Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmahopAdhyAya zrImadda yazovijayajI mahArAjA viracita devapuruSakAra batrIzI eka parizIlana (17) saMkalana : pU.A.bha.zrI.vi. candragupta sU.ma. *prakAzaka : zrI anekAnta prakAzana jaina rIlijIyasa TrasTa
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmahopAdhyAya zrImadyazovijayajI mahArAjAviracitaM triza-aziva' prakaraNAntargata devapuSakAra batrIzI-eka parizIlana 17) : parizIlana : pU. paramazAsanaprabhAvaka pUjyapAda sva.A.bha.zrI. vimo nI paTTAlaMkAra pU. sva. A. bha. zrI.vi. muticandra sU. ma. sA.nA ziSyaratna pU. sva. A. bha. zrI. vi. amaragupta sU. ma. sA. nA ziSyaratna pU. A. bha. zrI. vi. candragupta sU. ma. : prakAzana : zrI anekAnta prakAzana jena rIlIjIyasa TrasTa ' : AAtha sahakAra : praviNAbena caMpakalAla gAMdhI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ devapuruSakAra batrIzI-eka parizIlana - 17 : prakAzana : AvRtti - prathama nakala - 1000 zrI anekAnta prakAzana- jaina rIlIjIyasa TrasTa : prAmisthAna : zA. sUryakAnta caturalAla mu. po. murabADa (ji. ThANe) mukuMdabhAI Ara. zAha 5, navaratna phle navA vikAsagRha mArga pAlaDI- amadAvAda-7 rajanIkAMta epha. vorA 655, sAcApIra sTrITa, puNe kaeNmpa, puNe - 411001. vijayakara kAMtilAla jhaverI premavardhaka phleTsa navA vikAsagRha mArga-pAlaDI amadAvAda- 380007 jatInabhAi hemacaMda zAha 'komala' chAparIyAzerI : mahIdharapurA surata - 395003 vi. saM. 2059 : Arthika sahakAra : praviNAbena caMpakalAla gAMdhI * mudraNa vyavasthA : kumAra 138-bI, caMdAvADI, bIje mALe, sI. pI. TeMka roDa, muMbaI-400 004. phona : 23886320/23885028
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ parizIlananI pUrve. anaMtopakArI zrI tIrthaMkara paramAtmAnA paramatAraka zAsananA paramArthane pAmelA zAstrakAra paramarSioe mokSanI prApti mATe yoganI sAdhanAno upadeza ApI ApaNI upara khUba ja anugraha ryo che. e paramatAraka yoganI siddhi mAtra paramAtmAnA anugrahathI thAya che : evI mAnyatAnuM nirAkaraNa A pUrvenI batrIzI dvArA karIne have A sattaramI batrIzImAM mAtra daiva(bhAgya-karma)thI ane mAtra puruSakAra- (puruSArthaprayatnothI yoganI siddhi thAya che : evI mAnyatAonuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. koI vAra puSkaLa prayatna karavA chatAM devanA abhAve phaLanI prApti thatI nathI. zrI naMdiSaNa Adi mahAtmAonA daSTAMtathI e samajI zakAya che. AthI taddana viparIta rIte koI vAra sAva ja alpa evA prayatna devayoge phaLanI siddhi thatI hoya che. zrI bharata mahArAjAdi mahAtmAonA daSTAMtathI e samajI zakAya che. AvI vicitratAnA kAraNe pUrato vicAra karyA vinA keTalAka vidvAnoe yoganI siddhinI pratye mAtra daivane athavA mAtra puruSArthane kAraNa mAnavAnuM ucita mAnyuM che. temanI e mAnyatAnuM spaSTa rIte vistArathI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirAkaraNa karIne daitra ane puruSakAra paraspara sApekSapaNe yoganI siddhimAM kAraNa che-e A batrIzImAM mukhyapaNe jaNAvyuM che. vyavahAranayathI ane nizcayanayathI deva ane puruSakAramAM paraspara sApekSatA kaI rIte sadgata che : e ahIM spaSTapaNe jaNAvAyuM che. lokavyavahArathI prasiddha daivAdinI utkaTatAdinuM samarthana karIne kAlabhede devAdinuM prAdhAnya varNana karatAM graMthakAra paramarSie pharamAvyuM che ke caramAvartakALamAM puruSArthathI prAya: deva bAdhita bane che. ethI samajI zakAya che ke yoganI siddhimAM prayatnanuM ja prAdhAnya che. koI vAra zrI naMdiSeNamuni AdinA prabaLa puruSArthathI daivano bAdha na thavA chatAM moTA bhAge caramAvartakALamAM puruSArthathI karmano bAdha thato hoya che. karmano e rIte bAdha (phaLa ApavA mATe asamartha banAvavA svarUpa ahIM bAdha che.) na thAya to caramAvartakALamAM paNa yoganI siddhi zakya nahIM bane. graMthanA aMtima bhAgamAM utkaTa prayatnanA phaLasvarUpe graMthibheda varNavyo che. anAdikAlIna rAga-dveSanI tIvra pariNati svarUpa AtmapariNAmane graMthi kahevAya che. zrI vItarAgaparamAtmAnI paramatAraka AjJA mujaba gurudevAdipUjA, sadAcAra, tapa ane mutyadveSa svarUpa yoganI pUrvasevAnI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAmithI graMthibheda thato hoya che. tenAthI pharI pAcho utkaTa puruSArtha karAya che, jethI dharmAdiviSayamAM ucita pravRtti thAya che. A rIte graMthibhedathI ja je ucita pravRtti thatI hoya to ucita pravRtti mATe zAstramAM je upadeza apAya che, te nirarthaka che- AvI zakkAnuM samAdhAna karatAM A batrIzImAM pharamAvyuM che ke guNaThANAno prAraMbha karanArA mATe ane guNaThANethI paDatA evA AtmAo mATe anukrame temane caDhAvavA ane aTakAvavA upadeza upayogI bane che. ghaDo banAvanAra kuMbhAranA cakranA bhramaNa mATe jema daMDa upayogI bane che tema ahIM graMthibhedathI thatI ucita pravRtti mATe upadeza upayogI bane che. ucita pravRttithI balavattara puruSArtha dvArA karmasthitino hAsa thavAnA kAraNe AtmAne cAritranI prApti thAya che. cAritrasaMpanna AtmAonAM lakSaNo varNavatAM aMte pharamAvyuM che ke-mArgAnusAritA, zraddhA, prAjJaprajJApanArati, guNarAga ane zakyAraMbha : A cAritrIonAM lakSaNo che. enuM varNana ahIM khUba ja saMkSepathI che. vistArathI enuM varNana yogazataka'mAM upalabdha che. e lakSaNothI viziSTa cAritravaMta AtmAone
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoganI pravRtti paramAnaMda-mokSathI sata bane che... ItyAdi jaNAvIne A batrIzI pUrNa karI che. sarvAparamAtmAoe darzAvelo mokSamArga vidyamAna hovA chatAM vidvAno; nahIM jevI sAmAnya bAbatomAM kaI rIte unmArge jAya che-e A batrIzInA adhyayanathI ApaNe samajI zakIe chIe. ajJAna dUra karavAnI bhAvanA hoya ane kadAgrahapUrvakanuM valaNa na hoya to khUba ja saraLatAthI sahajapaNe zrI vItarAgaparamAtmAnA paramatAraka vacana pratye atUTa vizvAsa prApta karI zakAya che. anyadarzanakAronI ajJAna ane Agraha pUrNa vAto tarapha dhyAna ApyA vinA A batrIzInA parizIlana dvArA zrI sarvAparamAtmAnA paramatAraka vacana pratye atUTa vizvAsanuM saMpAdana karI paramAnaMdasadgata yoganI pravRttimAM prayatnazIla banI rahIe e ja ekanI eka sadA mATenI zubhAbhilASA.. A.vi. candraguptasUri
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha prArabhyate devapuruSakAradvAtriMzikA / paramAtmAnA anugrahathI ja yoganI siddhi thAya cheA mAnyatAnuM nirAkaraNa karIne daivathI ja A yoganI siddhi thAya che; tema ja puruSArthathI ja yoganI siddhi thAya cheAvI ekAMte je mAnyatA che, tenuM nirAkaraNa karavA mATe A batrIzIno prAraMbha che daivaM puruSakArazca tulyau dvAvapi tattvataH / / nizcayavyavahArAbhyAmatra kurmI vicAraNAm // 17-1 // "deva ane puruSakAra(puruSArtha) banne yoganI siddhimAM tAttvika rIte ekasarakhA ja upayogI che. vyavahAra ane nizcaya nayanI apekSAe tenI ahIM vicAraNA karAya che."A pramANe pahelA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke paramAtmAno anugraha ja yoganI siddhimAM kAraNa che. AvI mAnyatAnuM A pUrve soLamI batrIzImAM nirAkaraNa kyuM. keTalAka loko yoganI siddhi daiva(bhAgya)thI ja thAya cheema mAne che ane keTalAka loko puruSakAra(puruSArtha)thI ja yoganI siddhi thAya che-ema mAne che. A banne ekAMta mAnyatAnuM A batrIzImAM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. kAraNa ke tAttvika rIte yoganI siddhimAM daiva ane puruSArtha banne samAna rIte ja hetu che. e viSayamAM vyavahAra ane nizcaya : e banne nayanI apekSAe ahIM vicAraNA karavAmAM AvI che. I17-1
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ daiva ane puruSakAranuM svarUpa varNavIne nizcayanayanI apekSAe tenI kAraNatAno vicAra karAya che daivaM puruSakArazca svakarmodyamasajJako / nizcayenAnayoH siddhiranyo'nyanirapekSayoH // 17-2 // zlekArtha spaSTa che. eno Azaya e che ke potAnuM karma ane potAno udyama nAmavALA anukrame deva ane puruSakAra che. nizcayanayanI apekSAe, potAthI utpanna thanArA kAryamAM (kAryanI pratye) ekabIjAne ekabIjAnI apekSAnI AvazyakatA nathI. anyanirapekSapaNe potAnA kAryanI pratye hetu tarIke siddhi thAya che arthAt potapotAnA kAryanI pratye pote ja kAraNa che, potAne choDIne bIjuM koI kAraNa nathIema siddha thAya che. tethI nizcayanayanI apekSAe je kArya (arthAdinI prApti) daivakRta che; emAM daiva ja kAraNa che, puruSakAra paNa nahIM. tema ja je kArya(mokSAdinI prAmi) puruSArthakRta(puruSakArakRta) che; emAM puruSakAra ja kAraNa manAya che, daiva paNa nahIM. A rIte parasparanirapekSapaNe sva svakAryanI pratye sva-svadeva-puruSakAra)nI kAraNa tarIke siddhi thAya che. 17-rA nizcayanayanI apekSAe deva ane puruSakArane potapotAnA kAryanI pratye nirapekSa kAraNa je yuktithI manAya che te yuktine jaNAvAya che
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sApekSamasamarthaM hItyato yadvyApRtaM yadA / tadA tadeva hetuH syAdanyatsadapi nAdRtam // 17-3 // "sApekSa asamartha che; tethI je, je vakhate kAryavizeSanI pratye vaparAya che; te, te vakhate te kAryavizeSanI pratye hetu manAya che. te vakhate tenI sAthe bIjAM hovA chatAM tene kAraNa mAnavAmAM AvatAM nathI."-A pramANe trIjA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke koI paNa kAryanI pratye eka kAraNane bIjA kAraNanI apekSA hoya to tene sApekSa kahevAya che ane sAkSasamartha A nyAyathI tene asamartha arthAt kArya karavAmAM anupayogI manAya che. AvI ja rIte deva ane puruSakAra, baMnnene kArya karavAmAM ekabIjAnI apekSA hoya to banne asamartha bane che. tethI je vakhate je kAryavizeSanI pratye je upayogI bane che tene ja te kAryanI pratye nirapekSa rIte kAraNa mAnavAmAM Ave che. kAraNa ke kArya karanAra ja kAraNa hoya che. te vakhate tenI sAthe je vidyamAna che te hovA chatAM tene kAraNa tarIke mAnavAmAM AvatuM nathI. je kArya daivayoge thatuM hoya che, tenI pratye daivane ja kAraNa manAya che. paraMtu te vakhate puruSakAra hovA chatAM tene kAraNe mAnatA nathI. tema ja je kArya puruSArthayoge thatuM hoya che tenI pratye puruSakArane ja kAraNa manAya che. paraMtu te vakhate daiva hovA chatAM tene kAraNe mAnatA nathI. kAraNa ke vidyamAna evA puruSakArane ane devane te te kAryanI pratye kAraNa mAnavAmAM Ave to te te kArya karatI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vakhate anukrame devane ane puruSakArane puruSakAranI ane devanI apekSA che ema mAnavuM paDe ane tethI sApekSane asamartha mAnavAno prasaMga Avaze. tenA nivAraNa mATe te te kAryanI pratye daiva ane puruSArtha ekane ja kAraNa manAya che. paraMtu tenI sAthe anukrame puruSArtha ane daiva hovA chatAM tene kAraNa mAnatA nathI. AthI samajI zakAze ke sad ane asaddAvidyamAna ane avidyamAna)mAM koI vizeSa nathI. jema vidyamAna paNa kAraNa nathI; tema avidyamAna paNa kAraNa nathI. A rIte samAM arthakriyAkAritva(svakAryakaravApaNuM) na hovAthI sat paNa asadda ja che. kAraNa ke "arthaSiAkAritvae vastunuM vAstavika lakSaNa che. tethI te te daivAdikAraNathI thanArAM te te kAryanI pratye daivAdi ja kAraNa che, tenI sAthe rahenArAM puruSArthAdi kAraNa nathI. sat paNa asad che. e pramANe sara nAtanuM ahIM gari padathI jaNAvyuM che. 17-3yA nizcayanayanI apekSAe daiva ane puruSakAramAM nirapekSa kAraNatAnuM ja samarthana karAya che - viziSya kAryahetutvaM dvayorityanapekSayoH / avaya'sannidhi tvanyadanyathAsiddhimaJcati // 17-4 // "A rIte daiva ane puruSakAra-baMnne paraspara nirapekSapaNe te te kAryavizeSanI pratye kAraNa che. ekanI sAthe bIjAnuM
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sannidhAna TALI zakAtuM nathI. tethI to te anyathAsiddhine prApta kare che."-A pramANe cothA zlokano sAmAnya artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke te te vyakti(svarUpa kArya)nI pratye daiva ane puruSArtha(puruSakAra)ne svataMtra kAraNa manAya che. arthA daivajanya kAryavizeSanI pratye deva kAraNa che ane tevI ja rIte puruSakArajanya kArya-vizeSanI pratye puruSakAra kAraNa che. A rIte vizeSa svarUpe deva ane puruSakArano te te kAryanI pratye kAryakAraNabhAva che. - yadyapi daivathI ane puruSakArathI thanAra che te kAryanI pUrve anaMtarakSaNamAM deva ane puruSakAranI sAthe anukrame puruSakAra ane devanuM astitva hovAthI tene paNa te te kAryanI pratye kAraNa mAnavAM joIe; paraMtu A rIte kAraNanI sAthe jenuM sannidhAna avarjanIya hoya che tene anyathAsiddha manAya che. paTAdi kAryasthaLe bhAgyayoge(akasmA) AvI caDhelA rAsabha(gadheDo)ne paTAdi kAryanI pratye kAraNa mAnavAmAM Avato nathI; paNa anyathAsiddha manAya che. tema ahIM paNa te te kAryanI pratye devAdinI sAthe avazya rahenAra puruSakArAdine anyathAsiddha manAya che. A rIte vicAravAmAM Ave to vyavahAranayanI mAnyatA dharanAre eka(vizeSa) kAryanI pratye daivAdinI sAthe rahenArA puruSakArAdine, te anyathAsiddha hovAthI kAraNa mAnavAnuM zakya nathI. kAraNa ke anyathAsiddhithI je zUnya hoya che tene kAraNa mAnavAmAM Ave che-A pramANe ... ItyAdi graMthano Azaya che. 17-4nA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ - nizcayanayanI apekSAe deva ane puruSakAranI kAraNatAno vicAra karIne have vyavahAranayanI apekSAe tenI vicAraNA karAya che anvayavyatirekAbhyAM, vyavahArastu manyate / / dvayoH sarvatra hetutvaM, gauNamukhyatvazAlinoH // 17-5 // "anvaya ane vyatirekanA kAraNe daiva ane puruSakArane gauNa athavA mukhyabhAve kAryamAtranI pratye kAraNa mAnavAnuM kAma vyavahAranaya kare che."-A pramANe pAMcamA zlokano artha che. kahevAno Azaya samajI zakAya che ke jyAM jyAM kArya che tyAM tyAM tenI pUrvekSaNamAM deva ane puruSakAra hoya che : A anvaya(kAryakAraNanuM niyata sAhacarya)thI ane jyAM jyAM daiva ane puruSakArano abhAva che tyAM tyAM kAryamAtrano abhAva che. A vyatirekakAraNAbhAva-kAryAbhAvanuM niyata sAhacarya)thI kAryamAtranI pratye daiva ane puruSakArane gauNamukhyabhAve kAraNa mAnavAmAM Ave che. arthAt koI kAryanI pratye daivane gauNa kAraNa ane puruSakArane mukhya kAraNa mAnavAmAM Ave che. tema ja koI kAryanI pratye daivane mukhya kAraNa ane puruSakArane gauNa kAraNa mAnavAmAM Ave che. sAmAnyathI koI paNa kArya deva ane puruSakAra vinA thatuM nathI. tethI sAmAnyathI kAryamAtranI pratye daiva ane puruSakAranI kAraNatA manAya che. je(nizcayanayane anusarI) kurghadrupatve ja kAraNatAne Icche che arthA je kArya kare che te ja kAraNa che; tenAthI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjA nahi. tethI ghaTanI pratye upayogI banato daMDavizeSa ja (grAmastha) kAraNa che. daMDasAmAnya(araNyastha daMDAdi) kAraNa nathI" e pramANe vizeSa svarUpe kAraNa mAnIne sAmAnyathI kAryakAraNabhAvano apalApa kare che, te; ghaTAdi kArya mATe araNyastha daMDAdimAM pravRtti karI zakaze nahIM. kAraNa ke ghaTasAdhanam gr.. ItyAdAkAraka ghaTasAdhanatAnI buddhinA kAraNe te pravRtti thatI hoya che. sAmAnyane kAraNa mAnavAmAM na Ave to ghaTanI pratye kayo daMDa kAraNa banyo che teno nirNaya to ghaTanI utpatti pachI zakya bane che. ghaTanI utpatti pUrve e zakya banatuM na hovAthI; ghaTanI utpattinI pUrve ghaTasAdhanatAnI buddhi na hovAthI ghaTAdi mATe araNyastha daMDAdimAM pravRtti zakya nahIM bane. "yadyapi ghaTAdi kArya mATe araNyasthadaMDAdimAM je pravRtti thAya che temAM ghaTAdisAdhanatAnI buddhinuM pUrvakatva nathI paraMtu ghaTAdikAryanA sAdhanabhUta grAmasthadaMDAdisadazatvano te daMDAdimAM (araNyastha daMDAdimAM) graha hovAthI ghaTanI utpatti pUrve ghaTasAdhanatvanI buddhi che. tethI ja kAryaliphTaka (dhUmAdilijJaka) anumAnano uccheda thato nathI. anyathA sarvathA adaSTa te te dhUmAdine joIne vahi vagerenuM anumAna zakya nahi thAya. tyAM paNa pUrvadaSTadhUmAdisadaza dhUmAdinA darzanathI sAdazyagrahAtmaka ja lijJanuM jJAna anumAnanuM prayojaka manAya che. atarjAtIyathI tarjAtIyanI utpatti zakya nathI e samajI zakAya che."-A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvathA kSaNivAdIne pUrva-pUrva kSaNa ja uttara-uttara kSaNanA kAraNa tarIke abhimata hovAthI vAsanA(saMskAra)viziSTa te te kSaNa ja uttarottara sajAtIya ke vijAtIya te te kSaNanuM kAraNa bane che. A rIte to atIndriya saMskAra ja kAraNa hovAthI pratyakSasiddha kAraNane kAraNa mAnavAnI ja jarUra nathI. arthAt te te kAryanA najare dekhAtAM te te kAraNonuM koI ja prayojana nahIM rahe. yadyapi kAraNonuM(daSTa kAraNonuM) e mujaba vaiphalya thAya to bhale thatuM-ema kahIne bauddho ITApatti karI zake che. paraMtu pratyakSasiddha kAryakAraNabhAvanA svIkAramAM koI bAdhaka na hovAthI pratyakSabAdhita kalpanA karavAnuM ucita nathI... ItyAdi vistArathI graMthakArazrIe anyatra jaNAvyuM che. / / 17-5 upara jaNAvyA mujaba kAryamAtranI pratye jo daiva ane puruSakAra ubhaya kAraNa hoya to te te kArya daivathI ke puruSakArathI thayuM che... ItyAdi svarUpe anyatara kAraNatAno vyavahAra kema thAya che ? e zaMkAnuM samAdhAna karAya che anutkaTatvaM gauNatvamutkaTatvaM ca mukhyatA / dvayaM pratyekajanyatvavyapadezaniyAmakam // 17- 6 // "anuTane gauNa kahevAya che ane utkaTane mukhya kahevAya che. A anuTatva ane utkaTatva baMnne pratyeka(daiva puruSakAra-eka eka)janyatvanA vyavahAranuM kAraNa che.'-A
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANe chaThThA zlokano akSarArtha che. bhAvArtha khUba ja spaSTa che ke daiva athavA puruSakAra jo anuTa hoya to temAM gauNatva manAya che. alpatvasvarUpa ahIM gauNatva vivakSita nathI. kAraNa ke alpa paNa baLavAna hoya to temAM utkaTatvanA kAraNe gauNatvano vyavahAra thato nathI. AvI ja rIte daiva athavA puruSakAra jo utkaTa hoya to temAM mukhyatve manAya che. e gauNatva ane mukhyatve baMnnethI pratyeka arthAt kaiva athavA puruSakArathI janmatvano vyavahAra te te kAryamAM karAya che. anyathA kAryamAtra daiva ane puruSakAra ubhayathI janya hoya to te te kAryamAM daivajanyatva athavA puruSakArajanyatva svarUpa pratyekajanyatvano vyavahAra prAmANika nahIM bane. AthI samajI zakAze ke pratyekajanyatva(pratyekathI utpanna thavuM)nA vyavahAranuM niyAmaka daivAdinI gauNatAdi che. 17-6 // Be - upara jaNAvelI vAtane spaSTapaNe jaNAvAya cheutktten hi daivena, kRtaM daivakRtaM viduH / tAdRzena ca yatnena kRtaM yatnakRtaM janAH // 17- 7 // "utkaTa evA daivathI karAyelA kAryane daivakRta kArya ane utkaTa prayatnathI karAyela kAryane yatnakRta kArya tarIke loko jANe che.''-A pramANe sAtamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke utkaTadevakRtatvanuM jJAna hoya athavA daivane choDIne anutkaTa evA puruSArtha-yatnakRtatvanuM jJAna hoya tyAre
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ te jJAna te kAryamAM daivakRtatvanA vyavahAranuM prayojaka bane che. tema ja yatnakRtatvanA vyavahAranuM prayojaka utkaTayatnakRtatvanuM jJAna athavA anukTadevakRtatvanuM jJAna prayojaka bane che. yadyapi saivavRttamidaM, na puruSAratam... ItyAdi vyavahAra prasiddha hovAthI eka kAryamAM ubhayakRtatva nahIM mAnavuM joIe; paraMtu e vyavahAra utkaTapuruSakArakRtatvAbhAvane samajAve che. sarvathA puruSakArakRtatvAbhAvaviSayaka e vyavahAra nathI. tethI devakRtakAryamAM anutkaTapuruSArthakRtatva mAnavAmAM koI doSa nathI. 17-zA raivatagi, pu raskRtama... ItyAdi vyavahAra, vizeSagrAhI vyavahArane AzrayIne kaI rIte sadgata che te jaNAvIne have sAmAnya(vizeSanI vivakSA vinA)grAhI vyavahArane AzrayIne te aMge jaNAvAya che abhimAnavazAd vA'yaM, bhramo vidhyAdigocaraH / niviSTabuddhirekatra, nAnyadviSayamicchati // 17-8 // "athavA A daivakRta che ane puruSakArakRta nathI'-A vidhiniSedhaviSayaka vyavahAra ahaMkArane laIne thayo hovAthI bhramasvarUpa che. kAraNa ke eka viSayamAM buddhi niviSTa hoya to tyAre te bIjA viSayane IcchatI nathI. arthA grahaNa karatI nathI."-A pramANe AThamA zlokano sAmAnya artha che. kahevAno bhAva e che ke, "A devakRta che ane puruSakArakRta
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI..'ItyAdi vyavahAra upara jaNAvyA mujaba utkaTa puruSakArakRtatvAbhAvanuM avagAhana kare che-ema jaNAvIne tenI prAmANikatAne jaNAvI. have prakArAMtare te bhramasvarUpa che te jaNAvAya che. kAraNa ke kAryamAtranI pratye daiva ane puruSakAranuM sAmarthya samAna che-ema mAnanAra vyavahAranaya 'koI paNa kAryamAM puruSakArakRtatva nathI' evA vyavahArane ucita nA mAne. tethI vidhi ane niSedha viSayaka e vyavahAra, ahaMkArasvarUpa doSanA kAraNe thayo hovAthI AbhimAnika bhramAtmaka che. ahaMkAranuM kAraNa paNa e che ke eka vAra buddhi je viSayane tIvra abhilASathI grahaNa karI temAM uparakta bane che tyAre te viSayane choDIne bIjA viSayane grahaNa karavA tatpara banatI ja nathI. AthI ja eka dharmanI utkaTa jijJAsAnA kAraNe tenAthI bIjA dharmano graha thato nathI. AmAMthI ja AhAryajJAna utpanna thatuM hoya che, je eka jAtino bhrama ja hoya che. jJAtAne cokkasa khabara hoya che ke zAkha pILo hoto nathI. ema chatAM 'zaphTe vItattvajJAna nAyatAm' AvI utkaTa IcchAthI thatuM zava: pItaH evuM jJAna jema pramANa manAtuM nathI tema daiva ane puruSakAra : baMnne, kAryamAtranI pratye samAnapaNe kAraNa che-ema mAnanArA avizeSagrAhI vyavahAranayanI apekSAe 'vaivatamivuM, na puruSAratam'... ItyAghAkAraka vidhiniSedhaviSayaka jJAna pramANa manAtuM nathI, paraMtu bhramAtmaka manAya che. kAraNa ke te svArasika che... 11
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ItyAdi adhyApaka pAsethI barAbara samajI levuM joIe. upadezapada'mAM prasiddha e vastune graMthakAra paramarSie upadezarahasya'mAM varNavI che. jijJAsuoe tyAMthI jANI levuM joIe. 17-8 sApekSamasamartha... ItyAdi (slo.naM. 3) zlothI jaNAvelI vAta barAbara nathI-te jaNAvAya che arthAt temAM dUSaNa jaNAvAya che yadISyate parApekSA, svotpattipariNAmayoH / tarhi kArye'pi sA yuktA, na yuktaM dRSTabAdhanam // 17-9 // jo kAraNanI potAnI utpatti ane tenA pariNAmane vize kAraNane choDIne bIjAnI apekSA hoya to kAryanI utpatti vageremAM paNa tevI apekSA yukta ja che. kAraNa ke anubhavasiddha vastuno bAdha-apalApa karavo yukta nathI.'A pramANe navamA zlokano sAmAnya artha che. kahevAno Azaya e che ke je kAraNane je kArya karavAmAM bIjA kAraNanI apekSA che, te kAraNa te kAryanI pratye asamartha che. tethI te te kAryanI pratye daivAdikAraNane svataMtra(asApekSa) kAraNa manAya che...ItyAdi sAkSA... (27-3) A zlothI jaNAvyuM che. A aMge jaNAvatAM A zlothI jaNAvyuM che ke te te kAryanI pratye je paNa kAraNa(asApekSa) mAnavAmAM Ave che, te daivAdikAraNanI utpatti athavA pariNati(avasthAntara
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAmi)nI pratye kAraNane devAdine) choDIne bIjA kAraNanI apekSA hoya to potAthIdevAdithI) janya kAryanI pratye devAdikAraNane puruSakArAdinI apekSA hoya, te yogya ja che. kAraNa ke sahakArIkaraNanA samavadhAna vaDe kAraNa kAryanuM utpAdaka bane che, te anubhavasiddha che. teno bAdha-apalApa yukta nahIM bane. 17-9o. viziSTa hetue. ItyAdi (zlo. naM. 4) zlothI jaNAvelI vAtamAM doSa jaNAvAya chevishissy kAryahetutvaM, kAryabhede bhavedapi / / anyathA tvanyathAsiddhiranyatrAtiprasaGgakRt // 17-10 // "kAryabheda (te te kAryanI bhinnatA) hote chate vizeSasvarUpe(asApekSa) kAryanI pratye kAraNatA ghaTI paNa zake, paraMtu kAryabheda na hoya to anyathAsiddhi; anyatra atiprasajJane karanArI che."-A pramANe dazamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke A batrIzInA zloka naM. 4 mAM jaNAvyA mujaba daiva ane puruSakAra-baMnne paraspara nirapekSapaNe te te kAryavizeSanI pratye kAraNa che. emanI sAthe bIjAnuM astitva(sannidhAna) TALI zakAtuM nathI. tethI to te anyathAsiddhine prApta kare che arthAt te anyathAsiddha che. A viSayamAM ahIM A zlothI jaNAvyuM che ke, te te kAryamAM je bheda manAya che te prAmANika hoya to te rIte vizeSa svarUpe
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNane devAdine) kAryanI pratye hetu mAnI paNa zakAya. e mujaba tArNa vahitRNavizeSathI utpanna vijAtIya vahi)nI pratye tRNane ane araNinirmanthanAdithI janya vahinI pratye araNinirmanthanAdine kAraNa manAya che tema ja araNyamAM utpanna thanArA AraNya vagere vahivizeSanI pratye araNyAdine kAraNa manAya che. paraMtu evA prakArano kAryano bheda na hoya to eka kAraNane laIne bIjA kAraNane anyathAsiddha kahevAnuM ucita nathI. kAraNa ke tema karavAthI anyatra atiprasidgha Avaze. Azaya e che ke yoganI siddhimAM koI bheda na hoya to te te yoganI siddhi pratye svataMtrapaNe daivane ke puruSakArane kAraNa mAnavAmAM Ave ane tenI sAthe rahenAra puruSakArane ke daivane anyathAsiddha mAnavAmAM Ave to yogasiddhine choDIne bIje paNa e atiprasidgha Avaze. artha ghaTAdi kAryanI pratye daMDa kAraNa che, cakra nahIM.. ItyAdi kahI zakAya che. yadyapi cakathI Itara daMDAdi sakala sAmagrI hote chate cakra hoya to ghaTa thAya che ane te na hoya to ghaTa thato nathI. A svataMtra anvaya ane vyatirekanA kAraNe ghaTanI pratye daMDa kAraNa che, cakra nahIM.. ItyAdi kahI zakAya evuM nathI. paraMtu e rIte to daiva vagere hote chate puruSakArathI yoganI siddhi thAya che. ane te na hoya tyAre yoganI siddhi thatI nathI. ItyAdi anvaya vyatireka to ahIM paNa samAna ja che. tethI ekane kAraNe mAnI bIjAne anyathAsiddha mAnavAnuM ucita nathI-e samajI zakAya
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. 1190-901| daiva(bhAgya) prabaLa hoya to utkRSTa phaLa prApta thAya che; tethI phaLanI pratye daivane ja kAraNa mAnavAmAM Ave che, prayatnane nahIM-A vAta barAbara nathI, te jaNAvAya che kvacitkarmeva yatno'pi, vyApArabahulaH kvacit / antataH prAgbhavIyo'pi, dvAvityanyonyasaMzrayau // 17- 11 // "koI kAryamAM jema karma utkaTa hoya che tema koI kAryamAM prayatna paNa utkaTa hoya che. koI vAra vartamAnamAM prayatnanI pracuratA(utkaTatA) jaNAtI na paNa hoya to te utkaTa prayatna pUrvabhavano che-e cokkasa che. A rIte phaLanI pratye daiva(karma) ane puruSakAra(prayatna) baMnne paraspara sApekSapaNe prayojaka manAya che.''-A pramANe agiyAramA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke daiva prabaLa hoya to khUba ja alpa prayatne cikAra phaLa prApta thAya che ane cikAra prayatna karavA chatAM bhAgyanI maMdatAe alpa-nahIMjevuM phaLa prApta thAya che-AvuM ghaNIvAra jovA maLatuM hoya che. AthI ema ja lAge ke phaLanA utkarSathI daivamAM ja phaLaprayojaktA che ane puruSakAramAM te nathI. paraMtu A vAta ucita nathI. kAraNa ke upara jaNAvyA mujaba daivanI pracuratAnI jema koI vAra prayatnanI paNa pracuratA jovA maLe che. jyAM paNa daivAdhikya 15
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthaLe prayatnanI alpatA jovA maLe tyAM pUrvabhavasaMbaMdhI prayatnanI adhikatA mAnavAnuM Avazyaka che. kAraNa ke utkRSTa prayatna vinA utkRSTa devanI utpatti zakya nathI. A rIte yoganI siddhi vagere svarUpa phaLanA utkarSanI pratye prayojaka evA utkarSanA Azraya tarIke deva ane puruSakAra baMnne te te phaLane utpanna karavAmAM paraspara apekSAvALA che. yogabiMdumAM A vAtane jaNAvatAM pharamAvAyuM che ke"atyaMta alpa evA paNa vyApAra(prayatnothI je karma phaLane ApanAruM bane che ane moTA evA paNa puruSArthathI je karma niSphaLa jAya che te daiva nAmanuM zubhAzubha karma citra (aneka prakAranuM) che. AvI ja rIte karmanI apekSAe vyApAra-bahula (utkaTa) puruSakAra paNa cokkasapaNe janmAntaramAM paNa phaLanuM kAraNa bane che-te samajI levuM joIe. A pramANe daiva ane puruSakAra phaLanI pratye paraspara sApekSa che-ema vidvAnoe kahyuM che.". (juo yogabiMdumAM glo.naM. 322, 323, 324). I17-11aaaa. A viSayamAM sAmyonI mAnyatAne jaNAvIne tenuM nirAkaraNa karAya che karmaiva bruvate kecit, kAlabhedAt phalapradam / tannaihikaM yato yatnaH, karma tatpaurvadehikam // 17-12 // keTalAka loko(sAkhyo) kahe che ke kAlavizeSe karma
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja phaLane ApanAruM che.' paraMtu te barAbara nathI. kAraNa ke A lokamAM thatA vyApAra, dhaMdho, nokarI vagere svarUpa karma(kriyA)ne yatna kahevAya che ane pUrvabhavanA zarIrathI janma je che te karma che.''-A pramANe bAramA zlokano sAmAnya artha che. kahevAno Azaya e che ke sAkhkho ema kahe che ke pradhAna jenuM bIjuM nAma che te karma ja yoganI siddhimAM kAvizeSe te te kAryane karanAruM che, puruSakAra phaLaprada nathI. te te karma je kALe potAnA vipAka(phaLa)ne darzAvavA samartha bane che, te kALane pAkelo kALa manAya che. kALa pAke tyAre ja te te karma te te kAryane karanAruM bane che. kALano paripAka na thayo hoya tyAre karmathI paNa phaLanI prApti thatI nathI. yogabiMdumAM e vAtane jaNAvatAM pharamAvyuM che ke-sAMkhyoe kevaLa puruSakArathI rahita karma(pradhAna) ja kAlavizeSane prApta karI te te kAryane karanAruM bane che, ema mAnyuM che. paraMtu sAMkhyonI e vAta barAbara nathI. kAraNa ke vyApAra, dhaMdho ane rAjAnI sevA vagere svarUpa nokarI Adi A loka saMbaMdhI karmone yatna kahevAya che ane pUrvabhavamAMnA zarIrathI udbhaveluM ke je saMskArasvarUpe athavA tevA prakAranA kAryaNavargaNAnA pudgalanA saMbaMdhanA kAraNe AtmAmAM avasthita che tene karma kahevAya che. yadyapi AthI sAphakhsoe jaNAvelI vAtanI ayuktatA spaSTa thatI nathI, paraMtu te have jaNAvAze. / / 17-125 17
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAkhyonuM kathana ayukta che, te ja jaNAvAya chebhvaantriiyN tatkArya, kurute naihikaM vinA / dvAratvena ca gauNatvamubhayatra na durvacam // 17-13 // pUrvabhavamAM upArjeluM te karma A loka saMbaMdhI karma (yatna) vinA kArya karatuM nathI. dvAra hovAnA kAraNe yatna gauNa che, A pramANe baMnne sthAne kahevAnuM azakya nathI."A pramANe teramA zlokano artha che. eno Azaya e che ke bhavAMtaramAM upArjeluM zubhAzubha karma jyAre paNa dhananI prApti vagere je phaLane ApavAnuM kArya kare che, te A loka saMbaMdhI vyApAra ke rAjyasevAdi svarUpa karma(yatna) vinA karatuM nathI. tethI jyAM deva che tyAM phaLa che ane jyAM deva nathI tyAM phaLa paNa nathI'-A anvayavyatirekanI jema, "jyAM aihika karma (yatna) che, tyAM phaLa che ane jyAM aihika karma (vANijyAdi svarU5)-yatna nathI. tyAM phaLa paNa nathI'-A anvayavyatireka paNa samAna hovAthI paurvadehika karma-daivanI jema aihika paNa karma-patnane kAryanI pratye kAraNa mAnavuM joIe. jethI deva ane puruSakAra baMnne paraspara sApekSapaNe kAryanI pratye kAraNa che-e spaSTa che. yogabiMdumAM e aMge jaNAvyuM che ke mithyAtva, avirati ane kaSAya vagere hetuothI AtmAe kareluM je pUrvabhavanA zarIramAM thayeluM karma che tene daiva tarIke jANavuM tema ja A bhavamAM vyApArI loko vagere dvArA vANijyAdi (dhaMdho vagere) je karma karAya che te puruSakAra che. pUrvabhavanuM karma hovA chatAM
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ A bhavamAM temane vANijya-rAjyasevAdi karma karavuM paDe che, tyAre ja phaLanI prApti thAya che. yo.biMduM-325| A karma; jIvano tevA prakArano vyApAra na hoya to je kAraNe potAnA kAryane karanAruM te banatuM nathI, tethI te baMnnenuM pUrve jaNAvyA mujabanuM paraspara apekSAvALuM svarUpa vAstavika che. II326 // "jema daMDathI janya cakrabhramaNa dvArA ghaTa thato hovAthI tyAM daMDa mukhya kAraNa ane cakrabhramaNa gauNa kAraNa manAya che tema paurvadaihika karma A bhavanA yatna dvArA phaLanI pratye kAraNa banatuM hovAthI daiva mukhya kAraNa che ane yatna dvAra-vyApAra hovAthI gauNa kAraNa che.''-A pramANe kahevAnuM ucita nathI. kAraNa ke e pramANe to daiva paNa; tenA pUrvabhavanA zarIramAM udbhavelA yatnano vyApAra hovAthI daivane paNa gauNa kAraNa mAnavuM paDaze. jema daiva vinA yatna thato nathI tema yatna vinA paNa daivano saMbhava kyAM che ? tethI phaLanI pratye daiva ane puruSakAra ubhaya samAna rIte kAraNa che. 1190-9311 kevaLa daivane phaLanI pratye kAraNa mAnavAmAM dUSaNAMtara jaNAvAya che 9 apekSye kAlabhede ca hetvaikyaM pariziSyate / dRSTahAniradRSTasya, kalpanaM cAtibAdhakam / / 17- 14 // "te te phaLanI pratye kAlavizeSane laIne mAtra karmane (daivane) kAraNa mAnavAmAM Ave to kAraNanuM aikya ja mAnavAnuM 19
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahe che. e rIte kaSTa kAraNonI hAni ane adaSTa kAraNanI kalpanA atyaMta duSTa che." A pramANe caudamA zlokano artha che. eno Azaya e che ke kAryamAtranI pratye mAtra devane ja kAraNa mAnavAmAM Ave to bhinna bhinna kALamAM thanArAM te te kAryanI pratye kAlavizeSane laIne te te kAryanI utpattine upapanna karI zakAya che. arthAt te te kALanI apekSAe devathI te te kALe te te kAryanI utpatti thAya che-A pramANe mAnIne phaLanI pratye kevaLa karmanI kAraNatAne keTalAka loko mAne che. paraMtu ema mAnavAthI te te kAlamAM thanAra che te kAryanI pratye te te kSaNane ja kAraNa mAnavAthI koI doSa nahIM Ave. tethI kAryanI pratye eka ja(kSaNane ja) kAraNa mAnavAno prasaMga Avaze. * yadyapi te te kALamAM thanAra kArya te te dezamAM (sthAnamAM) ja (sarvatra nahi) thatuM hovAthI te te kAryanI pratye te te dezane paNa kAraNa mAnavAnuM Avazyaka hovAthI kAraaikyanA parizeSano prasarga Avato nathI. paraMtu te te kSaNano svabhAva ja che ke te potAnA kAryane te te dezamAM ja kare che. A pramANe svabhAvathI ja dezanuM niyamana(te te dezamAM ja kAryanuM thavuM) zakya hovAthI kAraNanA aikyanA parizeSano prasadga che ja. kathaMcit te; devamAtrakAraNatAvAdIne ISTa che-ema mAnavAmAM Ave to temane je doSa Ave che te A zlokanA uttarArdhathI jaNAvAya che. eno Azaya spaSTa che ke phaLanI pratye mAtra daiva-karmane kAraNa mAnavAmAM Ave to najare dekhAtAM
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ evA yatna vagere kAraNono tyAga karAya che arthAt temAM kAraNatAno niSedha karAya che ane adaSTa evA daiva-pradhAna(karma)nI kalpanA karAya che, e atyaMta duSTa che. daSTano apalApa ane adaSTanI kalpanA atyaMta doSAvaha che-e samajI zakAya che. tethI sAkhyoe jaNAvelI vAta barAbara nathI... e spaSTa che. 17-14 daiva-karma adaSTa-atIndriya hovAthI daSTa kAraNonA samudAya vaDe ja kAryanI utpatti upapanna thatI hoya to tene (devane) phaLanI pratye kAraNa mAnavAnI AvazyaktA nathI.A nAstika jevAnI mAnyatAnuM nirAkaraNa karAya chedRssttenaivoppttau ca, nAdRSTamiti kecana / phale vizeSAt tadasat, tulyasAdhanayordvayoH // 17-15 // daSTa evAM kAraNonA samudAyathI ja kAryanI upapatti thatI hoya to adaSTa evA daivane kAraNa mAnavAnI AvazyakatA nathI-A pramANe keTalAka kahe che. paraMtu ekasarakhAM kAraNo hovA chatAM phaLamAM vizeSatA dekhAtI hovAthI te kathana asat che."-A pramANe paMdaramA zlokano artha che. teno Azaya e che ke te te sukhaduHkhAdi kAryonI pratye najare dekhAtAM tenAM sAdhanothI ja A jagatanI vyavasthAno nirvAha thaI jAya che. tethI te te kAryonI pratye atIndriya-adaSTa karmane kAraNa mAnavAnI AvazyaktA nathI-A pramANe nAstika jevA loko
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahe che. temanuM kathana e che ke vidhAna karAyelAM pUjAdi karmathI ane niSedha karAyelAM hiMsAdi karmathI bhavAMtaramAM je sukha ane duHkha vagere svarUpa phaLanI prApti thAya che, te phaLanI prApti vakhate (tenI avyavahita pUrvakSaNe) te te pUjA ane hiMsAdi svarUpa karma-anuSThAna na hovAthI te anuSThAnajanya adaSTa (puNya-pA5)-karmanI kalpanA karAya che, jethI pUrvajanmanAM te te anuSThAno potAthI janya evA adaTa(dharmAdharma)-karma dvArA paralokamAM sukha-duHkhAdinAM janaka bane che. paraMtu e mATe adaSTa-daivanI kalpanA karavAnI jarUra nathI. kAraNa ke pUjAdi te te anuSThAnothI potAnA dhvaMsa dvArA te te sukhaduHkhAdi kAryonI utpatti thaI zake che. "A rIte adaSTakarmane kAraNa mAnavAmAM Ave nahi ane te te anuSThAnanA dhvasane kAraNa mAnavAmAM Ave to pUjAdi anuSThAnothI, teno dhvasa sarvadA vidyamAna hovAthI niraMtara sukha-duHkhAdi phaLa prApta thayA ja karaze, kyAreya ya teno virAma nahIM thAya. adaSTane kAraNa mAnavAthI jyAre carama sukhaduHkhAdinA bhogathI adaSTano nAza thaze eTale tyAre phaLano uparama thaze. dhvasano nAza thato na hovAthI phaLano uparama(virAma) nahIM thAya. tethI phaLanA uparamanI anupapatti na thAya e mATe adaSTanI kalpanA karavI joIe."-A pramANe nahIM kahevuM. kAraNa ke adaSTano svIkAra karyA pachI paNa kAlAMtare ja(vivakSita kALe) phaLanI prApti thAya che. tenAthI bhinna kALamAM to adaSTa
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ hovA chatAM phaLano virAma ja hoya che. tema dhvaMsanI vidyamAnatAmAM paNa phaLano virAma zakya che. A pramANe keTalAka lokonuM kahevuM che, tenI ayuktatAne zlokanA uttarArdhvathI jaNAvAya che. eno Azaya e che ke ekasarakhA dRSTa kAraNasvarUpa yatna vagere hovA chatAM be AtmAone ekasvarUpa phaLa maLatuM nathI. paraMtu temanAM phaLomAM vizeSatA hoya che. e baMnne AtmAonA adaSTamAM pharaka mAnyA vinA phaLavizeSanI siddhi zakya nathI. lokamAM paNa AvuM jovA maLe che ke ekasarakhuM ja dugdhapAna hovA chatAM koIne tenAthI du:kha thAya che ane koIne tethI sukha thAya che. A phaLavizeSamAM niyAmaka, te te AtmAnuM adavizeSa ja che. 'kAkaDI vagerenI jema koI vAra dUdha pIvAthI pittAdi rasa utpanna thavAnA kAraNe dugdhapAnAdithI sukha-du:khAdinI utpatti thatI hoya che. tethI adRSTanI kalpanA karavAnI AvazyakatA nathI.'-A pramANe kahevAnuM ucita nathI. kAraNa ke e pramANe adaSTa mAnavAmAM na Ave to sarvatra dugdhapAnAdinA kAraNe pittAdirasano udbhava mAnavAno prasaMga Avaze. "rogIne jema auSadhAdithI ArogyanI prApti thAya che tema sahakArI daTakAraNothI sukhadu:khAdinI prApti thaI zake che. tethI adaSTa-karmanI kalpanA karavAnI jarUra nathI.'' A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke tethI auSadhanuM sevana karanArAdi saune sukhAdinI prApti samAnapaNe thavAno prasaMga Avaze. 23
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ "auSadhAdinuM sevana karanAranA zarIranI dhAtuonI viSamatAdinA kAraNe temane sarakhI rIte sukhAdinI prApti thatI nathI." A pramANe kahevAnuM paNa ucita nathI. kAraNa ke dhAtunI viSamatAdinA uttarakALamAM ja auSadhAdinuM sevana hovAthI tenAthI turata ja sukhAdinI prApti thavI joIe. AthI spaSTa che ke tulyasAdhanavALAM bannenA phaLamAM je vizeSatA che, te dakAraNane laIne nathI. paraMtu adakAraNane laIne che. e mujaba bhASyakAzrIe (1613 gAthA) pharamAvyuM che ke tulyasAdhanavALAonA phaLamAM je vizeSatA che; te, ghaDAnI jema kArya hovAthI he gautama ! kAraNathI rahita nathI. te kAraNa karma che. 17-15nA adaSTa-karmane kAraNa mAnavAmAM na Ave to je doSa prApta thAya che te ja jaNAvAya chen cApi kSaNikaM karma, phalAyAdRSTamantarA / vaiyarthyaJca prasajyeta, prAyazcittavidherapi // 17-16 // "adeTa-karma(deva) vinA kSaNika evuM karma (anuSThAnakriyA), phaLane utpanna karavA mATe samartha nahIM bane. tema ja adaSTa vinA prAyazcittanuM vidhAna paNa vyartha bane che."-A pramANe soLamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke devapUjAdisvarUpa je anuSThAno che, te anuSThAnonuM svargAdi svarUpa phaLa kAlAntare bIjA bhavamAM jyAre prApta thAya che
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAre te anuSThAnono nAza thayelo hoya che. A rIte phaLanI prApti thAya e pahelAM ja je anuSThAno naSTa thaI jAya che, evAM te kyiAkAzamAtrathI uparata thayelAM anuSThAnone kSaNika karma kahevAya che. jenAthI je kArya thavAnuM che, te kAryanI utpattinI avyavahita pUrva kSaNe te kAraNanuM astitva hovuM joIe. kSaNika karmonuM evuM sAkSAd astitva bAdhita hovAthI svajanya adara dvArA tenuM astitva phaLanI utpattinI avyavahita pUrvekSaNe mAnavAmAM Ave che. anyathA adaSTanI kalpanA karavAmAM na Ave to kAraNanA abhAvamAM kAryanI utpatti mAnavI paDaze. AthI samajI zakAze ke adaSTa(dharmAdharma)nA abhAve devapUjAdisvarUpa anuSThAnAtmaka kSaNika karma, (ryA pachI turata ja naSTa thanAra) phaLane utpanna karavA mATe samartha banatuM nathI. kAryanI utpattinI pUrve ghaNA kALathI nAza pAmelA kAraNane bhAvasvarUpa vyApAra dvArA ja kAraNa mAnavAmAM Ave che. arthAt tevA kAraNamAM bhAvavyApArakatvena vyApakatA (kAryaniSThavyApyatAnirUpitavyApakatA) mAnavAmAM Ave che. yadyapi kAryanI utpattinI pUrve ghaNA kALathI nAza pAmelA kAraNanA vyApAra tarIke tenA dhvasane ja mAnI levAthI tAdaza dhvasa dvArA paNa kAlAMtare svargAdi phaLanI utpatti zakya che. tethI te mATe bhAvasvarUpa adaSTanI kalpanA karavAnI AvazyakatA nathI. paraMtu A rIte to smRtinI pratye saMskAra dvArA anubhavane kAraNa mAnavAnI jarUra nahIM rahe. kAraNa ke
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ anubhavane tenA dhvasa dvArA ja smRtinI pratye kAraNa mAnavAthI paNa smRtinI utpatti thaI zake che. tethI saMskAranA ucchedano prasaMga Avaze. A vAta nyAyakusumAgralimAM udayanAcAryuM paNa karI che ke "rmanA atizaya vinA (dvAra vinA) lAMbA kALathI dhvasta thayelAM kAraNa, phaLanI utpattimAM samartha nathI. upara jaNAvyA mujaba ciradhvasta kAraNone phaLanI utpattinI pratye svadhvaMsa dvArA kAraNa mAnavAmAM Ave to anubhavane paNa tenA dhvasa dvArA smRtinI pratye kAraNa mAnavAno prasaMga AvavAthI je saMskAranA ucchedano prasaTTa Ave che te ISTa ja che ema kahevAmAM Ave to adaSTane na mAnavAmAM dUSaNAMtara jaNAvAya che, vaivastha ra...ItyAdi graMthathI. eno Azaya e che ke je adaSTAtmaka karma (devapradhAna) mAnavAmAM na Ave to prAyazcittanuM vidhAna nirarthaka bane che. adharmano nAza karavAthI ja prAyazcittanI saphaLatA che. "hiMsAdinA AcaraNathI tenA dhvaMsa dvArA prApta thanArAM narakAdi duHkhono nAza prAyazcittathI thAya che.'-A pramANe kahI zakAya evuM nathI. kAraNa ke prAyazcittanA viSayabhUta hiMsAdi karmajanya narakAdi duHkho prAyazcittanA vidhAna vakhate prasiddha na hovAthI teno nAza prAyazcittathI zakya nathI. prAyazcittathI tAdaza duHkhono prAgabhAva thAya che' -e kahevAnuM paNa ucita nathI. kAraNa ke te duHkhAdino prAgabhAva sAdhya nathI, anAdino che. 'prAyazcittathI te narakAdi du:khonA prAgabhAvano nAza thato nathI, paraMtu te jaLavAI rahe che. te 2 6
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpa ja tenI sAdhyatA che. A pramANe paNa kahI zakAya evuM nathI. kAraNa ke te te prAgabhAva potAnA te te pratiyogI(jeno abhAva hoya che te abhAvano pratiyogI kahevAya che.)no janaka hovAthI kAlAMtare du:kha prAgabhAvathI narakAdi duHkhonI avazya utpatti thaze. prAyazcitta karavAthI, hiMsAdi karmajanya narakAdi du:khanA prAgabhAvanI sthiti TakI rahe to te duHkhaprAgabhAva potAnA pratiyogI duHkhano niyamA janaka hovAthI bhaviSyamAM game tyAre narakAdi duHkhonI prApti-utpatti cokkasa ja thavAno prasadga Avaze... ItyAdi vistArathI graMthakArazrIe anyatra-syAdvAdakalpalatA vagere graMthomAM jaNAvyuM che. vistArathI jANavAnI IcchAvALAe tyAMthI jANI levuM joIe. 17-1do. A rIte daiva ane puruSakAra paraspara sApekSapaNe phaLanI pratye samAnarUpe kAraNa che-te jaNAvyuM. te aMge je vizeSa che te have jaNAvAya chevishessshcaatr balavadekamanyanihanti yat / vyabhicArazca nApyevamapekSya pratiyoginam // 17-17 // deva ane puruSakAra baMnne, phaLanI pratye samAnasvarUpe kAraNa hovA chatAM temAM vizeSatA che ke emAM je balava che te bIjAne haNe che. Ama chatAM pratiyogInI apekSA hovAthI vyabhicAra Avato nathI."-A pramANe sattaramA zlokano
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya artha che. kahevAno bhAva e che ke ahIM deva ane puruSakAranI vicAraNAmAM e vizeSa che ke e bemAM je eka baLavAna che te bIjA nirbaLane haNe che arthAt potAnA phaLane ApavA detuM nathI. je nirbaLa che, tenAthI je phaLa utpanna thavAnuM hoya tene baLavAna thavA detuM nathI. "AthI to kAryanI pratye daiva ane puruSakAra e baMnnemAMthI je baLavAna che te eka ja kAraNa bane che. tethI nirbaLamAM kAraNatA vyabhicArI thavAthI banne paraspara sApekSa kAraNa che'-A vAtamAM tathya nathI." e pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke pratiyogInI apekSA hovAthI vyabhicAra Avato nathI. Azaya e che ke-daiva ane puruSakAramAM je baLavAna che ane bIjA nirbaLane haNe che, te baLavAna paNa hanananA pratiyogI evA nirbaLanA hanana mATe nirbaLanI apekSA kare che. jo nirbaLa na hoya to baLavAna kone haNe ? tethI A rIte nirbaLanI apekSA hovAthI deva ane puruSakAra banne paraspara sApekSa ja kAraNa bane che. mAtra baLavAna devAdinA kAraNe nirbaLa evA puruSakArAdino pratighAta thato hovAthI pratighAtanA pratiyogI evA puruSakArAdine gauNa kAraNa manAya che... ItyAdi barAbara samajI levuM joIe. mahAmaMtrI kalpakanA baLavAna puruSakArathI svakuTuMbanA vadhane prApta karAvanAruM karma pratihata thayuM hatuM. ane dvArikAnagarInA dAhanI pravRtti vakhate te karmathI vAsudeva-baLadevano puruSArtha pratihata thayo hato. deva ane puruSakAranuM paraspara tulya baLa
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ na hoya to A rIte ekabIjAthI ekabIjAno upaghAta zakya nathI. 17-1LA upara jaNAvyA mujaba deva ane puruSakAramAM paraspara upaghAtyopaghAtakabhAva siddha thavAthI je siddha thAya che, te jaNAvAya chekrmnnaa karmamAtrasya, nopaghAtAdi tattvataH / svavyApAragatatve tu, tasyaitadapi yujyate // 17-18 // "mArA karmathI mAtra karmanA upaghAtAdi tAtvika rIte thatA nathI. AtmAnA potAnA vyApAra(kriyA)thI karma pratibaddha hoya to tenA paraspara upaghAtAdi paNa sadgata thAya che.'A pramANe aDhAramA zlokano akSarArtha che. eno Azaya spaSTa che ke karmane potAnA phaLanI utpattinI pratye jIvanA vyApAra(yatna)nI apekSA na hoya to mAtra karmathI mAtra karmano upaghAta athavA anugraha sadgata nahIM thAya. kAraNa ke karmane sahAya na hovAthI te kevala karmamAtra karmane haNavA mATe ke tenI upara anugraha karavA mATe samartha banatuM nathI. AtmavyApAra-puruSakArathI pratibaddha-sApekSa hoya to te karmanA upaghAtAdi zakya bane che. kAraNa ke tyAre tene AtmavyApAranI sahAya prApta thatI hoya che. |17-18
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ upara jaNAvelI vAtane ja spaSTa rIte jaNAvAya cheubhyosttsvbhaavtve, tattatkAlAdyapekSayA / bAdhyabAdhakabhAvaH syAt, samyagnyAyAvirodhataH // 17-19 // te te kAlAdi sahakArI kAraNanI apekSAe deva ane puruSakAra-baMnneno bAdhyabAdhaka svabhAva hoya to te baMnneno upaghAtyopaghAtaka bhAva; sayuktinA avirodhathI thaI zake che.''-A pramANe ogaNIsamA zlokano artha che. eno Azaya lagabhaga A pUrve jaNAvAyo che. deva ane puruSakAra banneno ekabIjAthI bAdhita thavAno ane ekabIjAno bAdha karavAno svabhAva hoya to ja kalAdi sahAyakanI apekSAe devAdi upaghAtya ke upaghAtaka vAstavika rIte thaI zake che. - deva ane puruSArtha baMnneno paraspara bAdhya tema ja bAdhaka banavAno svabhAva ja na hoya to baLavAna hoya ke na hoya topaNa te upaghAtya ke upaghAtaka banI zakaze nahIM. dravya, kSetra ke kALa vagere sahakArI kAraNono game teTalo sahakAra prApta thAya topaNa taMtuno ghaTotpAdaka svabhAva na hovAthI taMtuthI jema ghaTa thato nathI tema daivAdino tevo bAdhya-bAdhaka-svabhAva na hoya to koI paNa rIte teno upaghAta ane anugraha nahIM thAya. tethI daiva ane puruSakAra : baMnneno bAdhyabAdhakasvabhAva mAnavo joIe. jethI vinA virodhe sadbhaktithI e baMnnemAM paraspara upaghAtyaupaghAtakabhAva sadgata thAya che. I1718
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ daiva ane puruSakAranA paraspara bAdhyabAdhakabhAvane AzrayIne bIjI rIte jaNAvAya cheprtimaayogytaatulyN, karmAniyatabhAvakam / bAdhyamAhuH prayatnena, saiva pratimayetyapi // 17-20 // "pratimAnI yogyatA jevuM aniyatapaNe phaLanI pratye kAraNa bananAruM karma, prayatnathI bAdhya bane che. pratimAthI pratimAnI yogyatA ja bAdhya bane che. A pramANe paNa AcAryo kahe che."-A pramANe vIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke pratimAnI yogyatAnI jema phaLane utpanna karavAmAM karma aniyatabhAvavALuM che. phaLanI pratye niyatabhAvavALuM karma hoya to te bAdhya nahIM bane. je karma cokkasa niyata samaye potAnA phaLane ApanAruM che, te karma koI paNa rIte phaLanI pratye bAdhita nahIM banI zake. dareka kASThamAM pratimA thavAnI yogyatA hovA chatAM kyAre kyA kASThathI pratimA thavAnI che e cokkasa nathI, tema aniyatabhAvavALuM karma che. prayatnathI evuM karma bAdhya bane che arthAt svajanya evA phaLane utpanna karavAthI nivRtta bane che. pratimAthI jema pratimAnI yogyatA nivRtta thAya che, tema prayatnathI ahIM karma nivRtta thAya che. A rIte karmano bAdha karatI vakhate, te phaLanI utpattinI aniyatatA(game tyAre thavA svarUpa)nI vyApaka evI je niyati(aniyatapaNe cokkasa thavA svarUpa avasthA) che te puruSakArane sahakArI kAraNa bane che. AthI samajI zakAze ke
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmathI aniyatapaNe je kArya cokkasa thavAnuM che evA kAryanI pratye prayatna karmane bAdhya kare che. je kArya cokkasapaNe (niyata) karmathI thavAnuM che, te kAryane AzrayIne prayatnathI karmano bAdha thato nathI. A vAtane jaNAvatAM yogabiMdumAM jaNAvyuM che ke-''sukha-du:khAdi phaLanI pratye, aniyata-svabhAvavALuM bhinna bhinna prakAravALuM je karma che, te ahIM prayatnathI bAdhya bane che. je kASThAdinI pratimAnI yogyatA jevuM che.' 1190-2011 ahIM daiva ane puruSakAra : baMnnenI paraspara bAdhyabAdhakatAnA vicAramAM, dRSTAMta(pratimAnI yogyatA) ane dAryAntika(karma-daiva)nI bAdhakatAnuM sAmya zabdanA sAmyathI ja che athavA vikAra ane nAza : ubhayasAdhAraNa rUpAMtara svarUpa pariNatine laIne ja che, e abhiprAyathI jaNAvAya che pratimAyogyatAnAzaH, pratimotpattito bhavet / karmaNo vikriyA yatnAd, bAdhyabAdhakatetyasau // 17- 21 // "pratimAnI utpattinA kAraNe pratimAnI yogyatAno nAza thAya che ane prayatnanA kAraNe karmanI vikriyA thAya che. A bAdhya-bAdhakatA che.''-A pramANe ekavIsamA zlokano akSarArtha che. eno Azaya e che ke pratimAnI utpatti thavAthI kASThamAM rahelI pratimAnI yogyatAno je nAza thAya che 32
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ te ja bAdha che. kAryanI utpatti thavAthI tenI pUrvenA anAdikAlIna prAgabhAvano nAza thAya : e samajI zakAya che. AvI ja rIte prayatnathI, vivakSita phaLane utpanna karanArI karmamAM rahelI zaktino je bhaMga thAya che, te bhaMgasvarUpa ja karmanI vikriyAne karmano bAdha kahevAya che. tethI A bAdhyabAdhakatA(bAdhyabAdhakabhAva) che. dRSTAMta ane dArthAnta : baMnnemAM A rIte bAdha zabdanA sAmyanA kAraNe aikya che, bIjI rIte nahi. tethI, "pratimAnA kAraNe athavA tenA kAraNabhUta prayatnanA kAraNe pratimAnI yogyatAno bAdha thaye chate jema pratimAnI utpatti thAya che, tema karmanI yogyatAno bAdha thaye chate karmathI janya evA phaLanI utpattino prasaMga Avaze.''A pramANenA kathananuM nirAkaraNa thAya che. upAdAna(samavAyi)kAraNa ja potAnA nAzathI abhinna evI phlotpattinI pratye niyata(vyApaka) che. nimittakAraNa mATe evo niyama nathI. sukhaduHkhAdinI pratye karmanI yogyatA to nimittakAraNa che. tethI jema daMDanA nAzathI ghaTanI utpattino saMbhava nathI, tema karmanI yogyatAnA nAzathI tajajanya lotpattino saMbhava nathI. kASTha pratimAnuM upAdAnakAraNa che. A rIte daSTAMta ane dArthAMtamAM vizeSa che... ItyAdi barAbara samajI levuM joIe. / / 17-21 upara jaNAvyA mujaba yatnathI karmano bAdha thaye chate 33
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo karmathI phaLanI utpatti ja thatI na hoya to te karmamAM phaLane utpanna karavAnI yogyatA ja nathI-ema mAnavuM joIe. prayatnane karmanA bAdhaka tarIke mAnavAnI AvazyakatA nathI... A zaMkAnuM samAdhAna karAya che pratimAyA aniyame'pyakSatA yogyatA yathA / phalasyAniyame'pyevamakSatA karmayogyatA ||17-22 // "jema pratimAnA aniyamamAM paNa pratimAnI yogyatA akSata hoya che. tema phaLanA aniyamamAM paNa karmanI yogyatA akSata hoya che.'' A pramANe bAvIsamA zlokano sAmAnya artha che. enuM tAtparya e che ke dareka kASThathI pratimA thAya ja che evo niyama na hovAthI dArvAdidalamAM (kASTha, pASANAdi khaMDamAM) pratimAnuM aikAntya nathI. chatAM je paNa kASThAdithI pratimA thaI nathI temAM pratimAnI yogyatA rahelI ja che. evo lokavyavahAra prasiddha che. tevI ja rIte puruSakArathI bAdhya thavAthI je paNa karmathI sukhadu:khAdi svarUpa phaLanI utpatti thaI nathI; evA paNa karmamAM phaLanI yogyatA rahelI ja che. karmamAM rahelI e yogyatA karmanA zubhAzubha rasa ane sthiti vizeSa svarUpa che, je adhyavasAyavizeSathI prayukta che. Azaya e che ke te te phaLane utpanna karanAruM karma sAmAnya rIte sthiti ane rasane anusAra te te phaLane ApanAruM bane che. tevA prakAranI sthitivizeSa ane tevA prakArano rasavizeSa svarUpa yogyatA karmamAM na hoya to te karma te te phaLanuM kAraNa nahIM bane. karmanI tevI yogyatA prAmANika lokamAM 34
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasiddha che. phaLanA abhAvamAM paNa prayatnathI bAdhya evA karmamAM yogyatAno vyavahAra prasiddha che. e pramANe "yogabiMdumAM jaNAvyuM che ke-ahIM kASTha ke pASANAdimAM pratimAnI yogyatA hovA chatAM niyame karI pratimA thAya che-evuM nathI. chatAM pratimA na thavAnA kAraNe kASThAdimAM ayogyatA ja che-ema manAtuM nathI. kAraNa ke pratimA mATe ayogya evA jala vagerenA lakSaNa(svarUpa)no kASThAdimAM abhAva hovAthI lokamAM ema manAya che. tethI pratimAnI utpattithI kASThAdimAM rahelI yogyatAno jema bAdha thAya che, tema puruSakAra karmanI yogyatAno bAdhaka bane che. jema kASThAdimAM pratimAnI yogyatAno vyavahAra tyAM sudhI ja thAya che ke jyAM sudhI pratimAnuM kArya karAtuM hoya che. kArya utpanna thayA pachI to sarvatra kAraNa, akAraNabhUta tarIke vyavahArano viSaya bane che. AvI ja rIte jyAM sudhI puruSakArathI, bhinna pariNati svarUpa viDyiAne karma prApta karAtuM nathI, tyAM sudhI te karma abAdhitasvarUpe ja rahe che. paraMtu puruSakAra pravRtta thaye chate karma ane puruSakArano bAdhyabAdhaka bhAva thAya che... ItyAdi vicAravuM. I17-22aa kASTha vageremAM rahelI pratimAnI yogyatA ja pratimAne svarUpa kAryane kheMcI lAve che. pratimA, tenI yogyatAno bAdha kare che ema mAnavAnI jarUra nathI. tethI karma ja puruSArthanuM AkSepaka che ema mAnavuM joIe, karmanA bAdhaka
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarIke puruSakArane mAnavAnI jarUra nathI-A zaMkAnuM samAdhAna karAya che nArei pratimAkSepe, tadbhAva: sarvato dhruvaH / yogyasyAsyogyatA veti, na caiSA lokasiddhitaH // 17- 23 // "kAja vagere. potAmAM rahelI pratimAnI yogyatAnA kAraNe ja pratimAnI utpattinA AkSepaka thatA hoya to dareka kAja vagerethI nizcitapaNe pratimAnI utpatti thavAno prasaGga Avaze. athavA yogya evA kASThAdithI pratimAnI utpattino AkSepa na thAya to pratimA mATe kASThAdine ayogya mAnavAno prasaGga Avaze. e prasaGga lokaprasiddha nathI.''-A pramANe tevIsamA zlokano artha che. na eno Azaya spaSTa ja che ke dareka kASThAdimAM pratimAnI yogyatA hovAthI te pratimAnI AkSepaka hoya to dareka kASThathI pratimA cokkasa ja thavI joIe. paraMtu ema banatuM nathI. amuka ja kASThAdithI pratimA thAya che. e mujaba amuka kASThAdithI pratimA thatI na hovAthI yogya evAM paNa te kAja vagerene pratimA mATe ayogya mAnavAM paDaze. yadyapi A rIte pratimAnI utpatti je kASThAdithI thatI nathI evAM kASThAdine yogya mAnavAnI jarUra ja nathI, jethI yogyane ayogya mAnavAno prasaphLa nahIM Ave, paraMtu AvI ayogyatA lokamAM siddha nathI. pratimAnI utpatti na thavA chatAM paNa kASThAdi, pratimA mATe ayogya che-Avo vyavahAra prasiddha nathI. pratimAnI utpatti na thAya tyAre paNa 'kASThAdi pratimAyogya 36
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ che' Avo vyavahAra rUDha che. tethI 'yogyatA ja pratimAnI AkSepaka che.' A pramANe kahevAnuM ucita nathI. 1190-2311 upara jaNAvelI vAtanI sadgati cAlu-prastuta vAtamAM karAya che. arthAt prastuta vAta e hatI ke daiva ane puruSakAra baMnne sApekSa rIte paraspara samAnapaNe phaLanI pratye kAraNa che ane chellA e vAta thaI che ke 'karma ja puruSArthano AkSepaka che'-A vAta barAbara nathI. e vAtane AzrayIne prastuta vAta kaI rIte saphLata che, te jaNAvAya che karmaNo'pyetadAkSepe, dAnAdau bhAvabhedataH / phalabhedaH kathaM nu syAt, tathA zAstrAdisaGgataH 1 // 17- 24 // ''karma(deva), puruSakAranuM AkSepaka hoya to; dAnAdi dharma karAye chate bhAvanI taratamatAe zAstrAdisaGgata phaLavizeSa paNa kaI rIte saphLata thaze ?''-A pramANe covIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya spaSTa ja che ke 'karma-daivano phaLanI pratye kAraNabhUta evA puruSakArathI AkSepa thAya che'-ema mAnavAthI ja tevIsamA zlokamAM jaNAvyA mujaba sakala kASThathI pratimA thavAno prasaMga Ave che, evuM nathI. upara jaNAvyA mujaba mAnavAthI paNa doSa che, te A zlokathI jaNAvAya che. dAnAdi sukRta karavAmAM Ave tyAre bAhya anuSThAna 37
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarakhuM hovA chatAM AMtarika pariNAmavizeSanI taratamatAe phaLamAM je vizeSatA vartAya che te koI paNa rIte saGgata nahIM thAya. prayatnanA sAmyathI phaLanuM paNa sAmya ja hovuM joIe. phaLano prakarSApakarSa svarUpa vizeSa, zAstrathI ane lokavyavahArathI saphLata che. tevA prakAranA puruSArthathI rahita evA mAtra karmane ja kAraNa mAnavAmAM Ave to te te phaLamAM vizeSatA (prakarSApakarSasvarUpa vicitratA) saphLata nahIM thAya. kAraNa ke phaLanA kAraNabhUta karmane puruSArthanI apekSA na hoya to phaLanI aMdara samAnatA ja Avaze. tethI karma ane puruSakAra baMnnene paraspara bIjAnI apekSA che ema mAnavuM joIe... ItyAdi spaSTa che. ||17-245 dAnAdi dharma karatI vakhate je rIte bhAvanI taratamatA hoya che ane tene laIne phaLanI taratamatA hoya che : te jaNAvAya che zubhAt tatastvasau bhAvo, hantAyaM tatsvabhAvabhAk / evaM kimatra siddhaM syAdata evAstvato hyadaH // 17- 25 / / "zubha karmathI ja bhinna bhinna prakArano bhAva utpanna thAya che ane A phaLavizeSa, te bhAvanI jemAM apekSA che evI utpattinA svabhAvavALo che. A rIte cAlu prakaraNamAM zuM siddha thayuM ? to A bhAvathI ja zubha karma siddha che.'A pramANe pacIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e 38
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ke-aneka nimittothI upArjana karelA zubha karmanA kAraNe, te te dAnAdi sukRta karatI vakhate bhinna bhinna svarUpe pravartelo bhAva hoya che. te te nimittothI upArjana karelA pUrvakALamAM baddha evA te te zubha karmanA udaya vakhate aneka prakAranA bhAvo(AtmapariNAma) utpanna thatA hoya che. tene laIne phaLavizeSano prAdurbhAva thato hoya che. kAraNa ke tene bhAvavizeSanI apekSA hoya che. arthAd bhAvavizeSanI apekSA che jemAM evI utpattinA vicitra svabhAvavALo e phaLavizeSa che. ahIM bIjA prazna kare che ke dAnAdi karatI vakhate karmathI bhAvavizeSanA kAraNe phaLavizeSa thAya che tethI zuM siddha thAya che ? tenA javAbamAM graMthakArazrI jaNAve che ke prA(pUrve) upArjita karmathI bhale bhAva thAya, tevI ja rIte e ja bhAvathI karma thAya. A rIte karmathI bhAva ane bhAvathI karma, A pramANe pravAhathI paNa daiva ane puruSakAra : baMnne paraspara sApekSa che. tevA prakAranA karmathI puruSakAra ane e puruSakArathI karma - A pramANenA pravAhathI baMnnemAM paraspara sApekSapaNuM siddha thAya che. AvI paraspara sApekSatAnA kAraNe paraspara bAdhyabAdhabhAva paNa ekbIjAnA prAdhAnyAdinI apekSAe siddha bane che... ItyAdi 'yogabiMdu'thI samajI levuM joIe. - ||17-25mA daivAdinI paraspara sApekSatAmAM paNa paraspara bAdhya 39
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdhakabhAva kaI rIte saMgata thAya che te jaNAvIne kALavizeSe tenI bAdhyabAdhatA jaNAvAya che itthaM parasparApekSAvapi dvau bAdhyabAdhakau / prAyo'tra caramAvarte, daivaM yatnena bAdhyate // 17-26 // A rIte pravAhanI apekSAe deva ane puruSakAra paraspara sApekSa hetu hovA chatAM banne paraspara bAdhya ane bAdhaka bane che. prAye karI caramAvartakALamAM prayatnathI daiva bAdhita thAya che."-A pramANe chavvIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya spaSTa che ke atyAra sudhI pUrva zlokothI jaNAvyA mujaba daiva ane puruSakAra : baMnne paraspara sApekSa rIte phaLanI pratye kAraNa hovAthI ja upara jaNAvyA mujaba potAnA prAdhAnyanI apekSAe bIjAnA bAdhaka paNa thAya che. anyathA bemAMthI eka ja kAraNa hoya ane tene bIjAnI apekSA na hoya to te akAraNano bAdha thavAno prasagna ja nahIM Ave. kAraNa ke je kAraNa ja na hoya to teno koI kaI rIte bAdha kare ? je; emAM pradhAna kAraNa hoya che, te; bIjA apradhAnano bAdha kare che. caramAvartakALamAM prAye karI daivano bAdha puruSakAra(prayatna)thI thAya che. game tevuM karma hoya to paNa moTA bhAge puruSakArathI teno bAdha thato hoya che. koI vAra zrInaMdiSaNa muni vagerenI jema tevA prakAranI karmanI saphaliSTa avasthAmAM puruSakArathI karmano bAdha thato nathI. tene laIne vyabhicAra na Ave e mATe zlokamAM prAyaH A padanuM upAdAna karyuM che.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ tethI koI vAra caramAvarttakALamAM paNa zrI naMdiSeNamuni vagere mahAtmAonA puruSakArathI karmano bAdha na thavA chatAM doSa nathI. / / 17-26 / / A rIte samajI zakAze ke nizcayanayanI apekSAe potAnA kArya karatI vakhate dhruva ane puruSakAra pote pradhAna ja hoya che. tethI baMnnemAM tene laIne tulyatA ja che. tema ja vyavahAranayanI apekSAe phaLanI pratye paraspara sApekSa rIte baMnne kAraNa bane che ane krame karI pradhAna-apradhAnabhAvane prApta kare che tema ja bAdhyabAdhakabhAvApanna paNa bane che. tethI te mujaba daiva ane puruSakAramAM tulyatA che. AthI ja caramAvarttakALamAM puruSArthathI karmano bAdha ja nahIM, phaLavizeSa paNa prApta thAya che, te jaNAvAya che evaM ca graMthibhedo'pi yatnenaiva balIyasA / aucityena pravRttiH syAdUrdhvaM tasyaiva codanAt / / 17-27 / / " "A pramANe baLavAna prayatna vaDe graMthibheda paNa thAya che. tyAra pachI baLavAna evA ja prayatnathI aucityapUrvaka pravRtti thAya che.''-A pramANe sattAvIsamA zlokano akSarArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke caramAvarttakALamAM yatna baLavAna hovAthI graMthi(rAga-dveSano tIvra pariNAma)no bheda paNa thAya che. mAtra karmano bAdha ja thato nathI. paraMtu graMthino bheda paNa thAya che. baLavAna-atyaMta prayatna vaDe graMthi bheda thayA pachI 41
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma-artha vagere saMbaMdhI cAcca koTinI pravRttinI mukhyapaNe pravRtti thAya che. kAraNa ke graMthibheda thayA pachI prayatna balavattara bane che. caramAvartakALamAM apunarbandhakAdi dazAnI prApti thavAthI baLavAna evA puruSakArathI, durbaLa evA mithyAtvamohanIyakarmAdino bAdha thAya che, jethI rAga-dveSanI tIvra pariNati svarUpa graMthino bheda paNa thAya che. ethI prApta samyagdarzanAdinA acitya sAmarthyathI prayatna balavattara bane che, jethI dharmAdinA viSayamAM paraspara bAdha na thAya e rIte nAcya pravRtti thAya che e spaSTa che. 17-2chA jo A rIte graMthibheda pachI potAnA(AtmAnA) pariNAmanA kAraNe ja ucita pravRtti siddha thatI hoya to tevA AtmAonI pratye upadeza ApavAnuM nirarthaka che : AvI zakkAnuM samAdhAna karAya cheupdeshstvnekaanto, heturatropayujyate / guNamArabhamANasya, patato vA sthitasya na // 17-28 // - "ahIM graMthibheda jeNe karI lIdho che evAonI ucita pravRttimAM upadeza, ekAMte hetu nathI. guNane prApta karavAno AraMbha karanArAne athavA guNasthAnakethI paDatA evA AtmAo mATe upadeza che. paraMtu ucita pravRttimAM sthita AtmAo mATe upadeza sArthaka nathI."-A pramANe 42.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThThAvIsamA zlokano artha spaSTa che. kahevAno Azaya samajI zakAya che ke jeNe graMthibheda karyo che tenI ucita pravRttinI pratye aniyatapaNe upadeza upayogI bane che. bhUmino sarasabhAva(sarasatva)jemAM kAraNa che evI jalotpattinI pratye pavana ke khanana vagere jema upayogI bane che, tema ahIM upadeza upayogI bane che. pavana ke khanana(khodavuM) vagere jalotpattinAM kAraNa nathI. paraMtu bhUmimAM utpanna thayelA jalanA abhivyaka che. AvI ja rIte zubhabhAva, zuddhapuruSakArathI samuddabhUta che. upadeza tenI abhivyaktino hetu che. A rIte ucita pravRttinI pratye upadezanI hetutA anaikAntika che, niyata nathI. upadezamAM aniyatahetutA hovA chatAM kvacit tenI niyatatAne zlokanA uttarAddhathI jaNAvAya che. Azaya e che ke prathamAdi guNasthAnaWI caturthAdi guNasthAnake javAno AraMbha karanArA mATe athavA uparanA guNasthAnathI (samAdi guNasthAnakathI) nIcenA guNasthAnake paDatA evA AtmAo mATe upadeza upayogI bane che. arthA uparanA guNasthAnake javA mATe ane nIcenA guNasthAnake paDatA aTakAvavA mATe upadeza niyatapaNe upayogI bane che. paraMtu prApta thayelA che te pariNAmamAM jeo vizrAMta (sthira rahelA) che tevA AtmAo mATe upadeza upayogI nathI. I17-28 upara jaNAvyA mujaba upadeza, aniyatapaNe upayogI 43
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ banato hoya to zAstromAM zA mATe tenuM vistArathI varNana A zaMkAnuM samAdhAna karAya che. arthAr upadezanuM karAya che ? phaLa varNavAya che. AdhikyasthairyasiddhyarthaM cakrabhrAmakadaNDavat / asau vajratApyasva, topanatikriyA ||o7-2zA , "cakrane pheravanAra daMDanI jema adhikatAnI ane sthiratAnI siddhi mATe upadeza upayogI che. tenI vyagratA paNa tenAthI janya evA pariNAma vaDe kAryanI utpatti pUrve rahevA svarUpa che.'' A pramANe ogaNatrIsamA zlokano artha che. tenuM tAtparya e che ke ucita pravRttinI adhikatA mATe upadeza upayogI bane che. samAnajAtIya pariNAmanI pracuratA svarUpa adhikatA che. pUrve je pariNAmane laIne pravRtti cAlatI hatI, te pariNAmamAMnI je prakRSTatA che, te svarUpa ahIM pravRttinI adhikatA che. ane je pariNAmane laIne ucita pravRtti cAlatI hatI; te pariNAmanuM patana na thAya e rIte pravartAvA svarUpa svairya che. Adhikya ane thairya : e baMnnenI siddhi mATe upadeza upayogI bane che. jema kuMbhAranA pharatA cakranA dRDha bhramaNa mATe tema ja pharatuM aTakI jatAM cakrane pharatuM karavA mATe jema daMDa upayogI che paraMtu yogya rIte pharatA cakranA mATe te upayogI nathI te ja rIte guNasthAnakanA prAraMbha mATe ane guNasthAnathI patana na thAya e mATe upadeza paNa upayogI bane che. jemanA pariNAma sthira che, temanA mATe upadeza upayogI nathI. e pramANe upadeza 44
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ padamAM pharamAvyuM che ke "guNasthAnaka(caturthAdi guNasthAnaka)no AraMbha karanArA bhavyajIvone mATe tema ja guNasthAnathI patana pAmatA AtmAone aTakAvavA mATe prAya: upadeza saphaLa che. paraMtu sthirapariNAmavALA mATe te upayogI nathI.' A pUrve aThThAvIsamA zlokamAM; 'jalotpattimAM jema pavana-mananAdi abhivyagra che, paNa kAraNa nathI; tema ucita pravRttinI pratye upadeza paNa abhivyaGgaka che'-A pramANe jaNAvyuM che. e upadezanI vyagratA paNa vastutaH kAraNatAsvarUpa che. upadezanA kAraNe ucitapravRttijanaka pariNAma prApta thAya che ane tethI te te guNasthAnakane ucita pravRtti thAya che. pariNAmabaLathI arthAt svajanya pariNAmavattva(pariNAma)saMbaMdhathI upadeza, pravRttinI avyavahita pUrve vidyamAna che. AvA prakAranA sannidhAna svarUpa ja ahIM upadezamAM vyagratA che. AvI vyagratA, ke je tAdaza kAraNatA svarUpa che; tene mAnavAmAM na Ave to ghaTAdi kAryanI pratye ThaMDAdine paNa vyagraka ja mAnavA paDaze. kAraNa ke ghaTAdinI pratye paNa daMDAdi potAthI janya evA bhramaNAdi(cakrabhramaNAdi)nA saMbaMdhathI ja tyAM ghaTAdinI utpattinI avyavahita pUrve vidyamAna hoya che... ItyAdi adhyApako pAsethI samajI levuM joIe. ucita pravRttinA phaLanuM varNana karAya che 45 / / 17-290
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ aucityena pravRttyA ca sudRSTiryatnato'dhikAt / palyopamapRthaktvasya, cAritraM labhate vyayAt // 17- 30 // "aucityapUrvaka pravRttithI samyagdaSTi AtmA adhika prayatnanA kAraNe bethI nava palyopama jeTalI karmasthiti kSINa thaye chate cAritra(dezavirati)ne prApta kare che.'-A pramANe trIsamA zlokano artha che. eno Azaya khUba ja spaSTa che. pota-potAnA guNasthAnakane ucita evI maryAdAnuM atikramaNa karyA vinA karAtI ucita pravRttithI samyagdarzananI prApti thAya che. tene laIne puruSakAra-prayatnAtizaya thAya che. e prayatnAtizayathI cAritramohanIyakarmanI, bethI nava palyopama jeTalI sthiti kSINa thAya eTale te AtmAne dezaviratisvarUpa cAritranI prApti thAya che. eka yojana (8 mAIla) pramANa UMDA, pahoLA ane lAMbA, vAlAgraMthI bharelA khADAmAMthI so so varSe eka vAlAgrano apahAra karavAthI jeTalA kALe te khADo khAlI thAya te kALane eka palyopama kahevAya che. evA bethI nava palyopamane palyopamapRthaktva kahevAya che. dazakoTAkoTi (eka karoDa X eka karoDa = koTAkoTI) palyopamano eka sAgaropama thAya che. AvA saMkhyAta sAgaropama jeTalI cAritramohanIyakarmanI sthiti ghaTe (kSINa thAya) tyAre AtmAne sarvaviratidharmanI prApti thAya che. ||17-30nA ucita pravRttinA yoge cAritrane pAmelA AtmAnAM 46
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ lio jaNAvAya che mArgAnusAritA zraddhA, prAjJaprajJApanAratiH / guNarAgazca liGgAni, zakyArambho'pi cAsya hi // 17-31 // "cAritravata AtmAnAM mArgAnusAritA, zraddhA, prAzanI dezanAmAM rati, guNarAga ane zakyamAM pravRtti : A liDyolakSaNo che."-A pramANe ekjhIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke samyatvanI prAptithI jyAre bethI nava palyopama jeTalI cAritramohanIyakarmanI sthitino hAsa thAya te pachI ja sAmAnyathI cAritranI prApti thAya che. evA cAritravaMta AtmAnAM upara jaNAvyA mujaba mArgAnusAritA vagere lakSaNo A zloththI jaNAvyAM che. emAM saeNdhanyAye, ajJAnathI paNa mokSamArgane anusaravAnA svabhAvane mArgAnusAritA kahevAya che. jene azAtAvedanIyakarmano udaya nathI evo mahATavImAM paDelo aMdha mANasa jema khADA vageremAM paDyA vinA tyAM sArI rIte cAle che, tema A bhava-aTavImAM paDelo AtmA pApAdino tyAga karI zrutajJAnasvarUpa cakSuthI vihIna hovA chatAM sAtavedanIyakarmanA udayathI saMyukta banI mokSamArge sArI rIte cAle che. je A rIte mArgane anusaratA nathI temanuM cAritra nAmathI ja che, vAstavika nathI. koI vAra mArgAnusArI evA paNa AtmAne cAritranI prApti thatI nathI. te temanA nikAcita koTinA vicitra cAritramohanIyarmanA udayanA kAraNe che."A pramANe yogabiMdu' (zlo. naM. 354-355-356)mAM
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaNAvyuM che. - anuSThAnanA viSayamAM je tIvra ruci che, tene zraddhA kahevAya che. mahATavI pAra karIne AvelA brAhmaNane ghIthI pUrNa evA ghebara vagere khAvAmAM je ruci che tenI apekSAe paNa tIvra evI dharmAcaraNanI IcchAne ahIM zraddhA tarIke varNavI che. paMDita jananI je arthavizeSanI dezanA che, tyAM je rati; tene prAjJaprajJApanArati kahevAya che. e dezanAnA zravaNamAM ane tyAra pachI temAM jaNAvelA arthanA pAlanamAM AsaktisvarUpa ahIM rati che. jJAnAdi guNavAna AtmAonI pratyenI AMtarika prIti svarUpa bahumAnane guNarAga kahevAya che ane potAnA prayatnathI zakya evI dharma-artha vagerenI pravRttine zakyAraMbha kahevAya che. A badhAM mArgAnusAritA, zraddhA vagere cAritrasaMpanna AtmAonAM lakSaNo che-ema pUrvAcAryabhagavaMto kahe che... ItyAdi spaSTa che. 17-31aaaa cAritranI prAptinAM lionuM varNana karIne have tenA phaLanuM nirUpaNa karavA dvArA prakRtArthano upasaMhAra karAya che yogapravRttiratra syAt, paramAnaMdasaGgatA / dezasarvavibhedena, citre sarvajJabhASite // 17-32 // "ahIM zrI tIrthaMkara paramAtmAe upadezelA citra (aneka prakAranA) dezacAritra ane sarvacAritrane vize pUrve jaNAvelA, mokSanI sAthe joDI ApanArA dharmavyApArasvarUpa yoganI pravRtti
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramAnaMdasvarUpa mokSanI sAthe saGgata bane che... A pramANe batrIsamA zlokano sAmAnya artha che. kahevAno Azaya e che ke 'yogazataka' vagere graMthamAM jaNAvyA mujaba apunarbandhaka avasthAne pAmelA jIvo, samyagdaSTi AtmAo ane cAritravaMta AtmAo yoganA adhikArI che. emAM cAritravaMta AtmAone niyame karI hoya che ane bIjAone bIjamAtra jeTalo yoga hoya che. tethI spaSTa che ke zrI sarvajJaparamAtmAe prarUpelA judA judA prakAranA dezavirati ke sarvavirati svarUpa cAritrane vize ja yoganI pravRtti thAya che. mokSanI sAthe yoga karAvanAra cAritrasaMpanna AtmAnA te te AtmavyApAra svarUpa yoga che. te yogathI paramAnaMdasvarUpa mokSanI prApti thAya che. tethI cAritrane vize thanArI yoganI pravRtti paramAnaMdathI sadgata che. zrI sarvajJaparamAtmAe upadezelA paramatAraka cAritradharmanI ArAdhanAne choDIne bIjo koI ja mokSamArga nathI. enI ArAdhanAnA kALa daramyAna te te ArAdhaka AtmAone AnaMdano je anubhava thAya che, te varNanAtIta che. eka apekSAe kahIe to te mokSanA sukhano ja svAda che. nirIhatAnA paramAnaMdanA anubhavano ahIM prAraMbha che. 'kazuM ja joItuM nathI. A adhyavasAya nirIhatAno { paramAnaMdanA saudhanabhUta cAritranI-sAdhanAmAM ja yoganI sAdhanA zakya che. sAdhane sAdhya siddhapadanI prAminuM e ekamAtra sAdhana che. tenI sAdhanA paramAnaMdathI sadgata che : 49
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ e rasaSTa che. aMte paramAnaMdanI mULabhUta ucita pravRttinI upayogitAne samajI enA AcaraNa dvArA ApaNe paramAnaMdanA bhAjana banI rahIe e ja eka zubhAbhilASA.17-3rA // iti zrIdvAtriMzadvAtriMzikAyAM daivapuruSakAradvAtriMzikA // analpAnativistAramanalpAnatimedhasAm / vyAkhyAtamupakArAya candraguptena dhImatA // 50
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
_