઘવાયું, અને ત્વરિત ગતિએ તળેટીએ પહોંચી ત્યાંથી પસાર થતા ઘેટાંનાં ટોળા તરફ તે પહોંચી ગયો. જ્યાં તેની દષ્ટિએ આ ઘેટાંનાં ટેળામાંથી એક લંગડાતા ઘેટાંનાં બચ્ચાંને તેને માલિક નિર્દયતાથી માર મારી આગળ ચલાવતું હતું,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૦
જૈનધર્મ વિકાસ
જેથી આ અપંગ બચ્ચું બેં બેં કરી આકંદ કરતું હતું. ઘેટાંનાં ટેળાનાં વચમાં જઈ પહોંચેલા દયાસાગર આ યુવકે તે બચ્ચાંને ઉપાડી લઈ તેને છાતી સાથે ચાંપ્યું, અને તેના પ્રત્યે પુત્રવત્ પ્રેમભાવ બતાવ્યો.
કુદરતી સંજોગોમાં તારણહારની ગોદમાં જઈ ચઢેલ આ નિર્દોષ બચ્ચાએ આક્રંદ કરવું મૂકી દઈ પિતાને અભયદાન ન મળ્યું હોય? તે પ્રમાણે શાંતિ પકડી.
આ સમયે આ દયાળુ યુવકે ઘેટાંનાં માલિકને સંબોધીને કહ્યું કે, “ભાઈ, આ ઘેટાંનાં બચ્ચાને એના સ્થાને પહોંચાડવા તું મને તે સેંપી દે, તે બચું નાનું છે. એટલું જ નહિ પણ લંગડું છે, માટે હે દયાળુ બંધુ, તું મને આટલું જીવિતદાનનું કાર્ય કરવા. જેથી દયાળુ પરમાત્મા જરૂર તારું ભલું કરશે.”
યુવાન, આ એક બરચાંની દયા ખાધેથી શું વળશે ? આ સઘળાં ઘેટાએ આજે ગિરિવૃજ (રાજગૃહી) નગરીના ભયંકર પશુયજ્ઞમાં હોમાઈ જશે. પશુયજ્ઞ અથે જ આજે આ નગરી ઘેટાંઓથી ઉભરાય છે તે તરફ નજર કરતાં એ દયાળ યુવક તને સમજાશે કે માત્ર આ એક બચ્ચાંનાં બચાવથી શું વળવાનું છે. હે યુવાન, જે તારા હૃદયમાં પશુદયાની સાચી ધગશ અને પ્રેમ હોય તો આ ક્ષણે જ અહીંથી સીધે ગિરિવૃજના રાજ્ય દરબારે જઈ પશુયજ્ઞ બંધ કરાવી સર્વે નિર્દોષ અને અવાક પ્રાણીઓને અભયદાતા બન.”
આટલા જ પ્રોત્સાહન ભર્યા શબ્દ તપસ્વી ત્યાગી રાજકુમાર માટે માર્ગ દર્શક બન્યા. જોતજોતામાં તે યજ્ઞમંડપના દ્વાર નજીક જઈ ઉ. જ્યાં સેંકડોની સંખ્યામાં પશુઓને એવી રીતે દેરડાંથી મજબુત બાંધવામાં આવ્યાં હતાં કે રખે, એકંદ કરતું એકાદ પશુ બલિ માટે આકંદ કરે તો પણ તે બચવા નજ પામે. આ જાતના બંદોબસ્ત માટે પુરેહિત ગીરવતા લેતા હતા.
ઉત્સવની તૈયારીમાં પશુયજ્ઞ પૂર્વેની વિધિ પૂર્ણ થઈ ચૂકી હતી. બલિવેદીને અગ્નિ મોટી મોટી રાક્ષસી જવાળાઓ કાઢી રહ્યો હતો. યુવાન મહારાજા બિંબિસાર પણ યજ્ઞમંડપમાં આવી બિરાજમાન થયા હતા. અને ચોતરફ ઉચ્ચરાતા વેદમંત્રોથી યજ્ઞમંડપ ગાજી રહ્યો હતે. યજ્ઞની તેયારી નિમિત્તે વાજિંત્રો વાગવા શરૂ થયાં, અને ક્રિયાકાંડ કરનારાઓએ પૂરજોસથી ક્રિયા ચાલુ કરી, અને પશુબલિ માટે રાજપુરોહિતની આજ્ઞાની રાહ જોવા લાગ્યા.
આ સમયે ઘેટાંનાં ટેળાએ જબરજસ્ત આકંદ કરી મૂકયું. જે સાંભળતાં ક્રિયાકાંડ કરનારાઓ કહેવા લાગ્યા કે “અહા ! આ અજ્ઞાન છે સ્વર્ગ પ્રાપ્તિ માટે કેમ આટલી આનાકાની કરતા હશે?” - આહા ! આ શે ચમત્કાર! આ યજ્ઞ.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૧
મહાત્મા ગૌતમબુદ્ધની અપૂર્વ સેવા મંડપમાં ઘેટાનું બચ્ચું ખભે લઈ આ કોણ ચાલ્યું આવે છે?
અરે! આ શું? ખૂદ મગધ નરેશ તેને સન્માનવા સામે ગયા? આ યુવાન ગીની આટલી મહત્તા ક્યાંથી? પણ અરે ? સમજીએ તો તેને નમસ્કાર કર્યા ! અને તેના ખભેથી ઘેટાંનાં બચ્ચાંને જાતે નીચે ઉતારી જમીન ઉપર મૂકયું! એહ! આ શું યેગીને પ્રભાવ?
ગીરાજ, પધારે” આપને મારા કોટીશ: વંદન હે. ભગવદ્ આપનું આ સમયે અહીં પધારવાનું પ્રયોજન સમજાવશે ખરા? ખરેખર, આ સમયે આપે અહીં પધારી મને આભારી કીધે છે. આ પ્રમાણે વિનિત ભાવભર્યા માયાળુ શબ્દો વડે મહારાજા બિંબિસાર ઉર્ફે શ્રેણિકે આગંતુક યોગીરાજનું સ્વાગત કર્યું.
રાજન, પશુયજ્ઞ માટે સમય કટોકટીને છે. જેમાં પશુયજ્ઞને લગતી દરેક પ્રકારની તૈયારીઓ અહીં દેખાય છે, માત્ર આજ્ઞાનીજ રાહ જોવાય છે, છતાં પશયને અંગે મારે ઉપદેશ એકચિત્ત શ્રવણ કરી તેનું મનન કર–પછી તારા આત્માને યોગ્ય લાગે તેમ તું વર્તજે.”
આ સમયે આ પ્રભાવશાળી યોગી પ્રત્યે સભાનું આકર્ષણ એટલું બધું થયું કે તેનો ઉપદેશ સાંભળવા અપૂર્વ શાંતિ પ્રસરી રહી.
“રાજન, હું અને તમે અને આ બધાયે જગતનાં ઘેટાંઓ છીએ. તેમાં કઈ ભરવાડ નથી. જેના અંગે અજ્ઞાત દશાએ સાભિમાનથી આમ તેમ રખડવું પડે છે. જેવી રીતે આ નિર્દોષ ઘેટાંનાં ગળાં ઉપર છરી ચાલતાં તે “બેં બેં” કરી પિતાને બચાવ માગે છે એજ માફક અજ્ઞાન મનુષ્યરૂપી ઘેટાંઓ પણ મરણની છરી નીચેથી રડી રડી છૂટવા પ્રયાસ કરે છે.”
રાજન, તું એમ સમજતો હોઈશ કે આ અવાફ પશુ અજ્ઞાની અને અણસમજુ હશે? તારી તે જાતની માન્યતામાં ભૂલ થાય છે. જેવી રીતે હે રાજવી, એક ત્રીસ વર્ષની યુવાન વયને પુરૂષ–જેના સર્વે અવયે અપંગ છેજેને મુખ છે છતાં વાચા નથી–બે ખાંધા છે છતાં બંને હસ્ત નથી–બંને જાં છે છતાં પગ નથી–આવા કાંતિવાન નવયુવાનના શરીર ઉપર ગમે તેટલા ઘા કરવામાં આવે તો તે યુવાન સમજુ અને જ્ઞાની આત્મા કદાપિ કાળે નિર્દયતાથી ઘા કરનારને રોકી શકશે? અથવા તો તે તેને વિરોધ કરી શકશે ખરો? માત્ર છે દુર્ભાગી આત્માં પૂર્વસંચિત કર્મોના ફળ તરીકે અસહ્ય ભયંકર વેદનાઓ સહન કરી, અશપાત કરતો આકંદતાથી મૃત્યુને શરણ થશે કે બીજું કાંઈ
શું મારાજ મગધાધિપતિ ! આ નિર્દોષ અપંગ પુરૂષ કલેવરમાં અને અવાફ નિર્દોષ ઘેટાંઓમાં તને કંઈ ફરક દેખાય છે? જે આ ઘેટાંઓને આ રીતના ક્રિયાકાંડથી મોક્ષ મળે છે એવી રીતની સમજ થતી હોત તેઓ કદાપિ કાળે બચાવ અથે આટલું આકંદ કરત ખરાં કે ? રાજનજીને અજ્ઞાની સમજવા તેમાં ભયંકર ભૂલ છે. એકેદ્રિયથી લગાવી પંચેંદ્રિય સુધીના જીવાત્માઓ એક સરખાજ છે. જેમાં પચેંદ્રિય જીવાત્માઓમાં મનુષ્યજન્મની પ્રાપ્તિ
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૨
જૈન ધમ વિકાસ
અવાકુ અને નિર્દોષ જીના રક્ષણાર્થે તેમજ ઉગ્ર તપશ્ચર્યા અને દેહ દમનથી ઉચ્ચ કેટીનું જીવન પ્રાપ્ત કરી મોક્ષગતિ પ્રાપ્ત કરવા અર્થે થએલ છે.”
રાજન, આ રીતના કકળાટમય પશુયજ્ઞથી કદાપિ કાળે પાપ પુંજ ધોવાતાજ નથી. વિશ્વ ગણિતના નિત્યનિયમ પ્રમાણે દરેક નાના મોટા કર્તવ્યોનું ફળ ભેગવવું જ પડે છે. જેમાં અસંખ્યાતા નિર્દોષ આત્મબલિના યોગે તારે કઈ રીતે ઉદ્ધાર થશે? તે તે તું જ્ઞાનબળે ખ્યાલ કર ! દયા એ ધર્મનું મૂળ છે; અને સર્વે જીવો ઉપર સરખે પ્રેમ અને સમાનભાવ એજ સાચે મનુષ્ય ધર્મ છે.”
મગધના ઉદ્ધાર અર્થે તેમજ તારાભલા અથે સાચા અહિંસામય ધર્મને સમજાવતાં હું તને નમ્રતા ભાવે જણાવું છું કે આજ ક્ષણે આ યજ્ઞ બંધ કર-અને આ નિર્દોષ પશુઓને બંધનમુક્ત કરી તેમને અભયદાતા બન.”
યોગીરાજના શાંત અને પ્રભાવશાળી વકતૃત્વની મહારાજા સાથે સમસ્ત સભા ઉપર સચોટ થઈ. અને આખી સભા આ જાદુભર્યા શબ્દોથી સ્તબ્ધ બની ગઈ–માત્ર યજ્ઞ કાંડ કરનારા પુરોહિતેની આંખોના ખૂણા લાલ બન્યા.
“રાજન્ ! શું વિચાર કરે છે?
ગીરાજના આટલાજ શબ્દો મગધાધિપતિને પ્રભુ આજ્ઞાતુલ્ય સમજાયા. તેણે ગીરાજને ઉપદેશ પ્રભુ આજ્ઞાતુલ્ય માન્યો. સર્વે પશુઓને તક્ષણે બંધનમુક્ત કરવા મહારાજાએ આજ્ઞા કરી.
ખીલાઓ સાથે બંધાએલ સેંકડો નિર્દોષ પશુઓને તરતજ મુક્તિ મળી. ક્રોધે ભરાયેલ પુરોહિતએ યોગી ઉપર ગાળો વરસાદ વરસાવી, યજ્ઞકાંડમાં પશુયજ્ઞને બદલે ફળ ફળાદિને હેમ કરી ક્રિયાની સમાપ્તિ કરી.
સિંહાસન નજીક ઉભેલ ત્યાગી રાજકુમારને મહારાજાએ કહ્યું, “હે ત્યાગી રાજકુમાર! આપને કેટીશ: ધન્ય હે, આપે આજે મને મનુષ્ય જન્મની સાચી કર્તવ્યતાનું ભાન કરાવ્યું. આજ પ્રમાણે તમારા જ્ઞાનને નિરંતર લાભ આપતા
રજન, મારે હજુ પરમ પદ નિર્વાણની પ્રાપ્તિ અથે તપ–જપ અને પ્રવાસ ખેડવાનો છે. જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ વિના મુક્તિ નથી જગતના દુઃખમેચનને એકજ માર્ગ તે ઉગ્રતપશ્ચર્યા અને અંતે મેક્ષ છે–જેના અંગે હું વનમાં જાઉં છું.”
આટલુંજ કહેતાં ત્યાગી કુમાર રાજ સભામાંથી બહાર નીકળી વિંધ્યાચળની ટેકરીઓને ઓળંગી વૈશાલીના માર્ગે વળ્યો.
આ સમયે ગૌતમબુદ્ધના ગૃહવાસ ત્યાગને માત્ર છ જ માસ થયા હતા. જેની વય માત્ર ૨૯-૩૦ વર્ષની હતી. એટલા છમાસના અલ્પ સમયમાં જ આ ત્યાગી કુમારને પશુયજ્ઞ બંધ કરાવવાનો અપૂર્વ યોગ પ્રાપ્ત થયો હતો. જેના યોગે આખું મગધ એના પ્રત્યે આકર્ષાયું હતું. ગૌતમ બુદ્ધની કીર્તિ ચેદિશાએ ફેલાઈ, અને તેથી ઉત્ત—અને પૂર્વનો ઘણે ભાગ તેને અનુરાગી બન્યો.
રહેશે.”
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ્યાભવ્ય વિચાર
૨૨૩
ભવ્યાભવ્ય વિચાર.
લેખકઃ-પંન્યાસ મનેહરવિજયજી. આ નશ્વર એવા અસાર સંસારમાં કેટલાયે પુન્યાત્મા છે, છ કાયના રક્ષક એવા દયાના ઝરાતુલ્ય નમોસ્ટોપ વસા. એ પંચ પરમેષ્ઠીપદના અધિકારી મુનિરાજેને સરળભાવે ઘણુંવાર પુછે છે કે પૂજ્ય મહારાજશ્રી આ મારો આત્મા ભવ્ય છે? કે અભવ્ય? તે શી રીતે જણાય, ત્યારે જ્ઞાનીપુરૂષે શાંત સ્વભાવે, પ્રસન્ન ચિત્ત મીઠી મધુરી વાણીથી તે સુમુક્ષ આત્માને જણાવે છે, કે જે પ્રાણુને પોતાના હદય કમળમાં ભવ્ય અભવ્યની શંકા થાય તે નિશ્ચયે ભવ્ય હોય છે. કેમકે અભવ્ય જીવને હું ભવ્ય છું કે અભવ્ય તેવી શંકા થતી નથી.
આચારાંગ સૂત્રના અવન્તી અધ્યયનના પાંચમાં ઉદેવાની ટીકામાં કહ્યું છે કે અભવ્ય છ દ્રવ્યક્રીયાથી નવમા ગ્રેવેયક દેવેલેકના આયુષ્યને યોગ્ય ઉત્તમ સામાચારીવાળું ચારિત્ર પાળે છે, તેમજ પાદપગમ અણસને અભવ્ય જીવ કરે છે, સબબકે અભવ્યને અણસણને અસંભવ નથી.
કેટલાક ભવ્યાત્માઓ શંકાપૂર્વક દલીલ કરે છે, કે શ્રી શત્રુંજય તીર્થરાજને અભવ્ય જીવ પશે કે નહિ? તેવા અક્ષરે ક્યા ગ્રંથમાં છે. પ્રત્યુત્તરમાં જણવવાનું કે શત્રુંજય મહાત્મયમાં નીચેની ગાથા તેવા પ્રકારની છે.
अभव्याः पापिनो जीवा, नामु पश्यति पर्वतम ॥
लभते चापीराज्यादि, नेदं तीर्थहि लभ्यते ॥ અર્થાત–પાપી અભવ્ય જીવે રાજ્ય વિગેરે પામે પરંતુ આ તીર્થને નજરે ન દેખે, તેમજ પંડિતવર્ય પદ્યવિજયજી મહારાજશ્રી તેમના નવાણુ યાત્રાના સ્તવનમાં કહે છે કે “પાપી અભવિ ન નજરે દેખે” આ દ્રષ્ટાંતોથી સહેજે સમજી શકાય તેમ છે, કે અભવીજી શ્રી શત્રુંજ્ય મહાતીર્થની ફરસના પણ કરી શકતા નથી, સાંપ્રતકાળમાં નીચે બતાવેલ “રત્ન સંચય” નામક ગ્રંથની ગાથાથી આઠ અભવ્ય જીવ બતાવેલા છે. '
संगमय कालसुरी, कपीलाअंगारपालियादुन्नि ॥
नोजीवसतमोवियउदाइ, घायओभ- भमभो. ॥ અર્થાત ૧ સંગમ-૨ કાળશે કરીક કસાઈ ૩ કપીલાદાસી જ અંગારમદક સૂરિ ૫ પાલક ૬ કૃષ્ણપુત્ર પાલક. ૭ શેરગુપ્ત ૮ વિનયરત્ન નામના સાધુ આદિ આઠે અભવીઓનું સંક્ષીપ્ત વૃતાંત નીચે રજુ કરીએ છીએ.
૧ સંગમદેવે ચરમ તીર્થંકર શાશન પ્રરૂપક શ્રીમન મહાવીર પ્રભુને અધે
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૪
જૈન ધર્મ વિકાસ
*
:
રમાં અધેર ઉપસર્ગો કર્યા, જેથી ક્ષેભ પામી ઈદ્ર પિતાની રાજ્ય સભાને નાટારંભ બંધ રખાવી ઉદાસીને ભાવ સેવતા હતા, તે સમયે સંગમ ઇંદ્ર સભામાં આવતાં તેના આવા અકૃત્ય માટે તજના કરી તીરસ્કારપૂર્વક સભામાંથી તેને કાઢી મુક્યું તે પ્રથમ અભવ્ય. 1. ૨. કાળ સીરિક નામના કસાઈ શ્રેણક મહારાજાના સમજ્યમાં હમેશા પાંચ પાડાને વધ કરતે હોવાથી ધર્માત્મા શ્રેણીક મહારાજાએ તેને વિવેકપૂર્વક તેમ ન કરવા સુચવ્યું, છતાં તે કસાઈ માન્યા નહિ એટલે તેને અંધારા કુવામાં ઊંધા મસ્તકે રાખે, છતાં પણ તેણે પાણીના પડછાયામાં પાડાઓની કલ્પના કરી, આંગળી વડે સંખ્યા ગણી પાંચસો પાડાઓને મનરૂપી માંકડાવડે વધ કર્યો.
૩ કપીલા દાસી કે જેને શ્રેણીક મહારાજાએ અનીસ દાન આપવાનું કહેવા છતાં, સ્વહસ્તે ન આપતા શ્રેણક મહારાજાને આ ચાટે દાન આપે છે તેમ મુખે વદીને ચાટવા (કડછી)થી દાન આપતા હતાં, એજ સિદ્ધ કરે છે કે અભવ્ય જીને ગમે તેવી સામગ્રી પ્રાપ્ત થવા છતાં, પણ તેમનાથી સુપાત્રે દાન આપી શકાતું નથી.
૪ અંગાર મર્દક આચાર્ય જેની પરીક્ષા માટે રાજાએ ઉપાશ્રય પાસે જવા આવવાની જગ્યાએ કૈલસા પથરાયેલા, કે જેના ઉપર થઈને તેઓ માત્ર પરઠવવા જતાં કેલસામાંથી ચુ. ચુ. ને જે અવાજ થતે તેને આ મહાવીરના શાશનના સમયના જીવડા છે એમ કલ્પતા જ્યારે ખરી રીતે તે અજીવ પુદગલ હતાં.
૫ પાલક જેને પાંચસો નિર્દોષ મુનિવરેને ઘાચીની ઘાણીમાં રેસી નાખ્યા છે. ૬ પાલક. કૃષ્ણ મહારાજાને પુત્ર જેના કૃત્ય જગ જાહેર છે.
૭ શેરગુપ્ત. જેણે રાજસભામાં જીવ અજીવ, અને જીવ સંબધિ ગુરૂ મહારાજ સાથે લાંબા સમય સુધિ વાદવિવાદ ચલાવી, નજીવની સ્થાપના કરવાથી ગુરૂ મહારાજે જેને ગચ્છ બહાર કર્યો તે.
૮ વિનય રત્ન સાધુ જેણે ત્યાગી જીવનમાં બાર વર્ષ સુધિ રજોહરણની અંદર લેહ કંકણ નામની છરી સંતાડી રાખી. સમય મળતા વૈરભાવથી ઉદાયન રાજર્ષિનું કરૂણ ખુન કરીને ભાગી ગયેલ તે.
આ ગાથામાં નજીવના સ્થાપક સાથે આઠ અભવ્ય કહેલા છે, પરંતુ અમુક સ્થળે સાત અને અમુક સ્થળે નવ કહ્યા છે. સાત બતાવેલ છે તેમાં શેરગુપ્તનું નામ નથી અને નવ બતાવેલ છે તેમાં નોનવગુમાસ્ટ. એટલે નજીવના સ્થાપક તથા ગષ્ઠા માહિલને ગણવામાં આવેલ છે.
પરંતુ સાત અભવ્ય માનવા એ ઠીક લાગે છે સબબકે શેરગુપ્ત અને ગોષ્ઠા માહિલને તે નિન્દ કહ્યા છે, એટલે કે તેઓ સમક્તિથી ભ્રષ્ટ થઈ મિથ્યાત્વમાં ગયા છે તેથી તે અભવિ હેવાને સંભવ નથી.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઐક્યને કયારે અપનાવશે ?
'
૨૨૫
“ઐક્યને કયારે અપનાવશો?”
લેખક-પં. કયાણુવિમલજી
ભારતવર્ષમાં જાતિ જાતિ વચ્ચે સમાજ સમાજ વચ્ચે પ્રવર્તિ રહેલ અને કયતાને જોઈ મહાત્મા ટાટ સાહેબે એક વખત નીચેના શબ્દો ભારે વાનીપૂર્વક ઉંચાયા હતા. આ રહ્યા તે શબ્દો –“દાદ વાર કુવરી માતષત્તાન જ્ઞાતિ भाईयोंके हृदयरुधीरका बहाना सिखा था! उसी कुघडीसे भारतके उजाड होने का आरम्भ होने लगा! विश्रामस्थान भारतवर्ष असीम दुःखका कारागार और अनन्त यन्त्रणा मे अंध नरक कूपकी भ्रान्ति हो गया है। कुरुक्षेत्रकी भयंकर स्मशानभूमि आर्यगणोकी गृहफूट का नमूना दिखा रही है। इसकी गिन्ती कोइ भी नही कर सकता है। जैसा शोक दायक आदर्श आजतक स्वर्ण प्रसु भारतवर्ष चख रहा है। - ઉપરોક્ત મહાત્મા ટાટસાહેબના વચને પ્રત્યે ધ્યાન દઈ વિચાર કરીએ છીએ, ત્યારે હૃદયના સહસ્ત્ર ટુકડા થઈ જાય છે. કલમ હાથમાંથી છૂટી જાય છે. ભારત વર્ષની નીચતર દશા દેખી આંખો અશ્રુભીની બને છે. અંતર અકથ્ય વેદના અનુભવે છે. એ અંતર વેદનાને ક્યા ભાંગ્યા તૂટ્યા શબ્દોમાં વ્યક્ત કરીએ? એ માટે અમારા પાસે પુરતા શબ્દ નથી. ભારતીય જનતાનું હૃદય કેમ નથી પીગલતું અને એક્યને શા માટે અપનાવવામાં નથી આવતું? એ કર્યો આનંદ અનૈષતામાં રહેલ છે, એવું કયું શાશ્વત સુખ માનવ જાતિને આપ્યું છે, કે જેથી અનેક્યતા પ્રત્યે આટલો અનુરાગ બતાવી રહી છે, એ નથી સમજાતું ભારતીય જનતા અનેક્યતાથી પિતાના સર્વસ્વને બેઈ રહી છે. બધુઓ! કુંભકરણની નિદ્રાને ત્યાગ અને જાગૃત બની એક્યના પૂનીત પંથે પ્રયાણ કરે. એમ કરવામાંજ સાચું ડડાપણ સમાયેલું છે, ન જાણે કઈ કમનસીબપળે કુટદેવીને ઉદ્દભવ થયે, અને ક્યારે અંત આવશે. વિશ્વ વિખ્યાત સમર્થ વિદ્વાને, મહાત્માઓ વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીઓ એને પત્તો લગાવી શક્યા નથી. હવે અમે કુટદેવીના પ્રકોપને કઈ રીતે શાંત કરીએ.? કઈ એવી આહુતિ છે. કે જેને દેવાથી કુટદેવીને પ્રકોપનું ઉપશમ ન થાય, વિશ્વના પ્રત્યેક પ્રાણીઓના પ્રકોપને શાન્ત કરવાના ઉપાયો બતાવ્યા છે, પરંતુ કુટદેવીના પ્રકોપને શાન્ત કરવાના ઉપાય કેઈએ બતાવ્યા હોવાનું અમારા જાણવામાં નથી. જે ઉપાય હેત તે ભારતીય જનતા કૂટદેવીના ફટકારથી છિન્નભિન્ન નજ દેખાત, કુટદેવીની પૂરી પૂરી કૃપાથીજ ભારતની દુર્દશા અમે અમારી સગી આંખે જોઈ રહ્યા છીએ. એક સમય આજ ભારત વર્ષનું સ્થાન સર્વ દેશમાં મૌલીક હતું, સર્વ દેશોથી એની ઉન્નતિ અમાપ હતી, એને સામને કરવા જેટલી કેઈ પણ રાષ્ટ્રમાં તાકાત ન્હોતી. તેજ
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૬
જેને ધર્મ વિકાસ
ભવ્ય ભારતવર્ષ પિતાની અવનત દશા દેખી, અશ્રઓની પ્રબલ ધારાઓથી પિતાના પાળ પ્રદેશને ભીંજાવી રહ્યો છે. એના આંસુઓને લુંછવાવાળે અને હતાશ હૈયાને રાહત આપવાવાળો વીર અને ભારતને સાચે સેવાભાવી ભક્ત ન જાણે કયારે અવતાર ધારણ કરી ભારત પર આવેલ વિપત્તિના વાદળને વિખેરશે? અને ખપ્પર જોગણી કુટદેવીનું શીરછેદ કરી દુખીત ભારતીય જનતાને દીલાસો આપશે. શાન્તિને સદેશ સુણાવશે? આજે ભારત વર્ષમાં કુટને એટલે પ્રચાર છે તેટલે ઈતર દેશોમાં ભાગ્યે જ હશે એમ અમારું માનવું છે, અને તેથી જ બેધડક હિંમતપૂર્વક કહી શકીએ છીએ કે ભારતના કુટ અને “અસૂયા” એ બે પ્રસિદ્ધ એવા છે
જે ભારત વર્ષે એક્યને અપનાવ્યું હોત તે આજ ભારતીય જનતાને પિતાની આંખે એવી દુર્દશા નિહાળવાને સમય ઉપસ્થિત થવા પામતજ નહી, આપણું આપસી ફાટફુટના પરિણામે આપણને કેટલું સહન કરવું પડ્યું છે, એ કહેવાની કે સમજાવવાની ભાગ્યેજ જરૂર હોય. જે આપણામાં અકય હોત તે વર્ષ દહાડે પાલીતાણા નરેશને ચરણે ૬૦ હજારની થેલીઓ છાવર કરીએ છીએ તે કરવાનો સમય ન આવત, ઈતરજને આપણા પૂનીત તીર્થસ્થાને ઉપર આક્રમણ લાવી રહ્યા છે તે નજ લાવી શકત; એમને સામને કરવાની તાકાત ન રહી ત્યારે જ તેઓને ફાવતું મળ્યું, મને કહેવા દ્યો કે આ બધું આપણી આપસી ફાટફટનેજ આભારી છે. તેઓએ એમજ માની લીધું છે કે જ્યાં સુધી જૈન સમાજ સંગઠીત ન બને, ત્યાંસુધી તેઓ આપણે સામને કરી શકે તેમ નથી જ. તે પછી તેમની અનૈયતાને પૂરતો લાભ શા માટે ન ઉઠાવે?
માટે ભારતના સપુતે આજ પણ ચેતે અને કુટને દેશનકાલ ઘે, જ્યાં સુધી ફુટદેવીથી પ્યાર કરતા રહેશે. કુટને પિતાની કુલદેવી સમજી એના પ્રેમમાં પાગલ બન્યા રહેશે, ત્યાં સુધી તમારે ઉદ્ધાર નથી જ, ખૂબ સમજી લેવું ઘટે કે કુટથી તમારે સર્વ નાશ થવામાં કંઈપણ વાર નથી; સર્વસ્વ નાસકોરી ફુટ દેવીના ફંદામાં ફસાઈ મેટા મેટા રાષ્ટ પણ હતાં ન હતાં થઈ ગયા,-પૃથ્વીને પેટાળમાં સમાઈ ગયા, અને રાજા મહારાજાએ પણ પોતાના રાજ્યની રક્ષા કરવામાં અસમર્થ બની, ફુટદેવીની ધગધગતી પ્રલય વાલામાં આત્માને કી દીધા. લંકાપતિ રાવણ અને કોરએ ફટના ફંદામાં પડી પિતાને સર્વ નાશને - તર્યો હતે એ કેણ નથી જાણતું. એટલું જ નહીં. પણ પોતાના પ્રાણ પંખેરૂનું કુટદેવીની સુધાને શાન્ત કરવા ખાતર બળીદાન દેવું પડયું, તે પછી ફેટને પરિત્યાગ ન કર એ ક્યાં સુધી ઠીક છે? પ્રત્યે સર્વને સન્માર્ગ દેખાવે, અને સો સુખી બને એજ એક હૃદયેચ્છા સાથે વિરમું છું.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
વર્તમાન-સમાચાર
૨૭.
વર્તમાન-સમાચાર
મુનિ વિહારથી થતા લાભે. જૈનાચાર્ય વિજ્યહર્ષસૂરીજી આદિ વાંકલીથી ખીવાણદિ અને ત્યાંથી વાંકલી પધારતાં પંચે આડંબર પૂર્વક સામૈયુ કરી પ્રવેશ કરાવ્યા બાદ આચાર્ય શ્રીના સદુપદેશથી વાંકલીન શાહ તિલકચંદજી સેના તરફથી જાકેડાને સંઘ નીકળતાં, તેમાં ૩ર ગાડા અને એક મોટર સાથે બસોક માણસે રસ્તામાં સ્વાગત ઝીલતા ઝીલતા આચાર્યદેવ સાથે જાડા તીર્થ પહેચાં, સંઘવી તરફથી બે વખત સંઘને માલપુવાનું જમણ આપવામાં આવેલ, ત્યાંથી આચાર્યશ્રી તખતગઢના સંઘની વિજ્ઞસીથી તખતગઢ પધારતાં ઘણાજ આડંબર પૂર્વક પંચે સામૈયું કરી નગર પ્રવેશ કરાવ્યો હતો.
પન્યાસજી લાભવિજ્યજી રાધનપુરથી વિહાર કરી પીપળી થઈ વારાહિ ગયા, જયાં અઠવાડીયુ રોકાઈ અનેક અન્ય દર્શનીઓને સદુપદેશ આપી કંદ મૂળ, રાત્રીભોજન આદિના પ્રતિબંધ કરાવી, ત્યાંથી ગોતરકા, ધોળકડા, વેડ, રાફ, નાની ચંદુર, લાડા, બોલેરા થઈ સંખેશ્વરજી પધાર્યા, જ્યાં આયંબિલની ઓળી સુધિ સ્થીરતા કરી, ત્યાંથી ચિતરવદી ૨ ના વિહાર કરી ખેજડીઓ, ચંદર, નાયકા, વરાણા, મસાલી, થઈ ચતર વદી ૮ ને મંગળ પ્રભાતે રાધનપુરમાં સામૈયા સાથે પધાર્યા.
પન્યાસજી ઉદય વિજ્યજીના ઉપદેશામૃતથી ખારચીયા ગામના ગરાસિયા, ખેડુતો અને વાણીયા આદિ તમામ જ્ઞાતીવાળાઓ જેઓ ખેડ કરે છે અને ખેડ કરાવે છે, તેઓ સર્વેએ પોતાની રાજીખુશીથી વાંકુના ખારચીયાના સ્વર્ગસ્થ શેઠ સામજી દેવચંદ, તરફના અષ્ટાનીકા ઉત્સવ થતાં આખા ગામને ધુમાડા બંધ જમણ આપતાં, તેની ખુશાલીમાં દરેક વર્ષે ચિતર સુદિ ૮ને પૂણ્ય તિથી ગણું, તે દિને તથા દરેક માસની બને એકાદશી અને અમાસ મળી આખા વર્ષમાં ૩૭ દિવસ ગામના તમામ ખેડુતેએ ખેડનું તમામ કામકાજ શાંતી,ગાડુ, વિગેરે બંધ કરી બળદેને રાહત આપવી, તેમજ વેપારીઓએ ખેડ કામ કરાવવા ઉપરાંત વેપારવણજ પણ બંધ રાખવે, તેવી કબુલાત કરી ગરાસિયા, ખેડુત અને વેપારીઓએ દસ્તાવેજ કરી સહિઓ કરેલ છે.
મુનિશ્રી દર્શનવિજ્યજી આદિ ત્રિપુટી પાસે સુરતના નામાંકિત શ્રષ્ટિવર્ય ઝવેરી જીવણચંદ ધરમચંદ પ્રવજ્યા લેવા અજમેર પાસેના બાંદરવાડા મુકામે પધારતાં, તેઓશ્રીને ઘણુજ આડંબરપૂર્વક ભાગવતી દીક્ષા આપી, તેમનું નામ
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૮
જૈનધર્મ વિકાસ
મુનિ શ્રીજિનભદ્રવિજ્યજી રાખવામાં આવ્યું, સ્થાનિક પંચે કાયમના માટે દરવર્ષે દીક્ષા દિનને ઉત્સવદિન ગણી સમગ્ર ગામે પાખી પાળવાનો ઠરાવ કરેલ છે. | મુનિશ્રી વિકાશવિજ્યજી ગણુ આદિ ચિત્રર સુદિ ૧ ના અમદાવાદથી વિહાર કરી ભાયણજી પધારી, ત્યાં બે ત્રણ દિવસની સ્થીરતા કરી, ત્યાંથી પ્રયાણ કરી ચિતર સુદી ૧૪ ના સંખેશ્વરજી પધારી, ત્રણ દિવસની સ્થીરતા કરી. ત્યાંથી ચિતર વદી ૨ ના વિહાર કરી ચંદુર, સમી, વરાણા, મસાલી થઈતર વદી ૮ના રાધનપુર પધારતાં, તેમનું અને પન્યાસ લાભવિજ્યજી આદિ મુનિ મંડળનું ઘણું જ આડંબરપૂર્વક શ્રીજોન સ્વયંસેવક મંડળના બેન્ડ સાથે, પીપળીઆ ઝુમખરામ જેહાભાઈ તરફથી સ્વાગત કરી સાગરના ઉપ શ્રેયે પેંડાની પ્રભાવના કરી ઉતારવામાં આવ્યા છે.
જૈનાચાર્ય શ્રીવિયેલાવણ્યસૂરીજી મહારાજ આદિ ઠાણું ૬ શ્રી સિદ્ધચક આરાધક સમાજની વિજ્ઞસીથી અમદાવાદથી વિહાર કરી લેયણજી પધારી, ત્યાંથી ચૈતર વદી ૩ ના પ્રયાણ કરી ચૈતર વદી ૧૦ ના સંખેશ્વરજી પધારી નવ દિવસની સ્થીરતા કરવા સાથે કાલરીના શ્રીમાન જીવાભાઈને ભાગવતી પ્રવજ્યા આપી, તેમનું નામ જિનપ્રવિજયજી પાડ્યું, ત્યાંથી વિસાખ સુદિ ૩ ના વિહાર કરી
લાડા, દુધખા, કનીજ, ગોચનાદ થઈ વૈશાખ સુદિ ૮ ના રાધનપુર પધારતાં શ્રી સાગર સંઘ તરફથી શ્રી જૈનસ્વયંસેયકમંડળના બેન્ડ સાથે ઘણાજ ઠાઠમાઠથી સામૈયુ કરી સાગરના ઉપાશ્રયે પેંડાની પ્રભાવના કરી ઉતારવામાં આવ્યા છે.
પ્રકાશન...વિલબમાં...કેમ ? જૈનધર્મ વિકાસ માસિકનું પ્રકાશન, અમદાવાદ, જુમા મસિદ સામેના શારદા મુદ્રણાલયમાંથી થતું હોઇ, અમદાવાદનું અશાંત વાતાવરણ તા. ૧૮ -૪-૪૧ થી તંગ બનેલ હોવાથી, મોટા ભાગના પરદેશથી અત્રે ધંધાથે આવી વસેલા શ્રમજીવીઓ પોતપોતાના વતન ચાલ્યા ગયા હોવાના સબબે પ્રેસ નિયમીત ચાલી શકતુ, ન હોવાથી માસિકના પ્રકાશનમાં ઢીલ થવા પામેલ છે. જેથી આ માસિક વૈસાખ, જેઠ એમ બે માસનું સમુ. શ્ચિત કાઢવાની અમારી અનિવાર્ય ફરજ થઈ પડેલ છે. તે અમને પ્રોત્સાહન અર્પનાર, વાંચનરસિક અમારા ગ્રાહકો અમારા આ વિલંબને દર ગુજર કરી ઉપકૃત કરશે. એવી અમારી આશા અમદાવાદની બની ગયેલી તંગ પરિસ્થિતીને અવેલેકનકારને અસ્થાને નહિ લાગે. એજ અભ્યર્થના.
તંત્રી.
'
ક
'
N
!!
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચક્રસ્તોત્રમ
२२८
मंगलमालापराभिधान ॥ श्री सिद्धचक्रस्तोत्रम् ॥ ( १४ १८७ थी अनुसंधान) ॥ श्रीसिद्धपदस्तवनम् ॥
राग-पुरिसाजइ० ॥ अपुणम्भवमुक्खसंतई। ववगयदेहविहावसंगई। विमले सिद्धे नमामि हैं। परमगुणे सययं पसंतिए ॥६॥ मागहिया ॥
॥राग-अरइरइतिमिर०॥ विगयमरणुवगयपरमसुहगण नियरमणे । थिरसुहपरिणइ तइबल विअलियभवभमणे ॥ तिहुअणपसरियविमलजस पयर वर गइए । णममि सइ निरुवमपसुहणुहवए बिइयपयठिए ।। संगययं ॥७॥
॥राग-तं च जिणुत्तम० ॥ सारयचंदसमुज्जलणिकलभावमए । झाण विसिट्ठकिवाणपणासिय मोहगए । केवलनाणपलोइय सव्यपयत्थनए । मुत्तिदए समरामि सया मुहसिद्धिगए । सोवाणयं ॥८॥
॥राग-सावत्थिपुव्व०॥ देहाउकम्मजोणिजम्मरसवण्णगंधफरिसप्पखेयप्पणासगे। विमलभावरत्ते सुरवइमुक्खाइसाइयपहाण
सुक्खपमोअमोइए पुण्णपुण्णए । नाणदिहिजोग रुद्धमणवयणतणु बहुगइ, जोगए कणयवण्ण झाणविसए णमामि सिद्धे । नयगमविआरिए निरुवमसमपत्तमुणिराय चित्तपरिसोहियपवर विगयजरे ।। वेड्डओ ॥९॥
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३०
જૈન ધર્મ વિકાસ
॥ राग-अजिअंजिआरिगणं ॥ सरणे भवाहिहरे, कयकिञ्चगणे सहावरए । वरसत्तियभावमए-सिद्धे पणमामि णिच्च महं ।। रासालुद्धओ॥१०॥
॥श्रीआचार्यपदस्तवम् ॥
॥राग-कुरुजणवयहस्थिणाउर० ॥ मुणिगणपवरे वरायरणपञ्चले तइअंगवृत्तपंचप्पहावपत्ते विसुद्धसीले । पंचक्खोहदमणपगुणणट्ठमयसरलपसमसमिइए ॥ खते णम्मे भवयकसायप्पघायमुके। थिरहिअयजुगपवरवरजाइकुलजिणाहिवसासणगयणदिवायरसुसरिसे ।। जइधम्मचरणपवणरयणीसदित्ती संणममि । भावणासंसग्गे विण्णाणी तत्तए आयरिए ॥ वेड्डओ ॥११॥
॥राग-तं संतिसंतिकरं० ॥ सुत्तत्थण्णे विदए, गीयत्थे भव्वगुणे ॥ सूरी गच्छाहिवई, सेवामि सव्वया ॥ रासानंदिअयं ॥१२॥
_ ॥राग-इक्खागविदेहनरीसर० ॥ विण्णाय सुवण्ण महागुण मुणिपवरा करणहरा । गणसारणपमुहविहायग विगयमया निउणनया ॥ वरदेसण पावणजोगवियक्खण पसमहरा दुरियहरा। गयगारवे सरमि सया हय-सबलगणे कयसरणे ।। चित्तलेहा ॥१३॥
॥राग-देवदाणविंदचंद०॥ सारणाइणा गणम्मि सव्वसाहुरक्खगे पसष्ण विमलदिद्विकायभासणे रसायणे विहार भद्द पगुण ॥ चत्तभत्तदूसणे गरिटसीलभूसणप्पधरण । दोसवंददंसगे विणासियप्पमायसूरिसिट्ठपाय वर कए पवंदे ।।नारायओ॥१४॥
॥राग-विमलससिकला०॥ वरमुणिगणतत्तिविप्पमुक्के । विमलपवित्तियरे सिणेह मुक्के । भवियणकमलप्पयासभाणू । पणममि कम्मतणुद्दहेकिसाणू ।। कुसुमलया ॥१५॥
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચકસ્તેત્રમ
ર૩૬
॥ उपाध्यायपदस्तवनम् ॥
॥राग-सत्तेअसयाअजिअं०। सज्झायगुणी पसमे । दव्वेणायरिए विदमे ॥ मुणिपुजभव्वयकमे। वंदमि भंगनयाइगमे ॥ भुअगपरिरिंगिअयं ॥१६॥
॥ राग-सोमगुणेहिं पावइ० ॥ आगमविण्णे सुद्धचरणे गणहियरसिए। संसइखिण्णे गच्छसरणे सुहमइलसिए॥ धम्मविहिण्णे वुत्तकरणे गुणचयतसिए। सग्गुणकिण्णे तित्थतरणे नयदुगमइए ॥ खिजिअयं ॥१७॥
॥राग-तित्थवरप्पवत्तयं० ॥ सिक्खणभेयदेसगे वरनियमरए। उत्तमजणपूइए कयमयविलए ॥ मेय पमेयभासिए हयकवडगए। भव्वे नमेह वायगे नियपर सुहए ॥ ललिअयं ॥१८॥
॥राग-विणओणयसिरि० ॥ . ममयाहिविसपसरणहमइभवियवोहए सुहए। सुयतोसिय सुयगुण भवियण पवयणभावणे पवणे ॥ हयदुग्गइगमणकसायगणमयणवायगे सरमो । जिणसासणगयरयगयण विहासणभक्खरे सययं ॥ किसलयमाला ॥१९॥
॥ राग-असुरगरुलपरिवंदिरं ॥ निरुवमवयणपरूवणे, दूसणाइपरिवजणे। बंधमोक्खाइयभासणे, णममि वायगगुरू सया ।। सुमुहं ॥२०॥
॥साधुपदस्तवनम् ॥
॥राग-अभअंअणहं० ॥ समणे समिए विरए विमए।। पसमे पदमे पर्णमामि मुणी विज्जुविलसि ॥२१॥
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૨
જૈનધર્મ વિકાસ
॥ राग-आगयवरविमाणदिव्व०॥ दुक्खवियरणपञ्चलप्पसुहपणविहविसयपयतइवेरग्गगए ॥ पवंदमो सरणोइथवरचरणपसाहगे हयपमायसत्तू सयलणगारे ॥ वेड्डओ ॥२२॥
॥राग-जंसुरसंघा०॥ उण्णयभावा चत्तविहावा संजयजोगा सियभोगा। णिम्मलदंसण सासणसेवणतप्परचेयणभव्वसहावा ॥ पावणभव्वगुणगणविराइय-पंचमहव्वयपालगसाहू । कम्मसमुच्चयणिज्जरणामयसोहणवित्ति पवित्ति पयारा ॥रयणमाला ॥२३॥
॥ राग-वंदिऊण थोऊण॥ पत्तसंजमे भद्द साहगे। . तवविहायगे जणप्पबोहगे॥ समपरीसहाचलाहिवारगे। भववने सया सरण्णसाहुणो ॥ खित्तयं ॥२४॥
॥राग-तं महामुणिं० ॥ दुक्खसुक्खए खणे समे समे। वंदगेयरे माणएयरे ॥ लक्खरक्खगे सुधम्मदेसगे। तित्थभासगे मुणी णमामि हं ॥ खित्तयं ॥२५॥
॥श्रीदर्शनपद स्तवनम् ॥
॥राग-अंबरंतरधिभारणिआहिं० ॥ दसणं सुपरिणामसहावं । जिणयमासियतत्तं वरभावं ।। सच मेयं ति विसिढवियारं। दुविहतिविहचउपंचपयारं ॥ दीवयं ॥२६॥
॥ राग-पीण निरंतरथणभर० ॥ जायइ तं परिणइमयतिकरणणुकमभावं । चियमोहसमपमुहजोगयलक्खणपंचगभावं ॥ भवभंतिविणासगसिवसुरपयदयनढविहावं । जिणवगइयपभूसणसणनासियतावं ॥ चित्तक्खरा ॥२७॥
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
શ્રી સિદ્ધચક તેત્રમ
૨૩૩ ॥ राग-देवसुंदरीहिं पायवंदिआहिं० ॥ तित्थनाहदेवा जम्मि भइसेवा। चत्तभामिणीपसंगदव्वमोहणा सग्गुरू विणट्ठखेवा । वायणाइसंगई पणट्ठाकामणे चेव । पहाणसुहदओ धम्मो तिभेयजुत्तो सव्वचंगो अप्पसुद्धिदाणे दंसणं समप्पयं निरंतरं तं संसिहेमो सया भवे भवे ।। नारायओ ॥२८
॥श्रीज्ञानपद स्तवनम् ॥
॥ राग-तमहं जिणचंदं०॥ सययं पणमेअं। रअहं वरनाणं ॥ सुहतत्तविवोहं । विहिणा समरामि ॥ नंदिअयं ॥२९॥
॥ राग-थुअवंदिअस्सारिसिगणदेवगणेहिं ॥ विसआवहारं विणयविवेगवियारं । भक्खेयरसारं समयं दुहपसंगे। कजऽवकजविवेयपयासं । नासियमोहतमाइविलासं ॥ दसणसंजमगं वर मुत्तं । पणममि पइदिण मुत्तमनाणं ॥ भासुरयं ॥३०॥
॥ श्रीचारित्रपद स्तवनम् ॥
॥राग-वंससद्दतंतितालमेलिए० ॥ संजमो मणुण्णमुत्तिभुत्तिए नियप्परागसंतिकंतिकित्तिसत्तिए । गयकसायभेयकायरक्खणे महव्वयाइसाहणड्डे । समिहसोहिए तिगुत्तिमंडिए णिसिद्धरत्तिभुत्तिसेवणे अ । जम्मि अट्ट सिट्ठा सग्गुणा पणट्टकामभोगसेवा । भामिणीसुयाइकारणोहुप्पण्णप्पतिव्वदुक्खणासगे णिवाणई । ण भोयणाइचिंतणा निअप्पसाहणा॥ पसम्मसुक्खलाहमाणपूयणा धरेमि तं पसत्थमोय ॥ नारायओ॥३१॥
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૪
જૈન ધર્મ વિકાસ
॥ राग-छत्तचामरपडागजवजवमडिया।
चक्कधारगविसिट्ठसमसुहदायगं। जिणवइसमुवगयभवयसंकडतायगं॥ कम्मपयारकट्ठदहणाणलसंनिहं । वंदमि पणपयारचरणं बलिणिव्वहं ।। ललिअयं ॥३२॥
। श्रीतपःपद स्तवनम् ।।
॥ राग-सहावलट्ठा समप्पइट्ठा० ॥ महप्पहावं बहुस्सहावं। विणकाम पमोयगामं॥ खमाइवासं गुणप्पयासं। णममो णिच्चं तवं भव्वच्चं ॥ वाणवासिया ॥३३॥
॥राग-ते तवेण धुअसवपावया ॥ सीलरुक्खगणवुड्विारियं । सग्गसिद्धिसुहसुक्खसंदयं ॥ कम्मकह दहणग्गिसम्मयं । तं तवं थुणमि हं जयप्पयं ॥ अपरांतिका ॥३४॥
॥श्रीसिद्धचक्र स्तवनम् ॥
॥ राग-एवं तवबलविउलं ॥ इस्थं नवपयपयरो-मए मुया पवरमंतपसमयरो। जिणवइसासणपवरो-थुओ महाणंदओ जयरो ॥ गाहा ॥३५॥
. ॥ राग-तं बहुगुणप्पसायं०॥ तं पवरसिद्धचक्कं-कम्मयरू परिलुणेइ जह चक्कं । चक्किस्स कप्परुक्खं-अहिलसियपयाणपुण्णदक्खं ॥ गाहा ॥३६॥
॥राग-तं मोएउ अ नंदि॥ तं चिंतंबुहिपोयं-संणासियविग्धभीइगयसोयं । परिणंदियभविलोयं-जयउ सुकयबोहिपज्जोयं ॥ गाहा ॥३७॥
॥राग-पक्खियचाउम्मासिअ०॥ संघगिहे एसो मया-कल्लाणतई करेउ सुयपाढो। रिद्धी सिद्धी बुड्डी-गणणा सवणाउ भत्तीए । गाहा ॥३८॥
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૫
શ્રી સિદ્ધચકસ્તેત્રમ / રાજ-it at કોનિપુorg / सत्तनिहिणंदचंदगए-चरिसे माहे सियणवमीदिवसे । गुरुनेमिसरिसीसो-सूरी पोम्मो पणेही हं ॥ गाहा ॥३९॥
| | રાજ-રૂ રૂછદ | सिरिरायनयररइए-थवणे तस्संघभव्यविण्णवणा। भव्या ? भावा सययं-पढह सुणेह पमोयभरा ।। गाहा ॥४०॥
| અંતિમ સંસ્કમ્ | | -શાંર્તિ શાંતિ નિરાંૉI સાવૃત્ત| I जिणसासणणिस्संदो-कप्पलअब्भहिअपुण्णमाहप्पो। सिरिसिद्धचक्कमंतो-होउ सया तित्थभद्दयरो ॥४१॥
ॐ समाप्तम् ॐ
ટૂંક સમયમાં બહાર પડે છે. પૃથ્વીચંદ્ર અને ગુણસાગરા
યાને
એકવીસ ભવને સ્નેહસંબંધ
[ મૂલકર્તા : રૂપવિજયજી ગણિ ] અનેક અક્તગત કથાઓથી ભરપર વૈરાધ્યમય છતાં વાંચવામાં રસ ઉત્પન્ન કરે તેવો આ ગ્રંથ હરિ સન તે
,રાગ્યમય છતાં વાંચવામાં રસ ઉત્પન્ન કરે
8 આ ગ્રંથ હરેક જૈન-જૈનેતરે અવશ્ય વાંચવા તેમજ મનન કરવા યોગ્ય છે.
ક્રાઉન સેલ પેજી સાઈઝમાં, હોલેન્ડના ગ્લેજ કાગળ ઉપર સુંદર છપાઈ તથા આકર્ષક બાઈડીંગ ફરમાં લગભગ ૪૦ છતાં કીંમત માત્ર રૂપિયા ત્રણ.
–મળવાનાં સ્થળ૧ મહેતા નાગરદાસ પ્રાગજીભાઈ ] ૩ મેઘરાજ જૈન પુસ્તક ભંડાર દોશીવાડાની પોળ,
પાયધૂની-મુંબઈ અમદાવાદ.
૪ જેનધર્મપ્રસારક સભા
ભાવનગર. ૨ સંઘવી મુલજીભાઈ ઝવેરચંદ
૫ મેહનલાલ રૂઘનાથ પાલીતાણું.
પાલીતાણા.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૬
જૈનધર્મ વિકાસ
શ્રી મહાવીર જયંતી ઉત્સવ
(રાગ ભૈરવી–જાઓ જાઓ અય મેરે સાધુ ) પ્રેમે પૂજે પ્રભુ મહાવીર સ્વામી, હૈયામાં ધરી ભાવ. પ્રેમે. ટેક ચિત્ર ત્રયોદશી શુકલ પક્ષમાં, જમ્યા પ્રભુ મહાવીર, વિશ્વો યાને પરિમલ પ્રસરે, વાયે મધુર સમીર. પ્રેમે. ૧ નારકીમાં ક્ષણ શાંતિ પ્રસરી સાગરમાં ઉલ્લાસ, દાનવ કિન્નર, દેવ માનવે પ્રગટ પ્રેમ પ્રકાશ-પ્રેમે. ૨ રાય રંક નિજ ભેદો ભૂલ્યા, ટળે પાપને ભાર, અખંડ જ્યોતિ આત્મસ્વરૂપની, ઝગતી અપરંપાર–પ્રેમ. ૩ ભવિરૂપ મધુર વાણું-કેકા-શ્રવણે કરતા નૃત્ય અમૃતસમ ઉપદેશ રહીને, થાતા સૌ કૃત કૃત્ય, પ્રેમ. ૪ અજિત છો પ્રભુ ત્રિભુવન દીપક? બુદ્ધિસાગર નાથ? મુનિ હેમેન્દ્ર શરણમાં રાખો, હેતે ઝાલી હાથ-પ્રેમ-૫
જૈનાચાર્ય શ્રીવિજ્યનીતિસૂરિશ્વરજીના ઉપદેશામૃતથી ચિતેડ જિનમંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર માટે મળેલ રકમોની યાદિ.
(અંક ૫ પૃષ્ઠ ૧૫૩ થી અનુસંધાન).
૧૭૭૨–૧૨–૯ આગળના પૃષ્ઠને સરવાળે. ૫૦૦૦-૦-૦ લવારની પોળના ઉપાશ્રયે મારફત શેઠ મગનલાલ ઠાકરશીભાઈ
તરફના થયેલ ઉપધાનની માળાની ઉછામણમાંથી. ૩૦૧-૦-૦ શા ચંદુલાલભાઈ મુળચંદભાઈ ૧૮-૭-૦ સં. ૧૯૯ની સાલમાં ડહેલાના ઉપાશ્રય મારફત ઉપજેલ વ્યાજના
રૂા. ૨૩૦૯–૩–૯
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
સજોડે સ્વાર્પણ
નેમ-રાજુલની જીવનકથા
[લેખક–“વીરબલ”] E3N
nnnn
ખંડ ૧ નેમજીવનના ઈતિહાસકાળને નિર્ણય ભારતવર્ષમાં બહુ મહત્વ છે. વૈષ્ણવ સમાજના ઉપાસ્ય દેવ શ્રી કૃષ્ણ અને જૈન સમાજના યુગદ્રષ્ટા બાવીસમાં તીર્થકર સમકાલીન હતા. એટલુંજ જ નહિ બલકે કૃષ્ણ અને નેમ સગા પિતરાઈ ભાઈ હતા. આ નિર્ણય માટે તવારીખના ભિન્ન ભિન્ન મત અને અભિપ્રાયો. છે. એક નિર્ણય આજ પૂર્વે ૫૧૦૦ વર્ષને કાળ સૂચવે છે.
એ વેળા સૌવીર-કૃશામાં વર્ષા ઋતુમાં ચોમેરના પ્રદેશને જલસ્નાન કરાવતી ગાંડી યમુનાને તીરે, થોડા થોડા અંતરે મથુરા અને શૈર્યપુર નામક નગરીઓમાં યાદવવંશી ક્ષત્રિીઓનાં રજવાડાં આવેલાં હતાં. મથુરામાં ઉગ્રસેન રાજા હતે. શૌર્યપુરમાં સમુદ્રવિયની આણ હતી. રાજા સમુદ્રવિજય, શ્રી કૃષ્ણના પિતા વસુદેવ આદિ દશ ભાઈએ “દશાહનામે ઓળખાતા.
આષાઢી મોલને જીવનદાતા શ્રી વણી મેઘ મૃર વરસી જનતાને આનદિત કરતો હતે. એવી સુખદ શ્રાવણ સુદ ૫ ની રાત્રે સમુદ્રવિજયની પત્ની શિવાએ અહિંસા છોડને નવપલ્લવિત કરનારા એક પુત્રને જન્મ આપ્યો. કુટુંબીઓએ મળીને એ સંતાનનું નામ અરિષ્ટનેમિ રાખ્યું.
આ અરસામાં યાદવનેતાઓ અને મગધરાજ જરાસંધ વચ્ચે ટંટે ચાલતે હતા. જો કે યાદવી રાજ્ય મગધના સાર્વભૌમત્વ નીચે હતાં, છતાં સ્વમાની યાદ મગધેશના અન્યાયી હુકમે માનવા તૈયાર નહોતા. આથી પરસ્પર તકરાર થયા કરતી. વીર યાદવોએ મગધની લશ્કરી ટુકડીઓને બે ચાર વાર શિકસ્ત આપી હતી, પણ દુરંદેશી યાદવનેતાઓ જાણતા હતા કે આવા નાનકડા વિજ્યાને વિશ્વાસે બેસી રહેવામાં ભીંત નીચે કચરાઈ મરવા જેવી મૂર્ખાઈ થશે, વળી મગધની સામે સબળ થવું હોય તે થોડાક સમય પણ જોઈએ, અને એના સિમાડે ઊભી થતી પ્રબળતા મુસદ્દી મગધ પાંગરવા આપે જ નહિ !
આથી યાદવો શૌર્યપુર મથુરાને ત્યાગ કરી વિંધ્યાચળને રસ્તે થઈને સૌરાષ્ટ્ર-કાઠિયાવાડમાં ઉતરી ગયા, ત્યાં દરિયાકાંઠે દ્વારિકા વસાવી. આજુબાજુના પ્રદેશને કબજે કરી રાજ્યધાની સ્થાપી. આ બધી વિસ્તૃત હકીક્ત અહીં છોડી દીધી છે. નેમીકુમાર હવે દ્વારિકામાં ઉછરતા–બાલક્રીડા કરવા લાગ્યા.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૮
જેને ધર્મ વિકાસ
ખંડ ૨ “અરરર! ભાભી ! પડી ગયાં. આમ આ આમ, ઊભા કરું.” નેમે હાસ્ય સાથે ટહુકે કર્યો. તે હસી પડયાં.
આ શું? ઓહ ! અમે તે અહીં હવા ખાવા આવ્યાં છીએ કે રેતમાં ગળાવા” રૂકિમીએ કૃત્રિમ બીજાયેલ રહેર કરી છણકે કર્યો. રૂતુરાજને ઉત્સવ માણવા રસીલાં યાદવયુગલેએ ગિરનારના ઉપવનમાં જીવનનૃત્ય આદરી દીધું હતું. શ્રી કૃષ્ણ પણ પત્નીઓ સહ એક લતામંડપને કલેલત કરી મુકયા, અને આ વૃંદ હોય ત્યાં ભાભીએના લાડકા દેવર નેમકુમારનું સ્થાન હોય જ હોય. હાસ્ય વિનેદ કરતાં રુકિમણું ઉડી ડગ ભરવા ગયાં. તેમે પગ આડા ધર્યા. અચેતમાં પાથરેલી રેતપર હેઠાં પડયાં. નેમ, અન્ય ભાભીએ, કૃષ્ણ, સો પેટ પકડીને હસી પડયાં.
હશે! થેલે હે ભાભી ! આવું છું. તમને હવાને બદલે પવન ખવડાવું.” કહી નેમ મંડપની બહાર નીસર્યા. સિને તેમના તોફાન અને મશ્કરીનો અનુભવ હતો. રુકિમણું પણ શું થાય છે તે જોવા જેમની તેમ પડી રહી. ત્યાં તો તેને વૃક્ષની ડાળી કાપી લાવી દેહપર હળવા સ્પર્શ થાય તેમ ઝાપટવા માંડી. આ ઝાપટથી રૂકિમણીના મસ્તકેથી સાધુ સરી પડશે.
બન્યું આ જીવતર !” રુકિમણુએ આવું તોફાન જરીકેના ગમતું હોય એમ હાલ્પમાં હઠ કાઢતાં ભાવી સુચના આપી, પરંતુ આવી ખીજથી કઈ પાછું પડે એમ તે હતું જ નહિ. આ તે રોજના તમાશા હતા. ખસી ગયેલે સાળુ માથે લાવવાની કે બેઠા થવાની તસ્દી વરાળ કાઢતાં રુકિમણીએ હજુ લીધી હતી.
“જીવન આટલું ખારું લાગતું હોય તે લાવને જરાક ગળું દાબી દઉં” ટોળ આગળ વધી.
સ્ત્રી હત્યા કરશે તે પાપ લાગશે. પાપ! લગીર સમજે.” રુકિમણીએ પાપની પારાયણ શરૂ કરી.
મને લાગશે એને વિચાર તમારે શીદ કરે જોઈએ? મત ખપે છે. એ જે હું આપું તે સામે તમારે મારે પાડ માન જોઈએ પાડ! કેઈને જોઈતું આપવું એમાં પાપ શાનું? છતાય પાપ લાગશે તો તમારે ખાતર એટલું સહી લઈશ. ખુબ હાલાં છે ને? તમે મને.” નેમે ફિલસૂફી ડાળવા માંડી.
“પાડ માનું કે પથરે ! જેને આવ્યા છે વહાલવાળા તે! ગળે તે ફેસે. દે છે ને વાત કરવી છે હેતની. આવા દિયરને તે હું ઘરને આંગણે પાણીએ ન પાઉં.” રૂકિમણીએ મે મરડતાં ગુલાંટ ખાધી.
“ઘરે આવીએ ત્યારે ઘડા ઉપર હાથ રાખશે તો અમે નીચે કાણું પાડીને પાણી પીશું. પણ એ તે ત્યારની વાત ત્યારે. અહીં શું? મત યા પાપનાં
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
સનેડે સ્વાર્પણ ડહાપણ હું કાંઈ ન જાણું. પણ હું જાંબુભાભી ! હેતવાળા માગે એ આપવું નહિ?” નેમે દલીલને પુરા ઊભું કર્યો.
જાંબુ, લીંબુ એવાં નામ પાડશે નહિ! નહિતર આપણે મેળ નહીં બાઝે! ગોળ ગોળ વાત કરી જે મારી સાક્ષી દેવડાવે છે!” જાંબુવતીએ રણક્ષેત્રમાં પ્રવેશ કર્યો. - “ધનતાપસીએમાં આ ક્રોધાગ્નિ ક્યાંથી સળગી ઉઠે છે! આ તે બાળીને ક્યાંય ભસ્મ કરી દેશે બાપલા રે! કહેને કે તમને મત ગમતું જ નથી એટલે વાત પડતી મુકું.” નેમે હાર કબુલ કરાવવા સંગઠી ચલાવી.
“ એમ વળી. પછી છે કાંઈ? પિતે જાણે હું એક જ સમજતો હોઈશ. પણ એ મુંછ નીચી રાખજે. સૌમાં અક્કલ છે કે “બ્રાહણને માર્યો નખોદ જાય એ વાત સાચી, પણ મારનારાનું જતું હોય ત્યારે જાય પણ બ્રાહ્મણનું તે વખતે જ જાય.” રૂકિમણીએ વાત ચેખી કરી. ફિલસૂફીને ફગ ફુટી ગયો. - “ ! આપણે તે છેવટ જીત્યા. હવે માથે ઓઢા માથે. શરમાવ શરમાવ જરા !” મે મજાક કરીને સૌ હસી પડ્યા. વેલડીએએ હાસ્યનું પાન કરી કુંણું ઝીણું પાંદ કાઢયાં.
તમે ખેસવ્યું તો તમે સરખું કરે, નહિ તે ભલે એમ જ રહ્યું. મારે શું? તમે જે જે આ વાંક કેઈ ને ભેગવવું કેાઈને પડે! હવે જ તે એ શા સારું?” રુકિમણીએ મશ્કરી પ્રસંગે મુક્તાહાસ્ય વેરતા તટસ્થ રહેલા કૃષ્ણ પ્રત્યે બેલી ફરિયાદ કરી.
“તબાહ તમારાથી તો.” કૃણે ફેંસલે આપ્યો ને હાસ્ય આગળ વધ્યું.
“, આમ આવે. સાળુ ઓઢાડું. પછી તે રાજીને?” નેમે ગુન્હાને દંડ કબુલ રાખે.
કાંઈ બોલવાનાં લખાણુ! જાણે પિતે પૈસા ખરચીને ભાભીને ઓઢાડતા હાયને “સાલું ઓઢાડું” રુકિમણીએ તેમના શબ્દો ચીખ્યા. તે ઉઠીને નેમ પાસે આવી. હવે તેમને વારો આવ્યો ને મે સાળ પકડવા હાથ લંબાવ્યું ત્યાં તો શિરે ઝુંટ પડી. વાળ ખેંચાયા. લંબાયેલા હાથ પાછળ વળ્યા પણ પકડ મજબુત હતી.
છેડો હો ભાભી! પછી રાડ પાડશે.”
જોયું જાશે. અત્યારે તે ઘાટમાં આવ્યા છે. ખુબ તોફાન વધ્યાં છે હમણું તે.” સત્યભામાએ આવી પળ ન ચુકવાની નીતિ રજુ કરી. - “અમે તે તોફાની ને પોતે તે મસ્તીને ભંડાર. આ વાક્ય સાંભળતા સત્યભામાને બટકબોલા દિયર ઉપર ખાઈ ગઈ. વાળને આંચકે મારી વધુ ખેંચ્યા.
“અરરરર.......ઓહ...નેમે છટકવા છેતરામણી ચીસ પાડી ચહેરાપર
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનધર્મ વિકાસ .
દર્દભાવ ખડે કરી દીધો. સત્યભામાએ વાળ છુટા મેલ્યા. આગળ થોડીકવાર ઠઠ્ઠા ચાલી પણ તેમને હજુ છેતરપીંડી ઉપરાંત વધુ બદલો કઢાવવો હતો.
વાળ ખેંચાયાથી માથું ખુબ દુ:ખે છે. ભામા ભાભી ! જરા તેલ નાંખી ખજવાળે એટલે શાંતિ થાય.” માગણી સ્વાભાવિક હોય એમ બેલી નેમે બાજી રચી.
ઢંગી છે તમે. હું તે કાંઈ નાંખતી નથી !” હેંગ કરી કામ કઢાવી લેવાના તેમના ઢંગથી કેઈ અજાણ્યાં હતાં. ત્યાં તો જાંબવતીએ નવી મશ્કરી તકને વધાવી લેવાને હાસ્ય સહ નેત્રસંકેત કર્યો.
સત્યભામાએ કળામાં સુવાસિત તેલ લાવી દેયરને સુવા સુચના કરી. બહાળભર્યા હસ્ત-સ્પશે ભરાતા તેલે તેમને આંખ મીંચાવી દીધી. સત્યભામાએ તોય ગાય વાછરડાને ચાટતી હોય તેમ ખંજવાળ ચાલુ રાખી, અને જાંબવતીએ કરથી નેમના વદન ઉપર હળવેક રહીને મસ ચાળી દીધી.
ઊઠે! ઊઠે ! નમભાઈ આ શું?” ડોક સમય વીતવા દઈને પદ્માએ બુમ મારી. નેમ ઝબકીને જાગી ઊઠયા. મેર જેવા લાગ્યા કાંઈ નજરે ન પડવાથી પૂછ્યું: શું છે ભાભીએ?સૌ પેટ દુખવા આવે એટલું હસી પડ્યા. નેમ આ મશ્કરીનો મર્મ બરાબર ન સમજ્યા. માન્યું કે સ હું ચમક્ય એટલે હસે છે..
“તમે બહુ શયામ લાગે છે હે નેમકુમાર! ” લક્ષ્મણોએ તેમને હસાવવા આડી વાતથી શરૂઆત કરી. મશ્કરી કરનારને મશ્કરીનું પાત્ર મશ્કરીના સમયે અને હાસ્યમાં સામેલ ન થાય ત્યાંસુધી સંતેષ વળતો નથી.
એમાં શું ભાભી ! પ્રકૃતિએ રંગ આપે તે ખરે.” તેમનું વાન જન્મથી જ શ્યામ હતુ.
ના. ના. આ તો કોઈ માનવકૃત લાગે છે.” જાંબવતીએ ચેખવટ કરી.
હું” બોલી નમનો બાહુ વદનસ્પર્શ કરે એ પહેલાં રુકિમણુએ મેંમાં ભરી રાખેલા કેગળાને વાયુમિશ્રિત કરી તેમનાં મેં ભણું જોરથી શીકરે ઉડાડયાં. નેમ ચહેરે હાથ ફેરવ્યો. ભાભીઓને વિનેદપાઠ સમજાય. હસી પડયા–સે હસી પડયા.
તમારા દેષની રાવ અમે તમારા ભાઈ પાસે નાંખી. એમણે ભાઈને પક્ષ ખેંચે. અમે કાયદો હાથમાં લઈને બદલે મેળવ્યું.” રૂકિમણીએ આ વિદને દોષ તેના પતિ ઉપર છે.
સમય થયે સૌ આનંદ-કલેલ કરતાં વીખરાયાં.
• સશક્તોના સહજ હલન ચલને નૃત્ય કહેવાનું તદશ ચિત્ર રજુ કરતે દ્વારિકાને જનપ્રવાહ રાજમાર્ગે સામસામી તરંગાવલીએ ઉછળે જતો હતે. પુરપાટ દેડયે જતા ઘડેસ્વારેના ગાજતા ડાબલા, યુવાનની મદભર ચાલના
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
સજોડ સ્વાર્પણ
તાલબદ્ધ એડી ઠબકારા, બજારી સોદાગરની ગ્રાહક સમજાવવાની મીઠી વાણી, વાનરસેનાને સર ને ખિલખિલાટ હાસ્ય, પનિહારીને નૂપુરઝંકારને ઝોણે
ધ્વનિવિનોદ–આવા સ્વરેની મિલાવટ માનવીને બહેરે બનાવવાને બદલે વિધવિધ સુરીલું સંગીત શ્રવણ કરાવવા આકર્ષી રહી હતી. આવા ગીચ અવરજવરમાંય વેગે ધસતા ઘોડેસ્વારોથી વરસ દહાડે પણ એકાદ અકસમાત નગરવ્યવસ્થાને,
પડે પણ સેંધાવાને પ્રસંગ ભાગ્યે જ બનતે. હા ! દરેક અશ્વારોહીની યાદમાં પનિહારી યુવતીએ ભીડમાં આવી જતાં, થપાટ મારી ઘોડાને ત્રણ હાથ ધરી હડસેલી દીધાના બેચાર પ્રસંગે જરૂર આલેખાતા. આ પ્રવાહમાં ત્રણચાર યુવાને મોજથી ચોપાસ નજર ફેરવતા ચાલ્યા જતાં હતા.
આપણું આ જીવનનૃત્યમાં આગ સળગાવનાર છંદ આજકાલ યુવાનોને વળ છે.” એક જણે નગરસૌંદર્યને નીરખી ઉચ્ચારતાં નિસાસો નાંખે.
“તું જુગાર મદિરાની વાત કરે છે ને વસુ?”
“હાસ્તો ! મને એ જ ખેદ થાય છે કે આપણા વડિલે આ સામે ચાંપતો ઈલાજ લેવામાં ઢીલ કાં કરે છે? હમણાં જ જુઓને, પેલા અમિત ચૌટા વચ્ચે ગલીચ તોફાન કરેલું.”
“ફરમાન તે એવા ગુન્હેગારને શાસન કરવાનું નીકળ્યું છે, અને દંડ પણ થાય છે. તેય જુઓને નેમ ! જુગારીઓ ક્યાં ઓછા થાય છે? દિવસે ને દિવસે પ્રમાણ વધતું જ જાય છે.” કપીલ મિત્ર નેમને આમંત્રણ આપ્યું.
“અંદરથી જે નાદ જાગ્યો છે, એને બહારની સત્તાથી રૂંધતાં તે નાદ ચોરીછુપીમાં પરિણમે છે. અને કાંઈ સડો ચોરીછુપીમાં પ્રવેશે એટલે એની બદબો મર્યાદાહીન બની રહે છે.” મે એક સિદ્ધાંત રજુ કર્યો.
એ તે છેજને ! ચાંપતી ચોકસાઈ છે તેય યાદવી યુવાનો ધખધખતા બપોરે ઓરડામાં અંદરથી સાંકળ ચડાવી, વર્ષારૂતુમાં ગિરનારની વાટિકાઓમાં, શિયાળાની ઠંડી રાતે વનવગડામાં જઈ રમણ કરે છે. નવા ને નવા ચેલા મંડી ફસાવતા જાય છે. જ્યાં કઈને કદી વહેમજ ના આવે.” યુગાંતે બાતમી રજુ કરી.
એટલે શું એને રોકવાને કઈ રસ્તો જ નથી, બસ ! શું ઘર ફીટ ઘર જાશે.” વસુ ઉકળી ઉ
આમ મગજને તપાબે કાંઈ ઈલાજ સાંપડી જાય છે! બેશક દિલમાં આટલે પ્રકોપ છે તે ઈલાજ સાંપડશે જ. શાંત ચિત્તે વિચાર કરે. વડિલે પણ આથી અજાણ નથી. જેઈએ હવે તેઓ શું પગલા ભરે છે?” કપિલે વસુને ઠાર્યો.
વડિલેને સત્તા લેખે આમાં કશે ઉપયોગ નથી. એઓ શાસનનીતિ જરા, કડક બનાવશે તો યુવાને વધારે સલામતીભર્યા ખુણા ખળશે, હૃદયમાંથી ઉઠેલી નાદને હૈયામાંથી જ શાંત કરે.” ને મે સુચના કરી.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર
જૈનધર્મ વિકાસ
પ્રેમથી કશું અસાધ્ય નથી એ આદર્શ ખરો પણ એને અહીં વ્યવહારમાં કઈ રશમે ઉતારવા ?” પંડિત તસુએ સિદ્ધાંત યાદ કર્યો. - “માતા, પત્ની, મિત્ર, ધર્માત્મા પ્રેમનું દબાણ લાવી શકે, પરંતુ પહેલું એ તે જુઓ કે એ માટે આપણે પોતે કેટલો ભેગ આપવા તૈયાર છીએ. ખબર છે ને કે પ્રેમને રાહ સ્વાર્પણનો છે.”
આપણે કાંઈ માતા, પત્ની, રૂષિરાજ નથીને કપીલ !” મિત્ર તો છીએ ને !”
હા ! એ ખરૂં. બોલે હું તૈયાર છું. આ સડાની સાફસુફીના કર્તવ્યમાં મારી મિત્રતા કામે લગાડવાને.” વસુએ નામ નેંધાવ્યું.
તો તારા મિત્રને ચેતવી દે કે દસ્તીને ખપ હોય તે ઘતમદિરાનો સદંતર ત્યાગ કરે. અથવા મારી ભાઈબંધીની આશા છોડી દેજો.” નેમ વ્યવહારૂ રસ્તો સુચવી દીધો.
આવો કડક મિજાજ રાખતાં ઊલટા એકલા પડીએ.” યુગતે આ રસ્તે સંકડાશ અનુભવી. એ વ્યસની ન્હોતો પણ એના ઘણા મિત્રો એ ફદે ફસેલા હતા.
“એ જ કટી છે-જીવનનો પ્રશ્ન છે. “સોબત તેવી અસરને અર્થ એ જ કે સાચા મિત્રોની પરસ્પર અસર અનિવાર્ય છે. સામેના મિત્ર ઉપર તમે ના પાડી શકે તે સ્વાભાવિક જ એની છાપ તમારા ઉપર પડે. વળી તમે નિર્બળ હો તો છેવટ મેં ફાડીને મદ્યપાન કરાવવામાં એ કદીક તે ફાવે જ.” કપીલે લાલબત્તી ધરી.
• “વાત તો સાચી પણ નમભાઈ! મિત્ર પ્રત્યે અન્ય કોઈ ફરજ નહિ?” યુગાંતે ગળકાં ખાતાં તેમની સહાય માગી.
યુગાંત ! આ બ્રમણું છે તારી. આવી ભ્રમણામાં જ સૌ ખુવાર થઈએ છીએ. મિત્ર હદયથી ચાહતા હોય તો મિત્ર તરફથી સુચવાયેલા સ્પષ્ટ હિતને કાં અવગણે? મિત્રને મિત્ર કરતાં ફંદના મુલ્ય વધુ હોય તે એ મૈત્રીભાર ઉઠાવી શીર્દ નિત્ય ડાઘના ભયમાં વસવું ઘટે?” નેમે યુગાંતની આશા ફેક કરી.
દાદા-દાદાજી-કેમ દાદા” વાર્તા કરતાં કરતાં નિર્ણત સ્થળે આવી લાગતાં સૌએ શસ્ત્રાલયના બદ્રા પહેરગીર સામે ટહુકાર કર્યો.
“કેશુ? નેમ, વસુ, યુગાંત, કપીલ ! આજ સાથે કાંઈ !” બુદ્દાએ સૌ સામે વાત્સલ્યભરી આંખ ફેરવી. - “ક્કીધું આજે જરા શસ્ત્રાલય જેઈ આવીએ દાદા.” કપિલે સૌ વતી જવાબ વાળે. : “સારું બાપા ! સાથે આવું.” દાદાના બચ્ચાં સામે ઉચ્ચરાયેલા બાપા” શબ્દમાં અનંતવાત્સલ્યતા ઉભરાતી હતી.
યુવાનોએ કૃષ્ણને વિશાળ શસ્ત્રભંડાર નીરખવા માંડે. વિધવિધ વજને
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
સજોડે સ્વાર્પણ
૨૪૩
હલકા શત્રુના મારા સામે ટક્કર ઝીલનારા રથે જોયા. નાની મોટી તરેહતરહની પાણીદાર તલવાર મ્યાનથાંથી કાઢી ચમકાવી. પ્રચંડ શાર્ગ ધનુષ્ય નેમે ચડાવ્યું. રણક્ષેત્રે માનવી, રથ વિ. ના એક ઘાએ કુચ્ચા ઉડાવતી ઓછાવત્તા વજનવાળી ગદાઓ ફેરવી. બળપરીક્ષા કરી નેમે કૃષ્ણને ખાસ પાંચજન્ય શંખ હાથમાં લીધો.
અન્ય કેઈએ ધમવા સમર્થ નથી છે નેમ !” દાદાએ દ્વારિકાનું ગૌરવ ગાતાં હકીક્ત જણાવી.
ના! ના! ત્યારે તે જોઈએ આજ !” મે શંખ મેંએ ધો. શ્વાસ ઘુટીને શંખનાદ કર્યો.
દાદાએ એ જ ચિરપરિચિત હૃદયભેદક યુદ્ધ-ઈજનસૂર સાંભળે. આંખ ફટારી તાકી રહ્યો. મિત્રે સ્વંભિત થઈ રહ્યા. હૈયામાં યુદ્ધ-નાદ જગાવતે એ શંખધ્વનિ, દ્વારિકા-કેટને દિશથી ઘેરી વળે. યાદવવી એ ચમકી ચાલુ વ્યવહાર છેડી લશ્કરી સાધને હાથ ધર્યા. નગરનારીઓ થંભીને રણરસીયાનાં યુદ્ધ વળામણું દ્રશ્યોના અવનવા કલ્પને હીંચકવા લાગી. તેજીલા ઘોડા હેબારવ કરતા પગ ઠેકી તેફાને ચડ્યા. હાથીઓ ગર્જના કરી આલાનથંભ હચમચાવવા લાગ્યા. રાજગઢમાં બેઠેલા રામકૃષ્ણ ચમકી ગયા.
“કેણુ જરાસંધ આવ્યો? જાસુસેની કઈ બાતમી નથી. આકસ્મિક આફત સામે દ્વારપાળે તૈયારીને શંખનાદ કર્યો શું ?” કૃષ્ણ બલભદ્ર સામે જોયું
કોણ જાણે! ખબર કઢા”
કૃષ્ણ ત્વરાએ બાતમી લેવા પરિચારકને નગરમાં દેડા. સેવકે પાછા ફરી તપાસ જાહેર કરી.
નેમનું આ સામર્થ્ય મેં આજે જ જાણ્યું.” કૃષ્ણ આશ્ચર્ય બતાવ્યું. કારણ એને વાતો કરવાની આદત નથી”
પણ હરિફાઈમાં ઉતરી ઉમેદવારી કાં ના નેંધાવે ? દ્વારિકામાં આવા મર્દોની કદર નથી શું? હજીએ શંખધ્વનિને મારા દિલમાં પડઘો પડે છે.” કૃણે ઊંડા ઉતરવું શરૂ કર્યું.
“ઊંડાં પાણી તો નિકટવર્તી જ જાણે.” બલભદ્ર વધુ જિજ્ઞાસા જગવી.
એક વાર તો એ બળનું માપ મારે જાતે લેવું છે.” “લો આ આવે નેમ !” દ્વારમાં દેખાતા નેમ ભણી બલભદ્ર નજર ફેરવી. આ
“શંખના ભીષણ નાદે ચમકે. હકીકત જાણી આનંદિત થયો” આ પ્રમાણે કહી કૃણે તેમને આવકાર્યા. તેમે શરમાઈ નીચે જતાં આસન લીધું. તેમની પાછળ અનેક યાદવોએ બેઠક લઈ ખંડ ભરી દીધું.
“નમકુમાર ! શંખનાદ સાંભળે. હવે પ્રત્યક્ષ બળ જોઈ વિચાર કરે
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૪
જૈનધર્મ વિકાસ
છે. આપણે બને મલયુદ્ધ કરીએ.” કૃષ્ણ પ્રસ્તાવ મુક્યો. શંખનાદને યાદ કરતાં નેમ સામે બાઝી શકે એવો પિતા સિવાય અન્ય ન દેખાય.
“આપની ઈચ્છા એટલે નિરૂપાય! છતાં આપ વડિલને અનુજબંધુ સાથે ધુળમાં આળોટવું ન છાજે. પરસ્પરના હસ્તકને વાળીને બળનું માપ જેઈ ! લેવાશે.” નેમે જવાબ વાળે.
- સૌએ તેમની સુચના વધાવી લીધી. સભા વચ્ચે માર્ગ થયે. સામસામાં બને બંધુઓ ખડા થયા.
કૃષ્ણ હાથે લંબાવ્યું. તેમે વાળી દીધો. તેમને લંબાયલે હાથ કૃષ્ણને વાળ મુશ્કેલ છે.
પ્રેક્ષકોએ તેમની જીત પોકારી. સભામાં તેમનાં યશોગાન શરૂ થયાં. નાના ના હાથે હારવામાં મગરૂબ થતા વડિલ કૃષ્ણ ભળ્યા. સહન ન થતાં નેમ ગુપચુપ ચાલી ગયા.
આ કળા, આ શક્તિ દિગદિગતમાં વિજય પ્રવર્તાવે. હાલે તેમને સેનાધિપતિ બનાવી વિજયયાત્રાર્થે પ્રસ્થાન કરીએ, શીદ એ ઉદાસીનતા સેવે છે? યાદવેએ જરાસંઘથી ડરી શાને અજ્ઞાત પ્રદેશને ખૂણે છુપાવું જોઈએ. સૌ મનાવી એને યોગ્ય સત્કાર કરી તૈયાર થઈએ. કૃષ્ણન-સમગ્ર સભાને એ શૂર હતે.
“છેડી દેજે એ વ્યયર્થ ફેફ. એ બ્રહ્મચારી છે ને અપરિણીત રહેવા માગે છે. તેમનું બ્રહ્મચર્ય આમચરણે ધરાયેલું નૈવેદ્ય હાઈ એ શક્તિ કદીએ દુન્યવી વિજયને સંહારમાં ન વેડફે. રે ! અહેસાન માને પ્રકૃતિમૈયાને કે આવું સામર્થ્ય વિશ્વકલ્યાણની યોજનામાં કામ કરવા જાય છે. આ બ્રહ્મચર્ય, આ લખંડી તાકાત, દુન્યવી વિજયમાં રાચે તો આ વિશ્વને માથે ભયંકરતાની હજાર - હજાર શકયતાઓ ખડી થાય. આવી ભાવનાએ રંગાયેલું બ્રહ્મચર્ય જગત ઉપર એક ભીષણ શાપ સમાન છે. એ રાહે તેમને દેરવા તમે ચાહો છે યાદ? એવા વિજયની સ્વપ્નમાં ચે વાંછા ન સેવજે. નેમ યાદવ અને સમગ્ર વિશ્વનું એ પથે ભયાનક ભાવી ધુરકે છે અને તેમના આત્મપથે તે અખિલ વિશ્વનું મહાકલ્યાણ છે. એને રોકવાની મને દશા તમે કાં ધરે ?” નેમને પીછાનતા બલભદ્ર થંભી ગયા. સભાજને સ્તબ્ધ બન્યા.
કૃષ્ણ-નેમને આ પછી અંગત પરિચય ખુબ વધે. હૃદયની નિકટતાએ પહોંચ્યા. સહદ દેસ્ત બન્યા.
આ પછી યાદને જરાસંઘ સાથે છેલ્લે મહાવિગ્રહ થયે નમે એ યુદ્ધમાં અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો. જરાસંધને રણક્ષેત્રમાં વધ થયે. યાદ જીત્યા. અપૂર્ણ
મુદ્રક-હીરાલાલ દેવચંદ શાહ, “શારદા મુદ્રણાલ્ય.” જુમાનજીદ સામે-અમદાવાદ, પ્રકાશક:- ભેગીલાલ સાંકળચંદ શેઠ. “જૈનધર્મ વિકાસ” ઓફિસ જૈનાચાર્યશ્રી
વિજયનીતિસૂરિશ્વરજી વાંચનાલય. પ૬/૧ રીચીરોડ-અમદાવાદ
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
VORGEGERBOAGRIGOROSO
વાંચકોને ? માસિકના નમુનાનો અંક આપને મોકલવામાં આવે છે. આપશ્રીને અવલોકન કરતાં જે એ સંતોષ આપવામાં સફળ નીવડે તે આશા છે કે, વાર્ષિક લવાજમ
સ્થાનિકના રૂા. ૨-૦–૦ અને બહારગામના (પેસ્ટેજ સાથે ) રૂા. ૨-૬-૦ મોકલી આપશ્રી માસિકના ગ્રાહક તરીકે નામ નોંધાવશે.
- લવાજમ માડામાં મોડા આવતી સુદિ ૧ સુધી મોકલી આપશે. કે જેથી વી. પી. થી મોક્લતાં વધુ ખર્ચ ન થાય, છતાં જણાવશે તો વી. પી. કરવામાં આવશે.
ગામ પરગામ વિચરતા પૂજ્ય મુનિવરે માસિકનો પ્રચાર કરી, નવા વાંચનરસિક ગ્રાહકો નોંધાવી, માસિકને પોત્સાહન આપશે, એવી અમે આશા રાખીએ છીએ.
કોઈ પણ સામાજીક સંસ્થાઓ કે પૂજ્ય મુનિગણને અમા, મફત કે ઓછા દરથી માસિક આપી શકીએ તેમ નથી, એ સૂચન થાય. નમુનાની નકલ મંગાવવાથી મોકલી આપવામાં આવશે.
તંત્રી” ફક્ત સાધુ સાધવીઓ માટેજ મનીઓરડરથી વાર્ષિક લવાજમના રૂા. ૩-૦–૦ એકલી થનારા માસિકના ગ્રાહકોને, નીચેના ચાર પુસ્તકો ઉપરાંત લવારની પાળવાળા પોપટહેન તરફથી “તપાગચ્છ પટ્ટાવળી” ક્રાઉન આઠ પેજી, પાકુ પુઠું (જેકેટ સાથે) પૃષ્ઠ ૩૫૦નું ભેટ મોકલવામાં આવશે. વી. પી. થી મોકલાશે નહિ.
તત્રી?”
ગ્રાહકોને ખાસ લાભ દર માસની સુદિ પંચમીએ નિયમિત પૃ. ૩ર નું વાંચન. વાર્ષિક લવાજમ સ્થાનિકના રૂા. ૨-૦-૦ અને બહારગામના રૂા. ૨-૬-૦ (પાસ્ટેજ સાથે )થી પુરૂ પાડવા, ઉપરાંત આકર્ષક પુસ્તકો ભેટ આપવામાં આવશે. - માસિકના નવા થનાર ગ્રાહકને લવાજમ મોકલી આપવાથી (૧) આચાર્યશ્રીવિજયનીતિસૂરિશ્વરજી મહારાજનું જીવન ચરિત્ર (સંસ્કૃત) ક્રાઉન સેન પેજી, પાકુ પહં પૃ. ૪૭૬ અગર પ્રશ્નોત્તર રત્નમાળા ( હીદિ-ગુજરાતી) ફાઉન સાળ પેજી, પૃ. ૧૯૦ એ બેમાંથી જે કોઈ એકની પસંદગી કરી ગ્રાહક જણાવશે તે, ઉપરાંત શ્રીયશેવિય જૈન પુસ્તકાહાય, રાધનપુર તરફથી, (૨) રથયાત્રા મહોત્સવ. (૩) ચોવીસ જનકલ્યાણક, (૪) વનાળી, મળી એક દર ચાર પુસ્તક ભેટ આપવામાં આવશે.
તત્રી” સાધુ સાધવી-ગણને વિજ્ઞમી. ચાતુર્માસનો સમય નજદિક આવતો હોવાથી હરએક સાધુ-સાધવી ગણને અમારી વિજ્ઞપ્તિ છે, કે તેના ચાતુર્માસનું નક્કી થયાથી ગામ અને ઠેકાણા અમારી ઓફિસે જણાવશે, કે જેથી જાહેર જનતાની જાણ માટે તેની નામાવળી અમે અમારા માસિક દ્વારા જાહેર કરી શકીએ.
તંત્રી?” - C ના ના સારૂ ૮- સિંpકે જ ન90 - કનૈ-04: - -
-
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Dharma Vikas (Monthly) Regd. No. B. 4494 5 જાહેર ખબર આપનારાઓને જૈન સમાજને ગામડે ગામડે આ નવા માસિકનો પ્રચાર થશે, અને એથી જાહેર ખબર આપનારાઓ પોતાના પ્રચારનો સંદેશ દૂર દૂર પહોંચાડી શકશે. | માસિક નિયમિત પ્રગટ થતું હોવાથી જાહેર ખબર આપનારાઓને આ તકનો લાભ લેવા આમંત્રણ આપીએ છીએ, ભાવ નીચે મુજબ. 5 ક >> જ છે ને ક્કર* * હું જે , (5,2 % 6 6 - V9 બારમાસ નવમાસ ઇન્ડસ | ત્રણમાસ અમાસ) | 1 4 32 24 14 6 | | 25 20 15 9 4. છે. 15 12aa 10 થી 2aa | એક વખત ટુંકી જાહેરાતના કલમની બે લાઇન યા તેના ભાગનો રૂા. 1) અંક સાથે છપાવેલ તૈયાર હેન્ડબીલની માત્ર વહેંચામણીના એક વખતના રૂા. 15) અંક સાથે છપાવેલા તૈયાર દરેક તોલા અઢી યા તે વજનના કેાઈ પણ ભાગના સૂચિપત્રની માત્ર વહેચામણીના એક વખતના રૂા. 30) સરતો-(૧) નાણા અગાઉથી લેવામાં આવશે. (2) જાહેર ખબર લેવી યા ન લેવી એ તત્રીની મરજી ઉપર રહેશે. (3) જાહેરાત પાછી મોક્લાશે નહિ. વધુ ખુલાસા માટે પત્રવ્યવહાર યા પુછપરછ નીચેના શરનામે કરો. ‘‘જેન ધર્મ વિકાસ* ઓફિસ - પ૬/૧ ગાંધીરોડ, અમદાવાદ. નમ્ર સૂચના તત્રી " ચોમાસાના અંગે રાધનપુરમાં રોકાવાના હોવાથી પત્રવ્યવહાર નીચેના સરનામે કરવા મહેરબાની કરવી. લખમીચ'દ પ્રેમચંદ, રાધનપુર, ઉ. ગુજરાત. તપાગ પટ્ટાવલી સાહિત્યરસિક જનતાને ખાસ તકે ઉપાધ્યાય શ્રીમદ્ ધર્મ સાગરજી વિરચિત તપાગચ્છ પાવલી: સુપાદ્રક, 10 શ્રી કલ્યાણવિજયજી મહારાજ, છપાઈને તૈયાર થઈ પ્રસિદ્ધ થઈ ચુકેલ છે, આ ગ્રંથમાં પ્રભુશ્રી મહાવીરદેવની પાટપરંપરાએ થયેલા આચાર્યાદિ સાથે શાસનપ્રસિદ્ધ અન્ય મડાપુરૂ પાનું અતિહાસિક દ્રષ્ટીએ ઉપ0 ચગી રાાહિત્ય આપવામાં આવ્યું છે. ક્રાઉન આઠ પિજી 350 પૃષ્ટતા, શાભિત ફોટાઓ, અને પાક પુઠ (જેકેટ) સાથેના આ ગ્રંથનું મુલ્ય માત્ર રૂા. 1-8-0. પહેજ જુદું જ લખા–જેન ધુમ વિકાસ એ ફસ, પાલ ગાંધી રોડ, અમદાવાદ, બિew - 8 - - - - - - % % - A - 8 % - , , + %+ ,ર ટાઈટલ છાપનાર કે શારદા મુદ્રણાલય, પાનકાર નાકા, જુમામસી સામે--અમદાવાદ - - ઝોક ર % - * %5% - - - - 5% -