Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
今回先 步步回 श्रीनेमि-लावण्य-दक्ष-सुशीलग्रन्थमालारत्नम्-६
UિB શ્રીગુરુવંદનભાગનો
છંદોબદ્ધ ભાષાનવી ફિR [ વિવેચનાદિ સહિત ]
શાસનસમ્રાટ-સૂરિચક્રચક્રવર્તિ—તપગચ્છાધિપતિ શ્રીમદ્ વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મ. શ્રીના પટ્ટાલ કાર વ્યાકરણવાચસ્પતિકવિરત્ન–શાસ્ત્રવિશારદ શ્રીમદ્ વિજયલાવયસુરીશ્વરજી મe શ્રીના પ્રધાન શિષ્યરત્ન-પન્યાસ પ્રવર શ્રીદક્ષાવિજયજી ગણિ
વરના શિષ્યરત્ન પંન્યાસ શ્રી. સુશીલ વિજયજી ગણી -- -> D E F G E - -
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
[)
(T
> F S T Uસ श्रीनेमि-लावण्य-दक्ष-सुशीलग्रन्थमालारत्नम्-६
૨
UH શ્રીગુરુવંદનભાષ્યનો
છંદોબદ્ધ ભાષાનવાદ [ વિવેચનાદિ સહિત T.
કર્તા – શાસનસમ્રાટ-સૂરિચકચકવતિ–તપગચ્છાધિપતિ શ્રીમદ વિજય નેમિસૂરીશ્વરજી મ. શ્રીને પટ્ટાલંકાર વ્યાકરણવાચસ્પતિકવિરત્ન–શાસ્ત્રવિશારદ શ્રીમદ્દ વિજયલાવણ્યસૂરીશ્વરજી મ. શ્રીના પ્રધાન શિષ્યરત્ન–પંન્યાસપ્રવર શ્રીદક્ષવિજયજી ગણિ
વરના શિષ્યરત્ન પંન્યાસ શ્રી. સુશીલવિજયજી ગણું. g
F T F IK Kg
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશકશ્રીવિજયલાવણ્યસૂરીશ્વર જ્ઞાનમંદિર” ના કાર્યવાહક શ્રેણી ઈશ્વરદાસ મૂલચંદ.
2. બોટાદ, સૌરાષ્ટ્ર
સહાયકમુંબઈ– શાન્તાક્રુઝમાં વસતા ધર્મપ્રેમી શ્રમણે પાસક વેરા ત્રિભોવનદાસ કાળીદાસ ભાવનગરવાળા તરફથી તેમના સ્વ૦ પિતા કાળીદાસ અને
સ્વ. માતા ઉજમબાઈના સ્મરણુથે આ પુસ્તિકા છપાવવા માટે દ્રવ્ય સહાય મળેલ છે.
વીર સં૦ ૨૪૮૪ ] નેમિ સં૦ ૦ [ વિકમ સં. ૨૦૧૪
નકલ ૧૦૦૦ – પ્રથમવૃત્તિ – મૂલ્ય ૧-૮-૦
પ્રાપ્તિસ્થાન–
[ 2 ] વારા ત્રિભોવનદાસ કાળીદાસ
સરસ્વતી પુસ્તક ભંડાર છે. વિલરવિલા, વેસ્ટ સાન્તાક્રૂઝ
ઠે. રતનપોળ, હાથીખાના, ઘોડબંદર રેડ, મુંબઈ નં. ૨૩
મુ. અમદાવાદ (ગુજરાત). મુદ્રક : જયંતિ દલાલ વસંત પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, ઘીકાંટા, અમદાવાદ,
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
= પાંચ મુનિપંગ.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશકીય નિવેદન
શ્રી ગ્રંથપ્રકાશક સભા-અમદાવાદ તરફથી અગાઉ ભાષ્યત્રય પૈકી “શ્રી ચૈત્યવંદનભાષ્યને છાબદ્ધ ભાષાનુવાદ' મુદ્રિત થયો હતો. ત્યાર પછી આ “શ્રીગુરુવંદનભાષ્યને છાબદ્ધ ભાષાનુવાદ” અમારા તરફથી પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે.
ભાષ્યત્રયના પ્રણેતા પૂજ્યપાદ આચાર્ય ભગવંત શ્રી દેવેન્દ્રસૂરી. શ્વરજી મહારાજા છે અને તેના વિવેચન સહિત છદોબદ્ધ ભાવાનુવાદક શાસનસમ્રાટ્રસુરિચકચક્રવર્તિ-તપગચ્છાધિપતિ પરમપૂજ્ય આચાર્યદેવ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મ. શ્રીના પટ્ટાલંકાર, વ્યાકરણવાચસ્પતિ– કવિરત્ન–શાસ્ત્રવિશારદ પૂજ્યપાદ આચાર્યવર્ય શ્રીવિજયેલાવણ્યસૂરીશ્વરજી મ.શ્રીના પ્રધાન શિષ્યરત્ન-પ્રસિદ્ધવક્તા–વિદ્વતશિરોમણિ-દેશના દક્ષ પૂજ્ય પંન્યાસપ્રવર શ્રીદક્ષવિજયજી ગણિવરના સહેદર મુખ્ય શિષ્યરત્ન-પ્રખરવક્તા–વિદ્વદ્દવર્યલેખપટુ પૂજ્ય પંન્યાસ શ્રીસુશીલવિજ્યજી મહારાજ છે.
આ ગ્રંથના પ્રસ્તાવનાકાર શતાવધાની પંડિત ધીરજલાલ ટેકરશી શાહ છે.
આ ગ્રંથની પ્રેસકોપી મેળવનાર પૂ. મુનિવર શ્રીકલ્યાણપ્રભવિજયજી મ. તથા પ્રફ સંશોધનકાર પંડિત અંબાલાલ પ્રેમચંદ શાહ છે.
ચાતુર્માસ વર્ણનકાર–માસ્તર રતિલાલ છોટાલાલ સંઘવી છે.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
વયેા પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રીચ દ્રપ્રભવિજયજી મ૦ શ્રીના સદુપદેશથી આ ગ્રંથ પ્રકાશિત કરવામાં દ્રવ્યસહાયક મુંબઈ–શાન્તાક્રુઝમાં વસતા જ્ઞાનાપાસ ધર્મનિષ્ઠ વારા ત્રિભાવનદાસ કાળીદાસ ભાવનગરવાળા છે.
આ ગ્રંથનું મુદ્રણુકાય અમદાવાદ–વસંત પ્રિન્ટિંગ પ્રેસના માલિક શા. જયંતિલાલ દલાલે કરેલ છે.
ઉપરોક્ત સર્વે વ્યક્તિના આભાર માનતાં, આ ગ્રંથના પ્રકાશનમાં પ્રેસાષાદિકને લઈ જે કાંઈ અશુદ્ધિ વગેરે રહેલ હોય તેને હુંસવૃત્તિથી સુધારી લેવા અને અમને જણુાવવા ભલામણુ છે.
પ્રકા
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રસ્તાવના
મધ્યાહ્ન કરતાં પ્રભાત અને સંખ્યા વિશેષ સ્મરણીય લાગે છે, સાગર કરતાં સરિતાને તટ વિશેષ સેહામણો જણાય છે; અને પુરુષ કરતાં નારીની કાયામાં રૂપ તથા લાવણ્યનું પ્રમાણ અધિક જોવામાં આવે છે. તે જ રીતે અર્થપ્રચુર ગંભીર ગદ્યકૃતિઓ કરતાં તેમાંથી તાવેલાં નાનાં નાનાં પ્રકરણ અને તેમાંથી કુરેલા વિવિધ છંદોમય સ્તવન–ામાં રસાદિનું પ્રમાણ અધિક હોય છે, અને તે જ કદાચ તેની લેકપ્રિયતા તથા વિશેષ પ્રચારનું કારણ હોય.
જૈન સાહિત્યમાં આવાં અનેક પ્રકરણ તથા સ્તવન-સ્તોત્ર વિદ્યમાન છે પણ તેમાંના કેટલાંક પ્રાકૃત ભાષામાં, કેટલીક સંસ્કૃત ભાષામાં તે કેટલાંક અપભ્રંશ વગેરે ભાષામાં હાઈ સામાન્ય જનતા તેને લાભ લઈ શકતી નથી. તેથી વ્યાકરણવાચસ્પતિ કવિરત્ન શાસ્ત્રવિશારદ પૂજ્યપાદ આચાર્યશ્રી વિજયલાવણ્યસૂરીશ્વરજી મહારાજના પ્રધાન શિષ્યરત્ન કાવ્યકલાવિદ પંન્યાસ શ્રી દક્ષવિજય મહારાજના ચરણચંચરીક પંન્યાસ શ્રી સુશીલવિજયજી ગણિવર્ય એ કૃતિઓના ગૂર્જર ભાષામાં ભાવાનુવાદ કરવા માંડ્યા છે અને તે લધુ પુસ્તિકાકારે પ્રકટ થઈ રહ્યા છે એ મૃતપાસક વર્ગ માટે તે અસીમ આનન્દને જ વિષય ગણું શકાય.
જૈન પરંપરામાં ગુરુપદનું મહત્વ ઘણું છે અને મેક્ષમાર્ગના સાધકે માટે તે એ ધ્રુવતારક જ મનાયેલું છે. તેથી જ સર્વ સાધકે ગુરુકુલમાં વાસ કરે છે, ગુરુના આદેશ મુજબ વર્તે છે અને ગુરુને પૂરેપૂરે વિનય સાચવીને જ શ્રાધ્યયનાદિ સર્વ કાર્યો સંપન્ન કરે છે. વાચકમુખ્ય શ્રી ઉમાસ્વાતિ મહારાજ “પ્રશમરતિપ્રકરણમાં આપણને આ વિનયગુણની મહત્તા સમજાવતાં કહે છે કે
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयफलं शुश्रूषा, गुरुशुश्रूषाफलं श्रुतज्ञानम् । ज्ञानस्य फलं विरतिविरतिफलं चास्त्रवनिरोधः ॥
संवरफलं तपोबलमथ तपसो निर्जराफलं दृष्टम् । तस्मात् क्रियानिवृत्तिः, क्रियानिवृत्तेरयोगित्वम् ॥ योगनिरोधाद् भवसन्ततिक्षयः सन्ततिक्षयान्मोक्षः । तस्मात् कल्याणानां सर्वेषां भाजनं विनयः ॥
વિનયનું ફળ ચુરુ શુશ્રૂષા છે, ગુરુશુશ્રૂષાનું ફળ શ્રુત-જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ છે, શ્રુતજ્ઞાનની પ્રાપ્તિનું ફળ વિરતિ છે અને વિરતિનું ફળ. આસ્રવ નિરાધ એટલે સંવર, તેનું ફળ તપેાબળ છે અને તાબળનુ ફળ નિજરા છે કે જેનાથી ક્રિયાની નિવૃત્તિ થાય છે. ક્રિયાની નિવૃત્તિ થતાં યામિત્વ એટલે યેાગરહિતપણ પ્રાપ્ત થાય છે અને યાગરહિતપણું પ્રાપ્ત થતાં ભવપરંપરાના ક્ષય થાય છે. ભવપરપરાના ક્ષય એ જ માક્ષ છે. આમ વિનય એ સવ કલ્યાણુંાનું ભાજન છે
અધિકારભેદથી આ વિનયના સ્વરૂપે અનેક પ્રકારના છે પણ તેનું મુખ્ય સ્વરૂપ વિધિપૂર્વકનું વદન છે અને તેથી જ તે પરમાત્મપ૬ના પથિકા માટે અત્યંત આવશ્યક મનાયેલુ છે. શાસ્ત્રકાર મહર્ષિ કહે છે કે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપથી યુક્ત એવા ગુરુને વિધિપૂર્ણાંક વંદન કરવાથી તે ગુણેાની શુદ્ધિ થાય છે, તાત્પ` કે ગુરુવ ંદનનુ ફળ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપના લાભ છે અને તે જ પરમજ્ઞાનીઓએ પ્રોધેલા પરમાત્મપદ પામવાના પ્રશસ્ત માગ છે.
ગુરુને વંદન કેટલા પ્રકારે થાય ? તેમાં ઉત્કૃષ્ટ વંદન કર્યું ? અને તેના સમુચિત વિધિ શા ? એ સબંધમાં શાસ્ત્રકારાએ વિસ્તૃત વિવેચન કરેલું છે. તેના સાર ગ્રહણ કરીને શ્રીમાન દેવેન્દ્રસૂરિએ પ્રાકૃતભાષામાં ‘ ગુરુવન—માષ્ય 'ની રચના કરી છે અને તે માત્ર ૪૧ ગાથાપ્રમાણ
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
હાવાથી અભ્યાસીઓને કંઠસ્થ કરવામાં ઘણી સરળ જણાય છે. આજે પંચપ્રતિક્રમણુ તથા ચાર પ્રકરણાના અભ્યાસ કર્યા પછી તરત જ ત્રણુ ભાષ્યા કઠસ્થ કરવાના રિવાજ છે, તેમાં આ ગુરુવન્દન ભાષ્યને પણુ સમાવેશ થાય છે, એટલે તેની લાકપ્રિયતા અને વ્યાપકતાના ખ્યાલ આવી શકે છે.
પૂજ્ય પંન્યાસજીની શેાધક દૃષ્ટિને આ કૃતિમાં કંઈક અવનવું જણાયું, કંઈક હૃદયસ્પર્શી લાગ્યું અને તેમની હૃદયવીણાના તાર ઝણુઝણવા લાગ્યા. તેમાંથી રિગીત છંદ પ્રકટ થયા અને તેણે ગુર ભાષામાં ૫૫ પગથી માંડીને સારીયે કૃતિને આવરી લીધી. છેવટે શાર્દૂલવિક્રીડિતનાં એ પદ્યો વડે તેની પ્રશસ્તિ ઉચ્ચારી ને એ રીતે આજે એ કૃતિ શ્રી ગુરુવન્દનભાષ્યના છન્દોબદ્ધ ભાવાનુવાદ તરીકે આપણી સમક્ષ આવી રહી છે.
આ ભાવાનુવાદની ભાષા સરળ છે અને તેમાં કેટલેક સ્થળે પ્રસાદ પણ ઝળકી રહ્યો છે. તેણે વસ્તુના મૂળ સ્વરૂપને સ્ફુટ કરવા તરફ જ પ્રધાન લક્ષ્ય રાખ્યું છે એટલે કાઇ પણ સ્થળે વિષયાંતર થયું નથી કે કલ્પનાના ઉડ્ડયનને અવકાશ મળ્યેા નથી. આપણે તેને સ્વેચ્છાએ સ્વીકારેલા સંયમ માનીને આનંદ પામીએ અને સાથે સાથે તેઓશ્રીના હાથે કેટલીક પદ્યમય મૌલિક કૃતિઓ પણ રચાય એવું ઈચ્છી આ લધુ પ્રસ્તાવનાને સમાપ્ત કરીશું.
તા. ૧૦-૧૨-૫૭
મુંબઇ
સધસેવક ધીરજલાલ ટોકરશી શાહુ
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
I શીશુનાથાય નમઃ | -: વરાત્રિભોવનદાસ કાળીદાસને જીવનપરિચય:
જ્યાં ધર્મ શ્રદ્ધાથી રંગાયેલી આપણું જેનોની વિશાળ વસ્તી છે એવા ભાવનગર શહેરમાં સામાન્ય સ્થિતિવાળું એક કુટુંબ હતું, જે વોરા કુટુંબમાં કાલીદાસભાઈના નામે ખ્યાત ધર્મનિષ્ઠ પુરુષ હતા. તેમની ધર્મપત્નીનું નામ ઉજમબાઈ હતું. તેમને ત્યાં સં. ૧૯૪૬ના અષાડ સુદ ૯ના રોજ એક પુત્રને જન્મ થયો. તેમનું નામ ત્રિભોવનદાસ રાખવામાં આવ્યું. દશેક વર્ષની ઉંમર થયા પછી તેમના પિતાશ્રીને સં. ૧૯૫૬ની સાલમાં દેહત્સર્ગ થયો. તે પછી પિતે પોતાના અનુભવથી જ અભ્યાસ કરી અને મુંબઈ જેવી વિશાળ નગરીમાં આવ્યા. અભ્યાસ ગુજરાતી સાત અને અંગ્રેજી છ ચોપડીને જ કરેલ છે. છતાં ધીરે ધીરે અનુભવથી આગળ વધતાં તેઓ વેપારી ક્ષેત્રમાં પૂછવાલાયક યોગ્યતા ધરાવી શક્યા. તેમનાં ધર્મપત્નીનું નામ હરકેરબેન હતું. તેઓ પણ ધર્મની સુણી જ સુંદર ભાવનાવાળાં અને માસક્ષમણ, ઓળી વગેરેની તપસ્યાના સંસ્કારવાળા અને ધાર્મિક જીવનનું ઘડતર પામેલાં હતાં. શેઠ ત્રિભોવનદાસ પિતાના વતનમાં કોઈ પણ સાધમિક બંધુઓ અથવા બહેનેને આર્થિક સ્થિતિમાં રીબાતા જુએ–જાણે ત્યારે તેમને ગુપ્તપણે મદદ કરવામાં ઉત્સાહી રહ્યા છે. આજે પણ તેઓ પોતાની શક્તિ અનુસાર એવાં કાર્યો કરે છે. વળી, પ. પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રીમદ્વિજયલાવણ્યસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબનું સંવત ૨૦૧૨ની સાલમાં શાંતાક્રુઝમાં ચોમાસુ થયું ત્યારે નીચે પ્રમાણે લક્ષ્મીને સદુપયોગ કરેલ છે.
૫. પૂ. પંન્યાસજી મહારાજ સાહેબ શ્રી સુશીલવિજયજી મહારાજ સાહેબના પુનિત હસ્તે લખાયેલ નીચેનાં પુસ્તકે તેમની આર્થિક સહાયથી છપાયેલ છે.
૧. દીક્ષાને દિવ્ય પ્રકાશ. ૨. શ્રી. નવાણું અભિષેકની પૂજા.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
球來來來來來來來來來來來來來來來來來來來來案察
શ્રીયુત ત્રીભવનદાસ કાળીદાસ વોરા
迷悉悉悉悉悉悉参悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉
斜杉杉杉粒粒粒粉枪粉粒粉粒粒粉粉粉粉粒粒粒粉粒於粉粒粉粉粉粉粒於粉粉粉粉粒物
林冰冰球冰冰林
જન્મ વિ. સંવત ૧૯૪૬ ના અશાડ શુદિ નવમી.
ભાવનગર, 迷悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉悉数
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩. કાત્રિશતહાવિંશિકા. ભા. ૪.
તે સિવાય રૂ. ૧૦૦૧) બોટાદ જૈન જ્ઞાન મંદિરમાં અર્પણ કરેલ છે.
મલાડ-દેવચંદનગરમાં ઉપધાનની માળ પ્રસંગે પ. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રીમદ્દવિજ્યનેમિસૂરીશ્વરજીની પ્રતિમાને પધરાવવાને લાભ પણ તેમણે લીધે હતે.
હાલ પણ પ. પૂ. પંન્યાસજી મહારાજ સાહેબ શ્રી રામવિજયજી ગણીએ “શ્રી કુંથુનાથ જિનપૂજા' નવીન બનાવેલ છે તે પણ તેમની આર્થિક સહાયથી છપાવાય છે અને પૂ. પં. શ્રીદક્ષવિજયજી મહારાજશ્રીએ રચેલી વ્યાકરણની શબ્દપાવલી પણ તેમની ઉદારતાથી ટૂંક સમયમાં પ્રગટ થશે.
અંતમાં તેઓશ્રીના પિતાશ્રી અવસાન પામ્યા ત્યારે ઘણી જ સામાન્ય સ્થિતિ હતી. પરંતુ બુદ્ધિબળથી આગળ વધીને જેમ વેપારી ક્ષેત્રમાં નામના નેધાવી છે તેમ ધર્મકાર્યોમાં પણ તેઓ ઉજ્જવળ કારકીર્દિ મેળવી શક્યા છે. હજી પણ તેઓ વિશેષપણે કાર્ય કરતા રહે અને શાસનદેવ તેમનાં કાર્યોમાં સદા સહાય કરતા રહે એ જ ઈચ્છીએ.
રતિલાલ છોટાલાલ ઝવેરી
સુરેલવાળા
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૧૩
૪૩
૪૫
४८
વિ...ષ...યા...નુ...ક્ર... મ...ણિ...કા. વિષય |
પૃષ્ઠ નંબર ૧. પ્રકાશકીય નિવેદન ૨. પ્રસ્તાવના૩. આર્થિક સહાયકનું જીવનચરિત્ર૪. વિષયાનુક્રમણિકા– ૫. આચાર્યદેવ શ્રીમદ્દ વિજયલાવણ્ય-સૂરીશ્વરજીનાં મુંબઈના
ઉપનગરમાં થયેલાં બે ચાતુર્માસેનું વર્ણન૬. પ્રભુ પ્રાર્થનાષ્ટક
૪૧. ૭. પંચિંદિય–ગુરુસ્થાપના સૂત્ર– ૮. ગુરુનું શરણુ૯. ગુરુગુણવર્ણન૧૦. ગુરુપ્રાર્થનાષ્ટક
શ્રીશાસન સમ્રા સ્તુત્યષ્ટક૧૨. પરિશિષ્ટ ચેથાનું અનુસંધાન ૧. [ ગ્રંથસંબંધ અને ગુરુવંદનના ત્રણ પ્રકાર ] ૨. (ફેટાવંદન આ રીતે થાય) ૩. ( ભનંદન આ રીતે થાય- ) ૪. (બે વાર વંદના કરવાનું કારણ) ૫. (ગુરુને વંદના કરવાની આવશ્યક્તા) ૬. (દ્વાદશાવર્તવંદન કેવી રીતે કરાય ?) ૭. (ત્રણ વંદન કેને કોને થાય ?) ૮. [ વંદનના પાંચ નામ અને તેને લગતું
આવશ્યક નિર્યુક્તિનું કથન ] ૬ ૯. [ વંદનાનાં ૨૨ કાર અને તેમાં આવતી હકીકતનું
સંક્ષિપ્ત સ્પષ્ટીકરણ ].
૫૧
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧
૧૦. [ ૨૨ પ્રકારના મૂળ દ્વારના ૪૯૨ ઉત્તરભેદાને
જણાવનારું ક્રાòક ]
૧૦
૧૪
૧૫
૧૭’
૧૯
૧૧. [ ગુરુવંદનનાં પાંચ નામને પ્રતિપાદન કરતું દ્વાર પહેલું ] ૧૨ ૧૨. [ વંદનના પાંચ દૃષ્ટાંતને બતાવતું દ્વાર બીજું ] ૧૩. [ વનક્રમ ઉપર શીતલાચા'નું દૃષ્ટાંત ] ૧૪. [ ચિતિક્રમ' ઉપર ક્ષુલ્લકાચા'નું દાંત ] ૧૫. [ કૃતિક પર કૃષ્ણ અને વીરકશાલવીનું દાંત ] ૧૬. [ વિનયકમ પર એ રાજસેવકનું દૃષ્ટાંત ] ૧૭. [ પૂજાકમ પર પાલક અને શામ્બકુમારનું દૃષ્ટાંત ] ભેદ અને દૃષ્ટાંતપૂર્વક વંદનનાં પાંચ નામેા ૧૯. [ પાસસ્થાદિક પાંચ અવંદનીયનું દ્વાર ત્રીજી ] અવંદનીય પાંચ સાધુ અને ભેદ્દે
૨૧
૨૨
૧૮.
૨૩
૨૪
૨૦.
૩૦
૩૧
૨૧. [ આચાર્યાદિક પાંચ અવનીયનું દ્વાર ચેાથું ] ૨૨. [ દીક્ષિત ચાર પાસે વંદના ન કરાવવી, તે સંબંધી
૩૩.
૩૩
૩૪
દ્વાર પાંચમું ] ૩૨ ૨૩. [ ચાર પાસે વંદના કરાવવી, તે સબંધી દ્વાર છું] ૨૪. [ પાંચ સ્થાને વંદન ન કરવાનું દ્વાર ૭ મું ] ૨૫. [ ચાર સ્થાને વંદન કરવાનું દ્વાર ૮ મું ] ૨૬. [ આઠ કારણે વંદના કરવાનું દ્વાર ૯ મુ ] ૨૭. [દ્વાદશાવત' વદનના પચીશ આવશ્યકનું દ્વાર ૧૦ મું ] ૩૮ ૨૮. ( પૂર્વોક્ત પચીશ આવશ્યક્રમાંથી એક પણ આવશ્યકને વિરાધવાથી કનિરા થતી નથી )
૩૫
૨૯. [ મુહપત્તિની પચ્ચીશ પડિલેહણાનું દ્વાર ૧૧ સું] ૩૦. [ શરીરની પચીશ પડિલેહણુાનું દ્વાર ૧૨ મુ. ] ૩૧. [ મુહુપત્તિના ૫૦ મેલનુ યંત્ર ] ૩૨. ગુરુવંદનમાં ટાળવા યાગ્ય ૩૨ દોષને જણાવતું
દ્વાર ૧૩ સુ. ]
૩૯
૪૪
૪૯
૫૩.
૫૫
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨
૩૩.
[ વંદનથો ઉત્પન્ન થતા છ ગુણુને જણાવનારું દ્વાર ૧૪ મુ. ] ૬૫ ૩૪. [ ગુરુના અભાવમાં ગુરુસ્થાપના સ્થાપવા સંબંધી દ્વાર ૧૫ મુ. ]
૬૭
૩૫.
૭૩
[ બે પ્રકારના અવગ્રહને જણાવનારું દ્વાર ૧૬ મુ. ] ૩૬. વંદનસૂત્રના સવર્ણ સંખ્યાનું દ્વાર ૧૭ મુ. ] [ વંદનસ્ત્રની પદસંખ્યાનું દ્વાર ૧૮ મુ. ]
૭૩
૩૭.
૭૧
૩૮.
૪૦.
[ વંદન કરનાર શિષ્યનાં ૬ સ્થાનનું દ્વાર ૧૯ સુ. ] ૩૯. [ વંદનના ૬ સ્થાનમાં ગુરુના ૬ વચનનું દ્વાર ૨૦ મુ. ] ૭૬ [ ગુરુ પ્રત્યે થતી તેત્રીશ આશાતના ટાળવાનુ દ્વાર ૨૧ સુ] ૪૧. [ બૃહદ્ ગુરુવંદન કરવાની એ વિધિનું દ્વાર ૨૨ સુ. ] ૪૨. [ વિધિપૂર્વક વંદન કરવાથી પ્રાપ્ત થતા મહાન લાભ. ] ૪૩. [ ] ગ્રંથકારની લઘુતા અને ગીતાĪને ભલામણ ] ૪૪. છંદોબદ્ધ ભાષાનુવાદ કર્તાની પ્રશસ્તિ
૪૫. પરિશિષ્ટ પહેલું – ગુરુવંદન ભાષ્ય મૂળ.
૭૧
૭૯
te
૯૩
૯૫
૯૬
૯૭
૧૦૧
૧૦૫
૪૬. પરિશિષ્ટ ખીજું – ગુરુવંદન ભાષ્યતી સંસ્કૃત છાયા. ૪૭, પરિશિષ્ટ ત્રીજું – ગુરુવંદન ભાષ્યના સક્ષિપ્ત સાર. ૪૮. પરિશિષ્ટ ચોથુ – ગુરુવંદન ભાષ્યના છ ંદોબદ્ધ ભાષાનુવાદ. ૧૨૭
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
F 38 અ નમઃ | | રાસનસમ્રા શ્રીનેમિસૂરિ નમઃ |
A પરમશાસનપ્રભાવક–અજોડ વ્યાખ્યાનકારસાત લાખ લેકપ્રમાણ સંસ્કૃત સાહિત્યના સણા
પૂજ્યપાદ' જ આચાર્ય દેવ શ્રીમવિજયલાવણ્યસૂરીશ્વરજી મ.
નાં મુંબઈનગરના ઉપનગરમાં થયેલાં
ચિરસ્મરણીય બે ચાતુર્માસ.
| સુપ્રસિદ્ધ મહારાષ્ટ્રના પૂના શહેરમાં પૂનાના ઇતિહાસમાં અંકિત થયેલ અપૂર્વશાસનપ્રભાવક એવાં બન્ને [ વિક્રમ સં. ૨૦૦૯ને ૨૦૧૦ નાં ] ચાતુર્માસ પૂર્ણ કરી, ૨૦૧૧ ના ચિત્ર સુદ ૧૩ ના શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પરમાત્માને જન્મ કલ્યાણક દિવસ અને વૈશાખ સુદ ત્રીજ-પાંચમના શ્રીષભદેવ કેશરાદિ મંદિરની અંજનશલાકા-પ્રતિષ્ઠાને પ્રથમ સાલગીરી મહત્સવ સુંદર રીતે ઊજવી, તથા સંઘમાં શાન્તિ અને એકતા સ્થાપી, ખાપલીમાં કપડવંજનિવાસી શાઇ હીરાલાલ શંકરલાલના નવવર્ષની વયના સુપુત્ર રમેશકુમારને વૈશાખ વદ પાંચમના દિક્ષા આપીને મુનિરાજ શ્રીચંદનવિજ્યજીના શિષ્ય તરીકે બાલમુનિ શ્રીરત્નશેખરવિજયજી નામ સ્થાપન કરી, પરમ પૂજ્ય આચાર્યદેવ શ્રીમદ્ વિજયલાવણ્યસૂરીશ્વરજી મ. પૂજ્ય પન્યાસ શ્રી સુશીલવિજયજી ગણિ આદિ વિશાલ પરિવાર સહિત થાણું–શ્રી સંઘની સાગ્રહ વિનંતિને સ્વીકારી થાણાનગરમાં ચાતુર્માસ કરવા પધાર્યા.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૧૧ની સાલનું ચાતુર્માસ
[ થાણાનગર ] (૧) શ્રી સંઘે જેઠ સુદ બીજના દિને કરેલું ભાવભીનું સામૈયું.
(૨) પૂ આચાર્ય મહારાજ અને પૂ. પંન્યાસજી મ. ના સદુપદેશથી શ્રી સંઘે ચાર મહિના પર્યત આયંબિલ તપખાતાની કરેલી સ્થાપના અને તેને શ્રી ચતુર્વિધ સંઘે લીધેલ અનુપમ લાભ.
(૩) પરમપૂજ્ય આચાર્ય ભગવંતના ૩મા દીક્ષા પર્યાય વર્ષને, અને બાલમુનિ શ્રીરત્નશેખરવિજયજીની વડી દીક્ષાને ઉજવાયેલે અશાડ શુદિ પને દિવસ. તે દિવસે મુનિ શ્રી જીતેન્દ્રવિજયજીએ જ્ઞાનપંચમી, સાધ્વીજીએ વીશ સ્થાનક અને સાદડીવાળા શ્રેષ્ઠી શ્રી તારાચંદજી આદિ ભાઈ બહેને એ વિશ સ્થાનક, જ્ઞાનપંચમી, રોહિણી, વર્ધમાનતપાદિ ઉચ્ચર્યાં હતાં.
(૪) અશાડ વદિપને રવિવાર, તા. ૧૦-૭–૧૯૫૫ના પેરે પૂજ્ય શ્રી ભગવતીજી સૂત્રને ભવ્ય વરઘોડે, અને રાતના રાત્રિ જાગરણ શેઠ શ્રી ગુલાબચંદજી નરસીંહજીને ત્યાં થયેલ. તથા અશાડ વદ ને સોમવાર, તા. ૧૧-૭–૧૫ના દિવસે પણ સવારના વરઘેડા, પાંચ ગીનીથી પૂજન અને વિધિસહિત, અજોડ વ્યાખ્યાનકાર પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવના મુખથી પરમપાવન પૂજ્ય “શ્રી ભગવતીજી સૂત્ર” તથા “શ્રીવિકમ ચરિત્ર”ને મંગલમય પ્રારંભ. બપોરે ૧૧ અંગની પૂજા–પ્રભાવના તથા રાતના ભાવનાદિ.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
અખંડ એક મહિના સુધી પૂજ્યપાદ આચાર્ય ભગવંતે, ત્યારપછી પૂજ્ય પંન્યાસજી મહારાજે પૂજ્ય શ્રી ભગવતીજી સૂત્ર” અને “શ્રીવિક્રમચરિત્ર”ના વ્યાખ્યાનને આપેલ અપૂર્વ લાભ.
તેને પ્રતિદિન ત્યાંના સ્થાયી સંઘ તથા અવારનવાર મુંબઈ નગર અને ઉપનગરના ભાવુકેએ સહર્ષ લીધે લાભ.
(૫) શ્રી પર્યુષણ પર્વાધિરાજની સુંદર આરાધના. આઠ દિવસ પૂજા–પ્રભાવના-આંગી ભાવનાદિ તપસ્વી મુનિ શ્રીકંચનવિજયજીએ ૨૦ ઉપવાસની મુનિ શ્રીવિકાશવિજયજીએ આઠ ઉપવાસની, સાધ્વીજીએ આઠ ઉપવાસની તથા ન્યાલચંદ તારાચંદજીએ ૧૬ ઉપવાસની તપશ્ચર્યા કરી હતી. એ ઉપરાંત ચતુર્માસ દરમ્યાન ચતુર્વિધ સંઘમાં પણ વર્ધમાનતપ, વીશ સ્થાનક અને અન્ય નાનાં તપની આરાધના થયેલ હતી. ,
(૬) થાણા ડીસ્ટ્રીકટ પિલિસ સુપ્રીટેન્ડન્ટ ઠૉન્ડ શેકરભાઈ સર ચુનીલાલ ભાઈચંદ, શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના પ્રેસીડેન્ટ કસ્તૂરભાઈ લાલભાઈ શેઠ હાથીભાઈ ગલાલચંદ શેઠ જીવતલાલ પ્રતાપસિંહ, શેઠ ભેગીલાલ લહેરચંદ, શેઠ બાબુભાઈ ફકીરચંદ, શેઠ અમરતલાલ કાળીદાસ, શેઠ રમણલાલ દલસુખભાઈ, શેઠ દામજી જેઠાભાઈ, શેઠ ખુશાલભાઈ ખેંગારભાઈ શેઠ કાન્તિલાલ ઈશ્વરલાલ તથા સેવંતીભાઈ, શેઠ બાપાલાલ ગભરૂચંદ, શેઠ હિમ્મતલાલ મણીલાલ, શેઠ છોટાલાલ મગનલાલ, શેઠ ચિનુભાઈ રવિચંદ, શેઠ મૂળજીભાઈ દુર્લભદાસ, શેઠ નગીનદાસ જાદવજી, શેઠ ભાણજીભાઈ ધરમશી, શેઠ રતિલાલ મણીલાલ નાણાવટી, શેઠ સારાભાઈ નગીનદાસ, શેઠ ભવાનજી માણેકજી
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખેના, શેઠ લાલભાઈ કુલચંદ ઘીયા, શેઠ કેશવલાલ બુલાખીદાસ, શાહ પોપટલાલ રામચંદ (આમદાર), શેઠ ધીરજલાલ ગીરધરલાલ, શેઠ ફતેચંદ ઝવેરચંદ, શેઠ કુલચંદ છગનલાલ, શેઠ ફતેચંદ પ્રેમચંદ વગેરે. એ ઉપરાંત માટુંગા-શાન્તાકુજ, બેરીવલી, મુલુંડ, ઘાટકોપર, અંધેરી, ભાંડુપ, થાણા અને મુંબઈના હજારે ભાઈ-બહેનેએ અવારનવાર વંદનાથે ચાતુર્માસ દરમ્યાન લાભ લીધે હતે. મુલુંડથી પૂજ્ય પંન્યાસ પ્રવર શ્રી યશભદ્રવિજયજી મહારાજ પણ સપરિવાર વંદનાથે આવ્યા હતા. એ ઉપરાંત તેરાપંથી મુનિ શ્રીઅમુલખચંદજી તથા શ્રીનગરરાજજી પણ મળવાને આવ્યા હતા.
(૭) ચતુર્માસ પરાવર્તન રવિઈન્ડસ્ટ્રી જવાળા શેઠ રતિલાલ ઉજમશીભાઈને ત્યાં કર્યું હતું. પૂજામાં સુપ્રસિદ્ધ સંગીતકાર લક્ષ્મીચંદભાઈએ તથા ચાણસ્માવાળા રતિલાલ લહેરચંદે સારે રસ જમાવ્યો હતે.
(૮) ચાતુર્માસ બાદ પૂજ્ય શ્રી ભગવતીજીસૂત્ર'ના પ્રથમ શતકની પૂર્ણાહુતિ નિમિત્તે વરઘેડે, પૂજા–પ્રભાવના, તથા ગીનીથી પૂજન શ્રીમતી ચંદનબહેન તરફથી થયેલ હતું.
આ ચતુર્માસ કરાવવામાં અને તેને દીપાવવામાં મારવાડી સંઘના અગ્રગણ્ય શેઠ રૂપચંદજીને મુખ્ય હિસ્સે હતું અને શ્રી સંઘે પણ સારે સહકાર આપ્યું હતું.
[ મુલુન્ડ ] થાણુમાં ચતુર્માસ કર્યા બાદ મુલુન્ડમાં ૨૨ દિવસની સ્થિરતા. વ્યાખ્યાનાદિકને શ્રીસંઘે લીધેલ અનુપમ લાભ.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭
"
પૂ. પંન્યાસજી મ. નાં સાચા સુખનાં સાધના ' અને વિશ્વશાન્તિના સર્જક કાણુ ?' એ ઉપર થયેલાં અન્ને જાહેર વ્યાખ્યાના. દર રવિવારે પૂજા–પ્રભાવનાને કાર્યક્રમ. મુંબઈના ખંભાતી મિત્રમંડળે પૂજા પ્રભાવના અને સ્વામીવાત્સલ્યને લાભ લેવા ઉપરાંત પુજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજશ્રીના સદુંપદેશથી ત્યાંના ઉપાશ્રયખાતે આપેલી ૨૫૦ રૂપિયાની રકમ, [ ભાંડુપ ]
મુલુન્ડથી વિહાર કરી ભાંડુપમાં ૧૫ દિવસની સ્થિરતા. તે દરમ્યાન શ્રીસ ંઘે લીધેલે વ્યાખ્યાનાદિકના સુંદર લાભ. અમ્ચી મુંખઈનું તફાન, મુંબઈ અને ઉપનગરમાં ફાટી નીકળવા છતાં પૂ. આચાર્ય મહારાજશ્રીના પુણ્યપ્રભાવથી આખા ભાંડુપમાં અપૂર્વ શાંતિ. સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયના સુપ્રસિદ્ધ મુનિ શ્રીસહસ્રમલજી આદિ પાંચ ઠાણાએ પણ એક જ સ્થાનમાં ૧૫ દિવસ સુધી સાથે રહ્યા હતા અને પરસ્પર જ્ઞાનગાછી વગેરેના સુંદર સુમેળ સધાયા હતા. આથી શાસનની શોભામાં અભિવૃદ્ધિ થઈ હતી.
[ શ્રાટકીપર ]
ભાંડુપથી વિહાર કરી ઘાટકેાપર પધાર્યા હતા. ત્યાં ૫-૬ દિવસ સ્થિરતા કરી હતી. તે દરમ્યાન અત્રે મુંબઈના ઉપનગર ઘાટકોપરમાં પ્રથમ જ વાર શાસનસમ્રાટ સૂરિચક્રચક્રવર્તિ પરમપૂજ્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મ. શ્રીના ચારે આચાર્ય મહારાજો [ પૂ. આચાર્ય શ્રીવિજયવિજ્ઞાનસૂરિજી મ., પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયામૃતસૂરિજી મ., પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયલાવણ્યસૂરિજી મ. તથા પૂ. વિજય
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮ કસ્તૂરસૂરિજી મ.], બે પંન્યાસ [પૂ. પંન્યાસ શ્રીસુશીલવિજયજી ગણી તથા પૂ. પંન્યાસ શ્રીપ્રિયંકરવિજયજી ગણી] અને વિશાલ મુનિસમુદાય એકત્રિત થયું હતું અને એ પ્રસંગે શેઠ શ્રીવાડીલાલ ચત્રભુજે ચારે આચાર્ય મહારાજને મુંબઈ અને ઉપનગરમાં બિરાજતા પિતાના સકલ પરિવાર સહિત આ સાલ અત્રે ચાતુર્માસ કરવાની તથા પિતે ઉપધાન કરવા અને બીજાઓને કરાવવાની સહર્ષ વિનંતિ કરી હતી. શ્રી સંઘે વ્યાખ્યાદિકને અનુપમ લાભ લીધે હતે.
[ શાન્તાક્રુઝ] ઘાટક પરથી વિહાર કરી શાન્તાકુઝમાં એક મહિનાની સ્થિરતા કરી હતી. તે દરમ્યાન અગાસીથી વિહાર કરી પૂજ્યપાદ આચાર્ય મ. શ્રીના મુખ્ય પટ્ટધર પૂજ્ય પંન્યાસજી મહારાજ શ્રી દક્ષવિજયજી ગણિવર્ય પણ સપરિવાર વંદનાથે પધાર્યા હતા. દેવાધિદેવ શ્રી કુંથુનાથ પરમાત્માની પ્રતિષ્ઠાને ૧૪ વાર્ષિક મહોત્સવ અને ચાણસ્મામંડન શ્રી ભટેવાજી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની પ્રતિષ્ઠાને વાર્ષિકેત્સવ મુંબઈમાં વસતા ચાણસ્માના ૨૫૦ ભાઈ–બહેનેએ શાંતાક્રુઝ આવી શ્રીસંઘની સાથે ફાગણ સુદ ત્રીજને દિવસ પૂજા, પ્રભાવના, આંગી, ભાવના અને જમણુ વગેરેથી સુંદર રીતે ઊજવ્યો હતો. સુપ્રસિદ્ધ સંગીતકાર શાન્તિલાલ શાહે પૂજામાં સારો ભક્તિરસ જમાવ્યું હતું.
રાતના શ્રીસંઘના પ્રમુખ શેઠ પરસોત્તમદાસ પિપટલાલ વગેરેએ શ્રીસંઘ તરફથી પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજ સાહેબને બન્ને પંન્યાસ આદિ વિશાલ પરિવાર સહિત
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચતુર્માસ કરવાની ખૂબ જ આગ્રહભરી વિનંતિ કરી હતી. તેને સ્વીકાર થતાં શ્રીસંઘમાં અપૂર્વ આનંદ ફેલાયે હતે.
ફાગણ શુદિ છઠ્ઠના દિવસે “શ્રી સિદ્ધચક બહપૂજન” ઘણું ઉલ્લાસપૂર્વક શ્રીસંઘે ભણાવ્યું હતું. તેમાં મુંબઈ અને ઉપનગરના સેંકડે ભાવુકેએ લાભ લીધું હતું. આ પ્રસંગે પૂ. પંન્યાસ શ્રીરામવિજયજી ગણિવર્યની તથા મુનિપ્રવર શ્રીચંદ્રોદયવિજયજી આદિની હાજરી હતી. વ્યાખ્યાનાદિકને શ્રીસંઘે સારે લાભ લીધો હતો.
[ વિલેપારલે]. શાન્તાકુઝથી વિહાર કરી શેઠ ખુશાલભાઈ ખેંગારના બંગલે ૨૩ દિવસ સ્થિરતા કરી હતી. તે દરમ્યાન પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજશ્રીનાં સાધનાશ્રમમાં “વિશ્વશાન્તિને સંદેશ” અને સ્થાનકવાસી જૈનધર્મસ્થાનકમાં “અહિંસામૂર્તિ વિભુ મહાવીર' તથા ખુશાલભાઈના બંગલે ક્રમશઃ જાહેર વ્યાખ્યાને થયાં હતાં. તેને જૈન-જૈનેતરની વિશાલ મેદનીએ ઘણે સારે લાભ લીધું હતું. શેઠ ડાહ્યાભાઈ ઘેલાભાઈના સેનીટરીયમમાં પૂ. પંન્યાસ પ્રવર શ્રી દક્ષવિજયજી મ. નાં છૂટાં અને શ્રી સિદ્ધચક મહારાજની ઓળીનાં વ્યાખ્યાને થયાં હતાં. પૂ. પંન્યાસપ્રવર શ્રી સુશીલ વિજયજી મ0 ઓળીના નવે દિવસે શાન્તાક્રુઝમાં પ્રતિદિન એળીનાં વ્યાખ્યાને વાંચી, સાંજના પાછા આવતા હતા. ચૈત્રી પૂનમના દેવવંદન વિધિસહિત પૂ. પંન્યાસજી મ.ની નિશ્રામાં થયાં હતાં. મુંબઈના માજી ગવર્ન૨ મંગળદાસ પકવાસાએ પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજના દર્શનને લાભ લીધું હતું. એ ઉપરાંત મુંબઈ
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०
અને ઉપનગરામાંથી સેંકડો ભાવુકે। દન–વ ંદનાથે અવારનવાર આવ્યા હતા. તેમની ભક્તિના અપૂર્વ લાભ શેડ ખુશાલભાઈ એ લીધેા હતા. એક રવિવારે પેાતાના ખુંગલે જ પ્રભુને પધરાવી ખારવ્રતની પૂજા ઘણા જ ઠાઠમાઠપૂર્વક ભણાવી હતી. શાન્તિલાલ શાહે પૂજા અને ભાવનામાં સુંદર ભક્તિરસ જમાન્ચે હતા. પૂજા–ભાવનાને રેકોર્ડીંગ કરવામાં આવી હતી. કલિકાલ– સર્વજ્ઞ હેમચંદ્રસૂરિ ભગવંત રચિત બૃહન્યાસ સહિત શ્રીસિદ્ધહેમવ્યાકરણના આ અગાઉ વિશાલકાય એ વૉલ્યુમ આચાર્યશ્રીએ પ્રગટ કરાવ્યાં હતાં. બાકીનાં પાંચ વૉલ્યુમને મુદ્રિત કરવા માટે ચૈત્ર વદ ૪ને રવિવાર તા. ર૯-૪-૫૬ના દિવસે એક સમિતિ નીમવામાં આવી હતી. જેના નીચે પ્રમાણે પાંચ સભ્ય છે.
(૧) શેઠ ખુશાલભાઈ ખેંગારભાઇ, (૨) શેઠ ડાહ્યાભાઈ હીરાચંદ શ્રોક, (૩) શેઠ કલ્યાણુજીભાઈ હરકિશનદાસ, (૪) શેઠ રતિલાલ લલ્લુભાઈ અને (૫) શાહ નરાત્તમદાસ ગુલાબચંદ.
આ કાર્યના પ્રારંભ પણ એ જ દિવસથી થયા હતા અને મુંબઈ તેમજ ઉપનગરના પ્રતિષ્ઠિત સગૃહસ્થાએ ગ્રાહક તરીકે સેટા નાંધાવ્યા હતા.
[ મારીવલી ]
વિલેપાર્લે થી વિહાર કરી અંધેરી--કરમચંદ હાલમાં ત્રણ દિવસ, જોગેશ્વરી એક દિવસ, ગોરેગાંવ એક દિવસ, મલાડ એક દિવસ, અને કાંદીવલી એક દિવસ સ્થિરતા કરી મારીવલી પધાર્યાં હતા. ત્યાં શ્રી સંભવનાથ ભગવંતના પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવના પ્રથમ વાર્ષિક મહોત્સવ-પાંચ દિવસ સુધીના અઢાર અભિષેક સહિત ઉજવાયા હતા.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુનિ શ્રીમહાયશવિજયજીને વર્ષીતપનું પારણું વૈશાખ સુદ ત્રીજના અત્રે થયું હતું. ત્યાંથી વૈશાખ વદિ એકમે દેલતનગર પધાર્યા હતા અને સાંજના પાછા આવી બીજને દિવસે બોરીવલીથી વિહાર કર્યો હતે.
[મલાડ ] કાંદીવલી એક દિવસ શેઠ પરસોત્તમદાસ સુરચંદને બંગલે સ્થિરતા કરી, વિશાખ વદિ ત્રીજે મલાડ પધાર્યા હતા અને ૧૩ દિવસ સ્થિરતા કરી હતી. તે દરમ્યાન શ્રી ગેડી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની પ્રતિષ્ઠાને વાર્ષિક મહોત્સવ–પાંચ દિવસને અઢાર અભિષેક અને સ્વામીવાત્સલ્ય સહિત સુંદર રીતે ઊજવાય હતે. અત્રે પણ ઘાટકેપરની જેમ શાસનસમ્રા સૂરિશ્ચકચકવતિ બાલબ્રહ્મચારી શ્રીમદ્ વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મ. ના સમુદાયના ચાર આચાર્ય મહારાજાદિને વિશાલ પરિવાર એકત્રિત થયે હતા. વ્યાખ્યાનાદિકને સ્થાયી સંઘે તથા મુંબઈ અને ઉપનગરની જનતાએ સારે લાભ લીધું હતું. શ્રી સંઘમાં અપૂર્વ આનંદ ફેલાયે હતે.
બે દિવસ પૂ. આચાર્ય મહારાજાદિ દેવચંદ્રનગર પણ પધાર્યા હતા અને ત્યાંના સંઘને પણ વ્યાખ્યાનાદિકને લાભ અ હતે.
મલાડથી વિહાર કરી જેઠ સુદ બીજ ગેરેગાંવ, ચોથ જોગેશ્વરી, પાંચમ-છઠ કરમચંદ પૌષધશાલા-અંધેરી (શ્રી ચંદ્રપ્રભસ્વામી પ્રભુને પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવને વાર્ષિક ઉત્સવ જેઠ સુદ છઠને પૂજ્ય પંન્યાસ પ્રવર શ્રી દક્ષવિજયજી ગણિવરની નિશ્રામાં અંધેરી ગામમાં ઉજવાયે હતે), ૭ ૮ દિને વિલેપાર્લે શેઠ
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२
ખુશાલભાઈ ખેંગારના બંગલે સ્થિરતા કરી હતી. અત્રે પણ ત્રણ આચાર્યાં. [ આ. વિજયામૃતસૂરિજી મ., આ. વિજયલ યસૂરિજી મ. અને અચળગચ્છીય આ. ગુણસાગરસૂરિજી મ. નું સંમિલન થયું હતું.
૨૦૧૨ની સાલનું ચાતુર્માસ [ શાન્તાક્રુઝ ]
(૧) જે શુદિ ૯ ને રિવવાર તા. ૧૭-૬-૧૯૫૬ના દિવસે શાન્તાક્રુઝના શ્રી સ ંઘે ઘેાડખદર રોડ, એસ્ટ ખસ ડીપા પાસેથી કરેલું ભાવભીનું સામૈયું. મુંબઇ અને ઉપનગરના પ્રતિષ્ઠિત સગૃહસ્થા શેઠ હાથીભાઈ ગલાલચ, શેઠ ખાબુભાઈ ફકીરચંદ, શેઠ ખુશાલભાઈ ખેંગાર વગેરેની વિશાલ હાજરી હતી. સ્થળે સ્થળે થયેલી ગહુલીએ. સેાનારૂપાના પુષ્પોથી અને અક્ષતથી વધાવવામાં આવ્યા. દેવાધિદેવ શ્રી કુ ંથુનાથ જિનમ ંદિરે દર્શનાદિ કરી જયંત પૌષધશાળામાં કરેલા મગલમય પ્રવેશ. હસ્તરેખા– વિશારદ શ્રીભવાનજી માણેકજી ખાનારચિત પ્રવેશેાત્સવ અનુરૂપ ગીત, ગવૈયા મણિલાલ સુરજમલે સ ંગીતના સાજ સહિત સુ ંદર રીતે ગાયું. ત્યાર બાદ પરમ પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંતે મંગલાચરણ કર્યું. અને પૂજ્ય પંન્યાસજી મહારાજ શ્રીદક્ષવિજયજી ગણિવરે એક કલાક સુધી પ્રવચન કર્યુ. ખાદ શ્રીસ ંઘ સહુ પ્રભાવના લઈ હર્ષભેર વખરાયા હતા.
આ પ્રસંગે શાસ્ત્રવિશારદ કવિરત્ન પૂજ્યપાદ આચા મહારાજ શ્રી વિજયામૃતસૂરીશ્વરજી મ॰ પણ સાથે હતા. જેઠ સુદ ૧૦ થી અષાઢ વિદ પાંચમ સુધી પૂજ્ય પંન્યાસજી
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહારાજ શ્રી સુશીલવિજયજી ગણીએ વ્યાખ્યાનને લાભ આ હતે
(૨) શ્રી ધનકેરબહેન હીરાલાલ જૈન પાઠશાળાને મેળાવડો પૂજ્ય પંન્યાસજી મહારાજ શ્રી સુશીલવિજયજી ગણિવર્યની અધ્યક્ષતામાં યોજવામાં આવ્યું હતું. એ પ્રસંગે પાઠશાળાના બાળકેએ મંગલાચરણ–સંવાદ ગરબા વગેરેને આકર્ષક કાર્યક્રમ રજુ કર્યો હતે. ધાર્મિક શિક્ષક રતિલાલ છેટાલાલભાઈએ પાઠશાળાને રિપોર્ટ વાંચી સંભળાવ્યો હતે. પૂજય પંન્યાસજી મહારાજ સાહેબે ધાર્મિક શિક્ષણ અંગે સંક્ષિપ્ત સુંદર પ્રવચન આપ્યું હતું. ગાંધી પ્રાણજીવનદાસ હરગોવિંદદાસે તથા મણિલાલ લલુભાઈએ પણ ધાર્મિક કેળવણી અંગે ભાષણે કર્યા હતાં અને બાળકોને રૂ. ૨૫૦નાં ઈનામે શ્રીસંઘના પ્રમુખ શેઠ પરસોત્તમદાસ પિપટલાલના હસ્તક આપવામાં આવ્યાં હતાં. એ ઉપરાંત એક સદગૃહસ્થ તરફથી ઉચ્ચ અભ્યાસ કરનાર બે બાળાઓને રૂ. પચાસનું ઈનામ આપવામાં આવ્યું હતું. ત્યારબાદ સર્વમંગલના શ્રવણપૂર્વક મેળાવડે વિસર્જન કરવામાં આવ્યો હતે.
(૩) શ્રીસંઘના આગ્રહથી વ્યાખ્યાનમાં ગ્રંથ શરૂ કરવાની વાત નીકળતાં પરમપાવન ‘પૂજ્ય શ્રી ભગવતીજી સૂત્ર અને ભાવનાધિકારે “સમરાઈચકહા” વાંચવાનો નિર્ણય થતાં તેને વરાડે, રાત્રી જાગરણ અને પ્રથમ ગીનીથી પૂજન કરવાને ૫૧ મણ ઘી બેલી વેરા ત્રિભવનદાસ કાળીદાસે આદેશ લીધું હતું અને ૧૫ મણ ઘી બેલી સમરાઈચ્ચિકહા વહેરાવવાને આદેશ શા. પિપટલાલ જુઠાભાઈએ લીધે હતે.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર
અષાઢ વદ ૬ રવિવાર તા. ૨૯-૭-૧૬ ના સવારે આઠ વાગ્યે પૂજ્ય શ્રી ભગવતી સૂત્રને વરઘોડે, નવ વાગ્યે પાંચગીનીથી શ્રીસંઘે સેના-રૂપાના પુરપથી અને રૂપાનાણાથી કરેલ પૂજન. વિશાલ મેદની સમક્ષ અજોડ વ્યાખ્યાનકાર પૂજ્યપાદ આચાર્ય ભગવંતે પૂજ્ય શ્રી ભગવતીજી સૂત્રને અને સમરાઈકહાને કરેલ મંગલમય પ્રારંભ. તેને શ્રોતાઓને લીધે અપૂર્વ લાભ. પ્રાંતે પ્રભાવના. બપોરે ભણવેલ ૧૧ અંગની પૂજા.
પૂજ્યપાદ આચાર્ય ભગવંને નાદુરસ્ત તબિયતના કારણે ચાર-પાંચ દિવસ વાંચ્યા બાદ પૂજ્ય પંન્યાસજી મ૦ શ્રી દક્ષવિજયજી ગણિવરે ચેડા દિવસ સુધી લાભ આપે તે અને પૂ. શ્રી ભગવતીસૂત્રની મંગલમય પ્રસ્તાવના પૂર્ણ કરી હતી.
ત્યાર પછી પૂર્વે ૨૦૦૯ ના ચાતુર્માસમાં પૂજ્ય પંન્યાસ શ્રી દક્ષવિજયજી મહારાજે પ્રથમ શતક વાંચેલ હેવાથી, આ વખતે પૂજ્ય પંન્યાસ શ્રી સુશીલવિજયજી મહારાજે દ્વિતીય શતકથી પ્રારંભ કર્યો હતે. અને શ્રીસંઘને પૂ. ભગવતીસૂત્રના દ્વિતીય-તૃતીય શતકના વાંચનને અખંડ સુંદર લાભ આપ્યું હતું.
પ્રાતે તૃતીય શતકના ચરમ પ્રશ્નની પૂર્ણાહુતિ પૂજ્યપાદ આચાર્ય ભગવંતે કરી હતી. એ સમયે ગીનીથી પૂજન શેઠ રતિલાલ મોહનલાલ વાઢેલવાલાએ કર્યું હતું, વરઘડે કાઢવામાં આવ્યું હતું. બપોરે ૪૫ આગમની પૂજા સ્વ. શેઠ ઇટાલાલ છગનલાલ કઠારી તરફથી ભણાવાઈ હતી. શ્રીસંઘ તરફથી પાંચ દિવસને ઓચ્છવ કરવામાં આવ્યું હતું. તેમાં કાર્તિક વદ ૧૩ ના અંગની પૂજા નવા ચૂંટાઈને આવેલા પ્રમુખ
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫
હીરાલાલ લલુભાઈ શેઠ તરફથી, અને ૧૪ ના શ્રીસિદ્ધચક મહારાજની પૂજા સ્વ. શેઠ જમનાદાસ મેરારજી તરફથી ભણાવવામાં આવી હતી.
(૫) ચાતુર્માસ દરમ્યાન પૂજ્યપાદ આચાર્ય ભગવંતની દર રવિવારે “મુક્તિ મંદિરનાં પાન ની જાહેર વ્યાખ્યાનમાળા ગોઠવવામાં આવી હતી. તેને અંગે પ્રકાશિત કરેલી પત્રિકા. શ્રી. શાંતાક્રુઝ, જૈનતપગચ્છ સંઘ એન્ડ્રયુઝ રેડ,
શાંતાકઝ, મુંબઈ નં. ૨૩. “મુક્તિમંદિરનાં પાનની જાહેર વ્યાખ્યાનમાળા.
માઁ નમઃ | શાસનસમ્રાટ સૂચિકચકવતિ ભારતીય ભવ્યવિભૂતિ નૈષ્ટિક બાળબ્રહ્મચારી મહાપ્રતાપી તીર્થોદ્ધારક સ્વ. ૫૦ પૂજ્ય આચાર્ય આચાર્યદેવ શ્રીમદ્ વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીના પટ્ટાલંકાર વ્યાકરણવાચસ્પતિ કવિરત્ન શાસ્ત્રવિશારદ ૫ પૂજ્ય આચાર્યવર્ય શ્રીમદ્ વિજયલાવણ્યસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ, અમારા શ્રીસંઘની સાગ્રહ વિજ્ઞપ્તિથી પિતાના શિષ્યરત્ન વિદ્વશિરોમણિ પ્રસિદ્ધવક્તા દેશનાદલ પૂજ્ય પંન્યાસજી શ્રીદક્ષવિજયજી મહારાજ તથા તેમના શિષ્યરત્ન વિદ્વદુવર્ય પ્રખરવક્તા પૂજ્ય પંન્યાસજી શ્રીસુશીલવિજયજી મહારાજશ્રી આદિ વિશાળ સમુદાય સહિત અત્રે ચાતુર્માસ બિરાજે છે. તેઓશ્રીના વિશાળ જ્ઞાનને આપણી પ્રજાને લાભ મળે એ દષ્ટિથી અમારી વિજ્ઞપ્તિને માન આપી આ વ્યાખ્યાનમાળી જવામાં આવી છે.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
વ્યાખ્યાનકાર પૂજ્ય સૂરીશ્વરજી મ. શ્રીએ જ્ઞાનપાસનામાં સમગ્ર જીવન પસાર કર્યું છે. તેમાંથી તેઓશ્રીએ પ્રોઢ સંસ્કૃત સાહિત્યનું સાત લાખ કલેકપ્રમાણ નૂતન સર્જન કરેલ છે.
ક્રમશઃ વ્યાખ્યાનમાલા નીચે મુજબ છે – સમય:- દર રવિવારે સવારે ૯ થી ૧૦ સ્ટા. તા. સ્થળ:–શ્રી. જ્યત પૌષધશાળા, એયુઝ રોડ, શાંતાક્રુઝ મુંબઈ નં. ૨૩ વ્યાખ્યાન નંબર. વિષય વિકમ સંવત ૨૦૧૨ વ્યાખ્યાન ૧લું “વિશ્વશાંતિને સંદેશ અષાડ સુદ ૮ તા. ૧૫-૭-૫૬
, રજુ “વિધવાત્સલ્યનું વશીકરણ”, સુદ પતા. ૨૨-૭–૧૬ , ૩જું “પ્રામાણિકતાને પાલક” વદ ૬ તા. ૨૯-૭–૧૬
, કહ્યું “વિશ્વાસને નિવાસ” ,, વદ ૧૪ તા. ૫-૮-૫૬ • , પમું “આરોગ્યની સંજીવની) શ્રાવણ સુદ ૭ તા. ૧૨-૮-૫૬
, ૬ઠું “નિધાનનું સંનિધાન” , સુદ ૧૩ તા. ૧૯-૮-૫૬ , ઉમું “અજેયચક ” , વદ ૫ તા. ૨૬-૮-૫૬ ,, ૮મું “સદ્દગુણેનો શિરતાજ ભાદરવા સુદ ૧૨ તા. ૧૬-૯-૫૬ ૯મું “
વિપકારક સંસ્થા” , વદ ૩ તા. ૨૩-૯-૫૬ , ૧૦મું “જૈન જગત ) , વદ ૧૧ તા. ૩૦-૯-૫૬ ,, ૧૧મું “ કર્મવાદ શા માટે ?' આ સુદ ૩ તા. –૧૦-૫૬ , ૧૨મું “ અંતે શું ?
સુદ ૧૦ તા. ૧૪-૧૦-૫૬ સર્વે જૈન તેમજ જૈનેતર ભાઈઓ તથા બહેનોને આ વ્યાખ્યાનના શ્રવણને અમૂલ્ય લાભ લેવા પધારવા સપ્રેમ ખાસ વિનંતિ છે.
લી. દર્શનાભિલાષી તુલસીદાસ ખેમજી, વિષ્ણુપ્રસાદ દેસાઈ રામપ્રસાદ બક્ષી, જયંતિલાલ માનકર ધનસુખલાલ કે. મહેતા, ખારામ રામા પાટીલ
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७
મ ́ગળદાસ કાળીદાસ ચાકસી, પાપઢલાલ ગાવિંદલાલ શાહ રિલાલ રામજી મહેતા, અંબાલાલ કે. પટેલ બી. વી. માદી, શાંતિલાલ વૈદ્ય
પસાત્તમદાસ પાપટલાલ (પ્રમુખ), ખુશાલભાઈ ખેંગારભાઈ હીરાલાલ જી. શાહ, ચ'દુલાલ ટી. શાહ રતિલાલ મ. નાણાવટી
ઉક્ત વ્યાખ્યાનમાળાના મુંબઈ અને ઉપનગરની જૈનજૈનેતરની વિશાલ જનતાએ તથા અત્રેના સ્થાયીસ ઘે ઘણા જ સારા લાભ લીધેા હતા.
એ ઉપરાંત મુંખઈ જૈન ધાર્મિક શિક્ષણસંઘ તરફથી ચેોજાયેલ ‘કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીહેમચંદ્રાચાય મ॰' એ વિષય. પરના જાહેર વ્યાખ્યાનને પણ જનતાએ સુંદર લાભ લીધા હતા અને જૈન કેાન્સરન્સ સસ્થાના પ્રમુખ આમદાર પોપટલાલ શાહે, તથા શ્રી પ્રાણજીવનદાસ ગાંધીએ પોતાના ભાષણમાં પૂર્વ આચાર્ય ભગવંતના પ્રવચનની ભૂરિભૂરિ પ્રશ ંસા કરી હતી.
આ સિવાય પ્રભાત કાલાની ચાહવાલાની ચાલ, શાન્તાક્રુઝ ઈસ્ટમાં માનવજાતને સંદેશ' એ વિષય પર જાહેર વ્યાખ્યાન ૨૫–૧૧–૫૬ ના થયું હતું. જૈન-જૈનેતર જનતાએ સારા લાભ. ઢીધા હતા. પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયપ્રેમસૂરિજી મ૦ ના શિષ્યરત્ન મુનિરાજ શ્રી ચંદ્રશેખરવિજયજી આદિ પણ વ્યાખ્યાનમાં પધાર્યાં હતા.
જુની પાલીસ ચાકી, શાન્તાક્રુઝ વેસ્ટમાં સુકૃતની ખાણેા’ એ વિષર પર ૯-૧૨-૫૬ ના અને શેઠ રતિલાલ માહનલાલ વાઢલવાલાના બંગલે સર્વમાન્ય ધ’એ વિષય પર
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
“૧૬-૧૨-૧૬ ના થયેલ જાહેર વ્યાખ્યાનને જનતાએ સારે લાભ લીધે હતે.
૬. ચાતુર્માસ દરમ્યાન પૂ૦ સાધુમહારાજેને મહાનિશીથઉત્તરાધ્યયન, આચારાંગ આદિને વેગ થવા ઉપરાંત ક્ષીરસમુદ્ર તપ, અક્ષયનિધિતપ, તથા આયંબિલ સહિત સમુદિત દેઢ લાખ શ્રીનવકાર મહામંત્રને જાપ આદિ થયાં હતાં. જેમાં સારી સંખ્યામાં ૧૦ વર્ષના બાળકોથી માંડી વૃદ્ધ સુધી જોડાયા હતા.
શ્રીપર્યુષણ પર્વાધિરાજની પણ અપૂર્વ આરાધના થઈ હતી. તપસ્વી મુનિ શ્રી કંચનવિજય મહારાજે માસક્ષમણ, મુનિ શ્રીમહાયશવિજયજી મહારાજે ૧૬ ઉપવાસ તથા મુનિશ્રી વર્ધમાનવિજયજી મહારાજે પણ ૧૬ ઉપવાસની તપશ્ચર્યા કરી હતી.
શા. પરમાણુંદ ગિરધરલાલ દેપલાવાળાએ તથા તેમનાં અ. સી. ધર્મપત્ની સમરતબહેને પણ મુંબઈથી અત્રે આવી પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજાદિની નિશ્રામાં માસક્ષમણની તપશ્ચર્યા રૂડી રીતે કરી હતી. આ સિવાય અનેક અઠ્ઠાઈએ, સાત, છ, પાંચ, ચાર અને અડ્રમાદિકની તપશ્ચર્યાએ પણ - સારા પ્રમાણમાં થઈ હતી.
ચોસઠ પહેરી પૌષધે પણ સારી સંખ્યામાં થયા હતા. પૂ. પા. આચાર્ય મહારાજશ્રીની નિશ્રામાં ભાદરવા સુદ એકમે શેઠ ડાહ્યાભાઈ હીરાચંદ શ્રોફે રૂ. ૫૦૦૧)ની ઉદાર સહાય કરી પિતાના માતુશ્રીના નામથી ચાલતી પાઠશાળાના મકાનને શ્રીધનકેરબહેન હીરાચંદ જૈન પાઠશાળા'ના હેલ તરીકે
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાહેર કર્યું હતું તથા પૂ. આચાર્ય મ. શ્રી અને પૂ. પંન્યાસજી માના સદુપદેશથી ચાલતા વર્ધમાન તપની કાયમી અનેક તિથિઓ અનેક ભાઈબહેને તરફથી નેંધાઈ હતી. જીવદયા વગેરેની ટીપે પણ સારા પ્રમાણમાં થઈ હતી.
શ્રીપર્યુષણા મહાપર્વની પૂર્ણાહુતિ નિમિત્તે અઠ્ઠમથી માંડીને માસક્ષમણ સુધીની તપશ્ચર્યાવાળા ભાઈ-બહેનોને શા. પ્રેમજી લાલજી તથા શા. લખમશી ગેશર તરફથી પારણાં કરાવવામાં આવ્યા હતાં. તેમજ અષ્ટાન્ડિકા મહોત્સવ ઉજવવામાં આવ્યું હતે. ભાદરવા સુદ ૮ને મંગળવારના રોજ સવારે ૯ વાગે રથયાત્રાને વર, તપસ્વીઓને વરઘેડે સુંદર રીતે કાઢવામાં આવ્યું હતું.
આ પ્રસંગે મુંબઈથી તથા આસપાસના પરાઓમાંથી સારી સંખ્યામાં પણ ભાઈ-બહેનોએ લાભ લીધું હતું અને શ્રીસંઘ તરફથી સાધર્મિક વાત્સલ્ય શેઠ પરસોત્તમદાસ પિપટલાલના બંગલે કરવામાં આવ્યું હતું. •
ત્યારથી પૂ. આચાર્ય મહારાજ સાહેબ અને પૂ. બને પન્યાસજી મ આદિ ચાતુર્માસ અર્થે અત્રે પધાર્યા ત્યારથી દર રવિવારે જાહેર વ્યાખ્યાન, બપોરના પૂજા–પ્રભાવના અને રાતના ભાવનાને ભરચક પ્રેગ્રામ રહે. મુંબઈ અને ઉપનગરમાંથી આવનાર સેંકડે ભાઈ-બહેનની ભક્તિ નિમિત્તે નાતે ચાપાણી વગેરે સ્થાયી શ્રીસંઘ તરફથી તથા બહારના પણ અનેક સદુગૃહસ્થા તરફથી થતાં રહેતાં.
શેઠ હાથીભાઈ ગલાલચંદ તરફથી એક રવિવારે પૂજા
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
ભણાવવામાં આવી હતી. દેરાસર અને ઉપાશ્રયને ખૂબ જ આકર્ષક ડેકોરેશનથી શણગારવામાં આવ્યાં હતાં. સુપ્રસિદ્ધ સંગીતકાર દેવેન્દ્રવિજયે અને રાજકોટવાળા રસિકલાલ ગવૈયાએ પૂજામાં ભક્તિરસ સુંદર જમાવ્યું હતું. મુંબઈ અને ઉપનગરમાંથી આવેલા ૭૦૦ સાધર્મિક બંધુઓની ભક્તિને લાભ શેઠ હાથીભાઈ એ લીધું હતું.
તપસ્વી મુનિ શ્રીકંચનવિજયજી મ.ની માસક્ષમણની તપશ્ચર્યા નિમિત્તે પાલીતાણાવાળા સંઘવી અમરચદ હકમચંદ તરફથી પૂજા પ્રભાવના, સાધર્મિક ભક્તિ, રાત્રિ જાગરણ કરવામાં આવ્યાં હતાં અને એમના તરફથી તપસ્વીની તપશ્ચર્યાની યાદગીરી નિમિત્તે રૂ. ૨૦૧૭ની રકમ શ્રીવર્ધમાન તપખાતામાં આપી કાયમી તિથિ નોંધાવી હતી. આ પ્રસંગે મુંબઈ અને ઉપનગરમાં વસતા પાલીતાણુવાળા સેંકડે ભાઈ-બહેને આવ્યા હતા. અત્રે સ્થાયી વસતા પાલીતાણવાળા ભાઈ એ તરફથી પણ પૂજા–પ્રભાવના સાધમિક ભક્તિ રાત્રિ જાગરણ થયાં હતાં. સજોડે એક મહિનાના ઉપવાસ કરનાર દેપલાવાળા શા. પરમાણુંદ ગિરધરલાલ તરફથી પણ ભાદરવા સુદ ૧૨ રવિવાર તા. ૧૬-૯-૫૬ ના રેજ સત્તરભેદી પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી.
(૮) આસો માસની શાશ્વતી ઓળીની આરાધનામાં ભાઈબહેને સારી સંખ્યામાં જોડાયા હતા. નવે દિવસ પૂજા–પ્રભાવનાઆંગી–ભાવનાદિ સુંદર થયાં હતાં પૂજા અને ભાવનામાં સંગીતકાર રસિકલાલ ગવૈયાએ સુંદર ભક્તિરસ જમાવ્યું હતું. મુંબઈવિભાગમાં પ્રથમ જ વાર અત્રે શ્રી અષ્ટાપદ મહાતીર્થની અત્યંત આકર્ષક ચલિત રચના કરવામાં આવી હતી. તેના દર્શનાદિકને લાભ મુંબઈ
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને ઉપનગરના જૈન-જૈનેતરની હજારે જનતાએ લીધું હતું. ખૂબ જ શાસન પ્રભાવના થઈ હતી. વિજયાદશમીએ શ્રી અષ્ટાપદજી મહાતીર્થની પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી અને શેઠ પ્રાગજીભાઈ ઝવેરચંદ તરફથી લાડવાની પ્રભાવના કરવામાં આવી હતી. આ પ્રસંગે દાદરથી પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયામૃતસુરીશ્વરજી મ., વિલેપારલેથી પૂ૦ મુનિરાજશ્રી પ્રભાવવિજયજી મ, અને અંધેરી કરમચંદ હેલમાંથી પૂ. મુનિરાજ શ્રી યશભદ્રવિજયજી મ. આદિ પધાર્યા હતા.
ઓળીના નવ દિવસ શ્રીપાલચરિત્ર, પૂ. પંન્યાસજી મ. શ્રી દક્ષવિજયજી ગણિએ વ્યાખ્યાનમાં વાંચ્યું હતું શ્રીસંઘ તરફથી પ્રમુખ પરસોત્તમદાસ પિપટલાલ શેઠ હસ્તક સંગીતકાર રસિકલાલને અને શ્રીઅષ્ટાપદ મહાતીર્થની રચના કરનાર પાલીતાણાવાળા ભાઈ પ્રીતમલાલને સુવર્ણચંદ્રકનાં ઈનામ અપાયાં હતાં.
(૮) ચાતુર્માસ પરાવર્તન ૨૦૧૩ના કાર્તિક પૂર્ણિમાએ કેશરીચંદ ભાણાભાઈવાળા શેઠ ડાહ્યાભાઈ હીરાચંદ શ્રોફને ત્યાં કરવામાં આવ્યું હતું. એ પ્રસંગે જન બેન્ડ મુંબઈથી બોલાવેલ હતું. પિતાના બંગલે આકર્ષક ડેકેરેશનથી શણગારેલા ભવ્ય મંડપમાં પૂ. આચાર્ય મ. શ્રી અને પૂ. પંન્યાસજી શ્રીદક્ષવિજયજી મ.નું સુંદર પ્રવચન થયું હતું અને ત્યાં બાંધેલા તીર્થાધિરાજ શ્રી શત્રુંજયગિરિરાજનાં દર્શનાદિક શ્રીસંઘે કર્યા હતાં. બપોરના નવાણું પ્રકારની પૂજામાં તથા રાતના ભાવનામાં સંગીતકાર શાન્તિલાલ શાહે સુંદર ભક્તિરસ જમાવ્યો હતો. વ્યાખ્યાનમાં, પૂજામાં અને ભાવનામાં પ્રભાવના કરવામાં આવી
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩ર ,
હતી. તથા બહારથી આવેલ સેંકડે સાધમિક બંધુઓની ભક્તિને લાભ શેઠ ડાહ્યાભાઈએ લીધે હતે.
કાતિક વદ એકમે પૂર્વ આચાર્ય મત્ર શ્રી અને પૂ. બને પંન્યાસજી મહારાજાદિ રિબંદરવાળા શેઠ કલ્યાણજી હરિકિશનદાસના બંગલે પધાર્યા હતા. ત્યાં પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજ સાહેબે સુંદર પ્રવચન કર્યું હતું. પ્રાંતે શ્રીસંઘ પ્રભાવના લઈ વિખરાયે હતા,
કાર્તિક વદ બીજે પૂ. પંન્યાસ શ્રી સુશીલ વિજયજી મને દીક્ષાનાં ૨૫ વર્ષ પૂર્ણ થતાં હોવાથી તે દિવસે પણ પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી.
(૯) ચાતુર્માસ પૂર્વે, ચાતુર્માસમાં અને ચાતુર્માસ બાદ મુંબઈ અને ઉપનગરના પ્રતિષ્ઠિત જૈન સગૃહસ્થ અનેકવાર આવ્યા હતા. મોટે ભાગ અનેક વાર વંદનાથે આ હતું. તેમજ પ્રતિષ્ઠિત ઘણા જૈનેતર ભાઈઓએ પણ દર્શનાદિકને લાભ લીધે હતે. પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રીવિજયપ્રેમસૂરિજી મ, પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયજંબુસૂરિજી મ, પૂ. પંન્યાસ શ્રી માનવિજયજી મ., પૂ. પંન્યાસ શ્રી ભદ્રંકરરિજયજી મ. પૂ. મુનિરાજ શ્રી ભાનુવિજયજી ગણી તથા પૂ. મુનિરાજ શ્રી પદ્યવિજયજી ગણી આદિ વિશાલ સમુદાયનું પણ શિષ્ટતાભર્યું સંમિલન થયું હતું.
આ સિવાય પૂજ્ય પંન્યાસ શ્રી પ્રેમવિજયજી મ., પૂ. પંન્યાસ શ્રી સુબેધવિજયજી મ., પૂ. પં. શ્રી નિપુણમુનિજી, ખરતરગચ્છીય પૂ. શ્રી બુદ્ધિમુનિજી, પૂ. મુનિ શ્રી પ્રભાવવિજયજી
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩ -
તથા ડહેલાવાળા પૂ. મુનિ શ્રી જયંતવિજયજી મ. આદિનું પણ સંમિલન થયું હતું.
મોન એકાદશીની સુંદર આરાધના કરાવી છેવટે માગશર વદ બીજના પૂ. આચાર્ય મ. અને પૂ. બને પન્યાસજી મહારાજા દિએ મલાડ–દેવચંદ્રનગર તરફ વિહાર કર્યો હતે. શ્રીસંઘે સાથુ ઉંચને ભાવભીની વિદાય આપી હતી અને ફરી શાન્તાક્રુઝમાં પધારવા સાગ્રહ વિનંતિ કરી હતી.
[ શાન્તાક્રુઝના શ્રીસંઘે પૂ. આચાર્ય મહારાજશ્રીનું આ પ્રથમવાર જ ચાતુર્માસ કરાવ્યું હતું. અને તેઓશ્રીએ પણ પહેલવહેલું જ આ ચાતુર્માસ શાન્તા ક્રુઝમાં કર્યું હતું.] પૂર્વ મલાડ દેવચંદ્ર નગરમાં ઉપધાન તથા
પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ માગશર વદ ત્રીજના દિવસે શ્રીસંઘે અતિ ઉત્સાહપૂર્વક પૂજ્યપાદ આચાર્ય મ. શ્રી અને પૂ. બને પંન્યાસાદિ વિશાલ મુનિ મહારાજેને મંગલમય પ્રવેશ દેવચંદ્રનગરમાં કરાવ્યું હતું અને તેઓશ્રીની જ નિશ્રામાં મંગલમય ઉપધાન અને પ્રતિષ્ઠાના શુભ પ્રસંગે નિર્વિધનપણે ઉજવાય એમ સૌએ ઈચ્છર્યું હતું. માગશર વદ ૮ના દિવસે એલ્યુમિનિયમનાં નવાં પતરાઓથી બાંધેલ અને ખૂબ જ શણગારેલ મહાકાય વિશાલ મંડપમાં અનેક ભાઈ-બહેનેને શ્રી ઉપધાન તપમાં મંગલમય પ્રવેશ પૂ. આચાર્ય ભગવંતે કરાવ્યું હતું. ત્યાર પછીના પ્રવેશે મૂ પન્યાસજી મ. શ્રી દક્ષવિજયજી ગણિવરે કરાવ્યા હતા.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુલ ૧૩૫ ભાઈ-બહેનોની સંખ્યા થઈ હતી. પ્રતિદિન પ્રવચન પૂ. પંન્યાસજી મ. શ્રી સુશીલવિજયજી ગણીએ સુંદર રીતે આપ્યું હતું. ૪૭ દિવસની અખંડ આરાધના વિધિપૂર્વક ઉપધાનવાહીએએ સુંદર કરી હતી. અનેક ભાઈ–બહેનોએ વિવિધ પ્રકારનાં બતે અવારનવાર ઉચ્ચાર્યા હતાં. પ્રભુજીને ભવ્ય આંગી જુદા જુદા ભાઈ-બહેને તરફથી પ્રતિદિન થતી. દર રવિવારે પૂજાપ્રભાવના અને ભાવનાદિને કાર્યક્રમ રહેતે. બહારથી સેંકડે ભાઈ–બહેને દર્શનાર્થે અવારનવાર આવતાં અને રવિવારે તે જાણે મેળો ભરાયે હેય તેમ જણાતું. શ્રી ઉપધાન તપ સમિતિ તથા સ્થાયી સંઘ વ્યવસ્થા અને સેવામાં સતત ઉદ્યમશીલ રહેતે.
- બહેને તા હતાં. પણ એ કાનાણી
પ્રતિષ્ઠા તથા માળારેપણના ભવ્ય મહોત્સવને પ્રારંભ મહા વદ ૧૨થી શરૂ કરેલ હતું. મહા વદ બીજને ભવ્ય વરઘોડો કાઢવામાં આવ્યું હતું અને મલાડ શહેરમાં ફેરવવામાં આવ્યું હતું. તેમાં પ્રભુને મને હર રથ, નિશાન કંકાવાળી ગાડી, શણગારેલી અનેક મોટરે, શણગારેલા અનેક ઘેડાઓ, બગીઓ, વિશાલ માનવમેદની, ચાર આચાર્ય મહારાજ, સાત પંન્યાસજી મહારાજે અને વિશાલ મુનિ સમુદાય, સાધ્વીજી મ, બે બેન્ડ, પિતાના મસ્તક પર થાળમાં ધારણ કરેલી માળાઓવાળી બહેને આદિ સુંદર શેભી રહ્યાં હતાં. હજારે જૈનેતર ભાઈ–બહેનેએ આ દશ્ય નિહાળ્યું હતું. જૈન ધમની ખૂબ જ અનુદના થઈ હતી.
બહારથી પધારેલ સાધર્મિક બધુઓનું જમણ શેઠ દેવચંદ જેઠાલાલ તરફથી થયું હતું.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫
મહાવદ ત્રીજને રવિવાર તા. ૧૭–૨–૧૭ ના દિવસે ૧૫ હજાર માનવમેદનીની સમક્ષ સવારના બાર વાગ્યા સુધી વિધિપૂર્વક માળારેપણને શુભ પ્રસંગ ઉલ્લાસભેર ઉજવાય હતે. ઉપધાનવાહી મુમુક્ષુ બે બાળાઓએ ચતુર્થ બ્રહ્મચર્યવ્રત ઉચ્ચર્યું હતું.
સ્ટા. ટા. ૧૨ ક. ૪૨ મી. ૧૫ સેકડે મૂળનાયક શ્રી શાતિનાથ આદિ સાત જિનબિંબની, અનંતલબ્લિનિધાન શ્રી ગૌતમસ્વામી મ૦ ની, શાસનસમ્રાટ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મની, તથા યક્ષ-યક્ષિણની મૂર્તિઓની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી હતી. અને પૂ. પા. આચાર્યદેવ શ્રીમદ્ વિજયલાવયસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબે વિધિસહિત મંત્રોચ્ચાર–પૂર્વક વાસક્ષેપ કર્યા બાદ તરત જ મૂળનાયક શ્રી શાન્તિનાથ પ્રભુની સ્મૃતિમાંથી અમી ઝરવું શરૂ થયું હતું, જે જોઈને સૌ આશ્ચર્યમુગ્ય બન્યા હતા. | મૂળનાયક શ્રી શાન્તિનાથ આદિ સાત જિનબિંબને તથા ચક્ષ-યક્ષિણીને શેઠ દેવચંદભાઈએ તથા તેમના કુટુમ્બીઓએ પધરાવ્યા હતા. શ્રી ગૌતમસ્વામી માની મૂર્તિને મુંબઈમાં રહેતા શા. હરજીવનદાસ જગજીવનદાસ બોટાદવાળાએ આદેશ લઈ પધરાવી હતી અને શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મ.ની મૂર્તિને શાન્તાક્રુઝમાં રહેતા વેરા ત્રિભવનદાસ કાળીદાસ ભાવનગરવાળાએ આદેશ લઈ પધરાવી હતી.
સ્ટા. તા. ૨ ક. ૭ મીનીટે અષ્ટોતરી સ્નાત્રને પ્રારંભ કરવામાં આવ્યું હતું. આ દિવસની નવકારશી પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર શેઠ દેવચંદ જેઠાલાલ તરફથી થઈ હતી. જેમાં ૧૫ હજાર ઉપરાંત ભાઈ–બહેને જમ્યા હતા. મહા વદ ૪ ને સેમવારને દિવસે
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
દ્વાદુઘાટન ચતુર્વિધ સંઘ સહિત વાજતે ગાજતે શેઠ દેવચંદ જેઠાલાલ ભાઈએ કર્યું હતું.
આ શુભ પ્રસંગે શ્રી અષ્ટાપદ તીર્થની ચલરચના સુંદર કરવામાં આવી હતી. એ ઉપરાંત શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રાદિકનાં વિવિધ ચિત્રવાળા પટ્ટો પણ મૂકવામાં આવ્યા હતા. આત્મજાગૃતિનાં સુંદર લખાયેલાં બેડું પણ સ્થળે સ્થળે ગોઠવવામાં આવ્યાં હતાં.
આ પ્રસંગે શ્રીસંઘની વિનંતિને માન આપી પૂ. પા. આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયપ્રતાપસૂરિજી મ., પૂ. પા. આચાર્ય શ્રી વિજયદાનસાગરસૂરિજી મ., પૂ. પંન્યાસ શ્રી ચંદ્રવિજયજી મ, પૂ. પંન્યાસ શ્રી રામવિજયજી મ., પૂ. પંન્યાસ શ્રી પ્રેમવિજયજી મ. પૂ. પં. શ્રી સુબોધવિજયજી મ. અને પૂ. પંન્યાસ શ્રી શુભંકરવિજયજી મ. આદિ વિશાલ સમુદાય તથા સાધ્વીજી મને સમુદાય પણ પધાર્યો હતે. પૂજા તથા રાતના ભાવનાઓમાં મુંબઈની સંગીતમંડળીએ તથા અત્રેની સ્થાયી મંડળીએ ખૂબ ભક્તિરસ જમાવ્યું હતું. વિધિવાળા શેઠ કુલચંદભાઈ તથા સંગીતકાર તેમના પુત્ર ભૂરાભાઈ આદિ પણ આવ્યા હતા. માળની ઉત્પન્ન થયેલ સાત હજારની રકમ બેડેલી જૈન દેરાસરમાં આપવામાં આવી હતી તથા બેડેલી જૈન પાઠશાળા માટે ૨૫૦૦ ની ટીપ કરવામાં આવી હતી. ઉપધાનવાહીઓને ભેટ તરીકે ચરવળા, કટાસણ, ધાર્મિક પુસ્તકે, માળાઓ તથા નાના મોટા ભાજને મળ્યાં હતાં.
આ રીતે નિર્વિક્તપણે પ્રતિષ્ઠા તથા ઉપધાનમાળારોપણને મહામહોત્સવ અભૂતપૂર્વ ઉજવાયે હતું, જે મુંબઈના ઈતિહાસમાં ચિરસ્મરણીય રહેશે.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭
[ અત્રે ઉપાશ્રયની આવશ્યકતા હૈાવાથી તે નિમિત્તે પૂજ્ય આચાર્ય મ. શ્રીના સદુપદેશથી આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિ૮ સૂરીશ્વરજી પોષધશાળા' પેાતાની આપેલી ભેટની જગ્યામાં આંધવા શેઠ દેવચંદ જેઠાલાલે સ્વીકાર્યું હતું. ]
6
ઉપાશ્રય આંધવાને માટે શેઠ ધ્રુવચ'દ જેઠાલાલે પેાતાની જગ્યા સમ`ણુ કરી અને થતા ઉપાશ્રયનું નામ આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી પૌષધવાળા ’ રાખવાનું નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું. અંધેરી નગરમાં પ્રતિષ્ઠા–મહાત્સવ.
શ્રી અંધેરી સ ંઘે પૂજ્યપાદ્ આચાર્ય મહારાજ સાહેબની નિશ્રામાં પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ કરવા એવા નિર્ણય કરી વિનતિ અર્થે આવતાં પૂ. આ. મહારાજે સહુ તેના સ્વીકાર કર્યાં હતા. મલાડ–દેવચંદ્રનગરમાં ચાલુ ઉપધાને પોષ વદ ૧૨ ને દિવસે પૂ. પંન્યાસજી મહારાજ શ્રી દક્ષવિજયજી ગણિવરાદિ અંધેરી પધાર્યાં હતા. શ્રીસંઘનું કચ્' એ વિષય પર તેઓશ્રીએ સુંદર પ્રવચન કર્યું હતું. કુંભસ્થાપન વગેરેના આદેશ અપાયા હતા.
'
મહાશુદ ૩ ને રવિવારે પૂ. પા. આચાર્ય શ્રીમદ્ભુવિજયલાવણ્યસૂરીશ્વરજી મ. અંધેરી પધાર્યાં હતા. શ્રીસ`ઘે ભાવભીનું ભવ્ય સામૈયું કર્યું હતું. પૂ. આચાર્ય મહારાજે દાનધર્મ પર સુદર પ્રવચન કર્યું હતું. અને તે સમયે પ્રભુજીને પધરાવવા વગેરેના ચઢાવા ખેલાતાં ૩૦ ત્રીશ હજારની ત્યાં નવી ઉપજ થઈ હતી.
મહા શુક્ર પને મંગળવારના દિવસે જળયાત્રાના ભવ્ય વરઘેાડા કઢાવ્યા હતા. આ પ્રસ ંગે મલાડ-દેવચંદ્ર નગરથી
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮
૫. પંન્યાસ શ્રી સુશીલવિજયજીગણિ આદિ તથા અંધેરી કરમચંદ હેલમાંથી પૂ. મુનિરાજ શ્રી પ્રભાવવિજયજી આદિ પધાર્યા હતા. મહા સુદ ૬ ને બુધવાર તા. ૬-૨–૧૭ ના દિવસે સ્ટા. ૯ ક. ૩૬ મિનિટે ચતુર્મુખદેવકુલિકામાં શેઠ ભેગીલાલ લહેરચંદે, શેઠ ખુશાલભાઈ ખેંગારે, મુકાદમ શેઠ, લાલચંદજીએ, તથા શેઠ દેવચંદભાઈ કરછુએ આદેશ લીધેલા પ્રભુજી પધરાવ્યા હતા. મૂળનાયક શ્રી ચંદ્રપ્રભસ્વામીજીના પ્રાસાદ પર કળશારે પણ કરવામાં આવ્યું હતું. તથા યક્ષિણી અને શ્રીમણિભદ્રવીરની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.
પૂજ્યપાદ્ આચાર્ય મહારાજશ્રીએ મંત્રોચ્ચારપૂર્વક સર્વ પર વાસક્ષેપ કર્યા બાદ પૂ. પંન્યાસજી મ. આદિએ વાસક્ષેપ કર્યો હતે.
સ્ટા. તા. ૧૨ ક. ૧૫ મિ. અષ્ટોત્તરી સ્નાત્રને પ્રારંભ કર્યો હતે. શ્રી સંઘ તરફથી નવકારશી અને ટંકની કરવામાં આવી હતી.
મુંબઈ અને ઉપનગરમાંથી હજારો જૈન ભાઈ–બહેને પધાર્યા હતા. વ્યવસ્થા ઘણી જ સુંદર હતી.
મહા વદ ૭ ગુરુવાર તા. ૭-૨-૫૭ના સવારે સાડા સાત વાગે દ્વારેઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું. તે પછી પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ આદિ સકલ પરિવારે વિહાર કર્યો હતે. શ્રીસંઘે ભાવભીની વિદાય આપી હતી.
આ અંધેરી નગરને પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ પણ ખૂબ જ ઉ૯લાસભેર નિર્વેિદને સુંદર ઉજવાયે હતું, જે મુંબઈના ઈતિહાસમાં ચિરસ્મરણીય રહેશે.
અગાસી તીર્થમાં શ્રીસિદ્ધચક્ર બૃહજન દેવચંદ્ર નગરથી વિહાર કરી શ્રી સંઘના આગ્રહથી મલાડ
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
ઉપાશ્રયે પધાર્યા હતા. આથી ત્યાંના પ્રમુખ શેઠ અમરતલાલ પદમશીભાઈને બંગલે બે દિવસ સ્થિરતા કરી હતી. ત્યાખ્યાન પૂજા–પ્રભાવનાદિ થયાં હતાં. પાર્ષદીપક મંડળે પૂજામાં ભક્તિ રસ સુંદર જમાવ્યું હતું.
ત્યાંથી કાંદીવલી શેઠ કલાચંદ દેવચંદને બંગલે એક દિવસ સ્થિરતા કરી હતી. ત્યાં પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયપ્રતાપસૂરિજી મનું સંમિલન થયું હતું. ત્યાંથી બોરીવલ્લી ઉપાશ્રયે બે-ત્રણ દિવસ સ્થિરતા કરી દેતનગર શ્રીવિજયામૃત સૂરિજ્ઞાનશાળામાં પધાર્યા હતા. પૂજ્યપાદુ આચાર્ય મહારાજ શ્રીવિજયામૃતસૂરિજી મ, પૂજ્ય પંન્યાસ શ્રી પુણ્યવિજયજી મ. અને પૂ. પંન્યાસ શ્રી ધુરંધરવિજયજી મ. આદિ સ્વસમુદાયનું સંમિલન થયું હતું. ત્યાં શ્રીવર્ધમાન તપ પુણ્યદય શાળાના ઉદ્દઘાટન પ્રસંગમાં ભાગ લઈ બે દિવસ સ્થિરતા કરી વિહાર કરી દહીસર પધાર્યા હતા. ત્યાં ત્રણ દિવસ સ્થિરતા કરી હતી. વ્યાખ્યાનાદિક થયાં હતાં. તથા ત્યાં ઉપાશ્રય બંધાવવાને સદુપદેશ આપ્યો હતે. અને ત્યાંના શ્રી સંઘે સહર્ષ સ્વીકાર કર્યો હતે. ત્યાંથી ભાયંદર થઈ વસઈ સ્ટેશને પધાર્યા હતા. ત્યાં ટેમ્પરેલી ધાતુના પ્રતિમાજી લાવવા અને સોએ દર્શન પૂજા ભાવનાદિ કરવાં એમ સદુપદેશથી સ્થાયી સંઘે નક્કી કર્યું હતું. [ પછીથી શ્રીસંઘના આગેવાને અગાસી તીર્થમાંથી ધાતુનાં પ્રતિમાજી લઈ આવ્યા અને દર્શન-પૂજન ભાવનાદિકને લાભ લેતાં થયાં.] .
ત્યાંથી પૂ. આચાર્ય મહારાજાદિ અગાસી પધાર્યા હતા. અને શારીરાદિકના કારણે દેઢ મહિને સ્થિરતા કરી હતી. પૂજ્ય પંન્યાસ શ્રી દક્ષવિજયજી મ. આદિએ વ્યાખ્યાનાદિકને સુંદર લાભ આપ્યા હતે.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦
શાશ્વતી ઓળીની આરાધના સારી રીતે થઈ હતી ચિત્ર શુદ તેરશે શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પરમાત્માના જન્મકલ્યાણકને વરઘોડો કાઢવામાં આવ્યું હતું અને ચૈત્ર સુદ પૂનમના દિવસે અત્રે પ્રથમ જ વાર શ્રી સિદ્ધચક બૃહદુપૂજન ઘણું જ ઉલ્લાસપૂર્વક ભણાવવામાં આવ્યું હતું. પૂજા પ્રભાવનાદિ અવારનવાર થતાં. ભાવના પ્રતિદિન બેસતી અને રવિવારે તે મુંબઈ અને ઉપનગરમાંથી સેંકડો ભાઈ–બહેને દર્શનાર્થે આવતાં. અત્રે પણ પૂ. મુનિરાજ શ્રી ચંદ્રવિજયજી આદિ તથા પૂ. મુનિરાજ શ્રી જયંતવિજયજી આદિનું સંમિલન થયું હતું.
પૂર્વે પણ અનેકવાર અને જ્યારથી આ તરફ પૂ આચાર્ય મ. શ્રીનાં પુનિત પગલાં થયાં ત્યારથી અગાસીમાં સ્થિરતા કરી ત્યાં સુધી મુંબઈ નગરમાં લઈ જવા માટે અનેક પ્રતિષ્ઠિત સદ્દગૃહસ્થાઓ તથા કેટ, ગેડી, લાલબાગ, નમિનાથજી, અને ભાયખલા વગેરેના ટ્રસ્ટીઓએ અનેકવાર ઘણી ઘણી આગ્રહ ભરી વિનંતિ કરી હતી, છતાં પણ તેઓશ્રી પિતાની વિચારણામાં દઢ રહી મુંબઈ પધાર્યા ન હતા.
પ્રાંતે વૈશાખ સુદ દશમે ત્યાંથી બીલીમોરા ચતુર્માસ કરવા પૂ. પા. આચાર્યદેવે સપરિવાર વિહાર લંબાવ્યું હતું.
આ રીતે પ. પા. આચાર્ય મ. શ્રીનાં ચિરસ્મરણીય બે ચાતુર્માસાદિ અને થયેલ અપૂર્વ શાસનપ્રભાવના મુંબઈના ઈતિહાસમાં સુવર્ણાક્ષરે ચિરસ્થાયી રહેશે.
માસ્તર રતિલાલ છોટાલાલ સંઘવી
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
F EF E F ET_કા જ પ્રભુપ્રાર્થના-અષ્ટક ક
E F G
R 1 [ ભુજંગ છેદમાં ] ( અહે દેવના દેવ છે વિશ્વસ્વામી...એ રાગમાં )
[ ] પ્રભો! આપ છે વિશ્વદેવાધિદેવા,
કરે આપની નિત્ય રે સુસેવા વળી માનવે ને પશુ પંખી સર્વે,
નમે આપને ને સ્તવે ભક્તિભાવે.
[ ] નથી દેષ એકે જરા આવનામાં,
નથી કેઈ વૈરી દશે કે દિશામાં નથી રાગ કે દ્વેષ અજ્ઞાન કાંઈ
રહે ભક્ત પ્રાણી પ્રત્યેઆપ જોઈ
દિનાનાથ! આ વિશ્વમાં આપ સાચા,
નથી કેઈ વાતે જરા એમ કાચા સુખે સિદ્ધિનાં સર્વદા ભગવે છે,
અને મુક્તિના સ્થાનમાંહિ વસે છે.
અનેકાંત ને સપ્તભંગી નયાદિ,
તથા કર્મ સિદ્ધાંત ષટુ દર્શનાદિ; સુકેવલ્યથી સર્વને જાણનારા,
ત્રણે લોકના ભાવને ભાખનારા.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
અમારાં બધાં દુઃખને ટાળનારા,
સુખે સ્વર્ગનાં સિદ્ધિનાં આપનારા; મનવાંછિત સર્વના પૂરનારા,
ભવાધિથી ભક્તને તારનારા.
પિતા ને જનેતા અમારા તમે છે,
ગુરુ ભ્રાત સન્મિત્ર નેતા તમે છે; ભલે સર્વથી આપ દૂર રહે છે,
છતાં ભક્તના ચિત્તમાંહિ રમે છે.
મહાસાર્થવાહ પ્ર! આપ છે ને,
મહાપ નિર્ધામક શ્રેષ્ઠ છે ને, મહામાયણ સ્વામી વિખ્યાત છે ને, | મહાસિદ્ધ ને બુદ્ધ વિવેશ છે ને.
[ ૮ ] ખરા આપ ચિંતામણિ કલ્પવૃક્ષ,
અને કામધેનુ પ્રત્યે ! પૂર્ણ દક્ષ વળી કામકુભાદિ છે શ્રેષ્ઠ આપ,
ગુણે સર્વ છે આપના એ અમાપ.
( હરિગત - દમાં ) તપગચ્છનાયક પૂજ્યપાદા નેમિસૂરિ સમ્રાર્તા,
પટ્ટીમે ભાનુ સરિખા, લાવણ્યસૂરિરાજના શિષ્ય પંન્યાસ દક્ષના, પંન્યાસ સુશીલ સાધુએ,
પ્રભુ પ્રાર્થના અષ્ટક રચ્યું, જિતેન્દ્ર શિષ્ય સારુ એ.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચિદિયા [ ગુરુ–સ્થાપના ]
સૂત્ર
મૂળ–
પચિંદિયસંવરણે, તહ નવવિહબંભરગુત્તિધરે,
ચઉવિકસાયમુક્કો, ઈઅ અઠ્ઠારસગુણહિં સંજુત્ત. ૧
પંચમહવ્યયજીત્તો, પંચ વિહાયારપાલણસમર્થે,
પંચ સમિઓ તિગુત્ત, છત્તીસગુણે ગુરુ મજઝ. પરા સંસ્કૃત છાયા–
પચેંદ્રિયસંવરણ સ્તથા નવવિધબ્રહ્મચર્યગુપ્તિધર,
ચતુર્વિધકષાયમુક્ત ઈત્યષ્ટાદશગુણ: સંયુક્તક, લા
પંચ મહાવ્રતયુક્ત, પંચવિધાચારપાલનસામર્થક
પંચસમિતસ્ત્રિગુપ્ત, ષત્રિશદ્ગુણ ગુરુમમ. મારા
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪
ભાવા —
પાંચ ઇન્દ્રિયાના વિષયાને રાકનારા, તથા નવ પ્રકારના બ્રહ્મચર્ય વ્રતની વાડને ધારણ કરનારા, ચાર પ્રકારના કષાયથી સુકાયેલા. એ અઢાર ગુણાર્ડ સહિત પાંચ મહાવ્રતએ યુક્ત, પાંચ પ્રકારના આચારે પાળવામાં સમર્થ, પાંચ પ્રકારની સમિતિ અને ત્રણ પ્રકારની ગુપ્તિએ કરી સહિત એવા ઇંત્રીશ ગુણાવાળા મારા ગુરુમહારાજ છેઃ ( ૧-૨ )
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુરુનું શરણુ
ससरीरे वि निरीहा, बज्झब्भिंतर परिग्गहविमुक्का | धम्मोवग्गरणमित्तं, धरंति चरित्तरकखट्ठा ||७|| पंचिदिय दमणपरा, जिणुत्तसिद्धन्तगहियपरमत्था । पंचसमिया तिगुत्ता, सरणं मह एरिसा गुरुणो ||८|| [ સંશ્લેષજ્ઞતિષ્ઠાયામ્ ]
6
સ્વ શરીર પર પણ સ્પૃહાવિનાના બાહ્ય અને અભ્યંતરરૂપ અને પ્રકારના પરિગ્રહથી રહિત અને જે સયમ-ચારિત્રની રક્ષા માટે માત્ર ધર્મપકારણને જ ધારણ કરે છે. (૭)
જેએ સ્પર્શેન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય, ઘાણેન્દ્રિય, ચક્ષુરિન્દ્રિય અને શ્રોત્રેન્દ્રિયરૂપ પાંચે ઇન્દ્રિયાને દમન કરવામાં તત્પર છે, જેમણે જિનેન્દ્રદેવના સિદ્ધાંતથી પરમા ગ્રહણ કર્યાં છે, અને જેઓ પાંચ સમિતિ તથા ત્રણ ગુપ્તિ સહિત છે એવા ગુરુ મારે શરણરૂપ હૈ. (૮)
रत्नत्रयविशुद्धः सन् : સન, પાત્રસ્નેહી વાયત્ । परिपालितधर्मो हि भवान्धेस्तारको गुरुः ॥
જે ખરેખર સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યચારિત્ર રૂપ રત્નત્રયથી પવિત્ર છતાં સુપાત્ર, પરોપકારી, ધનું પરિપાલન કરનાર અને સંસારસાગરથી તારનાર ગુરુ છે.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬
अज्ञानतिमिरान्धानां ज्ञानाञ्जनशलाकया । नेत्रमुन्मिलितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ॥
અજ્ઞાનરૂપી અંધકારથી અંધ થયેલા એવા જીવાને જ્ઞાનરૂપી અંજનશલાકા વડે જેણે નેત્ર ખાલ્યું છે, એવા તે શ્રીગુરુને નમસ્કાર થાએ.
महाव्रतधरा धीरा, भैक्ष्यमात्रोपजीविनः । सामायिकस्था धर्मोपदेशका गुरवो मताः ॥ [ ચોળાથે ]
પંચ મહાવ્રતને ધારણ કરનારા, ધીર, ભિક્ષામાત્રથી આજીવિકા ચલાવનારા, સામાયિકમાં સ્થિર અને ધર્મના ઉપદેશક એવા ગુરુએ [જિનશાસનમાં] માનેલા છે.
धर्मज्ञो धर्मकर्त्ता च सदा धर्मपरायणः । सवेभ्यो धर्मशास्त्रार्थदेशको गुरुरुच्यते ॥
ધર્મના જાણુકાર, ધર્મના કરનાર, હમેશાં ધમમાં તત્પર અને પ્રાણીઓને ધર્મશાસ્ત્રના અના ઉપદેશક જે હાય તે ગુરુ કહેવાય છે.
गिर्भिर्गुरूणां परुषाक्षराभि
स्तिरस्कृता यान्ति नरा महत्त्वम् । अन्धशाणोत्कषणा नृपाणां
न जातु मौलौ मणयो विशन्ति ॥ [ પં. નયનાથજીતમામિનીવિજ્ઞસે ]
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
કઠોર અક્ષરવાળી ગુરુની વાણુ વડે તિરસ્કાર પામેલા જી મહત્વને પામે છે. શરાણને ઘસારો જેને નથી મને એવા મણિઓ રાજાના મુગટમાં પ્રવેશ કરી શકતા નથી.
उपरि करवालधाराकाराः करा भुजङ्गमपुङ्गवाः। अन्तः साक्षाद् द्राक्षादीक्षागुरवो जयन्ति केऽपि जनाः ॥
[મામિન વિદ્યારે] ઉપરથી તલવારની ધાર સરખા, કૂર મોટા સર્ષ જેવા અને અંદરથી સાક્ષાત્ દ્રાક્ષ જેવા કેઈ પણ દીક્ષાગુરુઓ-જને જયવંતા વતે છે.
સમકિતદાયક ગુરુત, પચ્ચેવયાર ન થાય ભવકોડા કેડી લગે, કરતાં સર્વ ઉપાય.
[ વાચકવર્ય શ્રીયશોવિજયજીકૃત સમકિતના
સડસઠ બેલની સઝાયમથી ] ગુરુ દી ગુરુ દેવતા, ગુરુ વિના ઘોર અંધાર; જે ગુરુવાણુ વેગલા, તે રડવડીઆ સંસાર.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ગુરુગુણવર્ણન |
(હરિગીત - છેદમાં) અરિહંતના સિદ્ધાંતને બહુમાનથી અવલેકતા,
તે કથનને અનુસાર નિત્યે પ્રેમપૂર્વક વર્તતા; એ સમિતિધારી સદ્દગુરુને સુખદ કારણે પામ, | ગુણિયલ ગણી ગુરુરાજ તેના ચરણમાં શિર નામ. (૧) કરી નયન નીચા માર્ગમાં મન મગ્ન થઈને ચાલતા,
કરુણારસે થઈ રસિક જે નિર્દોષ જતુ પાળતા; ઈસમિતિયુક્ત તે ગુરુને સ્તવી દુઃખ વામજો, | ગુણિયલ ગણી ગુરુરાજ તેના ચરણમાં શિરનામજો. (૨) ભાષાસમિતિ સાચવી જે મધુર વચને બેલતા,
નિર્દોષ લઈ આહાર જે શુભ એષણગુણ તેલતા; કરી ભક્તિ તે ગુરુરત્નની કદી તે થકી ન વિરામજે,
ગુણિયલ ગણી ગુરુરાજ તેના ચરણમાં શિર નામજો. (૩) નિજ સર્વ સાધનયત્નથી જે ગ્રહણ કરતા મૂકતા,
મળમૂત્ર ભૂમિ પરડવા ઉપગ જે નહિ ચૂકતા; પાંચે સમિતિ સાધતા ગુરુ પાસ જઈ વિશ્રામ| ગુણિયલ ગણ ગુરુરાજ તેના ચરમાં શિર નામ. (૪) પાપી વિચારને હરી મનગુપ્તિથી સુવિચારતા,
કર-નયનચેષ્ટા સંહરી જે વચનગુપ્તિ ધારતા; પરિષહ ખમી વપરાપ્તિધારક તે હદે સંક્રામ,
ગુણિયલ ગણી ગુરુરાજ તેના ચરણમાં શિર નામ (૫)
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
5.
F
કર પ ક કા કા - ગુરુપ્રાર્થના-અષ્ટક 4 E F G t ;
[ લલિત - છેદમાં ] (અરર હે પ્રભો ! અર્જ’ હું કરું—એ રાગમાં.)
સુગુરુરાજ છે વિશ્વમાં તમે,
ગુણનિધાન છે સર્વમાં તમે વિબુધનાથ છે જ્ઞાનમાં તમે,
પ્રણયથી નમીએ સદા અમે.
[ 2 ] શશિસમાં તમે શીતવંત છે,
રવિસમાં વળી તેજવંત છે; જલધિ જેમ ગંભીર છે તમે,
પ્રણયથી નમીએ સદા અમે.
કનક મેરુની જેમ ધીર છે,
શમ–દમાદિ ને ત્યાગ વીર છે; તપ અને દયામૂતિ છે તમે,
પ્રણયથી નમીએ સદા અમે.
છ જીવ કાયના રક્ષનાર છે,
સમિતિ-ગુપ્તિના પાળનાર છે; સકલ કાર્યમાં દક્ષ છે તમે,
પ્રણયથી નમીએ સદા અમે.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પ ] ભવ અરણ્યમાં સાર્થવાહ છે,
મુગતિ માર્ગના દાખનાર છે; જગ પરોપકારી મહા તમે,
પ્રણયથી નમીએ સદા અમે.
દરિસર્ણ કરી નિર્મળા તમે,
પરમ નાણથી દીપતા તમે, ચરણ રત્નથી શોભતા તમે,
પ્રણયથી નમીએ સદા અમે.
મુગટ
છે
અમારા જ શીર્ષના, વિમળ હાર છો એ જ ચિત્તના,
તારા વળી તમે, પ્રણયથી નમીએ સદા અમે.
નયનના જ
જીવન નાવના સત્ય નાવિક,
પરમ યોગ ને ક્ષેમ અર્પક સુજિન ધર્મના સંત છે તમે,
પ્રણયથી નમીએ સદા અમે.
( હરિગીત – છંદમાં. ) તપગચ્છસ્વામી ગુણધામી, નેમિસૂરિ મહારાજના,
પટ્ટાકાશે સૂર્ય સરિખા, લાવણ્યસૂરિરાજના શિષ્ય પંન્યાસ દક્ષના, પન્યાસ સુશીલ સાધુએ,
“ગુરુ પ્રાર્થના અષ્ટક રચ્યું, વર્ધમાન શિષ્ય કાજ એ.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
5 શ્રી શાસનસમ્રા-સ્તુત્યષ્ટક -
[ મન્દાક્રાન્તા – છંદમાં ] (બેધાગાધં સુપદપદવીનીરપૂરાભિરામ એ રાગમાં. )
[ ] જેણે જન્મી લઘુ વય થકી, સંયમ શ્રેષ્ઠ પાળ્યું,
ને શાતાથી જીવન સઘળું, ધર્મ કાર્યો જ ગાળ્યું; સાધ્યા બંને વિમળ દિવસે જન્મ ને મૃત્યુ કેરા, વંદું તેવા જગગુરુવરા, નેમિસૂરીશ હીરા.
[ ૨ ] જેની કીર્તિ પ્રવર પ્રસરી, વિશ્વમાંહિ અનેરી,
ગાવે ધ્યાવે જગત જનતા, પૂજ્યભાવે ભલેરી, જોતાં જેને પરમ પુરુષ, પૂર્વના યાદ આવે, ને આનંદે ભવિજન સદા, ભવ્ય ઉલ્લાસ પાવે.
[ ૩ ] મોટા જ્ઞાની જગતભરના, શાસ્ત્રને પાર પામ્યા, . ને ન્યાયના નયમિતિ તણા, સાર ગ્રંથ બનાવ્યા; વાણી જેની અમૃત સમ ને, ગર્જના સિંહ જેવી, ને તેજસ્વી વિમલ પ્રતિભા, સૂર્યના તેજ જેવી.
[ ] જેણે બિબે બહુ જિનતણાં, ભવ્ય પાસે ભરાવ્યાં,
ને ધર્મોના બહુ વિષયના, શ્રેષ્ઠ શાસ્ત્રો લખાવ્યાં, નાના ગ્રંથે અભિનવ અને, પ્રાચ સારા છપાવ્યા,
ને તીર્થોના અનુપમ મહા, કૈક સંઘે કઢાવ્યા.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર
[ પ ] જી દ્વારા જિનભવનના, નવ્ય ચૈત્યે ઘણેરાં,
તીર્થાંદ્ધારા જસ સુવચને, કૈંક દીપે અનેરા, આત્માદ્વારા વિક જનના, ખૂબ કીધા ઉમંગે,
ભૂપેાદ્ધારા જગત ભરમાં કીધલા કૈંક રંગે [ ૬ ] સૌરાષ્ટ્ર શ્રી મરુધર અને, મેદપાટ પ્રદેશે,
દેશદેશે સતત વિચરી, ગૂજરાત પ્રદેશે; સારાં સારાં અનુપમ ઘણાં, ધર્મનાં કાર્ય કીધાં,
સોએ જેનાં વચન કુસુમ, શીઘ્ર ઝીલી જ લીધાં. [ 9 ]. જેના યત્ને થઈ સફળતા, સાધુસંમેલને જે,
જેથી લાધ્યુંા સુયશ વિમા, વિશ્વમાં આત્મતેજે; આચાર્યાદિ પ્રવર પદ્મથી, ભૂષિતા કૈક કીધા,
રંગે જેણે જગતભરને, યાગ ને ક્ષેમ દીધા. [ ૮ ] દીવાળીની વિમળ કુખને, જેહ લક્ષ્મીચદ્ર–પ્રવર કુળને, સૌરાષ્ટ્ર શ્રી મધુપુર તણી, કીર્ત્તિ વિસ્તારનારા,
વધું છું તે વિમળગુણુના, ધામને આપનારા. [ ૯ ] ( રિાંત – છંદમાં ) તપગચ્છનાયક જગદ્ગુરુ શ્રીનેમિસૂરીશ્વર તણા,
પટ્ટ ગગને ભાનુ સમ, લાવણ્યસૂરિ તણા; શિષ્ય દક્ષ મુનીંશ કેરા, સુશીલ શિષ્યે એ રચ્યું, નિજ શિષ્ય શ્રીવિનાદની, વિનતિ થકી જે ઉર જન્મ્યું, ।। ઇતિ શ્રી શાસનસમ્રાટ્ – સ્તુત્યષ્ટકમ્ ॥
દીપાવનારા, નિત્ય શોભાવનારા;
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૬ મા પેજનું અનુસંધાન અનુત્થિત કથા ૯ આશાતના, એહ ઓગણત્રીશમી, તથા સંથારપાઇઘટ્ટન”, આશાતના એ ત્રીશમી,
એકત્રીશમી આશાતના, સંથારા અવસ્થાન છે, બત્રીશમી ઉચ્ચાસન, તેત્રીશમી સમાન છે. (૪૮)
કહેવાયેલી આશાતના, તેત્રીશ એ ગુરુતણું, વર્જવાની એ શિષ્યને, સદા થતી ગુરુ પ્રત્યેની
આશાતના જઘન્ય-મધ્યમ, ને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ એ, કહેલ નથી અહીં છતાં, વર્જવી શિષ્ય તેહ એ. (૪૯) | [ બૃહદ્ગુરુવંદન કરવાની બે વિધિનું દ્વાર ૨૨ મું ] ઈરિયાવહિ પડિકામી, પર્યન્ત લેગસ્સ બેલ,
કુસુમિણ દુસુમિણિને, કાઉસ્સગ્ર પછી કરે; બાદ ચિત્યવંદન કરી, પડિલેહવી મુહપત્તિને,
દેઈ વાંદણાં આલેયણ, ફરી વંદણ દેઈને. (૫૦) ખામી ખામણા બાદ વાંદણ, પચ્ચકખાણ કર્યા પછી,
ભવંદન ચાર કરવા, સઝાય આદેશ એ પછી; એમ એ પ્રભાતનું પ્રતિક્રમણ લઘુ થાય છે, - હવે સાંજનું લઘુ એ, પ્રતિક્રમણ કહેવાય છે. (૫૧) ઈરિયાવહી પડિકમી, પર્યન્ત લેગસ્સ કહીને,
કરી ચૈત્યવંદન પછી, મુહપત્તિ પડિલેહીને; દેઈ વંદણ દિવસચરિમ, પચ્ચકખાણને કરી,
પછી વંદણ ને આલોચના, કરી વંદણ ફરી. (૧૨)
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૪
ખામણ ખામી પછી, ભવંદન ચઉ કરે,
દેવસિય પાયચ્છિત્તના, કાઉસ્સગને પછી કરે, આદેશ બે સક્ઝાયના, માગી સ્વાધ્યાય કરે,
એમ ગુરુવંદન તણી, બૃહવિધિને અનુસરે. (૧૩) [વિધિપૂર્વક વંદન કરવાથી પ્રાપ્ત થતે મહાન લાભ] એ રીતે કૃતિકમની, કરતા પૂર્વોક્ત વિધિને,
ચરણ-કરણસિત્તરીમાં, ઉપગવાળા થઈને, અનેક ભવનાં એકઠાં, કરેલ અનંત કર્મને, ખપાવે છે તે સાધુએ, પામવા શિવશર્મને. (૫૪)
[ ગ્રંથકારની લઘુતા અને ગીતાર્થોને ભલામણ ] અલ્પમતિવંત ભવ્ય પ્રાણી, બેધ અર્થે જે કહ્યું,
તે ગુરુવંદનભાષ્ય મેં, દેવેન્દ્રસૂરિએ રચ્યું; તેમાં કંઈ મારા વડે વિપરીત કહેલું હોય છે, કદાગ્રહ ને ઈર્ષ્યા વિના ગીતાર્થો ! તેહ સુધારજે. (૫૫)
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
ય
છ દાબદ્ધ ભાષાનુવાદ કર્તાની પ્રશસ્તિ
( શાર્દૂલવિક્રીડિત—છંદમાં ) [ ↑ ]
પૂજ્ય શ્રીતપગચ્છમાં મણિસમા, શ્રીનેમિસૂરીશના, પટ્ટાકાશ વિશે દિવાકરસમા, લાવણ્યસૂરીશના; વિદ્વાન શ્રીમુનિરાજ દક્ષવિજય-પ્રખ્યાતિમાનૢ શિષ્યના, શિષ્યે તે અનુજે સુશીલવિયે, શ્રીવિક્રમાદિત્યના. [ ૨ ] ચંદ્રાકાશનભાક્ષિવષ' (૨૦૦૧) મધુની, શ્રીપુર્ણિમાના દિને, તીથે શ્રીગિરનાર નૈમિજિનની, યાત્રા કરી અને; ખીજા શ્રીગુરુવંદનાભિધ તણા, એ ભાષ્યના છદુમાં, કીધા એ અનુવાદને શિશુહિત, નિત્યે રહે વિશ્વમાં.
૨૦૦૨
॥ ઇતિ શ્રીગુરુવ’નભાષ્યના છ દામ-ભાષાનુવાદ સમાપ્ત !
फ शुभं भवतु श्रीसङ्घस्य फ
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
સર્વે નમઃ | શ્રી ગુરવંદન ભાષ્યનો ઈબદ્ધ ભાષાનુવાદ
મૂળકર્તા–પૂ. આચાર્ય શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિજી મહારાજ. { અનુવાદકાર–પંન્યાસ શ્રી સુશીલવિજયજી મહારાજ, .
* गुरुवंदणमह तिविहं, तं फिट्टा छोभ बारसावत्तं । सिरनमणाइसु पढम, पुन्नखमासमणदुगि बोअं ॥१॥
(હરિગીત–દમાં ) [ ગ્રંથ સંબંધ અને ગુરુવંદનના ત્રણ પ્રકાર] : દેવવંદન બાદ હવે, ગુરુવંદન કહેવાય છે,
ફેટા * ભ૦' દ્વાદશા એમ, ત્રણ રીતે તે થાય છે, *સંત છાયાગુરુવન્દ્રનમથ ત્રિવિષં તત દિછોમ-દાસ-scવર્તમ |
__ शिरोनमनादिषु प्रथमं पूर्ण-क्षमा-श्रमण-द्विके द्वितीयम् ॥१॥ ૧ દેવવંદનનું સ્વરૂપ “ચૈત્યવંદન ભાગ્યમાં પ્રતિપાદન કર્યા
બાદ (અર્થાત-દેવવંદન સંબંધી પ્રથમ ભાષ્ય કહ્યા પછી). ૨ ગાથામાં “મટુ' શબ્દ પડે છે. તેનું સંસ્કૃતમ “મા” થાય
છે. તે “મા” શબ્દ મંગલવાચી છે. [ અર્થાત અથ શબ્દથી આ ગુરુવંદન ભાષ્યનું મંગલાચરણ
ગ્રંથકારે (શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિજીએ) સૂચવ્યું છે.] તેને ગુજરાતી
અર્થ હવે થાય છે. ૩ ગુરુવંદન એટલે ગુરુવંદન ભાષ્ય. - ૪ ફેટાવંદન. ૫ ભવંદન. ૬ દ્વાદશાવર્ત વંદન.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
(ફટાવંદન આ રીતે થાય- ) તેમાં પહેલું ફેટા વંદન, શિર નમનાદિ વડે,
| (છોભનંદન આ રીતે થાય ) ને છે બીજું પૂર્ણ બે, ખમાસમણ દેવા વડે. (૧)
जह दुओ रायाणं, नमिउं कजं निवेइउं पच्छा। विसजिओ वि वंदिय, गच्छइ एमेव इत्थ दुगं ॥२॥
(બે વાર વંદના કરવાનું કારણ ) જિમ દુત રાજાને નમી, કર્યું જણાવ્યા પછી,
રાજાએ વિસર્યો થકો પણ, જાય નમીને પછી; તિમ થેભ ને દ્વાદશાવર્ત–વંદનમાંહી માનીએ,
દૂત તણા દ્રષ્ટાંત જિમ, બે વાર વંદના જાણીએ. (૨)
૭ મસ્તક નમાવવા વડે આદિ શબ્દથી બે હાથ જોડવા વડે,
અંજલિ રચવા વડે, અથવા પાંચ અંગમાં યથાયોગ્ય ૧-૨-૩ અથવા ૪ અંગવડે નમસ્કાર કરવાથી. છભવંદનને બદલે થોભવંદન પણ બેલાય છે. આને “પંચાંગ
વંદન' પણ કહેવામાં આવે છે. ૯ પચે અંગ (બે હાથ, બે જાનુ અને મસ્તક) નમાવવા પૂર્વક
સંપૂર્ણ બે ખમાસમણ વડે. | | ગાથાંક-૧, અનુવાદક-૧ |
* “આવશ્યક નિર્યુક્તિ' ગ્રંથની આ ગાથા છે. * જીતછીચા – દૂતો ના નવા વાથે નિવેશ વશ્વાત
विसर्जितोऽपि वन्दित्वा गच्छत्येवमेवात्र द्विकम् ॥२॥
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
* आयारस्स उ मूलं, विणओ सो गुणवओ य पडिवत्ती । : सा य विहि वंदणाओ, विहि इमो बारसावत्ते ॥३॥
( ગુરુને વંદના કરવાની આવશ્યકતા) આચારનું વળી મૂળ વિનય, કથન જે કરાય છે,
ગુણવંત એવા ગુરુ તણી તે, ભક્તિરૂપ ગણાય છે, વિધિપૂર્વક ભક્તિ તે, વંદન થકી થાય છે, 'આગળ દ્વાદશાવર્તમાં, એ વિધિ જણાવાય છે. (૩)
[ પૂર્વગાથામાં ફેટાવંદન અને ભવંદન કહ્યું. હવે ત્રીજું દ્વાદશાવત્ત વંદન કહેવું જોઈએ, છતાં થોભનંદન અને દ્વાદશાવત્ત. વંદનમાં જે બે વાર વંદના કરવી કહી છે, તેનું શું કારણ?
તે શિષ્ય જિજ્ઞાસાના પ્રત્યુત્તરરૂપે પ્રથમ આ ગાથા જણાવાય છે. ] ૧ રાજસેવક. ૨ વિસર્જન કર્યો છતાં પણ અર્થાત રાજાએ વિદાય કર્યા પછી પણ | | ગાથાંક-૨, અનુવાદક–૨ છે * પ્રસંગવશાત-વંદના તે શું ? અને તે કઈ રીતે થાય? આ
બને વાત (બાકી રહેલ ત્રીજા પ્રકારના ગુરુવંદન પહેલાં)
ગ્રંથકાર બતાવે છે. * संस्कृतछाया-आचारस्य तु मूलं विनयः सगुणवतश्च प्रतिपत्तिः ।
સા ર વિધિવનનો વિશાલી દ્વારા–ssવર્તે રા ૧ ધમનું-જિનેન્દ્રશાસનનું. ૨ વિનયની વ્યાખ્યા
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
મ
* तइयं तु छंदणदुगे, तत्थ मिहो आइमं सयलसङ्घे । य, पर्यायाणं च तइयं तु ॥ ४ ॥
बीयं तु दंसणी
એ વાંદણાં દેવા વડે, વંદન ત્રીજી
( દ્રાદશાવ`વંદન કેવી રીતે કરાય ?.)
66
W
जम्हा विणयइ कम्मं, अट्ठविहं चाउरंतमुकखाए । तम्हा उ वयंति विऊ, विणउत्ति विलीनसंसारा ॥१२१७ ॥ इति आवश्यक निर्युकौ प्रोक्तम्.. “ જે કારણથી ચાર ગતિરૂપ સંસારના વિનાશ અથે ( જે આચાર–ક્રિયા ) આઠ પ્રકારનાં ક્રમના વિનયંત્તિ વિશેષતઃ નાશ પમાડે છે, તે કારણથી વિનષ્ટ સ ંસારવર્તી વિદ્વાનેા (શ્રી સ દેવા તેવા આચારને ) ‘વિનય' એમ કહે છે. [દ્વાદશગ શ્રુતજ્ઞાનરૂપી શ્રી જિતેન્દ્રશાસનનું મૂળ ‘વિનય' છે. જુઓ—‘વિળયો સાસને મૂરું
પૈકરાય છે,
આવશ્યકનિયુક્તિ-૧૨૧૬ મી ગાથી.
શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રનાં ૩૬ અધ્યયનેામાં પણ સર્વથી પહેલું - વિનય અધ્યયન' પ્રતિપાદન કર્યું છે ]
3 દ્વાદશાવત વંદનમાં.
।।
! ગાથાંક—૩, અનુવાદાંક—૩ ॥
*ભુતછાયા – તૃતીયં તુ અન—દ્વિજે તત્ર મિયઃ લામિ સહ-સત્ય । द्वितीयं तु दर्शनिनश्च पद स्थितानां च तृतीयं तु ॥४॥
1
<
અદ્દો ચાર્ચ હ્રાય' એ પ્રસિદ્ધ પદવાળા વદનકસૂવડે.
૧
૨ દ્વાદશાવત્ત' નામનું.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ત્રણે વદન કાને કાને થાય ?– )
તેમાં પહેલું માંહેામાંહે, સર્વ સંઘમાં થાય છે; સાધુ-સાધ્વીને જ વંદન, બીજી પચાણ કરાય છે, ને ત્રીજુ આચાય આદિ, પદવીધરને થાય છે. (૫) ૩ ફિટ્ટાવંદન ફંટાવ`દન.
૪ સાધુ-સાધ્વી–શ્રાવક-શ્રાવિકારૂપ સકલ સંધમાં. અર્થાત્ સાધુ સાધુએ પરસ્પર, સાધ્વી સાધ્વીએ પરસ્પર, શ્રાવક શ્રાવક્ર પરસ્પર, અને શ્રાવિકા શ્રાવિકાએ પરસ્પર પહેલું ફેટાવંદન કરવું. અથવા શ્રાવક સાધુ આદિ ચારેયને, શ્રાવિકા પુણ્ સાધુ આદિ ચારેયને, સાધ્વી સાધુને તથા સાધ્વીને, અને સાધુ તો કેવળ સાધુને જ ફિટ્ટાવંદન કરે.
નાના સાધુ માટા સાધુને બીજા થાભવંદનથી વાંઢે–વંદના કરે. નાની સાધ્વી માટી સાધ્વીને
""
.
>>
,, .
સાધ્વી દીધું કે લધુ પર્યાયવાળા સાધુને [ ભલેને સેા વર્ષની દીક્ષિત સાધ્વી હોય તેમજ જ્ઞાનાદિકમાં અધિક હોય, છતાં પણ એક જ દિવસના દીક્ષિત લધુવયવાળા સાધુતે અવશ્ય થાભવંદન—એ ખમાસમણુ પૂર્ણાંક વંદના કરે. શાથી ? પુરુષપ્રધાનવા-પુરુષનું પ્રધાનપણું હેવાથી, ધમ માં પુરુષની પ્રધાનતા એ જૈનદનની મર્યાદા છે. ]
શ્રાવક સાધુને
બીજા થેાલવદ નથી વાંદે-વંદના કરે.
શ્રાવિકા સાધુને તથા સાધ્વીને હું દ્રાદ્શાવવંદન. આ વદન સાધુ સાધ્વી શ્રાવક અને શ્રાવિકા
,,
એ ચારે કરે.
છ આદિપદથી ઉપાધ્યાય, પ્રવતક, સ્થવિર અને રાત્વિક (રત્નાધિક) એ પાંચ પદવીધરવાળા સાધુને જ થાય છે. વળી સમાનપદવાળા સાધુઓ વધારે દીક્ષાપર્યાયવાળા ( રત્નાધિક )ને કરે.
૫ ગાથાંક—૪, અનુવાદાંક—૪ ।।
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
ૐ
મ
* ચંતા-વિજ્ઞ-જિમ, યામાં જ વિળયમાં ૬। कायव्वं कस्स व केण वावि काहे व कखुत्तो ॥५॥
(
कइ ओणयं कइ सिरं, कहि व
कइदोस विप्प मुक्कं किइकम्मं
आवरसएहि परिशुद्धं ।
कीस कीरइ वा ॥६॥
[ વદનનાં પાંચ નામ અને તેને લગતું
આવશ્યકનિયુક્તિનું કથન. ]
વંદન વિધિનાં,
આવશ્યક નિયુક્તિમાં, વળુ વેલ નામ પાંચ ને દ્વાર નવ, કે અહીં પણ તેહનાં; વંદનકર્મ ચિતિક, કૃતિક ને જાણીએ, તથા પૂજાકમને, વિનયક જ માનીએ.
R
(૫)
તે કાને કરવું? કાણું કરવું ? કયારે કરવાનું વળી ?, કરવું કેટલી વાર એ ? કેટલા અવનતા વળી ?; શિર નમન કેટલાં? અને, કેટલા આવશ્યક વડે—, કરાય શુદ્ધ ? ને રહિત, કેટલા દેષા વડે ?. (૬) કૃતિકમ' શા માટે કરાય ? સર્વાં એ પ્રશ્ના તણા,
જવામ ગાથામાં નથી તે, જાણવા નીચે તણા; આચાર્યંદિને સથે શાંત, હાય તા વંદન કરે, બે વારની ગણતરીમાંહે, તેહને એ અનુસરે.
*સંસ્કૃતછાયા-વન—ચિતિ–વૃતિ—મે જૂના ધર્મ ૨ વિનય—ર્મ ૨૫
कर्त्तव्यं कस्य वा केन वाऽपि कदा वा कति - कृत्वः ॥५॥ कत्यवनतं कति-शिरः कतिभिर्वाssवश्यकैः परिशुद्धम् । તિ પોષ-વિમુń તિ-ર્મ રસ્માત નિયંતે વા ॥૬॥
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
નમન બે વાર શિષ્યનું, સિદ્ધાંતથી એ જાણવું,
નમન શિરનું ચાર વારે, વંદનમાંહે માનવું વંદન શુદ્ધ કરાય છે, પચ્ચીશ આવશ્યકથી,
ને નિજાથે થાય છે એ, દેષ બત્રીશ શૂન્યથી. (૮)
મૂર–
* पण नाम पणाहरणा, अजुग्गपण जुग्गपण चउ अदाया ।
चउदाय पणनिसेहा, चउ अणिसेहट्ठकारणया ॥७॥ आवस्सय मुहणंतय, तणुपेहपणीस दोसबत्तीसा । छगुण गुरुठवण दुग्गह, दुछवीसक्खर गुरुपणीसा ॥८॥
* ૯ પ્રશ્નો અને તેના ૯ જવાબ– [૧] કોને કરવું ?
[1] આચાર્ય વગેરેને રિ] કણે કરવું ?
[૨] સંઘે (સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક
શ્રાવિકારૂપ ચતુર્વિધ સંઘે.) [૩] ક્યારે કરવાનું?
[૩] શત હોય ત્યારે [૪] કેટલીવાર કરવું ?
[૪] બેવાર [૫] (શિષ્યના) કેટલા અવનત [૫] બે
(પ્રણામ) ? [૬] શીર્થનમન કેટલાં ?
[૬] ચાર વાર [] કેટલા આવશ્યકવડે શુદ્ધ કરાય? [૭] ૨૫ આવશ્યક વડે [૮] કેટલા દેષ વડે રહિત કરાય ? [૮] ૩૨ દેવ વડે [૯] કૃતિકર્મ (વંદનક–વદણ) [૯] નિર્જરા માટે છે. શા માટે કરાય?
છે ગાથાંક–૫-૬, અનુવાદક-પ-૮ છે
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮
पय अडवन छठाणा, छग्गुरुवयणा असायणतितीसं । दुविही दुवीस दारेहिं चउसया बाणउइ ठाणा ॥ ९ ॥
[ વદંનાનાં ૨૨ દ્વાર અને તેમાં આવતી હકીકતનું સંક્ષિપ્ત સ્પષ્ટીકરણ. ] પ્રથમ દ્વારે આવશે, વન પાંચ નામનાં,
બીજા દ્વારે આવશે, દ્રષ્ટાંત પાંચ જ તેહનાં; વંદન યેાગ્ય પાંચ મુનિ, કહેશે ત્રીજા દ્વારમાં, વદન૨ે યાગ્ય પાંચ મુનિ, કહેશે ચેાથા દ્વારમાં, (૯) અદ્યાતા ચાર વંદનાના, કહેશે પાંચમા દ્વારમાં, ચાર દાતા વંદનાના, કહેશે છઠ્ઠા દ્વારમાં;
*પતછાયા——
पञ्च - नामानि पञ्चोदाहरणान्ययोग्य - पञ्चकं चत्वारोऽदातारः । चत्वारो दातारः पञ्च - निषेधाश्चत्वारोऽनिषेधा अष्ट करणानि ॥७॥ ગાય-મુલા-નન્ત-સનુ—પ્રેક્ષા-પચ-વરાતિĪષાઢાત્રિશત્ । ૧૩-મુળા જી-સ્થાપના ટૂચવ×ો દ્વિ–ષદ્-વિશત્યક્ષર-મુ—પત્રવિંશતિઃ ॥૮॥
पदान्यष्ट- पञ्चाशत् षट् - स्थानानि षड्- गुरु- वचनान्याशातनास्त्रयस्त्रिंशत् । ઢો નિષિદ્યાવિશતિ-દ્વારે તુ:-રાતાનિ દ્વિ-સતિઃ સ્થાનાનિ ||
૧ વંદન નહીં કરવા લાયક.
૨ વંદન કરવા લાયક.
૩ વંદના કરાવવાના અદાતા ચાર, એટલે ચાર જણ પાસે વંદના ન કરાવવી તે. ( અર્થાત્ ચાર પ્રકારના સાધુ વંદના ન કરે તે)
૪ વંદના કરનાર ચાર દાતા, એટલે ચાર જણ પાસે વંદના કરાવવી તે. ( અર્થાત્ યાર પ્રકારના સાધુ વંદના કરે તે.)
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિષેધ" વંદન પાંચ સ્થાને, કહેશે સાતમા દ્વારમાં, - અનિષેધ વળી ચાર સ્થાને, કહેશે આઠમા દ્વારમાં. (૧૦) વંદનતણા એ આઠ કારણ, કહેશે નવમા દ્વારમાં,
પચ્ચીશ આવશ્યક વળી, કહેશે દશમા દ્વારમાં પચ્ચીશ પડિલેહણા, મુહપત્તિની અગિયારમાં,
દેહની પણ તે જ રીતે, કહેશે બારમા દ્વારમાં. (૧૧) તજવા યોગ્ય દોષ બત્રીશ, કહેશે તેરમા દ્વારમાં,
છ ગુણ વંદનથી થતા, કહેશે ચઉદમા દ્વારમાં; કહેશે સ્થાપના ગુરુની, પંદરમા એ દ્વારમાં,
અવગ્રહ° બે રીતને એ, કહેશે સેળમા દ્વારમાં. (૧૨) કહેશે વંદનસૂત્રના, અક્ષર બસે છવ્વીશને,
સત્તરમા દ્વારે વળી, પચીશ ગુરુ વર્ણને;
૫ પાંચ સ્થાનમાં વંદનને નિષેધ (અર્થાત વંદન નહિ કરવાના
અવસર). ૬ ચાર રથાનમાં વંદનને અનિષેધ, એટલે વંદન કરવાના અવ
સર (અર્થાત ચાર સ્થાનમાં વંદનને નિષેધ કરવો નહીં.) ૭ અગિયારમા દ્વારમાં ૮ મુહપત્તિની પડિલેહણ માફક શરીરની પણ પચ્ચીશ પડિલેહણ ' સમજવી. ૯ વંદન સમયે ટાળવા લાયક. ૧૦ ગુસ્થી દૂર ઊભા રહેવાની ક્ષેત્રમર્યાદા. ૧૧ ગુરુ અક્ષરને (સંયુક્ત-જોડાક્ષરને).
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
કહેશે દ્વાર અઢારમામાં, પદ અઠ્ઠાવન તેહનાં, ઓગણીશમા એ દ્વારમાં, છસ્થાન શિષ્ય પ્રશ્નનાં. (૧૩) કહેશે છ ગુરુનાં ૧૩વયણ, વીશમા એ દ્વારમાં, ૧૪આશાતના તેત્રીશ કહેશે, એકવીશમા એ દ્વારમાં; વંદન તણી એ વિધિ કહેશે, બાવીશમા એ દ્વારમાં,
એ રીતે ખાવીશ દ્વારા, અહીં કા સંક્ષેપમાં. (૧૪) વંદન ૫ તણા કહેવાયેલા એ, મૂળ ખાવીશ દ્વાર છે, ઉત્તરભેદો તેહના એ, ચારસા ને ખાણું છે; વિસ્તારથી એ વંદનાનાં, દ્વાર ખાવીશ વર્ણવું, ક્રમથી વન તેહનું, નીચે પ્રમાણે જાણવું. ૨૨ પ્રકારનાં મુળદ્વારના ૪૯૬ ઉત્તરભેદને
(૧૫)
જણાવનારું કોષ્ટક
[૧] વંદનનાં નામ
[૨] વંદનનાં દૃષ્ટાંત [૩] વંદનને અયાગ્ય
[૪] વદનને ચેાગ્ય
[૫] વંદનના અદાતા
૪
વદનના દાતા [૭] વંદનનાં નિષેધસ્થાન ૫ [૮] વદનનાં અનિષેધ
સ્થાન ૪
[૯] વંદનનાં કારણુ [૧૦] આવશ્યક
પૂવાલાયક પ્રશ્નરૂપે છ
. ૨૫.
૧૨ વદનસૂત્રમાં આવતા શિષ્યને ( છ અધિકાર ).
૧૩ વદનસૂત્રમાં આવતા શિષ્ય પ્રશ્નના પ્રત્યુત્તરરૂપે ગુરુનાં છ વચન.
૧૪
ગુરુ પ્રત્યે થતી તેત્રીશ આશાતના.
૫ વનસૂત્રના.
॥ ગાાંક—૭–૯, અનુવાદાંક-૯-૧૫ ૫
સ્થાન
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૧] મુહપત્તિની પાડ
લેહણા ૨૫
[૧૨] શરીરની પદ્મિ
લેહણા ૨૫
[૧૩] વંદન સમયે
ટાળવા યાગ્ય દોષ ૩૨
[૧૪] વનથી થતા ગુણુ દ્ [૧૫] ગુરુની સ્થાપના
૧
[૧૬] અવગ્રહ (ગુરુથી
દૂર ઊભા રહેવાની ક્ષેત્રમČદા )
[૧૭] વંદન સૂત્રના અક્ષરની સંખ્યા (તેમાં
૧૧
૨
આવતા ગુરુ અક્ષર ૨૫) ૨૨૬
[૧૮] વંદનસૂત્રના પદની
સખ્યા ૫૮
[૧૯] શિષ્યના પ્રશ્નરૂપે વઢનનાં સ્થાન
આશાતના ૩૩ વિધિ
[૨૨] વદનની (રાત્રિ સમયની અને દિવસની ૨
મૂળદ્વારની સંખ્યા ૨૨ } ઉત્તરભેદની સ ંખ્યા-૪૯૨ *
[૨૦] વંદન સમયે ગુરુને
પ્રત્યુત્તરરૂપે બાલવાચેાગ્ય વચન
[૨૧] ગુરુ પ્રત્યે થતી
* શાસ્ત્રની અંદર હ્રાદશાવર્ત્ત વંદનના માલ ૧૯૮ કહેલા છે. તેમાં ૨૨૬ અક્ષર, ૫૮ ૫૬, ૪ વદનદાતા, ૪ વદનઅદાતા, ૪ અનિષેધસ્થાન, ૨ વિધિ, અને ૧ ગુરુસ્થાપના એ ૨૯૯ ભેદ ગણાવ્યા નથી. વળી, અવગ્રહ પણ એને બદલે ૧ બતાવેલ હોવાથી સર્વ મળી ૩૦૦ ભેદ ગણાવ્યા નથી. એ ઉપરાંત માન–અવિનય–નિદા. નીચગેાત્ર બધ–અાધિ–અને ભવદ્ધિ એ ૬ દોષ અધિક (વંદન નહિ કરનારને ગણાવ્યા) છે. અર્થાત્ એ ૪૯૨ ભેદમાંથી ૩૦૦ બાદ કરતાં ૧૯૨ રહે છે. તેમાં માનાદિક હું દોષ ઉમેરતાં ૧૯૮ ખેલ (એ દ્વ્રાદશા॰ વદનના) ગણાવ્યા છે. [ધ. સં॰વૃત્તિ. ]
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
*
મૂ
આ વયં નિમં, શિમં વિળયમ્મ વૂમન્નમાંં । ગુરુવંળવળનામા, ∞ માટે યુદ્દોઢેળ (કુદ્દાદર) ||o ૦|| [ ગુરુવંદનનાં પાંચ નામને પ્રતિપાદન કરતું દ્વાર પહેલું ] પહેલું વંદન કમ વળી, ખીજુ ચિતિકમ છે,
ત્રીજી કૃતિ ક્રમ અને, ચેાથુ વિનય' કમ છે; પૂજા` કમ` પાંચમું એ, પાંચ વંદન નામ છે, તે સના દ્રવ્ય—ભાવથી, આઘે કકરી એ ભેદ છે. (૧૬) * સંસ્કૃતિછાચા—વન ખ્રિતિ-મે શ્રૃતિ—મે જૂના-મેં વિનય—મે । गुरु-वन्दन - पञ्चनामानि द्रव्यतो भावतो द्विधौघेन ( દ્વિષોાહરનિ ) ॥૧૦॥ ૧ પ્રશસ્ત મન વચન અને કાયાવડે વંદના જે કરાય તે વ‰નક' નામનું પહેલું વંદન કહેવાય છે.
"
૨ રજોહરણ ( એધા ) વગેરે ઉપધિ સહિત કુશલકનું સંચયન એકઠું જે કરવું તે ‘ચિતિક” નામનું ખીજું વદન કહેવાય છે. ૩ મેક્ષને અર્થે નમસ્કાર વગેરેની વિશિષ્ટ ક્રિયા જે કરવી તે ‘કૃતિક નામનું ત્રીજું વદન કહેવાય છે.
૪ જેના વડે કઞા વિનાશ થાય (તેવી ગુરુના પ્રત્યે જે સાનુકૂળ પ્રવૃત્તિ ) તે ‘વિનયકમ ' નામનું ચોથું વદન કહેવાય છે.
૫ મન, વચન અને ક્રાયાના પ્રશસ્ત જે વ્યાપાર તે ‘ પૂજાકમ’ નામનું પાંચમું વદન કહેવાય છે.
ૐ
સામાન્યથી.
૭ . એ પાંચે વંદન દ્રવ્યથી અને ભાવથી એ પ્રકારે છે. તેમાં દ્રવ્ય શબ્દ અપ્રાધાન્યવાચક અને ભાવશબ્દ પ્રાધાન્ય વાચક સમજવાને છે.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
"
સમ્યક્ પ્રકારના ફળતે ન આપી શકે એવી જે વનાદિ ક્રિયા તે દ્રવ્યથી જાણવી. ’
‘સમ્યક્ પ્રકારના ફળને આપી શકે એવી જે વંદનાદિ યિ તે ભાવથી જાણવી. ’
પાંચ પ્રકારના વંદનમાં ક્રમશ: દ્રવ્યથી અને ભાવથી ઘટના
[૧] વંદનકમના બે ભેદ. દ્રવ્યવદનકમ અને ભાવવંદન કર્યાં.
(૧) મિથ્યાદષ્ટિ જીવે અથવા ઉપયેગ રહિત સમ્યગ્દષ્ટિ જીવે કરેલી જે ગુરુરતવના તે ‘દ્રવ્યવનક્રમ' કહેવાય છે
(૨) ઉપયાગ સહિત સમ્યગ્દષ્ટિ જીવે કરેલી જે ગુરુસ્તવના તે ‘ભાવવંદના કહેવાય છે.
[૨] ચિતિકના બે ભેદ. દ્રવ્યચિતિકમ અને ભાવચિતિક્રમ',
シ
(૧) તાપસ વગેરે મિથ્યાદષ્ટિ જીવાની તાપસાદિ ચેાગ્ય ઉપષિ. ઉપકરણના સંચયગ્રહણ અને તપૂર્વક જે તાપસી આદિક્રિયા, અથવા સમ્યષ્ટિ જવાની ઉપયાગ રહિત રજોહરણાદિ ઉપધિ પૂર્વક કુશળ જે ક્રિયા તે ‘દ્રવ્યચિતિક કહેવાય છે. (૨) ઉપયાગસહિત સમ્યગ્દષ્ટિ વની રજોહરણાદિ ઉપકરણ પૂર્વક જે ક્રિયા તે ‘ ભાવતિકમ' કહેવાય છે.
[૩] કૃતિકના બે ભેદ. દ્રવ્યકૃતિકમ અને ભાવકૃતિક
(૧) નિહવાદિક (મિથ્યાદષ્ટિએ)ની અને ઉપયાગ રહિત સમ્યગૂદિષ્ટ વાની જે નમસ્કાર ક્રિયા તે ‘દ્રવ્યકૃતિકમ ’ કહેવાય છે. (૨) ઉપયાગ સહિત સમ્યગ્દષ્ટ જીવાની જે નમસ્કાર ક્રિયા તે ‘ભાવકૃતિક ’ કહેવાય છે.
'
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
* सीयलय खुड्डुए वीर-, कन्ह सेवगदु पालए संबे । पंचे ए दिटुंता, किइकम्मे दव्वभावेहिं ॥११॥
[ વંદનનાં પાંચ દ્રષ્ટાંતને બતાવતું દ્વાર બીજું. ] વંદન કમ પરે કહ્યું, દષ્ટાંત શીતલાચાર્યનું,
ચિતિકર્મ પરે કહ્યું, દષ્ટાંત ક્ષુલ્લકાચાર્યનું; દષ્ટાંત કૃતિકમ પરે, વિરકશાલવી- કૃષ્ણનું,
કહ્યું વિનય કર્મ પરે, દૃષ્ટાંત બે સેવકનું. (૧૭) દાંત "પાલક-શાસ્મનું, પૂજા કર્મ પરે જાણીએ,
પાંચે એ કૃતિકર્મમાંહે, દ્રવ્ય-ભાવથી માનીએ,
[૪] વિનયકર્મના બે ભેદ. વ્યવિનયકર્મ અને ભાવવિનયકર્મ.
(૧) મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવોને અને ઉપગ રહિત સમ્યદ્રષ્ટિ છોને જે ગુપ્રત્યેને વિનય તે “દ્રવ્યવિનયકર્મ કહેવાય છે. (૨) ઉપયોગપૂર્વક સમદ્રષ્ટિ એ કરેલ જે ગુરુપ્રત્યેને
વિનય તે “ભાવવિનયકર્મ કહેવાય છે. [૫] પૂજાકર્મના બે ભેદ. દ્રવ્યપૂજક અને ભાવપૂજા કર્મ
(૧) મિથ્યાદ્રષ્ટિ ની અને ઉપયોગ રહિત સમ્યગદ્રષ્ટિ છની જે મન વચન અને કાયા સમ્બન્ધી ક્રિયા તે “દ્રવ્યપૂજાકર્મ કહેવાય છે (૨) ઉપયોગ પૂર્વક સમદ્રષ્ટિ જીવોની પ્રશસ્ત જે મન વચન અને કાયા સમ્બન્ધિ ક્રિયા તે “ભાવપૂજાકર્મ' કહેવાય છે.
છે ગાથાંક-૧૦, અનુવાદક–૧દા
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫
* શીત૨: સુઝો વી–ળો સેવવર્ય પાસ્ટ: રાવઃ | . - જેને દત્તઃ તિ-નિ રચ-માયાખ્યા ૧૧ ૧ [ વંદનકર્મ ઉપર શીતલાચાર્યનું દષ્ટાંત- ]
શ્રીપુર નગરના શીતલ નામના નરપતિએ જૈનાચાર્ય શ્રીધમજોષસૂરિ મપાસે પરમપાવની પરમપદદાયિની પારમેશ્વરી પ્રત્રજ્યા સ્વીકારી. ક્રમશઃ ગુરુમહારાજાએ આચાર્યપદવીથી અલંકૃત કર્યા. શીતલાચાર્ય એ નામથી જગતમાં પ્રખ્યાત થયા.
એ શીતલાચાર્ય અને સંસારીપણાની ગારમંજરી નામની એક ભગિની (બહેન) હતી. તેને અદ્દભુત સૌન્દર્યશાળી તદ્દભવક્ષગામી ચાર પુત્રરત્ન હતા. માતા પિતાના ચાર પુત્રરત્નને “તમારા મામાએ રાજવૈભવને તિલાંજલી દઈ આત્મ કલ્યાણને પવિત્ર માર્ગ સ્વીકાર્યો છે. સંયમની સુંદર આરાધના કરતાં અને જૈન શાસનને વિજય વાવટા ફરકાવતાં મહીતલ ઉપર વિચરી રહ્યા છે.” ઈત્યાદિ અને સંસારની અસાસ્તા વગેરેને સદુપદેશ સર્વદા આપતી.
પૂર્વભવની આરાધના ને દઢ સંસ્કાર, ધર્મનું અનુપમ આલંબન અને ધમ માતાને સુંદર સદુપદેશ એ ત્રિપુટીને અત્યુત્તમ સંગ પછી બાકી જ શું રહે ?
તદ્દભવમેક્ષગામી ચારે પુત્રરત્નોએ વૈરાગ્ય પામી વૈભવવિલાસને તિલાંજલિ દઈ કાઈ સ્થવિર મુનિવર પાસે દીક્ષાને સ્વીકારી. સંયમની સુંદર આરાધના પૂર્વક તથા પ્રકારનો જ્ઞાનાવરણીય કર્મને ક્ષયપક્ષમ થત ચારે મુનિઓ મહાગીતાર્થ થયા. પિતાના સંસારીપણુના મામા પૂજ્ય શ્રી શીતલાચાર્ય મને વંદન કરવાની ભાવના ઉદ્દભવતાં અને ગુરુવર્યાની આજ્ઞા મળતાં ચારે જણે વિહાર કર્યો.
ક્રમશઃ પ્રામાનુગ્રામ વિહાર કરતાં જે નગરીમાં શ્રી શીતલાચાર્ય મહારાજ બિરાજમાન છે તે જ નગરીના બહારના વિભાગમાં આવી
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
પહોંચ્યા. સંધ્યા સમય થઈ જવાથી બહાર જ સ્થિરતા કરી. કોઈ ધર્મશ્રદ્ધાવંત શ્રાવકધારા નગરીમાં બિરાજતા પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંતને વંદના પૂર્વક કહેવરાવ્યું કે- “આપના સંસારીપણાના ચાર ભાણેજ મુનિઅવસ્થામાં આપને વંદન કરવાને અત્રે આવ્યા છે, પણ સંધ્યા સમય થઈ જવાથી નગરીની બહાર રોકાયા છે. પ્રભાતે આપની પાસે આવી પહોંચશે.'
એ શુભ સમાચારથી સૂરીશ્વરજીને અપૂર્વ આનંદ થયો. કયારે બીજા દિવસનું પ્રભાત ખીલે, સૂર્યરશ્મિ પૃથ્વીટ પર પથરાય અને ભાણેજ ચાર મુનિઓ મળે એની જ રાહ સૂરીશ્વરજી જોઈ રહ્યા. .
આ બાજુ નગરની બહાર ધ્યાનસ્થ રહેલા ચારે મુનિવરો રાત્રિએ શુકલધ્યાન ધ્યાવતાં અને ઘાતી કર્મને ચકચૂર કરતાં લેકાલે પ્રકાશક કેવલજ્ઞાનને પામ્યા. ત્રણ કાળના ભાવેને નિર્મળ આરિસાની માફક પ્રત્યક્ષ નિહાળ્યા.
શાત્ર પૂર્ણ થઈ પ્રભાત ખીલ્યું. પૂર્વ દિશામાંથી સૂર્ય સહસ્ત્રકિરણે પૃથ્વીપટ પર પાથર્યા. સુરીશ્વરજી મહરાજને તો લેશમાત્ર પણ ખબર નથી કે ચારે મુનિઓને કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું છે. એ તો રાહ જેઝને જ બેઠા છે કે હમણાં આવશે. ખૂબ રહ જેવા છતાં પણ ન જ આવ્યા ત્યારે અત્યંત ઉત્સુક એવા ખુદ આચાર્ય મહારાજ એમને મળવા એમના સ્થાનમાં આવ્યા. ' આ ચારે ભાણેજ મુનિઓ ચાર ઘાતિકર્મના ક્ષયથી કેવલી થયેલા હેવાથી તેમણે શ્રી શીતલાચાર્યને સત્કાર અને વંદનાદિક ન કર્યા. આથી રોષે ભરાયેલા એવા આચાર્ય મહારાજ આ તો અવિનયી અને
અશિષ્ટ શિષ્યો છે એમ સમજી પોતે જ આ ચારે કેવલી મુનિઓને વંદના કરી. " હદયમાં લેશમાત્ર પણ ભાવ નહિ હોવાથી આ જે વંદના કરી તે દ્રવ્યવદન કમ થયું
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
પછી કેવલી મુનિઓએ કહ્યું કે, “એ તે દ્રવ્યવંદના થઈ સાચી ભાવવંદના કરે.” ' આ સાંભળી શ્રીશીતલાચાર્યે પૂછયું કે, “શી રીતે જાણ્યું?'
કેવલીઓએ કહ્યું કે, “જ્ઞાનથી.” પુનઃ આચાર્ય મહારાજે પૂછયું કે, “ક્યા જ્ઞાનથી ?' ત્યારે કેવલી મુનિઓએ કહ્યું કે, “અપ્રતિપાતી જ્ઞાનથી.” " એમ સાંભળતાંની સાથે જ સૂરીશ્વરજી મહારાજને ક્રોધ એકદમ શમી ગયો. રોષ ઊતરી ગયો.
અરે! મેં કેવલી મહર્ષિઓની આશાતના કરી' એમ પિતાના હૃદયમાં પશ્ચાત્તાપ થયો. પિતાના અપરાધની ક્ષમા માગીને ચારે કેવલી મુનિવરને પુનઃ વંદના કરી. શુભ અધ્યવસાયે ચડતાં અને ઘાતી કમને વાત કરતાં ત્યાં ને ત્યાં તત્કાલ શ્રી શીતલાચાર્ય મહારાજ કેવલજ્ઞાનને પામ્યા. - આ બીજી વારની શ્રી શીતલાચાર્ય મની વંદના તે “ભાવવંદન કર્મ જાણવું.
[૨. ચિતિક ઉપર ક્ષુલ્લકાચાર્યનું દષ્ટાંત–]
શ્રીગુણસુંદરસૂરિ નામના આચાર્ય મહારાજ પિતાના એક ક્ષુલ્લક (બાલ) સાધુને શ્રીસંઘની સમ્મતિપૂર્વક સૂરિપદે સ્થાપન કરી સમાધિપૂર્વક પંડિતમરણે કાળધર્મ પામ્યા. સમસ્ત સાધુ સમુદાય તે ભુલકાચાર્યની આજ્ઞામાં વર્તી રહ્યો છે. સુલકાચાર્ય પણ ગીતાર્થ પાસે મૃતાભ્યાસ કરી રહ્યા છે. ' આમ કેટલોક સમય પસાર થયા બાદ એક વખત મેહનીય કર્મના પ્રબળ ઉદયથી પતિત પરિણામ થતાં ભુલકાચાર્યને ચારિત્ર છેડવાની ઈચ્છા થઈ. એક મુનિને સાથે લઈ તે ક્ષુલ્લકાચાર્ય ઠલ્લે જવાના બહાને બહાર નીકળ્યા. સાથે આવેલા સાધુ વૃક્ષને અંતરે
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
ઊભા રહેતાં તે ન જુએ તેવી રીતે ક્ષુલ્લકાચાય` ત્યાંથી એક દિશા તરફ
તત્કાલ ચાલતા થયા.
આગળ જતાં એક સુંદર વન આવ્યું. તેની શાભા ક્રાઇ અનેરી હતી. નંદનવનને સ્મરણ કરાવે તેવું એ ભાસતું હતું. વિવિધ જાતનાં વૃક્ષા અને તેની ફૂલીફાલી ફળાદિકની સંપત્તિ નવપલ્લવિત ફૈખાતી હતી. પથિજના, નગરવાસીઓ અને સતા વગેરે આ વનમાં આવતા, વિશ્રાંતિ લેતા, મધુરાં ફળા ખાતા, સુગધી ફૂલા સૂંધતા, વૃક્ષા પૂજતા અને આનંદની લિજ્જત ઉડાવતાં.
ક્ષુલ્લકાચાય આવા નૈસર્ગિક વનથી આગળ વધતાં લેાકસમૂહને પીડથી બહુ ( પીઠિકાવાળા – ચાતરાવાળા ) એવા એક ખીજડાના વૃક્ષને પૂજા પ્રત્યક્ષ નિહાળ્યા. જોતાંની સાથે જ મનમાં વિચાર આવ્યો કે આવા સુંદર વનમાં બીજા અશાક, સહકાર, તિલક અને અકુલાર્દિક અનેક ઉત્તમ વૃક્ષે વિદ્યમાન હોવા છતાં આ લેાકેા ધ્રુવલ ખીજડાના જ વૃક્ષને કેમ પૂજે છે? જરૂર કંઇ પણુ કારણ હોવું જ જોઈએ; નહિતર એમ કરે જ નંહ.
મને તે એમ લાગે છે કે, ‘ આ વૃક્ષને પૂજવામાં તેને જ પૂજ્ય ઠરાવીને આ બાંધેલી પીઠિકા જ કારણ છે; નહીંતર ખીન્ન ઉત્તમ વૃક્ષાને પણ કેમ ન પૂજે?'
લોકાને પૂછ્તાં પણ એ જ પ્રત્યુત્તર મળ્યા કે—
“ અમારા પૂર્વજો પણ આ ખીજડાના વૃક્ષને જ પૂજતા આવ્યા છે, માટે અમે પણ તેને જ પૂજીએ છીએ.”
આ સાંભળતાં જ ક્ષુલ્લકાચાયના ચિત્તમાં કાઈ અનેરા ચમકાર થયા.
""
અહા ! આ ખીજડાના વૃક્ષ સરખા હું નિર્ગુણુ છું. ગચ્છમાં અશોક, સહકાર, તિલક અને અકુલ વગેરે ઉત્તમ વૃક્ષ સમાન અને રાજકુમાર મુનિ વિદ્યમાન હોવા છતાં, પૂજ્ય ગુરુવર્ય આચાય –
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯
વે તેમને સૂરિપદથી અલંકૃત ન કરતાં મને કર્યાં. મારી લવય હાવા છતાં ગચ્છના સમગ્ર મુનિએ મને પૂજે છે. અને મારી આજ્ઞાને શિરામાન્ય કરે છે; તેનું કારણ શું?
tr
મારું મન તા ચલિત થયેલ હેાવાથી, મારામાં શ્રમણુપણું તે નથી જ; છતાં પણ ચારિત્રના કૈવલ બાહ્ય વેષ અને પૂજ્ય ગુરુ ભગવ ંતે આપેલ આચાય પદ એ મેને લઈને જ મને વાંદે છે અને મારી આજ્ઞાને શિરામાન્ય કરે છે.”
આ રીતે હૃદયમાં બળાપા થતાં પશ્ચાત્તાપ થયેા. પાતાની ભુલ સમજાઈ. તરત જ ત્યાંથી પાછા વળ્યા અને પેાતાના સ્થાનકે—ઉપાશ્રયે આવ્યા. તેમની શોધ કરનારા સાધુએએ પૂછતાં દેચિંતાએ જતાં શૂલની વેદનાથી આટલેા વિલંબ થયેલ છે એમ ક્ષુલ્લક્રાચાર્યે જણાવ્યું.
ત્યાર પછી ગચ્છ પણ સ્વસ્થ થયા અને ક્ષુલ્લકાચાય પણ પ્રાયશ્ચિત્ત સ્વીકારી શુદ્ધ થયા.
અહીં ક્ષુલ્લકાચાય'ને માહતીયક્રમના ઉદયથી પેાતાની ભાવનામાં પલટો થતાં સંયમ – ચારિત્ર છેાડવાની ઈચ્છા થઈ, તે સમયને તેમને રજોહરણાદિ ઉપકરાના [ ચિતિ કહેતાં ] જે સંચય તે ‘દ્રવ્ય ચિતિવદન' અને કરેલ ભૂલનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરતી વખતે એ જ ઉપકરાને સંચય તે ‘ ભાવ ચિતિવ દૈન જાણવું.
[ ૩. કૃતિક પર કૃષ્ણ અને વીશાલવીનું દૃષ્ટાંત— ]
ખાર યેાજન લાંબી અને નવ ચેાજન પહેાળી સુવણૅ મય સ્વગ’સમૌ એવી દ્વારિકાનગરીમાં કૃષ્ણવાસુદેવ રાજ્યનું રૂડી રીતે પરિપાલન કરી રહ્યા હતા. આ જ નગરીમાં વીરશાલવી નામના એક રાજસેવક ક્રુષ્ણવાસુદેવનું વદન ( મુખ) જોયા પછી જ પ્રતિદિન ભાજન કરતા હતા. ચાતુર્માસમાં – ચામાસામાં કૃષ્ણવાસુદેવ રાજવાડીએ જતા ન
-
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦
હાવાથી રાજમહેલની બહાર જ નીકળતા નહીં. તેથી તેમના દર્શનના અભાવે વીરકશાલવી દુળ થયા.
ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયા બાદ તાબેદાર સાજા આવ્યા, અને રાજસેવક વીરકશાલવી પણ આવ્યા, કૃષ્ણવાસુદેવે તેને દુબળ દેહ જોતાં પૂછ્યું કે, ‘ આમ શાથી ?’
જવાબમાં વીરકશાલવીએ જણાવ્યું કે, ' મહારાજા વાસુદેવ ! ચાર મહિના સુધી આપના દર્શન વિના ખાધા પીધા સિવાય બેસી રહેવાથી. આ સાંભળી વાસુદેવે તે વીરકશાલવીને પેાતાના અંતઃપુરમાં પણ રા સિવાય પ્રવેશ કરવાની આજ્ઞા આપી.
આ બાજી કૃષ્ણમહારાજાની જે જે પુત્રો વિવાહને લાયક થાય તેને તેની માતા વસ્ત્ર-આભૂષણુ અને અલંકાર વગેરેથી સુંદર રીતે શણગારી પુત્રીને તેના પિતા કૃષ્ણવાસુદેવની પાસે મોકલે.
ક્ષાયિક સમકિતી કૃષ્ણમહારાજા રખેને પુત્રીની અધાતિ ન થાય અને આદર્શ જીવન જીવી સદ્ગતિને પામે એવી શુભ ભાવનાથી પૂછે કે, ‘ તારે રાણી થવું છે કે દાસી !•
મારે રાણી થવું છે' એમ કહેનાર પુત્રીને કૃષ્ણ મહાત્સવપૂર્વક બાલમ્રહ્મચારી શ્રીનેમિનાથ પ્રભુ પાસે પ્રત્રજ્યા અપાવે.
મારે દાસી
એકદા એક માતાએ પેાતાની પુત્રીને શીખવ્યું કે, ‘તારા પિતા જ્યારે તને રાણી થવું છે કે દાસી ? ' એમ પૂછે ત્યારે થવું છે' એમ કહેવું. આ રીતે માતાએ શીખવેલી એક પુત્રીએ ‘મારે દાસી થવું છે' એમ કહેતાં તત્કાલ તેને રાજસેવક્ર વીરકશાલી સાથે કૃષ્ણમહારાજાએ પરણાવી, અને પેાતાની પુત્રી પાસે સખત ધર ક્રામ*ાજ કરાવવાની જમાઈ વીરકશાલવીને ફરજ પાડી.
"
થાડા દિવસ થતાં રાજપુત્રી અત્યંત કંટાળી ગઈ. છેવટે પેાતાના પિતા પાસે આવીને રાણી થવાનું કહેતાં વીરકશાલવીની અનુમતિ
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
લઈને કૃષ્ણ મહારાજાએ બાલબ્રહ્મચારી બાવીસમા તીર્થંકર શ્રી નેમિનાથ ભગવત પાસે તેને દીક્ષા અપાવી. | એક વખત શ્રી નેમિનાથ તીર્થકર અઢાર હજાર મુનિવરેથી પરિવરેલા રૈવતકગિરિ (ગિરનાર) ઉપર સમવસર્યા. તે વખતે કૃષ્ણ મહારાજા પણ અનેક રાજાઓ આદિ અને વિરકશાલવી સાથે વંદનાથે આવ્યા.
ત્રણ ખંડના અધિપતિ એવા કૃષ્ણ વાસુદેવે સર્વ સાધુઓને ભક્તિભાવપૂર્વક દ્વાદશાવર્તવંદન કર્યું. તેમની સાથે બીજા રાજાઓ વંદના કરતાં કરતાં થાકી જવાથી થોડા ઘણું મુનિઓને વંદના કરી બેસી ગયા, પણ વિરકશાલવીએ તે કૃષ્ણમહારાજની અનુવૃત્તિએ સર્વ સાધુઓને વંદન કર્યું. * કૃષ્ણ પરિણામે સખત થાકી ગયા ત્યારે તેમણે શ્રી નેમિનાથ પ્રભુને કહ્યું કે, “પ્રભો! ૩૬૦ સંગ્રામમાં પણ આવો થાક મને નથી લાગે, આજ તે હું ખૂબ જ થાકી ગયે છું.’
પ્રભુએ કહ્યું: “હે કૃષ્ણ ! આજે તે તમે ઘણું કર્મોની નિર્જરા કરી છે. સાતમી તમસ્તમપ્રભા નરકનું બાંધેલું આયુષ્ય તોડીને ત્રીજી વાલુકાપ્રભા નરકનું કર્યું છે. ઈત્યાદિ...”
અહીં કૃષ્ણ મહારાજાની અઢારહજાર સાધુઓને ભાવપૂર્વક કરેલી જે દ્વાદશાવર્ત વંદના તે “ભાવ કૃતિકર્મ અને કૃષ્ણ મહારાજાનું મન સાચવવા વીરકશાલવીએ કરેલી જે વંદના તે “દ્રવ્ય કૃતિકર્મ જાણવું.
[૪. વિનયકમ પર બે રાજસેવકનું દષ્ટાંત–].
એક નગરની નિકટમાં આવેલ બે ગામમાં વસતા બે રાજસેવકને પિતપોતાના ગામની સીમા માટે પરસ્પર વાદવિવાદ થયો. તેને ન્યાય કરાવવા રાજદરબારમાં જતાં એક મુનિ મહાત્માના શુકન થયા.
તે બે પૈકી એક રાજસેવક તે “અહો ! એ મુનિમહાત્માના દર્શનથી મારું કાર્ય અવશ્ય સિદ્ધ થશે.' એમ કહી ભાવપૂર્વક પ્રદ
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
તા.
ક્ષિણ દઈ વંદના કરીને રાજદરબારમાં ગયો. બીજે પણ એની જ જેમ અનુકરણ કરી (ભાવરહિત) મુનિમહાત્માને વદી રાજદરબારમાં ગયે. રાજાએ બન્ને રાજસેવકને વૃત્તાંત સાંભળ્યા બાદ ન્યાય કર્યો. ભાવથી વંદન કરનાર રાજસેવકની જીત થઈ અને ભાવરહિત અનુકરણ કરનાર રાજસેવકને પરાજય થયો.
અહીં મુનિમહાત્માને ભાવપૂર્વક વંદન કરનાર પહેલા રાજસેવકનું ભાવ વિનયકર્મ અને કેવલ અનુકરણ કરનાર બીજા રાજસેવકનું દ્રવ્ય વિનયક જાણવું. [પ. પૂજાકર્મ પર પાલક અને શામ્બકુમારનું દષ્ટાંત–]
દ્વારિકા નગરીના નરેશ કૃષ્ણવાસુદેવને પાલક અને શાકુમાર વગેરે અનેક પુત્રો હતા.
એક સમયે બાલબ્રહ્મચારી શ્રી નેમિનાથ તીર્થકર નગરીના ઉઘાનમાં સમવસર્યા. કૃષ્ણ મહારાજાને ખબર પડતાં પિતાના પુત્રોને કહ્યું કે, “આવતી કાલે જે પુત્ર પ્રભુને પહેલી વંદના કરશે તેને હું મારે અશ્વ આપીશ.' એ સાંભળીને સૌ પિતપોતાના સ્થાનકે ગયા.
- પ્રભાતને સમય થતાં શામ્બકુમારે તે શયા પરથી ઊઠીને ત્યાં રહ્યા રહ્યા જ ભાવથી પ્રભુને વંદના કરી, અને પાલકે તે કેવલ અશ્વ મેળવવાની અભિલાષાથી જ પ્રભાતે શીધ્ર ઊઠી અશ્વ પર બેસી જ્યાં પ્રભુ છે ત્યાં જઈને અભવ્ય હોવાથી ભાવરહિત કેવલ કાયાથી જ વંદના કરી.
કૃષ્ણમહારાજાએ જઈને વંદનાપૂર્વક પ્રભુને પૂછ્યું કે-“પ્રભો ! આપને પ્રથમ વંદના કેણે કરી?” પ્રભુએ પ્રત્યુત્તર આપ્યો કે, “હે. કૃષ્ણ ! પાલકકુમારે પ્રથમ અહીં આવીને દ્રવ્યવંદના કરી અને શામ્બકુમારે શય્યા પરથી ઊઠીને ત્યાં રહ્યા રહ્યા જ ભાવથી વંદના કરી છે.'
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩
એ સાંભળીને કૃષ્ણમહારાજાએ ભાવથી વંદન કરનાર શામ્બકુમારને પિતાને અશ્વ આપે.
અહીં ભાવથી વંદન કરનાર શામ્બકુમારનું “ભાવ પૂજકર્મ અને દ્રવ્યથી વંદન કરનાર અભવ્ય પાલકનું “દ્રવ્ય પૂજાકર્મ' જાણવું.
છે ગાથક–૧૧, અનુવાદક–૧૭ થી ૧૮ છે
અહી
જાસ
પર ભેદ અને દષ્ટાંતપૂર્વક વંદનનાં પાંચ નામ પર
| ભેદ દૃષ્ટાંત [૧] વંદનકર્મ ૧. દ્રવ્યવંદનકર્મ શ્રી શીતલાચાર્યનું.
અને (પહેલાં દ્રવ્યથી, પછી
૨. ભાવવંદનકર્મ ભાવથી.) [૨] ચિતિકર્મ ૧. દ્રવ્યચિતિકર્મ શ્રી ક્ષુલ્લકાચાર્ય.
અને (ચારિત્ર ત્યાગ કરવાની ૨. ભાવચિતિકર્મ ઈરછા સમયે રજોહરણાદિ
ઉપકરણને જે સંચય તે દ્રવ્યથી, અને પ્રાયશ્ચિત્ત વખતે એ જ ઉપકરણને
જે સંચય તે ભાવથી.) [૩] કૃતિક ૧. દ્રવ્યકૃતિકમ કૃષ્ણ અને વીરકસાલવીનું.
અને (કૃષ્ણનું જે વંદન તે ૨. ભાવકૃતિકર્મ ભાવથી, અને વીરાસાલ
વીનું જે વંદન તે દ્રવ્યથી.)
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૪] વિનયકમ ૧. દ્રવ્યવિનયકર્મ બે રાજસેવકેનું.
અને (જેની તરફેણમાં ન્યાય ૨. ભાવવિનયકર્મ ઊતર્યો તેનું વંદન ભાવથી,
અને જેને પરાજય થયો
તેનું વંદન દ્રવ્યથી.) [૫] પૂજાકર્મ ૧. દ્રવ્યપૂજાકર્મ પાલક અને શાસ્મકુમારનું.
અને (પાલકનું જે વંદન તે ૨. ભાવપૂજાકમ દ્રવ્યથી, અને શાસ્મકુમા
રનું જે વંદન તે ભાવથી.)
મૂ* पासत्थो ओसन्नो, कुसील संसत्तओ अहाछंदो ।
–તિ-ટુ-વિ, અવંળિના નિમમિ ?? [ પાસાત્કાદિક પાંચ અવંદનીયનું દ્વાર ત્રીજું ] પાશસ્થ પહેલે ઓસન્ન બીજે, કુશીલ ત્રીજે જાણીએ, સંસક્ત ને યથાઈદ એ, એથે પાંચમે માનીએ, (૧૮)
* વાયોડવઃ યુરી: થાઇરઃ _ द्वि-द्वि-त्रि-द्वयनेकविधा अवन्दनीया जिनमते ॥१२॥ ૧ આ અવંદનીય પાશથનું બીજું નામ “પાર્થસ્થ છે. પાસસ્થા
તરીકે પણ તેની પ્રસિદ્ધિ છે. પાર્શ્વસ્થનું લક્ષણજ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની વાર્થ એટલે પાસે અને ચ એટલે રહે (અર્થાત જ્ઞાનાદિકને પાસે રાખે પરંતુ સેવે નહીં) તે પાધિસ્થ” કહેવાય છે. અથવા કર્મબંધનના કારણભૂત જે મિથ્યાત્વાદિ તે રૂપ પારા (જાળ)માં વર્તે તે પણ પાશસ્થ કહેવાય છે.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભેદ તેના કમથી બે બે, ત્રણ બે અનેક છે,
નથી નામ એ ગાથા મહીં, તે અહીં જણાવેલ છે, દેશથી અને સર્વથી, પાશસ્થના બે ભેદ છે,
એ રીતે એસન્નના પણ, બેજ ભેદ કહેલ છે. (૧૯) કુશીલના ત્રણ ભેદ એ, દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર છે,
સંસક્તના પણ ભેદ બે, સંકિલષ્ટ અસંકિલષ્ટ છે, પાંચમા યથાછંદના,9 અનેક ભેદ કહેલ છે,
અવંદનીય ઉક્ત પાંચે, જિનદર્શને જણાવેલ છે. (૨૦)
૨ “દેશપાર્થસ્થ” અને “સર્વપાર્થસ્થ.
દેશપાર્શ્વસ્થનું લક્ષણ–૧. શય્યાતરાહતપિંડ, ૨. રાજપિંડ, ૩. નિત્યપિંડ અને ૪. અગ્રપિંડ એ ચારે પ્રકારના પિંડને વિના કારણે ભેગવે, ૫. કુલનિશ્રાએ વિચરે, ૬. સ્થાપના કુલમાં પ્રવેશ કરે, સંખડી (ગૃહસ્થનાં જમણવાર) જેતે ફરે, અને ગૃહસ્થની
સ્તવના કરે તે “દેશપાશ્વસ્થ” કહેવાય છે. * [૧] જે માલિકના મકાનમાં (સાધુ–સાધ્વી) રાત રહ્યા હોય તે
માલિક શયાતર કહેવાય છે. તેના ઘરેથી ગોચરીમાં લાગેલે
જે આહાર તે “શયાતરાહતપિંડ કહેવાય છે. [૨] રાજા અને રાજાના અમુક મુખ્ય અધિકારીઓના ઘરને
ગોચરીમાં ગ્રહણ કરેલ જે આહાર તે “રાજપિંડ”
કહેવાય છે. [3] નિમંત્રણ કરી ગયેલ એવા ગૃહસ્થના એક ઘેરથી પ્રથમ
કરી રાખેલ નિમંત્રણ પ્રમાણે નિત્ય ગોચરીમાં જે આહાર ગ્રહણ કરાય તે “નિત્યપિંડ કહેવાય છે.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૪] ભાત વગેરેને પ્રથમને અગ્ર (ઉપલે) ભાગ ગોચરીમાં
જે ગ્રહણ કરે તે (અર્થાત-ગૃહસ્થ પિતાના માટે કરેલ જે આહાર તેને કાઢયા પહેલા જ ગોચરીમાં જે ગ્રહણ
કરે તે) તે “અર્પિડ કહેવાય છે. [૫] ગોચરીમાં આટલાં મારાં જ (ભાવિત કરેલાં) કુળ (સમુદાય
વિશેષ) છે, એમ જાણીને ત્યાં જ આહાર અર્થે વિચરે
તે “કુલનિશ્રા” કહેવાય છે. [૬] ગુરુ વગેરેની વિશેષ ભક્તિ કરનારા જે કુળ (સમુદાય) તે
સ્થાપના કુલ” કહેવાય છે. સર્વપાર્શ્વસ્થનું લક્ષણ–સમગ્રદર્શન, સમ્યગજ્ઞાન અને સમ્યગૂર ચારિત્ર એ સર્વથી શૂન્ય કેવલ વેષધારી (સાધુના ચિહ્નભૂત માત્ર વસ્ત્ર જ ધારણ કર્યા) હોય તે “સર્વપાધસ્થ” કહેવાય છે. [ આ રીતે દેશપાર્શ્વસ્થ અને સર્વપાર્થસ્થ એ બન્ને પ્રકારના
સાધુ અવંદનીય અર્થાત વંદન કરવા લાયક નથી.] ૩ ઓસન્નના–અવસગ્નના. અવસગ્નનું લક્ષણ-સાધુની સામાચારીમાં
જે શિથિલ હોય તે “અવસન્ન” કહેવાય છે. ૪. “દેશઅસન્ન” અને “સર્વ અવસત્ત.”
દેશ અર્વસનનું લક્ષણ–પ્રતિક્રમણ, પ્રતિલેખના, સ્વાધ્યાય, ભિક્ષાચર્યા, ધ્યાન, ઉપવાસાદિ, આગમન, નિર્ગમન, સ્થાનક, નિષીદન (બેસવું) અને શયન કરવું એ સર્વ સાધુ સામાચારીને ન કરે, અને કરે તો પણ હીનાધિક કરે, અથવા ગુરુના વચનની ખાતર અનિચ્છાએ બલાત્કાર કરે તે “દેશઅવસન્ન” કહેવાય છે. [૧] ઉપાશ્રય વગેરે સ્થળમાં પ્રવેશ કરતી વખતે પાદપ્રમા
જનાદિક વિધિ કરવી તથા “નિસીહિ' કહેવી તે “આગમન. સામાચારી કહેવાય છે.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૨] ઉપાશ્રય વગેરે સ્થળમાંથી બહાર નીકળતી વખતે આવસહિ
કહેવા વગેરેની જે વિધિ તે “નિર્ગમન સામાચારી
કહેવાય છે. [૩] કાઉસગ્ગ–
કત્સર્ગ વગેરે કરતી વખતે ઊભા રહેવાની જે વિધિ તે “સ્થાન સામાચારી કહેવાય છે. સર્વ અવસનનું લક્ષણ–૧. ઋતુબદ્ધ પીઠ ફલકને ઉપભોગી, ૨. સ્થાપનાવ્યો છે, અનેક પ્રાભૃતિકાભેજી જે હોય તે
સર્વ અવસન્ન” કહેવાય છે. [૧] વર્ષાઋતુમાં (ચોમાસામાં) સંસ્તારકસંથારા માટે પાટ
વગેરેનું સાધન ન મળે તે વાંસ વગેરેના અનેક ટુકડાઓને દરી દ્વારા બાંધી સંથારો કરે, પરંતુ તેની પુનઃ પડિલેહણું બંધ છોડીને જે કરવી જોઈએ તે ન કરે તે “ઋતુબદ્ધ પીઠ: ફલક” નામનો દેવા લાગે છે. અથવા વારંવાર શયન અર્થે સંથારો કરે,. સંથારે પાથર્યો જ રાખે, અને ચતુર્માસ સિવાય પણ પાટ પાટલા પ્રમુખ
વાપરે તો પણ તે “ડતુબદ્ધ પીઠ ફલક દોષ લાગે છે.. [૨] સાધુને વહેવરાવવા માટે જે આહાર રાખી મૂકે તે
સ્થાપના” કહેવાય છે, અને તેવા આહારને ગોચરીમાં લાવીને વાપરવો તે “સ્થાપના ભાજી” કહેવાય છે. પિતાના ઈષ્ટ હેય તેને અથવા પૂજ્ય મુનિને બહુમાન- . પૂર્વક જે ઈષ્ટ આહાર વહેરાવવો તે “પ્રાતિકા” કહેવાય છે, અને તેવા આહારનું ભજન કરે તે “પ્રાભૂતિકા
ભોજ' કહેવાય છે. ૫ કુશીલનું લક્ષણ–કુત્સિત આચારવાળા જે હોય તે “કુશીલ”
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
કહેવાય છે. તેના ત્રણ ભેદ ૧. જ્ઞાનકુશીલ ૨. દર્શનકુશીલ અને ૩. ચારિત્ર કુશીલ. [૧] “ઝા વિનg વહુમાળે, વાળ તરું નિવળે ! વન––તકુમ, વિહો નાળમાચારો રાગ
[ મચાર-વિચાર-હા] (૧) કાલને વિષે, (૨) વિનયને વિષે, (૩) બહુમાનને વિષે, (૪) ઉપધાનને વિષે, (૫) અનિનવતાને વિષે, [ગુરુ, જ્ઞાન અને સિદ્ધાંત વગેરે અપલાપ ન કરવા વિષે ] (૬) વ્યંજન, અક્ષરને વિષે (૭) અર્થને વિષે, (૮) અને તદુભયને વિષે; એ આઠ પ્રકારના જ્ઞાનાચારની
જે વિરાધના કરે તે “જ્ઞાનકુશીલ” કહેવાય છે. [૨] “નિëવિક્રમ નિશ્ચિમ, નિર્વિતિનિછા મૂઢિી મ | વહૂદ-શિરીરને, વઢવમાવળે મા ”
[ માર-વિચારણ-fi ] (૧) નિઃશંકતા-નિઃશક્તિપણું, (૨) નિષ્પક્ષતા-નિષ્કાંક્ષિતપણું, (૩) નિર્વિચિકિત્સા–મતિવિભ્રમથી રહિતપણું, (૪) અમૂઢદષ્ટિતા-મૂઢતારહિત દૃષ્ટિમાં, (૫) ઉપખંહણ, (૬) સ્થિરીકરણ, (૭) વાત્સલ્ય, અને (૮) પ્રભાવના, એ આઠ પ્રકારના દર્શનાચારની જે વિરાધના કરે તે
દર્શનકુશીલ” કહેવાય છે. [3] યંત્ર અને મંત્રાદિક કરે, એક અંગમાં ગોળ નાખીને
બીજા અંગમાંથી કાઢે, અથવા મુખમાંથી અગ્નિ બહાર કાઢે ઈત્યાદિ અનેક ચમત્કાર દેખાડે; સ્વપ્નનું ફળ કહે,
તિષને પ્રકાશે, ભૂત અને ભાવીને લાભાલાભ કહે, જડીબુટ્ટી કરે, પોતાનાં જાતિ અને કુલ પ્રકાશે, પુરુષ અને
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્ત્રી વગેરેનાં લક્ષણ કહે, કામણુ-વશીકરણ કરે, અને સ્નાનાદિથી અંગની વિભૂષા કરે વગેરે વિવિધ પ્રકારે ચારિત્રની વિરાધના કરે તે ચારિત્ર કુશીલ' કહેવાય છે. [એ જ્ઞાનકુશીલ, દર્શનકુશીલ અને ચારિત્રકુશીલ ત્રણે.
અવંદનીય જાણવા. ] ૬ સંસક્તનું લક્ષણ –ગુણ અને દોષ એ બન્ને વડે સંસત એટલે
મિશ્ર જે હોય તે “સંસક્ત” કહેવાય છે. ઉદાહરણ-જેમ ગાય, ભેંસ વગેરે પશુઓને પિતાના ખાવાના ટોપલાદિકમાં માલિકે ખોળ, કપાસિયા વગેરે નાખ્યા હોય, તેમાં ગાય, ભેંસ વગેરે પોતાનું મોઢું નાખતાં એઠું અથવા સારું બધુંયે મિશ્ર થયેલું ખાય છે, તેમ આ સંસક્ત સાધુના મૂળગુણ (પાંચ મહાવ્રત) અને ઉત્તરગુણ (પિંડવિશુદ્ધિ-આહારશુદ્ધિ) રૂ૫ ગુણેમાં તથા તેથી વ્યતિરિક્ત અન્ય પણ ગુણેમાં ઘણા દોષ પ્રાપ્ત થયેલા. હોય છે. તેથી જ તે અવંદનીય સંસક્ત સાધુ કહેવાય છે. તેના બે ભેદ છે. [૧] સંકિલષ્ટ સંસત અને [૨] અસંકિલષ્ટ સંસક્ત. [૧] પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, મૈથુન, અને પરિગ્રહ,
એ પાંચ આશ્રવયુક્ત, રસઋદ્ધિ-શાતા એ ત્રણ ગારવ
સહિત જે હોય તે “સંકિલષ્ટ સંસકત” કહેવાય છે. [૨] પાર્થસ્થાદિ સાધુ પાસે જાય ત્યારે તેવા ગુણવાળો થાય,
અને સંવિજ્ઞ સાધુઓ પાસે જઈને રહે ત્યારે સંવિના ગુણવાળો થાય. અર્થાત જ્યાં જાય ત્યાં તેવા પ્રકારનો આચાર પાળે તે “ અસંકિલષ્ટ સંસકત' કહેવાય છે. [ આ રીતે સંઝિલઇ સંસક્ત અને અસંકિલષ્ટ સંસક્ત બન્ને પ્રકારના સાધુ અવંદનીય છે.]
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭
માથાંનું લક્ષણ—ઉત્સૂત્ર પ્રરૂપણા કરે, સ્વમતિ કલ્પના પ્રમાણે અથ પ્રરૂપે, ગ્રહસ્થના કાય'માં પ્રવર્તે, અન્ય મુનિથી કે સ્વશિષ્યથી થયેલ અલ્પ અપરાધમાં પણ વારંવાર ક્રોધ–અક્રોશ કરે, સ્વમતિ કલ્પનાથી આગમને અવિચારી ત્રિગઈ વગેરેના ઉપભાગ– પૂર્ણાંક સુખશીલ થઈ વિચરે, ઋદ્ધિગારવ, રસગારવ અને શાતાગારવ એ ત્રણ ગારવ યુક્ત બને, ઈત્યાદિ અનેક પ્રકારના લક્ષણવાળા જે હાય તે થાઈ ?' [ એટલે આગમથી નિરપેક્ષ બની -સ્વચ્છ ંદપણે ચાલનાર હેાય તે ] કહેવાય છે. તે પણ અવંદનીય છે. [ ઉપરાત અવંદનીય પાસસ્થા િ પાંચ સ નું વિશેષ વર્ણન “ શ્રીઆવશ્યકનિયુક્તિ ' આદિમાં પ્રતિપાદન કરેલું છે. વિશેષ જિજ્ઞાસુઓએ ત્યાંથી જાણી લેવું. ]
અવંદનીય પાંચ સાધુ
મૂલ નામ.
૧ પાર્શ્વસ્થ [ પાશસ્થ ]
( પાસસ્થા પ્રસિદ્ધિ છે ).
અવસન
૩ કુશીલ
( કુશીલિયા તરીકે પણું ઓળખાય છે.)
૪. સંસત.”
તરીકે પણ
૫ યથાદ.
૩૦
અને ભેદ.
ભેટ્ઠાના નામ.
દેશપાશ્વ સ્થ સપા સ્થ
}
દેશ અવસન્ન સર્વ અવસન્ન
જ્ઞાન કુશીલ દર્શન કુશીલ ચારિત્ર કુશીલ
૨
સકિલષ્ટ સ ંસત અક્લિષ્ટ સંસન
તેના ભેદ અનેક.
ર
}·
૩
}
૨
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨
_ * आयरिअ उवज्झाए, पवत्ति थेरे तहेव रायणिए ।
किइकम्म निजरहा, कायवमिमेसि पंचण्हं ॥१३॥ माय-पिय-जिहभाया, ओमावि तहेव सव्वरायणिए । किइकम्म न कारिजा, चउ समणाई कुणंति पुणो ॥१४॥
[ આચાર્યાદિક પાંચ વંદનીયનું દ્વાર ચોથું.] આચાર્ય પહેલા બીજા વાચક, ત્રીજા પ્રવર્તક જાણીએ, રોથા સ્થવિર ને પાંચમા રત્નાવિકને માનીએ; * आचार्य उपाध्यायः प्रवर्तकः स्थविरस्तथैव रात्निकः ।
कृतिकर्म निर्जरार्थ, कर्तव्यमेतेषां पञ्चानाम् ॥१३॥ माता पिता ज्येष्ठभ्राताऽवमा अपि तथैव सर्वरात्निकः । कृतिकर्म न कारयेच्चत्वारः श्रमणाऽऽदयः कुर्वन्ति पुनः ॥१४॥ ગણના નેતા, સત્ર-અર્થના જ્ઞાતા અને અર્થની વાચના દાતા જે હોય તે “આચાય” કહેવાય છે. ગણના નેતા-નાયક થવાને લાયક, સૂત્ર અને અર્થ બન્નેના જ્ઞાતા, તથા સૂત્ર વાંચનાના દાતા જે હોય તે “ઉપાધ્યાય કહેવાય છે. મુનિઓને ક્રિયાકાંડ વગેરેમાં જે પ્રવર્તાવે તે “પ્રવર્તક ”
કહેવાય છે. ' ૪ મુનિમાર્ગમાં ખેદ પામતા અને પતિત પરિણામી થતા એવા
મુનિઓને, અથવા પ્રવર્તકે મુનિઓને જે માર્ગમાં પ્રવર્તાવેલા હોય તે માર્ગમાંથી ખેદ પ્રામી પતિત પરિણમી થતા હોય તેવા મુનિઓને ઉપદેશાદિ દ્વારા તે માર્ગમાં જે સ્થિર કરે તે સ્થવિર
કહેવાય છે. ૫ પર્યાયમાં (જ્ઞાનપર્યાય, દીક્ષા પર્યાય અને વયપર્યાયમાં) વડિલ
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨
નિજ રાથે પાંચ એ, આચાયક આદિને વાંઢવા,
[દીક્ષિત ચાર પાસે વંદના ન કરાવવી, તે સબંધી દ્વાર પાંચમું. ] વળી દ્વીક્ષિત ચાર પાસે, વંદના ન કરાવવા. (૨૧) તે માતા પિતા વડીલ અન્ધુ, દીક્ષિત થયેલા કહ્યા,
મેાટા જે હેય તે ‘ [ ‘આવશ્યકવૃત્તિ’માં ગણાવેત્ર છે, અને બીજું નામ ‘ગણાવચ્છેદક' જણાવેલ છે.
"
રાત્મિક ” અથવા ‘રત્નાધિક’ કહેવાય છે. ગણાવચ્છેદકને ગણીને સ્થવિર સાથે ભાષ્ય'ની ‘અવસૂરિ'માં રત્નાધિકનું જ
6
ગચ્છના કાય અર્થે ક્ષેત્રઉધિ વગેરેના લાભાર્થે વિચરનાર હાય, અને સૂત્ર તથા અર્થ તેના દાતા હોય તે ગણાવચ્છેદક ' કહેવાય છે. ]
"
૬ એ પાંચમાં આચાર્યાદિ ચાર દીક્ષાપયમાં નાના ઢાય, છતાં પણ ક્રર્માનિ રાથે" દ્વાદશાવવદન તેમને કરવું જોઈ એ. તેમજ એ પાંચેતે ક્રમશઃ વંદન કરવું.
આ બાબતમાં કેટલાએક આચાર્યાં એમ પણ કહે છે કે સૌથી પ્રથમ આચાર્ય મહારાજને ત્યાર પછી રત્નાધિકપણાની યાગ્ય મર્યાદા વડે ક્રમશઃ વંદન કરવું. અર્થાત્ દીક્ષાપર્યાય જેના અધિક હોય તેને પ્રથમ વંદન કરવું. (-આવશ્યકનિયુ"ક્તિવૃત્તિ. )
<
७ આવશ્યકવૃત્તિ'માં અવિ (વિ) શબ્દથી માતામહ ( માતાના પિતા ) અને પિતામહ ( પિતાના પિતા) વગેરેનું ગ્રહણ કરેલ છે, અને ‘ભાષ્ય'ની ‘અવસૂરિ'માં પણ માતાપિતાના ઉપલક્ષણથી માતામહ અને પિતામહ વગેરેનું ગ્રહણ કરેલ છે.
આથી એ ફલિત થાય છે કે દીક્ષિત થયેલા માતા, પિતા, માતામહ અને પિતામહ વગેરે પાસે વંદન ન કરાવું.
૮ દીક્ષિત મોટા ભાઈ.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭
તેમજ વયે લઘુ છતાં, સર્વ રત્નાધિક ગ્રહ્યા; [ ચાર પાસે વંદના કરાવવી, તે સંબંધી દ્વાર છઠ્ઠ. ] એ ચાર વિના શેષ° સર્વે, શ્રમણ ઈત્યાદિકને,
શાએ કહ્યું કરાવવું, અવશ્ય એ વંદનને. (૨૨) મૂર– * વિકિરવા–પરદુરે, અમને મા ચાર વૈતિજ્ઞા |
आहारं नीहारं, कुणमाणे काउकामे अ ॥१५॥ पसंते आसणत्थे अ, उवसंते उवष्टिए। अणुनवित्तु मेहावी, किइकम्मं पउंजइ ॥१६॥ [ પાંચ સ્થાને વંદન ન કરવાનું દ્વાર ૭ મું. ] જ્યારે ગુરુ ધર્મકાર્યમાં, વ્યગ્ર મનના હોય તે,
વળી પરાશ્મુખ ને, પ્રમાદમાં એ હોય તે, ૯ જ્ઞાનાદિમાં અધિક એવા રત્નાધિક લઘુ હોય તે પણ તેમની
પાસે વંદન ન કરાવવું. તે જ્ઞાનાદિગુણનું બહુમાન છે. તેમજ
ઉચિત વ્યવહાર પણ છે. ૧૦ બાકીના બધા. ૧૧ શ્રમણ એટલે સાધુ અને ઈત્યાદિથી સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા પાસે.
ગાથક–૧૩-૧૪, અનુવાદક ૨૧-૨૨ છે * व्यक्षिप्तं पराङ्मुखं च प्रमत्तं मा कदाचिद् वन्देत ।
आहारं निहारं कुर्वन्तं कर्तुकामं च ॥१५॥ प्रशान्तमासनस्थं चोपशान्तमुपस्थितम् । अनुज्ञाप्य मेधावी कृति-कर्म प्रयुनकि ॥१६॥ વ્યાકુળચિત્તવાળા. ૨ સમ્મુખ બેઠેલા ન હોય. ૩ કેધ, નિદ્રા વગેરે પ્રમાદમાં વર્તતા હેય.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪
આહાર યા નિહાર કરતા, અથવા પઈચ્છા હાય તા, ત્યારે નહિ કદી વાંદવા, વાંઢે ઢોષિત થાય તે. (૨૩)
[ ચાર સ્થાને વંદન કરવાનું દ્વાર ૮મું. ] ગુરુ જ્યારે પ્રશાંતચિત્તે વતા સ્થિર હોય ને, સુખાસને બેઠેલા વળી, જાતા ઉપશાંત હાય ને; ઋદેણ આદિ વચન કહેવા, તત્પર જો એ હાય તે, ત્યારે આજ્ઞા માગી ગુરુને, વાંદે મેધાવી શિષ્ય તે. (૨૪)
મૂ—
૮
૯
પરિક્રમને સન્નાઇ, જાસા-વાહ-પાદુળÇ | બાજોયા-સંવળે, ઉત્તમકે ય વંયં ॥૭॥
૪ આહાર એટલે વાપરવું (ભાજન કરવું), અને નિહાર એટલે લઘુનીતિ (પેશાબ), વડીનીતિ (લેા) કરતા હૈાય. ૫ લઘુનીતિ અથવા વડીનીતિ કરવાની ઈચ્છા હૈાય. ૬ એ પાંચ વખતે વંદના કરવાથી દાષિત થવાય છે. ક્રમશઃ પ્રત્યેકના દોષ આ રીતે છે— (૧) ધર્માંના અંતરાય, (૨) વદનનું અનવધારણ [અલક્ષ્ય], (૩) ક્રોધ, (૪) આહારના અંતરાય, અને (૫) નિહારનું અનિમન (એટલે લઘુનીતિ અથવા વડીનીતિ બરાબર ન થાય તે ) વગેરે દાષ પ્રાપ્ત થાય છે.
૭ ક્રોધ વગેરે રહિત.
છે દેણુ ( તારી ઈચ્છા ) વગેરે.
બુદ્ધિમાન
॥ ગાથક ૧૫–૧૬, અનુવાદક ૨૩-૨૪ ૫
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫
[ આઠ કારણે વંદના કરવાનું દ્વાર જી પ્રતિક્રમણ સઝાય ને, કાયોત્સર્ગમાં અને,
અપરાધને ખમાવવા,” આવેલ મોટા * प्रतिक्रमणे स्वाध्याये कायोत्सर्गेऽपराधे प्राघुर्णके ||
आलोचने संवरणे उत्तमाऽर्थे च वन्दनकम् ॥ ૧ પ્રતિક્રમણમાં ચાર વખત બે બે વાંદણાં જે કરી
કમણ માટે ” ગુરુવંદન જાણવું. ૨ ગુરુ પાસે વાચના લેતી વખતે પ્રથમ ગુરુ મહારાજને ત્રણ વાર
વંદન જે કરવું તે “સક્ઝાય-સ્વાધ્યાય માટે ગુરુવંદન જાણવું. [ પક્વણનું પયણાનું અને પઠન કર્યા બાદ કાળવેળાનું જે ગુરુવંદન તે સ્વાધ્યાયનાં ત્રણ વંદન સાધુ–સામાચારી દ્વારા
જાણવા યે છે. ] ૩ યોગોઠહન વખતે આયંબિલ છોડી નવીનું પચ્ચક્ખાણ કરવા
પહેલાં ગુરુમહારાજને જે વંદન કરવું તે “કાઉસ્સગ્ન-કાયેત્સર્ગ
માટે ગુરુવંદન જાણવું. જ ગુરુ પ્રત્યે થયેલ અપરાધને ખમાવવા માટે પ્રથમ ગુરુમહારાજને
જે વંદન કરવું તે “અપરાધ માટે ગુરુવંદન જાણવું. ૫ વડિલ સાધુ પ્રાહુણા બહારથી જ્યારે પધારે ત્યારે તેમને (સાંગિક
સમાન સામાચારીવાળા જે હેય તે ગુરુમહારાજને પૂછીને, અને અભિગિક-અસમાન સામાચારીવાળા જે હોય તે પ્રથમ ગુરુમહારાજને વંદન કરીને પૂછે, અને જે ગુરુમહારાજ આદેશ આપે તો) જે વંદન કરવું તે “પ્રાહુણ માટે” જાણવું. [ આવનાર ગ્રાહુણ મુનિ જે નાના હોય તે તે પ્રાહુણ મુનિએ જ વંદન કરવું, અને જે પ્રાહુણ મુનિ મોટા હોય તે તેમને તત્રસ્થ લધુ મુનિઓએ વંદન કરવું. ]
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
આલોચના, સંવર વળી, સંલેખનાદિ કાર્યમાં,
ગુરુવંદન કરવા કહ્યું, એ જ આઠ નિમિત્તમાં. (૨૫) ૬ કઈ પણ અતિચાર કે અનાચારનું આલેચનાદિ પ્રાયશ્ચિત્ત
સ્વીકાર્યું હોય ત્યારે પ્રથમ ગુરુમહારાજને જે વંદન કરવું તે
આલેચના માટે ” ગુરુવંદન જાણવું. વિહારગમન સમયે પણ જે વંદન કરાય છે તેને સમાવેશ આમાં થાય છે.
જુઓ–બાજોના વિદ્યારામેમિકાચાં [ સાવરથી ] ૭ અનેક આગારવાળા એકાશનાદિ પચ્ચક્ખાણને ભોજન કર્યા
પછી ન્યૂન-ઓછા આગારવાળું જે કરવું તે દિવસચરિમ - પચ્ચકખાણરૂપ સંવર (એટલે સંક્ષેપ) કહેવાય. અથવા નમુક્કારસહિયં આદિ કરેલ લઘુ પચ્ચકખાણ બદલીને ઉપવાસાદિક મોટું પચ્ચકખાણ જે કરવું તે પણ સંવર (સંવરણ) કહેવાય. આ સંવર એટલે પચ્ચકખાણ–પ્રત્યાખ્યાન કરવા પહેલાં ગુરુમહારાજને જે વંદન કરવું તે “પચકખાણ-પ્રત્યાખ્યાન માટે સમજવું સંલેખના અને શબ્દથી અનશન વગેરે (રૂપ ઉત્તમ અર્થ) સ્વીકારવા માટે પ્રથમ જે ગુરુવંદન કરવું તે “ઉત્તમાર્થ માટે જાણવું. એ જ આઠ નિમિત્ત-કારણે જે ગુરુવંદન કરવાનું કહેલ છે તેના બે ભેદ છે. (૧) વવંદન” અને (૨) “અધુવવંદન'. ધ્રુવવંદનમાં પ્રતિક્રમણનાં ચાર વંદન અને સજઝાય-સ્વાધ્યાયનાં ત્રણ વંદન એ કુલ સાત વંદન દિવસના પૂર્વાર્ધનાં અને સાત વંદન ઉત્તરાર્ધમાં મળી ૧૪ (ધ્રુવવંદન) થાય છે.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
36
गुमा" चत्तारि पडिकमणे. किइकम्मा तिन्नि हुंति सज्झाए । पुव्वम्हे अवरण्हे, किइकम्मा चउदस हवंति ॥१२०१।।"
[ आवश्यकनियुकौ ] " एवमेतानि ध्रुवाणि प्रत्यहं कृतिकर्माणि चतुर्दश भवन्ति । ".
[ आवश्यककृत्तौ ]
આ વવંદને પ્રતિદિન અવશ્ય કરવા લાયક છે. શેષ કાર્યોત્સર્ગ વગેરેનાં વંદન કારણ પ્રસંગે કરવાનાં હોવાથી તે અધુવવંદને उडेवाय छे.
॥ गाथा:-१७, अनुवाहा -२५ ॥
मूल* दोऽवणययहाजायं, आवत्ता बार चासेर तिगुत्तं ।
दुपवेसिगनिक्खमणं, पणवीसावसय किइकम्मे ॥१८॥ किइकम्मं पि कुणतो, न होइ किइकम्मनिजराभागी । पणवीसामन्नयरं, साहू ठाणं विराहतो ॥१९॥
* द्वयवनतं यथाजातमावर्ता द्वादश चतुःशिरस्त्रिगुप्तम् । द्विप्रवेशमेकनिष्क्रमणं पञ्चविंशत्यावश्यकानि कृतिकर्मे ॥१८॥ कृतिकर्माऽपि कुर्वन्न भवति कृतकर्मनिर्जराभागी । पञ्चविंशतीनामन्यतरं साधुः स्थानं विराधयन् ॥१९॥
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮
[ દ્વાદશાવર્ત વંદનના પચીશ આવશ્યકનું દ્વાર ૧૦મું. ] અવનત બે યથાકાત એક, અને આવર્તક બાર છે, ૧ અવનતનું લક્ષણ–ગુરુ મહારાજને પોતાની વંદન કરવાની
ઇચ્છા છે, એમ જાણવા માટે પ્રથમ શિષ્ય રૂછામિ નવમાસમળશે વંતિક નાવળિના, નિસિદિયા એ પાંચ પદ કહેવાપૂર્વક કિંચિત મસ્તક (સહિત શરીર) જે નમાવવું તે “અવનત” કહેવાય છે. તે બે પ્રકારે છે. પહેલીવાર વંદન વખતે પહેલું અવનત, બીજી વાર વંદન વખતે બીજું અવનત. તે પણ પાંચ પદના ઉચ્ચારપૂર્વક જ સમજવું. આ રીતે અવનત આવશ્યક બે પ્રકારે છે. યથાજાતનું લક્ષણ–અહીં શિષ્ય થયા એટલે જેવી રીતે જ્ઞાન એટલે જન્મ્યા હતા તેવા આકારવાળા થઈને ગુરુમહારાજને જે વંદન કરવું (એટલે વાંદણાને સૂત્રપાઠ જે ઉચ્ચારે તે જન્મ સમાન મુદ્રા ) તે “યથાજાત કહેવાય છે. જન્મ બે પ્રકાર છે. એક સંસારમાંથી (એટલે સંસાર માયારૂપી સ્ત્રીની કક્ષામાંથી) બહાર જે નીકળવું તે દીક્ષા જન્મ અને દ્વિતીય જન્મદાતા જતાની (માતાની) કુક્ષીમાંથી બહાર જે નીકળવું તે ભવજન્મ. આ બન્ને જન્મનું અહીં પ્રયજન છે. તે આ રીતે– દીક્ષા જન્મ સમયે (એટલે સંસાર છોડી દીક્ષા સ્વીકારતી વખતે) જેમ ચલપટ્ટ-કટિવસ્ત્ર, રજોહરણુઓ અને મુખપતિકામુહપત્તિ એ ત્રણ જ ઉપકરણ હતાં તેમ આ દ્વાદશાવત્ત વંદન કરતી વખતે પણ એ ત્રણ જ ઉપકરણ રાખવાં જોઈએ. ભવજન્મ સમયે લલાટે–કપાળે લગાડેલા બન્ને હાથ સહિત જેમ જન્મ્યા હતા તેમ આ ગુરુવંદન વખતે પણ શિષ્ય કપાળે બને હાથ લગાડી (અર્થાત અંજલી જેડી) વંદન કરવું જોઇએ. તે બન્ને પ્રકારના જન્મના આકારવાળું આ યથાજાત આશ્યક
એક પ્રકારનું જાણવું. ૩ આવર્તાનું લક્ષણ–વંદનસૂત્રના “લો ચ.' ઇત્યાદિ
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાર વાર શીષ નમન, તથા ગુપ્તિ ત્રણ છે પ્રવેશ બે વાર વળી, નિષ્ક્રમણ એકવાર છે, વંદન દ્વાદશાવર્તમાં, આવશ્યક પચીશ એ જ છે. (૨૬) (પૂર્વોક્ત પચીશ આવશ્યકમાંથી એક પણ
આવશ્યકને વિરાધવાથી કર્મનિર્જરા થતી નથી) જે સાધુ કાદશાવથી, વંદન કરતાં ગુરુને,
ઉક્ત એ પચીશમાંથી, વિરાધતાં એક સ્થાનને વંદન વડે થતી કમની જે, નિર્જરાના ફળતણે, ભાગી તે બનતું નથી. ઉપગ રાખે તે તણે. (૨૭) પદચ્ચાર પૂર્વક ગુરુમહારાજના ચરણ પર પિતાના બન્ને હાથ સ્પર્શીને પોતાના લલાટે સ્પર્શવારૂપ જે કાયવ્યાપારવિશેષ તે
આવર્ત” કહેવાય છે. તેના વંદનસૂત્રમાં આવતા અમુક પદના નામથી બાર પ્રકારે તે (આવર્ત આવશ્યક) આ રીતે છે – [૧] મહો, [૨] , [] ય સંwાસ, [૪] માનો किलामो अप्पकिलंताण बहुसुभेण भे दिवसो वइकतो जत्ता मे [५] વળ, [૬] ૪ મે ! આ આવર્ત પ્રથમ વંદન વખતે અવગ્રહમાં પ્રવેશ કરીને કરવાનાં હેય છે, એને અવગ્રહમાંથી બહાર નીકળીને પુનઃ દ્વિતીય (બીજા) વંદન વખતે પણ અવગ્રહમાં પ્રવેશ કરીને એ જ છ આવર્ત બીજી વાર કરવાનાં હોય છે. તેથી આવર્ત આવશ્યક બાર પ્રકારે છે. ઉક્ત એ છ આવર્તમાં પ્રથમનાં ત્રણ આવર્ત “કો જ જાય.” એ રીતે બબ્બે અક્ષરના ગણવા, તેમાં પહેલા યમ અક્ષરના ઉચ્ચાર
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમયે પોતાના હાથની બન્ને હથેલી ઊંધી કરી રજોહરણને ( ગુસ્ના ચરણે) લગાડવી–સ્પર્શવી. બીજા ફો અક્ષરના ઉચ્ચાર વખતે પિતાના હાથની બન્ને હથેલી ચી કરી સ્વ લલાટે–કપાળે લગાડવી-સ્પર્શવી. આ રીતે થે અને ર વખતે પણ સમજવું.
ત્રણે આવર્તની સ્પષ્ટતા આ રીતે– અને ઉચ્ચાર કરતાં પિતાના -ને ઉચ્ચાર કરતાં પોતાના
હાથની બન્ને હથેલી ઊંધી હાથની બન્ને હથેલી ચત્તી કરી જોહરણને ગુરુના ચરણે કરી પોતાના કપાળે લગાડવી. સ્પર્શવી.
–
શ્રા
આ રીતે કરો, #ાર્ચ, wાયને ઉચ્ચાર કર્યા ભાઇ સંઘાના ઉચ્ચાર વખતે પિતાનું મસ્તક-માથું ગુચરણની સ્થાપના પર સવળા બને હાથ રાખી નમાવવું. હવે બાકી રહેલા ત્રણ આવર્ત–વત્તા મે, નવનિ મે' એ રીતે ત્રણ ત્રણ અક્ષરના ગણવા. તેમાં પહેલા અને ત્રીજા અક્ષરોચ્ચાર વખતે ઉપરોક્ત જણાવ્યા પ્રમાણે કરવું, અને મધ્ય-વચલા અક્ષરના ઉચ્ચાર વખતે સવળી કરેલી હથેલીઓને ગુરુચરણથી પોતાના કપાળના વિભાગ તરફ લાવતાં વચમાં જ સહજ અટકાવવી, અર્થાત વિસામો આપવો.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
એની સ્પષ્ટતા આ પ્રમાણે— ગ–નો ઉચ્ચાર કરતાં , –નો ઉચ્ચાર કરતાં પિતાના હાથની ચરણસ્થાપના પરથી બન્ને હથેલી અવળી ઉઠાવીને સવળી કરી ગુની ચરણ કરેલ બન્ને હથેલીને સ્થાપના ને સ્પર્શવી.
પોતાના કપાળના વિભાગ તરફ લાવતાં વચમાં સહેજ અટકાવવી.
–ને ઉચ્ચાર કરતાં પોતાના હાથની બન્ને હથેલી સવળી કરી પોતાના કપાળે લગાડવી
s
- ,, | મે , આ રીતે છ અવન્ત એક વખતના વંદનમાં વાંદણમાં થાય છે. તે જ રીતે બીજી વખતનાં વાંદણુનાં છ આવર્તે મળીને કુલ ૧૨ આવર્ત થાય છે. [વિશેષ-ત્રીજા આવર્તમાં સંari પદ અને ચેથા આવર્તમાં વમળો થી વક્ષતો સુધીનાં પદ કાયવ્યાપારપૂર્વક થતા આવર્તમાં ગણાતાં નથી, છતાં સૂત્રને અખલિત સમ્બન્ધ ચાલુ રહે તેની ખાતર સાથે દર્શાવવામાં આવેલ છે. આ બાબતને ઉલ્લેખ “આવશ્યકવૃત્તિ' આદિમાં પણ મળી શકે છે. ] (અવગ્રહની મર્યાદા– વંદન કરનાર શિષ્ય ગુરુમહારાજથી સાડા ત્રણ હાથ દૂર રહેવું જોઈએ. એ સાડા ત્રણ હાથ વચ્ચેનું જે અંતર–અતરું એનું નામ જ એવપ્રહ કહેવાય છે. એ અવગ્રહમાં ગુરુમહારાજની આજ્ઞા માગીને જ શિષ્ય પ્રવેશ
કરી શકે છે.) ૪ અહીં મૂળ ગાથામાં જાહિર એટલે ચાર શીર્ષ (નમન) કહેલ
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે. તે બે ગુરુની અને બે શિષ્યનાં. ગુરુ બેવાર કિંચિત શીર્ષ મસ્તક નમાવે અને શિષ્ય બે વાર (સંari) એ પદ બેલતી વખતે) વિશેષ શીર્ષ–મસ્તક નમાવે. આ રીતે વંદનમાં ચાર શિરે નમન જાણવાં. ' અહીં કેટલાએક આચાર્ય મહારાજે કહે છે કે–વંદનમાં આવતાં બે ખામણા વખતનાં બે શીર્ષનમન અને બે સંજા એ પદ બોલતી વખતે બે શીર્ષનમન એ ચારે શિષ્યનાં ગણવાં પણ ગુરુનાં નહીં પ્રસિદ્ધિમાં પણ આ ચાર શીર્ષનમન શિષ્યનાં એ મતાંતર પ્રમાણે જ ગણાય છે. [અવનત આવશ્યકમાં શિષ્યના યહૂકિંચિત શીર્ષનમનની મુખ્યતા. છે, અને આ શી આવશ્યકમાં સર્વશીર્ષની તેમજ શિષ્યના વિશેષ શીર્ષનમનની પણ મુખ્યતા છે. બન્નેમાં આટલી જ
ભિન્નતા છે. ] ૫ મનગુપ્ત, વચનગુપ્તિ અને કાયમુપ્તિ (1) ગુરુને વંદન કરતી વખતે મનની જે એકાગ્રતા રાખવી તે
મનડુત કહેવાય છે. (૨) વંદનસૂત્રના અક્ષરને શુદ્ધ રીતે અખલિત જે ઉચ્ચાર
કરે તે વચનગુમિ કહેવાય છે. (૩) કાયાવડે આવર્ત આદિ સમ્યફ પ્રકારે વિરાધ્યા વિના દેવ
રહિત જે કરે તે કયગુપ્તિ કહેવાય છે. ૬ ગુરુને પ્રથમ વંદન કરતી વખતે આવર્ત કરવા પહેલાં અવગ્રહથી
બહાર જ રહેવાનું હોવાથી તેમની (ગુરુની) અનુજ્ઞા–આજ્ઞા લઈને અવગ્રહમાં પ્રથમ પ્રવેશ જે કરે તે પહેલે પ્રવેશ કહેવાય છે, અને અવગ્રહમાંથી બહાર નીકળ્યા બાદ બીજા
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩
વંદન વખતે પણ આજ્ઞા માગીને જે બીજીવાર પ્રવેશ કરવો તે બીજો પ્રવેશ કહેવાય છે.
આ રીતે પ્રવેશ આવશ્યક બે રીતે છે. ૭ ગુરુના અવગ્રહમાંથી બહાર જે નીકળવું તે નિષ્ક્રમણ (નિર્ગમન)
આવશ્યક કહેવાય છે. તે બે વંદનમાં ( અથવા બે પ્રવેશમાં) એક જ વાર હોય છે, કારણ કે પહેલી વખતના વાંદણામાં ગુરુના અવગ્રહમાં પ્રવેશ કર્યા બાદ ૬ આવર્ત કરી, માસિગાઇ એ પદને કહી. શીધ્રા અવગ્રહમાંથી બહાર નીકળી અને ઊભા રહી બાકી રહેલ વાંદણુને સૂત્રપાઠ બોલવાનો હોય છે અને બીજીવારના વાંદણ વખતે તો બીજીવાર ગુરુના અવગ્રહમાં પ્રવેશ કરી બીજીવારના ૬ આવર્ત કરી રહ્યા બાદ પણ તે અવગ્રહમાં રહીને જ ઊભા થઈ બાકીને સૂત્રપાઠ બોલવાનું હોય છે. આવા પ્રકારને વિધિમાર્ગ હોવાથી ગુરુના અવગ્રહમાં પ્રવેશ બે વાર અને અવગ્રહમાંથી નિષ્ક્રમણ-નિર્ગમન એકવાર છે. અર્થાત અવગ્રહમાંથી નીકળવાનું એક જ વખત છે, પણ બીજીવાર નહીં. આ જ કારણથી બીજીવારના વાંદણમાં બાલિયા એ પદ બેલાતું નથી. (બીજીવારનું નિષ્ક્રમણ દ્વાદશાવર્તવંદન કરવા નિમિત્તે ન
હેવાથી, તે આવશ્યક તરીકે ગણાતું નથી.) ૮ બે અવનત, એક યથાજત, બાર આવર્ત, ચાર શીર્ષનમન
ત્રણ ગુણિ, બે પ્રવેશ, અને એક નિષ્ક્રમણ એ પચ્ચીશ આવ
ચકો અવશ્ય દ્વાદશાવવંદનમાં સાચવવાયેગ્ય છે. ૯ કૃતિકર્મ–દ્વાદશાવર્તવંદનમાં. ૧૦ સાધુ એ પદના ઉપલક્ષણથી સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા લેવાં.
| ગાથાંક ૧૮-૧૯, અનુવાદક ૨૬-૨૭ |
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
'दिद्विपडिलेह एगा, छ उड्ढ पप्फोड तिगतिगंतरिया। अक्खोड पमज्जणया, नव नव मुहपत्ति पणवीसा ॥२०॥
[ મુહપત્તિની પચ્ચીશ પડિલેહણનું દ્વાર ૧૧ મું.] દષ્ટિતણી પડિલેહણા, એકવાર કરવાની જ છે,
પષ્ફડા છ ઊર્ધ્વ વળી, કરવાના પછી તેહ છે, અખોડા પખેડા નવ નવ, ત્રણ ત્રણને આંતરે,
કરતાં મુહપત્તિની, પડિલેહ પચ્ચીશ થાય રે. (૨૮)
ઇ–ગલિગ્ના પૂર્વ-પ્રટાન્નિાડ તરિતાઃ | अक्षोटाः प्रमार्जना नव नव मुखवस्त्रिकायाः पञ्चविंशतिः ॥२०॥
ગુવંદન કરવાની અભિલાષાવાળા જીવે પ્રથમ ખમાસમણ દઈ ગુની આજ્ઞા માગી પગના ઉત્કટિક આસને (એટલે બે પગ વાળી બન્ને ઘુંટણ ઊંચા રહે તેમ ઊભે પગે ભૂમિથી અધર જે બેસવું તે અહીં ઉત્કટિકાસને) બેસીને મોનપણે મુહપત્તિની પડિલેહણા–પ્રતિલેખના બન્ને હાથ ને બન્ને પગના અંતરામાં–વચમાં રાખીને કરવાની છે. તે ૨૫ પડિલેહણુ આ પ્રમાણે— ૧. દષ્ટિહિના–મુહપત્તિની પડિલેહણ જ્યારે કરવી હોય ત્યારે પ્રથમ મુહપત્તિની દૃષ્ટિ. પડિલેહણું કરવાની હોય છે. તે આ રીતે
પિતાના હાથમાં રહેલ મુહપત્તિનાં પડ ઉખેડી ખુલ્લાં કરી તેને દૃષ્ટિ સન્મુખ તિછ વિસ્તારી, દષ્ટિથી દષ્ટિ સન્મુખ રહેલું પહેલું પાસું બરાબર તપાસવું અને તેમાં જો કોઈ પણ જીવજંતુ જોવામાં આવે તો તેને જયણાપૂર્વક ઉચિત સ્થાનકે મૂકવાં. ત્યાર પછી બન્ને હાથે પકડેલા મુહપત્તિની ઉપરના ભાગને
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
Y૫
જમણા હાથવડે ડાબા હાથ ઉપર નાખીને બીજું પાસું એવી રીતે બદલવું કે પ્રથમ ડાબા હાથમાં દાબેલે ખૂણો જ્યારે જમણે હાથમાં આવે ત્યારે બીજું પાસું દષ્ટિસમુખ થાય.. આ રીતે કર્યા બાદ દષ્ટિસન્મુખ આવેલા બીજા પાસાને પણ પહેલા પાસાની જેમ દૃષ્ટિથી તપાસવું.
આ રીતે મુહપત્તિનાં બન્ને પાસાં દૃષ્ટિથી જે તપાસવાં તે દૃષ્ટિપડિલેહણ એક પ્રકારની જાણવી.
[ આ પડિલેહણાના એક પાસે “સૂત્ર” અને બીજે પાસે
અર્થ તત્વ કરી સદ્દઉં એમ મનમાં ચિંતવવાનું હોય છે. ] ૨ ૬ %quઠ્ઠો [ પ્રોટ+]– મુહપત્તિના દ્વિતીય (બીજા) પાસાની
દૃષ્ટિપડિલેહણ કરીને તે કર્થ [ શાયદ (ઉત્કટિકાસને બેસવું તે) અને વસ્ત્રો (મુહપત્તિને તી વિસ્તાર તે) એ બને પ્રકારે ઊર્વ એટલે તીર્થો વિસ્તારેલી એવી મુહપત્તિ, તેના ઉપરના બે છેડા બન્ને હાથે પકડી રાખી, મુહપત્તિને પ્રથમ ડાબા હાથ તરફને ભાગ ત્રણ વાર નચાવો અથવા ખંખેર તે પ્રથમના ત્રણ પુરિમ [મુહપત્તિને તીચ્છ વિસ્તારીને જે પુરિમ એટલે પૂર્વાદિયા. કરવામાં આવે તે ] કહેવાય.
ત્યાર બાદ દષ્ટિપડિલેહણામાં જે રીતે જણાવ્યું છે તે રીતે મુહપત્તિનું બીજું પાસું બદલીને અને દૃષ્ટિથી તપાસીને જમણે હાથ તરફને ભાગ ત્રણ વાર નચાવો અથવા ખંખેર તે બીજા ત્રણ પુરિમ કહેવાય.
એ રીતે કરેલા પહેલા ત્રણ અને બીજા ત્રણ એમ ૬ પુરિમ, તે જ ૬ કágણોદા અથવા ૬ કોટવ કહેવાય છે. [ છ ઊર્ધ્વપડા કરતી વખતે મુહપત્તિની ડાબી બાજુ ને ડાબા હાથથી ત્રણ વાર નચાવતાં “સમક્તિ મેહનીય, મિશ્રમેહનીય, મિથ્યાત્વમેહનીય પરિહરુ એમ ચિંતવવું.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્યારપછી મુહપત્તિની જમણી બાજુને પણ જમણે હાથથી -ત્રણ વાર નચાવતાં–ખંખેરતાં “કામરાગ, સ્નેહરાગ, દષ્ટિરાગ પરિહરુ” એમ ચિંતવવું ] ૩૧ મોડા [ મોટા-મોટ]–ઉપરોક્ત ૬ ઊર્ધ્વ પડા
( પુરિમ) થઈ ગયા બાદ, મુહપત્તિને મધ્ય ભાગ ડાબા હાથ ઉપર નાખવો અને ગડીવાળો મધ્યમ ભાગને છેડે જમણા હાથે એવી રીતે ખેંચો કે જેથી બે પડની ગડી બરાબર વળી જઈ, મુહપત્તિ દૃષ્ટિસન્મુખ આવી જાય. ત્યાર પછી તરત જ તેના ત્રણ (અથવા બે) વધૂટક [ સ્ત્રી જેમ લજજાવડે મસ્તકનું વસ્ત્ર મુખસન્મુખ લટકતું-લંબાયમાન રાખે છે, તેમ મુહપત્તિના ત્રણ વળને ચાર આંગલીઓના ત્રણ અંતરા વચ્ચે ભરાવી નીચે લટકતા-લંબાયમાન જે રાખવા તે વધૂટક] કરીને જમણ હાથની ચાર અંગુલિઓના ત્રણ આંતરા વચ્ચે ભરાવવા. તેવી રીતે ત્રણ વધૂટક કરેલી મુહપત્તિને (જમણા હાથ વડે) ડાબા હાથની હથેલી ઉપર ઊંચે અધર રાખી, નીચે રહેલ હથેલીને તળિયાને તે ન અડે-ન સ્પશે તેમ ડાબા હાથના કડા તરફ લઈ જતાં આદરવારૂપ (અંદર લેવા) ત્રણ અખાડા કરવા. અને એ પ્રમાણે ત્રણ વખત વચ્ચે વચ્ચે આગળ કહેવાતા ડાબા હાથના તળિયાને મુહપત્તિ ત્રણવાર અડે-સ્પર્શ કરે એ રીતે ઘસીને કાઢવારૂપ ત્રણ પખેડા કરવા.
આ રીતે ત્રણ ત્રણ વખત ઘસીને કાઢવા રૂપ પખેડા કરવાથી નવ અખેડા અને નવ ૫ડા થાય છે. ૪ ૬ પત્તો [ ગોટા, ગમાના ]–
ઉપર કહ્યા પ્રમાણે પહેલીવાર જમણા હાથની ચાર અંગુલીઓના ત્રણ આંતરામાં ભરાવેલ મુહપત્તિ દ્વારા ડાબા હાથના કાંડા તરફ
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭
ચઢતાં ત્રણ અખેડા કરીને, નીચે ઊતરતી વખતે ડાબા હાથના તળિયાને મુહપત્તિ અડે–સ્પશે એ રીતે મુહપત્તિ દ્વારા ત્રણ ઘસરકા ડાબા હાથની હથેલી (તળિયા) પર જે કરવા તે પહેલા ત્રણ પખેડા (ત્રણ પ્રમાર્જન) થાય છે. ત્યારપછી બીજીવાર ડાબા હાથના કાંડા તરફ ચઢતાં ત્રણ અખાડા કરી, ફરી બીજી વાર નીચે ઊતરતાં બીજા ત્રણ પખોડા થાય છે.
એ જ રીતે ત્રીજી વાર પણ અખોડા કરી નીચે ઊતરતાં પુનઃ ત્રીજા ત્રણ પખડા થાય છે.
કુલ નવ પખેડા ડાબા હાથના તળિયા પર ઘસીને કાઢવા રૂપ થાય છે. ઉપરોક્ત એ નવ અખેડાને નવ પખેડા પરસ્પર ત્રણ ત્રણને આંતરે થાય છે. તે આ રીતે– ૯ અખાડા
( ૯ પડા(1) પ્રથમ ડાબા હાથના કાંડા તરફ ! (૨) પછી ડાબા હાથના કડાથી
તળ અણસ્પર્શતાં આવતાં નીચે ઊતરતાં એટલે હાથના પહેલાં ત્રણ અખેડા.
તળિયાને સ્પર્શી આંગળીઓ
તરફ જતાં પહેલાં ત્રણ પખેડા. (૩) પકડા બાદ પુન; ડાબા
| (૪) અખોડા બાદ પુનઃ હાથના હાથના કાંડા તરફ તળિયાને
તળને સ્પર્શી નીચે ઊતરતાં સ્પર્યા વિના આવતાં પુનઃ
પુનઃ બીજી વાર ત્રણ પખેડા. બીજીવાર ત્રણ અખેડા. (૫) પોડા બાદ ફરી હાથના ! (૬) અખાડા બાદ ફરી હાથના તળને અડક્યા વગર આવતાં
તળિયાને સ્પર્શી આંગળીઓ ત્રીજી વાર ત્રણ અખેડા.
તરફ નીચે ઊતરતાં ત્રીજી વાર
ત્રણ પખેડા. હવે તેમાં ૧૮ બેલની ચિંતવના કઈ રીતે કરવી તે જણાવાય છે.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮
[ જમણે હાથમાં રાખેલ મુહપતિદ્વારા ડાબા હાથના તળિયા પર પહેલા ત્રણ અખેડા કરતાં “સુદેવ, સુગુરુ, સુધર્મ આદરું,” પછી પહેલા ત્રણ પખેડા કરતાં “કુદેવ, કુગુરુ, કુધર્મ પરિહરું,” બાદ બીજા ત્રણ અખેડા કરતાં “જ્ઞાન, દર્શનચારિત્ર આદરું, પછી ત્રણ પખડા કરતાં “જ્ઞાન વિરાધના, દર્શનવિરાધના, ચારિત્રવિરાધના પરિહર'' બાદ ત્રીજા ત્રણ અખેડા કરતાં “મનગુપ્તિ, વચનગુપ્તિ, કાયગુપ્તિ આદ” ત્યાર બાદ ત્રીજા ત્રણ પખડા કરતાં “મનદંડ, વચનદંડ, કાયદડ
પરિહ' એમ ચિંતવવું. ] ૫ મુહપત્તિનું બીજું નામ મુતિએ અથવા કુત્રિમાં છે. તેનું પ્રમાણુ આ પ્રમાણે–
વેત વસ્ત્રની એક વેંત અને ચાર આંગલ પ્રમાણુવાળી સમચેરસ તે હેવી જોઈએ. તેને એક છેડે બંધાયેલી કોરવાળો હવે જોઈએ. તે કોરવાળો ભાગ જમણા હાથ તરફ રહે એ રીતે પ્રથમ સમ અર્ધભાગની એક ગડી વાળવી. પછી ફેર બીજી ગડી લગભગ બે આંગલ પહેળી દષ્ટિ સન્મુખ પાડવી. જેથી બે આંગલ જેટલા ઉપરના ભાગમાં ચાર પડ થાય, અને નીચે ચાર
અંગુલ જેટલા ભાગમાં બે પડ થાય.' ૬ પડિલેહણા–પ્રતિલેખના પચ્ચીશ [નવ અડાને નવપ્રમાર્જનની
૯, ૯, અને પૂર્વની ૭ મેળવતાં મુહપતિની કુલ ૨૫ પડિલેહણું વિધિપૂર્વક એ મુહપત્તિની થાય છે. ]
|| ગાથક–૨૦, અનુવાદક–૨૮ છે
મુ
–
* पायाहिणेण तिय तिय, वामेयरबाहु-सीस-मुह हियए ।
असुट्ठाहो पिटे, चउ छप्पय देहपणवीसा ॥ २१ ॥
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯
आवस्सएसु जह जह, कुणइ पयत्तं अहीणमइरितं । तिविहकरणोवउत्तो, तह तह से निजरा होइ ॥२२॥
[ શરીરની પચીશ પડિલેહણનું દ્વાર ૧૨ મું. ] પ્રથમ ડાબા હાથની, ત્યાર બાદ જમણે હાથની,
પછી શિરની વળી મુખની, તે પછી હૃદયતણી; ત્રણ ત્રણ પડિલેહણ, એ પ્રદક્ષિણા ક્રમે કહી,
પછી ખભાની ઉપર નીચે, પીઠ પર ચાર ગ્રહી. (૨૯) બાદ છ પડિલેહણ, એ પગની કરવી કહી,
એમ એ પચીશ દેહની, પડિલેહણ છે સહી; (પૂર્વોક્ત પચીશ આવશ્યક, મુહપત્તિની અને શરીરની,
૨૫ પડિલેહણું કરવાથી શું ફળ થાય?—) એ જ ગુરુવંદનતણ, પચીશ આવશ્યક વિષે,
વળી ઉપલક્ષણ થકી, મુહપત્તિ ને કાયા વિષે. (૩૦) કહેલા ક્રમે પડિલેહણ, પચ્ચીશ પચીશમાં વળી,
ત્રિવિધ કારણે કરી, ઉપગવંત થઈ વળી, અન્યૂનાધિક યત્ન, જિમ જિમ જે જીવ આદરે, તિમ તિમ કર્મનિજેરા, તે જીવને થયા કરે. (૩૧)
प्रदक्षिणया त्रिकं त्रिकं वामेतर-बाहु-शीर्ष-मुख-हृदयेषु । अंसो/-ऽधः-पृष्ठे चतस्रः षट् पादयोहस्य पञ्चविंशतिः ॥२१॥ आवश्यकेषु यथा यथा करोति प्रयत्नम-हीना-ऽतिरिक्तम् । त्रि-विध-करणयोपयुक्तस्तथा तथा तस्य निर्जरा भवति ॥२२॥
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૦
૧ મસ્તકની–માથાની. ૨ પુરુષના શરીરની ૨૫ પડિલેહણ આ પ્રમાણે–
મુહપત્તિની (૨૫ બેલથી) પડિલેહણ કર્યા બાદ હવે શરીરની (૨૫ બેલથી) પડિલેહણા નીચે પ્રમાણે કરવાની છે. જમણા હાથમાં વધૂટક કરેલી મુહપરિવડે પ્રથમ ડાબા હાથની ક્રમશઃ ભુજા પર પ્રદક્ષિણાકારે એટલે ક્રમશઃ ડાબા હાથના મધ્યભાગને, જમણુ ભાગને અને ડાબાભાગને અનુક્રમે જે પ્રમાજવે તે વાયભુજાની એટલે ડાબા હાથની ત્રણ પડિલેહણ જાણવી. (આ વામણુજાની પ્રદક્ષિણાકારે ત્રણ પડિલેહણ કરતાં “હાસ્ય, રતિ, અરતિ પરિહરું' એમ ચિંતવવું.) ત્યારપછી મુહપત્તિને ડાબા હાથમાં વધૂટક કરી (ડાબા હાથની જેમ) દક્ષિણભુજાને એટલે જમણું હાથને પ્રદક્ષિણા કરે અનુક્રમે જે પ્રમાજો તે દક્ષિણભુજાની ત્રણ પડિલેહણા જાણવી. (આ દક્ષિણભુજાની-જમણે હાથની પ્રદક્ષિણાકારે ત્રણ પડિલેહણ કરતાં “ભય, શાક, દુગંછા પરિહરું' એમ ચિંતવવું.) ત્યાર બાદ વધૂટક છૂટા કરી દઈ, જમણું ને ડાબા બન્ને હાથથી મુહપત્તિના બે છેડા ગ્રહણ કરી મુહપતિ વડે મસ્તકના મધ્ય ભાગને જમણું ભાગને અને ડાબા ભાગને ક્રમશઃ જે પ્રમાર્જવા તે શીર્ષની-મસ્તકની ત્રણ પડિલેહણ જાણવી. (આમ મસ્તકની ત્રણ પકિલેહણ કરતાં “કૃષ્ણલેશ્યા, નીલલેશ્યા, કાપોતલેશ્યા પરિહર' એમ ચિંતવવું.) ત્યાર પછી એ જ ક્રમે મુખની ત્રણ પડિલેહણ અને હત્યની ત્રણ પડિલેહણ જાણવી. (મુખની ત્રણ પડિલેહણ કરતાં “સિગારવ, રિદ્ધિગારવ, શાતાગારવ પરિહર' અને હૃદયની ત્રણ પડિલેહણ કરતાં
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૧
- માયાથલ્ય, નિયાણરાલ્ય, મિથ્યાશલ્ય પહિરુ ’ એમ ચિતવવું. )
એ રીતે પાંચે આંગની ( વામનુજા, દક્ષિણુભુજા, મસ્તક, મુખ અને હૃદયની ક્રમશઃ ત્રણુ ત્રણ પડિલેહણા એટલે—) કુલ ૧૫ પડિલેહણા થઈ ગયા બાદ, મુહુપત્તિને જમણા હાથમાં લઈ જમણા ખભા પરથી ફેરવી પાઠને-વાંસાના જમણા ભાગ ઉપરના જે પ્રમાવા તે પીઠની પહેલી પડિલેહણા જાણવી. પછી મુહપત્તિને ડાબા હાથમાં લઈ ડાબા ખભા પરથી ફેરવી, પીઠને ઉપરના જે ડાખેા ભાગ પ્રમાજવા તે પીઠની બીજી પડિલેહણા જાણવી. ત્યાર બાદ તે જ ડાબા હાથમાં રાખેલી મુહુપત્તિને જમણા હાથની કક્ષા-કાખના સ્થાનમાં ફેરવી, જમણા વાંસાના નીચેના ભાગ જે પ્રમાજ વા તે પીઠની ( એટલે ચાલુ રીતિ પ્રમાણે *ાખની ) ત્રીજી પડિલેઢણા જાણવી. ત્યારપછી મુહપત્તિને જમણા હાથમાં લઇ ડાબા હાથની કક્ષા–કાખના સ્થાનમાં ફેરવી, ડાબા વાંસાના નીચેને ભાગ જે પ્રમા`વા તે પીઠની ( કાખની ) ચેાથી પડિલેહણા જાણુવી.
[ પીઠની એ ચારે પઢિલેષણા ખે ખભાની અને બે કાખની ગણુવાના વ્યવહાર પ્રસિદ્ધ છે, કારણ કે મુહપત્તિને પ્રથમ ત્યાંથી જ ફેરવીને લઈ જવાતી હેાવાથી. ]
"
( આ રીતે બન્ને ખભાની ઉપર નીચે અને પીઠ પરની પદ્મિલેહણા કરતાં ક્રમશઃ જમણી તરફ ક્રોધ, માન પરિહરઃ અને ડાબી તરફ ‘માયા, લાભ પરરુ*' એમ ચિતવવું. ) ત્યાર પછી સાધુ–સાધ્વીને રજોહરણ (આધા ) વડે અને શ્રાવક શ્રાવિકાને ચરવળા વડે પ્રથમ જમણા પગનેા મધ્યભાગ જમણા ભાગ અને ડાખે। ભાગ ક્રમશઃ પ્રમાજ વા, ત્યાર બાદ એ જ રજોહરણુ અથવા ચરવળા વડે ડાબા પગના મધ્યભાગ જમણા ભાગ અને
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડાબે ભાગ અનુક્રમે પ્રમાર્જ. એ રીતે બન્ને પગની છ પડિલેહણા જાણવી. (આ છ પડિલેહણુ પૈકી જમણું પગની પડિલેહણા કરતાં “પૃથ્વીકાય, અકાય, તેઉકાયની જ્યણું કરું ? એમ ચિંતવવું. [ સાધુ-સાધ્વી તે છ છવનિકાયના રક્ષક હેવાથી તેઓને બન્ને સ્થળે રક્ષા કરું ચિંતવવું. ]) [ પ્રવચનસારધારવૃત્તિમાં પગની છ પડિલેહણું મુહપત્તિથી કરવાની કહી છે, છતાં મુખ આગળ રાખવાની મુહપત્તિને પગે અડાવવી યોગ્ય ન હોવાથી રજોહરણ યા ચરવળાથી પગની પડિલેહણું કરવાને વ્યવહાર છે. ] આ રીતે પૂર્વોક્ત પચે અંગની ૧૫ પડિલેહણા, બે ખભાની અને બે પીઠની ૪ પડિલેહણા, અને બન્ને પગની ૬ પડિલેહણું મળી કુલ શરીરની ૨૫ પડિલેહણું થાય છે.
સ્ત્રીના શરીરની ૧૫ પડિલેહણ આ રીતઉપર જણાવેલ પુરુષના શરીરની ૨૫ પડિલેહણ પૈકી સ્ત્રીને પિતાના શરીરની ૧૫ પડિલેહણ કરવાની હોય છે, કારણ કેસ્ત્રીને પિતાનું મસ્તક, હૃદય અને ખભા વસ્ત્રથી આવૃત્ત–ઢંકાયેલ હોવાથી. અર્થાત મસ્તકની ત્રણ, હૃદયની ત્રણ અને ખભા–પીઠની ચાર એમ કુલ ૧૦ પડિલેહણું સ્ત્રીને કરવાની નથી હોતી. એ સિવાયની ૧૫ પડિલેહણા કરવાની હોય છે. સાધ્વીજીને તો ઉઘાડે મસ્તકે પ્રતિક્રમણ કરવાને વ્યવહાર રહેવાથી તેમને મસ્તકની ત્રણ પડિલેહણું વધારે થવાથી કુલ ૧૮ પડિલેહણ
થાય છે. ૩ ત્રણે પ્રકારના કરણે કરી એટલે મન, વચન અને કાયાએ કરી. ૪ અન્યૂનાધિક એટલ ન્યુન ૫ણ નહિ અને અધિક પણ નહિ... | | ગાથાંક-૨૧-૨૨, અનુવાદક-૨૯-૩૧ છે
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુહુપત્તિના ૫૦ મેલનુ યન્ત્ર.
મુહપત્તિ અને શરીરની ક્રમવાર ૨૫–૨૫ પલેિણા વખતે ક્રમશઃ ચિતવવા યેાગ્ય ૫૦ માલ.
કયા મેલ?
૧ દૃષ્ટિ ડિ લેહણુા
૬ ઊર્ધ્વ ફાડા
૯ અખાડા ( ૯ ખાડા
ત્રણ ત્રણ
ને આંતરે
૨૫
કઈ પડિલેહણા વખતે ? પ્રથમ મુહપત્તિ ઉકેલી તેનું પહેલું પાસુ તપાસતાંબીજું પાસુ તપાસતાં
ઊ પાડા કરતાં [ મુહુપત્તિ ખંખેરતાં ] પહેલા ત્રણ પુરિમ વખતે
ખીજા ત્રણ પુરિમ વખતે
પહેલા ત્રણ અખાડા કરતાં– પહેલા ત્રણ પખાડા કરતાં– ખોજા ત્રણ અખાડા કરતાં– બીજા ત્રણ પખાડા કરતાં–
ત્રીજા ત્રણ અખાડા કરતાં–
ત્રીજા ત્રણ પખાડા કરતાં—–
}
સૂત્ર, અ-તત્ત્વ કરી સદ્દહુ [ શ્રદ્ધાપૂર્વક હૃદયમાં ધારણ કર્યું] એમ ચિંતવવું. ‘સમકિત (સમ્યક્ત્વ) માહુનીય, મિશ્રમેાહનીય, મિથ્યાત્વ મેાહનીય પરિહરું ? એમ ચિતવવું. ‘કામરાણ, સ્નેહુરાગ, દૃષ્ટિ રાગ પૂરિહરુ એમ ચિતવવું. ‘સુદેવ, સુગુરુ, સુધ` દુરુ” } ‘કુદેવ, કુરૂ, ધમ પરિહરુ” } જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર દ્ગુરુ” જ્ઞાતિવરાધના, ધના, ચારિત્રવિરાધના હિરુ · મનશુપ્તિ, વચનચુપ્તિ, ક્રાયપ્તિ આદર્દી મનદંડ વચનદંડ, કાયદડ પરિહર્’ એમ ચિતવવું.
}
દશ નિવેરા- 1
..
}
'
૧ મેલ.
૩ એલ.
,,
""
,,
,,
16
.
""
""
૨૫
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુખની ?
એ રીત મુહપત્તિની ૨૫ પડિલેહણા જાણવી. ૩ પડિલેહણા ઈ ડાબા હાયૂના ત્રણ ભાગ “હાસ્ય, રતિ, અરતિ પરિહરું' ૩ બેલ. ડાબા હાથની પડિલેહતાં–
એમ ચિંતવવું. ૩ પડિલેહણું ઈ જમણા હાથના ત્રણ ભાગ “ભય, શેક, દુર્ગછા પરિહરું' , જમણા હાથની પડિલેહતાં–
એમ ચિંતવવું
, ૩ પડિલેહણ
માથાના ત્રણ ભાગ કૃષ્ણલેશ્યા, નીલેશ્યા, કત- } મસ્તકની ' પડિલેહતાં– લેશ્યા પરિહરું' એમ ચિતવવું. ઈ ૩ પડિલેહણાઈ મુખ પરના ત્રણ ભાગ “રસગારવ, ઋદ્ધિગારવ, શાતાગારવ છે
પડિલેહતાં–
પરિહરું' એમ ચિંતવવું. ૩ પડિલેહણું
હૃદયના ત્રણ ભાગ “માયાશલ્ય, નિયાણશલ્ય, મિથ્યાત્વ- , હૃદયની
પડિલેહતાં
શલ્ય પરિહરું' એમ ચિંતવવું ઉ.
2 બે ખભાની ઉપર નીચે અને
ક્રમશઃ “કે, માન પરિહરુ' ) બન્ને ખભા ઉપર 3
અને “માયા, લોભ પરિહર' - ૪ બોલ. નીચે અને પીઠ પરની પીઠ પરની પડિલેહણ કરતાં
એમ ચિંતવવું. ૬ પડિલેહણા ( રજોહરણ અથવા ચરવળાથી બન્ને પગની | જમણુ પગના ત્રણ ભાગ “પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેઉકાયની પડિલેહતાં–
જયશું કરું? અને અને ડાબા પગના ત્રણ ભાગ “વાયુકાય, વનસ્પતિકાય ત્રસકાયની ૨૫ : પડિલેહતાં
રક્ષા કરે' એમ ચિંતવવું. . ૨૫ એ રીતે શરીરની ૨૫ પડિલેહણું જાણવી. [ મુહપત્તિની ૨૫ પડિલેહણુના અને શારીરની ૨૫ પડિલેહણના મળી કુલ મુહપત્તિના ૫૦ બેલ જાણવા. ]
( ૬ બેલ.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
५५
मूल
* दोस अणाढिय थड्ढय, पविद्ध परिपिंडियं च टोलगई । अंकुस कच्छभरिंगिय, मच्छुवत्तं णपउर्दू ॥२३॥ वेइयबद्ध भयंतं, भय गारव मित्त कारणा तिन्नं । पडगीय रुट्ठ तज्जिय, सढ हीलिय विपलिउंचिययं ॥ २४ ॥ दिउमदिट्ठे सिंगं कर तम्मोअण अलिद्रणालिद्धं । ऊणं उत्तर चूलिअ, मूअं ढढ्ढर चुडलियं च ॥ २५ ॥ बत्तीस दोस परिसुद्धं, किइकम्मं जो पउंजइ गुरूणं । सो पावइ निव्वाणं, अचिरेण विमाणवासं वा ॥ २६ ॥
[ ગુરુવંદનમાં (દ્વાદશાવત્ત વદનમાં ) ટાળવા ચેાગ્ય ૩૨ દોષને જણાવતું દ્વાર ૧૩ મું.] દોષ અનાદત સ્તબ્ધર પ્રવિદ્ધ પરિપિડિત છે, ટોલગતિ ને અંકુશ, કચ્છપરિંગિત દોષ છે; મત્સ્યાવૃત્ત મન: પ્રદુષ્ટ,૯ અને વેદિકાબદ્ધ છે, ભજન્તુ૧૧ ને ભય ૨ ગોરવ૧૩ મૈત્રી૧૪ને કારણ૧૫ છે. (૩૨)
૬
१०
* दोषाः — अनादृतं स्तब्धं प्रविद्धं परिपिण्डितं च टोल-गतिः ।
अङ्कुशं कच्छप-रिङ्गितं मत्स्योत्तं मनः- प्रदुष्टम् ॥२३॥ वेदिका-बद्धं भजन्तं भयं गौरवं मित्रं कारणं स्तैन्यम् । प्रत्यनीकं रुष्टं तर्जितं शठं हीलितं विपरिकुञ्चितम् ॥२४॥ दृष्टादृष्टं शृङ्गं करं तन्मोचनमाश्लिष्टा - ऽनाश्लिष्टम् । ऊनमुत्तर-चूलिकं मूकं ढड्ढरं चूडलिकं च ॥ २५॥ द्वा-त्रिंशद्दोष-परिशुद्धं कृति - कर्म यः प्रयुनक्ति गुरूणाम् । स प्राप्नोति निर्वाणमचिरेण विमान- वासं वा ॥ २६ ॥
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
વળી તેની પ્રત્યેનીકને ૭, રુણ૮ અને તર્જિત છે,
શઠ તથા હીલિત ને, વિપરિકુ ચિતરદેષ છે; દષ્ટાદષ્ટ શૃંગને, કરને કરમચનરક છે,
આશ્લિષ્ટ અનાશ્લિષ્ટ ને, ઊન ર૮ ઉત્તરચૂડ છે. (૩૩) મૂક” ને દ્વર તથા, ચૂડલિક ચરમ દેષ છે,
ગુરુવંદને બત્રીશ એ, દોષ તજવા ગ્ય છે; એ દોષ બત્રીશ શુન્ય જે, કતિકર્મ કરે ગુરુને. પામે તે અલ્પકાળમાં, મોક્ષ કે વળી સ્વર્ગને. (૩૪)
૧. ગુને અનાદરપણે સંભ્રમ (એટલે ચિત્તની ઉત્સુક્તા) સહિત જે
વંદન કરવું તે “અનાદત' (અનાદર) નામને પહેલે દેશ કહેવાય છે. [અર્થાત્ આદર રહિત વંદન કરે તે.] [ પ્રાકૃતમાં ગઢિય, સંસ્કૃતમાં “અનાદત' અને ભાષામાં
અનાદર – આદરરહિત એમ સમજવું. ] ૨. (જાતિ વગેરે) મદ વડે સ્તબ્ધ – અક્કડ - અભિમાની થઈને
ગુરુને જે વંદન કરવું તે “સ્તબ્ધ” નામને બીજે દેવ કહેવાય છે. [ અર્થાત્ અક્કડતા રાખીને વંદન કરે તે. ] આના બે ભેદ છે. વ્યસ્ત અને માવસ્તબ્ધ. (૧) વાયુ વગેરેના વિકારથી નહિ નમતું જે અંગ તે દ્રવ્યસ્તબ્ધ કહેવાય, અને (૨) વાયુ વગેરેના વિકાર વિના અભિમાનથી નહિ નમવું તે માત્ત કહેવાય.
આ બન્નેની ચઉભંગી આ પ્રમાણે [૧] દ્રવ્યથી સ્તબ્ધ અને ભાવથી અસ્તબ્ધ. [૨] ભાવથી સ્તબ્ધ અને દ્રવ્યથી અસ્તબ્ધ. [૩] દ્રવ્યથી સ્તબ્ધ અને ભાવથી સ્તબ્ધ. [૪] દ્રવ્યથી અસ્તબ્ધ અને ભાવથી અતબ્ધ.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૭
આ ચઉભંગીમાં ચોથે ભંગ શુદ્ધ છે. બાકીના ત્રણ ભંગ પહેલો ભંગ શુદ્ધ અને બીજે–ત્રીજો ભંગ અશુદ્ધ છે. ૩. ગુવંદના અસ્થાને છોડીને (એટલે પ્રથમ પ્રવેશ વગેરે સાચવવા
યોગ્ય સ્થાનો અધૂરાં રાખીને) ભાડૂનની પેઠે (એટલે ભાડૂતી ગાડીવાળો કોઈ વ્યાપારીનાં ભાજનો–વાસણો કેઈ નગરથી તે તે વ્યાપારીને ત્યાં લાવ્યા, ત્યારે વ્યાપારીએ કહ્યું કે હું ભાજને ઉતારવાનું સ્થળ જોઉં ત્યાં સુધી તું જરા થેભજે. ભાડૂતી ગાડીવાળાએ કહ્યું કે ભાડુ નગર સુધી લાવવાનું ઠરાવ્યું છે. પણ
ભીને તમારા બતાવેલા સ્થાને ભાજન ઉતારવાનું ઠરાવેલું નથી, એમ કહી અસ્થાને જ તે ભાજપનો મૂકીને જતો રહ્યો તેમ) તત્કાલ જે નાસી જાય તે “ પ્રસિદ્ધ નામને ત્રીજો દોષ કહેવાય છે. [અર્થાત ભાડૂતની જેમ વંદન કરીને તરત નાસી જાય તે.] (આ દેલવાળું જે વંદન તે ગુપચીર
ચંદ્રન જણવું.). ૪. આ પરિપિંડિત દેશના ત્રણ અર્થ છે. તે આ રીતે– (૧) એકત્ર થયેલા અનેક આચાર્યદિકને ભિન્ન ભિન્ન વંદન વડે
ન વાંદતાં માત્ર એક જ વંદનથી સર્વને જે વાંદે તે “પરિપિંડિત” નામનો ચોથે દોષ કહેવાય છે. [અર્થાત એક જ વંદનથી સામટાં સાધુઓને વંદન કરે તે. ] અથવા આવર્તો અને સૂત્રાક્ષને યથાયોગ્ય જુદા ન પાડતાં, ભેગા કરીને વંદન જે કરે તો પણ “પરિપિડિત
દોષ કહેવાય છે. (૩) અથવા બે કુક્ષી ઉપર (કેડ પર ડાબે અને જમણો
એમ) બે હાથ સ્થાપવાથી પિડિત-ભેગા થયેલા હાથપગપૂર્વક જે વંદન કરે તે પણ “પરિપિડિત દેવ કહેવાય છે.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
૫ વંદન કરતી વખતે તીડની જેમ પાછો હઠે અને આગળ
( સન્મુખ) ખસે એમ આગળ પાછળ કૂદકા મારતે વદે, અથવા ઢેલની જેમ ઊપડીને જે વદે તે “લગતિ*
નામને પાંચમો દેવ કહેવાય છે. [ અર્થાત તીડની જેમ કૂદકા મારતે અથવા ઢેલની જેમ ઊપડીને
વંદન કરે તે. ] ૬ આ અંકુશ દોષના ત્રણ અર્થ છે. તે આ પ્રમાણે– (૧) અંકુશથી હાથોને યથાસ્થાને જેમ લઈ જવાય છે અથવા
બેસાડાય છે, તેમ વંદનાભિલાષી શિષ્ય પણ આચાર્યાદિકને હાથ પકડી અથવા તેમનું વસ્ત્ર ખેંચી યથાસ્થાને લાવી અગર બેસાડી જે વંદન કરે તે “અંકુશ” નામને છો.
દોષ કહેવાય છે. (૨) અથવા ઘાને–રજોહરણને અંકુશની જેમ બે હાથે ગ્રહણ
કરી, વંદન કરે તે પણ “અંકુશ દેવ કહેવાય છે. (૩) અથવા અન્ય આચાર્યો કહે છે કે – અંકુશથી હાથીના
મતકની જેમ વંદન કરતી વખતે શિષ્ય પોતાના માથાને
ઊંચું નીચું કરે તો પણ “અંકુશ” દેવ કહેવાય છે. ૭ કચ્છપ (કાચબાની જેમ અભિમુખ-સન્મુખ અને પશ્ચાત મુખ
(એટલે કાચબો જેમ પોતાની ડાકને પીઠમાંથી વારંવાર બહાર કાઢે અને ફેર પાછી ખેંચી લે તેમ) વંદન કરતી વખતે શિષ્ય પિતાના શરીરને ચલાયમાન કરતે વંદન કરે એટલે ઊભા રહીને તિત્તી શાયરTU” ઈત્યાદિ વંદનાક્ષરનું ઉચ્ચારણ કરતી વખતે અને નીચે બેસીને “મોજાશે” વગેરે અક્ષરો ઉચ્ચારતી વખતે શિષ્ય પિતાના શરીરને ગુરુ સન્મુખ અને પાછું પિતાના તરફ ઊભા ઊભા તેમજ બેઠાં બેઠાં હિંડલાની જેમ હલાવ્યા કરે તે • કચ્છપરિગિત નામને સાતમે દોષ કહેવાય છે.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
૧૯
[ અર્થાત્ કાચબાની પેઠે રીંગતા એટલે શરીરને ચલાયમાન કરતા વંદન કરે તે. ]
મત્સ્ય ( માછલું ) જેમ જળમાં ઉછાળા મારતું જલદી ઉપર આવે છે અને ફેર જળમાં નીચે ડૂબતી વખતે પેાતાના શરીરને ઉલટાવી શીઘ્ર ડૂબી જાય છે તેમ વંદન કરતી વખતે શિષ્ય પણ ઊભા થતાં અને બેસતાં એકદમ ઉછળવા સદશ શીઘ્ર ઊઠે અને મેસે તે ‘ મત્સ્યાવ્રુત્ત ’ અથવા ‘ મત્સ્યાદ્ભુત ' નામના આઠમા દેવ કહેવાય છે.
[ અર્થાત્ માછલાની માફક ઊછળતા વધ્ન કરે તે. ]
વળી ‘મયાવર્ત્ત ’ દોષને પણ સમાવેશ આ મત્સ્યાવૃત્તદોષમાં થાય છે. તે દ્રેષ આ પ્રમાણે છે—
માલું ઊછળીને ડૂબતી વખતે એકદમ શરીરને જેમ ફેરવી નાખે છે તેમ શિષ્ય પણ, એકને વંદન કરતા પુનઃ પાસે પડખે અથવા પાછળ મેહેલા બીજા આચાય વગેરેને વંદનાર્થે ત્યાં ને ત્યાં જ ખેડા છતા એકદમ પેાતાનું શરીર માવે-ફેરવે, પણ જયણાપૂર્વક ઊઠીને ત્યાં ન જાય તે ‘મસ્યાવત્ત દ્વાષ કહેવાય છે.
વંદનીય આચાર્યાદિ કાઈ પણ ગુણે કરીને ન્યૂનહીન હાય તેા તે ન્યૂન ગુરુને મનમાં ચિ ંતવી અરુચિપૂર્વક જે વંદન કરે તે મન:પ્રદુષ્ટ ' નામને નવમા દોષ કહેવાય છે.
"
[અર્થાત્ મનમાં આચાય વગેરેના દોષને ચિંતવીને વંદન કરે તે.] અથવા આત્મપ્રત્યયથી ( ગુરુએ શિષ્યને પેાતાને કહ્યું હોય તેથી ) અને પરપત્યયથી ( ગુરુએ શિષ્યને શિષ્યના મિત્રાદિક સન્મુખ કહ્યું હોય તેથી ) ઉત્પન્ન થયેલ મનદ્વેષપૂર્વક ગુરુને જો વાંદે તા પશુ ‘ મન:પ્રદુષ્ટ ' ઢાષ કહેવાય છે.
"
આ વેદિકાખદ દાષ પાંચ પ્રકારે છે. તે આ રીતે
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧) બે જાનુ (ઘુંટણ) પર બન્ને હાથ સ્થાપીને ગુરુને જે
વંદન કરે તે “વેદિકાબદ્ધ” નામને દશમો દોષ કહેવાય છે. (૨) અથવા બે જાનુની નીચે બંને હાથ સ્થાપીને વંદન કરે
તે પણ “વેદિકાબદ્ધ” દોષ કહેવાય છે. (૩) અથવા બે જાનુના પડખે બે હાથ સ્થાપીને કહેવાય છે. (૪) અથવા બે હાથ મેળામાં રાખીને કહેવાય છે. (૫) અથવા એક જાનુને બે હાથની વચ્ચે રાખીને કહેવાય છે.
[વિવાદુ-એટલે હાથની રચના–સ્થાપના વડે યુક્ત જે હોય તે] ૧૧ આ ગુરુ મને ભજે છે–સેવે છે– અનુસરશે એવા અભિપ્રાયથી
ગુરુને જે વંદન કરે તે “ભજન્ત' નામને અગિયારમે દેશ કહેવાય છે. અથવા વિદ્યા–મંત્ર વગેરેની લાલચથી વંદન કરે, અથવા “હે ગુરુજી ! અમે તમને વંદન કરતા ઊભા છીએ.” એમ કહેવામાં
આવે તે પણ “ભજન્ત' દેશ કહેવાય છે. ૧૨ ગુરુને જે વંદન નહિ કરુ તે ગુરુ મને સંઘથીકુલથી, ગ૭થી,
અથવા ક્ષેત્રથી બહાર કરશે (અર્થાત કાઢશે) એવા ભયથી જે
વંદન કરે તે “ભય' નામને બારમે દેવ કહેવાય છે. ૧૩ અન્ય મુનિઓ એમ જાણે કે “આ મુનિ વંદન વગેરેની સમા
ચારીમાં અતિકુશળ છે' એવા ગર્વથી શિષ્ય ગુરુને આવર્ત વગેરે વંદનવિધિ યથાર્થ જે કરે તે “ગૌરવ' નામનો તેરમે
દોષ કહેવાય છે. ૧૪ આચાર્યાદિ મારા મિત્ર છે, અથવા આચાર્યાદિ સાથે મારી મિત્રી
(મિત્રતા) થશે એમ સમજીને જે વંદન કરે તે “મૈત્રી' નામને ચૌદમો દેશ કહેવાય છે.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫
જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રના લાભ સિવાય શેષ વસ્ત્ર પાત્ર વગેરેના લાભના કારણથી ગુરુને જે વંદન કરે તે “કારણ” નામને પંદરમો દોષ કહેવાય છે. [જો કે તાનાદિકના લાભને આ કારણ દેષમાં કહ્યો નથી, છતાં લેકમાં પૂજા મહત્ત્વાદિ અર્થે જ્ઞાનાદિકના લાભની ઈચ્છા પણ કારણ દોષમાં ગણાય છે.] વંદન કરવાથી મારી લઘુતા જણાશે એમ સમજી ચેરની જેમ છાના છૂપા રહી, ગુરુને જે વંદન કરવું તે “સ્તન” નામને સેળ દોષ કહેવાય છે. [ અર્થાત ચોરની જેમ છુપાને વંદન કરે તે.] અથવા કઈ દેખે ન દેખે તેમ ઉતાવળથી એકદમ જે
વંદન કરવું તે પણ “સ્તન’ દેષ કહેવાય છે. ૧૭ “વિધિવત્ત-પરદુઃ ' એ ૧૫ મી ગાથામાં કહેલ [ વ્યગ્રચિત્ત
વાળા હોય, પરાભુખ હોય, પ્રમાદયુક્ત હોય, આહાર અને નિહાર કરતા હોય અથવા કરવાની ઈચ્છાવાળા હોય એવા ગુરુને એ સમયે વંદન કરવું નહિ ] વંદનના અનવસરે રે ગુરુને વંદન કરે તે પ્રત્યુનીક' નામને સત્તર દેવ કહેવાય છે. [અર્થાત્ અનવસરે વંદન કરે છે.] ગુરુ રોપાયમાન–કધવાળા થયા હોય, એ સમયે જે વંદન કરવું તે “રૂષ્ટ' નામને અઢારમો દોષ કહેવાય છે. અથવા શિષ્ય પિતે ક્રોધાયમાન થયો હોય, એ સમયે ગુરને જે વંદન કરવું તે પણ “રૂષ્ટ' દોષ કહેવાય છે. [ આ દેશ ૧મા પ્રત્યેનીક દેશમાં ગૌણપણે આવી જાય છે,
તે પણ રોષની મુખ્યતા બતાવવા માટે જુદો જણાવ્યા છે.] ૧૯ “કાછના મહાદેવ સમાન હે ગુરુ ! આપને વંદન ન કરવાથી
(આપ) રોષ કરતા નથી અને વંદન કરવાથી પ્રસન્ન પણ થતા નથી, માટે વંદન કરીએ કે ન કરીએ તો પણ આપને મન
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
બધું સરખું જ છે' એ રીતે વચનથી તર્જના કરતે શિષ્ય ગુરુને જે વંદન કરે તે “તજના” નામને ઓગણીશમે દેવ કહેવાય છે. અથવા અંગુલિ વગેરે દ્વારા કાયાથી તજના કર શિષ્ય
ગુરુને જે વંદન કરે તે પણ ‘તતિ -તજના' દેવ કહેવાય છે. ૨૦ વંદન એ વિશ્વાસ ઉત્પન્ન કરવાનું કારણ છે' એમ સમજી
લેકમાં વિશ્વાસ ઉત્પન્ન કરવાના હેતુથી કપટપૂર્વક યથાર્થ વિધિ સાચવી જે વંદન કરે તે “સઠ” નામને વશમો દોષ કહેવાય છે. અથવા કપટપૂર્વક શરીરની અસ્વસ્થતા-માંદગી વગેરેનું બહાનું કાઢી, વિધિપૂર્વક જે વંદન ન કરે તે પણ “સઠ” દેષ કહેવાય છે. હે ગુરુ ! તમને વંદન કરવાથી શું વગેરે વચનો દ્વારા ગુરુની હેલના-અવજ્ઞા કરતે શિષ્ય જે વંદન કરે તે “હીલિત”
નામના એકવીસમો દોષ કહેવાય છે. ૨૨ ગુરુને વંદન કરતાં વચમાં દેશકથા વગેરે વિસ્થાઓ કરે તે
“વિપરિતકુંચિત' નામને બાવીશમે દેવ કહેવાય છે. ૨૩ અનેક મુનિઓ જ્યારે વંદન કરતા હોય ત્યારે કોઈ મુનિની
ઓથે રહીને, અથવા અંધારામાં ગુરુ ન દેખે તેવી રીતે વંદન કર્યા વિના એમ ને એમ ઊભો રહે અગર બેસી રહે, અને જ્યાં ગુર દેખે કે તરત જ ત્યાં વંદન કરવા માંડે તે “દુષ્ટાદિષ્ટ” નામને તેવીશમો દેશ કહેવાય છે. [ ૧૬મા તેન દોષમાં દષ્ટાદષ્ટ જે કહેલ છે તે લેકવડે દઈ દષ્ટ છે, અને આ ૨૩ મા દેષમાં દૃષ્ટાદષ્ટ જણાવેલ છે તે ગુરુ વડે
દષ્ટાદષ્ટ શિષ્ય સમજવાનું છે.] ૨૪ પશુનાં જેમ બન્ને શિંગડાં માથાના ડાબા અને જમણા એમ
બે ભાગમાં હોય છે, તેમ અહીં પણ પોતાના કપાલલલાટના બન્ને પડખે વંદન કરે એટલે “ યહો જાયં વાચ” એ
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૩.
૨૫
પદના ઉચ્ચાર વખતે લલાટના મધ્ય ભાગમાં બે હાથની અંજલિને સ્પર્શી આવર્ત કર્યા વિના જ લલાટના ડાબા અને જમણા એ બન્ને પડખે હાથ લગાડીને જે વંદન કરે તે “શંગ નામને ચોવીશને દોષ કહેવાય છે. [અર્થાત પશુના શીંગડાની જેમ કપાલના બે પડખે વંદન કરે તે. ] આ વંદન જે કરવું તે અરિહંત ભગવંત રૂપી રાજાનો અથવા ગુરૂને કર છે એમ સમજીને જે વંદન કરવું તે “ક” નામને પચીશમે દેવ કહેવાય છે. . [ અર્થાત રાજાના કરની જેમ વેઠપૂર્વક વંદન કરે તે ] સંસાર છોડી સાધુ થવાથી લૌકિક (રાજાના) કરથી તે છૂટ્યા, પણ હજી અરિહંતરૂપી રાજાના વંદન કરવાના કરથી છૂટયા નથી, એમ વંદનને કર ચૂકવવા સમાન સમજીને જે વંદન કરે તે “કરમેચન (તમેચન)' નામને છગ્લીશમાં દેવ કહેવાય છે. [ અર્થાત તેમનાથી ક્યારે મુકાશું? એમ (કર સમાન) સમજીને
જે વંદન કરે તે. ] વંદનમાં “મો જા . ” વગેરે ૬ આવ કરતી વખતે બન્ને હાથ રજોહરણને (ઓઘાને) અને મસ્તકે (માથે) સ્પર્શવા-લગાડવા જોઈએ, છતાં તે યથાવિધિ જે ન સ્પશે–ન લગાડે તે “આક્ષિણ (સ્પર્શ) “અનાશ્લિષ્ટ (અસ્પર્શ) નામને સત્તાવીશમે દોષ કહેવાય છે. અર્થાત એ દોષ લાગે છે.
આ દેશની ચઉભંગી આ રીતે છે– [૧] બે હાથ વડે ઓઘાને–રજોહરણને સ્પર્શે, અને મસ્તકને સ્પર્શ
, સ્પર્શ, અને મસ્તકને ન સ્પર્શે. [૩] »
, ન સ્પર્શ અને મસ્તકને સ્પશે. [૪] ,
, નસ્પશે અને મસ્તકને ન પશે.
૨૭
[૨]
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉક્ત એ ચઉભંગી પૈકી પ્રથમ ભંગ-ભાંગે શુદ્ધ છે, અને બાકીના ત્રણ અશુદ્ધ છે. ૨૮ ગુરુને વંદન કરતી વખતે શિષ્ય વંદનસત્રના વ્યંજન (એટલે
અક્ષર,) અભિલાપ (એટલે પદ, વાક્ય) અને પૂર્વે કહેલ પચીસ આવશ્યક એ સર્વ ન્યૂન-ઓછા કરે અર્થાત પરિપૂર્ણન કરે તે “ન્યૂન” નામને અઠ્ઠાવીશો દોષ કહેવાય છે. [અર્થાત વંદનસૂત્રના અક્ષરો વગેરે ઓછા બોલીને વંદન કરે તે. ] ગુરુને વંદન કર્યા બાદ પ્રતિ શિષ્ય, મોટા સાદે “ત્યા વૈવામિ' એ ચૂલિકા – શિખારૂપે અધિક જે કહે તે “ઉત્તરડ” (ઉત્તર લિકા) નામને ઓગણત્રીશમે દેષ કહેવાય છે. [ અર્થાત વંદન કર્યા પછી મોટા સાદે” “મFણ વંદામિ’
બેલે તે.] ૩૦ ગુરુને વંદન કરતી વખતે શિષ્ય, મૂક-મૂંગા મનુષ્યની માફક
વંદન સૂત્રના અક્ષરોને આલાપકને કે આવર્તને પ્રગટ ઉચ્ચાર
ન કરે, પરંતુ મેથી ગુણગુણુટ કરીને અથવા મનમાં બેલીને| વિચારીને જે વંદન કરે તે “મૂક” નામને ત્રિીશમે દેવ કહેવાય છે.
[ અર્થાત મૂંગા મનુષ્યની જેમ મનમાં બેસીને વંદન કરે છે.] ૩૧ શિષ્ય મેટા સાદે વંદનસત્ર બોલીને ગુરને જે વંદન કરે તે
“હુર” નામનું એકત્રીશમે દેષ કહેવાય છે. ૩૨ બળતા ઉબાડિયાને છેડાથી પકડીને બાળક જેમ ગોળ ભમાવે
છે તેમ રજોહરણને–ઓઘાને છેડેથી પકડીને ભમાવતે શિષ્ય જે વંદન કરે તે “ચડલિક' નામને બત્રીશમે દેષ કહેવાય છે અથવા પિતાને હાથ લાંબો કરીને “હું વંદન કરું છું” એમ કહે છતે વંદન કરે અથવા હાથ લાંબો કરી ભમાવતે જીતે વંદન તે પણ “ચડલિક દોષ કહેવાય છે.
|| ગાથાંક-૨૩-૨૬, અનુવાદક ૩૨-૩૪
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
* इह छच्च गुणा विणओ-वयार माणाइभंग गुरुपूआ ।
तित्थयराण य आणा, सुयधम्माराहणाऽकिरिया ॥२७॥ [વંદનથી ઉત્પન્ન થતા છ ગુણને જણાવનારું દ્વાર ૧૪ મું] વિનોપચાર માનાદિબંગ, ને પૂજા ગુરુજનની, તીર્થંકર આજ્ઞા-પાલન, આરાધના કૃતધર્મની પરંપરાએ પ્રાપ્તિ વળી, પરમપદની થાય છે,
વંદનથી એ છ ગુણે, અવશ્ય ઉત્પન્ન થાય છે.* (૩૫) *अत्र षट् च गुणा-विनय उपचारो मानादिभङ्गो गुरु-पूजा । તીર્થરાળાં વીશા શ્રુત-ધ-scરાધનાગરિયા પરણા ૧ “વિનયનું આરાધન” એ નામને પહેલો ગુણ. ૨ “અભિમાન વગેરેને વિનાશ” એ નામને બીજો ગુણ. ૩ “ગુરુજનની પૂજા (એટલે માનરહિત વિનીતપણે વંદન
કરવાથી જે સમ્યગ ગુરુપૂજા ગણાય છે તે) એ નામને ત્રીજો ગુણ. ૪ શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માની આજ્ઞાનું પાલન” એ નામને
ચોથે ગુણ. ૫ વંદનપૂર્વક જ શ્રુત ગ્રહણ કરાય છે, માટે ગુરુને વંદન કરવાથી
મૃતધામની આરાધના” એ નામનો પાંચમો ગુણ. ૬ અને ગુરુવંદનથી પરંપરાએ પ્રતિ “પરમપદની પ્રાપ્તિ એ
નામને છઠ્ઠો ગુણ ઉત્પન્ન થાય છે. આને અંગે શ્રી સિદ્ધાંતમાં પણ પ્રશ્ન–પ્રત્યુત્તરરૂપે કહ્યું છે કે
'तहारूवाणं भंते समणं वा माहणं वा वंदमाणस्स वा पज्जुवासमाणस्स वा वंदणा पज्जुवासणा य किंफला पन्नत्ता ?
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગોચના ! સવ+ા” ઈત્યાદિ.
એ આલાપકને અર્થ આ રીતે છે– પ્રશ્ન–હે ભગવન! તથા સ્વરૂપવાળા શ્રમણ અથવા માહણને
વંદન કરતા અથવા પર્યું પાસના કરતા, એવા સાધુની તે
તે વંદના ને પયું પાસના શું ફળવાળી હોય ? પ્રત્યુત્તર– ગૌતમ ! શાસ્ત્ર શ્રવણરૂપ ફળ હેય. પ્રશ્ન –તે શ્રવણનું શું ફળ ? પ્રત્યુત્તર–જ્ઞાનફળ.
– જ્ઞાનનું શું ફળ? , –વિજ્ઞાનફળ. , –વિજ્ઞાનનું શું ફળ ? , –પચ્ચક્ખાણફળ. છે – પચ્ચક્ખાણનું શું ફળ ? , –સંયમફળ. , સંયમનું શું ફળ? , –અનાશ્રવ (સંવર)ફળ. » –અનાશ્રવનું શું ફળ ? , –તપફળ.
–તપનું શું ફળ ? , –નિજ રાફળ. છે –નિર્જરાનું શું ફળ છે , –અક્રિયાફળ.
–અક્રિયાનું શું ફળ છે , –મેક્ષફળ. * ગુરુને વંદન કરવાથી ૬ પ્રકારના ગુણ પ્રાપ્ત થાય છે, તેમ
વંદન નહિ કરવાથી ૬ પ્રકારના દેષ પ્રાપ્ત થાય છે. જુઓ
તે આ રીતે "माणो अविणय खिसा, नीयागोयं अबोहि भववुड्ढी । अनमंते छद्दोसा एवं अडनउयसय महियं ॥१॥"
[ ધર્મશંકવૃત્તૌ–] અભિમાન, અવિનય, ખિસા (નિંદા અથવા લેકને તિરસ્કાર), નીચગોત્રને બંધ, સમ્યક્ત્વને અલાભ અને ભવની-સંસારની વૃદ્ધિ એ ૬ દોષ ઉત્પન્ન થાય છે. [એ પ્રમાણે કાદશાવર્ત વંદનના ૧૯૮ બેલ જાણવા. ]
છે ગાથાંક-૨૭, અનુવાદક-૩૫
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
* गुरुगुणजुत्तं तु गुरुं, ठाविज्जा अहव तत्थ अकखाई ।
अहवा नाणाइतियं, ठविज सरकं गुरुअभावे ॥२८॥ अरके वराडए वा, कटे पुत्थे अ चित्तकम्मे अ । सब्भावमसब्भावं, गुरुठवणा इत्तरावकहा ॥२९॥ गुरुविरहंमी ठवणा, गुरूवएसोवदंसणत्थं च ।
जिणविरहंमि जिणबिंब-सेवणामंतणं सहलं ॥३०॥ [ ગુરુના અભાવમાં ગુરુસ્થાપના સ્થાપવા સંબંધી દ્વાર ૧૫મું.]
પ્રત્યક્ષ ગુરુતણા અભાવે, ગુરુગુણ યુક્ત ગુરુની, સભૂત સ્થાપના સ્થાપવી, અથવા કહેલી નીચેની તત સ્થાને અક્ષાદિકની , અથવા તે જ્ઞાનાદિત્રિકનાसाधनती से स्थापी, मसलत स्थापना. (३६)
* गुरु-गुण-युक्तं तु गुरुं स्थापयेदथवा तत्रा-ऽक्षादीन् । अथवा ज्ञानाऽऽदि-त्रिकं स्थापयेत् साक्षाद्-गुर्वभावे ॥२८॥ अक्षे वराटके वा काष्ठे पुस्ते च चित्र-कर्मणि च । सद्भावाऽसद्भावा गुरु-स्थापनेत्वरा यावत्कथिका ॥२९॥ गुरु-विरहे स्थापना गुरूपदेशोपदर्शनाऽर्थ च । जिन-विरहे जिन-बिम्ब-सेवना-ऽऽमन्त्रण सफलम् ॥३०॥ ૧ ગુરુના સરખી પુરુષ આકારવાળી જે મૂર્તિ તે ગુરની “સદ્દભૂત
स्थान' हेवाय छे.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
(કયા કયા પદાર્થોમાં ગુરુસ્થાપના કરાય? તેમજ તે સ્થાપના કેવા પ્રકારની ? અને કેટલા કાળ સુધીની ગણવી?) કરાય છે ગુરુ સ્થાપના, અક્ષમાં ને કેડામાં,
કરાય છે વળી કાષ્ઠમાં, પુસ્તકમાં ને ચિત્રમાં સદ્દભાવ-અસદુભાવની, તે બે રીતે છે સ્થાપના,
ફરી ભેદ બે ઈસ્વર અને, યાવત્ કથિત બેઉના. (૩૭) (ગુરુના અભાવે ગુરુની સ્થાપના કરવાનું કારણ શું? અને તેના દ્વારા કાર્યસિદ્ધિ કેવી રીતે મનાય? એ દષ્ટાંત સહિત દર્શાવાય છે–)
ગુરુના વિરહ ગુરુની, જે સ્થાપના કરાય છે, ઉપદેશ તે ગુરુત, દર્શાવવા અર્થે જ છે, જિન વિરહ જિનબિંબની, સેવા અને આમંત્રણ–
જિમ સફળ થાય છે, તિમ જાણવું અહીં પણ, (૩૮) ૨ અરિયા વગેરેની. ૩ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રના. ૪ પુરુષઆકાર સિવાય કોઈ પણ આકારવાળી વસ્તુમાં ગુરુ પણું જે
આપવું તે ગુરુની અસભૂત સ્થાપના” કહેવાય છે. ૫ અક્ષ એટલે અરિયા કે જે વર્તમાન કાળમાં મુનિ મહાત્માઓ
સ્થાપનામાં રાખે છે તે. આ અરિયા સમુદ્રમાં શંખની પેઠે ઉત્પન્ન થતા બેઈન્દ્રિય જીનું અચિત્ત (જીવ વિનાનું) કલેવર-શરીર છે. શંખ વગેરેની માફક આ અક્ષ–અરિયા પણ અતિ ઉત્તમ હેવાથી તેમાં ગુરુની સ્થાપના કરવાનું શાસ્ત્રમાં કહેલ છે. તથા
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૦
તેનાં લક્ષણ અને ફળ વગેરે ચૌદપૂર્વધર શ્રુતકેવલી નિયુક્તિકાર ભગવાન શ્રીભદ્રબાહુવામી મહારાજે “સ્થાપના ક૫માં જણાવેલ છે. [વર્તમાન કાલમાં અક્ષ-અરિયા વગેરેની જે ગુરુસ્થાપના કરાય છે, તે વર્તમાન સાધુપરંપરાને પ્રથમગુરુ શ્રી સુધર્માસ્વામી ગણધર મહારાજાની જાણવી. કારણ કે–ગણની અનુજ્ઞા ચરમતીર્થકર વર્તમાન શાસનાધિપતિ શ્રી મહાવીર પરમાત્માએ શ્રીઇન્દ્રભૂતિ આદિ અગિયાર ગણધર પિકી દીર્ધાયુષી પંચમ ગણધર શ્રીસુધર્માસ્વામીજીને જ કરી હતી. તેથી તેમની જ શિષ્યપરંપરા પાંચમા આરાના છેડા સુધી ચાલવાની છે. ] [ શ્રીસુધર્માસ્વામી ગણધરને અક્ષના આકારે પગમાં ચિત્ર હેવાથી અક્ષની સ્થાપના કરાય છે. એ અક્ષ-અરિયામાં કરવામાં આવતી જે ગુરુ સ્થાપના તે “અસદ્દભાવ સ્થાપના સમજવી.] ત્રણ લીટીવાળા કપડામાં–વરાટકમાં. વર્તમાનમાં જો કે તે સ્થાપનાચાર્ય તરીકે જોવામાં આવતા નથી, તે પણ તેમાં ગુરુની સ્થાપના થઈ શકે છે. [ આ કેડામાં વરાટકમાં કરવામાં આવતી જે ગુરુસ્થાપના તે
અસદ્દભાવ સ્થાપના સમજવી.] ૭ ચંદનના કાષ્ઠ સમાન અન્ય પણ ઉત્તમ કાષ્ઠમાં ગુરુના સરખો
આકાર બનાવી, તેમાં ગુરુના છત્રીશ ગુણ પ્રતિષ્ઠાવિધિપૂર્વક સ્થાપી, તેને ગુરુ તરીકે જે માનવા તે ગુરુની “સભાવ સ્થાપના જાણવી. તથા ચારિત્રના ઉપકરણ તરીકે દાંડે અથવા એવાની દાંડી આદિ જે સ્થાપવાં તે ગુરુની કાષ્ટ સંબંધી “અસદ્દભાવ સ્થાપના’ જાણવી.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
Co
૮ પુસ્ત એટલે લેખ ક્રમ" અર્થાત્ રંગ વગેરેથી ગુરુની જે મૂર્ત્તિ આલેખવી તે. અથવા જ્ઞાનનું ઉપકરણ જે પુસ્તક તેમાં ગુરુ તરીકે ગુરુ સ્થાપના કરવી તે.
૧૦
[ વમાનમાં ખરતરગચ્છના મુનિએ ગુરુસ્થાપના તરીકે સુખડની એક જ નાની પેટીમાં ધડેલી પાંચ સેાગઢી સરખા આકારવાળી પંચપરમેષ્ટિસૂચક ‘ અસદ્ભાવ સ્થાપના ' સ્થાપે છે. ]
૧૧
૯ ચિત્રકમ' એટલે પાષાણુ વગેરે પદાર્થ ઘડીને અથવા કારીને બનાવેલી ગુરુમૂર્તિમાં જે ગુરુસ્થાપના કરવી તે.
[ આમાં કરાતી જે સ્થાપના તે સદ્ભાવ અને અસદ્ભાવ એમ બન્ને રીતે સ ંભવી શકે છે. જે સ્વમુદ્ધિથી વિચારવી. ]
[ આમાં કરાતી જે સ્થાપના તે પણ સદ્ભાવ અને અસદ્ભાવ એમ બન્ને રીતે સંભવી શકે છે, જે સ્વમુદ્ધિથી વિચારવી. ]
ઉક્ત બન્ને પ્રકારની [ સદ્ભાવ (આકારવાળી) અને અસદ્ભાવ (આકાર વિનાની) ] સ્થાપના, ગુરુવંદન અથવા સામાયિક વગેરે ધર્મક્રિયા કરતા હોય ત્યાં સુધી જ અલ્પકાળ જે સ્થાપવી તે ‘ઇવર સ્થાપના’ ( અલ્પકાળની સ્થાપના) કહેવાય છે.
આ ઇત્વરકથિત સ્થાપનાને સાક્ષાત્ ગુરુ સદશ ગણી તેની સાક્ષીએ ધર્મક્રિયા કરવી, અને સાક્ષાત્ ગુરુની જેમ તે ગુરુ સ્થાપનાની આશાતના કરવી નહિ.
ઉક્ત બન્ને પ્રકારની [સદ્ભાવ અને અસદ્ભાવની ] સ્થાપના, પ્રતિષ્ઠા પ્રમુખ વિધિપૂર્વક કરેલી જે હાય તે દ્રવ્ય—વસ્તુ યં સુધી કાયમ રહે ત્યાં સુધી ગુરુ તરીકે સ્વીકારાય છે, માટે તે યાવત્કથિત સ્થાપના ' (દીધ’કાળની–લાંબાકાળની સ્થાપના) કહેવાય છે.
"
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૂ – *चउदिसि गुरुग्गहो इह, अहुटु तेरस करे सपरपरके । अणणुन्नायस्स सया, न कप्पए तत्थ पविसेउ ॥३१॥ (બે પ્રકારના અવગ્રહને જણાવનારું દ્વાર ૧૬મું.) ચઉદિશિ ગુરુ અવગ્રહ, સાડા ત્રણ જ હાથને,
સ્વપક્ષે અહીં કો, પરપક્ષે તેર હસ્તને; કહેલ એ અવગ્રહમાં, લીધા વિના ગુરુ આજ્ઞાને, પ્રવેશ કરે કપે નહિ, સર્વદા સાધુ આદિને. (૩૯) આ યાવતકથિત સ્થાપનાને પણ પ્રત્યક્ષ ગુરુ તુલ્ય ગણી તેની સાક્ષીએ ધર્મક્રિયા કરવી, અને સાક્ષાત ગુરૂની જેમ તે ગુરુ સ્થાપનાની આશાતના કરવી નહિ. [ સ્થાપના અને જ્ઞાનની આશાતના પણ સાક્ષાત ગુરુની જેમ વર્જાવાની છે, કારણ કે–તેને પગ લાગવાથી જઘન્ય, આશાતના ફેંકવાથી-પટકવાથી મધ્યમ આશાતના અને અગ્નિ આદિ દ્વારા વિનાશ કરવાથી ઉત્કૃષ્ટ આશાતને થાય છે ].
|| ગાથાંક ૨૮-૩૦, અનુવાદાંક ૩૬-૩૮ છે संस्कृतछाया
ચતુર્વિધુ પુર્વવદ્યોત્રાધુ-ત્રયોદશ-વI –ર–પક્ષયોઃા
अननुज्ञातस्य सदा न कल्पते तत्र प्रवेष्टुम् ॥३१॥ ૧ ચારે દિશામાં. ૨ પિતાના પક્ષમાં અહીં પુરુષની અપેક્ષાએ પુરુષ સ્વપક્ષ અને
સ્ત્રીની અપેક્ષાએ સ્ત્રી સ્વપક્ષ, એમ બે પ્રકારને સ્વપક્ષ છે. એ સ્વપક્ષમાં ગુરુથી દૂર રહેવાને સાડા ત્રણ હાથને અવગ્રહ સાચવવાને કહેલ છે.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
ર
૧
ર
{ ગુરુથી સાધુને
GT
સાડાત્રણ હાથને અવગ્રહ———
{
ગુરુણીથી સાધ્વીને શ્રાવિકાને
""
૩ બીજાના પક્ષમાં. અહીં પુરુષની અપેક્ષાએ સ્ત્રી પરપક્ષ અને સ્ત્રીની અપેક્ષાએ પુરુષ પરપક્ષ, એમ એ પ્રકારના પરપક્ષ છે. એ પરપક્ષમાં ગુરુથી દૂર રહેવાના તેર હાથને અવગ્રહ સાચ. વવાના કહેલા છે.
એ પ્રકારના સ્વપક્ષ
તેર હાથને અવગ્રહ
| ગુરુથી સાધ્વીને
,,
{ ચરુણીથી સાધુને
,,
એ પ્રકારને પરપક્ષ
૪ તેર હાથના.
૫ કહેલ એ અવગ્રહમાં ગુરુની અથવા ગુરુણીની આજ્ઞા લીધા સિવાય પ્રવેશ થઈ શકે નહિ.
અર્થાત્ એ અવગ્રહથી ગુરુનું સન્માન સચવાય છે, આશાતનાએથી ખચાય છે, અને સમ્યગ્ રીતે સ્વશીલ–સદાચાર આદિ પણ સચવાય છે. ઇત્યાદિ અનેક ગુણને લાભ થતા હેાવાથી તરણતારણ દેવાધિદેવ શ્રીજિનેન્દ્ર ભગવતાએ આ અવગ્રહની સર્યાદા બાંધેલી છે. એ અવગ્રહની મર્યાદા સમ્યગ્ પ્રકારે સાચવવી એ જ પરમકલ્યાણનું કારણ છે.
૬ હમેશાં. છ આદિને એટલે સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકાને. ॥ ગાર્થી ૩૧, અનુવાદક ૩૯ ॥
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
હ
* पण तिग बारसद्ग तिग, चउरोछट्ठाण पय इगुणतीसं ।
गुणतीस सेस आवस्सयाइ सव्वपय अडवना ॥३२॥ [ વંદનસૂત્રના સર્વ વર્ણ સંખ્યાનું દ્વાર ૧૭ મું.] અક્ષર દ્વાર સત્તરમું, સુગમ હેવાથી અહીં,
ગાથામાં કહેલું જે નથી, તે કહ્યું નીચે સહી; વંદનસૂત્રમાંહિ સર્વે, વર્ણ બસ છવીશ છે, તેમાં લઘુ બસે એક ને, ગુરુ અક્ષર પચ્ચીશ છે. (૪૦)
[વંદનસૂત્રની પદસંખ્યાનું દ્વાર ૧૮ મું.] કમે પાંચ ત્રણ બારમાં બે કે ત્રણ ચાર જાણીએ,
પદ ઓગણત્રીશ એ, છસ્થાનમાંહે માનીએ; બાકીના આવસ્સિઆ એ, આદિ ઓગણત્રીશ છે,
સર્વે મળી અઠ્ઠાવન, પદ સૂત્ર વંદનમાંહિ છે. (૪૧)
*સંસ્કૃત છાયાપત્રિ-શ-દ્ધિત્રિ-વૈવારિ જસ્થાન-
પાન-ત્રિરાત ! एकोन-त्रिंशच्छेषाणि 'आवसिआए' इत्यादीनि सर्वपदान्यष्ट-पञ्चाशत्
| રૂર છે ૧ છા, ના, ૨, નો', w", , તા૭, નંદ, #, °,
રી, ૨, છ૩, ૪, ૫, ૬, ૭, ૮, છોલે, શ્વ°, મા, ૨, ૩, #૨૪, ૨૫. એ ૨૫ જોડાક્ષર એટલે ગુરુઅક્ષર છે.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
+3
3 अणुजाह - मे २ - मिउग्गहं' मे वहनसूत्रमां यावता मील
સ્થાનનાં ૩ ૫૬ છે.
૫
૬
इच्छामि' - खमासमणो २ - वंदिउं ३ - जावणिजाए ४ - निसीहियाए એ વંદનસૂત્રમાં આવતા પહેલા સ્થાનનાં ૫ પદ છે.
४ ' निसीहि ' - अहो ' - कार्यं -कायसंफासं ४ - खमणिज्जो - भे- किलामो ७ - अप्पकिलंताणं-- बहुसुभेण - भे १० - दिवसो ११
- वइकंतो १२,
એ વંદનસૂત્રમાં આવતા ત્રીજા સ્થાનનાં ૧૨ પદ છે. जत्ता ?.
6
[१ - भे२ मे वनसूत्रमां यावता थोथा स्थाननां २ यह छे.
,
,
'जवणिजं -च-भे એ વંદનસૂત્રમાં આવતા પાંચમા સ્થાનનાં ३ ५६ छे.
७
"
૭૪
"
"
खामेमि' - खमासमणो २ - देवसिअं - वइकम्मं ४ थे वहनसूत्र આવતા છઠ્ઠા સ્થાનના ૪ પદ છે.
८
આ ગુરુવંદન ભાષ્યની આગળ કહેલી ૩૩ મી ગાથામાં ‘ઇચ્છાभ्यनुज्ञा-यव्याश्राध-संयभयात्रा - हेड समाधि - अपराध मामलु' એ ૬ સ્થાનમાંહે.
८
-
' आवसियाए ' - पडिक्कमामि २ – खमासमणाणं - देवसियाए ४ आसायणाए - तित्तीसन्नयराए - जर्किचि मिच्छाए७ - मणदुक्कडाए '
. १२
-
वयदुक्कडा - कायदुक्कडाए ' कोहाए ११ माणाए
3.
मायाए - लोभाए १४ - सव्वकालियाए ? ५ - सव्वमिच्छोवयाराए १६ सव्वधम्माइकमणाए ' १७ - आसायणाए १८ - जो १७ मे १० - अइआरो २१ - कओ २२. २- खमासमणो २४ – पडिक्कमामि २५ - निंदामि २६ -तस्स गरिहामि २७ - अप्पाणं २८ - वोसिरामि २७ मे भी रहेला वहनસૂત્રના ૨૯ ૪ છે.
,
॥ गाथां४-३२, भ्यनुवा - ४०-४१ ॥
-
-
-
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
* इच्छा य अणुन्नवणा, अव्वाबाहं च जत्त जवणा य ।
अवराहखामणावि अ, वंदणदायस्स छट्ठाणा ॥३३॥ छंदेणणुजाणामि, तहत्ति तुम्भं पि वट्टए एवं । अहमवि खामेमि तुमं, वयणाई वंदणरिहस्स ॥३४॥ [ વંદન કરનાર શિષ્યનાં ૬ સ્થાનનું દ્વાર ૧૯ મું. ] ઈચ્છા અનુજ્ઞા સુખશાતા, સંયમયાત્રા” વળી,
૧ વંદનસૂત્રના પ્રથમ “રૂછમિ મામળોર વંલિંક રાવળ
નાઈ નિસગાઈ' એ પાંચ પદ બોલવાથી શિષ્ય, ગુરુને પિતાની વંદન કરવાની અભિલાષા–ઈચ્છા જે દર્શાવવી તે શિષ્યનું પહેલું વંદનાસ્થાન “ઇચ્છા છે. પ્રથમ સ્થાનમાં “વંદન કરવા હું આવ્યો છું' એમ જણાવ્યા બાદ, “જુનાગર્દી કે નહિં ?' હવે મને હે ભગવંત ? આપના મિતાવગ્રહમાં (મિત-ગુરુના દેહમાનવાળો એટલે સાડા ત્રણ હાથ પ્રમાણને વહેં–ચારે દિશાને ક્ષેત્રવિભાગ, તેમાં) પ્રવેશ કરવાની અનુજ્ઞા–આજ્ઞા આપે એમ એ ત્રણ પદ વડે અવગ્રહમાં પ્રવેશ કરવાની આજ્ઞા જે માગી તે શિષ્યનું બીજું
વંદનસ્થાન ‘અનુજ્ઞા છે. ૩ ત્યાર પછી “નિશીથ્રિ વહોર વાર વેચાણ મળmોપ
मे किलामो अप्पकिलंताण बहुसुभेण में' दिवसो १ वइक्कतो १२ એ ૧૨ પદ બોલવા વડે શિષ્ય ગુરુને વંદન કરવાપૂર્વક સુખશાતા જે પૂછી તે શિષ્યનું ત્રીજું વદનસ્થાન “અવ્યાબાધ-સુખશાતા છે.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
શરીર સમાધિ અને, અપરાધ ખામણા વળી; છ સ્થાન એ વંદન કર્તા, શિષ્ય-પ્રશ્નનાં જાણીએ, [વંદનના ૬ સ્થાનમાં ગુરુના ૬ વચનનું દ્વાર ૨૦ મું] ગુત્તર રૂપ વયણ છે, છએ સ્થાને જણાવીએ. (ર) ૪ ત્યાર બાદ “ મેર એ બે પદ વડે મે એટલે હે ભગવંત!
આપની ગત્તા એટલે સંયમયાત્રા સુખપૂર્વક વર્તે છે? એમ જે
પૂછવું તે શિષ્યનું ચોથું વંદનાસ્થાન યાત્રા છે. ૫ ત્યાર પછી “નવર્જિ િ એક” એ ત્રણ પદ વડે શિષ્ય
ગુરુની યાચના એટલે દેહસમાધિ (શરીરની સમાધિ–સુખરૂપતા) જે પૂછી તે શિષ્યનું પાંચમું વંદનાસ્થાન “થાપના-શરીર સમાધિ” છે. ત્યાર બાદ “વાહિમામળો રેસમં વક્ષ એ ચાર પદ વડે શિષ્ય તે દિવસે થયેલા પિતાના અપરાધને સામાન્યથી ખમાવે છે, માટે એ “અપરાધક્ષમાપના” (અપરાધ ખામણ) શિષ્યનું છઠું વંદનાસ્થાન છે. [ ત્યાર પછીના વંદનસત્ર પાઠમાં વિશેષ પ્રકારનાં અપરાધ ખમાવેલા છે, પણ તે ક્ષમાપના કોઈ પણ સ્થળે ગણવામાં આવેલ નથી.]
પ્રશ્નઅવ્યાબાધ (સુખશાતા), યાત્રા (સંયમયાત્રા) અને યાપના (દેહસમાધિ) એ ત્રણેમાં પરસ્પર પૃથકૃતા-ભિન્નતા શું છે?
પ્રત્યુત્તર વ્યાબાધાન (પીડાના) બે ભેદ છે. એક દ્રવ્ય વ્યાબાધા અને બીજી ભાવ વ્યાબાધા.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેણને અણજાણુમિ, તહત્તિ• ત્રીજું જાણવું,
શું તુર્બ્સપિ વટ્ટએ, પાંચમું એવું માનવું અહમવિ ખામેમિ તુમ, વયણ છઠ્ઠ એહ છે,
વંદન એગ્ય ગુરુના, ક્રમથી એ છ વયણ છે. (૩) (૧) શસ્ત્રાદિના (ખડગ વગેરેના) અભિઘાતથી થયેલ છે વ્યાબાધા-પીડા તે “દ્રવ્યવ્યાબાધા' કહેવાય છે. (૨) મિથ્યાત્વ વગેરે શલ્યથી થતી જે વ્યાબાધા-પીડા તે
ભાવવ્યાબાધા' કહેવાય છે. આ બન્ને (દ્રવ્યવ્યાબાધા અને ભાવવ્યાબાધા)ને જે અભાવ તે અહીં “અવ્યાબાધા? જાણવી. સુખપૂર્વક સંયમક્રિયા જે પ્રવર્તી “યાત્રા જાણવી. યાપનાના બે ભેદ છે. એક દ્રવ્યથાપના અને બીજી ભાવયાપના. (૧) ઔષધ વગેરે વડે વર્તતી જે શરીરસમાધિ તે દ્રવ્યથાપના” કહેવાય છે. (૨) ઇન્દ્રિય અને મનના ઉપશમવડે વર્તતી જે શરીરસમાધિ તે “ભાવયાપના’ કહેવાય છે. આ બન્ને પ્રકારની “યાયના” જાણવી. ઉક્ત એ ત્રણેમાં પરસ્પર શું ભિન્નતા-જુદાઈ છે તે હવે સહેજે
સમજી શકાય છે. ૭ વંદન કરનાર. ૮ શિષ્ય જ્યારે પોતાના પહેલા વંદનાસ્થાનમાં “ચ્છમ? રમ
સનો વહિ નાવળિનgs નિરીદિયા: ” એ પાંચ પદ વડે ગુરુને વંદન કરાવવાની જે ઈચ્છા હોય તો ગુરુ “છ ” એ પ્રમાણે જે કહે તે ગુરુનું પહેલું વચન જવું.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૮
કઈ પણ કારણથી શિષ્ય પાસે વંદન કરાવવાની ઈચ્છા જે ન હોય તે ગુરુ “વલ” [પ્રતીક્ષા – ભો] અથવા તિવિષે [ મનવચન-કાયાવડે વંદન કરવાને નિષેધ] કહે. આ પ્રસંગે શિષ્ય સંક્ષિપ્ત વંદન કરીને (એટલે ખમાસમણું દઈને), અથવા તે “મસ્થળ વં ” એટલું જ કહીને જાય, પણ સર્વથા વંદન કર્યા સિવાય ન જાય એ શિષ્ટાચાર છે. ત્યાર પછી બીજા વંદનાસ્થાનમાં “ગણુનાજી મેર મિડું” એ ત્રણ પદ વડે શિષ્ય જ્યારે વંદન કરવા માટે ગુરુના અવગ્રહમાં પ્રવેશ કરવાની આજ્ઞા માગે ત્યારે ગુરુ “અણુજાણુમિ (હું આશા આપું છું કે મારા અવગ્રહમાં પ્રવેશ કરી એમ જે કહે તે ગુરુનું બીજું વચન જાણવું. ત્યાર બાદ ત્રીજા વંદનાસ્થાનમાં “નિરી િસદ્દોર વાયંસ ાયसंफासं४ खमणिजो५ मे किलामो अप्पकिलंताण बहुसुमेण મે' વિશ૧ વર્જિતો ૨' એ બાર પદ વડે (ગુરુના ચરણને સ્પર્શ કરવાથી થયેલી જે અલ્પ કિલામણું તેને ખમાવીને) આપને આજનો દિવસ ઘણી સારી રીતે વ્યતીત થયો? એ શિષ્ય જ્યારે સુખશાતા પૂછે ત્યારે ગુરુ “તહત્તિ” (એટલે તેમજ. અર્થાત્ જે રીતે તું કહે છે તે રીતે મારે દિવસ શુભ
વ્યતીત થય છે.) એમ જે કહે તે ગુરુનું ત્રીજું વચન જાણવું. ૧૧ ત્યાર પછી ચેથા વંદનાસ્થાનમાં “ મેર” એ બે પદ વડે
“આપની સંયમયાત્રા સુખપૂર્વક વર્તે છે?” એ પ્રમાણે શિષ્ય જ્યારે પૂછે, ત્યારે ગુરુ “તુર્ભપિ વહુએ” (તને પણ
વર્તે છે?) એમ જે કહે તે ગુરુનું ચેથું વચન જાણવું. ૧૨ ત્યાર બાદ પાંચમા વંદનાસ્થાનમાં “નવનિ જ એ
ત્રણ પદ વડે ગુરુને શિષ્ય જ્યારે ચાપના (દેહની સુખસમાધિ)
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૂહજ પુરો ઘવાર, તા વિરૂખ નિલીમા–ચમળે
आलोअणऽपडिसुणणे पुव्वालवणे य आलोए ॥३५॥ तह उवदंस निमंतण, खद्धाययणे तहा अपडिसुणणे । खद्धत्ति य तत्थगए, किं तुम तज्जाय नो सुमणे ॥३६॥ नो सरसि कहंछित्ता, परिसंभित्ता अणुहियाइ कहे । संथारपायघट्टण, चिठ्ठच्च समासणे आवि ॥३७॥ ગુરુ પ્રત્યે થતી તેત્રીશ આશાતના ટાળવાનું દ્વાર ૨૧ મું.] ગુરુની થતી આશાતના, તેત્રીશ જણાવાય છે,
તેમાં પુરેગમન પહેલી, બીજી પક્ષગમન છે; ત્રીજી પૃષ્ઠગમન ને, જેથી પુરસ્થ છે,
પાંચમી પક્ષસ્થાને, છઠ્ઠી પૃષ્ઠસ્થ છે. (૪૪) પૂછે, ત્યારે ગુરુ “એવં” [હા એમજ ] એ પ્રમાણે જે કહે તે ગુરૂનું પાંચમું વચન જાણવું ત્યાર પછી છઠ્ઠા વંદનાસ્થાનમાં “રામેમિ રમતમો ફેવરિટ વફH ” એ ચાર પદ વડે “હે ક્ષમાશ્રમણ ! મારાથી આપને આજના દિવસ સંબંધિ જે કંઈ પણ અપરાધ થયેલ હોય તે હું ખમાવું છું” એમ કહીને શિષ્ય જ્યારે ખમાવે ત્યારે ગુરુ “અહમવિ ખામેમિ તુમ' (હું પણ તને ખમાવું છું) એ પ્રમાણે જે કહે તે ગુરુનું છઠું વચન જાણવું.
છે ગાથાંક ૩૩-૩૪, અનુવાદક ૪૨૪૩ છે
૧૩
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
* पुरतः पक्षासन्ने गन्ता तिष्ठमानो निषीदना-ऽऽचमने ।
आलोचना-प्रतिश्रवणे पूर्वा-ऽऽलापने चा-ऽऽलोचे ॥३५॥ तथोपदर्श-निमन्त्रण-खद्धादाऽदने तथाऽप्रतिश्रवणे । खद्धति च तत्र गत किं त्वं तजात नो-सुमनाः ॥३६॥ नो स्मरसि ! कथां छेत्ता परिषदं भेत्ताऽनुत्थिताया कथयेत् । संस्तारक-पाद-संघट्टन-स्थाने उच्च-समासने चापि ॥३७॥ ૧ ગુરુની આગળ આગળ કારણ વિના જે ચાલે તે “પુરેગમન
[પુરઃ = આગળ, રામન = ચાલે તે પુરોગામન] નામની પહેલી આશાતના કહેવાય છે. માર્ગ દેખાડ વગેરે કારણથી જે શિષ્ય ગુરની આગળ ચાલે તે આ આશાતના ગણતી નથી. ગુરુની [પક્ષ = એટલે] પડખે પડખે (બરાબરીમાં દેખાય એ રીતે નજીકમાં જે ચાલવું તે “પક્ષગમન” નામની બીજી આશાતના કહેવાય છે. [નજીકમાં ચાલવાથી ગુરુને શ્વાસ લાગે, ખાંસી છીંક વગેરે આવતાં ગુરૂને શ્લેષ્માદિક ઉડે, માટે તેવી આશાતના ન થાય
તેટલે દૂર ચાલવું. ] ૩ ગુરુની [ પૃષ્ટ=એટલે] પાછળ નજીકમાં જે ચાલે તે “પૃષ્ઠગમન
(આસનગમન) નામની ત્રીજી આશાતના કહેવાય છે. શંકા-મૂળ આ ૩૫ મી ગાથામાં આ શબ્દ છે, gઇ શબ્દ તે છે જ નહિતે પછી આસનગમનને બદલે પૃગમન આશાતના કેમ કહી ? સમાધાન-ગુરુની દૃછે એટલે પાછળ ચાલવાને તે અધિકાર છે જ પણ આસ-નજીકમાં ચાલવાને અધિકાર નથી, માટે ગાથામાં પૂર્ણ શબ્દને બદલે મારા શબ્દ કહેલ છે.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુરેનિષદ સાતમી, પક્ષેનિષદન- આઠમી,
પૃષનિષીદન નવમી, ને આચમન દશમી,
આથી એ ભાવ સ્પષ્ટ થાય છે કે પાછળ ચાલે તે આશાતના
નહિ. પણ પાછળ નજીકમાં ચાલે તે આશાતના તરીકે ગણાય છે. ૪ ગુરુની [પુરઃ એટલે] આગળ જે [ી એટલે] ઊભા રહેવું તે
પુરઃસ્થ” નામની ચોથી આશાતના કહેવાય છે. ૫ ગુરુની [ પક્ષ એટલે] પડખે નજીકમાં જે ઊભા રહેવું તે
“પક્ષસ્થ” નામની પાંચમી આશાતના કહેવાય છે. ૬ ગુરુની પાછળ પણ નજીકમાં જે ઊભા રહેવું તે “પૃષ્ઠસ્થ | (આસન સિઝન) નામની છઠ્ઠી આશાતના કહેવાય છે. ૭ ગુરુની આગળ [નિજીવન એટલે] જે બેસવું તે “પુનિશીદન
નામની સાતમી આશાતના કહેવાય છે. ૮ ગુરુની પડખે નજીકમાં જે બેસવું તે પક્ષીનિષદન” નામની
આઠમી આશાતના કહેવાય છે. ગુરુની પાછળ પણ નજીકમાં જે બેસવું તે “પૃષનિષીદન (આસનનિષદન) નામની નવમી આશાતના કહેવાય છે. [ગુરુના આગળની ત્રણ, ગુરુના પડખાની ત્રણ, અને ગુરુના પાછળની ત્રણ આશાતનાઓ (ચાલવા સંબંધી ઊભા રહેવા સંબંધી અને બેસવા સંબંધી) ગણતાં એ ત્રણ ત્રિકની નવ
આશાતના સમજવી.] ૧૦ ગુરુની સાથે ઉચ્ચાર ભૂમિએ (વડી નીતિને માટે) ગયેલ જે
શિષ્ય તે ગુરુની પહેલાં જે આચમન (હાથપગની શુદ્ધિ) કરે તે તે “આચમન' નામની દશમી આશાતના કહેવાય છે,
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧
?
આલેચન અગિયારમી, અતિશ્રવણ ૨ બારમી,
પૂર્વાલાપન૩ તેરમી, પૂર્વાચન ૪ ચૌદમી. (૪૫) વળી આહાર વગેરે કરતી વખતે પણ શિષ્ય જે ગુરુની પહેલાં મુખ પ્રમુખની શુદ્ધિ કરે તે પણ એ ઉક્ત આશાતના કહેવાય છે. અર્થાત એ આશાતના લાગે છે. બહારથી ઉપાશ્રયે ગુરુની સાથે આવ્યા છતાં પણ શિષ્ય જે ગુરુએ ગમનાગમન આવ્યા પહેલાં જ પિતે ગમનાગમન આવે તે તે “આલેચન' નામની અગિયારમી આશાતના
કહેવાય છે. ૧૨ “કેણુ ઊંઘે છે? કોણ જાગે છે?” એ રીતે રાત્રે ગુર જ્યારે
પૂછે ત્યારે શિષ્ય જાગતે હોય, છતાં પણ જાણે [ગતિશ્રવણ એટલે] સાંભળતા જ ન હોય તેમ જવાબ જે ન આપે તે તે
અપ્રતિશ્રવણ” નામની બારમી આશાતના કહેવાય છે. ૧૩ કોઈ પણ આવેલ ગૃહસ્થ વગેરેને પ્રથમ ગુરુએ બેલાવ્યા પહેલાં જ
પિતે જે બોલાવે તે તે “પૂર્વાલાપન” [પૂર્વ એટલે પ્રથમ અને માપન લાવવું એ] નામની તેરમી આશાતના કહેવાય છે. ગૃહસ્થને ત્યાંથી ગોચરી-આહારાદિ ગ્રહણ કરીને ઉપાશ્રયે આવી શિષ્ય, પ્રથમ અન્ય કોઈ મુનિની આગળ (ઈરિયાવહિયા પરિક્રમામિ ગોઅરયરિયાએ અત્ય. અહે જિસેહિં અને લેગસ્સવ એ સૂત્રથી) તે ગોચરી આલોચે અને પછી ગુરુની પાસે જઈ ગુરની આગળ જે આલેચે છે તે “પ્રલોચન' નામની ચૌદમી આશાતના કહેવાય છે. [૧૧ મી અને આ ૧૪ મી આશાતના નામથી સમાન છે, છતાં અર્થથી ભિન્ન છે. ]
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંદરમી પૂર્વોપદર્શન,૫ પૂર્વનિમંત્રણ સેળમી,
ખદ્ધદાન એ સત્તરમી, ખદ્વાદન૮ અઢારમી, ઓગણીશમી અપ્રતિશ્રવણ,૧૯ વશમી ખદ્ધભાષણ, વળી એ એકવીશમી, તત્રગત ભાષણ. (૪૬)
૧૬
,
મા
૧૫ ગૃહસ્થને ત્યાંથી લાવેલી ગોચરી–ભિક્ષા ગુરને દેખાડવા પહેલાં
શિષ્ય બીજા કોઈ સાધુને જે દેખાડે છે તે પૂર્વોપદીન’ [પૂર્વ એટલે પહેલાં અને સર્જન એટલે દેખાડવું એ ] નામની પંદરમી આશાતના કહેવાય છે. ગૃહસ્થને ત્યાંથી લાવેલાં આહાર પાણી [ભોજન માંડલીમાં 3 વાપરવા માટે બેસતાં પહેલાં શિષ્ય બીજ સાધુઓને પ્રથમ નિમંત્રણ કરે (બેલાવે) અને ત્યાર પછી ગુરુને જે નિમંત્રણ કરે
તે “પૂર્વનિમંત્રણ” નામની સોળમી આશાતના કહેવાય છે. ૧૭ ગૃહસ્થને ત્યાંથી લાવેલ ભિક્ષાને શિષ્ય, ગુરુની આજ્ઞા સિવાય
પિતે જ બીજ સાધુઓને જેમ ઠીક લાગે તેમ મધુર સિનગ્ધાદિ ખાદ્ય આહાર યથાયોગ્ય જે વહેંચી આપે તો તે “ખુદાન [દ્ધિ એટલે ખાદ્ય પદાર્થ અને વાન એટલે આપવું એ ! ' નામની સત્તરમી આશાતના કહેવાય છે. ૧૮ ગૃહસ્થને ત્યાંથી લાવેલ ભિક્ષામાંથી ગુરને કંઈક અલ્પ આપીને
શિષ્ય ઉત્તમ દ્રવ્યોને બનેલો સ્નિગ્ધ અને મધુર એવો આહાર પિતે જે વાપરે તો તે “ખદ્ધાદન [ રવઠું એટલે ખાઇ–મધુર આહાર અને મન એટલે ખાવું એ ] નામની અઢારમી આશા
તના કહેવાય છે. ૧૮ ગુરુ જ્યારે બેલાવે ત્યારે શિષ્યનું જે ન બોલવું તે “અપ્રતિ
શ્રવણ' નામની ઓગણીશમી આશાતના કહેવાય છે.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
બાવીશમી કિં ભાષણ, તું ભાષણ તેવીશમી,
એવી શમી તજજાતભાષણ,ર૪ ને સુમન૫ પચ્ચીશમી, [૧૨ મી અને આ ૧૯ મી આશાતના નામથી સમાન હવા છતાં તેમાં ફેરફાર છે. ૧૨ મી આશાતના રાત્રે નિદ્રાના સમયની છે અને આ ૧૯ મી આશાતના દિવસે બોલાવવા સંબંધી
છે. એમ “પ્રવ૦ સારો” અને “ધર્મસંગ્રહવૃત્તિમાં જણાવેલ છે. ૨૦ ગુરની સાથે શિષ્ય કઠિન, કર્કશ અને મોટા ઘાંટા-બરાડા
પાડીને જે બેલે તે તે “વદ્ધમષા” [વદ્ધ એટલે પ્રચુર—ઘણું
અને ભાષા એટલે બેલવું એ ] નામની આશાતના કહેવાય છે. ૨૧ ગુરુ જ્યારે બેલાવે ત્યારે શિષ્ય “મથા વં ' ઇત્યાદિ
બેલી આસન પરથી તરત ઊઠી ગુર પાસે જઈને નમ્રતાથી ગુરુ શું કહે છે તે સાંભળવું જોઈએ. તેને બદલે પિતાના આસને બેઠા બેઠા જ જે જવાબ આપે છે તે “તત્રગત ભાષણ” નામની એકવીસમી આશાતના કહેવાય છે. [ વર્તમાનમાં ગુરુ બોલાવતાની સાથે જ શિષ્ય તરત ની કહીને
ઊઠવાને રિવાજ એ પણ વિનય ભરેલું છે] ૨૨ ગુર જ્યારે બેલાવે ત્યારે શિષ્ય “કેમ? શું છે? શું કહે છે?”
વગેરે જે બેલે તે તે “કિં ભાષણ” નામની બાવીશમી આશાતના કહેવાય છે. [ગુરુ બેલાવે ત્યારે શિષ્ય મત્યએણુ વંદામિ' કહેવું અને તત્કાલ ગુરુ પાસે જઈને “આજ્ઞા ફરમાવો' ઇત્યાદિ નમ્ર વચન
બેલવાથી એ આશાતનાને દોષ લાગતો નથી.] ૨૩ ગુરને “ભગવંત, શ્રી, પૂજ્ય, આ૫' વગેરે મોટા માનવાળા
(બહુવચનવાળા) શબ્દોથી બેલાવવા જોઈએ, તેને બદલે શિષ્ય તું, તને, તારા' ઈત્યાદિ તોછડાઈવાળા (એકવચન વાળા)
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૫
ના સ્મરણ૨૬ છવીશમી, કથાછેશ્ર્વ૨૭ સત્તાવીશમી, પરિષભેદ૨૮ આશાતના, એ છે અઠ્ઠાવીશમી. (૪૭)
૨૬
શબ્દોથી હૂંકારા કરીને જો ખેલાવે તે તે તું ભાષણ’ નામની તેવીશમી આશાતના કહેવાય છે.
આ ગ્લાન ( માંદા ) સાધુની વેયાઆટલા બધા તું
આળસુ થઈ
કરતાં ઊલટા
૨૪ ગુરુ જ્યારે શિષ્યને કહે કે વચ્ચે કેમ કરતા નથી ? કેમ ગયા છે?' ત્યારે શિષ્ય પેાતાની ભૂલ કબૂલ ન તેના જેવા જ સામેા જવાબ આપે કે ' તમે વૈયાવચ્ચ કરતા નથી? તમે પાતેજ આળસુ થઈ ગયા છે ઇત્યાદિ જો કહે તા તે ‘ તજ્જાત ભાષણુ ’ અથવા તજાતવચન' નામની ચેાવીશમી આશાતના કહેવાય છે.
પાતે જ કેમ
"
"
૨૫ ગુરુ ( અથવા રત્નાધિક) જ્યારે કથા આદિ કહેતા હોય ત્યારે ‘ અહા ! આ વચન આપે ઉત્તમ કહ્યું ' ઇત્યાદિ પ્રશંસાયેાગ્ય વયના ન કહે, તેમજ કથા આદિ સાંભળવાથી પેાતાને સુંદર અસર થઈ છે એવા આશ્ચય`જનક ભાવ અથવા હૉંત્પાદક ભાવ પણ ન દર્શાવે, કિન્તુ મનમાં શું મારા કરતાં પણુ એમની વ્યાખ્યાનકળા અધિક છે ? ' એવી ઇર્ષ્યાથી જ જાણે દુભાતા હૈાય તેમ જ વર્તે તા તે ‘માસુમન' નામની પચીશની આશાતના કહેવાય છે.
ગુરુ જ્યારે ધર્મકથા કહેતા હાય ત્યારે શિષ્ય ‘ તમને આ અર્થ સ્મરણમાં નથી અર્થાત્ યાદ નથી, એ અર્થ એ પ્રમાણે ન હાય' ઇત્યાદિ જે કહે તેા ‘તાસ્મરણ ’ ” નામની છવીશમી આશાતના કહેવાય છે.
૨૭ ગુરુ જ્યારે ધર્મકથા કહેતા હૈાય ત્યારે શિષ્ય · એ કથા પછીથી હું તમને ( સત્તાજનને) સારી રીતે સમજાવીશ.' વગેરે કહીને,
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬
અનુત્થિત કથારે આશાતના, એહ એગણત્રીશમી,
३०
તથા સંથારપાદઘટ્ટન, આશાતના એ ત્રીશમી;
S
અથવા તે કથા પુનઃ સમજાવીને ચાલતી ધર્મકથામાં જો વ્યાધાત–ભંગ કરે તા તે કથાછેઃ ' નામની સત્તાવીશમી આશાતના કહેવાય છે.
"
[એના સમર્થનમાં જીએ-‘તદ્દ વિધિ મળર્ગદ્ ન સા મિર્
એ ૮ પ્રવચનસારાહારવૃત્તિ ’નું વચન.
t
૨૯ ૫દા–સભા સમક્ષ ગુરુ કથા કહી રહ્યા બાદ, હજી સભા ઊઠીને ચાલી ગઈ ન હેાય ત્યાં તા શિષ્ય, પેાતાની પડિતાઈચતુરાઈ દર્શાવવા ગુરુએ કહેલી કથાના અથવા તેના અના વિશેષ વિસ્તાર જો કહી બતાવે તે। તે ‘ અનુત્થિત કથા નામની આગણત્રીશમી આશાતના કહેવાય છે.
૩૦ ગુરુની શય્યાને તથા ગુરુના સંથારા વગેરેને પાતાના પગ લગાડવા, તેમજ ગુરુની આજ્ઞા વિના હાથ લગાડવા, તથા તેમ કરીને પણુ જો શિષ્ય લાગેલ તે દોષને ગુરુ સમક્ષ ખમાવે નહિ તે તે ‘સથાપાઘટ્ટન” નામની ત્રીશમી આશાતના કહેવાય છે.
ગુરુની પેઠે ગુરુનાં ઉપકરણ પણ પૂજ્ય હોવાથી તેને પગ વગેરે લગાડી શકાય નહિ. તેમજ આજ્ઞા વિના સ્પશ પણું કરી શકાય નહિ. કદાચ ઉપકરણાદિકના સ્પર્શ થઈ ગયા હેાય તા તત્કાળ નહિ કરું.' એમ ગુરુ સમક્ષ નહિતર ઉક્ત એ આશાતનાને
'
શિષ્ય પૂજય ! ફરીથી એવું ખેલી થયેલ અપરાધને ખમાવે;
રાષ લાગે.
[ અહીં શરીર પ્રમાણુ અઢી હાથને સંથારા કહેવાય છે, અને સાડાત્રણ હાથની શય્યા કહેવાય છે. ]
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
એકત્રીશમી આશાતના, સંથારા અવસ્થાન છે, બત્રીશમી ઉચ્ચાસન, તેત્રીશમી સમાન છે. (૪૮)
૩૧ ગુરુની શયા તથા સંથારા વગેરે પર શિષ્ય જે અવસ્થાન એટલે
ઊભો રહે (તથા ઉપલક્ષણથી) બેસે કે સુએ તે તે “સથા
રાવસ્થાન” નામની એકત્રીશમી આશાતના કહેવાય છે. ૩૨ ગુરથી ઊંચાસને બેસે અથવા ગુરુની આગળ ગુરુ કરતાં
ઊંચાસને બેસે છે તે “ઉચ્ચાસન” નામની બત્રીશમી આશાતના કહેવાય છે. [ ઉપલક્ષણથી ગુરુના વસ્ત્રાદિક કરતાં અધિક મૂલ્યવાળાં વસ્ત્રાદિક પણ શિષ્ય જે વાપરે છે તે આશાતના કહેવાય છે. તેને
અંતર્ગત સમાવેશ આ આશાતનામાં સંભવે છે. ] ૩૩ શિષ્ય જે ગુરથી અથવા ગુરુની આગળ સમ–સરખા આસને
બેસે તો તે “સમાસન” નામની તેત્રીશની આશાતના કહેવાય છે. [ ગુરુ પ્રત્યે થતી ઉક્ત એ ૩૩ આશાતના નહિ કરનાર શિષ્ય પર ગુરુની પરમકૃપા સ્વભાવિક થવાથી શિષ્યને જ્ઞાનાદિકની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ આશાતનાઓ મુખ્યતાએ સાધુ-સાધ્વીને ઉદ્દેશીને કહી છે. છતાં શ્રાવક-શ્રાવિકાને પણ યથાયોગ્ય વર્જવાની છે. ]
ગુરુની જઘન્યાદિ ભેદથી ત્રણ આશાતનાઉક્ત એ ૩૩ આશાતનાની વિવક્ષા ન કરીએ તે પણ શિષ્યને જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ એમ ત્રણ આશાતનાઓ વર્જવાની હોય છે. (૧) ગુરને પગ વગેરે જે લગાડવો ઈત્યાદિ તે જઘન્ય આશા
તના કહેવાય છે.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
ce
કહેવાયેલી આશાતના, તેત્રીશ એ ગુરુતણી, વર્જવાની એ શિષ્યને, સદા થતી ગુરુ પ્રત્યેની; આશાતના જઘન્ય મધ્યમ, ને ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ એ,
કહેલ નથી અહીં છતાં, વજવી શિષ્યે તેહ એ. (૪૯)
(૨) ગુરુને થૂ* વગેરે જે લગાડવું ઇત્યાદિ તે મધ્યમ આશાનતા કહેવાય છે.
(૩) ગુરુની આજ્ઞા ન માનવી, અથવા આનાથી વિપરીત વર્તન કરવું. આજ્ઞા સાંભળવી નહિ અને કઠાર વચના ખેલવવું તે ‘ઉત્કૃષ્ટ આશાતના' કહેવાય છે. ગુરૂની સ્થાપનાની ત્રણ આશાતના—
(૧) ગુરુની સ્થાપનાને પગ લગાડવા વગેરે, અથવા સ્થાપનાને આમતેમ ચલવિચલ કરવી તે જઘન્ય આશાતના હેવાય છે.
(૨) ગુરુની સ્થાપનાને ભૂમિ પર પાડી નાખવી અને અવજ્ઞાથી જેમ તેમ ગેાઠવવી તે મધ્યમ આશાતના કહેવાય છે. (૩) ગુરુની સ્થાપનાને ભાગી નાખવી તેના વિનાશ કરવા વગેરે તે ઉત્કૃષ્ટ આશાતના કહેવાય છે.
ઉક્ત એ ગુરુની ૩૩ આશાતના, અથવા જધન્યાદિ ત્રણ આશાતના તથા ગુરુની સ્થાપનાની જધન્યાદિ ત્રણ આશાતના વજવાની છે, એમ શ્રાદ્ધવિધિવૃત્તિ 'માં પણ જણાવેલ છે.
'
॥ ગાથાંક ૩૫-૩૭, અનુવાદાંક ૪૪-૪૯ ll
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
* इरिया कुसुमिणुसग्गो, चिइवंदण पुत्ति वंदणा-लोयं ।
वंदण खमण वंदण, संवर चउछोभ दुसज्झाओ ॥३८॥ ફરિયા–વિવંતા-પુત્તિ-વંત-વરિ–વંતળા સોયા
वंदण खामण चउछोभ दिवसुस्सग्गो दुसज्झाओ ॥३९॥ અનુવાદ –
[ બહ૬ ગુરુવંદન કરવાની બે વિધિનું દ્વાર ૨૨ મું જે સવાર અને સાંજનું “લઘુપ્રતિકમણ” ગણાય છે તે. તેમાં સવારનું લઘુપ્રતિક્રમણ આ પ્રમાણે—]
ઈરિયાવહિ પડિકકમી, પર્યન્ત લેગસ બેલ,
* ईर्या-कु-स्वप्नोत्सर्ग-चैत्य-बन्दन-मुख-बस्त्रिका-चन्दनका-ऽऽलोचनम् ।
वन्दनक-क्षमापना-वन्दनक-संवर-चतुच्छोभ-द्वि-स्वाध्यायः ॥३८॥ ईर्या-चैत्य-चन्दन-मुख-वस्त्रिका-चन्दनक-चरिम-वन्दनका-ऽऽलोचनम् । वन्दनक-क्षमापना-चतुच्छोभ-दिवसोत्सर्गों द्वि-स्वाध्यायः ॥३९॥
પ્રભાતનું પ્રતિક્રમણ કરવાની પ્રતિજ્ઞાવાળી વ્યક્તિએ કારણવશાત કઈ વખતે પ્રતિક્રમણની સામગ્રીના અભાવે અથવા તેવી શક્તિના અભાવે પ્રભાતનું પ્રતિક્રમણ ન જ થયું હોય તે પણ તેણે આ ૩૭ મી ગાથામાં દર્શાવેલા વિધિ પ્રમાણે બહગુ વંદન
એટલે લઘુપ્રતિક્રમણ તે અવશ્ય કરવું જોઈએ. ૧ પ્રથમ ગુરુ પાસે ઈરિયાવહિયં પડિકમી, તસ્ય ઉત્તરી અને
અન્નત્થ૦ કહી, એક લેગસને કાઉસ્સગ ચદેસુ નિમ્મલયા સુધી કરો. ત્યાર પછી કાઉસ્સગ્ન પાળી “નમે અરિહંતાણું” કહી, સંપૂર્ણ લેગસ્સ બેલા.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુસુમિણ દુસુમિણને, કાઉસ્સગ પછી કરે; બાદ ચૈત્યવંદન કરી, પડિલેહવી મુહપત્તિને,
દેઈ વાંદણું આલયણ, ફરી વંદણ દેઈને. (૫૦) ખામી ખામણા બાદ વાંદણ, પચ્ચકખાણ કર્યા પછી, ૨ પછી રાત્રે રાગથી આવેલા (સ્ત્રીગમનાદિક-) કુસ્વપ્ન, અને
દ્વેષથી આવેલા દુઃસ્વપ્ન એ બન્નેના દેષ ટાળવા માટે ચાર (સારવાર મીરા સુધીને) કાઉસ્સગ કરે તે “કુસુમિણ
દુસુમિણ'ને કાઉસ્સગ સમજે. ૩ ત્યારબાદ ત્યવંદન કરવા આદેશ માગી જગચિંતામણિ
ચૈત્યવંદન જયવીયરાય સુધીનું કરવું. ૪ ત્યાર પછી ખણુસમણ પૂર્વક આદેશ માગી [ પચાસ બેલ
સહિત– ] મુહપત્તિને પડિલેહવી. ૫ ત્યાર બાદ બે વાર વાંદણ દેવાં (એટલે બે વાર દ્વાદશાવત
વંદન કરવું.) ૬ ત્યાર પછી રાત્રિક આલેચનાને આદેશ માગી રાઈય આલોયણું
કરવી. (એટલે ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન રાઈયં આલઉં? ઈચ્છું આલેમિ જે મે રાઈએ ' ઈત્યાદિ પાઠ બેલ વાપૂર્વક
રાત્રિ આલેચના કરવી.) ૭ પછી ફરીને બે વાર વાંદણું દેવાં (અર્થાત બે વાર દ્વાદશાવર્ત
વંદન કરવું.) ૮ ત્યાર બાદ રાઈએ અભુદ્ધિઓ ખામ. ૯ પછી પાછી બે વાર વાંદણું દેવાં ( અર્થાત બે વાર દ્વાદશાવર્ત
વંદન કરવું. ત્યાર બાદ ગુરુ મહારાજ પાસે યથાશક્તિ સંવર એટલે પચ્ચક્ખાણ કરવું.
૧૦
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
ચાલવદન૧૧ ચાર કરવા, સજ્ઝાય૧૨ આદેશ એ પછી, એમ એ પ્રભાતનું, પ્રતિક્રમણ લઘુ થાય છે,
(સાંજના મહદ્ ગુરુવંદનના એટલે લઘુપ્રતિક્રમણના વિધિ આ પ્રમાણે—)
૧૩
હવે સાંજનુ લઘુ એ, પ્રતિક્રમણ કહેવાય છે. (૫૧)
૧૧
ત્યાર પછી ચાર ખમાસમણુપૂર્વક ચાર્થેાભવંદન કરવા. તે આ રીતે
(૧) પ્રથમ ખમાસમણ પૂર્વ ક
(૨) ખીજા
(૩) ત્રૌજા
(૪) ચેાથા
""
""
*
<
ભગવાન્ હુ'' માલવું.
આચાય હું''
‘ઉપાધ્યાય હ
'
‘ સ સાધુ હું '
""
""
""
૧૨
*
ત્યાર બાદ એ ખમાસમણુપૂર્વક સઝાય – સ્વાધ્યાય કરવાના છે આદેશ [ · ઇચ્છાકારેણ સદિસહ ભગવન્! સઝાય સદિસાહુ? ' ઇચ્છું', અને ‘· ચ્છિાકારે ' સદિસહુ ભગવન્! સઝાય કરું ? ‘ઈચ્છતું એ એ આદેશ માગવા, અને ગુરુ મહારાજ પાસે સ્વાધ્યાય કરવા,
॥ ઇતિ પ્રભાત લધુપ્રતિક્રમણ વિધિઃ ।।
૧૩ સાંજનું પ્રતિક્રમણુ કરવાની પ્રતિજ્ઞાવંત વ્યક્તિએ કારણવશાત્ કાઈ વખતે પ્રતિક્રમણની સામગ્રીના અભાવે અથવા તેવી શક્તિના અભાવે સાંજનુ પ્રતિક્રમણુ ન જ થયું હોય તે પશુ તેણે પૂર્વે ૩૮ મી ગાથામાં જણાવેલ વિધિ પ્રમાણે બૃહદ્ગુરુવંદન એટલે લઘુપ્રતિક્રમણ તા અવશ્ય કરવું જોઈએ. તે આ રીતે
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
પ્રથમ ઇરિયાવહિયં પડિક્કમી, તરસ ઉત્તરી અને અન્નત્ય કહી, એક લેાગસ્સના કાઉસ્સગ ચંદ્યેસુ નિમ્મક્ષયરા' સુધી કરવા. ત્યાર પછી કાઉસ્સગ્ગ પાળી ‘નમો અરિહંતાણુ ' કહી સંપૂર્ણ લાગસ ખેલવા.
*
૧૫ પછી ખમાસમણુ દઈ ચૈત્યવંદનના આદેશ માગી ચૈત્યવંદન કરવું. બાદ ખમાસમણુ દઈ આદેશ માગી મુહપત્તિ પડિલેહવી.
૧૬
૧૭ પછી બે વાર દાદાવતા વંદન કરવું એટલે એ વાર વાંદાં લેવાં.
૧૮
હ
ઇરિયાવહી ૪પડિકકમી, પતે લાગસ કહીને, કરી ચૈત્યવંદન૧૫ પછી, મુહપત્તિ ૬ પડિલેહીને; દેઈ વંદણુ૧૭ દિવસ ચરમ, ૧૮પચ્ચક્ખાણુને કરી, પછી ૧૯૧૬ણને આલેાચના,૨॰ કરી વદણુર ફરી. (પર) ખામણા ખામી પછી, ચાલવદન ચરૂ કરે,
૨૨
૨૩
ત્યાર બાદ દિવસચરિમ પચ્ચક્ખાણુ કરવું.
ત્યાર પછી બે વાર વાંદાં લેવાં.
બાદ દેવિસક આલાચનાના આદેશ માગી દેવસિક આલેચના કરવી. ( એટલે ઇચ્છાકારેણુ સદિસહ ભગવન દેવસિચ્ય આલાઉં? ઈચ્છ' આલેએમિ જો મે દેવસ॰ ’ ઈત્યાદિ પાઠ ખેલવાપૂર્વક દેવસિક ( દિવસ સાધી ) આલેાચના કરવી. ૨૧ પછી પાછાં ફેર એ વાંદાં દેવાં.
૨૨
ત્યાર બાદ આદેશ માગી દેવસિઅ અમ્બુઢ્ઢ ખામો.
રે ૩
૧૯
૨૦
<
ત્યાર પછી ચાર ખમાસમણુપૂર્વક ચાર થાભવંદન પૂર્વીની જેમ કરવું.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવસિય પાયછિત્તના ૨૪ કાઉસ્સગ્નને પછી કરે, - આદેશ બે સઝાયના, માગી સ્વાધ્યાય કરે,
એમ ગુરુવંદણ તણી, બહદવિધિને અનુસરે. (૫૩) મૂહ* एयं किइकम्मविहिं, जुजुता चरणकरणमाउत्ता।
साहू खवंति कम्मं, अणेगभवसचिअमणतं ॥४०॥ અનુવાદ– [ વિધિપૂર્વક વંદન કરવાથી પ્રાપ્ત થતે મહાન લાભ.] એ રીતે કૃતિકર્મની, કરતા પૂર્વોક્ત વિધિને, ચરણ-કરણ સિત્તરીમાં, ઉપગવાળા થઈને;
૨૪ ત્યાર બાદ આદેશ માગી દેવસિય પાયછિત્તને ચાર લોગસ્સને
ચંદસૂનિમ્મલયરા સુધીને કાઉસ્સગ કરવો. ૨૫ ત્યાર પછી બે ખમાસમણુપૂર્વક સઝાય કરવાના બે આદેશ પૂર્વની જેમ માગી સઝાય–સ્વાધ્યાય કરો.
છે ઈતિ સાયંકાલ લઘુપ્રતિક્રમણ વિધિઃ |
છે ગાથાંક-૩૮-૩૯, અનુવાદક-૫–૫૩ છે * તિર્મ-વિધ યોજન--ssયુ !
साधवः क्षपयन्ति कर्माऽनेक-भव-संचितमनन्तम् ૧ ગુરુવંદનની. ૨ પૂર્વે કહેલ વિધિને. ૩ ચરણસિત્તરીને જણાવનારી પ્રાચીન ગાથા“વ' સમગધસંગ૭, વૈચાવજ વંમગુત્તીગો ! नाणाइतियं तव१२, कोहनिग्गहाइ४ चरणमेयं' ॥
૪૦
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે
.
અનેક ભવનાં એકઠાં, કરેલ અનંત કર્મને, ખપાવે છે તે સાધુએ, પામવા શિવશર્મને. (૫)
પાંચ પ્રકારનું મહાવ્રત, દશ પ્રકારને યતિધર્મ, સત્તર પ્રકારનું સંયમ, દશ પ્રકારનું વૈયાવૃત્ય, નવ પ્રકારની બ્રહ્મચર્યની ગુપ્તિ, જ્ઞાનાદિ (જ્ઞાન-દર્શન–ચારિત્ર એ) ત્રણ, બાર પ્રકારનું તપ,
અને ચાર પ્રકારના કષાયનિગ્રહ એ સિત્તેરનું નામ ચરણ સિત્તરી” કહેવાય છે. [૫-૧૦-૧૭-૧૦-૯-૩-૧૨-૪=૭૦]
કરણસિત્તરીને જણાવનારી પ્રાચીન ગાથા‘पिंडविसोही समिइ५, भावण१२ पडिमा१२ य इंदियनिरोहो५ । पडिलेहणं२५ गुत्तीओ, अभिग्गहा चेव करणं तु' ॥२॥
ચાર પ્રકારની પિંડવિશુદ્ધિ, પાંચ પ્રકારની સમિતિ, બાર પ્રકારની ભાવના, બાર પ્રકારની સાધુપડિયા, પાંચ પ્રકારને ઈન્દ્રિય નિધિ, પચીશ પ્રકારની પડિલેહણ, ત્રણ પ્રકારની ગુપ્તિ, અને ચાર પ્રકારનો અભિગ્રહ, એ સિત્તેરનું નામ “કરણસિત્તરી
કહેવાય છે. [૪–૫-૧૨-૧૨-૫-૨૫-૩-૪=૭૦] જ આ બાબતમાં આગમમાં કહ્યું છે કે –
“વૈgri મંતે ? ની વિં નિરૂ! ગોગમા ! મपगडीओ निविडबंधणबद्धाओ सिढिलबंधणबद्धाओ करेइ ।'
પ્રશ્ન- હે ભગવંત! ગુરુવંદન વડે જીવ શું ઉપાર્જન કરે ? પ્રત્યુત્તર – હે ગૌતમ! આઠ કમની પ્રકૃતિઓ જે ગાઢ બંધનથી બંધાયેલી હોય તેને શિથિલ બંધનથી બંધાયેલી કરે, દીર્વકાળની સ્થિતિવાળી હોય તેને અલ્પકાળની સ્થિતિવાળી કરે, તીવ્ર રસવાળી હોય તેને મંદ રસવાળી કરે, ઘણું પ્રદેશ સમૂહવાળી હોય તેને અલ્પ પ્રદેશ સમૂહવાળી કરે, અને આ અનાદિ અનન્ત સંસારરૂપી અવમાં પરિભ્રમણ ન કરે અને તેને પાર પામે.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૂત્ર
* अप्पमइभव्वबोहत्थ भासिय विवरियं च जमिह मए । તં લોહંતુ નિયથા, અમિનિવેસી મમરછળિો કશા .
[ ગ્રંથકારની લઘુતા અને ગીતાર્થોને ભલામણ]. અલ્પમતિવંત ભવ્ય પ્રાણી, બેધર અર્થે જે કહ્યું,
તે ગુરુવંદન ભાષ્ય મેં, દેવેન્દ્રસૂરિએ રચ્યું; તેમાં કંઈ મારા વડે, વિપરીત કહેલું હોય છે,
કદાગ્રહ ને ઈર્ષ્યા વિના ગીતાર્થો ! તેહ સુધારજે. (૫૫)
શ્રી ઉત્તરાયનસૂત્રના ૨૯ મા અજુઝયણમાં (અધ્યયનમાં) પણ જણાવે છે કે –
वंदएणं भंते ! जीवे कि जणयइ ? वंदणएणं नीयागोय कम्मं खवेइ उच्चगोयं कम्म निबंधइ, सोहग्गं च णं अपडिहयं आणाफलं निवत्तेइ, રદિપમાd ૨ જું વડું ૧.”
પ્રશ્ન – હે ભગવંત! વંદન કરવાથી જીવને શું લાભ થાય? ઉત્તર – વંદનાથી નીચ ગોત્રકમનો ક્ષય કરીને ઊંચ ગોત્રકમ બાંધે, તેમ જ સૌભાગ્યવળું અપ્રતિહત એવું (શ્રી જિનેન્દ્રદેવની)
અજ્ઞાનું ફળ (મુક્તિપદ) પામે. ૫ શિવસુખને.
છે ગાથાંક ૪૦, અનુવાદક ૫૪ છે * અલ્પમતિ-મત્ર-વોલ-sઈ મણિત વિપરીત ચત્ર મા ..
तच्छोधयन्तु गीतार्था अनभिनिवेषिणोऽमत्सरिणः ॥४१॥ ૧ અલ્પબુદ્ધિવાળા. ૨ બોધને માટે. ૩ સુત્ર અને અર્થ વગેરેને જાણનારા હે ગીતાર્થ પુરુષ !
છે ગાથાંક-૪૧, અનુવાદક-૫૫ છે
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૬
છંદોબદ્ધ ભાષાનુવાદ કર્તાની પ્રશસ્તિ ✩
[ શાર્દૂલવિક્રીડિત ——— છંદમાં. ]
(૧)
પૂજ્ય શ્રીતપગચ્છમાં મણિસમા, શ્રીનેમિસૂરીશના, પટ્ટાકાશ વિશે દિવાકરસમા, લાવણ્યસૂરીશના; વિદ્વાન્ શ્રીમુનિરાજ દક્ષવિજય–પ્રખ્યાતિમાન શિષ્યના, શિષ્ય ને અનુજે સુશીલવિજચે, શ્રીવિક્રમાદિત્યના (૨)
ચંદ્રાકાશનાક્ષિવ * મધુની, શ્રીપૂર્ણિમાના દિને, તીર્થ શ્રીગિરનાર નૈમિજિનની, યાત્રા કરી અને; બીજા શ્રીગુરુવંદનાભિધતા, એ ભાષ્યના છંદમાં, કીધા એ અનુવાદને શિશુદ્ધિત, નિત્યેર રહેા વિશ્વમાં.
॥ ઇતિ શ્રીગુરુવંદનભાષ્યના છ દાદ્ધ-ભાષાનુવાદ સમાપ્ત: । ॥ શુમં મવતુ શ્રીસદસ્ય ॥
* વિક્રમ સંવત્ ૨૦૦૧ ની સાલના ચૈત્ર શુદ પુનમને દિવસે. ૧. ખાલવાને માટે. ૨. હમેશાં. ૩. જગતમાં.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ પહેલું.
श्रीगुरुवंदन-भाष्य - मूल
गुरु-वंदणमह तिविहं, तं फिट्टा छोभ बारसाऽऽवत्तं । सिरनमणाइसु पढमं पुन्नखमासमणदुगि बीअं ॥१॥ जह दूओ रायाणं, नमिउं कज्जं निवेइयं पच्छा । विसजिओ वि वंदिय गच्छइ, एमेव इत्थ दुगं ॥२॥ आयारस्स उ मूलं विणओ, सो गुणवओ य पडिवत्ती। सा य विहि वंदणाओ, विहि इमो बारसावत्ते ॥३॥ तइयं तु छंदण-दुगे, तत्थ मिहो आइमं सयल-संघे । बीयं तु दंसणीण य, पयट्ठियाणं च तइयं तु ॥४॥ वंदग-चिइ-किइकम्मं, पूया कम्मं च विणय-कम्मं च । कायव्वं कस्स व ? केण वावि? काहे व ? कह खुत्तो ? ॥५॥ कइ-ओणयं ? कइ-सिरं ? कइहिं व आवस्सएहि परिसुद्धं ! । कइ-दोस-विप्पमुक्कं किइ-कम्मं कीस कीरइ वा ! ॥६॥ पण-नामपणा-ऽऽहरणा अ-जुग्ग-पण जुग्ग-पणचउअ-दाया । चउ-दाय पण-निसेहा चउअ-णिसेह-ऽटु-कारणया ॥७॥ आवस्सय मुहणंतय-तणु-पेह-पणीस दोस-बत्तीसा । छ-गुण गुरु-ठवण दुग्गह दु-छवीसक्खर गुरु-पणीसा ॥८॥
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
पय अड-वन्न छ-ठाणा छ-ग्गुरु-वयणा आसायण-ति-तीसं । दुविही दु-वीस-दारेहिं चउ-सया-बाणउइ ठाणा ॥९॥ वंदणयं चिह कम्मं किइ-कम्मं पूअ-कम्म विणय-कम्मं । गुरुवंदण पण-नामा दवे भावे दुहोहेण [दुहाहरणा] ॥१०॥ सीयलय खुड्डुए वीर-कन्ह सेवग-दु पालए संबे । पंचे ए दिटुंता किइ-कम्मे दव्व-भावेहिं ॥११॥ पासत्थो ओसन्नो कुसील संसत्तओ अहा-च्छंदो । दुग-दुग-ति-दुणेग-विहा अ-वंदणिज्जा जिण-मयम्मि ॥१२॥ आयरिय उवज्झाए पवत्ति थेरे तहेव रायणिए । किइ-कम्म-निज्जरऽट्ठा कायव्वमिमेसि पंचण्हं ॥१३॥ माय-पिय-जिटु-भाया ओमावि तहेव सव्व-रायणिए । किइ-कम्म न कारिजा चउसमणाई कुणंति पुणो ॥१४॥ विखित्त पराहुत्ते अ पमत्ते मा कयाइ वंदणिज्जा । आहारं निहारं कुणमाणे काउ-कामे य ॥१५॥ पसंते आसण-त्थे अ उवसंते उवदिए । अणुनवित्तु मेहावी किइ-कम्मं पउंजइ ॥१६॥ पडिकमणे सज्जाए काउस्सग्गा-ऽवराह-पाहुणए । आलोयण-संवरणे उत्तमऽटे य वंदणयं ॥१७॥ दोऽवणयमहा-जायं आवत्ता बार चउ-सिरति-गुत्तं । दु-पवेसिग-निकखमणं पण-वीसा-ऽऽवसय किइ-कम्मे ॥१८॥ किइ कम्मपि कुणंतो न होइ किइ-कम्म-निज्जरा-भागी । पण-वीसामन्नयरं साहू ठाणं विराहतो ॥१९॥
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
दिद्वि-पडिलेह एगा छ उड्ढ पप्फोड तिग-तिगंतरिया। अक्खोड पमजणया नव नव मुहपत्ति पण-वीसा ॥२०॥ पायाहिणेण तिय तिय वामेयर-बाहु-सीस-मुह हियए । अंसुड्ढाहो पिटे चउ छप्पय देह-पण वीसा ॥२१॥ आवस्सएसु जह जह कुणइ पयत्तं अ-हीणमइरित्तं । ति-विह-करणोवउत्तो तह तह से निजरा होइ ॥२२॥ दोस अणाढिय थढिय पविद्ध परिपिडियं च टोल-गई । अंकुस कच्छभ रिंगिय मछुव्वत्तं मण पउलु ॥२३॥ वेइय-बद्ध भयंतं भय गारव मित्त कारणा तिन्नं । पडणीय रुद्र तजिय सढ हीलिय विपलिउंचिययं ॥२४॥ दिट्ठमदिड सिंगं कर तम्मोअण अलिद्धणालिद्धं ऊणं उत्तर-चूलिअ मूअं ढड्ढर चुडलियं च ॥२५॥ बत्तीस-दोस-परिसुद्धं किइ-कम्मं जो पउंजइ गुरूणं । सो पावइ निव्वाणं अचिरेण विमाण-वासं वा ॥२६॥ इह उच्च गुणा विणओवयार माणा-ऽऽइ-भंग गुरु-पूआ। तित्थयराण य आणा सुय-धम्मा-ऽऽराहणा किरिया ॥२७॥ गुरु-गुण-जुत्तं तु गुरुं ठाविज्जा अहव तत्थ अक्खाई । अहवा नाणाइ तियं ठविज सक्खं गुरु-अभावे ॥२८॥ अक्खे वराडए वा कढे पुत्थे अ चित्त-कम्मे अ । सम्भावमभावं गुरु-ठवणा इत्तराऽऽव-कहा ॥२९॥ गुरुविरहमि ठवणा गुरूवएसोवदसणथं च । जिण-विरहम्मि जिण-बिंब-सेवणा-ऽऽमंतणं सहलं ॥३०॥
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
१००
चउ-दिसि गुरुग्गहो इह अहुद तेरस करे स-पर-पखे । अणणुनायस्स सया न कप्पए तत्थ पविसेउं ॥३१॥ पण तिग बारस दुग तिग चउरो छट्ठाण पय इगुणतीसं । गुण-तीस सेस आवस्सयाइ सव्व-पय अड-वन्ना ॥३२॥ इच्छा य अणुन्नवणा अव्वाबाहं च जत्त जवणा य । अवराह खामणावि अ वंदण-दायस्स छ-ढाणा ॥३३॥ छंदेणऽणुजाणामि तहत्ति तुभंपि वट्टए एवं । अहमवि खामेमि तुमं वयणाई वंदण ऽरिहस्स ॥३४॥ पुरओ-पक्खा-ऽऽसन्ने गंता चिट्ठण-निसोअणा-ऽऽयमणे । आलोअण-ऽपडिसुणणे पुव्वा-ऽऽलवणे य आलोए ॥३५॥ तह उवदंस निमंतण खद्धाययणे तहा अपडिसुणणे । खद्धत्ति य तत्थगए किं तुम तज्जाय नो सुमणे ॥३६॥ नो सरसि कहंछित्ता परिसंभित्ता अणुट्ठियाइ कहे । संथार-पाय घट्टण-चिट्ठच्च-समासणे आवि ॥३७॥ इरिया कुसुमिणुसग्गो चिइ-वंदण पुत्ति वंदणा-ऽऽलोयं । वंदण खामण वंदण संवर चउ-छोभ दु-सज्झाओ ॥३८॥ इरिया चिइ-वंदण पुत्ति वंदणं चरिम वंदणा-ऽऽलोयं । वंदण-खामण चउ छोभ दिवसुस्सग्गो दु-सज्झाओ ॥३९॥ एयं किइ-कम्म-विहिं जुंजता चरण-करणमाउत्ता। साहू खवंति कम्मं अणेग-भव-संचिअमणतं ॥४०॥ अप्प-मइ-भव्व बोह-ऽत्थं भासियं विवरियं च जमिह मए । तं सोहंतु गीयत्था अणभिनिवेसी अ-मच्छरिणो ॥४१॥
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ બીજું.
| श्रीगुरुवन्दन भाष्यनी संस्कृत - छाया
गुरुवन्दनमथ त्रिविधं तफिट्टा-छोभ-द्वादशा-ऽऽवत्तम् । शिरोनमनादिषु प्रथमं पूर्ण-क्षमा-श्रमण-द्विके द्वितीयम् ॥१॥ यथा दूतो राजानं नत्वा कार्य निवेद्य पश्चात् । विसर्जितोऽपि वन्दित्वा गच्छत्येवमेवात्र द्विकम् ॥२॥ आचारस्य तु मूलं विनयः स गुणवतश्च प्रतिपत्तिः । सा च विधि-वन्दनतो विधिश्चासौ द्वादशा-ऽऽवर्ते ॥३॥ तृतीयं तु छन्दनक द्विके तत्र मिथ आदिमं सकलसङ्घस्य । द्वितीयं तु दर्शनिनश्च पद-स्थितानां च तृतीयं तु ॥४॥ वन्दन-चिति-कृति-कर्म पूजा-कर्म च विनय-कर्म च । कर्तव्यं कस्य वा केन वाऽपि कदा वा कति-कृत्वः ॥५॥ कत्यवनतं कति-शिरः कतिभिर्वाऽऽवश्यकैः परिशुद्धम् । कति दोष-विप्रमुक्तं कृति कर्म कस्मात् क्रियते वा ? ॥६॥ पञ्च-नामानि पञ्चोदाहरणान्ययोग्य-पञ्चकं चत्वारोऽदातारः । चत्वारो दातारः पञ्च-निषेधाश्चत्वारोऽनिषेधा अष्ट कारणानि ॥७.। आवश्यक-मुखा-ऽनन्तक तनु-प्रेक्षा-पश्च-विंशतिर्दोषा द्वात्रिंशत् । षड्-गुणा गुरु स्थापना द्वयवग्रहो द्वि-षड्-विंशत्यक्षर गुरु-पञ्च-विंशतिः।
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૨
पदान्यष्ट-पश्चाशत् षट्-स्थानानि षड्-गुरु वचनान्याशातनास्त्रयस्त्रिंशत्। द्वौ विधी द्वा-विंशति-द्वारैश्चतुः-शतानि द्वि-नवतिः स्थानानि ॥९॥ वन्दनकं चिति-कर्म कृति-कर्म पूजा-कर्म विनय-कर्म । गुरु-वन्दन-पञ्चनामानि द्रव्यतो भावतो द्विधौघेन (द्विधोदाहरणानि)। शीतलकः क्षुल्लको वीर-कृष्णौ सेवकद्वयः पालकः शाम्बः । पञ्चैते दृष्टान्ताः कृति कर्मे द्रव्य-भावाभ्याम् ॥११॥ पार्श्व-स्थोऽवसन्नः कु-शीलः संसक्तो यथा छन्दः। द्वि-द्वि-त्रि द्वयनेक-विधा अवन्दनीया जिन-मते ॥१२॥ आचार्य उपाध्यायः प्रवर्तकः स्थविरस्तथैव रात्निकः । कृति-कर्म निर्जरा-ऽथ कर्त्तव्यमेतेषां पञ्चानाम् ॥१३॥ माता पिता ज्येष्ठ-भ्राताऽवमा अपि-तथैव सर्व-रात्निकः । कृति-कर्म न कारयेच्चत्वारः श्रमणा ऽऽदयः कुर्वन्ति पुनः ॥१४॥ व्याक्षिप्तं पराङ्मुखं च प्रमत्तं मा कदाचिद् वन्देत । आहारं निहारं कुर्वन्तं कर्तु-कामं च ॥१५॥ प्रशान्तमासनस्थं चोपशान्तमुपस्थितम् । अनुज्ञाप्य मेधावी कृति-कर्म प्रयुनक्ति ॥१६॥ प्रतिक्रमणे स्वाध्याये कायोत्सर्गे ऽपराधे प्राघुर्णके । आलोचने संवरणे उत्तमा-ऽर्थे च वन्दनकम् ॥१७॥ द्वयवनतं यथा-जातमावर्ता द्वादश चतुः-शिरस्त्रि-गुप्तम् । द्वि-प्रवेशमेक-निष्क्रमणं पञ्चविंशत्यावश्यकानि कृति-कर्मे ॥१८॥ कृति-कर्माऽपि कुर्वन भवति कृति-कर्म-निर्जरा-भागी । पञ्च-विंशतीनामन्यतरं साधुः स्थानं विराधयन् ॥१९॥
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૩
दृष्टि-प्रतिलेखनैका षडुर्व-प्रस्फोटास्त्रिक-त्रिकाऽन्तरिताः । अक्षोटाः प्रमार्जना नव नव मुख-वस्त्रिकायाः पञ्चविंशतिः ॥२०॥ प्रदक्षिणया त्रिकं त्रिकं वामेतर-बाहु-शीर्ष-मुख-हृदयेषु । असो;-ऽधः-पृष्ठे चतस्रः षट् पादयोर्देहस्य पञ्चविंशतिः ॥२१॥ आवश्यकेषु यथा यथा करोति प्रयत्नम-हीना-ऽतिरिक्तम् । त्रि-विध-करणोपयुक्तस्तथा तथा तस्य निर्जरा भवति ॥२२॥ दोषाः-अनादृतं स्तब्धं प्रविद्धं परिपण्डितं च टोल-गतिः । अङ्कुशं कच्छप-रिङ्गितं मत्स्योवृत्तं मनः-प्रदुष्टम् ॥२३॥ वेदिका-बद्धं भजन्तं भयं गौरवं मित्रं कारणं स्तैन्यम् । प्रत्यनीकं रुष्टं तर्जितं शठं हीलितं विपरिकुञ्चितम् ॥२४॥ दृष्टा-ऽदृष्टं शृङ्गं करं तन्मोचनमाश्लिष्टा-ऽनाश्लिष्टम् । ऊनमुत्तर चूलिकं मूकं ढड्ढरं चुडलिकम् ॥२५॥ द्वा-त्रिंशदोष-परिशुद्धं कृति-कर्म यः प्रयुनक्ति गुरूणाम् । स प्राप्नोति निर्वाणमचिरेण विमान-वासं वा ॥२६॥ अत्र षट् च गुणा-विनय उपचारो मानादिभङ्गो गुरु पूजा । तीर्थ-कराणां चाज्ञा श्रुत-धर्मा-ऽऽराधनाऽक्रिया । २७॥ गुरु-गुण-युक्तं तु गुरुं स्थापयेदथवा तत्रा-शक्षादीन् । अथवा ज्ञाना ऽऽदि-त्रिकं स्थापयेत् साक्षाद-गुर्वभावे ॥२८॥ अक्षे वराटके वा काष्ठे पुस्ते च चित्र-कर्मणि च । सद्भावाऽसद्भावा गुरु-स्थापनेत्वरा यावत् कथिका ॥२९॥ गुरु-विरहे स्थापना गुरूपदेशोपदर्शना-ऽथ च।। जिन-विरहे जिन-बिम्ब-सेवना-ऽऽमन्त्रणं स-फलम् ॥३०॥
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
चतुर्दिक्षु गुर्ववग्रहोऽत्राध्युष्ट-त्रयोदश-कराः स्व-पर-पक्षयोः । अननुज्ञातस्य सदा न कल्पते तत्र प्रवेष्टुम् ॥३१॥ पञ्च-त्रि-द्वादश-द्वि-त्रि-चत्वारि षट्-स्थान-पदान्येकोनत्रिंशत् । एकोन-त्रिंशच्छेषाणि 'आवसिआए' इत्यादीनि सर्वपदान्यष्टपञ्चाशत्॥ इच्छा चानुज्ञापनाऽव्याबाधा च यात्रा यापना च । अपराधक्षमापनाऽपि च वन्दन दातुः षट्स्थानानि ॥३३॥ 'छन्देण' ' अणुजाणामि ' ' तहत्ति ' 'तुभंपि' 'वट्टए' एवं'। 'अहमवि खामेमि तुम' वचनानि वन्दनार्हस्य ।३४॥ पुरतः पक्षासन्ने गन्ता तिष्ठमानो निषीदना-ऽऽचमने । आलोचनाऽप्रतिश्रवणे पूर्वा ऽऽलापने चा-ऽऽलोचे ॥३६॥ तथोपदर्श-निमन्त्रण-खद्धादाऽदने तथाऽप्रतिश्रवणे । खद्धति च तत्र-गत किं त्वं तज्जात नो-सुमनाः ॥३६॥ नो स्मरसि ? कथां छेत्ता परिषदं भेत्ताऽनुत्थिताया कथयेत् । संस्तारक-पाद-संघटन-स्थाने उच्च-समासने चापि ॥३७॥ ईर्या-कु-स्वप्नोत्सर्ग-चैत्य-वन्दन-मुख-वत्रिका-वन्दका-ऽऽलोचनम् । वन्दनक-क्षमापना-वन्दनक-संवर-चतुश्च्छोभ-द्वि-स्वाध्यायः ॥३८॥ ईर्या-चैत्य-वन्दन-मुख-वस्त्रिका-वन्दनक-चरिम-वन्दनका-ऽऽलोचनम् । वन्दनक-क्षमापना-चतुश्च्छोभ-दिवसोत्सर्गो द्वि-स्वाध्यायः ॥३९॥ एनं कृति-कर्म-विधिं योक्तारश्चरण-करणा-ऽऽयुक्ताः । साधवः क्षपयन्ति कर्माऽनेक-भव-संचितमनन्तम् ॥४०॥ अल्प-मति-भव्य-बोधा-ऽथ भाषितं विपरीतं च यदत्र मया । तच्छोधयन्तु गीतार्था अनभिनिवेषिणोऽमत्सरिणः ॥४१॥
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ ત્રીજુ.
શ્રીગુરુવન્દન-ભાષ્યને સંક્ષિપ્ત સાર.
૧લી ગાથામાં– ગ્રન્થસંબંધ અને ગુરુવન્દનના પ્રકાર.
પ્રથમ ભાષ્ય દેવ સંબંધી ચૈત્યવંદન વર્ણવ્યા પછી હવે દ્વિતીય ભાષ્ય ગુરુ સંબંધી ગુવંદન જણાવાય છે. તે ગુરુવંદન ફેટાવંદન, ભવંદન અને દ્વાદશાવર્તવંદન એમ ત્રણ પ્રકારે છે. તેમાં પહેલું ફેટાવંદન મસ્તક નમાવવા વગેરેથી અને બીજું થોભનંદન
સંપૂર્ણ બે ખમાસમણ દેવાથી થાય છે. રજી ગાથામાં બે વાર વંદના કરવાનું કારણ.
જેમ દૂત રાજાને નમીને કાર્ય નિવેદન કરે, પછી રાજા જ્યારે જવાની રજા આપે ત્યારે પણ પુનઃ નમન
કરીને જાય. એ રીતે અહીં પણ બે વાર વંદના સમજવી. ૩જી ગાથામાં– વંદનની આવશ્યકતા.
“વિયો ઘો' ધર્મનું મૂલ વિનય છે. એ ઉક્તિ અનુસાર આ ગાથામાં જણાવેલ “નાથાલાલ મૂરું વિurો” આચારનું મૂલ તે વિનય છે. તે વિનય ગુણવંત ગુરુની સેવા-ભક્તિરૂપ છે. તે સેવા-ભક્તિ વિધિપૂર્વક વંદના કરવાથી થાય છે. એ વિધિ દ્વાદશાવર્ત વંદનમાં આગળ જણાવશે.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૬ ૪થી ગાથામાં- દ્વાદશાવવંદન કેવી રીતે થાય? અને ત્રણે
- વંદન કોને કોને કરાય? બે વાંદણ દેવા વડે દ્વાદશાવર્ત વંદન થાય છે. પહેલું ફેટાવંદન પરસ્પર ચતુર્વિધ સંઘમાં, બીજું ભવંદન સાધુ (સાધ્વી)ઓને, અને ત્રીજું દ્વાદશાવર્ત વંદન
આચાર્યાદિ પદવીધને થાય છે. ૫ મી ગાથામ– વંદનના પાંચ નામે અને આવશ્યક નિર્યુક્તિ
સૂચિત નવ દ્વારે. પાંચ નામે– (૧) વંદનકર્મ, (૨) ચિતિકર્મ, (૩) કૃતિકર્મ, (૪) પૂજાકર્મ અને (૫) વિનયકર્મ નવારે વન્દન [૧] કેને કરવું ? [૨] તેણે કરવું? [3] ક્યારે
કરવું? [૪] કેટલી વાર કરવું ? ૬ઠ્ઠી ગાથામાં
વન્દન [૫] કેટલા નમનવાળું? [૬] કેટલા શીર્ષ નમસ્કારવાળું? [૭] કેટલા આવશ્યક વડે શુદ્ધ કરાય? [૮] કેટલા દેશે વડે રહિત કરાય? અને [૯] કૃતિકર્મ
શા માટે કરાય? ઉભી ગાથામાં– વંદનનાં બાવીશ દ્વારે.
(૧) વંદનનાં પાંચ નામે. (૨) વંદનનાં પાંચ દષ્ટાન્ત. ૩) વંદનને અયોગ્ય પાંચ. (૪) વંદનને યોગ્ય પાંચ.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭
(૫) વંદનના અદાતા ચાર. (૬) વંદનના દાતા ચાર (૭) વંદનને પાંચ સ્થાનકે નિષેધ. (૮) વંદનને ચાર
સ્થાનકે અનિષેધ. (૯) વંદન કરવાનાં આઠ કારણ. ૮મી ગાથામાં–
(૧૦) પચીશ આવશ્યક. (૧૧) પચીશ મુહપત્તિની પડિલેહણા. (૧૨) પચીશ શરીરની પડિલેહણું. (૧૩) બત્રીશ દેષ. (૧૪) વંદનથી થતા છ ગુણ. (૧૫) ગુરુમહારાજની સ્થાપના. (૧૬) બે પ્રકારને અવગ્રહ. (૧૭)
વાંદણના બસ છવીશ અક્ષરે, તેમાં પચીશ જોડાક્ષરે. ૯ મી ગાથામાં–
(૧૮) અઠ્ઠાવન પદે. (૧) શિષ્યને પૂછવાયેગ્ય છે
સ્થાન–સ્થાનક. (૨૦) ગુરુમહારાજનાં છ વચને. (૨૧) તેત્રીશ આશાતના. (૨૨) બે પ્રકારને વંદનવિધિ. [ એ બાવીશ દ્વારે વડે ગુરુવંદનના ૪૯૨ ઉત્તર ભેદે
થાય છે. ] ૧ભી ગાથામાં – ગુરુવંદનના પાંચ નામનું દ્વાર પહેલું.
[૧] વંદનકર્મ (સ્તુતિ કરવી.), [૨] ચિતિકમ ( રજોહરણાદિ રાખવાની વિધિમાં કુશળપણું.), [૩] કૃતિકર્મ (બે વાંદણ દેવાં. ), [૪] વિનયકર્મ (ગુરુ પ્રત્યે અનુકૂલ પ્રવૃત્તિ), અને [૫] પૂજાકર્મ (મન-વચન-કાયાને શુભ વ્યાપાર.) એ ગુરુવંદનનાં પાંચ નામે છે. તે દ્રવ્ય અને ભાવ એમ બે પ્રકારે એઘથી (સામાન્યથી) છે.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧મી ગાથામાં– વંદનકર્મ પર પાંચ દષ્ટાંતનું દ્વાર બીજું. (૧) પ્રથમ વંદનકમ પર દ્રવ્યથી અને ભાવથી શીતલા
ચાર્યનું દષ્ટાંત. (૨) બીજા ચિતિકર્મ પર દ્રવ્યથી અને ભાવથી ભુલ
કાચાર્યનું દષ્ટાંત (૩) ત્રીજા કતિકર્મ પર દ્રવ્યથી અને ભાવથી
વીરાશાલવી અને કૃષ્ણનું દૃષ્ટાંત. () ચેથા વિનયકમ પર દ્રવ્યથી અને ભાવથી બે
રાજસેવકેનું દષ્ટાંત. (૫) પાંચમા પૂજાકર્મ પર દ્રવ્યથી અને ભાવથી
પાલક અને શાંબિકુમારનું દૃષ્ટાંત. . ૧૨મી ગાથામાં– પાસત્યાદિક પાંચ અવમંદનીયનું દ્વાર ત્રીજું. (૧) પાર્થસ્થ (જ્ઞાનાદિક પાસે રાખે પણ લાભ
ન લે તે) તેના દેશપાશ્વસ્થ અને “સર્વ
પાધિસ્થ એમ બે ભેદ છે. (૨) અવસત્ર (સાધુકિયામાં શિથિલ હેય તે.)
દેશઅવસાન્ન” અને “સર્વ અવસગ્ન” એમ
બે ભેદ છે. (૩) શીલ (જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની વિરાધના
કરનાર હેય તે.) તેના જ્ઞાનકુશીલ” “દશનકુશીલ” અને “ચારિત્રકુશીલ” એમ ત્રણ ભેદ છે.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮ (૪) સંસકા (જેની સોબતે જે થાય તે) તેના
સકિલષ્ટ સંસત” અને “અસલિ
સંસા એમ બે ભેદ છે. (૫) યથાછંદ (પિતાની મરજી મુજબ વર્તનાર
હોય તે.) તેના અનેક ભેદ છે. ઉક્ત એ પાંચે જૈનદર્શનમાં વંદન કરવાલાયક નથી. ૧મી ગાથામાં– આચાર્યાદિક પાંચ વદનીયનું દ્વાર છઠું. [૧] આચાર્ય (છત્રીશ ગુણ યુક્ત, સૂત્ર-અર્થના
જ્ઞાતા અને જ્ઞાનાદિ પંચાચાર પાળે ને પળવે તે.) [૨] ઉપાધ્યાય (૧૧ અંગ, ૧૨ ઉપાંગ, ચરણ
સિત્તરી અને કરણસિત્તરી એ પચીશ ગુણે કરી સહિત, અને પિતાની કળાકુશળતાથી અવિનીત
એવા શિષ્યને પણ સૂત્ર ભણાવે તે). [3] પ્રવર્તક (તપ અને સંયમ વગેરેના સમ્યમ્
યેગમાં સાધુ સમુદાયને જે પ્રવર્તાવે તે). [૪] સ્થવિર (ચારિત્રમાર્ગમાં સીદાતા સાધુઓને
આલોક અને પરલેકનાં દૃષ્ટાંત આપી સંયમના પુનિત પંથમાં જે સ્થિર કરે છે. તેના ત્રણ ભેદ છે. વયસ્થવિર (૬૦ વર્ષ જેટલા વૃદ્ધ થયેલા
હોય તે). (૨) પર્યાયસ્થવિર (૨૦ વર્ષના દીક્ષા પર્યાયવાળા
હેય તે).
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૦
(૩) જ્ઞાનસ્થવિર (જઘન્યથી સમવાયાંગ વગેરે
સૂત્રના જ્ઞાતા હેય, અને ઉત્કૃષ્ટથી મહાનિશીથ
પ્રમુખ છેદસૂત્રના જ્ઞાતા-જાણનાર હોય તે). (૪) રત્નાધિક (વયમાં કે લઘુ હોય તે પણ
જ્ઞાનાદિ ગુણે કરી અધિક હોય તે. અથવા ગચ્છના–સમુદાયના હિતની ખાતર પિતાનાથી બનતે પુરુષાર્થ ફેરવે તે ગણવછેદક પણ
રત્નાધિક કહેવાય છે). ઉક્ત એ પાચેને નિજરના લાભ અર્થે અવશ્ય વંદન
કરવું જ જોઈએ. ૧૪મી ગાથામાં– વંદનના અદાતાનું દ્વાર પાંચમું અને વંદનના
| દાતાનું દ્વાર છ ઠું. માતા, પિતા અને વડીલબંધુ (મોટાભાઈ) પાસે તેમજ ન્યૂન (ઓછા) દીક્ષા પર્યાયવાળા સર્વ રત્નાધિક પાસે વંદન કરાવવું નહીં. એ સિવાય શેષ સર્વ પાસે વંદન કરાવે. અર્થાત્ બાકીના સાધુ વગેરે [ચતુર્વિધ
સંઘ પરસ્પર] વંદના કરે. ૧૫મી ગાથામાં– વંદન કરવાના અનવસરનું દ્વાર સાતમું.
(ધર્મમાં-) વ્યગ્રચિત્તવાળા હોય, પરાક્ષુખ (સમ્મુખ બેઠેલા ન) હેય, પ્રમાદમાં વર્તતા હોય, આહાર કે નિહાર (લઘુનીતિ કે વડીનીતિ) કરતા હોય, અથવા આહાર કે નિહાર કરવાની તૈયારીમાં હોય ત્યારે કદી પણ વંદન કરવું નહીં.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬મી ગાથામાં– વંદન કરવાના અવસરનું દ્વાર આઠમું.
શાંતચિત્તવાળા હેય, આસન પર બેઠેલા હોય, ક્રોધાદિકે કરી રહિત હોય અને છેદેણ ઈત્યાદિ આદેશ કહેવાને તત્પર હોય એવા ગુરુને, અનુજ્ઞા પામેલ
બુદ્ધિમાન શિષ્ય વંદન કરવું. ૧૭મી ગાથામાં– આઠ કારણે વંદન કરવાનું દ્વાર નવમું.
[૧] પ્રતિક્રમણમાં [૨] સ્વાધ્યાય અર્થે [૩] કાઉસ્સગ-કાયેત્સર્ગ માટે [4] અપરાધ ખમાવવા અર્થે [૫] બહારથી પધારેલા નવા મોટા મુનિને [૬] આયણ–આચના (લાગેલા અપરાધની શુદ્ધિ)
માટે [૭] ઉપવાસાદિ પચ્ચક્ખાણ-પ્રત્યાખ્યાન અર્થે [૮] અનશન (સલેખનાદિક મહાન કાર્ય) માટે
એ આઠ કારણે–નિમિત્તે દ્વાદશાવર્ત વંદન કરવું. ૧૮મી ગાથામાં– વંદન કરતાં સાચવવા ગ્ય ૨૫ આવશ્યકનું
દ્વાર દશમું. (૨) બે અવનત (કેડ ઉપરને ભાગ નમાવે તે) (૧) એક યથાજાત (જન્મ સમયની આકૃતિ કે દીક્ષા
લેતી વખતની મુદ્રા તે)
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૨
(૧૨) બાર આવર્ત (ગુરુને પગે અને પિતાના મસ્તકે
હાથ લગાડવા તે) (૪) ચાર શીર્ષનમન (માથા વડે નમન તે) (૩) ત્રણ ગુપ્તિ (મન, વચન, કાયાની એકાગ્રતા તે) (૨) બે વાર પ્રવેશ (૧) એક વાર નિષ્ક્રમણ (બહાર નીકળવું તે)
કુલ એ પચીશ આવશ્યક દ્વાદશાવર્તવંદનમાં થાય છે. ૧૯મી ગાથામાં– પચીશ આવશ્યક ન સાચવવાથી કર્મનિજ
થાય નહીં. ઉક્ત એ પચીશ આવશ્યકમાંથી એક પણ આવશ્યકને વિરાધતાં, વંદન કરનાર સાધુ વંદનથી થતી કર્મનિજ
રાને (સંપૂર્ણ) ભાગી થતું નથી. ૨૦મી ગાથામાં– મુહપત્તિની પચીશ પડિલેહણાનું દ્વાર
અગિયારમું. (૧) એક દષ્ટિ પડિલેહણા–પ્રતિલેખના (૬) છ ઊપષ્ફડા-પ્રસ્ફોટક (ઊંચેથી મુહપત્તિના
છેડા ખંખેરવા તે) (૯) ત્રણ ત્રણને આંતરે નવ અકખેડા-આસ્ફટક
(આદરવું અંદર લેવું તે) (૯) ત્રણ ત્રણ અકડાને આંતરે ત્રણ ત્રણ પકડા
એટલે નવ પ્રમાજના (પંજવું, ઘસીને કાઢવું.) કુલ એ પચીશ પડિલેહણા [ સૂત્ર, અર્થ, તત્વ કરી સહું વગેરે ૨૫ બેલપૂર્વક ] મુહપત્તિની છે.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૩
૨૧મી ગાથામાં શરીરની પચીશ પડિલેહણાનુ' દ્વાર મારમ્".
(૩) પ્રદક્ષિણા ક્રમે ડાબા હાથની ત્રણ વાર પડિલેહણા (૩) પ્રદક્ષિણા ક્રમે જમણા હાથની ત્રણવાર પડિલેહણા (૩) મસ્તકની ત્રણ પડિલેહણા (૩) મુખની
99
(૩) છાતી—હૃદયની
"9
(૪) ખભાની ઉપર નીચે પીઠ પરની ચાર પડિલેહણા (૬) પગની છ પડિલેહણા
८
કુલ એ પચીશ પડિલેહણા [ હાસ્ય—રતિ-મતિ પરિહરું વગેરે ૨૫ માલપૂર્વક] શરીરની છે.
૨૨મી ગાથામાં— ૨૫ આવશ્યક વગેરે વિધિપૂર્વક કરવાથી થતુ ફળ.
૨૩–૨ ૪–૨ ૫મી ગાથામાં
પચીશ આવશ્યક, મુહપત્તિ અને શરીરની પચીશ પડિલેહણામાં ત્રણ પ્રકારના કરણ ( મન-વચન-કાયા ) વડે ઉપયેાગવત થઈને અન્યનાષિક ( હીન અને અધિક રહિત) જેમ જેમ પ્રયત્ન કરે તેમ તેમ તેને (તે જીવને) નિર્જરા થાય છે.
વદનમાં ટાળવા ચેાગ્ય ૩૨ ઢાષાનું દ્વાર તેરમુ .
ખત્રીશ કાષ—
[૧] અનાધૃત દોષ (આદર રહિત વંદન કરે તે,)
[૨] સ્તબ્ધ દોષ (અકડતા રાખીને વંદન કરે તે.)
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪ [a] અપવિદ્ધ છેષ (ભાડૂતની જેમ વંદન કરીને - તરત નાસી જાય છે.) [૪] પરિપિંડિત દોષ (એક જ વંદનથી સર્વને
વંદે તે.) પિ ટોલગતિ દેષ (તીડની જેમ કૂદકા મારતે વંદન
કરે, અથવા ઢેલની જેમ ઊપડીને વંદન કરે તે.) [૬] અંકુશ ષ (રજોહરણને અંકુશની જેમ ગ્રહણ
કરીને વંદન કરે તે.) f૭ ક૭પરિગિત દેષ (કાચબાની જેમ રીંગતે છે શરીરને ચલાયમાન કરતે વંદન કરે તે.) [૮] મધુવંત દોષ (માછલાની જેમ ઊછળતે
વંદન કરે તે.) [૯] મનઃ પ્રદુષ્ટ દેષ (મનમાં આચાર્ય વગેરેના દોષ
ચિંતવીને વંદન કરે તે). [૧૦] વેદિકાબદ્ધ દેષ (હાથની રચનાપૂર્વક વાંદે એટલે છે. હાથને બહાર રાખીને વંદન કરે તે.) [૧૧] ભજેત દેષ (વિદ્યામંત્ર વગેરેની લાલચથી વંદન ૧ કરે તે.) [૧૨] ભય દેષ (સંઘ બહાર મૂકવાના ભયથી વંદન
કરે તે.) [૧૩ ગારવ દેષ (પતે સમાચારોમાં કુશળ છે એવા - અહંકાર-અભિમાનથી વંદન કરે તે.)
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૪] મિત્ર દોષ (મિત્રપણાના કારણથી વંદન કરે તે.) [૧૫] કારણ દોષ (વસ્ત્રાદિકના કારણે વદને કરે તે.) [૧૬] સ્તન દોષ (ચેરની જેમ છુપાતે વંદન કરે તે.) [૧૭] પ્રત્યેનીક દેષ (અનવસરે વંદન કરે તે.) [૧૮] રુણ દેષ (પતે અથવા ગુરુ ક્રોધવાળા હોય ત્યારે
વંદન કરે તે.) [૧૯] તજિત દેષ (આંગળીથી તર્જના કરો વંદન
કરે તે.) [૨૦] શઠ દેષ (વિશ્વાસ ઉત્પન્ન કરવા માટે કપટથી
-વંદન કરે છે.) [૨૧] હીલિત દેષ (હેલના-અવજ્ઞા કરતે વંદન કરે તે) [૨૨] વિપરીચિત છેષ (વંદન કરતાં વચમાં વિકથા* એ કરતા વદે તે.) [૨૩] દૃષ્ટાદષ્ટ દેષ (કેઈ દેખે તે વદે અને ન દેખે
- તે ન વદે તે.) [૨૪] શંગ દેષ (પશુના શીંગડાની પેઠે કપાલના બે
પડખે વંદન કરે તે.) [૨૫] કર દેષ (રાજાના કરની પેઠે વેઠથી વંદન કરે તે.) [૨૬] તમેચન છેષ (તેમનાથી હવે કયારે છૂટીશું?
એમ સમજીને વંદન કરે તે.) [૨] આલિષ્ઠાનાલિષ્ટ દોષ (હરણ અને મસ્તકે
પિતાના હાથ અડાડે ન અડાડે તે.)
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૬
[૨૮] ઊણુ દોષ (આછા અક્ષરા ખેલીને વંદન કરે તે.) [૨૯] ઉત્તરચૂડ દોષ (છેલ્લું પદ્મ માટેથી ખેલવું તે. અર્થાત્ માટા સાદે - મર્ત્યએણુ વદામિ કહેવું તે.)
[૩૦] મૂક દોષ (મૂંગાની જેમ મનમાં ખેલીને વંદન કરે તે.)
[૩૧] ઝૂર દોષ (સમસ્ત વંદન માટા સાદે ખેલે તે.) [૩૨] ચૂડલિક દોષ (રજોહરણને 'ખાડિયાની જેમ ભમાડીને વંદન કરે તે.)
ઉક્ત એ ૩૨ ઢાષ વદનમાં વજવાના છે.
૨૬મી ગાથામાં— નિર્દોષ વંદન કરવાનું લ.
જે ગુરુમહારાજને [ઉક્ત એ–] મત્રીશ દોષ રહિત દ્વાદશાવતા વંદન કરે છે તે અલ્પકાળમાં મેક્ષ અથવા સ્વર્ગને પામે છે.
૨૭મી ગાથામાં વનથી ઉત્પન્ન થતા છ ગુણનું દ્વાર ચૌદમું
છ ગુણ—
(૧) વિનયાપચાર (વિનયનું આરાધન તે.)
(૨) માનાદિસંગ (અભિમાન વગેરેના વિનાશ તે. ) (૩) ગુરુપૂજા (ગુરુજનની ભક્તિ, )
(૪) તીર્થંકરાજ્ઞાપાલન
( શ્રીજિનેશ્વર આજ્ઞાનું પાલન તે.)
ભગવંતની
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૭
(૫) શ્રતધર્મારાધન (શ્રતધર્મનું આરાધન છે.) (૬) અક્રિયા (મેક્ષ)
ઉક્ત એ ૬ ગુણે વંદન કરવાથી પ્રાપ્ત થાય છે. ૨૮-૨૯મી ગાથામાં ગુરુની સ્થાપનાનું દ્વાર પંદરમું.
સાક્ષાત્ ગુરુના અભાવે ગુરુમહારાજ જેવા ગુણવાળા ગુરુ સ્થાપવા, અથવા તેના સ્થાને અક્ષ વગેરે (સ્થાપનાચાર્યજી વગેરે), અગર જ્ઞાનાદિક ત્રણ (જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રના સાધન-ઉપકરણ) સ્થાપવાં. ગુરુની સ્થાપના-અક્ષમાં, કેડામાં, કાષ્ઠમાં, પુસ્તકમાં અને ચિત્રકામમાં કરાય છે. તે સ્થાપના સદૂભાવ (આકારવાળી મૂતિ કે છબી) અને અસદુભાવ (આકાર વિનાની સ્થાપનાચાર્યજી કે પુસ્તક), ઈત્વર (અલપકાળની) અને યાવકથિક
( લાંબા કાળની) એમ બે બે પ્રકારની છે. ૩૦મી ગાથામાં સ્થાપનાનું ઉદાહરણ
સાક્ષાત શ્રી જિનેશ્વર દેવના અભાવે જેમ શ્રીજિનેશ્વર દેવની પ્રતિમા–મૂર્તિની કરેલ સેવા અને આમંત્રણ સફળ થાય છે, તેમ સાક્ષાત્ ગુરુમહારાજના અભાવે ગુરુના ઉપદેશ અને દર્શન માટે સ્થાપેલ સ્થાપના
પણ સફળ થાય છે. ૩૧મી ગાથામાં– બે પ્રકારના અવગ્રહનું દ્વાર સેળયું.
અહીં ચારે દિશામાં ગુરુમહારાજને અવગ્રહ સ્વપક્ષમાં
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯
સાડાત્રણ હાથ, અને પરપક્ષમાં તેર હાથ છે. તેમાં આજ્ઞા લીધા વિના પ્રવેશ કરવાનું કાઈવાર પણ કલ્પે નહીં.
૩૨મી ગાથામાં— વનસૂત્રની અક્ષર્ સંખ્યાનું દ્વાર સત્તરમ અને પદ્મસ ંખ્યાનું દ્વાર અઠારમું,
અક્ષરસખ્યાનું ૧૭મું દ્વાર સુગમ હૈાવાથી ગાથામાં કહેલ નથી. તે આ રીતે જાણવું. વદનસૂત્રમાં સર્વ અક્ષર ૨૨૬ છે. તેમાં લઘુ અક્ષર ૨૦૧ અને ગુરુ અક્ષર (જોડાક્ષર) ૨૫ છે. ૧૮મું પદસખ્યાનું દ્વાર આ પ્રમાણે
‘આગળ ૩૩મી ગાથામાં જણાવેલા ૬ સ્થાનમાં ક્રમશઃ પાંચ, ત્રણ, ખાર, બે, ત્રણ અને ચાર મળી એગણુત્રીશ પદો, અને બાકીનાં આવસ્સિયાએ · આદિ એગણત્રીશ પદે છે. આ રીતે બન્નેનાં મળી કુલ વદનસૂત્રનાં ૫૮ પદો છે.
૩૭મી ગાથામાં વંદન કરનાર શિષ્યના પ્રશ્નરૂપ છ સ્થાનનુ દ્વાર ઓગણીશમું
શિષ્યનાં છ સ્થાન——
(૧) પહેલું સ્થાન—ઈચ્છા (વંદન કરવાની ઈચ્છા જણાવે છે. )
(ર) બીજું સ્થાન—અનુજ્ઞા (અવગ્રહમાં પેસવાની આજ્ઞા માગે છે. )
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
| (૩) ત્રીજું સ્થાન–અવ્યાબાધ (ગુરુને સુખશાતા
પૂછે છે.) ચોથું સ્થાન–સંયમયાત્રા (૫સંચમરૂપ યાત્રા
સુખે થાય છે?) (૫) પાંચમું સ્થાન–દેહસમાધિ (ઔષધ વડે ઈદ્રિય
અને મનથી અપીડિત દેહ-શરીર છે?) (૬) છઠું સ્થાન–અપરાધખામણું (થયેલ અપ
રાધને ખમાવે છે. ) ઉક્ત એ સ્થાને વંદન કરનાર શિષ્યનાં છે. ૩૪મી ગાથામાં– ગુના ઉત્તરરૂપ ૬ વચનનું દ્વાર વીસમું.
ગુરુનાં છ વચન(૧) પહેલું વચન–ઈદેણુ (જેવી તારી ઈચ્છા.) (૨) બીજું વચન–અણુજાણુમિ (હું આજ્ઞા આપું છું, (૩) ત્રીજું વચન–તહત્તિ (તેમજ છે.) (૪) ચોથું વચન-તુર્ભ પિ વટએ (તમને પણ
વર્તે છે.) (૫) પાંચમું વચન–એવં (એ પ્રમાણે જ છે.) (૬) છઠું વચન–અહમવિ ખામેમિ તુમ (હું
પણ તમને ખમાવું છું.) ઉક્ત એ છ વચને વંદન (વાંદણ)ને યોગ્ય ગુરુનાં છે. [ વંદન ન કરાવવું હોય તે ગુરુ પડિફખહ (રાહ
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૦
જે) અથવા “તિવિહેણુ (મન વચન કાયાથી
નિષેધું છું ) એમ કહે. ] ૩૫-૩૬-૩૭મી ગાથામાં– ૩૩ આશાતના ટાળવાનું દ્વાર
એકવીશકું. તેત્રીશ આશાતના[૧] પહેલી આશાતના–પુરેગમન (ગુરુની આગળ
કારણ વિના ચાલે તે) [૨] બીજી આશાતના--પક્ષગમન (ગુરુની પડખે
નજીકમાં ચાલે છે.) [૩] ત્રીજી આશાતના-પૃષ્ઠગમન (ગુરુની પાછળ
સમીપમાં ચાલે છે.) [૪] જેથી આશાતના---પુરસ્થગુરુની આગળ ઊભા
રહેવું તે.) [૫] પાંચમી આશાતના--પક્ષસ્થ (ગુરુની પડખે
નજીકમાં ઊભા રહેવું તે.) [૬] છઠ્ઠી આશાતના--પૃષ્ઠસ્થ (ગુરુની પાછળ સમી
* પમાં ઊભા રહેવું તે.) [૭] સાતમી આશાતના–પુરેનિશીદન (ગુરુની
આગળ બેસવું તે.) [૮] આઠમી આશાતના–પક્ષનિષદ (ગુરુની પડખે
નજીકમાં બેસવું તે.) [૯] નવમી આશાતના--પૃનિષદન (ગુરુની નજીક
માં બેસવું તે.)
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૧ [૧૦] દશમી આશાતના–આચમન (વડનીતિ અર્થે
સાથે ગયેલ શિષ્ય ગુરુની પહેલાં હાથ–પગની શુદ્ધિ કરે, અથવા આહરાદિ વખતે પણ ગુરુની પહેલાં ચળુ
કરે-મુખ વગેરેની શુદ્ધિ કરે તે.) [૧૧] અગિયારમી આશાતના–આલોચન (બહારથી
ઉપાશ્રયે ગુરુની સાથે આવ્યા છતાં ગુરુની પહેલાં ઈરિયાવહિ–ગમના
ગમન આવે તે.). [૧૨] બારમી આશાતના–અપ્રતિશ્રવણ (રાત્રે ગુરુએ
બે લાવ્યા છતાં ઉત્તર–જવાબ ન
આપે છે.) [૧૩] તેરમી આશાતના–પૂર્વાલાપન (આવેલ ગૃહ
સ્થને ગુરુના પહેલાં બેલાવે છે.) [૧૪] ચૌદમી આશાતના–પૂર્વાલાચન (લાવેલ
ગોચરી બીજા સાધુ પાસે આવીને
પછી ગુરુ પાસે આવે છે.) [૧૫] પંદરમી આશાતના–પૂપદર્શન (લાવેલ
ગેચરી ગુરુને દેખાડ્યા પહેલાં બીજા
સાધુને દેખાડે છે.) [૧૬] સોળમી આશાતના–પૂર્વનિમંત્રણ (લાવેલ
આહાર પાણી વાપરવા માટે ગુરુને નિમંત્રણ કર્યા પહેલાં બીજા સાધુને નિમંત્રણ કરે તે.)
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧રર
[[૧૭] સત્તરમી આશાતના–ખર્ધાદાન (ગુરુ પહેલાં
બીજા સાધુને ખવરાવે છે.) [૧૨] અઢારમી આશાતના–ખદાદન (સારે આહાર
ગુરુને નહિ આપતાં પિતે વાપરે છે.) ખદાદાન (લાવેલ આહારમાંથી ગુરુને કાંઈક અલ્પ આપીને બાકીને
મધુર આહાર પિતે વાપરે છે.) [૧૯] ઓગણીશમી આશાતના–અપ્રતિશ્રવણ (દિવસે
ગુરુએ બોલાવ્યા છતાં જવાબ ન
આપે છે. ) ૨૦] વશમી આશાતના–અદ્ધભાષણ (ગુરુની સાથે
કઠિન, કર્કશ અને મોટા ઘાંટા પાડીને
બોલે છે. ) [૨૧] એકવીશમી આશાતના-તત્રગત ભાષણુ (ગુરુ
જ્યારે બોલાવે ત્યારે પિતાના આસને -
બેસીને જવાબ આપે છે.) [૨૨] બાવીશમી આશાતના–કિંભાષણ (ગુરુ જ્યારે
બોલાવે ત્યારે “કેમ?, શું છે?, શું
કહે છે” વગેરે બેલે તે) [૩] તેવીશમી આશાતના—તું ભાષણ (ગુરુને તુ
તને, તારા' ઇત્યાદિ તે છડાઈથી કહેતે) [૨૪] વશમી આશાતના–તજજાત ભાષણ (જે
રીતે ગુરુએ કહેલ હોય તે રીતે સામે જવાબ આપે-તજના કરે તે.)
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૩ [૨૫] પચીશમી આશાતના—સુમન (ગુરુના બ્યામ્યાનમાં સારા મનવાળા ન થાય તે. ) [૨૬] છવીશમી આશાતના—નાસ્મરણ (ગુરુ ધમ કથા કહેતા હૈાય ત્યારે તમને અર્થ સ્મરણમાં-યાદ નથી, એ અર્થ એ પ્રમાણે. ન હાય ' ઈત્યાદિ જે કહેવું તે. )
[૨૭] સત્તાવીશમી આશાતના—કથાછેદ (ગુરુ ધર્મ
કથા કહેતા હાય ત્યારે સભાજનાને
6
એ કથા હું તમને પછીથી સારી રીતે સમજાવીશ' એમ કહી કથાના છેદ કરે તે.)
[૨૮] અઠ્ઠાવીશમી આશાતના—પરિષદભેદ (ગુરુ ધર્મકથા કહેતા હાય ત્યારે ગોચરીની વેળા થઈ છે એમ કહી પદાના– સભાના ભગ કરે તે.)
[૨૯] આગણત્રીશમી આશાતના—અનુત્થિત કથા (ગુરુ ધર્મકથા કહી રહ્યા ખાદ સભા હેજી ઊઠી ગઈ ન હાય ત્યાં તે પેાતાની ચતુરાઈ દર્શાવવા તેજ કથાને વિસ્તાર કહે તે.)
[૩૦] ત્રીશમી આશાતના—સંચારપાદાર્દન (ગુરુના સંથારાદિકને પગ અડાડે તે. )
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૩૧].એકત્રીશમી આશાતના–સંથારાવસ્થાન (ગુરુની
શચ્યા તથા સંથારાદિ પર ઊભા રહે,
બેસે, સૂએ તે) [૩૨] બત્રીશમી આશાતના–ઉચ્ચાસન (ગુરુથી
અથવા ગુરુની આગળ તેમના કરતાં ઊંચા આસન પર બેસે તે.) [ઉપલક્ષણથી– ગુરુના જેવાં કે અધિક મૂલ્યવાળાં વસ્ત્રો વગેરે વાપરે તે પણ
આશાતના એમાં અંતર્ગત સમજવી.] [૩૩] તેત્રીશમી આશાતના-સમાસન (ગુરુથી અથવા
ગુરુની આગળ સરખા આસને બેસે તે) ગુરુ પ્રત્યે થતી ઉક્ત એ ૩૩ આશાતના શિષ્ય અવશ્ય વજવાની છે.
૩૮-૩૯ભી ગાથામાં– સવાર અને સાંજના સંક્ષિપ્ત ગુરુવંદન
[લઘુપ્રતિક્રમણ વિધિનું દ્વાર બાવીશમું. સવારનું સંક્ષિપ્ત ગુરુવંદન [લઘુમતિકમણ] ઇરિયાવહિ (ખમા થી લોગસ્સ૦ સુધી), કુસુમિણ દુસુમિણને કાઉસગ્ગ, ચૈત્યવંદન (જગચિંતામણિથી જયવીઅરાય સુધી), મુહપત્તિ, બે વાંદણું, ઈચ્છા સંદિસહ રાઈએ આલોઉં? બે વાણું, અભુઠિઓ, બે વાંદણાં, પચ્ચખાણ, ચાર ભવંદન અને
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
રિશ્ય સક્ઝાયના બે આદેશ માગી સક્ઝાય કરે. તે સવારનું લઘુપ્રતિક્રમણ એટલે સંક્ષિપ્ત ગુરુવંદન કહેવાય છે.
સાંજનું સંક્ષિપ્ત ગુરુવંદન લઘુમતિક્રમણ] ઈરિયાવહિ (ખમા થી લેગસ્ટ સુધી), ચૈત્યવંદન, મુહપત્તિ, બે વાંદણાં, દિવસ ચરિમનું પચ્ચકખાણ, બે વાંદણું, ઈચ્છા. દેવસિ આલેઉં ?, બે વાંદણું અભુદિઓ, ચાર થેભનંદન પાયચ્છિત્તને કાઉસ્સગ્ગ, અને સક્ઝાયના બે આદેશ માગી સક્ઝાય કહેવી. એ સાંજનું લઘુપ્રતિક્રમણ એટલે સંક્ષિપ્ત ગુરુવંદન કહેવાય છે.
૪૦મી ગાથામાં– ઉપસંહાર અને ફળ.
ઉક્ત એ ગુરુવંદનને વિધિ કરનારા અને ચરણસિત્તરી ને કરણસિત્તરીમાં ઉપગવંત એવા મુનિરાજ અનેક ભવેમાં એકત્ર કરેલાં અનંત કર્મોને ખપાવે છે. અર્થાત્ મોક્ષ ફળરૂપ સાદિ અનંત સ્થિતિ પામે છે.
૪૧મી ગાથામાં– ગ્રંથકાર શ્રીદેવેન્દ્રસૂરિ મહારાજનું અંતિમ
વચન, અલ્પમતિવંત ભવ્ય જીવેના બેધને માટે જે મેં (દેવેન્દ્રસૂરિએ) આ ગુરુવંદન ભાષ્યમાં કહ્યું છે, તેમાં
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૬ જે કંઈ વિપરીત કહેવાયું હોય તેને કદાહ અને ઈર્ષ્યા વિનાના હે ગીતાર્થ (સૂત્ર અને અર્થના જ્ઞાતા) પુરુષે ! સુધારશે.
વીર સં. ૨૪૮૩, વિક્રમ )
લેખક– સં. ૨૦૧૩ના શ્રાવણ શુદિ - શાસનસમ્રાટ-સૂરિચયક્રવર્તિ. ૧૫ ને શનિવાર. તપગચ્છાધિપતિ-શ્રીમદ્ વિજય
તા. ૧૦-૮-૫૭ નેમિસૂરીશ્વરજી મ.ના પટ્ટાલંકાર [[ બળેવ–પૂર્ણિમા ]
વ્યાકરણ વાચસ્પતિ–કવિરાન શાસ્ત્રસ્થળ
વિશારદ શ્રીમદ્ વિજયેલાવણ્યબીલીમોરા, સૂરીશ્વરજી મ. ના પ્રધાન શિષ્યજૈન ઉપાશ્રય.
રત્ન-પન્યાસપ્રવર શ્રીદક્ષવિજ[નવાપરા, જિ. સુરત.]
યજી ગણિવરના શિષ્યરત્ન ગુજરાત.
પંન્યાસ સુશીલવિજય ગણી.
[ ઈતિ શ્રીગુરુવંદન ભાગ્યને સંક્ષિપ્તસાર સમાપ્ત. ]
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
| પરિશિષ્ટ - ચોથું.
શ્રીગુરુવંદન ભાષ્યને છંદબદ્ધ ભાષાનુવાદ.
| ( હરિગીત-છંદમાં ) [ ગ્રંથસંબંધ અને ગુરુવંદનના ત્રણ પ્રકાર 1 દેવવંદન બાદ હવે, ગુરુવદન કહેવાય છે, - ફેટાવે છે. દ્વાદશા. એમ, ત્રણ રીતે તે થાય છે;
(ફેટા વંદન આ રીતે થાય- ) તેમાં પહેલું ફેટ વંદન, શિર નમનાદિ વડે,
(છોભનંદન આ રીતે થાય– ) : ને છેભ બીજું પૂર્ણ બે, ખમાસમણ દેવા વડે. (૧) - (બે વાર વંદના કરવાનું કારણ ) જિમ દૂત રાજાને નમી, કાર્ય જણાવ્યા પછી, ' રાજાએ વિસર્યો થકી પણ, જાય નમીને પછી, તિમ શૂભ ને દ્વાદશાવર્ત – વંદનમાંહિ માનીએ, - દૂત તણું દષ્ટાંત જિમ, બે વાર વંદના જાણીએ. (૨)
.( ગુરુને વંદના કરવાની આવશ્યક્તા ) . આચારનું વળી મૂળ વિનય, કથન જે કરાય છે, - ગુણવંત એવા ગુરૂતણી તે, ભક્તિરૂપ ગણાય છે વિધિપૂર્વક ભક્તિ તે, વંદન થકી થાય છે,
આગળ દ્વાદશાવતમાં, એ વિધિ જણાવાય છે. (૩)
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૮ ( દ્વાદશાવતને વંદન કેવી રીતે કરાય?) બે વાંદણ દેવા વડે, વંદન ત્રીજું કરાય છે,
(ત્રણે વંદન કેને કેને થાય?) તેમાં પહેલું માંહમાંહે, સર્વ સંઘમાં થાય છે, સાધુ-સાધ્વીને જ વંદન, બીજું ભ કરાય છે,
ને ત્રીજું આચાર્ય આદિ, પદવીધરને થાય છે. (૪) [વંદનનાં પાંચ નામ અને તેને લગતું આવશ્યકનિક્તિનું કથન] આવશ્યક નિર્યુક્તિમાં, વર્ણવેલ વંદન વિધિનાં,
નામ પાંચ ને દ્વાર નવ, છે અહીં પણ તેહનાં વંદન કર્મ ચિતિકર્મ, કૃતિકમને જાણીએ,
તથા પૂજા કર્મને, વિનયકર્મ જ માનીએ. (૫) તે કોને કરવું? કેણે કરવું? ક્યારે કરવાનું વળી ?,
કરવું કેટલી વાર એ? કેટલા અવનતે વળી; શિર નમન કેટલાં? અને, કેટલા આવશ્યક વડે–
કરાય શુદ્ધ ? ને રહિત, કેટલાં દેશે વડે? (૬) કૃતિકર્મ શા માટે કરાય? સર્વ એ પ્રશ્નો તણા,
જવાબ ગાથામાં નથી તે, જાણવા નીચે તણ આચાર્યાદિને સંઘે શાંત, હેય તે વંદન કરે,
બે વારની ગણતરીમાંહે, તેહને એ અનુસરે. (૭) નમન બે વાર શિષ્યનું, સિદ્ધાંતથી એ જાણવું,
નમન શિરનું ચાર વારે, વંદનમાંહે માનવું વંદન શુદ્ધ કરાય છે, પચ્ચીશ આવશ્યકથી,
ને નિર્જરાથે થાય છે એ, દેશ બત્રીશ શૂન્યથી. (૮)
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૯
[ વદનનાં ૨૨ દ્વાર અને તેમાં આવતી હકીકતનું સંક્ષિપ્ત સ્પષ્ટીકરણૢ, ] પ્રથમ દ્વારે આવશે, વન પાંચ નામનાં, બીજા દ્વારે આવશે, દૃષ્ટાંત પાંચ જ તેહનાં; વંદન યેાગ્ય પાંચ મુનિ, કહેશે ત્રીજા દ્વારમાં,
વદનયેાગ્ય પાંચ મુનિ, કહેશે ચાથા દ્વારમાં. (૯) અદ્યાતા ચાર વંદનાના, કહેશે પાંચમાપ દ્વારમાં,
ચાર દાતા વતૅનાના, કહેશે છઠ્ઠા દ્વારમાં; નિષેધ વંદન પાંચ સ્થાને, કહેશે સાતમા દ્વારમાં, અનિષેધ વળી ચાર સ્થાને, કહેશે આઠમા દ્વારમાં. (૧૦) વંદનતણા એ આઠ કારણ, કહેશે નવમા દ્વારમાં,
પચ્ચીશ આવશ્યક વળી, કહેશે પચીશ પડિલેહણા, મુહપત્તિની
દશમા॰ દ્વારમાં; અગિયારમાં ૧૧; દેહની પણ તેજ રીતે, કહેશે ખારમાર દ્વારમાં. (૧૧) તજવા ચેાગ્ય દોષ ખત્રીશ, કહેશે તેરમા૧૩ દ્વારમાં,
છ ગુણ વંદનથી થતા, કહેશે ચૌદમા૪ દ્વારમાં; કહેશે સ્થાપના ગુરુની, પંદરમાપ એ દ્વારમાં, અવગ્રહ એ રીતના એ, કહેશે સેાળમા૧૬ દ્વારમાં. (૧૨) કહેશે વનસૂત્રના, અક્ષર ખસે છવીને,
સત્તરમા॰ દ્વારે વળી, પચીશ ગુરુ વણુ ને; કહેશે દ્વાર ૧૮અઢારમામાં, પદ્મ અઠ્ઠાવન તેહનાં, ઓગણીશમા૧૯ એ દ્વારમાં, છ સ્થાન શિષ્ય પ્રશ્નનાં. (૧૩) કહેશે છ ગુરુનાં વયણુ, વીશમા॰ એ દ્વારમાં, આશાતના તેત્રીશ કહેશે, એકવીશમા એ દ્વારમાં,
૨૧
૯
"
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૦ વંદન તણી વિધિ કહેશે, બાવીશમાર એ દ્વારમાં,
એ રીતે બાવીશ દ્વારે, અહીં કહ્યાં સંક્ષેપમાં. (૧૪) વંદનતણ કહેવાયેલાં એ, મૂળ બાવીશ દ્વાર છે,
ઉત્તરભેદે તેહના એ, ચારસો ને બાણું છે, વિસ્તારથી એ વંદનનાં દ્વાર બાવીશ વર્ણવું,
ક્રમથી વર્ણન તેહનું, નીચે પ્રમાણે જાણવું. (૧૫) [ ગુરુવંદનનાં પાંચ નામને પ્રતિપાદન કરતું દ્વાર પહેલું. ] પહેલું વંદન કર્મ વળી, બીજું ચિત્તિકર છે,
ત્રી કૃતિ કર્મ અને, ચોથું વિનય કર્મ છે, પૂજા કમ પાંચમું એ, પાંચ વંદન નામ છે,
તે સર્વના દ્રવ્ય-ભાવથી, એથે કરી બે ભેદ છે. (૧૬) [ વંદનનાં પાંચ દૃષ્ટાંતને બતાવતું દ્વાર બીજું. વંદન કર્મ પરે કહ્યું, દષ્ટાંત શીતલાચાર્યનું,
ચિતિકર્મ પરે કહ્યું, દષ્ટાંત ક્ષુલ્લકાચાર્યનું દૃષ્ટાંત કૃતિકમ પરે, વિરકશાલવી કૃષ્ણનું,
કહ્યું વિનય કર્મ પરે, દૃષ્ટાંત બે કસેવકનું (૧૭) દૃષ્ટાંત પાલક- “શામ્બનું, પૂજા કર્મ પરે જાણીએ,
પાંચ એ કૃતિકર્મમાંહે, દ્રવ્ય-ભાવથી માનીએ; [ પાસાત્યાદિક પાંચ અવંદનીયનું દ્વાર ત્રીજું. ]. પાસસ્થાને પહેલે એસન્ન બીજે, કુશીલ ત્રીજે જાણીએ,
સંયુક્ત ને યથાઈદ એ, એથે પાંચમે માનીએ. (૧૮) ભેદ તેના કમથી બે બે, ત્રણ બે અનેક છે, નથી નામ એ ગાથા મહીં, તે અહીં જણાવેલ છે
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૧
દેશથી અને સર્વથી, પાસસ્થના બે ભેદ છે.
એ રીતે એસન્નના પણ, એ જ ભેદ કહેલ છે. (૧૯) કુશીલના ત્રણ ભેદ એ, દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર છે,
સંસક્તના પણ ભેદ બે, સંકિલષ્ટ અસંકિલષ્ટ છે, . પાંચમા યથાણુંદના, અનેક ભેદ કહેલ છે,
અવંદનીય ઉક્ત પાંચે, જિનદર્શને જણાવેલ છે. (૨૦) [ આચાર્યાદિક પાંચ વંદનીયનું દ્વાર છું. ] આચાર્ય પહેલા બીજા વાચક, ત્રીજા પ્રવર્તક જાણીએ,
ચોથા સ્થવિર ને પાંચમા રત્નાધિકને માનીએ; નિજાથે પાંચ એ, આચાર્ય આદિને વાંદવા, [ દીક્ષિત ચાર પાસે વંદના ન કરાવવી, તે સંબંધી દ્વારા પાંચમું.]
વળી દીક્ષિત ચાર પાસે, વંદના ન કરાવવા. (૨૧) તે માતા પિતા વડીલ બધુ, દીક્ષિત થયેલા કહ્યા,
તેમજ વયે લઘુ છતાં, સર્વ રત્નાધિક રહ્યા, [ ચાર પાસે વંદના કરાવવી, તે સંબંધી દ્વાર છછું. ] એ ચાર વિના શેષ સર્વે, શ્રમણ ઈત્યાદિકને,
શાસ્ત્ર કહ્યું કરાવવું, અવશ્ય એ વદનને. (૨૨) [ પાંચ સ્થાને વંદન ન કરવાનું દ્વાર સાતમું. ] જ્યારે ગુરુ ધર્મકાર્યમાં, વ્યગ્ર મનના હોય તે,
વળી પરાગમુખ ને, પ્રમાદમાં એ હોય તે આહાર યા નિહાર કરતા, અથવા ઈચ્છા હોય તે,
ત્યારે નહિ કદી વાંદવા, વાંદે દોષિત થાય તે. (૨૩)
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૨ [ચાર સ્થાને વંદન કરવાનું દ્વાર આઠમું. ] ગુરુ જ્યારે પ્રશાંતચિત્તે વર્તતા સ્થિર હોય ને,
સુખાસને બેઠેલા વળી, જણાતા ઉપશાંત હેય ને, ઈદેણ આદિ વચન કહેવા, તત્પર જે એ હોય તે,
ત્યારે આજ્ઞા માગી ગુરુને, વદે મેધાવી શિષ્ય તે. (૨૪)
[ આઠ કારણે વંદના કરવાનું દ્વાર નવમું. ] પ્રતિક્રમણ સઝાયરને, કાયોત્સર્ગમાંહે અને,
અપરાધને ખમાવવા, આવેલ મોટા “સાધુને; આલેચના સંવરવળી, સંલેખનાદિ કાર્યમાં,
ગુરુવંદન કરવા કહ્યું, એ જ આઠ નિમિત્તમાં. (૨૫) [ દ્વાદશાવતવંદનના પચીસ આવશ્યકનું દ્વાર દશમું. ] અવનત બે યથાજાત એક, અને આવ7 બાર છે,
ચાર વાર શીષ નમન, તથા ગુપ્તિ ત્રણ છે; પ્રવેશ બે વાર વળી, નિષ્ક્રમણ એકવાર છે,
વંદન દ્વાદશાવમાં, આવશ્યક પચીશ એ જ છે. (૨૬) (પૂર્વોક્ત પચીશ આવશ્યકમાંથી એક પણ
આવશ્યકને વિરાધવાથી કર્મનિર્જરા થતી નથી. ) જે સાધુ દ્વાદશાવર્તથીવંદન કરતાં ગુરુને,
ઉક્ત એ પચીશમાંથી, વિરાધતાં એક સ્થાનને; વંદન વડે થતી કર્મની જે, નિજેરાના ફળતણે,
ભાગી તે બનતું નથી, ઉપગ રાખે તે તણે. (૨૭) [ મુહપત્તિની પશ્ચીશ પડિલેહણાનું દ્વાર અગિયારમું. ] દષ્ટિતણ પડિલેહણ, એકવાર કરવાની જ છે,
પષ્ફડા છ ઊર્થ વળી, કરવાના પછી તેહ છે;
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
અખેડા પખેડા નવ નવ, ત્રણ ત્રણને આંતરે,
કરતાં મુહપત્તિની, પડિલેહ પચ્ચીશ થાય છે. (૨૮) [ શરીરની પચીશ પડિલેહણનું દ્વાર બારમું. ] પ્રથમ ડાબા હાથની, ત્યાર બાદ જમણા હાથની,
પછી શિરની વળી મુખની, તે પછી હૃદયત, ત્રણ ત્રણ પડિલેહણા, એ પ્રદક્ષિણામે કહી,
પછી ખભાની ઉપર નીચે, પીઠ પર ચાર ગ્રહી (૨૯) બાદ છ પડિલેહણા, એ પગની કરવી કહી,
એમ એ પચ્ચીશ દેહની, પડિલેહણા છે સહી; ( પૂર્વોક્ત ૨૫ આવશ્યક, મુહપત્તિની અને શરીરની, ર૫ પડિલેહણ કરવાથી શું ફળ થાય ? ) એ જ ગુરુવંદન તણ, પચ્ચીશ આવશ્યક વિષે,
વળી ઉપલક્ષણ થકી, મુહપત્તિ ને કાયા વિષે. (૩૦) કહેલા ક્રમે પડિલેહણા, પચ્ચીશ પચ્ચીશમાં વળી,
ત્રિવિધ કરણે કરી, ઉપગવંત થઈ વળી, અન્યૂનાધિક યત્ન, જિમ જિમ જે જીવ આદરે,
તિમ તિમ કર્મનિર્જરા, તે જીવને થયા કરે. (૩૧) [ ગુરુવંદનમાં (દ્વાદશાવવંદનમાં) ટાળવા
યોગ્ય ૩ર રાષને જણાવતું દ્વાર તેરમું. ] દેષ અનાદત સ્તબ્ધ પ્રવિદ્ધક પરિપિંડિત છે,
ટેલગતિને અંકુશ, કચ્છપરિંગિત દોષ છે, મસ્યવૃત્ત મન પ્રદુષ્ટ, અને વેદિકાબદ્ધ છે,
ભજન્ત૧ને ભયર ગૌરવ મૈત્રીને કારણNછે. (૩૨)
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૪
વળી સ્તન પ્રત્યેનીકને રુણ૮ અને તજિત છે,
શઠ તથા હીલિતને, વિપરિચિત દેષ છે દાદષ્ટ શૃંગરને, કર અને કરમચનક છે,
આક્ષિણ અનાસ્લિષ્ટ ને, ઊન ઉત્તરચૂડ છે. (૩૩) મૂક”ને ઢડ્વર૩૧ તથા, ચૂડલિક ચરમ દોષ છે,
ગુરુવંદને બત્રીશ એ, દેષ તજવા ગ્ય છે એ દેષ બત્રીશ શૂન્ય છે, કૃતિકર્મ કરે ગુરુને,
પામે તે અલ્પકાળમાં, મોક્ષ કે વળી સ્વર્ગને. (૩૪) [ વંદનથી ઉત્પન્ન થતા છ ગુણને જણાવનારું દ્વાર ચૌદમું. ] વિનોપચાર માનાદિભંગ, ને પૂજા ગુરુજનની,
તીર્થકર આજ્ઞા–પાલન, આરાધના મૃતધર્મની; પરંપરાએ પ્રાપ્તિ વળી, પરમપદની હોય છે,
, વંદનથી એ છ ગુણે, અવશ્ય ઉત્પન્ન થાય છે. (૩૫) [ ગુરના અભાવમાં ગુરુસ્થાપના સ્થાપવા સંબંધી દ્વારા પંદરમું ) પ્રત્યક્ષ ગુરૂતણા અભાવે, ગુરુગુણ યુક્ત ગુરુની,
સદ્ભૂત સ્થાપના સ્થાપવી, અથવા કહેલી નીચેની; તસ્થાને અક્ષાદિકની, અથવા જ્ઞાનાદિકના
સાધનતણું એ સ્થાપવી, અદભૂત સ્થાપના. (૩૬) કયા કયા પદાર્થોમાં ગુરુસ્થાપનના કરાય? તેમજ તે સ્થાપના કેવા પ્રકારની? અને કેટલા કાળ સુધીની ગણવી?) કરાય છે. ગુરુ સ્થાપના, અક્ષમાં ને કેડામાં,
કરાય છે વળી કાષ્ઠમાં, પુસ્તકમાં ને ચિત્રમાં સદ્ભાવ-અસદુભાવની, તે બે રીતે છે સ્થાપના,
ફરી ભેદ બે ઇવર અને, યાવતકથિત બેઉના. (૩૭)
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૫
( ગુરુના અભાવે ગુરુની સ્થાપના કરવાનું કારણ શું ? અને તેની દ્વારા કાર્યસિદ્ધિ કેવી રીતે મનાય?
એ દૃષ્ટાંત સહિત દર્શાવાય છે.) ગુરુના વિરહ ગુરુની, જે સ્થાપના કરાય છે,
ઉપદેશ તે ગુરુતણે દર્શાવવા અર્થે જ છે, જિનવિરહ જિનબિંબની, સેવા અને આમંત્રણ
જિમ સફળ થાય છે, તિમ જાણવું અહીં પણ. (૩૮) [ બે પ્રકારના અવમૂહને જણાવનારું દ્વાર સેળયું. ] ચઉદિશિ ગુરુ અવગ્રહ, સાડા ત્રણ જ હાથને,
સ્વપક્ષે અહીં કહ્યો, પરપક્ષે તેર હસ્તને; કહેલ એ અવગ્રહમાં, લીધા વિના ગુરુ આજ્ઞાને,
પ્રવેશ કરે કપે નહિ, સર્વ સાધુ આદિને. (૩૯) [વદનસૂત્રના સર્વ વર્ણ સંખ્યાનું દ્વાર સત્તરમું. ] અક્ષર દ્વાર સત્તરમું, સુગમ હોવાથી અહીં,
ગાથામાં કહેલું જે નથી, તે કહ્યું નીચે સહી; વંદનસૂત્રમાંહિ સર્વે, વર્ણ બસે છવ્વીશ છે,
તેમાં લઘુ બસે એક ને, ગુરુ અક્ષર પચ્ચીશ છે. (૪૦)
[[વંદનસૂત્રની પદસંખ્યાનું દ્વાર અઢારમું. ] કમે પાંચ ત્રણ બાર બે કે ત્રણ ચાર જાણીએ,
પદ ઓગણત્રીશ એ, છ સ્થાનમાં માનીએ; બાકીના આવસિઆ એ, આદિ ઓગણત્રીશ છે,
સર્વે મળી અઠ્ઠાવન, પદ સૂત્ર વંદનમાંહિ છે. (૪૧) | વંદન કરનાર શિષ્યનાં છ સ્થાનનું દ્વાર ઓગણીસમું. ]
ઈચ્છા અનુજ્ઞા સુખશાતા, સંયમયાત્રા વળી,
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૬ શરીર સમાધિ અને, અપરાધ ખામણ વળી, છ સ્થાન એ વંદન કતજ્ઞ શિષ્યપ્રશ્નનાં જાણીએ; [ વંદનનાં છ સ્થાનમાં ગુરુના છ વચનનું દ્વાર વીશકું. ]
ગુત્તર રૂ૫ વયણ છે, છ એ સ્થાને જણાવીએ. (૪૨) ઈદેણને અણજાણામિ, તહત્તિ ત્રીજુ જાણવું,
ચેથું તુíપિ વટ્ટએ, પાંચમું એવું માનવું અહમવિ ખામેમિ તુમ, વયણ છઠ્ઠ એહ છે,
વંદન ચોગ્ય ગુરુના, કમથી એ છ વયણ છે. (૪૩) [ગુરુ પ્રત્યે થતી તેત્રીશ આશાતના ટાળવાનું દ્વાર એકવીસમું.] ગુરુની થતી આશાતના, તેત્રીશ જણાવાય છે,
તેમાં પુરેગમન પહેલી, બીજી પક્ષગમન છે; ત્રીજી પૃષ્ઠગમન ને, જેથી પુરસ્થ છે,
પાંચમી પક્ષસ્થાને, છઠ્ઠી પૃષ્ઠસ્થ છે. (૪) પુરેનિષદ સાતમી, પક્ષનિષદન આઠમી,
પૃષ્ઠનિષદન નવમી, ને આચમન ° દશમી, આલેચન અગિયારમી, અપ્રતિશ્રવણ બારમી,
પૂર્વાલાપન૩ તેરમી, પૂર્વાચન ૪ ચૌદમી. (૪૫) પંદરમી પૂર્વોપદર્શન ૧૫ પૂર્વનિમંત્રણ ૬ સોળમી
ખદ્ધદાન એ સત્તરમી, ખદ્ધાદન૮ અઢારમી; ઓગણીશમી અપ્રતિશ્રરણ, વશમી ખદ્ધભાષણ,
વળી એ એકવીશમી, તત્રગત ભાષણ.૨૧ (૪૬) બાવીશમી કિંભાષણ, તું ભાષણ ૨૩ તેવીશમી,
વીશમી તજજાત ભાષણ, સુમન ૫ પચ્ચીશમી, ને મરણછવ્વીશમી, કથા છેદ ૨૭ સત્તાવીશમી,
પરિષભેદ૯ આશાતના, એ છે અઠ્ઠાવીશમી. (૪૭)
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
પન્યાસ શ્રી સુશીલવિજયગણી કૃત પ્રકાશિત થયેલી પુસ્તિકાએ
*
૧. શ્રીમહાવીર–સ્તવનમાલા. ૨. શ્રીમહાવીર-છત્રીશી.
૩. શ્રીનૂતનતી-સ્તવનમાલા.
૪. સ્તુતિ-ચાવીશી. [ દ્વિતીયાવૃત્તિ ]
૫. નૂતનજિનસ્તુતિ-સ્તવનાદિ સંગ્રહ. [પાંચ વિભાગમાં] ૦-૬-૦ ૬. રાત્રિભાજનના નિષેધ
૦-૫-૦
૭. પરમહંત મહાકવિ શ્રી ધનપાલ. [જીવન-ચરિત્ર ] ૦–૮–૦ ૮. શ્રીચૈત્યવંદનભાષ્યના ઈંદ્રોદ્ર ભાષાનુવાદ. [વિવેચન સહિત ]
૯. શ્રીવદ્ધમાન જિનસ્તાત્ર-દીપિકા. [ શબ્દા—સ્પષ્ટાથ સહિત ]
૧૦. શ્રીસિદ્ધગિરિ-પચાશિકા. [ ચૈત્યવંદના, સ્તવના, સ્તુતિએ અને દુહાના સંગ્રહ સહિત ]
૧૧. શ્રીહેમશબ્દાનુશાસન–સુધા. [ પ્રથમ વિભાગ ] [ ‘ શ્રીસિહંમ ’ વ્યાકરણાપયેાગી અપૂર્વ ગ્રંથ ] ૧૨. સરિસમ્રાટ્ન પરિચય.
૧૩. તેર કાઠીયા.
૧૪. શ્રીવિજયનેમિસૂરીધર-સ્વાધ્યાય.
૧૫. એ તારા જ પ્રતાપે.
[ક્રમ સત્તાના આખેડૂબ ચિતાર ]
-7-0
૦-૪-૦
4-7-0
૫-૪૦
૦-૯-૦
-}-૦
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૮
૨-૦-૦
૧-૦-૦
૧-૦-૦
૦–૧૨–૦
૧૬. એ ધર્મના જ પ્રતાપે.
[ ધર્મસત્તાને આબેહૂબ ચિતાર] ૧૭. શ્રી તાવ-પવિરાતિ-વૃત્તિ ૧૮. શ્રીગૌતમસ્વાસ્થઇત્તર [સ્તોત્ર-સ્તવન-
જીવન-રાસાહિતી] ૧૯. જૈનધર્મ અને તેની પ્રાચીનતા.
[વેદો અને પુરાણના પુરાવાઓ તથા વિશ્વવિખ્યાત પાશ્ચાત્ય વિદ્વાને અને મહાન તત્ત્વજ્ઞાનીઓના અભિપ્રાય સહિત ] (નૈનધર્મ સૌર ઉસી વીનત્વ [અનુ. રંજન પરમાર, પૂના સિટી ] એ નામે હિંદી અનુવાદ પણ
આ પુસ્તિકાને પ્રસિદ્ધ થયેલ છે.) २०. आत्मनिन्दाद्वात्रिंशिका [ प्रकाशवृत्तिसहिता] ૨૧. વર્લ્ડમાન-પંચાશિકા. રર. પ્રભુ મહાવીર-જીવનસૌરભ.
[શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પરમાત્માને
અજોડ જીવનને આબેહૂબ ચિતાર] ૨૩. શ્રી સિદ્ધચક કુસુમ-વાટિકા. ર૪. દીક્ષાને દિવ્ય-પ્રકાશ.
[[વિભાગ ૧-૨-૩, પરિશિષ્ટ ૪ સહિત ] ૨૫. પ્રભુપ્રાર્થના-અષ્ટક. २६. काव्यानुशासनम् [ अवचूरिसहित]
૧-૪-૦
૦-૮-૦
૧-૪-૦
૦–૧–૦
૧-૦-૦૦
૨-૮-
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૯ ૨૭. આમજાગૃતિશતક ૨૮. શ્રી ગુરુવંદનાભાષ્યનો છબદ્ધ ભાષાનુવાદ
[ વિવેચનાદિ સહિત]
૦-૪-૦
૧-૪-૦
પંન્યાસ શ્રી સુશીલવિયગણી કૃત અન્ય અન્ય ગ્રંથમાં પ્રકાશિત થયેલા
અનુવાદ ૧. તાર્કિકશિરોમણિ શ્રીસિદ્ધસેન દિવાકરજી મહારાજ કૃત “કાર્નિશ
દ્વાત્રિશિકા ને ભાવાર્થ: (૧-૨-૩-૪ને) ૨. યાકિનીમહારાધર્મસનું શ્રીહરિભદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ વિરચિત
શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય' ગ્રંથને સંક્ષિપ્ત ભાવાર્થ: (૧-૨-૩
સ્તબક સુધી) ૩. પરમહંત મહાકવિ શ્રી ધનપાલ કૃત “તિલકમંજરી કથાને
અતિસંક્ષિપ્ત ભાવાર્થ: (અપૂર્ણ) ૪. કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજકૃત “કાવ્યાનુ
શાસનને સંક્ષેપાર્થ (પ્રથમાધ્યાયને) ૫. “ન્યાયસમુચ્ચય ન્યાયસંગ્ર' ગ્રંથને સંક્ષિપ્તાથ) ૬. પરમહંત શ્રી કુમારપાલ ભૂપાલ પ્રણીત “આત્મનિન્દા દ્વાર્વિશિકા.
ને ભાવાર્થ: ૭. “શ્રીગૌતમસ્વામ્પષ્ટક અને અર્થ ૮. શ્રીરત્નાકરપચ્ચીશી'ને અર્થ
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४०
સંપાદિત ગ્રંથો [१-४] द्वात्रिंशद-द्वात्रिंशिकाः [श्रीसिद्धसेनदिवाकरसूरीश्वरकृताः ।
[प्रथमा-द्वितीया-तृतीया-चतुर्थी ] ( २ अनुवाद सहित) [५-६] शास्त्रवार्तासमुच्चयः [श्रीहरिभद्रसूरीश्वरकृतः ] [ तत्र प्रथमा
विभागः, द्वितीय विभागश्च] ( २ अनुवाद सहित) [७] धातुरनाकरः [ प्रथमो विभागः ] श्रीविजयलावण्यसूरीश्वरकृतः - [द्वितीयावृत्तिः] [८] धातुरत्नाकरः [ अष्टमो विभागः] , [९] न्यायसमुच्चयः सटीकः [१०] काव्यानुशासन-सटीकः [प्रथमो भागः ]
પ્રેસમાં છપાતી પુસ્તિકાઓ ___- [१] એ જ અંતરની શુભેચ્છા.
. [२] શુભનામસ્મરણ-સ્તોત્ર.
[3] श्रीनभार-मत्रीशी.
[४] . સંસ્કૃત ચેત્યવંદને વીશીને અથ.
श्रीसपापभारत-पत्रीशी.
卐
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
_