Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM guruhamA guNavaMta baravALiyA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bakulabhAI naMdalAlabhAI gAMdhI prerita Bhartia Sanscrutima GURUMAHIMA bhAratIya saMskRtimAM Edited by : Gunvant Barvalia 14th Feb. 2015 guraAMhabhA bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA (jaina sAhitya jJAnasatra-12mAM vidvAno dvArA prastuta thayelA zodhapatro ane nibaMdhono saMgraha) saMpAdana : guNavaMta baravALiyAM 14-02-2015 prakAzana saujanya : phorama oNpha jaina inTala ekayuala, muMbaI haH aMjanA razmikumAra jhaverI, mayurabhAI vorA -: saMpAdana :guNavaMta baravALiyA prakAzaka : ahama spiriTyula seMTara SKPG jaina philosophikala eNnDa liTararI risarca seMTara 2, mevADa, pATaNavAlA esTeTa, ela.bI.esa. roDa, ghATakopara (ve), muMbaI-400 086. phona : 022-42153545 E-mail : gunvant.barvalia@gmail.com DijhAIna-TAIpaseTiMga : Shreeji At : 09833422890 -: prakAzaka:ahaMma spiriTyuala seMTara saMcAlita saurASTrakesarI prANaguru jaina philosophikala eNnDa liTararI seMTara : ghATakopara - muMbaI mudraNa ane prAptisthAna : pravINa prakAzana prA. li. Dhebara coka, rAjakoTa.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5) bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA saMpAdakIya arhama spirIcyuala seMTara saMcAlita saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala eNnDa liTararI risarca seMTara dvArA 14-15 phebruArInA pArasadhAma, ghATakopara mukAme yojAnAra jainasAhitya jJAnasatra-12 mATe 'bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA' e viSaya mATe vidvAnonA prApta zodhapatro-nibaMdhone graMthastha karI ''jJAnadhArA'" rUpe pragaTa karatAM AnaMdanI lAgaNI anubhave che. akhila bhAratIya zvetAMbara sthAnakavAsI jaina kaoNnpharansa - muMbaInA mukhatra '"jana prakAza"nA zatAbdI prasaMge zrI bRhadaMbaI sthAnakavAsI jaina mahAsaMga prerita A jJAnasatrane saphaLa banAvavA banne saMsthAnA pramukha zrI maganalAla harilAla dozI ane zrI prANalAla rAmajIbhAI zeTha vekarIvALAnuM satata mArgadarzana maLyuM che. samagra Ayojana mATe khImajIbhAI chADavA, bakulabhAI gAMdhI, rajanIbhAI gAMdhIno AbhAra mAnuM chuM. pArasadhAma-ghATakoparanA TraSTIono RNasvIkAra karIe chIe. vidvattApUrNa zodhapatro ane nibaMdho pAThavanAra vidvAnono AbhAra. graMthanA samayasara prakAzana kArya mATe pravINabhAI prakAzana prA. li. - rAjakoTanA zrI gopAlabhAIno AbhAra. 601, smita epArTamenTa, upAzraya lena, ghATakopara (I). zrI guNavaMta baravALiyA tA. 15-01-2015 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA paM evuM vyaktitva jemanuM astitva sadAya anubhavAya, pArasadhAma, pAvanadhAma, pavitradhAma ane paramadhAmanA preraka, 'lukaena-larna jaina jJAnadhAma' ane 'arhama yuvA grupa dvArA zAsanamAM navya cetanA jagAvanAra, mahAprabhAvaka uvasaggahara stotranA ArAdhaka, yuga divAkara rASTrasaMta pU. gurudeva zrI namramuni ma.sA.ne vaMdana saha.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ( anukramaNikA ) - DaoN. kumArapALa desAI - guNavaMta baravALiyA - bakula naMdalAla gAMdhI - DaoN. dalapata paDhiyAra 35 - DaoN. niraMjana rAjyaguru (1) gurutattva vize ciMtana (2) sadguru saMskRtino AdhArasthaMbha (3) viSama kALamAM guru koNa ? (4) saMta kabIra ane temanA dehAomAM gurumahimA. (5) ravi-bhANa saMpradAyanI bhajanavANI ane temAM gurumahimAnuM gAna (6) mahApaMthI gurumahimA H benI! mune bhItara saguru maLimAM (7) AnaMdaghanajI racanAmAM pragaTa thato gurumahimA (8) nAnakanI vANImAM gurumahimA (9) madhyakAlIna yuganA kavivara samayasuMdaranI gahuMlImAM gurumahimA (10) zrI ciMdAnaMdajIkRta padaH kara le gurugama jJAnavicAramAM gurumahimA (11) dAsIjIvaNa ane lakSmIsAhebanI pyAlo bhajana racanAmAM guramahimA (12) yoganiSTha AcArya buddhisAgara kRta sukhasAgara gurugItAmAM guraguNabhakti gaMgA satInAM bhajanomAM gurumahimA 4) AcArya zrI jJAnavimalasUrizvarajInI, saRAcamAM guru pratye vinayadarzana gel al el el alal al | gala alal al aa - DaoN. nAthAlAla gohila . wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... (15) pArzvavaMdasUri ra rUnI juda cho - eka paricaya -DaoN hemaMtakumAra 127 (16) zrI kamalasuMdaragaNi likhita vijJaptipatramAM gurumahimAnuM Alekhane - DaoN. abhayabhAI dozI 134 (17) svAmInArAyaNa saMpradAyanA niSkuLAnaMdasvAmInI racanAmAM gurubhakti - DaoN. je. ema. caMdravADiyA 139 (18) kavizrI uttamavijayanI gayuMlImAM gurudarzana - DaoN. bhAnubahena zAha 149 (19) zrI zaMkarAcArcakRta vivekyUDAmaNi prakaraNa graMthamAM nirUpita gurumahAbhya - DaoN. dIkSA sAvalA. 155 (20) kAzmIranI AdisaMta kavicitrI - lallezvarIne sadgurunuM mArgadarzana - sureza gAlA 160 (21) zrImada rAjacaMdranI racanAmAM gurumahimA - DaoN. razmi bhedA 170 (22) udayagirInA yogezvara tapasvI jagajIvanajI mahArAjasAhebanA doharAmAM guruvaMdanA - DaoN. madhubahena baravALiyA 176 (23) riyara anAcArya devanaMTIzrI na AcArjafa TwifkA ! - farwAda muMf 183 (24) mahopAdhyAya zrImada yazovijayajI ma.nI racanAmAM gurumahimA - kanubhAI zAha (25) cAraNI sAhityamAM gurumahimA - DaoN. aMbAdAna rohaDiyA 197 (26) paraba paraMparAnA saMta kavionI racanAmAM gurumahimA - DaoN. rAjeza makavANA 206 (27) kavi prItamanAM kAvyomAM sadguru zaraNabhAva : agiyAramI dizAno ughADa - DaoN. nalinI desAI 213 (28) zrI ramUjIlAlajI viracita 'gurugItA*mAM gurumahAbhya - remo DI. paTela (29) saMtakavi akhAnI racanA guru goviMdanuM ekatva - DaoN. prIti zAha 224 (30) guruvaMdanAnA batrIsa doSanI sacyAya - praphullA vorA (31) hothI, devAyaga, DuMgaraparI, narasiMha, mIrA ane dharamadAsanI racanAmAM gurumahimA - saMkalita 232 - 6 - - DaoN. pravINabhAI sI. zAha - DaoN. zobhanAbena Ara. zAha 69 79 - DaoN. ratanabena khImajI chADavA 86 - DaoN. kokilA hemacaMdra zAha 92 | 32 | | | | | - DaoN. baLavaMta jAnI 216 107 - DaoN. reNukA poravAla - DaoN. bharata paMDayA 227. - DaoN. chAyAbena zAha 122
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... gurutatva vize ciMtana - padmazrI DaoN. kumArapALa desAI (AMtararASTrIya khyAti prApta kumArapALabhAIe jaina dharma ane gujarAtI sAhityanAM aneka pustako lakhyAM che ane saMpAdita karyA che. dezavidezamAM jaina dharma para mananIya pravacano Ape che. gujarAtI vizvakoza ane jaina vizvakozanA agraNI che. ghaNI vAra calaNI sikkAnI jema zabdono ADedhaDa vaparAza thavA lAge che, tyAre zabdano artha, enuM hArda ane e arthanI bhItaramAM rahelo gahanabhAva bhUlAI jAya che. 'gura'no artha karavAmAM Ave che ke 'gu' eTale aMdhakAra ane '2' eTale prakAza. ajJAnanA aMdhakAramAMthI jJAnanA prakAza prati dorI jAya te gura, paraMtu jJAnaprakAza thatAM ajJAnanA aMdhakAranuM astitva Take che kharuM? vyakti pote potAno hAtha sAme hoya to paNa joI zake nahIM tevA gADha aMdhakAramAM koI eka dIpaka pragaTAve, to Akho khaMDa prakAzita thaI jAya che. e pachI tame aMdhakArane zodhavA jAva to e kyAMya hAtha lAgato nathI. gura e rIte ajJAnanA aMdhakArane dUra kare che ke ekavAra e ajJAna enA jJAnanA prakAzathI dUra thAya, pachI pAchuM AvatuM nathI. ene kyAMka evu adazya karI mUke che ke pachI ziSyane jIvanabhara puna: daSTigocara thatuM nathI. - guru ziSyanA cittamAMthI aneka prakAranA ahaMkAra aLagA kare che. e ajJAnI hoya to jJAna Ape che. e baMdhanamAM jIvato hoya to 'sA vidyA, yA vimuktaye'nI mAphaka ene baMdhanamAMthI mukti apAve che, paNa gurunuM paheluM kArya to ziSyanA cittamAMthI ahaMkAranA aMdhakArane dUra karavAnuM che. jema aMdhakAra pakaDavo sahelo nathI, ema ahaMkAra pakaDavo paNa saraLa nathI. ahaMkAra evo chaTakaNo padArtha che ke vyakti pote potAnI bhItaramAM rahelA ahaMkAra evo chaTakaNo padArtha che ke vyakti pote potAnA bhItaramAM rahelA ahaMkArane pakaDI zakatI nathI. e eTalo sUkSma hoya che ke kadAca e ahaMkAra dekhAya to paNa e enA hAthamAMthI sarI jAya che. JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA A ahaMkAranAM aneka svarUpo che. keTalAkane kriyAno ahaMkAra hoya che, pote dharmakriyA karI zake che ema satata darzAvyA kare che ne samaya jatAM eno jhoka dharmanI ArAdhanAne badale ahaMkAranI upAsanA banI jAya che. saLaMga ATha divasanA upavAsanuM aThThAI tapa karanAra ke pachI zrAvaNa mAsamAM nirjalA upavAsa karanAra potAnI kriyAnI vAta kare che, paraMtu e kriyAnA prayojanane vIsarI jAya che. enA manamAM satata yiA ghUmatI hoya che, divasabhara e vicArato hoya che ke Aje mAre upavAsa che, bhojana karavAnuM nathI, paraMtu upavAsa dvArA je sAdhanA karavAnI che, e sAdhanA enA jIvanamAM pravezatI nathI. jainadarzanamAM upavAsano artha che - 'upa' eTale AtmA ane 'pAsa' eTale enI najIka vasavuM. Ano artha e thAya ke vyakti e samaye saghaLI bAhya pravRttio tyajIne potAnA AtmAnI samIpa rahe che, paNa upavAsa karanArane tame pUchazo ke Aje upavAsa karIne tamArA AtmA sAthe zI vAta karI? keTaluM AtmajJAna pAmyA? ke pachI AMtaradarzanathI keTalA svadoSonuM nirIkSaNa karyuM? pArakhelA e doSone dUra karavA mATe kevo saMkalpa karyo? keTalo svAdhyAya karyo to upavAsI vyakti kaheze ke eNe upavAsa karyA, paNa AvuM chuM e kyAreka karato nathI. kriyA bahu saraLatAthI ahaMkAranuM rUpa le che. tema karI zako cho ane bIjA nathI karI zakatA evI tulanA mATe ane e kahevA mATe AvI vyakti ati Atura hoya che. guru Avo kriyAno ahaMkAra toDe che, kAraNa e kriyAnI pAchaLa rahelA bhava para e laI jAya che. vartamAnamAM dharmakSetre to kriyAno eTalo badho ahaMkAra jovA maLe chI ke vyakti pote karelI kriyAnuM satata bAhyapradarzana karatI hoya che. dharmakriyA e bhItaranI bAbata che. AMtara parivartananuM mAdhyama che. ene bahAranI duniyA sAthe kazI levAdevA nathI, paraMtu pelo ahaMkAra vyaktine bahAranI duniyAmAM bhamato rAkhe che ane pachI tapa e enI prasiddhi ke mahimA prAptinuM sAdhana banI jAya che. bIjo ahaMkAra che jJAnano ahaMkAra. jema jema vyakti jJAna meLavatI jAya, tema tema enA manamAM garva jAge che. pahelAM e jJAnI thavA prayatna kare che. gahana graMthono abhyAsa kare che, pachI dhIre dhIre ene ema lAgavA mAMDe che ke potAnI AsapAsa to mAtra ajJAnI loko ja ekatrita thayA che. pariNAme samaya jatAM enA manamAM jJAno ahaMkAra jAge che ane pachI e pote ja ene poSavA prayatna kare che. e potAnA jJAna vaDe potAnI jAtane bIjAthI caDiyAtI siddha karavA yatna kare che. e
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA / ahaMkAra vadhe te mATe bIjA sAthe zAstrArtha kare che ane emAM vijaya prApta karIne dig-digaMtamAM potAnI kIrti phelAvavA mAge che. AmAM jJAna e enA cittamAM prakAza phelAvavAne badale ahaMkAra phelAve che. samaya jatAM A jJAnano aMdhakAra e vyaktine sImita ane saMkucita banAvI de che ane e pote jAte ja nUtana maulika jJAnanAM dvAro bhIDI de che. koI navI vAta svIkAravA mATe taiyAra thato nathI, kAraNa ke potAne sarvajJa mAnI beTho che. jJAnano ahaMkAra jAgatAM vyakitanI jJAna-pUjA baMdha thaI jAya che. e saghaLAM prayatno potAnA ahaMkArane poSavA mATe karato rahe che. anyane jJAnI banAvavA karatAM potAnA ahaMkAranuM poSaNa mahattvanuM banI jaze. guru ziSyanA jJAnanA ahaMkArane naSTa kare che ane darzAve che ke A duniyAmAM enAthIya caDiyAtA aneka jJAnIo vase che, AthI AvA abhimAnano artha nathI. vaLI jema kriyA e spardhAnuM sAdhana nathI, e ja rIte jJAna paNa spardhAnuM mAdhyama nathI. jJAna pAmavAnuM hoya, ene mATe koInI sAthe spardhAmAM UtaravAnuM na hoya. vyaktionAM vizeSaNa enA ahaMkAranA paricAyaka hoya che. keTalAka evo garva dhAraNA kare che ke potAnA jeTalA ziSyo eTalA bIjAnA nathI. A samaye emanuM lakSya jene ziSya banAvyo che enA jJAna, sAdhanA, ArAdhanA ke adhyayana pratye hotuM nathI. emanI dRSTie e ziSya emanI saMkhyA ane enAthI ya vizeSa emanI garvavRddhinuM sAdhana che. ya koI evA garva rAkhe che ke potAnI sabhAmAM karoDo rUpiyAnA dAnano je varasAda varase che, eTalo varasAda bIje kyAMya varasato nathI, pachI thaze zuM?ta khuda e sAdhu pote ja potAnI sabhAmAM vadhAremAM vadhAre dAna ekaThuM thAya evo prayatna karaze. emano hetu dharmajJAna ApavAne badale dAnaprAptino banI raheze. Ama karavA jatAM emane eka DagaluM nIce AvavuM paDaze ane pachI dharmavANInI sAthosAtha dAtAo mATe prazaMsAvANI vahevaDAvavI paDaze. itihAsamAMthI mahAna dAnezvarInAM nAmo yAda karaze. bali rAjA, dAnezvarI karNa, zAlibhadra jevAM dAnavIrone yAda karIne, dAna ApanAra dAnezvarI sAthe e vyaktionAM nAma joDI deze. jyAM sudhI vyaktie ahaMkArano aMcaLo paheryo haze, tyAM sudhI e pratyeka bAbatane ahaMkAramAM pheravI nAkhaze. e dharma haze, e kriyA haze, e jJAna haze, e zaktipradarzana haze, paNa e badhAne aMte to potAnA ahaMkAramAM pheravIne enA dvAra dhana, G bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA buddhi ke zaktinuM pradarzana karaze. koIne koI rIte e potAno ahaMkAra bIjAne batAvavA prayatna karaze. A ahaMkAra be rIte pravarte che. eka to vyaktine bAhya jagata ane bAhya pravRttimAM DUbADI de che ane bIjuM e ke ene AdhyAtma bhAvanAthI vadhune vadhu dUra laI jAya che. ahaMkArane satata navI navI vAnagIovALuM svAdiSTa bhojana joIe chIe. AthI e vicAra karaze ke enA pragaTIkaraNa mATe kevAM navAM navAM nusakhAo ajamAvuM, AvA navA nusakhAo ajamAvavA jatAM enuM jIvana bAhya pravRttiomAM eTaluM badhuM DUbI jaze ke pachI e sAdhu ke sanyAsI koI vahIvaTadAra banI raheze ane e vahIvaTa AvatAM ja enI mAyAmAM eTalo khUMpI jaze ke e kAmamAMthI ene bhAgyeja svAdhyAya, zAstravAMcana ke AtmasAdhanAno samaya maLaze. ahaMkAra e vyaktinI sAdhanAjIvananuM pUrNavirAma banaze. jevo ahaMkAra Avyo ke sAdhanA abharAIe caDI jaze. guru A ahaMkAranuM chedana kare che. vyaktino ahaMkAra bIje namato nathI, paNa guru ene jJAnathI, snehathI, AcaraNathI namAve che. akhA ane kabIra jevA pAsethI guru mahimAnuM ghaNuM jJAna sAMpaDe che. AvA guru vize kahevAyuM che, 'guroravajJayA sarva nazyate ca sayadbhavam' arthAt gurunI avagaNanA karanArano saghaLo abhyudaya naSTa thaI jAya che. bhAratIya paraMparAmAM hajAro varSothI askhalita rIte gurumahimAnuM gAna karatI hRdayanI prArthanA kaho to prArthanA aMtaranA bhAva kaho to bhAva samAna A zloka che: gurubrahmA gururviSNurgurudevo mahezvara, guru sAkSAt parabrahma tasmai zrI guruve namaH , Ano artha e che ke "guru brahmA che, guru viSNu che, guru mahezvara che. guru e ja parabrahma che, mATe emane huM namana karuM chuM.'' A zlokanA koI raciyatA nathI. hajAro varSa pUrve lokahRdayamAM gUMjatI bhAvanAmAMthI enuM sarjana thayuM hoya tevuM bane, paraMtu A mAtra gurumahimAnI ja vAta nathI. enI bhItaramAM gurunI prayogazALAmAM ziSya para thatAM prayogonI pUrNa kathA che. bhAratIya saMskRtimAM sRSTinAM sarjana sAthe brahmA, viSNu ane mahezvara saMkaLAyelA che. A trimUrti sarjana, saMvardhana ane saMhAranI prakriyAonI pratIka che. 10
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA brahmAne sRSTikartA mAnavAmAM Ave che. sRSTiracanA mATe emaNe prajApatinuM nirmANa karyuM. purANo anusAra brahmAnA cAra mukhathI cAra vedonuM nirmANa thayuM ane emaNe purANonuM pravacana ApyuM. ema brahmA e nirmAtA che, to guru paNa ziSyanA nirmAtA che. dharmazAstrono gahanatAthI vicAra karIe to khyAla Avaze ke upaniSadomAM brahmAne 'tattvajJa AcArya' kahyA che. A rIte guru paNa potAnA ziSyanuM nirmANa kare che. A nirmANa karatI vakhate e paththaramAMthI koI zilpa ghaDe, e rIte ziSyanA vyaktitva para, vicAro para, ena jJAna darzana ne cAritrya para TANAMthI sUkSma kotaraNI kaMDAratA hoya che. e ziSyane jagADe che. AnuM kAraNa e ke sAmAnya rIte mAnavI mohasvapnanI ghora nidrAmAM sUtelo hoya che ane satata potAnA ahaMkArane poSavA mATe prayatnazIla hoya che. enI pAse saheje nirAMta hotI nathI, paga vALIne besavAnI IcchA e satata rAkhe che, paNa zakya banatI nathI. cittamAM vicAre che ke ATaluM prApta karIne nivRtti laI laIza, paraMtu prAptinI eSaNAnuM kyAreya pUrNavirAma AvatuM nathI. samaya jatAM ene khyAla Ave che ke tRSNA to anaMta che. dhana, pada ke sattAnI bhIkha jIvanabhara mAgato rahIza, to ene kyAreya aMta nahIM Ave. svapnamAM sahu samAna hoya che. svapnamAM taddana nirdhana, nirakSara ane jIvanalakSya vihoNI vyakti lAkho garIbone dAna Apato hoya, bhUkhyAone anna Apato hoya, mUMjhAyelAone mArgadarzana Apato hoya che, paNa te badhuM svapnamAM. svapnamAM e mahAghAtakI banI zake ane ati pavitra paNa thaI zake. parama dAnezvarI rAjA karNa ke ati kaMjUsa mammaNa zeTha paNa bane che, paraMtu Ano artha zo? svapna pUruM thatAM ja badhuM pUrNa thaI jAya che. AvI svapnanI lIlAmAM DUbelo mAnavI jyAre jAgRta banIne dAna Ape, annadAna kare ke mUMjhAyelAone mArgadarzana Ape, tyAre ja e sArthaka gaNAya. ziSyanuM nirmANa karatI vakhate guru paheluM kAma vyaktine ghora svapnanidrAmAMthI UThADavAnuM kare che. pragADha svapnanidrAmAM potAne sauthI vadhu dhanavAna mAnato garIba mANasa jyAre jAge che, tyAre zuM thAya che? e jyAM sudhI svapnAvasthAmAM haze, tyAM sudhI to potAnI jAtane jagatano sauthI dhanavAna mAnato haze, paraMtu emAMthI guru jagADe che, tyAre enuM jagata badalAI jAya che. 11 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA UMghamAMthI ekAeka saphALA thaIne vyakti jAge, tyAre e ekadama palaMgamAMthI UbhI thaI jAya che. AMkho coLavA lAge che, hAtha uchALavA lAge che ane e rIte enuM svapna tUTe che. Ama guru enuM nirmANa karatI vakhate paheluM kAma ene mohanI ghora nidrAmAMthI jagADavAnuM kare che ane e rIte ene 'jIvanuM bhikhArIpaNuM' darzAve ce. jAgRta guru ziSyane jAgrata kare che ene ahaMkAranuM mithyAjagata choDIne bahAra lAve che. ahaMkAramAM DUbelo mANasa je vRtti dharAvato hoya, evuM ja ene jagata lAge che. ahaMkArane kAraNe potAnI lAlacu vRttine oLakhI zakato nathI. dhanano ahaMkAra dharAvanArI vAtacIta sAMbhaLo, to emanI badhI ja vAtamAM dhanasaMpattinuM saMkIrtana ja kendrasthAne haze! A baMgalA pAchaLa keTalo kharca karyo ke moMghIdATa moTara keTalAmAM kharIdI, e ja vAta kendrasthAne haze, kAraNa ke dhanalobhanI vRtti ene e sivAya anya kazuM vicAravAnI mokaLAza ApatI nathI. enI jiMdagInI eka bArI ja khullI haze, e sivAyanI jJAna, dAna, mAnavatA jevA bIjI badhI badhI bArIo baMdha hoya che. e arthamAM juo to ahaMkAra e vyaktinA jIvananuM pUrNavirAma che ane ene kAraNe vyakti potAnI jAtane satata chetaratI rahe che. jarmanIno saramukhatAyAra hiTalara sattAnA eTalA badhA ahaMkAramAM DUbI gayo hato ke e potAnI jAtane potAnA nAmathI eTale ke 'hiTalara' tarIke oLakhAvavAne badale 'phyurara' (samrATa) tarIke oLakhAvavAnuM pasaMda karato hato. Ano artha e ja e ke jIvaMta vyakti karatAM mAtra sattAno ahaMkAra banI gayo hato. Ama guru e nirmANanuM kAma kare che. ziSyane jagADe che pArAvAra mohanidrAmAMthI, AbhAsI sukhomAMthI, mAyAnA mRgajaLamAMthI ane mohanI vilAsitAmAMthI. guru pahelAM to ziSyanAM mIThAM-madhurAM svapna para ghA kare che. AvI rIte ghA karanAro guru e samaye ati Akaro paNa lAge, aNagamato paNa jaNAya, paraMtu ziSyano mohabhaMga karavA mATe e jarUra paDe kaThora paNa bane che ane krUra paNa thAya che, kAraNa ke ziSyane e varSothI ja nahIM, paNa keTalAya bhavothI jenI Adata paDI gaI che evA mamatva, mithyAtva ke kusaMskAromAMthI bahAra kADhavA koziza kare che. satata tRSNAnI jALa racatA karoLiyAne eNe svayaM racelI jALamAMthI bahAra kADhe che, AthI ja gurunI eka AMkhamAM kaThoratA hoya che, je ziSyanA jIvanane yogya dizAmAM gati Ape che ane enI bIjI AMkhamAM karuNA hoya che, je karuNIthI e ziSyanA hRdayane prema Apaze. 12
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA enI kaThoratA kAryasAdhaka bane e pahelAM jeze ane kAryasAdhaka banyA pachI e ziSya para satata karuNA varasAvato raheze. enI caMcaLatA, bhautikatA, sthULatA, sudratA para marmagAmI prahAra karaze. ziSya udaMDa banaze to potAnA daMDa ugAmaze. zubhamArgethI vicalita thato haze, to kaThora upAlaMga Apaze. avaLe raste cAlato haze to hAtha pakaDIne ane vakhata Avye jozabhera ghasaDIne paNa ene mArga para lAvaze. e ati kaTuvacano kaheze to paNa enI pAchaLa enI agAdha karuNA haze. e khUba khUba akaLAze to paNa enA bhItaramAM AzIrvAdanI bhAvanA paDelI haze. ziSyanI mohanidrA jeTalI gADha,-eTalo guruno prahAra prabaLa. gujarAtanA mahAna AdhyAtmika saMta pU. zrI moTAnA sAdhanA jIvanamAM evA aneka prasaMgo maLe che ke jyAM emaNe guranA kaThora vartanane emanI karuNAsamAna mAnyuM hoya. AnuM kAraNa e che ke gurunA pratyeka Adeza ane vartananI pAchaLa ziSyane sanmArge laI javAno bhAva hoya che. e snehathI kahe, upAlaMbha Ape, apazabdo bole, daMDa vIMjhe, paNa e badhI kaThoratA karaNAjanita hoya che, kAraNa ke ziSyanI varSonI nidrAno bhaMga karavA mATe e atyaMta jarUrI che. A rIte gura pahelAM brahmAnI mAphaka ziSyanA nirmANanuM kAma kare che. A nirmANakArya dvArA guru ziSyane pAtratA Ape che. ene jJAna, dhyAna daSTi Ape che. jIvanamAM ane AkarSaNo AvatAM hoya che ane jJAna, dhyAna ane daSTi Ape che. jIvanamAM aneka AkarSaNo AvatAM hoya che ane evAM paNa AkarSaNo hoya che ke je joIne enA para coMTI jAya che. najara emAM DUbI jAya che, citta enAthI gherAI jAya che ane hRdaya AkhuM aMjAI jAya che. A AkarSaNano anAdara thaI zakato nathI. enA tarapha AMkharmIcAmaNAM paNa zakya nathI ane enuM damana karavuM paNa yogya bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... - brahmA, viSNu ane mahezanI trimUrtimAM bIjA sthAne aparaMpAra mahimAvAna viSNu, viSNunA svarUpane jovAthI gurunI dvitIya bhUmikA yathArtharUpa samajI zakAya, paNa durbhAgye koIe Avo tulanAtmaka vicAra Aja sudhI koIe karyo nathI. viSNu e saMsAranA rakSaka ane saMrakSaka che. zAstragraMtho pramANe emanuM mukhya kArya saMyojana, dhAraNa, kendrIkaraNa ane saMrakSaNa che. A saMdarbhamAM guranA kAryane jovAnI jarUra che. guru ziSyane eka saMyojana Ape che. ene joDI Ape che. eka bAju dazyajagatamAM vasato ziSya che ane bIje cheDe adazya jagatamAM vasatA paramAtmA che. A dazyanuM adazya sAthe milana koNa karAvI Ape? AvuM milana guru dvAra zakya banatuM hoya che. ahIM guru brahmAnI bhUmikAmAM nathI, have e viSNunI bhUmikAmAM che. ahIM e ziSyanuM dhAraNa, kendrIkaraNa ane saMrakSaNa kare che arthAt ziSyane e mArga para TakAvI rAkhe che. enI AdhyAtmika zaktionuM kendrIkaraNa kare che ane ene rakSaNa Ape che. AthI ja vedomAM viSNune saMsAranA rakSaka ane saMrakSaka baMne kahyA che. ahIM guru e ziSyano rakSaka ane saMrakSaka bane che. eka arthamAM kahIe to guru e seturUpa hoya che. eka bAju saMsAramAM ziSya Ubho hoya ane enA sAva sAmA cheDe asIma evA paramAtmA hoya, tyAre emanI vacce setu banavAnuM kAma guru kare che. koI vizALa mahAlayanA khaMDamAM mAtra eka ja bArI hoya ane e bArI kholatAM anaMtano asIma anubhava thato hoya, tyAre e bArI kholavAnuM kAma guru kare che. guru ane adhyAtmanA anaMta AkAzanuM anupama darzana karAve che, ziSyane kahe che, "jo, jo. A paramAtmAnI lIlAnA darzana kara. A Izvarano anubhava kara, A zAzvata AnaMda para daSTi kara." A rIte guru ziSyane aMtaramAM paramano sparza karAve che, kAraNa ke e guru pAse paramanI prAptino anubhava che, enI vANImAM enuM guMjana che, enA satsaMgamAM enuM amRta varase che. enA darzanamAM enI bhAvanA che ane ethI guru sImAmAM vasatA ziSyane asImanuM darzana karAve che. AthI ja viSNu zabdanI utpatti 'viSNu parathI thaI che ane eno artha che vyApaka thavuM'. guru ziSyane vyApakatva Ape che. enA jIvanamAM je asImano ene koI anubhava nahoto, e anubhava karAve che. sImAbaddha ziSyane sAdhanAnA asIma vizvanI jhAMkhI karAve che ane ene pAra rahelA agamanA eMdhANa Ape che. A rIte gurunuM viSNakArya e ziSyanA adazya ane asIma evA paramAtmAno aNasAra ApavAnuM che. nathI. Ave samaye guru ziSyane daSTi ApavAnuM kAma kare che. ene evo ghaDe che ke eka samaye comera vAsanAnI cakaLavakaLa AMkhe nArIsaudarya jenArI kAmAtura AMkho have prabhunI nayanaramya mUrti joIne nAcavA lAge che. niMdA ane aparasanA zravaNa mATe sadA ughukta kAna satsaMganA zravaNa mATe Atura banI jAya che ane samaya jatAM jIvana AkhuM satsaMgamAM ramamANa banI jAya che. jagatanA svAda cAkhanArI jIbha e caTAkA choDIne harirasanI helI varasAvatI bane che. AvuM tyAre thAya ke jyAre gurunI pAtratAnI pAThazALAmAM sAdhaka ghaDAya. - 13 14
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA / A paramano aNasAra guru be rIte Ape che. eka to guru emanA jJAnathI mumukSune enI oLakha Ape che ane bIjuM guru potAnA AcaraNathI ene asImanI jhAMkhI karAve che. guru asImanI oLakha ApavAnuM kArya kare che, tyAre e ziSyanI zraddhAne daDhavavAnI koziza kare che. paramano sparza pAmavo e atyaMta kaparuM kArya che. paramAtmA e khUba chaTakaNo padArtha che. e ApaNI pAse Ave, saheja jhAMkhI Ape ane kyAMka adazya thaI jAya. kyAreka e ApaNane dUrathI dekhAya che, paNa e sAme cAlIne nikaTa Avato nathI. kyAreka enI eka jhalaka jovA maLe che ane e vIjaLInA jhabakArAnI mAphka tatkALa adazya thaI jAya che. kyAreka hRdamAMthI eno mITho-madhuro sUra saMbhaLAya che, paNa enuM astitva daSTigocara thatuM nathI. Ane kAraNe to saMta-kavio paramAtmAvirahanAM keTalAM badhAM pado gAyAM che. samartha yogIoe paNa paramAtmA sAthe yoga sAdhavA mATe prabaLa AdhyAtmika puruSArtho karyA che. AvA saMtAkUkaDI ramatA paramAtmAne pAmavAnA prayatnamAM sAdhakane kyAreka ghora nirAzA jAge che. enI zraddhA calita thavA lAge che. e hatAza banI jAya che, potAnI adhyAtmayAtrA adhavaccethI aTakAvIne saMsAramAM pAchA pharavAno vicAra kare che. enI zodha mAMDI vALavAno vicAra kare che. enA manamAM aneka saMzayo jAge che. kurukSetranI raNabhUmi para gAMDivadhArI arjunanA cittamAM saMzaya jAgyo tyAre svayaM zrIkRSNa enI pAse hatA, paraMtu badhAne sakhA zrIkRSNa kyAMthI sAMpaDe? manamAM saMzaya ane azraddhA jAgI hoya tyAre sIdhesIdhA paramAtmAne kyAMthI pUchI zakIe? pUchIe to paNa uttara kyAM maLe che? niruttara evA ApaNe dizA khoI besIe nahIM, te mATe guru ApaNI zraddhA paramAtmAmAM rope ane daDha kare che. AvI dvidhA, mUMjhavaNa ane saMkaTa samaye guru sAdhakano hAtha pakaDe che. A samaye kaMI paramAtmA hAtha pakaDavA AvatA nathI. e kArya to guru kare che ane pharI ApaNI zraddhA gurukRpAne pariNAme paramAtmAmAM daDha thAya che, AthI ja 'hanumAna cAlIsA'mAM kahyuM che, '"kRpA karaha gurudevakI nAI.'' bIjAe karelI kRpA karatAM gurudeva je kRpA kare che, te vizeSa kRpA che. zA mATe gurukRpAne 'baliyasI' kahevAmAM Ave che? enAM be mukhya kAraNo che: eka to pAtratA hoya ene ja gurukRpA sAMpaDe che. mohanidrAmAMthI jAgelo ziSya yogya rIte ghaDAyo hoya to ja ene AvI kRpA prApta thAya che. Ama to vizvanA tamAma jIvo pratye gurukupA varasatI hoya che, paraMtu ene pAmavA mATe to pAtratA joIe. 15 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA anya kRpAonA saMdarbhamAM gurukupA viziSTa e mATe che ke enI pAchaLa koI svArthamaya prayojanalakSI kAraNa hotuM nathI. anya sthaLe kRpA karavAmAM Ave tyAre enI pAchaLa puNyaprAptino ke anya lAbhano hetu hoya che, jyAre gurukRpA e to niSkAma, sahaja kalyANanA bhAvathI prerAyelI evI 'ahetukI kRpA' che, ane te garu kRpA dvArA ziSyanuM AMtararUpAMtara sAdhe che. guru pAse rahIne paNa jo bAhmaSTi rAkho, to bAvAnA beya bagaDacA jevuM thaze. ghaNI vyaktio gurunA bAhya veza, vANI ke AcaraNa para vizeSa bhAra mUkatI hoya che. kyAreka gurunA sAmIpsane kAraNe enA manamAM evo taraMga paNa jAge che ke guru ane huM banne samAna chIe, to pachI e guru zenA? je prakAre huM bhojana karuM chuM, te ja prakAre guru bhojana kare che, je rIte huM boluM chuM, e ja rIte e bole che, jema mane thAka lAge che, ema emane paNa thAka lAge che ane kyAreka to mArA karatAM vadhu thAka lAge che. to pachI e guru zAnA? gurunA bAhyarUpane jonAra ghaNIvAra A rIte bhUlA paDI jatA hoya che. ja hakIkatamAM tame je karatAM ho, te ja guru karatA hoya to teno cheda uDADI do. A samAna bAbatono cheda uDADayA pachI je vadhe te gurutva. bAhyarUpa to samAna hoya, paNa e samAnatAnI bAdabAkI karI nAkhya pachI je kaMI bAkI rahe te gurutva. enI aMtarathI ArAdhanA, upAsanA karo ane e mArge anusaraNa karo. uttama kavitA racavAnA badhA ya niyama jANIne e mujaba kavitA racavAthI uttama kavitA racAtI nathI, paraMtu kavitAmAM prANa pUre che kavinI sarjakatA, kalpanA ane darzana. A ja rIte gurumAM je viziSTa bAbata che tenI upAsanA karIe, to ja gurunuM svarUpa pAmI zakAya. "guru ati kaThora ane mahAvinAzaka che" e vicArIe, tyAre hRdayane AghAta lAge, paraMtu AnA jevI satya hakIkata bIjI ekeya nathI. enuM kAraNa e che ke gurunuM kArya ziSyanA hRdayamAM dharatIkaMpa sarjavAnuM che. AthI ja gurune 'mahezvara' kahyA che. guru eTale haLave haLave thato dharatIkaMpa. prakRtimAM je dharatIkaMpa thAya che, e to thoDI miniTano khela hoya che ane jyAM thoDI kSaNo pahelAM vAdaLa sAthe vAto karato parvata hoya che, tyAM atala UMDANa dharAvato sAgara banI jAya che. dharatIkaMpa jaLane sthaLa banAve che ane sthaLane jaLa banAve che. verAna raNamAM thoDIka kSaNomAM UMcA parvato sarjAya che ane thoDIka kSaNomAM gaganacuMbI makAno dharAzAyI thaIne dharatI para - 16
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA DhaLI paDe che. guru Avo ja dharatIkaMpa che, mAtra e ziSyanA hRdayamAM potAnA AgavA dhairyathI dharatIkaMpa sarje che. prakRtino dharatIkaMpa tvarita ane daSTigocara thAya tevo hoya che, jyAre guru je dharatIkaMpa sarje che te maMda maMda gati dhAravato addazya hRdayakaMpa hoya che. guru ziSyanA ahaMkAranI ImAratanI eka eka IMTa khesavatA jaze ane ene AkhIya dharAzAyI karI deze. baMdha bAraNAMo para lAgelAM AgrahonAM tALAM eka pachI eka kholatAM jaze. enAM khulelAM dvAromAMthI hRdaya-khaMDamAM lapAyelAM kAma, krodha, dveSa jevAM kaSAyane zodhIne barAbara pakaDaze ane tyArabAda ene bahAra dhakelI deze. thoDA samaya bAda ziSya anubhavaze ke dharatIkaMpane kAraNe veraNacheraNa paDelA bhaMgAranI mAphka enA tIvra Agraho, varSo jUnA abhiprAyo, dRDha mAnyatAo, bhrAMta dhAraNAo ane managaDhaMta khyAlo tUTIne cheka dUra-dUra sudhI vikharAIne paDacA che. dharatIkaMpanA avAjane pariNAme pramAdamAM jIvato ziSya jAgRta banI jaze ane enA cittane cakaLavakaLa ghUmAvatI IMdrayalolupatA dharatImAM kyAMka garaka thaI gaI haze. ktimAM pUrva khyAlo ane paraMparAgata mAnyatAo jeTalAM daDha, eTalo guruno prayatna vizeSa rahe che. AvA prayatnamAM guru judAM judAM rUpa dhAraNa kare che. e kyAreka ziSya pratye vajrathI paNa vadhu kaThora banI jAya che ane kyAreka puSpathI vadhu komaLa banI jAya che. guru kyAreka sAdhanA-mArgamAM AgaLa vadhatA ziSyane joIne ati prasanna thaI jAya che, to kyAreka avaLe mArge jatAM ziSyane joIne ene sakhata upAlaMbha Ape che ane kopAyamAna paNa banI jAya che. kyareka ziSyanI pIThane hetathI paMpALe che, to kyAreka ene mUMjhavaNonA mahAsAgaramAM jozabharbhara dhakko mAre che. bhAratIya paraMparAmAM gurunuM mahimAgAna ghaNuM thayuM che, paraMtu ziSyaghaDatara mATenA gurunAM puruSAtha para eTaluM lakSa ApavAmAM AvyuM nathI. kalAkAra citranuM sarjana kare, sthapati sthApatyanuM sarjana kare ane zilpI zilpa sarjana kare evuM sarjana guru kare che evI vAta sarvatra pracalita che, paraMtu zilpInA sarjana karatAM ke kalAkAranA citrasarjana karatAM gurunuM ziSya-sarjana vadhu zrama, dhairya, kasoTI ane puruSArtha mAge che. gurune prAraMbhe to ziSyanI bAhya ane AMtarika ADoDAIno sAmano karavo paDe che. keTalIka vyakti zaMkAthI guru pAse jAya che eTale enI pahelI najaramAM zraddhA nahIM, paNa zaMkA hoya che, AthI enuM bhaTakatuM citta guru kahe enAthI viparIta dizAmAM vicAratuM hoya che. kriyAne badale pratikriyA ane AjJApAlanane badale e virodhI vartana 17 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA kare che. guru ene amuka prakArano AhAra levAnuM sUcave, amuka sAdhanA-paddhati zIkhave, ane amuka jAtanuM dhyAna karavAnuM kahe, to AgaMtuka vyakti pUrvasaMskAronA baLe enAthI taddana ulaTuM kArya karaze. eka to enu citta ja evI nakArAtmakatAthI keLavAyeluM hoya che ke pahelAM e IkarAra (svIkAra)ne badale "InkAra'thI kAma zarU karaze. ziSya thavA AvanAro pahelAM to enI mAnyatAo pramANe cAlaze ane emAM paNa keTalAka to manomana ke nikaTanAM vartuLomAM gurunI vakhatovakhata niMdA karaze. Ama aNadhaDa ziSyanI sAmAnya rIte aNagamatI lAge evI ghaNI bAbatono guru sahaja rIte svIkAra karaze ane garunI najara ziSyanI niMdA para nahIM hoya, enI ADoDAI para nahIM hoya, enI najara to ziSyanA ghaDatara para haze, eTale guru badhI bAbatonI upekSA karIne ziSyanuM ghaDatara kale che. citrakAra ane zilpI je sarjana kare che, emAM kaeNnavAsa ke paththara emano koI virodha karatA nathI. kaeNnavAsa kyAreya ema kahetuM nathI ke mArA para kALo raMga lagADazo nahIM ke paththara kyAreya zilpIne ema kaheto nathI ke jarA dhImethI TAMkaNAM mAro. zabda kyAreya sarjakane ema kaheto nathI ke mane Ama lakho, mArI joDaNI Ama karo ane A rIte prAsa meLavo. jyAre ziSya gurunA zikSaNanI sAme thaI jato hoya che. kAgaLa para kavitA lakho ke nibaMdha lakho, to kAgaLa kazo vAMdho ke virodha karato nathI, paraMtu saMsArathI ghaDAIne Avelo ziSya to evI ghaNI vastuo laIne guru pAse Avyo hoya che, jethI te pragaTa ke pracchanna rIte garuno virodha kare che. ene potAnA vize ati pracaMDa abhimAna hoya che. sAMsArika saphaLatAonAM gumAnanI gAMsaDI laIne e guru pAse Avyo hoya che. tamAma iMdriyono svAda pAmelo hoya che. ene sAtvikatAno svAda pahelAM to ghaNo aLakhAmaNo lAge che. enA bhItaramAM kapAyanA keTalAya javALAmukhI dhakhadhakhI rahyA hoya che ane mAyA, mithyA ane pramAda ene koThe paDI gayA hoya che. guru AvA ziSyonA ghaDataranuM kAma kare che. ziSyanI prakRti emanA ghaDatarakAryamAM DakhalarUpa banatI hoya che. ziSyanA pUrva anubhavo emane avarodharUpa banatA hoya che ane eno svabhAva ADe Avato hoya che. A rIte atyaMta jAgRti, sAvadhAnI ane sUkSmatAthI gurue ziSyane keLavavAnuM bhagIrata kArya karavuM paDe che. kAgaLa bagaDI jAya to bIjo laI zakAya, mUrti racatAM * 18
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... zilpIthI koI bhUla thAya to eka paththarane pheMkI daIne bIjA paththara para e potAnuM kAma zarU kare paraMtu gurane to e ja ziSya para potAnuM kAma karavAnuM che ane enA manamAM varSothI ke bhavobhavathI jAmI gayelAM jALAne sApha karIne emAM navuM ajavALuM pAtharavAnuM hoya che. AthI gurune 'mahezvara' kahevAmAM AvyA che. maheza e vinAzane sUcave che. tenI pAchaLano marma e che ke dhobI jema pahelAM kapaDAM pANImAM boLe, ema garu ziSyamAM bhakti ane satsaMgano raga lagADe che. pachI e paththara para kapaDAM pachADe che ema guru zikhya ghaDatarane mATe kyAreka gussAno lAla raMga to kyAreka zAMtino zveta raMga pragaTa kare che ane ziSyanI cittavRttinuM rUpAMtara kare che. jema dhobI kapaDAMne nIcove, tema ziSyanI saghaLI Asaktine nicave che ane tyArabAda jema dhobI kapaDAMne sUryanA prakAzamAM sudhe che, e rIte guru ene vairAgyanA prakAzamAM sUkavIne enAmAM AtmajJAna, samatA, nispRhatA ane zAstrApaNuM jagADe che. jevI dazA kapaDAMnI, evI dazA ziSyanI, e paTakAya, nicovAya, ene jhApaTavAmAM Ave e badhuM thAya e rIte guru pahelAM enA hRdayamAM dIrgha kALathI palAMThI lagAvIne beThelA ajJAna, bhrama, rUDhi tathA khyAlone dUra kare che. Aja sudhI e mRtyunA bhayathI ke narakanA DarathI e dharma tarapha gayo hato. Aja sudhImAM potAnAM pApane chUpAvIne dharma tarapha gayo hato athavA to potAnAM duSkRtyonAM bhAramAMthI mukta thavA dharma tarapha gayo hato. AvI manamAM baMdhAyelI mAnyatAono guru pahelAM nAza kare che. enuM AgaNuM cokhkhuM kare che, kAraNa ke to ja enA hRdayamAM zubhabhAvono praveza thAya ane paramano sparza zakya bane. eka jagA khAlI thAya to emAM bIjuM mUkI zakAya, AthI bhaktanA hRdayamAM Asana jamAvI beThelA dhanalobha, sattAmoha ke IMdriyalolupatAne gura dUra kare che. ene dUra kare to ja tyAM kazuMka navuM AvI zake. varSothI pALelAM bhramo para gura AghAta kare che. Ama gurU bhramanAzaka che. ziSyanI vRttioe racelAM aneka killAone eka pachI eka jamInadosta kare che. je bhrama laIne sAdhaka paramanI pAse jAya, to e paramAtmAnI AsapAsa potAnI bhramajALa gUMcI deze. vRttio laIne e prabhu pAse jaze, to prabhune ke dharmane potAnI vRtti bahekAvavAnuM mAdhyama banAvI deze. enI bhakti ahaMkAranuM rUpa dhAraNa karaze ane enA aMtaranA ajJAnano aMdhakAra vadhAravAnuM nimitta banaze. enuM AvuM ajJAna vadhatuM jaze ane potAnI maryAdAo akabaMdha rAkhaza. AthI ja kahyuM che. 19 wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA guroravajJayA sarva nazyate ca samudbhavam "gurunI avahelanA karavAthI Akho abhyadaya naSTa thaI jAya che." eka vyaktie potAnA guru pAse pazcAttApa karatAM kahyuM, "basa, mane eka bUrI Adata che ke rAtre patnIne mArI besu chuM. guru A AdatA UMDANamAM UtaryA ane pU. Ama patnIne mAravAno artha zo?' tyAre eNe kahyuM ke e corInA paise jugAra ramyA bAda dArU pItA sAnabhAna gumAve che ane ene pariNAme gussAmAM apazabdo bolato bolato patnIne mArI bese che." A rIta vyaktimAM mAtra eka ja maryAdA, doSa ke kSati hotA nathI. hakIkatamAM to maryAdA ke doSa kyAreka ekalA AvatA nathI. enI sAthe enI sakhIo ane putrIo hoya che. vyApAramAM zoSaNa karIne meLavelA paisAthI dharmakArya karavAnuM mAnanAra hakIkatamAM to adharma ja Acarato hoya che vyakti ahaMkAra namAvIne, vAsanAo gALIne vinamrabhAve gurunA dvAramAMthI pasAra thaIne parama prati javAnuM che, kAraNa ke paramAtmA samarpaNa vinA maLatA nathI. A harino mAraga evo che ke jyAM mAthuM mUkIne cAlavuM paDe che ane AvuM samarpaNa gurU vinA sAdhatuM nathI. saMta kabIre kahyuM ke je potAnuM ghara bhasmIbhUta karavA taiyAra hoya, e ja mArI sAthe Ave.' A ja 'guru devo mahezvara' che. A mahezvara pAse ziSyanI bAhya ane AMtara bannane duvRttio nAza karavAnI kSamatA che. hiMdu dharmagraMthomAM mahAdevanuM pradhAna zastra trizULa che ane emanA dhanuSyanuM nAma 'pinAka' che. A baMne zastro sUcave che ke mahAdevanI jema guru ziSyanA najIkanA ane dUranA eTale ke bAhya ane AMtarika badhA doSo ane duvRttiono nAza kare ce. vaLI gunA pairya sAthe mahAdevanuM smaraNa thAya. samudramaMthanamAMthI utpanna thayelA viSane pIvAne kAraNe emanuM nAma nIlakaMTha paDayuM. ziSyanI ghaNI maryAdAone guru potAnAmAM samAvI le che. kyAreya tA e maryAdAo mATe potAne svayaM kAraNabhUta gaNIne AtmavizleSaNa kare che. A rIte 'gura sAkSAt parabrahma' bane che. eno marma e ke gurunI nikaTa vasavAthI parabrahmano satata anubhava thato rahe che. gurunI vANImAM e parabrahmanI vANInI jhAMkhI meLavI zake che. enA gAnamAM adhyAtmanA AnaMdanuM saMgIta anubhavI zake che. enA pratyeka tAlamAM parabrahmanI lIlAnA darzana thAya che. A rIte jyAre bhaktanI AMkhathI e gurune joze, tyAre ene asImamAM beThelA paramAtmAnA darzana thaze. 20.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA sazuru : saMskRtino AdhArasthaMbha - guNavaMta baravALiyA ( sI.e. sudhInA abhyAsa pachI TekSa. inDa.mAM pravRtta guNavaMtabhAI muMbaInI keTalIka dhArmika ane sAmAjika saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. pacAsa karatAM vadhu pustakonuM sarjana-saMpAdana karyuM che. jJAnasatranuM Ayojana kare che) zaizavakALamAM bALakanI mAtA ja tenI gura hoya che. mA gharanA parisaramAM rahIne potAnA bALakane zikSaNa ane saMskAranuM siMcana kare che. paraMtu vizvanA vizALa phalaka para tenI vikAsayAtrA mATe te mAtA potAnA staranI vyaktine zodhe che ane te che mAstara. Ama jIvanamAM mAnA sthara para jo koIpaNa hoya to te che mAstara.... eTale vidyAgura, potAnA bALakanA jJAnanI kSitijanA vistAra mATe mA potAnuM bALaka zikSakane soMpI de che. prathama zikSaka mAtA, ane pachI jIvanamAM vidyAguruno praveza thAya che. gura aMdhakAra, re dUra karanAra avidyAno aMdhakAra dUra karanAra, jIvanamAM jJAnano prakAza pAtharI, muktinuM maMgala pravezadvAra je cadhi te sara che. jemane satano sAkSAtkAra thayo che evA sarane bhAratavarSanA zAstrAe gurune brahmA, viSNu, mahezanI upamA ApI navAjyA che. kemake jIvanamAM sadaguNonA sarjaka gurane brahmA gaNyA che. saguNanA poSaka zrI viSNune tulya gayA che ane doSonA vinAzaka mahAdeva jevA mAnyA che. A traNa devonI upamA yathArtha che. vidyAgura vidyAdAna dvArA ApaNa vyavahArika jJAnamAM vRddhi kare che. je jJAna nokarI, dhaMdhA ke vyavasAya dvArA jIvana nirvAha calAvavA upayogI thAya che. vaLI bhauti sukha saMpatyi pratiSThAnuM upArjana paNa tenA dvArA thaI zake che. uparAMta, vidyAgurue Aropela dharma nitinA saMskAro ApaNAmAM rahelI suSupta cetanAne jAgRta wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA karavAnuM kArya kare che. Ama vidyAguru mAnavIno Akho bhava sudhAre che. puruSArtha ane puNyanA yogathI bhautika samRddhi saMpanna thaI hoya to te samRddhine kaI rIte bhogavavI, teno viveka dharmaguru ja zIkhavI zake ane bhautika samRddhi vinA paNa, khUba ja prasannatAthI kaI rIte jIvI zakAya te vidyA to mAtra dharmaguru dvArA ja pAmI zakAya. AdhyAtmika tattvanAM rahasyo pAmavA mATe mAtra A bhava ja nahi paraMtu bhava paraMparA sudhAravA mATe jIvanamAM dharmaguru mahattva ananya che. binA nayana pAve nahIM, binA nayana kI bAta, seve sadgara ke caraNa, so pAve sAkSAta bujhI cahata jo pyArA ko, he bujhana kI rIta, pAve nahI gurUgama binA, eha anAdi sthita ApaNA vidvAna viSNAtA DaoN. pUjya mahAsatI tarulatAjIe 'huM AtmA chuM'mAM yugapuraSa zrImadarAjacaMdranI A mahAna racanAne adbhuta rIte samajAvatAM kahyuM che ke, bInA nayananI vAta eTale je anubhava IdriyothI thaI zakato nathI, iMdriyAtIta che evo AtmAnubhava. ApaNA carmacakSuo jagatanA sarva rUpI padArtho joI zake che. paNa arUpI evo AtmA A nayanomAM samAto nathI. tene jovo jANavo hoya to aMtarIkSa ughADavA paDaze. aMtarano thayelo ughADa, aMtaranI anubhavadazAnI prAptinI tIvra lagana ja AtmAno sAkSAtkAra karAvI zake. paNa e lagana lagADe koNa? brahma jJAnanA bhomiyo jeNe pote AtmAnubhava karI lIdho che teo mATe he mAnava AtmAnubhavI saranA caraNomAM cAlyo jA. temanA caraNanuM grahaNa karavAthI paramAnaMdane pAmI zakAze." saMta kabIrajIe paNa sadgurune jIvanamAM prathama sthAne mUkyA - prasthApyA che. guru goviMda dou khaDe, kisake lAguM pAya balihArI guru ApanI, goviMda diyo batAya. Ama sahu saMtoe ekI avAje sadgurunA zaraNane svIkAryuM che. sadgara vinA sAdhanA mArge vikAsa thaI zakato nathI. guNapUjaka jainaparaMparAmAM vizuddhinI daSTie siddha bhagavaMtanuM sthAna UMcuM che. 22 21
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA arihaMta prabhu siddhione namaskAra kare che paraMtu namaskAra mahAmaMtramAM pahelA namaskAra arihaMta prabhune ane pachI siddha prabhune karIe chIe kAraNa ke ApaNane siddhanuM svarUpa samajAvanAra jo koI hoya to te upakArI arihaMta bhagavAna che. mahAna sadagura rUpe jo arihaMta bhagavAne siddhanuM svarUpa na batAvyuM hoya to ApaNe jANI zakyA na hota ane evI siddhadazAnI prAptino puruSArtha karavA koI jIva prerAyo paNa na hota. Ama pratyeka jIva puruSArtha karIne paramAtmA thaI zake che. e batAvanAra arihaMta prabhune siddha bhagavaMta karatAM paNa prathama sthAna ApyuM che.na vartamAna gurunI anivAryatA che. kAraNa, A kALamAM A kSetre arihaMtadeva ApaNI vacce sadehe nathI tyAre ApaNA mATe jo koI sacoTa ane sabaLa avalaMbana hoya to te mAtra eka ja che ane te che sara. - jinezravara zAstra prarUpyA, guru gaNadhara tathA temanI ziSya paraMparAe e upadeza sUtra-sidhdhAMtane AgamarUpe guMthyA. Ama sadgarane kAraNe ApaNane AgamarUpI amUlya vAraso maLyo. zAstromAM mArga batAvyo che. marma batAvyo nathI. marma to saranA aMtaramAM paDayo che. guru ApaNA doSa joI ApaNane jAgRta kare, jyAM bhUlIe tyAM pharI gaNavAnI preraNA Ape, paramahitakArI mitra, karuNAnidhAna sara, hitabuddhie zAma, dAma, daMDa, bhedarUpa nIti AcarIne paNa sAdhakane sAcA raste caDAve. guru zilpI che. zilAmAMthI nakAmo bhAga dUra karI zilpI suMdara mUrti banAve tema guru ziSyanA durguNo dUra karIne tene jIvanasaudarya bakSe che. jJAna to pratyeka mAnavInA AtmAno prathama guNa che. paraMtu jJAnAvaraNIya karmathI AtmA jyAM sudhI lopAyelo che tyAM sudhI tene samyajJAnanI prApti nathI A jJAnAvaraNIya karmano kSaya gurunA upadeza vinA zakya nathI. "ahilyA thaIne sUtuM che, amAruM jJAna aMtaramAM, gura! mama rAma thaI Avo, tamArA sparza jhaMkhu chuM." Ama saranA sparzamAtrathI zAna pragaTa thavAnI mArmika vAta kavie kahI che. kabIrajIe to sarune jJAnarUpI locana ughADanAra kahyA che. sadagurakI mahimA anaMta, anaMta kiyA upakAra locana anaMta ughADiyA, anaMta dikhAvaNahAra avA sara meLavavA mATe ApaNane aMtaranA atala UMDANamAMthI jijJAsA bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA jhaMkhanA jAgavI joIe. gura prAptinI abhilASA romaromamAMthI pragaTa thavI joIe. saharAnA raNamAM pravAsa karatAM pravAsIne tarasa lAge tyAre zItala jaLa mATe kevI utkRSTa IcchA thAya che, je rIte sara! tamone jhaMkhu chuM prakhara sahArAnI tarasathI... sara jevA mahAna ratnane jIravI zake tevI pAtratA paNa keLavavI joIe A to sihaNanA dUdha jevI vAta che. vinaya, hita zikSAnI pAtratA ane guru pratye Adara atUTa zraddhA Adarza ziSyanA guNo che. AvA Adarza ziSya mATe sadgaranuM zaraNuM kalpavRkSanI zItaLa chAyA samAna che. jJAnIoe kahyuM che ke kuguru kAgaLanI ke paththaranI nAva jevA hoya che. kAgaLanI nAva jevA guru pote DUbe ne bIjAne DUbADe, paththaranI nAva jevA guru pote DUbe ne bIjAne paNa DUbADe jyAre sadguru kASTanI nAva jevA hoya che je pote tare ane bIjAne paNa tAre che. jJAnIoe gurune panihArI samAna ane sonAnI khANanA khANIyArUpe kahyA che. kUvAmAM pANI ghaNuM che. tarasyo pravAsI kAMThe Ubho che. pANInA darzanathI tenI tRSA tRpta thavAnI nathI. panihArI doraDuM siMcI ghaDAmAM pANI bharI bahAra lAve tene kapaDA vaDe gALI pravAsInI tRSA tRpta kare che, tema zAstranuM jJAna kUvAnA pANI jevuM che. gura tenuM ciMtana-manana parizIlana karI ApaNe yogya banAvI Ape che ane ApaNI jJAnapipAsAne tRpta kare che. jema panihArI koIpaNa tarayA vaTemArgune nAta, jAtapAtanA bheda vagara tRSA tRpta kare che. tevA ja che karUNAvaMta jJAnI gurujana. vaLI sonAnI khANamAM mATI mizrita sonAno puruSArtha dvArA aneka prakriyAthI covIsa kereTanI zuddha sonAnI lagaDI khANIyA banAve che tema jJAnI gurajana zAstranAM agAdha rahasyone saraLa bhASmAM ApaNI samakSa rajU karI mokSano mArga sulabha karI Ape che. sadgara aMtaramAM akhUTa anukaMpAnuM jharaNuM vahetuM hoya che. tethI saMskAra ane sAcI samajaNa guru pAsethI maLe che. adhyAtmajJAna ane jIvananAM ucca mUlyo gura dvArA sAMpaDe che. ApaNI AryasaMskRtimAM gurune prabhunA pratinidhi ane dharmasaMsakaniA saMrakSaka ane poSaka mAnavAmAM AvyA che. sadavidyA, brahmavidyA ne saNo guru pAsethI ja prApta thAya che. namratA, sevAbhAva, vinayane viveka e badhuM gura kRpAthI ja prApta thAya che. 23 - 24
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ elege ochANatogeteeletetogteeleteeleteneggete deva, guru ane dharma A traNe tattvo parama maMgalakArI che. A traNa tatvo tAraka che, paraMtu AmAM gurUnuM mahattva avarNanIya che. traNemAM guranuM sthAna eTalA mATe rvoparI che ke deva ane dharma tatvanI samajaNa karAvanAra guru ja che. gura bhavya jIvone bodha Ape che. guranA mArgadarzana ane sadabodhanA spaMdano ja jJAna prAgaTaya mATe upakArI che. gurathI ja samyapha paMthanI prApti thAya che. gurathI ja samasyAnuM samAdhAna thAya che. gurunI ArAdhanA tAre che ne pAra utAre che. gurarUpI nAvamAM besIne ja saMsArasAgara tarI zakAya che. saMsAranA samudramAM tophAna Ave ane jIvananaukA jyAre temAM aTavAI jAya tyAre khUba prayatna karavA chatAM kharAbe caDelI nAva kinArA tarapha jaI zakatI nathI tyAre mUMjhAyelA ziSyanA hadayamAMthI pokAra uTha che - huM to halesAM mArato thAkI gayo chuM he guru ! - nAvika banIne Avajo A jIvananaiyA tAravA." sAcA hRdayanA A pukArathI gura avazya mArga batAve che. gura kuMbhAra che. jema kuMbhAra ghaDAnuM ghaDatara kare tema guru ziSyanuM ghaDatara kare che. bahArathI bhale TapalA mAre paNa aMdarathI mRdu hAthanA sparzathI uSmAbharyo Teko Ape che. kuMbhAra jema vadhArAnI mATIthI ghaDAne suMdara ghATa Ape che tema guru ziSyanI bhUlone, uNapa, kSatione dUra karI yogyatA bakSe che. bahArathI gurunuM sakhata ke kaDaka anuzAsana hoya paraMtu aMdarathI ziSya prati dayAvAna guru mRdubhAva rAkhe che. kabIra sAcuM ja kahe che : 'yaha tana viSa pI velaDI guru amRta kI khANa zIza dIye jo gura mIle tobhI sastA jANa.' dArzanika saMdarbhe gurudakSiNA vize ciMtana karavA jevuM che. ziSya hRdayamAM evA bhAva pragaTa karavA joIe ke, 'je kAMI mane maLyuM che te gurakapAe ja maLyuM che, mATe sarva gurunuM ja che to huM tene gurudakSiNA ApanAra koNa? gurune arpaNa thayA pachI ahaMnuM visarjana thayuM che, mananuM mRtyu thayuM che. A jagatamAM AtmAthI zreSTha kazuM ja nathI ane mane AtmAnuM darzana karAvanAra to guru ja che jethI AtmA paNa teno ja che to - 25 wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA huM gurune zuM ApI zakuM? Ama laghutAbhAva pragaTa thAya to ja ziSyatva Adarza banI zake che. guru, bhaktinI parAkASThA rU5 zrImadjInI gAthA dvArA ApaNe A viSayanuM samApana karIzuM.' aho aho zrI sara karUNA siMdhu apAra A pAmara para tame karyo aho aho upakAra zuM guru caraNa kane dharuM AtmAthI sau hIna te to gurue ApIyo vatuM caraNAdhIna deha chatAM jenI jazA varte dehAtIta te jJAnInAM caraNamAM ho vaMdana agaNita. saMta dattAtreya, pazu-paMkhI ane prANIomAM devI guNonI viziSTatAnAM darzana karyA to tameNe e badhAne gurupade sthApI dIdhAM. dhanya che temanI guNAnurAgI daSTine datAtraya ne mAnavI, prANI ane prakRttimAM je sadaguNo dekhAyA tene temaNe gura mAnyA, dharatI AkAza, samudra, vAyu, agni, Iyala, caMdra, sUrya, ajagara, jala, pataMgiyu, hAthI, madhapUDo, haraNa, mAchalI, gaNikA, bALaka, kuMvArI kanyA, luhAra, sarpa, madhamAkhI, ane kutaro Ama A covIza gurUo batAvyA che. akho, kabIra, mahAtmA gAMdhI ane svAmI vivekAnaMdanA gara saMbaMdhI ciMtanamAM eka sUra pragaTe che "tuM tAro guru thA !" saddagurunI zodhakaravA, gurunI prApti mATe tuM ja svayaM tAro guru thaIne puruSArtha kara to ja tane sapuruSanI prApti thaze. vyasamuni-nArada, bhISmanA guru parazurAma ArUNi, upamanyu, satyakAma, jaimina jevA Adarza parazurAma, karNa, bhagavAna mahAvIra-gaNadhara gautama, viziSTa-rAma, kRSNasaMdIpanI, droNAcArya-ekalavya, ramAnaMdasvAmI, rAmakRSNa-vivekAnaMda jevA mahAna gura ziSyanuM pAvana smaraNa karI saMskRtinA AdhArasthaMbha sAmA saddagurune vaMdanA
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... viSama kALamAM guru koNa? - bakula naMdalAla gAMdhI (muMbaIsthita bakulabhAI gAMdhI cArTarDa sekreTarI che. jaidarzananA abhyAsu bakulabhAIne dArzanika sAhityanA svAdhyAyamaM UMDo rasa che) manuSya bhava amUlya che ane A bhavamAM AtmAnA kalyANa mATenA prayatno pramAda vagara karavA guru ja sahAya karI zake tema dharmamAM samajAvyuM che. guranI mahimA, zodha ane gurunA lakSaNonI samajaNa saMto, mahApuruSo, budhdhajIvIoe dhArmika pariSada ke adhivezanamAM maukhika ane lekhita rajUAta dvArA dharmAnurAgI sAdhaka, zrAvaka samakSa samayasamaya prastuta karatAM AvyA che. sau prathama manuSyanA vartamAnamAM jIvavAnA saMjogo upara najara karavI Avazyaka che. eka pudgala sAthe AtmA abhinna rIte joDAyelo hoya tyAre ja tenI jIva tarIkenI samaja vartAya che. manuSya saMdIpaMcendriya jIva che. jIvanI vicAra zakti ane viveka zakti saMjJA che. vijJAna ane TekanolojIe manuSyanI paMcendriyao (sparza,rasa, thrANa,cakSu ane zravaNa)ne ghaNI badhI zakti ane suvidhAo upalabdha karAvI che. bhautikazAna, rasAyaNazAsa, jIvavijJAna, kRSi vijJAna, dUrasaMcAra vi. kSetre purAvA ane sAbitI sAthenI samajaNa vipula pramANamAM upalabdha karAvela che. mAnavanuM jIvana AnaMda ane zAMtimaya banAvavA uttarouttara sukha-sagavaDanAM sAdhano khaDakI dIdhAM che. dUradarzana, dUradhvani ane jhaDapI parivahana dvArA mAnavane ekabIjAne satata najIka lAvavA ane rAkhavA 24x7 upalabdha hoya che. mAnavane ucca zikSaNa, vyApAra-vANijya, nokarI ane Arthika upArjanano vizALa phelAvo karavA aneka tako maLela che. vikalAne jIvanane gatIzIla karela che. vijJAne sAbitIo sAthe uttarottara mAnavanI daSTi vyApaka karI che. kharekhara bhautika daSTie mAnavajIvana atyaMta ArAmadAyaka banI zake tema che. paraMtu vijJAna pAse manuSyane pAMca indriyo uparAMta je mana eTale ke vicAra ane viveka zakti che tenA bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA praznono javAba ke upAya napI. kAraNake vijJAna sthaLa ane mUDha bAhyazakti che. vijJAnane adrazya mana-AtmA vize samajavAnuM ane niyaMtraNamAM rAkhavAnuM phAna nathI. mana-AtmAnI manograMthI, cittazakti ane tenA niyaMtraNa viSe samajaNa, jJAna ApanAra vidyAne AdhyAtma jJAnanuM nAma apAyuM che. vAstavikatAmAM vijJAna ane AdhyAtmanuM eka bIjA sAthe saMkaLAyelA rahevuM e ja paMcendriya mAnava jIvanuM vartamAnamAM astitva ane jIvana manuSyanI manograMthinI asthiratA kAbUmAM na rahetA rAga, dveSa, krodha, saMpatti ane sattAnI lAlasA vi. vRtio svanI ane sAthosAtha AsapAsamAM saMparkamAM AvI jatAM manuSyo mATe taMgadIlI UbhI karI de che. AvI vRtio upara kAbu meLavavA ane svanA bhAvane sthira rAkhavA AdhyAtmika vighA dharmano mArga anusaravA samajAve che. jagatanI moTA bhAga vastI dharmamAM AsthA dharAve che. hiMdu dharmamAM AsthA dharAvato manuSya maMdira, upAzrayamAM jAya che. musalamAna majIdamAM namAjha paDavA jAya che to khristI carcamAM jAya che. chatAM A jagatamAM Aje sagIra vayanI bALakIo, strIo ja nahi paNa sagI dakarIo paNa nirlaja baLAtkAra atyAcArano bhoga banatI rahI che. lagna vagara lIva Ina rilezananA nAma heThaLa rahAchaMdatAthI rahevuM. sAtiya saMbaMdha kAyadAkIya rIte svIkAravA. sagIra bALako pAse mahI karAvavI. AvI vikRtio uparAMta pota-potAnA svArtha ane Adhipatya banAvavA ane jALavavA sattA lAlasIonI uzkeraNIone kAraNe bhaya, jhanUna, azAMti, asalAmatI, asaMtoSa, arAjakatAnuM vAtAvaraNa vadhAre ane vadhAre hAvI thaI rahyuM che. manuSya zA mATe mAnasika tANa, ekalavAyApaNuM, ucATa, ajaMpo ane parapara avizvAsa anubhavI rahyo che ? AvI paristhita mAnasika asthiratA ke rogone kAraNe hoya, zuM AdhyAtmika dharma ke jenuM saMcAlana dharmaguruo pAse che teno prabhAva asarakAraka nathI rahyo? AdyAtmika gurunuM sthAna jIvananA bIjA koI kSetranA guru karatAM ghaNuM UMcu che. vidyA gura, kalA guru, rAja gura, ramata guru vi. koI eka kSetre eka bhava pUratuM ziSyane UMce zikhare pahoMcADI zake che. evuM jarUrI nathI ke guru pote te kSetre pAraMgata hoya. krikeTamAM ramAkAMta Acarekara (ke jeo pote TesTa meca nathI ramyA) ane sacIna teMDulakara Adarza guru-ziSyanuM biruda mATe jIvaMta udAharaNa che. Acarekara sare vaividhya rIte ziSyane soTIonA eraNe satata caDhAvyo, protsAhana ApyuM ane sacIna samarpaNa, ekAgratA, bairya, lagana, sakhata parizrama, sthiratA, ramatanA caDhAva-utAramAM samabhAva, pracaMDa khyAti 28
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... ane paiso maLato rahyo hovA chatAM jIvana krikeTanI ramatane samarpita. ramata daramyAna pitAnA mRtyuthI paNa vicalita na patAM ArtadhyAnamAM na sarI gayo. Aghatmika guru pAsethI jIvananA koI eka kSetre ja nahiM, eka bhava pUratuM paNa nahIM, paraMtu bhavobhava tarI javA mArgadarzana apekSita che. guru pote A mArga upara saphaLatAthI UMcA zikhare ghaNA AgaLa vadhI zakyA hovA jarUrI che. ApaNI saMskRtimAM sahu saMto ane mahAtmAoe ekamate sadgurunA zaraNane svIkAryuM che. sara vinA sAdhanAmArge vikAsa thato nathI. Atmasiddhi ane sara zrImad rAjacaMdranI AtmasiddhinA navamA padamAM "seve sadguru caraNane, tyAgI daI nija pakSa, pAme te paramArthane, nija padano lakSa." AvI ja samajaNa Ape che. AtmasiddhinuM agiyAramuM pada "pratyakSa sadara sama nahi, parokSa jIna upakAra, evo lakSa payA vinA, uge AtmavicAra', "samajAve che ke je jIvatA che, te guru ja ApaNAM doSone joI ApaNane jAgrata kare, jyAM bhUlIe tyAM pharI gaNavAnI preraNA Ape. sadgurunI zodhamAM sAdhakane AtmasiddhinuM dasamuM pada "AtmajJAna samadarzitA, vicare udaya prayoga; apUrva vANI paramathuta, sadguru lakSaNa yogya" dvArA samajAvela che ke (1) AtmajJAna, (2) samadarzitA, (3) udaya prayoge vicaraNa, (4) apUrva vANI ane (5) paramazrutatA- A pAMca lakSaNo hoya te sara. AtmasiddhinuM 13muM pada "AtmAdi astitvanAM, jeha nirupaka zAna; pratyakSa sadaguru yoga nahi, tyAM AdhAra supAtra". ApaNane samajAve che ke jyAre pratyakSa sarano yoga nathI paNa AtmajAgRti visaravI nathI tyAre sAdhake zAstro, zAstro uparanuM pramANasahitanuM vivecana vigerene vAMcavA, vicAravA, samajavA ane temAMthI nIkaLatAM rahasyane pAmavA prayatna karavA. mahAtmA gAMdhInA guru viSenA maMtavyo : I.sa. 1915-35 darayiAnanA mahAtmA gAMdhInAM pravacano, patro, lekhonA mahAtmAnA guru viSenA maMtavyonA aMzo : guru vinA jJAna nA hoya tevA suvarNa vicAra sAthe huM saMpUrNa sahamata chuM. huM gurune zodhuM chuM. huM e bAbata svIkAruM chuM ke guru hovA joIe. AgaLa upara mahAtmA kahe che ke, "paraMtu AvA guru maLavA ghaNA muzkela hoya che ane gurunI gerahAjarImAM koIne paNa gura tarIke svIkAravAM ayogya che. AjanA samayamAM koIne guru tarIke svIkAravA apavA 29 wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA koinA guru banavuM e ghaNuM jokhamakAraka che. apUrNa AdarzavALA mAnavIne guru banAvatAM ApaNe ghaNI bhUlo karI besIe chIe. asamarpa taravaiyo tamane tarAvarAvI bIje cheDe kaI rIte pahoMcADI zake? paNa, jyAM sudhI yogya guru nahi maLe tyAM sudhI huM mArA potAnA guru tarIke cAlu rahIza. cokkasa A mArga ghaNo muzkelIbharelo mArga che paNa A pApI jagatamAM A ja sAcuM lAgI rahyuM che." mahAtmA AgaLa upara kahe che "je mANasa guranI zodhamAM satarka rahe che te A prakriyA dvArA potAnI guNavattA meLavato ane vadhArato rahe che. tepI huM vicalita nathI thayo. IzvaranI kRpA hoya tene ja guru maLe che, tethI je samaye ane je jagyAe mArI lAyakAta Avaze tyAre mane guru maLaze.' svAmI vivekAnaMdanA maMtavyo : gura- graMthonI bhAvanA jANanAra ane samajanAra, niSpApI ane nisvArthe zikhavanAra hovA joIe. ApaNe jovuM joIe ke, gurugraMthonI bhAvanA jANe ane jue che ke nahIM ? samagra vizva bAibala, veda ane kurAna vAMcatuM hoya to paNa te badhA ja zabdo, vAkyaracanA, vyutpatti, philosophI, dharmanA sUkA hADakAthI vadhAre nathI hotuM. je zikSaka zabdonI racanAmAM gUMcavAyelA rahe che ke rAkhe che te zabdonI bhAvanA gumAve che. jenAmAM zAstronI bhAvanAnuM jJAna hoya che teo ja sAcA dhArmika guru jaNAya. zAnonA zabdonI jALamAM phasAyelA mAnavanA bhaTakatA manane vizALa jaMgalamAMthI bahAra nIkaLavuM muzkela jevuM bhAse che. zabdone joDavAnI athavA suMdara bhASAmAM bolavAmAM athavA graMthone uccAravAnI vividha paddhationI samaja phakta zikSitanA vivaraNa ane AnaMda mATe hoya che. te AdhyAtmika daSTinA vikAsa mATe sahAya karatI nA hoya. ghaNI vakhata prazna puchAya che ke ApaNe zA mATe gurunA cAritra ke vyaktitva jANavuM joIe ? ApaNe to te je zikhave che tenuM mulyAMkana karIne temAM AgaLa vadhavuM joIe. eka zikSaka bhautika, rAsAyaNika ke zArIrika vijJAna zikhavato hoya to e pote game tevo haze te cAlI zake kAraNake AvA vijJAna zikhavavAmAM phakta bauddhika sAdhano jarUrI che. paraMtu AdhyAtmika vijJAna zikhavanAra azudhdha AtmAmAM prathamathI chevaTa sudhI jarUrI AdhyAtmika prakAza hovuM azakya che. eka azuddha mANasa zuM dharma zIkhavI zake? AdhyAtmika satya eka svayaM mATe hastagata karavA apavA anya lokone te ApavA mATenI jarUrI zarata che hRdaya ane AtmAnI zuddhatA. AtmA zuddha nathI tyAM sudhI bhagavAna, athavA bahAranI jhalakanI eka draSTi kadI ya na maLe. tepI ApaNe dharma guru prathama zuM ane kevA che ane 30.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA pachI ja teo zuM kahe che te jovuM joIe. kAraNake pachI ja te sAco prasAraka paI zake. jo gumAM ja AdhyAtmika zakti na hoya to teo zuM ApI zake? gunA dhyAnamAM AdhyAtmikatAnA lAyaka spaMdana hovo joIe. jethI sahAnubhUtipUrvaka e zikhanAranA dimAgamAM saphaLatApUrvaka pAThavI zakAya. guranuM kArya ziSyane kAMika saMdeza vahana karavAno che, nahi ke ziSyanI bauddhika athavA anya baLane uttejIta karAvavuM. tethI zikSaka zuddha hovA ja joIe. guru potAne aMgata paisA, nAma athavA khyAti maLe tevA svAsthaya heta sAthe zikhavavAno uddeza na rAkhavo joIe. temanA kAma prema thakI, moTA pAye mAnavajAtanAM zuddha prema mATe hovA joIe. phakta premanA mAdhyama dvArA ja AdhyAtmaka baLa prasArI zakAya. koI svArthI phAyadA ke nAmanAno hetu premanA mAdhyamane turata ja nAza karaze. bhagavAna prema che ane jeNe bhagavAnane prema tarIke jANyA ane samajyA che teja daivibhAva samajAvanAra guru banI zake che. ApaNe guru ne kevI rIte jANI zakIe? sUryane dazyamAna banAvavA mATe koI mazAla jarUrI nathI. ApaNane tene jovA bIjA koI prakAzanI jarUra nathI. sUrya caDhe tyAre, ApaNe sahajabhAve te hakIkatathI paricita banI jaIe chIe, AvI ja rIte gura ApaNane madada karavA Ave che tyAre AtmAne tarata ja sahaja bhAve samajAze ke satya tenA upara prakAza pADI rahyAno anubhava maLe che. satya tenA potAnA purAvA para ubhu rahe ja che. te sAcuM sAbita karavA anya koI purAvAnI jarUra nathI hotI. te sva caLakatuM che. te amArI prakRtinA AMtarika bhAganA khUNAmAM pesI gayela hoya che. sAthosAtha svAmI vivekAnaMda lAyaka ziSya zuddhatA, jJAna mATenI tarasa ane satata nirdhAra dharAvanAra hovAnuM Avazyaka jaNAvyuM che. koI azuddha AtmA dhArmika banI zake nahi. dhArmika banavA ane rahevA mATe vicAra, vANI ane AcAramAM zuddhatA ekadama jarUrI che. dhArmika vyAkhyAno sAMbhaLavA apavA dhArmika pustako vAMcavA e dharma pratye sAthI sahadayanI rucI thavAnA purAvA nathI. jyAM sudhI uMcI jhaMkhanA anubhavAya nahi ane jyAM sudhI saphaLatA maLe nahi tyAM sudhI satata saMgharSa karavAnI AvazyaktA jarUrI che. A eka ke be divasa, mahinA ke varSa athavA janmano prazna nathI. saMgharSa seMkaDo janmono hoya zake. saphaLatA kyAreka turaMta maLe paNa ApaNe lAMbA samaya sudhInI pratikSA mATe taiyAra rahevAnuM rahyuM. wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA maharSi ramaNa ane guru dattAtreya prAcInakALathI cAlatI AvatI guru-ziSya paraMparA ja sAdhanAnA mArgane sthiratA pradAna kare che ane Apa paNa eka mahAna sAdhaka cho to ApanI sAdhanAmAM guru koNa? ane guru nathI to Ape koIne guru kema nathI dhAryA ? AvA praznanA uttara ApatAM maharSi ramaNe guru dattAtreyanA jIvanane sAme rAkhI kahyuM hatuM ke, "teone covIsa guru hatA. gura dattAtreye A vizvamAM vilasatA tattvomAMthI ghaNuM grahaNa karyuM hatuM. e tatvo, guNadharmomAMthI pote kAMI pAmyA hatA. dharatI, AkAza, samudra, vAyudeva, agnideva, sUrya, caMdra uparAMta ekendriyathI mAMDI paMcendriya jIvo ane ajIva evA covIsa guru mAnyA hatAM..." maharSijI ramaNa ghara choDIne aruNAcalanA pahADamAM vicaratAM ghaNAM gUDha rahasyo pAmyA hatA. teoe kahela che ke tamane jaDa dekhAtA pahADomAMthI mane sabaLa preraNA maLela che eTale mArA mATe caitanyamaya che. guranI mahimA, zodha ane guranA lakSaNo viSenA upara jaNAvyA mujabanAM vicAro vAMcatAM sAmAnya AtmArthI mumukSu jIva mUMjhavaNamAM avazya paDI jAya tema che. e samajI zakato nathI ke jIvatA-jAgatA mahapuraSao saMto sivAya paNa gura hoya zake? viSama kALamAM guru koNa e prazna ubho thAya te svabhAvika che. atre e noMdhavuM rahyuM ke 100thI vadhAre varSo purve thayela AtmasiddhinI racanA ane lagabhaga te ja samaya daramyAnanA gAMdhInA jIvanamAM guranuM mahatva" viSenA vicAro darzAve che ke pramANamAM sAro kALa hovA chatAM te samaye paNa sadguru maLavA muzkela hatuM. jo mahAtmAne tyAre jagata pApI lAgatuM hatuM to vartamAna samayamAM pravartatI cAritra zithilatAmAM guru sAva azakya nahi to atyaMta muzkela che. jo koI AvA sadaguru hoya to paNa te samAjathI ghaNe dUra rahe. teoe gurunI zodha cAlu rAkhavAnI sAthe pote potAnA guru tarIke guNavattA vadhAravAnA prayAso karatA rahyA. zrImad rAjacaMdra sadagurunI agatyatA-anivAryatA samajAvatA ema paNa jaNAvela ke saruno yoga na hoya tyAre zAstrano sahAro levo. temanA koI gura na hatA. maharSi ramaNane koI gura na hatA. svAmI dattAtreye samajAvela ke AtmA ekalo mAro guru che. chatAM samagra sRSTimAMthI je 24 vyaktio mAraphate jarUrI zANapaNa meLavI che teo mArA guru. sadIothI dharmaguranA nAme ghaNA dhatIMgo cAlatA AvyA che. A saMdarbhe 17mI sadImAM kavi akhA bhagatanA chappA chaMda "gura aMga" dvArA jaNAve che: 31 32
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA gura thaI beTho hoMse karI, kaMThe pahANa zake kyama karI? (jayama) nAra nAMhAMdhI havuM prasuta, vaLatI vadhe nahi adabhuta. (tyama) ziSyane bhAre bhAryo rahyo, akhA te alageyo gayo. pote harine na jANe leza, (a) kADhI beTho guru veza. (jyama) sApane ghera paroNo sApa, mukha cATI vaLyo ghera Apa. ehavA guru ghaNA saMsAra, teha akhA zuM mUke pAra Aje dharma karoDo rUpiyAno dhaMdho banI gayo che. Aje to dharma-saMsthAomAM je pa-bhAva vadhyA che, te bIje nathI. korTa sudhI pahoMco teTaluM gaMdu rAjakAraNa khelAI rahyuM che. tenA kAraNe keTalAM vaimanasya UbhAM thAya che? AjanAM brAnDa mArkeTiMganA yugamAM caturAIpUrvaka ane cAlAkI sAthenA tarkavitarka nA sahAre ApelA vyAkhyAno, pravacano sAthe prasiddhi ane prati meLavavAnA nusmA apanAvAya che. tAjetaramAM AzArAma bApu, nArAyaNa sAMI, nityAnaMda ane rAmapAla jevA kahevAtA dharmaguruo moTA moTA Azramo, jamIno ane bIjI jaMgI milakato upara kabajo jamAvI, khaMdhA rAjakAraNIo sAthe gharobo keLavI bhoLA bhaktone geramArge dorAvyA tevA kaubhAMDo jaga jAhera thayA che. AvA saMjogomAM mumukSa-sAdhaka- zrAvaka jIvane gumAM ane dharmamAM AsthA keLavavA ane jALavavAno gurumahimAno pracArano uddeza saMpUrNa saMpanna banAvavA buddhajIvIoe ane dharmasaMghoe kaJo sAme avAja uThAvI mumukSo-bhaktone samayasamaya cetavI jAgrata rAkhavA rahyA. mAnavInA mAnavI sAthenA guru-ziSyanA saMbaMdhamAM, AcAra-vicAra, kathanIkaraNI, hAvabhAva pratyakSa anubhavAtuM hovAthI jANatA-ajANatA sAmenI vyaktinI khAmIouNapo sahelAIthI najare Ave che ane tethI Adarza sapUrNa zraddhA rAkhI zakAtI nathI. tyAre muMjhavaNamAM phasAyela sAdhakane vartamAna samaye jJAnano khajAno pustako dvArA upalabdha che. jainonA Agamo, hiMduonI bhAgavata-gItA, khristIonuM bAIbala ane musalamAnonuM kurAna muLa svarUpe ane arthaghaTana sApe upalabdha che. A viSayo upara vidvAno dvArA apAyela samajaNa, pravacano, vyAkhyAno sAmAyiko ane pustakomAM maLatAM rahetA hoya che. pustako mAnavIno jJAnamayI aMdhakAra dUra kare che. pustako vAcakanA mananI saMkucita vicArazakti, khoTI mAnyatAo ke dhAraNAo dUra kare che. AtmasiddhinuM 13muM pada "AtmAdi astitvanAM, jeha nirupaka zAstra; pratyakSa sadgara yoga nahi, tyAM AdhAra supAtra." ApaNane samajAve che ke jyAre pratyakSa sarano yoga nathI paNa AtmajAgRti wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA visaravI nathI tyAre sAdhake zAno, zAno uparanuM pramANasahitanuM vivecana vigarene vAMcavA, vicAravA, samajavA ane temAMthI nIkaLatAM rahasyane pAmavA prayatna karavA. pratyakSa gura" hovA Avazyaka che tevuM AtmasiddhimAM samajAvyuM che. mahAtmA gAMdhI kahe che teo guruonI saMsthAmAM mAne che paNa AjanA yugamAM lAkho loko gurathI vaMcita raheze kAraNake saMpUrNa pavitra ane saMpUrNa jJAnI taddana ochA maLaze. AvA samaye AzAvAdI rahevA ekalavyano vicAra Ave che. zudra hovAne nAte AcArya droNa dvArA nApasaMda payela ekalavyae, gunI pratyakSa hAjarI na hovA chatAM, tiraMdAjI- nizAnabAjImAM arjunanI zreSThatA upara praznArtha ubho nhoto karyo nApasaMda thatAM nAsIpAsa na thatAM draDhanizcayatA, ekAgratA ane AtmavizvAsa sAthe svameLe, koIpaNa zikSA ke mArgadarzana vagara, nizAnabAjImAM saMpUrNa pAraMgatA nhotI meLavI ? uttarAdhyana sUtra 8mAM svayaMbuddha siddhA-guru upadeza vinA potAnI meLe jAti smaraNathI kapilamuni mokSe gayAnuM jaNAvyuM che tema ja gRhasthaliMge mAtA marudevI mokSe gayAnuM jaNAvyuM che. jaina dharmamAM jaNAvyuM che ke pAMcamAM ArAmAM mokSa saMbhava nathI, paraMtu mAnavabhava amUlya che ane pramAdamAM rahevuM hitAvaha nathI. AvA saMjogomAM sadguru-pratyakSa guru na maLe ane pustako dvArA jJAna meLavavAnI dvidhA upasthita paI hoya tyAre sAdhake vivekabuddhino upayoga karavo rahyo. uttarAdhayananA 23mAM sUtramAM kezI-gautamanI 25mI gAthA dvArA pArzvanAtha tirthaMkaranA samayamAM cAra mahAvrata ane mahAvIra svAmIe pAMca mahAvrata tema kema te "pannA samikakhae dharmo' kahetA samajAvela che ke Ano nizcaya vivekathI thAya. karavAM jevuM kare ane choDavA jevuM choDe. je vyakti pAse saranA lakSaNo samajavAnI vivekazakti apekSita che tevI vyakti sadgara na maLyAM hoya to pustako dvArA cokkasa jJAna meLavI zake che ane svadoSo jovAnI viveka zakti paNa keLavI zake che. AthI vartamAna kALamAM pustako sArA guru thaI zake che evo mata vyavahArika gaNAya. uparanA vicAro rajU karatAM koInI paNa lAgaNI dubhAvAya hoya athavA avinaya thayo hoya to aMtaHkaraNapUrvaka kSamA cAhuM chuM. 33.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA saMta kabIra ane temanA dohAomAM gurumahimA - DaoN. dalapata paDhiyAra ( gujarAta rAjyanA nivRtta mAhitI niyAmaka dalapatabhAI, kabIra darzana aMtargata anuprANIta thaIne pragaTelA ravibhANa saMpradAyanA kahAnavADInI jagyAnA "gAdIpati" che. temaNe "gAMdhIyuganA gadya" para Ph.D. karyuM che. saMgata prerita kavizrI rameza pArekha sanmAna "anuSThAna" 2014nA prathama evorDa temane enAyata thayo che) kabIraH jIvana-darzana bhAratavarSanI ciraMtana sAdhanAdhArAnA kAThe samaye samaye bauddho, jaino, siddho, nAtho, AcAryo ane saMto ema anekarUpe ananya cetanAo pragaTI che. A pragaTa cetanAomAM saMtamatanA Adya praNetA tarIke kabIrano AviSkAra anokho che. teo ApaNA madhyakAlIna mahAna rahasyavAdI maramI saMta-kavi che. emanA prAgaTaya thakI bhAratIya sAdhanAe eka sAva ja alaga, arUDha, agnimaya ane tejomaya pratibhAnA ananya AviSkArano anubhava karyo. 'kabIra'no artha thAya che 'mahAna'. kabIra jIvana-kALa paratve aneka abhiprAyo ane mato pravarte che. atyAra sudhInA judA judA abhyAso, saMdarbho ane abhiprAyonA AdhAre kabIrano samaya paMdaramI sadIno Thare che. sAMpradAyika mAnyatA mujaba saMvata 1465 jeTha suda pUname kAzImAM temano janma thayAnuM ane saMvata 1575 mAgasara suda ekAdazIe magaharamAM temaNe deha choDayAnuM manAya che. Ama kabIranI janmasAla I.sa.1398 ane nirvANasAla I.sa.1519 paratve sahamatI pravarte che. emanA janma samaye bhAratamAM IslAmika zAsana hatuM. temanA vakhatamAM dilhIpati sikaMdara zAha lodI sAthe AmanesAmane thayAnA ghaNA prasaMgo daMtakathAonI jema pracalita che. akabaranA darabAranA itihAsa lekhaka abula phajale I.sa.1995mAM kabIra aMge lakhyuM che ke teo sikaMdara lodInA samayamAM jIvita hatA. tee purAtana prathAsaMmata mArganA virodhI hatA. potAne je satya upalabdha thayuM che teno pracAra karavA mATe ghaNI 35 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA badhI hindI kavitAo mUkatA gayA che.' A vigato jotAM kabIra eka AkhI paMdaramI sadI eTale ke e sadInAM pUrA so varSa ane te pachInAM keTalAMka varSa sudhI vidyamAna rahelAM. 120 varSanuM temanuM AyuSya rahyuM che. kabIranA mAtApitA koNa e viSe paNa vidhi vidha mata che. eka bahu jANIto mata evo che ke teo koI brAhmaNa vidhavAnA putra hatA. sAmAjika maryAdAone laIne janetAe bALakane kAzImAM laharatArA taLAvane kAMThe tyajI dIdhuM hatuM. saMjogavasAt niru nAmano eka muslima vaNakara e raste jato hato, teNe tAjA janmelA bALakane A rIte nirAdhAra dazAmAM joyuM. tenA hRdayamAM karuNA pragaTI, daMpatIne koI saMtAna na hatuM. bALakane potAne ghera laI gayo, tenI patnInuM nAma nImA hatuM, niru-nImAe navajAta bALakane potAnuM karIne rAkhyuM, tenuM pAlana-poSaNa karyuM. 'kabIra' nAma pADayuM. nirU-nImA beu ANu karIne jatA hatAM. nImAne tarasa lAgatAM te taLAve pANI pIvA gayAM hatAM ane tyAM narAdhAra bALakane joyuM hatuM. tene laI levA mATe nirUne vAta karI hatI. nirUe sAmAjika maryAdAne laIne zarUAtamAM AnAkAnI karI hatI paraMtu nImAnI lAgaNI ane tenA Agrahane vaza thaI bALakane teo potAne ghera laI gayAM hatAM evI paNa mAnyatA che. kabIra bALaka svarUpe laharatArA taLAvethI maLyA hatA e vAta nirvivAda che. te pahelAMnI hakikatano koI AdhAra ke pattopurAvo nathI. pAchaLathI koIe kuMvArI kanyAnA ke vidhavA brAhmaNInA putra TharAvyA. kabIra kAzInA laharatArA taLAvamAM eka kamaLapatra upara svayaM brahma kabIra rUpe pragaTacA hatA evI mAnyatA paNa jANItI che. bhakto ke anuyAyIomAM potAnA ISTa, Aradhya, guru mATe eka prakAranuM lokottarapaNuM sthApita karavAnuM valaNa ane bhAvanA svAbhAvika che. vatteoche aMze eka yA bIjA rUpamAM badhA ja saMpradAyo, dharmo, paraMparAomAM A valaNa jovA maLe che. kAzImAM mRtyu thAya to mokSagati thAya che ane 'magahara'mAM mRtyu thAya to sadagati thatI nathI e lokamAnyatA ane aMdhazraddhAnA khaMDana rUpe kabIre potAnA mRtyu mATe 'magahara' sthAna pasaMda kareluM e kathA paNa pracalita che. kabIra je Atmadarzana ane rUDhIbhaMjana vicAradhArAne varelA hatA te jotAM temanuM A anusaraNa asvAbhAvika nathI. temanA mRtyu pachI temanA pArthika zarIrane dATavuM ke teno agnisaMskAra karavo te bAbate hindu musalamAna ziSyo vacce jhagaDo thayo hato. daMtakathA evI che ke mRtadeha uparathI cAdara laI levAmAM AvI tyAre nIce zarIra nahotuM. phUlono Dhagalo hato. baMne dharmanA 39
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... ziSyoe ardhA ardhA phUla vaheMcIne magaharamAM muslIma anuyAyIoe makabaro banAvyo ane hindu anuyAyIoe samAdhi banAvI. beu sthAnako Aje paNa tyAM mojUda che. 'phUla'no eka artha asthi paNa thAya che. skUlamAM pragaTayA ane phUlarUpe aMtardhAna thayA tAtvika arthamAM ApaNA saunA mATe emanI vANI e ja emanA sAcAM ane amara puSpo nathI to bIjuM zuM che? kabIra mAyArahita, Adi brahmacArI hatA eTale teo saMsArI na hatA evo paNa mata che paraMtu kabIra gRhasthI hatA e viSe ekaMdare ekamatI banelI che. temanAM patnInuM nAma loI hatuM. kamAla ane kamAlI nAme putra-putrI hatAM. A aMge paNa daMtakathAo che. kabIranA gura saMbaMdhamAM paNa atyara sudhInA abhyAso, saMdarbho bAda guru tarIke rAmAnaMdanuM nAma sarvasaMmata baneluM che. kabIre samAjanI vacce rahIne ja vasatI cetAvI. e lokone choDIne dUra cAlyA na gayA. sAmAnya mANasanI jema lokonI vacce sAmAnya thaIne ja rahyA. banArasamAM jhUMpaDI bAMdhIne vaNakarI karI. emanAM Atmagaurava, satyaniSThAe, gurubhaktie emane bulaMda rAkhyA. dharmanA nAme vyApelAM ADaMbara, daMbha, micAra, kriyAkAMDa, hiMsA, sAmAjika, vargabhada, varNabheda, aMdhazraddhA, ajJAna A badhuM temaNe ughADI AMkhe joyuM. joIne moTuM na pheravI lIdhuM ke nA mUMgA besI rahyA. badhAnI sAme paDyA. vANI ane upadeza dvArA AkarA prahAro karyA. nirbhayapaNe, ekalapaMDe jhajhUmyA ane sAmA vaheNe taryA. sAmAjika, dhArmika, AdhyAtmika ema sarva kSetramAM, kabIranA AcAra, vicAra ane vANIe apUrva kriAMti sarjI. bhAratavarSanA je saMtoe jAti ane saMpradAyathI para evA parama satyano sAkSAtkAra karyo ane potAnI anubhavasiddha vANIthI lokone tenuM bhAna karAvavAnA prayatno karyA che tevA saMtomAM kabIranuM sthAna advitIya che. ahIM kabIranI gurumahimAnI abhivyaktino AsvAda mANIe. kabIranuM guru viSenuM darzanaka kabIranuM guru viSenuM darzana khUba ghUDha, gahana, vyApaka ane tAtvika che. temanAM padomAM, temanAM dohA-sAkhIo vageremAM e sarvatra abhivyakta thayeluM jovA maLe che. kabIranA mata mujaba guru vyakti nathI, astitva che. gurune zarIranA Azraye jovAnA nathI paNa samajaNanI kuMcIthI carAcaramAM jANavAnA che. A guru sarvakAlIna ane sarvadezIya che. zarIranA mAdhyama rUpe AvI cetanAo pragaTa ke pratyakSa thAya che jarUra, paNa tatvata: e khela to paragaTanI balihArIno, eka sAthe aMdara ane bahArano, vyakta ane avyaktano nirALo che. eno niveDo zarIranA gharamAM nathI, samajanA gharamAM wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA paDelo che. "guru" e pada ane astitvanI rIte a-khaMDa, avinAzI, a-rUpa, avigata, ekAkAra che. A pada paNa guru vinA koI oLakhAvI zake tema nathI. kabIranA darzana mujaba guru ane goviMda arthAt jIva ane ziva judA nathI. beu ekarUpa athavA eka ja che. emAM paNa vivekanA gharamAM rahIne kabIra gurunA mahimAne pradhAna ane AgaLa gaNAve che. page lAgavAnuM paheluM ThekANuM gurune gaNe che. kema ke 'balihArI guru ApanI goviMda diyo batAya.' balihArI to gurunI ja kema ke emaNe oLakha na karAvI hota to khabara ja kyAMthI paDatI ke jeo UbhA che te paramAtmA che. guranI vyaktimattA, vibhUtine kabIre vividha rUpako, upamAo, pratIko dvArA vakhANI che. vyakta karI che. gurune goviMda uparAMta sAheba, svAmI prema-rUpa tarIke paNa navAjyA che. gurune 'amRtanI khANa' tarrIke paNa oLakhAvyA che to 'sataguru pArasa ke silA' kahIne pArasamaNI tarIke paNa oLakhAvyA che. jIvananA ghaDavaiyA tarIke gurune 'kuMbhAra' paNa kahyA che. ghasI ghasIne kATa kADhI kabIra 'puna guruno mahimA kahe che. gura paripUrNa hovA joIe. 'kahe kabIra gurudeva purana milaiM, jIva aura siva taba eka tole," - kabIra kahe che ke paripUrNa, pUrA guru maLe to jIva ane ziva eka samAna banIne rahe. gura ja ziSyane pUrNatA bakSI zake. banI beThelA ADaMbarI, vezadhArI, daMbhI graonI kabIre kaDaka AlocanA karI che. celo arthAt ziSya paNa samarpita bhAvanAvALo hovo joIe. lobhI guo ane lAlacu celAo kapaTa, dAvapeca vagere kabIranI najara bahAra nathI. kabIra emano udhaDo le che. AvA loko sAgara taravA nIkaLyA che paNa 'beThA pAthara nAva' - paththaranI nAvamAM besIne nIkaLyA che. beu DUbavAnA, beu ekabIjAne DUbADavAnA jenA jIvanamAM guru nathI teno mArga aMdhakArathI bharelo che. kabIra kahe che ke 'jehi ghara satagure nAhIM' je gharamAM eTale ke jenA jIvanamAM sadagura nathI te ghara cAMdAsUrajanI sAhyabI hoya to paNa tyAM aMdhAruM ja samajavuM. aMdhAruM eTale ajJAnanuM aMdhAruM. jeo ajJAnanA aMdhArAmAM athaDAya che temane kALa jhapaDI le che. mRtyune, kALane kabIre 'paDosina' paDozaNa kahI che. e ApaNI joDe ne joDe ja rahe che. jyArathI janma thayo che tyArathI ja mRtyue joDe potAnuM bAMdhI lIdhuM che. kALanA mArgamAM, aMdhArAmAM guru ja eka mAtra dIvo che. - 38 37
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... kabIranA gurumahimAnA dohA guru goviMda dou khaDe, kAke lAgAM pAya; balihArI gurU Apane goviMda diyo batAya. guru ane goviMda beu sAthe UbhA. huM page kone lAguM? gurudevane ja ! kema ke goviMdanI oLakha emaNe karAvI. gura sivAya A balihArI koI karI zake tema nathI. saba dharatI kAgada karuM lekhani saba banarAya, sAta samuMdara ku masI karuM guru guna likhA na jAya. AkhI dharatIno kAgaLa banAvuM. badhI vanarAI kalama banAvuM. sAta samudranI zAhI banAvIne lakhavA besuM to paNa gurunA guNanuM lakhANa ke gAna thaI zake tema nathI. yaha tana biSa kI kelarI guru amRta kI khAna, sIsa kaTAre guru mile to bhI sastA jAna. zarIra viSanI vela che. gura amRtanI khANa che. mAthuM kApI ApatAM paNa je guru maLI jAya to vastu sastAmAM maLI, sodo sastAmAM patyo ema mAnaje.. sataguru sama ko hai sagA sAdhu sama ko dAta, hari samAna ko hita hai harijana sama ko jAta. sadagura na hoya to tyAM ajavALuM kaI rIte hoI zake? ghara eTale jIvana. cosaTha dIvA ane cauda caMdranI rozanI eTale bahAranI, bhautika soyabI. satanuM ajavALuM juduM che. jaba meM thA taba guru nAhIM aba guru hai hama nAhIM prema galI ati sAMkarI tAme do na samAhiM jyAM sudhI huM hato tyAM sudhI 'guru na hatAM arthAt jyAM sudhI ahaMkAra hato tyAM sudhI paramAtmA na hato. have kevaLa guru ja che, huM nathI. A to premanI galI che ane e eTalI badhI sAMkaDI che ke emAM be jaNa samAI zake tema nathI. premanA dezamAM 'be jaNanI upasthiti saMbhava ja nathI. e to eka mAtra advaita ekAkAranI sthiti che. tyAM to prema e ja praveza che. prema e ja paMtha che ane prema e ja prApti che. aba gara dila meM dekhiyA gAvana ko kucha nahIM, kabIrA jama hama gAvate, taba guru jAnA nAhIM have gurane dilanI aMdara nihALI lIdhA., have gAvAnuM. bolavAnuM, varNavavAnuM. kahevA-kathavAnuM kazuM ja rahyuM nahIM. kabIra kahe che ke jyAre huM gAto, bolato hato, - 39 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... gAvA bolavA ane kahevA kathavAmAM paDelo hato tyAM sudhI gura ajANatA hatA. guru e bahArano, bolavAno ke bIje batADavAno viSaya nathI. khudamAM khovAI javAno viSaya che. bolavA mATe bahAra AvavuM paDe ane ema karavA jatAM aMdarano deza chUTI jAya sataguru pArasa ke silA deo soya vicAra AI paDosina le calI dIyo diyA saMvAra. veLAsara vicAra karI letI jaje. sadagura pArasamaNI che. kALarUpI paDozaNa arthAt mRtyu AvIne tane upADI jaze tyAre sadagura vinA koNa tAro dIvaDo thaze. gura siMkalIgara kIjIye manahi. maskalA deya. mana kI maila chuDAI ke cita darapana kari leya. siMkalIgara eTale saraNIyo. tuM evA guru karI le. teo sarANIyAnI jema milanatAo ghasI nAkhI cittanA darpaNane cokhkhuM karI deze. sadaguru soI dayA kara dInhA, tAte anacinhAra mai cInhA, bina paga calanA bina paMkha uddhanA, binA caMcakA yuganA. sadaguru e ja dayA karI. jenA thakI aNajANa vastune huM jANI zakyo chuM. paNa vagara cAlavAnuM. pAMkha vinA UDavAnuM ane vinA cAMce caNavAnuM emaNe ja zIkhavADyuM. gura kumAra siSa kuMbha hai pala pala kADhe khoTa, antara hAtha sahAra ke bahAra mAre cauTa. guru kuMbhAra che. ziSya ghaDo che. ghaDo ghaDatI vakhate kuMbhAra bahArathI TapalA vaDe khUba TIpI TIpIne ene ghATa Ape che. guru ghaDavaiyA che. ziSyanI khAmIone TIpITokIne dUra kare che. A TIpavAnuM ke TokavAnuM ghaDatara mATenI rIta che. kuMbhAra jyAre ghaDo ghaDe che tyAre eka hAtha vaDe bahArathI TIpe che paNa bIjA hAtha vaDe aMdarathI AdhAra Ape che. siSa zAkhA bahuta kiye satagura kiyA ne mitta, cAle the sataloka ko bIca aTakA citta. ziSyo, zAkhAo bahu vItaryA, vadhAyAM paNa sadagura paramAtmAnI nirbheLa hRdayamaitrI, ekatA banI nahIM to nIkaLyA hatA satyalokamAM javA, paNa caMcaLa citte saMsAramAM ja aTakAvI dIdhA siSa to aisA cAhIe garako sarabasa deya. gura aisA cAhIe siSa kA kachu na leya. YO
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA >> ravi-bhANa saMpradAyanI bhajanavANI ane temAM gurumahimAnuM gAna - DaoN. niraMjana rAjyagura (saMta sAhityanA abhyAsu DaoN. niraMjanabhAI, ghoghAvadara (goMDala)mAM saMtasAhitya saMzodhana kendra, gosaMvardhana, gauzALA ane gausevAmAM pravRtta che. A viSayamAM temanA ciMtana sabhara lekho pragaTa thatA rahe che). JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ziSya evo joIe je gurane potAnuM sarvasva soMpI de. guru evo joIe je ziSyanuM kazuMya na le. eka badhuM ApI de. bIjo kazuM le nahIM. jIva ane ziva vacce paDelA deha, saMsAra, mAyArUpInA AvaraNane khaseDI kADhavAnI AvI moTI 'jugati' kaI hoI zake? kabIrA te nara aMdha hai guru ko kahate aura, hari he gura Thaura hai gura rUThe nAhIM Thaura. kabIra kahe che ke je loko gurune parAyA, judA gaNIne bIjuM bole che, temanI niMdA kare che te loko AMdhaLA che. AvA guradrohIono koI vAte chUTakAro nathI. bhagavAna rUThayA hoya, bhagavAnano koI guno thayo hoya to guru bacavAnuM ThekANuM che. paraMtu guruno gunegAra thayo, guru rUThayo to bhagavAna paNa bacAvI zakaze nahIM, bhagavAnanI kacerI gurU vinA koNa batADI zake ema che? sarva vAte guru ja karavAnuM ThAma che. gura milA nA sikha milA lAla khelA dAMva. dou bUDe dhAra meM caDhi pAthara kI nAva. guru sAcA na hoya ane ziSya paNa dAvapeca ne kapaTavALo hoya to baMne jaNa jUThaDA athaDAyA ja karavAnA beu jaNa ajJAnarUpI paththaranI nAvamAM besIne sAgara taravA nIkaLyA che ema jANavuM. khAsa vaheNamAM, majadhAramAM beu DUbI maravAnA. ApaNe tyAM eka kahevata che 'lobhI gurune lAlacuM elA, dono narakameM ThelaThelA saMta kabIra ApaNA dharmajIvananA, ApaNA samAja jIvananA ane samasta mAnavajIvananA bahu moTA pravaktA che. emanuM jIvana ane emanI vANI A badhAM kSetromAM Aje nUtana, krAntikArI prakAza pAtharI rahI che. gujarAtamAM kabIranI vicAradhArA ane zabdasAdhanAno pracAra-prasAra karanAra rAmakabIra zAkhAnA saMtakavi bhANasAheba (ja.I.1698 ava.I. 1755), temanA putraziSya khImasAheba (ja.I.1734 ava.I.1801) ane tejasvI ziSya saMtakavi ravisAheba (ja.I. 1727 ava.I.1804) dvArA sthapAyela ravi-bhANa saMpradAyanA kavisaMtoe taLapadI lokabolImAM jJAna, bhakti, yogasAdhanA, gurumahimA, vairAgya upadeza ane premalakSaNA bhaktinAM viraha-milananA bhAvo varNavatAM asaMkhya pado-bhajanonuM sarjana karyuM che, A saMpradAyanA saMtonA nAma pAchaLa "sAheba' zabda lAge che, je kabIrapaMthano prabhAva darzAve che. carotara pradezanA kanakhiloDa gAme lohANA jJAtimAM kalyANadAsa Thakkarane tyAM bhANasAhebano janma thayelo. kabIrasAhebanI ziSya paraMparAmAM padmanAbhathI cAlI AvelI eka zAkhA gujarAtamAM utarI ane temAM dUdharejanA nIlakaMThasvAmI, raghunAthasvAmI, yAdavasvAmI ane temanA ziSya thayA padmAsvAmI, jene lokasamudAya chaThThAbAbA ke AMbA chaThThAnA nAmathI oLakhatA. temanI pAse 26 varSanI vaye bhANasAhebe vi.saM. 1780mAM dIkSA lIdhI. rAmakabIra maMtranI kaMThI bAMdhyA pachI bhANadAsa 'bhANasAheba' kahevAyA. bhANasAhebe vadhu bhajanonuM sarjana nathI karyuM. emanA nAmAcaraNa sAthe caudeka bhajano maLe che, paraMtu bhajanika saMtonI eka suvizALa paraMparA UbhI karavAnuM zreya bhANasAhebane jAya che. kabIranA jJAnamArgI adhyAtmabodha, vairAgya ane yogasAdhanA tathA gurumahimA viSayaka bhajanomAM satagurusAheba soI maLyA jeNe ammara nAma oLakhAyo re...', 'tame phaDa kAyAnA kADho re vIrA ! Apyo ASADho...', 'mana tuM
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ AbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA rAma bhajI le, rANA tAre guNa goviMdanAM gANAM...', eka niraMjana nAme ja sAthe mana bAMdhyo he mAro re...' tathA 'satagurusAheba saI karyA jene premajyota parakAzI re...' jevAM bhajano khUba ja lokapriya thayAM che. jJAna, bhakti, yoga, upadeza ane AtamaanubhavanI jyota pragaTAvanArA bhANasAhebanI ziSya paraMparAmAM be zAkhAo cAlI : nAda ziSya ravisAheba dvArA nAda ziSyonI ane baMda ziSya khImasAheba dvArA nAda tathA buMda ema baMne prakAranA ziSyonI-tejasvI sAdhaka saMta bhajanikonI. ravisAheba ane temanI ziSya paraMparA : bhANasAhebanA samartha ziSya ane samagra saMpradAya sAthe jemanuM nAma joDAyuM che tevA tejasvI saMtakavi ravisAhebano janma Amoda tAlukAnA taNachA gAme vIsA zrImALI vaNika jJAtimAM, puSTimArgI vaiSNava dharmanA anuyAyI maMchArAmane tyAM vi.saM. 1783mAM mahA sudI 15 ne gurUvAre I.sa. 1727mAM thayelo. I.sa. 1784mAM ravisAhebe bhANasAheba pAse rAmakabIra dIkSA lIdhI. cAraso jeTalAM gujarAtI hindI bhaktipado-bhajanonI racanAo uparAMta AkhyAna prakAranI dIrtha kaDavAbaddha kRtiomAM ravisAhebe potAnuM sAMpradAyika tattvajJAna varNavyuM che, jene saMpradAyanA anuyAyIo 'ravigItAne nAme oLakhe che te 'bhANagItA' copAI-DhALa-duhA ane sAkhInA racanAbaMdhamAM ekavIza kaDavAmAM gurumahimAnI sAthe tattvacarcA ane sAdhanA mArgadarzana ApatI kRti che. uparAMta 'AtmalakSa ciMtAmaNI', 'rAmaguMjAra ciMtAmaNI' 'bodha ciMtAmaNi', 70 copAI, 12 sAkhInAM baMdhamAM sAta vizrAmanI 'gurumahimA' (2. I. 1752), 'mana: saMmaya-tattvasAra nirUpaNa' jevI sadhukaDI hindI-gujarAtI bhASAmAM lakhAyelI racanAomAM jJAna, yoga ane bhaktino triveNIsaMgama thayo che. potAnA guru bhANasAhebanuM caritra varNavato graMtha 'bhANa paracari' (aprakAzita; jenA chellA cAra vizrAma khImasAhebanA prapautra suMdaradAse pUrNa karela). A saMpradAyamAM adhikRta ItihAsa tarIke jANIto che. ravisAhebanI vANImAM agama-nigamanAM rahasyo, tattvajJAna, yogasAdhanAnA anubhavo ane sAdhanA aMge mArgadarzana apAyuM che. nirguNa-sAkAra paramatattvano viraha ane brahmamilanano AnaMda vyakta karatAM bhaktipado uparAMta premalakSaNA bhaktinAM-zrImad bhAgavatanA dazama skaMdha AdhArita bhAvagIto jevI racanAomAM vedAntI jJAnamArgI haThayoga, vaiSNavI premalakSaNA bhakti ane sUphIonI mastIbharI allaDatAnAM darzana thAya che. 'AnaMda ghaDI hete bhajavA hari....', 'evo pyAlo meM to pIdho re...', 'saMto bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... gura gama lahe so jJAnI...', 'ravie ramatAM dITho re bAvo che jhINo...', 'surata sakhI jenI caDI AsamAne...', 'sataguru sAthe re bAI ! mAre prItaDI...', 'sakhI ! sAMbhaLane kahuM eka vAtaDI...', 'manunI re meM bhedana panihAra...', 'asala phakIra meM Ada daravezA...', 'jI re enA ghaDanArAne tame parakho jI re rAma, koNe banAvyo pavana carakho...' jevA aneka bhajano lokabhajaniko dvArA bhajanamaMDaLIomAM gavAtAM rahe che. jemAM jJAnavairAgyano bodha, yoga, gumahimA ane nirguNavAdI saMto tathA saguNavAdI bhaktonI bhaktisAdhanAno mahimA gavAyo che. vaDodarA pAsenA zerakhI gAme ravi-bhANa saMpradAyanI prathama gAdI para mahaMta tarIke birAjIne ravisAhebe kaccha-saurASTra-gujarAtanAM gAmaDAM sudhI potAnI jJAna-bhakti-yogasevA ane sAdhanAnI saravANI vahAvelI. 77 varSanI vaye vi.saM. 1860 I.sa. 1804mAM ravisAhebe vAMkAneramAM dehatyAga karyo ane jAmanagaranA dhrola pAsenA khaMbhAlIDA gAme morArasAhebanI jagyAmAM samAdhi apAI. ravisAhebanA agiyAra jeTalA mukhya ziSyonI ziSya paraMparAomAM ghaNA saMtabhajanika kavio thayA che. jemAM morArasAheba (khaMbhAlIDA), gaMgArAmajI (rApara), lAlasvAmI (pATaNa) mukhya che. I.sa. 1758mAM banAsakAMThA jillAnA tharAda gAme vAghelA rajapUta jJAtimAM janmelA mAnasiMhajIe ravisAheba pAse ekavIza varSanI vaye dIkSA lIdhI ane morArasAheba nAma dhAraNa karyuM. guraAjJAe dhrola pAsenA khaMbhAlIDA AzramanI sthApanA karI. I.sa. 184lmAM jIvatAM samAdhi lIdhI. morArasAhebanI racanAomAM jJAnamArgI tattvacarcA ane gurumahimAnI sAthosAtha vizeSataH premalakSaNA bhaktinAM bhajano maLe che. khAsa karIne paraMparita 'paraja'nA DhaMgamAM racAyelAM virahapado 'lAvo lAvo kAgaLiyo ne dota lakhIe harine re, evo ziyo re amAro doSa, pAcho phero na AvyA pharIne...', 'mAruM citaDuM corAyala re koDIlA vara kAnajI se...', 'kaho ne odhavajI ame kema karIe, jI re manaDAM herANAM mArAM moralIe...', "odhA araja hamArI re mohana mukharco ke nAM...'mAM morArasAhebanIprabhuvirahanI jhaMkhanA vyakta thaI che. bhajana, pada, AratI, garabI, bAramAsI uparAMta I.sa. 1819lmAM 'ciMtAmaNi', 'gurumahimA' ane jJAnavairAgyanI sAkhIo, kuMDaLiyA, chaMda jevI dIrgha padya kRtionuM sarjana paNa morArasAhebe karyuM che. morArasAhebanA ziSyomAM khImasAhebanA prapautra suMdaradAsajI, TaMkArAnA jIvAbhagata khatrI ane caraNadAsajI, joDiyAnA lohANA dharamazI bhagata jevA bhaktakavio mukhya
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA che. nekanAma gAmanA saMdhI muslima bhaktakavi hothI ane surendranagara jillAnA vAvaDI gAmanA vaNakara bhakta karamaNa bhagate paNa bhajanonI racanA karI che. karamaNanA ziSya lakhIrAmanA 'pyAlA' prakAranAM bhajano khUba ja lokapriya che racanAo tarIke bhajanamaMDaLIomAM gavAya che. jemAM hothInAM 'samaruM to sudhare manakhA merA allA ho nabIjI...', 'A te raMga zeno re bIbe bIjI bhAta paDI...', caraNasAhebanAM 'aba to manavA merA kara sadguru seM heta...' ane lakhIrAmanAM 'benI ! muMne bhItara sataguru maLiyA re...', 'mana matavAlo pyAlo cAkhIyo pyAlo prema huMdo pIdho re...' mukhya che. khImasAheba ane temanI ziSyaparaMparA : bhANasAhebanA putra ane ziSya khImasAheba paNa samartha kavi hatA. I.sa. 1734mAM zerakhI athavA vArAhI gAme temano janma thayelo. pAchaLathI khImasAhebe ravisAheba pAsethI sAdhanA dIkSA lIdhelI. rAma kabIra paraMparAno nirguNa brahmanI upAsanA ane yogasAdhanA tathA gurumahimAnA gAna sAthenAM vairAgya upadezanAM pado-bhajano uparAMta kAphI, garabI, AratI jevA vividha prakAronI padyakRtionuM sarjana khImasAhebe karyuM che. jJAnamArgI ciMtanAtmaka kRti 'ciMtAmaNi' I.sa. 1770mAM racAyelI saghukakaDI hindI bhASAmAM sAma-copAIbaMdhanI 58 kaDInI dIrgha racanA che. khImasAhebe ravisAhebanA AdezathI I.sa. 1781mAM kaccha vAgaDanA rApara gAme 'dariyA sthAna'mAM jagyA bAMdhI "khalaka dariyA khIma' tarIke oLakhAyelA. 'muMne bheTayA sadaguru bhANA, diyA morachApa paravAnA...', 'juone gagananA herI jyAM baMsurI bAje gherI...', 'Atama hIralA pAyA saMto...', 'jA mukhase siyArAma na samaryA tA mukhameM to dUra parI...' ane 'he rAmaiyA tojA raMga to ghaNA re ve vereM kurabAna...' jevI bhajanaracanAomAM jJAna, bhakti ane yogano samanvaya thayo che. khImasAhebanA ziSyomAM putra ziSya malukadAsajI ane harijana saMta kavi trikamasAheba mukhya che. kacchanA vAgaDa jillAnA rAmavAva gAmanA harijana garoDA jJAtimAM janmelA saMtakavi trikamasAhebe citroDa gAme jagyA bAMdhelI. temanA pravezathI ravi-bhANa saMpradAyamAM 'vADInA sAdhu'nI paraMparA zarU thaI. trikama ziSya bhImasAheba ane bhImasAhebanA ziSya dAsIjIvaNa jevA tejasvI saMtakavio A paraMparAmAM thayA. trikamasAhebanI bhajanaracanAomAM gurumahimAnuM gAna ane yogasAdhanAnA alaukika bayAna mukhya che. 'dekho khAvaMdA kA khela, darazana bahAra meM to dekhyA...', 'triveNInA tIramAM motIDAMnI hAra...', 'he jI mArA gurujIe pAyo re agAdha, pyAlo dUjo koNa pIve?...', 'tAro re bharoMso mune bhArI evo garavo dAtAra giranArI re...', 'AvI AvI 45 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA alekha jagAo benI ! amAre mole uttara dizAthI eka ramato jogI Ayo re...' vagere asaMkhya bhajanaracanAo lokakaMThe TakI rahI che. trikamasAhebe I.sa. 1802mAM rApara jagyAmAM jIvatAM samAdhi lIdhI hovAnuM manAya che. trikamasAhebanA mukhya ziSya thayA morabI pAsenA AmaraNa gAmanA haribhajana garoDA jJAtimAM I.sa. 1718mAM janmelA bhImasAheba, jemaNe I.sa. 1784mAM 'ciMtAmaNi', I.sa. 1806mAM 'guruziSya goSThI' graMthonI racanA karI che je Aja sudhI aprakAzita che.'suna le sukhamanAM nArI meM to ajaba nAma para vArI...', 'UThata raNaMkAra aparaMpAra, akhaMDa AratI bAje jhaNaMkArA...' ane dAsIjIvaNane sAdhanAno upadeza ApatuM bhajana 'jIvaNa ! jIvane jyAM rAkhIe, vAge anahada tUrA re...' jevA zabdasUrata yoganA adhyAtma anubhavone vAcA ApatAM pado uparAMta gurumahimAnAM bhajano, premalakSaNA bhaktinAM viraha-milana pado ane tyAga-vairAgyano bodha ApatAM cetavaNInAM ghaNAM bhajano hastaprata bhaMDAromAM sacavAyAM che. bhImasAhebanI vizeSa khyAti to samartha saMtakavi dAsIjIvaNanA guru tarIkenI che. dAsIjIvaNa : khImasAhebanI ziSyaparaMparAmAM trikama ziSya bhImasAheba pAse dIkSA laIne madhya saurASTranA goMDala pAsenA ghoghAvadara gAmanA harijana camAra jJAtimAM janmelA saMtakavi dAsIjIvaNe (ja.I. 1750 samAdhi I. 1825) saguNa ane nirguNa, sAkAra ane nirAkAra ema baMne adhyAtma sAdhanA pravAhono samanvaya sAdhIne puruSa hovA chatAM dAsIbhAve-rAdhAbhAve paramatattvanI upAsanA karI che. nirguNa-sAkAra ke saguNanirAkAra paramacetanA A saMtakavinI vANImAM niranirALAM rUpo dhAraNa kare che. yaugika rahasyAnubhUti, gurumahimA, bodha-upadeza, tattvaciMtana, bhakti ane bhaktamahimA ane vizeSapaNe premalakSaNA bhaktinAM viraha pado tathA harimilanano kepha varNavato 'pyAlA' prakAranI mastI darzAvatI poNA baso jeTalI bhajanaracanAo lokabhajanikone kaMThe Aje paNa jIvaMta pravAharUpe-kaMThastha paraMparAthI jaLavAtI AvI che. 'amArA re avaguNa re gurujInjaMna guNa to ghaNAM ho jI...', 'satagurue muMne corI zIkhavADI, jJAna gaNeziyo ghaDAyo re...', 'mArA gurujInI balihArI...', 'kahone gurujI mAruM manaDuM na mAne mamatALuM....', 'ajavALuM re have aMjavALuM gurujI tama Avye mAre aMjavALuM...' jevAM gurumAhAtmyanuM gAna karatAM bhajano, 'dekhaMdA koI A dilamAMya jhaNaNaNa jhaNaNaNa jhAlara vAge...', abadhU raNa raNa raNa raNa vAge...', 'jA sohAgaNa ma re gaganamAM jyota jalata hai jA...', 'A jone gaganamAM goTakA khele che jJAnI...' 46
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... jevA anAhata nAda ane sAdhanA anubhava varNavatAM bhajano,: 'bhUlyA bhaTako cho bAre mArA haMsalA kema Utarazo pAre...', 'zuM karavAM sukha pArakAM...', 'zAne mATe bhajato nathI saheje sItArAma...', 'evA doraMgA bheLAM re nava besIe...', rAmabhajana bina nahIM nistArA, jAga jAga mana kyuM sotA ? jevAM vairAgya upadezanAM cetavaNI pado, ' mastAnA mastI kheluM, meM dIvAnA darazana kA...', 'pyAlA meM pIdhela che bharapUra...', 'e che e to jIvaNanI najarUmAM Ayo re moralo gagana maMDaLa ghara Ayo...' jevAM avadhUta dazAnAM mastI pado, sAyAjIne ke, jo re ATalI mArI vinaMtI re jI...', 'premakaTArI AraMpAra nikasI mere nAthakI...', 'kalejA kaTArI re, rUdiyA kaTArI re, mADI! mune mAve lai ne mArI...', 'mAThAjI meM jANyo tAro marama...', meM paNa dAsI rAma torI dAsI...', 'evA re kAmaNiyAM olyo kAnuDo jANe...', 'mAvAnI moralIye mArAM manaDAM heyAM re...', 'jazodA jIvanane re mAtAjI mohanane re ke'je tArA kAnane...' ane 'zAmaLiye karI che cakacUra...' jevAM tIvra virahavyathAnAM premalakSaNA bhaktinAM dAsI bhAvanAM bhajano nArIdayanI sukomaLa vedanAno anubhava karAve che. pyAlo, kTArI, hATaDI, baMsarI, jhAlarI, moralo, baMgalo vagere paraMparita rUpako laIne dAsIjIvaNa taLapadI lokavANImAM ane keTalAMka bhajanomAM sadhukaDI hindI-gujarAtImAM apAra bhAva vaividhya dharAvatAM bhAva gIto-bhaktipadonuM sarjana kare che. dAsIjIvaNanI ziSya paraMparAmAM thayelA koDaTA sAMgANInA kaDiyA bhakta premasAheba, vizrAmasAheba, mAdhavasAheba ane arajaNadAsanI vANI paNa ravi-bhANa saMpradAyanA anuyAyI bhajanikomAM gavAya che. ravibhANa saMpradAyanA gauNa kavio : A saMpradAyanI kavi-ziSyA paraMparAmAM rAdhanapura najIkanA kalyANadAsa, vAMkAneranA ratanadAsa, rAdhanapuranA mohanadAsa, sAMtalapuranA rAghodAsa, kaccha virANInA tilakadAsa, svarUpadAsa, zyAmadAsa, meramadAsa, rAjuladAsa, gabaladAsa, lAlasAheba (pATaNa), caraNadAsa, vaNArasImAtA, jIvaNadAsa, gaMgasAheba, bhImadAsa cAraNa, harajIvanadAsa jevA nAnA-moTA aneka saMta-bhajanika kavionI bhajanavANI ravi-bhANa saMpradAyanI jagyAomAM paDelI hastapratomAM sacavAyelI jovA maLe che. emAMnI keTalIka racanAo lokabhajanikonI maMDaLIomAM gavAya che. ravi-bhANa saMpradAyanAM sAdhanA-siddhAMto ane vicAradhArA mujaba A dareka saMtakavionI racanAomAM nAmano mahimA, gurumahimA, vairAgya upadeza ane yogasAdhanA dvArA paramatattva sAthe anusaMdhAna tathA kabIrasAheba kathita zabda sUrata yoganI sAdhanA mukhya che. bhakti, jJAna, yoga ane karma (sevA) e adhyAtmamArganA cAre pravAhono samanvaya wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA A saMtonI vANImAM thayelo jovA maLe che. bhAratIya saMtasAdhanAmAM tathA ravibhANa saMpradAyanI bhajanavANImAM gurumahimA : bhAratIya saMtasAdhanA dhArAmAM guruzaraNa bhAva ane gurumahimAM AgavuM sthAna ane mAna dharAve che, jemAM ziSyane guru pAsethI traNa bAbato aMge sAcI zikhAmaNa maLe che. lokavyavahAra kema karavo, potAnA AtmAnA kalyANa arthe AMtarajagatamAM kevI raheNInuM AcaraNa karavuM ane karaNImAM lokahitanAM kevAM kAryo karavAM, kevAM kAryono tyAga karavo eno bheda guru ziSyane samajAve che tyAre ziSyamAM kathanI-kaheNI-karaNInI zakti jAgRta thAya che ane ethI ja gurukRpAnuM sthAna Aja sudhI sAdhanAnA kSetramAM bhaktinA kSetramAM ane jJAnanA kSetramAM ajoDa rahyuM che. saMtasAhityamAM sAdhanApathanuM eka cokkasa vijJAna che. enuM cokkasa zAstra che. enI cokkasa paribhASA che. enA cokkasa artho che. mUlAdhAra cakrathI mAMDIne sahastrAra caka sudhInI suratAnI aMtaryAtrAnA vividha mukAma, enI cokkasa bIjamaMtro dvArA upAsanA, enAM cokkasa sthAna, gAdI, raMga, guMjAra, maMtra, bida... ane A badhuM saMpradAye saMpradAye bhinna bhinna... zabdakozano artha judo hoya, saMtasAdhanAno - zabda sUrata yoganA yAtrIno artha jado hoya, haThayoganA yogIno artha judo hoya eTale kabIrasAhebanI paraMparAno bhajanika eka bhajanano artha kare, te ja bhajananA artha nAthaparaMparAno anuyAyI judI rIte kare. bhale e bhajanonA racayitA sAdhakasaMtonI anubhUti to kadAca sarakhI ja haze, paNa paraMparAe paraMparAe enAM arthaghaTano judAM paDe che. koI jJAnamArgI hoya, koI bhaktimArgI hoya, koI yogamArgI hoya, koI karma ke sevAmArgI hoya... darekanI upAsanA paddhati ke sAdhanAmAM bhinnatA jaNAya, paNa aMte gaMtavyasthAna to eka ja hoya. | bhajanavANInI eka evI saraLa-sahaja ane chatAM gUDha rahasyamaya dhArA che ke eno marama bhalabhalA vedAntI vidvAno paNa na pAmI zake, kAraNake saMta koI eka ja cokaThAmAM kadI paNa baMdhAya nahIM. enI vANImAM nirguNa-nirAkAra brahmanI oLakhANa paNa hoya ne saguNa-sAkAranI prArthanA paNa hoya. sAcA saddaguruno mahimA ke sadaguru zaraNanI jhaMkhanAnI sAthosAtha nugarA-lAlacI-pAkhaMDI-doraMgA-bedala; guru banI beThelA prapaMcIne cAbakhA paNa mAryA hoya, potAnA mananI mUMjhavaNanuM vyathAbharyuM Alekhana hoya to sAme samasta mAnavajAtane vairAgyano upadeza paNa Apyo hoya, paramatattvanA milanano 48
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA AnaMda varNavatI mastI, kepha ke mojaphakIrInI cakacUra dazAnuM bayAna emAMthI maLe to sAthosAtha virahAtura-zokAtura bhakta hRdayanI tIvra AMtaravyathAnuM gAna paNa saMbhaLAya. nirguNa nirAkArI paramacetanA sAthenuM anusaMdhAna saMpUrNa AtmasAkSAtkAranI bhUmikAe sAdhakane pahoMcADe pachI brahma sAkSAtkAra mATenI taenI tAlAvelIvirahabhaktinI paramocce dazAe hara kSaNa - hara ghaDI risAmaNAM-manAmaNAMnI lIlAmAMthI pragaTa sarvAga sAkAra sAthenuM sAyujya. paramasthiratAnI e dazAmAM sAdhakane siddha ke avadhUtamAM rUpAMtara thayuM hoya, enI mULa prakRtimAM alagArI allaDatA hoya, adhyAtmanI tamAma dhArAone jANI levAnI tIvratA hoya, nibaMdha banIne piMDazodhananI prakriyAne laIne sAdhanA dvArA svAnubhavanI bhUmikAe pahoMcyA pachI e anubhUtinuM rahasyadarzana tene vedAntI-maramI-rahasyavAdI sRSTimAM kheMcI jAya ane A ajAyaba adhyAtmanA pradezanI galIkUcIomAM AthaDavuM jene khUba ja game evA saMta potAnI alaukika mastIno kepha zabdarUpe, bhajanarUpe, pada ke vANIrUpe vyakta kare eno eka eka zabda saMtavANIsaMtasAhitya saMtasAdhanAmAM guruzaraNabhAva : ApaNA sAdhako ane saMto-bhaktomAM sauthI pahelA gurunI khoja karIne emaNe zaraNe javAnI rasama cAlI Ave che. e sAdhanAnI pahelI sIDI e ja che. gurunI prApti, paNa gura meLavavA e kaI saheluM to nathI ja. guru prApta karatAM pahelAM potAnI jAtane e mATe sajja karavI paDe che ke jyAre e sajajatA prApta thAya tyAre ja sAcA guruno bheTo thAya che ema haMmezAM saMto-bhakto mAnatA AvyA che ne guru maLI jAya pachI to beDo pAra. dAsIjIvaNa kahe che ne 'gurujI tama Avye mAre ajavALuM...', gurujIno bheTo thatAM ja aMtaramAM ajavALAM thaI jAya... paNa e kyAre bane? jyAre dubadhyAno (dabuddhino) nAza thayo hoya, gurae sAco zabda batAvyo hoya ne satabuddhinI zikhAmaNa ApI hoya... khImasAheba kahe che ke, gugamathI khoja karo to A ghaTamAM e sanmukha-sAme ja che. Ama gumahimA e saMtonAM bhajanonuM eka mahattvanuM aMga che. potAnAM dareke dareka bhajananI nAmAcaraNanI paMktiomAM to tamAma saMtakavio potAnA gurUnI mahattA darzAve ja che. keTalAka to svataMtra gurumahimAnuM gAna karavA ja racAyAM hoya evAM paNa bhajano maLe che. bhAratIya saMskRtinI vicAradhArA pramANe prAcIna samayathI te Aja sudhInA saMtomAM cAlI AvatI guruparaMparAo ane emanI dArzanika mAnyatAo tarapha najara wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA karIe to ApaNA RSi-munio ane sAdhu-saMtoe sAkSAt parabrahmanA svarUpe guno svIkAra karyo che ane aMkhaDa jJAna ane bhaktinI jyota guru-ziSyabhAve sadAya jalatI rAkhI che. kyAreka to 'guru goviMda donuM khaDe kisako lAgu pAya ? evI samasyAo UbhI thatAM 'balihArI gurudevakI ane goviMda dino batAya' ema kahI prathama gune namaskAra takaravAnI, gurane paramAtmA karatAMya UMcuM sthAna ApavAnI vAtano svIkAra thayo che. e pramANe gurune sAkSAta zivanA svarUpe paNa svIkAravAmAM AvyA che. gurunI kRpA maLe to ja sAdhanAnA zrIgaNeza karI zakAya. jyAre ziSya pUrNa zaraNAgati bhAve gurunI zaraNamAM Ave che tyAre ja guru-ziSyano divya saMbaMdha joDAya che. ziSyanA aticaMcaLa manane kAbUmAM rAkhI zakanAra gurune jJAnanA dAtA, aMdhakAra thaye mArgane ujALanAra ane sAcA mArgadarzaka tarIke saMtoe svIkArI temanI ArAdhanA paNa karI che. bhAratIya ciMtana ane sAdhanAnA kSetramAM guranuM sthAna vivAda vinAnuM ane sarvasAmAnya rahyuM che. pUrva aitihAsika kALathI bhAratIya samAjamAM guno Adara thato rahyo che. dharma ane samAjanuM niyamana karavAnI zakti emanAM hRdayamAM hovAthI ziSya paraMparA dvArA potAnAM darzana, ciMtana ane sAdhanAnI paripATI Aja sudhI jALavI rAkhI che. 'guru' zabda ApaNe tyAM prAcInakALathI vaparAto Avyo che. A zabdanI vyAkhyA karatAM ema kahevAyuM che ke 'ga' zabdano artha 'aMdhakAra' evo thAya che. jyAre '' zabdano artha che dUra karanAra, nirodhaka.... A rIte je ajJAnarUpI aMdhakArano nAza kare che ane jJAnarUpI prakAza phelAve che te ja sAcA guru che.' 'guru goviMdane tame eka karI jANo emAM phera nathI lagAra...' athavA to prathama puraSa guru pragaTiyA vilasIne karyA vistAra, saura jagata sarave gurunI sthApanA , sataguru saunA saradAra, guruno sevAye abhepada pAmIe' jevI paMktiomAM ApaNA saMto gurune parabrahma-paramAtmA tarIke oLakhAve che. e ja A samagra jagatanuM-saMsAranuM sarjana karyuM che. enA sarjaka, saradAra ane pAlanahAra guru ja che. evA mahApuruSanI apAra karaNA ane kRpA sAme kRtajJabhAve mastaka namAvI vaMdanA karato ziSya guranA alakha puraSa-AdipuraSa tarIkenA brahmAMDa vyApI aizvaryanuM guNagAna kare che. "sadaguru mere gAruDI, kIdhI muja para mahera, moro dIdho marmano, UtarI gayAM che jhera.' tRSNA ane vAsanArUpI rageragamAM phelAyelAM jherane utArI zakavA to koI gADIrUpI guru ja zaktimAna hoya ne? guru jyAre marmarUpI moro Ape che tyAre paramazAMtinI prApti thAya che, akhaMDa AnaMdanI upalabdhi thAya che 'AcArya devo bhava:' ema paNa kahyuM che. Ama gurune deva samAna mAnIne enuM pUjana YE - 5o
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA karavAnI praNAlI ApaNA bhajanika saMtonAM bhajanomAM jovA maLe che. prItama kahe che. 'aMtarajAmI guru AtmA, saba ghaTa kare prakAza, kahe prItama cara acaramAM, gura niraMtara vAsa.' guruzaraNabhAva athavA gumahimA e madhyakALanA tamAma saMto, kavio ane paramabhaktonuM sarvasva che. 'gurunI sevAye abhepada pAmIe,' ema kahIne guranuM je aMtaratama svarUpa ApaNI sAme saMto khaDuM kare che. gurumukhathI je 'vANI' nIkaLIne ziSya pAse pahoMce che emAM eka jAtanI vilakSaNa vidyutazakti hoya che ane eka kSaNamAM ja e zakti sAdhakaziSyane thIramAMthI kaMcana banAvI de che. garapAthI ja ajJAnI ane apUrNa manuSya devatva prApta karI zake che. upaniSadakALathI laIne bhaktikALa sudhInI vividha sAdhanAo tarapha najara karIe to jANavA maLe che ke sAdhanAnA pratyeka mArgamAM ucita pathapradarzakanI sadAne mATe ane pratyeka sAra para jarUra rahI che. guru vinA emAM saphaLa thavAtuM nathI eTale jJAnaprApti ke mokSapadanI prApti mATe guno sAtha meLavavo sAdhakane mATe pahelI zarata che. | dIna daraveze kahyuM che : 'guru bina na upaje, guru bina mile na bheda, guru bina saMzaya nA miTe, jaya jaya zrI guradeva.' guranI khoja karIne emaNe zaraNe ekavAra sAdhaka pahoMcI jAya to avidyArUpI tALAM UghaDI jAya, jJAnakabATa khUlI jAya ne ajavALAM patharAI jAya. saMtoe gurane sAdhanAmArgano bhomiyo kahyo che ane gurU vinA sAdhanA karanArane nugaro kahIne gALa phaTakArI che. 'nugaro e to saMtasamAjamAM bhAremAM bhAre, chellI koTinI gALa che. saMsAranI mohinI mAyAnA AkarSaNa sAme TakI zakavAnI zakti sAdhakane guru pAsethI ja prApta thAya ne loDhAmAMthI kaMcana sarakhA tejasvI banavAnuM saubhAgya paNa gurUnI kRpA hoya to ja maLe, nahIMtara sAmAnya mAnavI kAma, krodha, lobha, moha vagere sAdhanAnA bhayaMkara zatruo sAme kyAMthI jhajhUmI zake? jevI rIte kuMbhAra mATInAM vAsaNone potAno manacAhyo AkAra Ape che. banAvatI vakhate upara to TapalAno mAra mAre che, paNa aMdara komaLa hAthano sahAro Ape che ema gue potAnA ziSyanA vyaktitvanuM nirmANa karavAnuM hoya che. kabIre potAnI sAkhImAM kahyuM che : "gara kumhAra ziSa kuMbha hai, gaDhi gaDhi kADhe khoTa, aMtara hAtha sahAra de, bAhara bAhe coTa.' A rIte ziSyane potAnA kaThora jaNAtA zAsana nIce rAkhIne kaDaka niyamonuM pAlana karAvIne sAthesAthe potAnI kRpA ane udAratA, hRdayanI komaLa jatAthI pITha pasavAratA jaIne yogya mArgadarzana ApyA kare che ane pachI saMtakavi gAya che ke: 'mArA saranI kRpAthI pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane AkAza pa1 wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA A pAMca mahAbhUtonA padArthothI para evA premapadamAM mane brahmatatvanI prApti karAvI che. jyAM AnaMdanI helI thAya che tyAM badhI brahmAkAra vRttio rUpI sAhelIo ekaThI maLI che, merudaMDano maMDapa che, tenI madhyamAM te vRttio brahmAnaMda jhIle che. A piMDanI traNe mukhya nADI-IDA, piMgalA ane suSumyA, gaMgA, yamunA ane sarasvatI-jJAna, bhakti,yoga ekAkAra thAya che ane brahmAnaMda jhare che. mAthe satagura saMtano pratApa hovAthI vRtti-mArI suratA temAM sthira thAya che. adhaHmAM ane UrdhvamAM saMsAranA ane paramArthanA ghATe alakha parabrahmano ja anubhava thAya che te joIne huM AnaMdavibhora banI jAuM chuM. tyAM zUnya maMDalanI madhyamAM 'sohama'-huM te chuM-te anubhavanI sAthe te vRtti gherI ramaNAo rame che. evI bAhya-bhItara brahmAkAra vRttinI sAna koI viralA anubhavIo ja jANe che.' paNa ahIM mahimA gurupadano che, koI paNa manuSya guru jIvaMta tarIke to sAMsArika jIvanamAM pAMca tattvanA piMDamAM baMdhAyelo hovAthI tene AdhivyAdhi upAdhi ke janma, jarA ane maraNanA baMdhanamAM rahevuM paDe che. tene bhUkha lAge, tarasa lAge, tAva Ave, kAma-krodha-moha-lobha-tRSNa-apekSA jAge, e tamAma maryAdAo piMDanI ke dehanI che, paNa ziSya mATe emanI dehAtIta dazA ja agatyanI che, jyAre gurupadanI bhUmikAe birAjIne e upadeza ApatA hoya tyAre e maryAdAo gauNa banI jAya, kAraNake koI gura potAnA koI ziSyane khabhA para besADIne adhyAtmanI yAtrA karAvI zakato nathI. e to keDI batAve, mArga cIMdha, paMtha dekhADe, e paMthe cAlavAnuM to hoya sAcA sAdhake ane potAnI bhItaramAM ja vasI rahelA sanI oLakha karI enI prApti karavAnI hoya. A rIte gurUpada e sauthI moTI cIja che. guru dattAtreya covIza gura karatA hoya, dAsIjIvaNasAhebane sattara gura choDyA pachI aDhAramA bhImasAheba maLe ane aMtaramAM ajavALuM thAya tyAre AgaLanA sattara guruoe je vidhavidha prakAranI sAdhanA keDIo batAvelI e sauno paNa eTalo ja phALo hoya, zrIphaLa pAMcamA ghAe vadherAya, paNa agAunA cAra ghA ene khokharuM karanAra hoya tethI enuM mUlya paNa ochuM na aMkAya. Ama dareka manuSyanA jIvanamAM ekjhI vadhAre guo Ave - ema karatAM karatAM potAnAM piMDa prakRti prANane anukULa anurUpa sAdhanA batAvanAro eno satagura maLe jeNe batAvelI keDIo cAlatAM cAlatAM ziSya potAnI aMdara ja birAjamAna paramagura sudhI pahoMcI zake ane jyAre paramagura maLe tyAre ja potAnA AtmAnI oLakha thAya. pachI e sAdhaka saMta lakhIrAmanI mAphaka gAI UThe : varatANI che AnaMda lIlA mArI para
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA bAyuM re... benI ! muMne bhItara sataguru maLiyA re...' (1) sadguru sAheba soI maLyA jeNe, ammara nAma oLakhAyo re... (bhANasAheba) sadguru sAheba soI maLyA jeNe, ammara nAma oLakhAyo re... guru pratApa sAdhukI saMgata, bhagata padAratha pAyo.. mere sataguru.. ammara nAma oLakhAyo re...0 kathatAM bakatAM bhayo kinAro, unamuni ke ghara Ayo re, nagara loka saba nika calAyA, jIta nizAna ghurAyo.. mere sataguru.. ammara nAma oLakhAyo re...0 cAra maLI caitana ghara Ayo, pakaDa pAMca bulAyo re, zabda eka TaMkazALa paDe tyAM, nirabhe nAma suNAyo... mere sataguru.. ammara nAma oLakhAyo re...0 usa uddabudA dhUma macAyo, mAMhI zamI he mAyo re, nadI nAva saba nIka calI hai, sAyara nIra samAyo... mere sataguru.. ammara nAma oLakhAyo re...0 akSara eka se juga upAyA, sArUM nAma savAyo re, akaLa puruSa avatAra dhare tyAM, bhANe bheda ja pAyo.. mere sataguru.. ammara nAma oLakhAyo re...0 (2) amane gurujI vahAlA aMtaramAM jogaNa thaI laDAvuM re mArA jaMtaramAM (akkaladAsa) amane gurujI vahAlA aMtaramAM, jogaNa thaI laDAvuM mArA jaMtaramAM, e verAgaNa thaI laDAvuM mArA jaMtaramAM.... jaLanA sau jIva, koInuM bIja nathI jhUjhavuM vahAlA ! he.. enuM tAlakuM vadhI jAya gurunA taMtaramAM... jogaNa thaI.., verAgaNa thaI laDAvuM mArA jaMtaramAM..... ahIMnI kamANI saune ahIM ADI Avaze vahAlA ! he.. satya vahorI lejo gurujInA chattaramAM... jogaNa thaI.., verAgaNa thaI laDAvuM mArA jaMtaramAM..... nArIethI nara moTA amulakha hIrA nIpaje vahAlA ! 53 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA I parabhome pUjAya gurunA pattaramAM.. jogaNa thaI.., verAgaNa thaI laDAvuM mArA jaMtaramAM..... sidhyA re akkaladAsa guru bhIma kere zaraNe vahAlA ! he... mAruM manaDuM moyela maiM mAyAnA maMtaramAM jogaNa thaI.., verAgaNa thaI laDAvuM mArA jaMtaramAM..... (3) amArA avaguNa re gurujImAM guNa to ghaNA.. (dAsIjIvaNa) amArA re avaguNa re gurujInA guNa ghaNA re jI; gurujI ! amArA avaguNa sAmuM mata joya... -amArAmAM avaguNa re...0 gurujI mAro dIvo re, gurujI mAro devatA re jI; gurujI mArA pArasamaNine re tola... -amArAmAM avaguNa re...0 gurujI mArA gaMgA re, gurujI mArA gomatI re jI; gurujI amArA kAzI ane che kedAra... -amArAmAM avaguNa ..... guru mArA trApA re, gurujI mArA tuMbaDAM re jI; I tuMbaDIe ame Utariye bhavapAra... -amArAmAM avaguNa re...0 jALIDAM melAvo re gurugama jJAnanA re jI; I jALIDAM jaraNAM mAMhelo che jApa... -amArAmAM avaguNa re...0 bhIma guru zaraNe re dAsIjIvaNa bolIyA re jI; deje amane saMtacaraNamAM vAsa... -amArAmAM avaguNa re...0 54
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA mahApaMthI gurumahimA H benI ! mune bhItara sadguru maLiyA -DaoN. nAthAlAla gohila (kezoda kaoNlejanA adhyAyaka tarIke 40 varSa sevA ApanAra DaoN. nAthAlAla gohile "sAsakaurASTranA saMtakavio" para mahAnibaMdha lakhI Ph.D. karela che. saMtasAhitya viSaya para temanAM 33 pustako pragaTa thayAM che, jemAMthI keTalAka graMthone evaoNrDa maLyA che ane keTalAka yuni.nA abhyAsakramamAM sthAna pAmyA che. hAla teo AMbeDakara opana yunivarsiTImAM Ph.D. nA gAIDa tarIke sevA Ape che) 'saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala eNnDa liTararI risarca seMTara muMbaI' mukAme mAre Aje ApanI samakSa 'mahApaMthI gurumahimA' vizenI vAta karavAnI che. A vAtanA maramane jANatAM pahelAM 'mahApaMtha' zuM che? tenI eka sAmAnya oLakha ApavI jarUrI bane che. mahApaMtha - mahAdharama bhAratano sauthI prAcIna lokadharma che. saMtasAhityanA abhyAsIoe mahApaMthanA mULa bhAratanI sauthI prAcIna siMdhu saMskRtimAM hovAnA purAtattvIya AdhAro ApyA che. A paMca bhAratanA judAjudA pradezomAM koI ne koI rUpe jovA maLe che. khAsa karIne rAjasthAna ane gujarAtamAM mahApaMtha savizeSa patharAyelo che. rAjasthAnamAM mAravADa ane gujarAtamAM, saurASTra ne kacchamAM moTA bhAgano janasamudAya A paMthane varelo che. mahApaMthamAM pachAta jJAtio eTale ke bakSI paMcanI tamAma jJAtio, anusUcita jAti ane anusUcita janajAtio A paMcanI anuyAyI rahI che. tenAM mukhya jJAti jUthomAM koLI, rabArI, mera, khAravA, keTalAka Ahiro, keTalAka leuA kaNabI, kuMbhAra, suthAra, luhAra, darajI, mocI, mAragI sAdhu, mahezvarI, vaNakara, camAra, RSi vagere jJAtio mahApaMthane varelI che. mahApaMthane mahAdharama, mahAmArga, bIjadharama, nijiyA darama, sanAtana dharamanA nAme oLakhavAmAM Ave che. A paMthamAM koI sAkAradevanI upAsanA thatI nathI. temAM 55 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA / nirguNa, nirAkAra alakhanI jyota svarUpe ArAdhanA karavAmAM Ave che. ajavALI bIjanI rAtrie A paMthanA anuyAyI saMta, sAdhu, bhakta, jati-satI ke jene gatagAgA kahevAmAM Ave che te maLIne jyotapATa bharI tene ArAdhI upAsanA kare che. mahApaMthI bhajana ane gurumukhI satsaMga prAtaHkAla sudhI cAle che. A jyotapATha bharavAnI vidhi, tenA gumamaMtro ne sAdhanA kriyA che je ahIM jaNAvavAnuM apekSita nathI. mahApaMthanI sthApanA Adideva zivajI ane AdyAzakti umiyAjIe sAthe maLIne karI che. A paMthanI utpatti darzAvatAM aneka bhajano che. mahapaMthanI utpattinuM je kathAnaka che tevuM ja kathAnaka nAthapaMtha ane orisAnA alekha saMpradAyamAM ApyuM che. mahApaMtha, nAthapaMtha ne saMtamatamAM ghaNA siddhAMto samAna che. baMgALanA bAulapaMtha sAthe, siMdha-kacchanA bArAmatI paMtha sAtame mahApaMthanI ghaNI sAmyatA che. bhAratamAM IslAmI muslima zAsana AvyuM tyAre mogala samrATa akabarazA bAdazAhe 'dIne IlAhI' nAmano saMpradAya sthApyo hato. je mahApaMthanuM ja IslAmIkaraNa rUpa hatuM, paraMtu A saMpradAya cAlyo nahIM. mahApaMthane punaH cetanavaMto karanAra rAjasthAna-mAravADanA rAjavI rAmadevajI mahArAja hatA. temanA samayamAM muslima sattAdhIzonuM dharmAntaranuM moTuM kArya cAlI rahyuM hatuM. A dharmAntara sAme hindu dharmane bacAvI, hiMdudharmI varNavAda, jJAtivAdane harAve, aDhAre varaNane eka karI mahApaMthamAM jyotane ajavALI, sahabhojana karAvI moTI krAnti karI hatI. A sAthe aneka mahApaMthI saMtoe gAmaDe-gAmaDe pharIne sAmAnya lokasamAja vacce rahIne jyota upAsanA jIvaMta rAkhI hatI. rAmadevajI mahArAje keTalAka bAhya muslima upakarNo svIkAryAM hatAM : jema ke potAnI jAtane deva nahIM pIra kahyA. samAdhi pIraparaMparA mujaba sthApI, dhajAmAM bIjanuM pratIka ane lIlo aMcaLo svIkAryo. mahApaMthanAM mULa darzana ane siddhAMtane jALavI rAkhI pATa upAsanA ane savaromaMDapa jevI lokameLAnI racanAne anumodana ApI lokaekatA sthApI hatI. paMcanuM darzana : 1. alakha jyotapATa upAsanA ajavALI bIjanI rAtrIe gatagaMgA maLI jyota ArAdhanA kare che. 2. strI ane puruSa jene jati-satI kahevAmAM Ave che te sajoDe sAdhanA kare che. 3. mahApaMthI gurumaMtra jyotanA pATe apAya che. guru te samaye gupta zabda jJAna agamabheda samajAve che. A paMcamAM gurunuM sthAna sauthI zreSTha che. * 56
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA 4. mahApaMthI parabrahma ghaTabhItara svIkAre che. jyota pATa gharanI pratIka che ne temAM ja brahmAMDa samAyeluM che. 'piMDe so brahmADe'. 5. mahApaMthIe nijArI thavAnuM che. eTale ke koI paNa prakAranI vAsanA, IcchA, AsaktithI mukta thavAnuM che. strIno saMga hoya chatAM mana, vacana, karmathI pavitra rahevAnuM che. 6. A paMthamAM vAcaka, vacana ane Tekano mahimA che, eTale ke mahApaMthI jyotapATano 'vAcaka nimaMtraNa Ave ne te svIkAre to game tevA saMjogo Ave chatAM jyota mATe javuM ja paDe che. bIjuM, vacana ApyA pachI - bolyA pachI pharI zakAya nahIM tema ja jIvanamAM lIdhelI Teka mRtyu Ave topaNa choDAya nahIM. sane kAraNe vecAvuM 7. mahApaMthI saMsArI spardhako che. saMsAra vacce rahIne, parivAranI javAbadArI nibhAvIne A kaThora bhakti pALavI paDe che. 8. mahApaMthanI jyota pATa upAsanA jevI 'savarAmaMDapa'nI upAsanA che jenuM bAhyarUpa lokameLAnuM. paNa maMDaLavidhi mahApaMthI darzananI che. 9. mahApaMthI siddha sAdhako mRtyujIta rahyA che te mRtyupUrve teno samaya jaNAvI te pramANe A sthULa deha choDI samAdhi laI zakyA che. mahApaMthI saMto : mahApaMthanAM darzana, sAdhanAne bhajanavANInA madhyame pragaTa karatI moTI saMtavADI che. A paMthanA saMtonI vigate vAta karato nathI, mAtra temanI yAdI mUkuM chuM. A yAdImAM pramukha saMto ja lIdhA che, jemAM guru ugamazI, meghadhAru, rUpAMde-mAladeva, jesaladatorala, khImaro-dALalade, rAmadevajImahArAja, harajI bhATI, lAkhamo mALI, devAyata paMDita-devalade, rAvata raNasI, lIralabAI, lAkho-loyaNa, mULadAsa, amarabAI, rAjA amarasaMga, jeThIrAma, toralaparI, akhaiyo, gaMgAsatI ane savArAma vagere A saMtonI vANImAM nAma maraNa, gurumahimA, sahaja yoga sAdhanA, premalakSaNA bhakti, upadeza,bAhyAcAra, aMdhazraddhAno virodha ane anubhUtinuM darzana jovA maLe che. A dareka saMtoe gurumahimA vizeSa gAyo che. mahApaMthI guru mahimA : bhAratIya AdhyAtmika sAdhanA dhArA ane saMtavANImAM saMta, sagurune tAraNahAra kahyA che. AvA sagarano mahimA guramukhI vANImAM gavAyo che. saMto wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA sarane paramezvara-alakhadhaNInI samAna nahIM, paNa tethI adhika mAnyA che. guru brahmA, gurU viSNu, guru mahezvara, guru sAkSAt parabrahma kahIne tene vaMdanA karI che. kabIrasAheba kahe che: guru goviMda dou khaDe, kAke lAgu pAya; balihArI guru Apane, jina goviMda diyo batAya.' guru ane goviMda banne sAthe sAthe, UbhA hoya to prathama vaMdanA garudevane karavAnI, karaNake guru hatA to goviMdanAM darzana thayAM. mAnavajIvanano aMtima uddeza 'huMnI zodha karavAno rahyo che, svanI oLakha meLavavAno rahyo che ke jo A oLakha thAya to te paramAtmAnI ja oLakha che. saMsAranAM moha, mAyA choDIne, mana upara jIta meLavIne, mayalA aham, AvaraNa, bhramaNAo, bhaya ne SaDaripune mArI paramAtmAnI anubhUti, darzana karavAno rahyo che. A mATe sadgunI anivAryatA rahI che. ApaNA veda ane upaniSada kahe che ke 'AcAryavAna puruSo veda' (chAMu 6-14-2) arthAt guravALo puraSa ja AtmAne jANe che. AcAryAhieva vidyA vihitA sAdhiSTha sAdhayati' (chAM u04-7-3) arthAt gura AcAryathI prApta vidyA ja mokSane siddha kare che. *mUla dhyAna gura rUpa hai, mUla pUjA guru pAMva, mUla nAma guru vacana hai, mUla satya satabhAva.' gurumUrtinuM dhyAna sarvazreSTha mAna che, garacaraNanI pUjA sarvazreSTha pUjA che, guravacananuM pAlana karavuM e mULa nAma, mahAmaMtra che ane satyasvarUpa pAmavuM e mokSanuM mULa rUpa che. jJAna ane vANInA amRta khajAnAnI cAvI sadgaranA hAthamAM che. sadgurunI kRpA vagara aMtaranA talabhara tALAM ne rajabhara kUMcIno bheda samajAto nathI. garavA gujI jyAre jJAna ane vANInAM tALAM kholI Ape che tyAre bhItaranuM ajavALuM jhoMkAra thaI UThe che. eTale ja dAsIjIvaNe gAyuM ke, 'ajavALuM have ajavALuM guru Aja tama Avye mAre ajavALuM.' jyAM sudhI sarano bheTo, sparza thato nathI tyAM sudhI ghaTaDAmAM ghora aMdhAruM pa7
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA varatAya che. atyaMta vikaTa yamaghATa sAme moM phADIne dekhAya che. cAretarapha aMdhakAra ne koI dizA sUje nahIM tyAre guru hAtha pakaDIne vATa darzAve che. eTale to saMto A mRtyulokamAM bhomiyA bheruno sAtha levAnuM kahe che. saMta kabIra kahe che: 'yaha tana viSakI belarI, guru amRtakI khAna; sIsa diye jo guru mileM to bhI sastA jAna.' AvA sadguru sAmAnya upadezaka, zikSaka, dharmaguru, samAjasudhAraka ke kathAkIrtanakAra nathI. paMthapracAraka ke kaMThI bAMdhanAra, gurumaMtra kAnamAM phUMkanAra nathI. A sadguru to agamabheda darzAvI, ajJAna-aMdhAruM TALI, ghaTabhItara vilasI rahelA paramatattvanI anubhUti karAvI Ape che ane corAsInA pherAmAMthI mukti ApanAra, bhavasAgara tAranAra bane che. dInadaraveza kahe che: 'guru bina jJAna na Upaje, guru bina mile na bheda, guru bina saMzaya nA miTe, jaya jaya zrI gurudeva.' gurunI apAra zakti ane sAmarthyathI mAnavI jJAna, bhakti, yogathI AdhyAtmika tattvaciMtana ne darzana pAmI zake che. mAnavajIvanamAM kSaNe kSaNe AvatI samasyAono ukela meLavI zake che. gurujI pArasamaNithI savAyA che. pArasamaNi loDhAne sparze to loDhuM kaMcana thaI jAya, paNa pArasamaNi loDhAne pArasamaNi banAvI zake nahIM, jyAre sadguru ziSyane Apa samAna banAvI zake che, paramAtmArUpI banAvI zake che. ApaNI saMtavANImAM sadguruno mahimA sau koI saMta-bhaktakavioe gAyo che. bhajanagAyaka bhajana gAvAno AraMbha kare tyAre temAM prathama sAkhIo bole che. A sAkhIomAM guruno mahimA darzAvatI sAkhIo avazya gavAya che. prathama bhajana gaNapatinuM gavAya che jene gaNapatinI sthApanA karI kahevAya ne te pachI sadguruno mahimA darzAvatI bhajanavANI gAvAno krama hoya che. saMtavANInA abhyAsane AdhAre gurumahimA darzAvatI bhajanavANI alaga tAravI zakAya che. jene gurumukhI vANI kahevAmAM Ave che je rAtrinA bIjA prahAramAM gavAya che. A gurumukhI vANIne paMtha, saMpradAya pramANe vibhAjita karI zakAya. zikSAguru, dIkSAguru, piMDanI oLakha karAvI ApanAra guru, agamabheda ukelI satnI anubhUti karAvI ApanAra guru ema judIjudI bhUmikA darzAvatI gurumukhI vANInA peTA prakAro pADI zakAya. samartha sadguru jo maLe to ziSyane kazuM ja karavAnI jarUra rahetI nathI. ziSya 59 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA koI bAhya kriyA-sAdhanA na kare, koI vidyAbhyAsa na kare, are bhAI: nAmasmaraNa paNa na kare ne mAtra sadgurune caraNe AdhIna rahI, gurusevA, guruAjJAnuM pAlana karIne gurune samarpita bhAve bhaje tene sadgurunA sparze, anukaMpAe, najaranA bANe koI adbhuta visphoTa thAya che ne brahmatattvano sAkSAtkAra thaI jAya che. jema A bAhya AkAza che, tevuM ja cidAkAzaH aMtarAkAza che je bAhya indriyothI nahIM, sadgurunI kRpAe darzAya che. AvA samartha siddhaguruonAM aneka udAharaNo ApI zakAya jema ke sadguru rAmakRSNadeva ne ziSya vivekAnaMdajI. mahApaMthI gurunI sauthI moTI vizeSatA strI gurusthAne birAjI zake che. tenuM mahattvanuM kAraNa mahApaMthI saMtasAdhanA strI-puruSa jati-satinI saMyukta sAdhanA che. temAM strI gurusthAne besI puruSane dIkSA ApyAnI aneka ghaTanAo che. mahApaMthanI prAcIna bhajanavANImAM mArakuMDaRSinA nAmAcaraNathI gavAtI ghaNI bhajanaracanAo che. A bhajanavANImAM mahApaMthanuM darzana ne sAdhanAnA aneka nirdezo ApyA che. eka kathanAtmaka prakAranI racanA che temAM rAjA yudhiSThira mArakuMDaRSinA Azrame gayA, RSine caraNe vaMdanA karI kahyuM ke RSirAja mane mahApaMthano mahimA samajAvo ne A paMthanI mane dIkSA Apo. tyAre mArakuMRSi kahe che ke mahApaMthano agama bheda huM tane ApI zakuM nahIM. A bheda mAtA kuntA jANe che eTale tame mAtA kuntA pAse jAva. yudhiSThira mAtA kuntA pAse gayA, caraNa pAse besIne vAta karIH mA! mane mahApaMthanI sAna Apo' tyAre mAtA kuntA kahe che, 'beTA ! tArI vAta sAcI, tapaNa mahAmaMtranuM pUrNa rahasya satI draupadI jANe che, eTale tuM dropadI pAse jA.' yudhiSThira draupadInA nivAse gayA, AdhInabhAve UbhA rahyA ne bolyAH devI! RSi mArakuMDane mAtA kuntAnA vacane huM Avyo chuM, tame mane mahApaMtha, mahAmaMtra ne tenA rahasyone samajAvo.' dropadI kahe che: 'he rAjA ! A mArga bhAre kaThina che. prathama tamAre rAjA ane puruSa hovAno aham choDIne srIne caraNe besavuM paDaze. zIzane sATe zrIphaLa gurune caraNe mUkI, tana, mana, dhana gurune soMpI tamAruM dhaNIpaNuM melo to mahApaMthI navaaMganI navadhAbhaktino agamabheda samajAvuM'. yudhiSThira draupadIne caraNe gayA ne mahApaMthI dIkSA lIdhI. mahApaMthamAM strIsadgurunI paraMparA rahI che. jodhA mAladeva tenI rANI rUpAMdene caraNe gayA che. jesala khUnakhAra bahAravaTiyo satI toralane caraNe gayo che. hAmI lAlacI ne laMpaTa lAkho satI loyaNane caraNe gayo che. siMha jevA bhaDavIra puruSo . 6.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA satIsagurunI zabdanAvaDIe bhavasAgara tarI gayA che. mahApaMthanI dIkSavidhi bhale puruSa saMta ke sAdhu ApI guru bane che, paNa jyota pATanI chAyAmAM paDade beThelI satI strIne caraNe paDI tene gara tarIke svIkAravA paDe che. Ama mahApaMthamAM gurusthAne strI birAjamAna rahI che. mahApaMthamAM je vyaktie guradhAraNa na karyA hoya tene 'nagaro' kahevAmAM Ave che. AvA 'nugarA'ne praveza apAto nathI. tevA lokonuM mukha jovuM tene pApa gaNe che. mahApaMthI saMtakavayitrI torala kahe che: "nara re nugarAnI sAthe neNalo nava kIjIe '. jesalane upadeza ApatAM samajAve che ke, 'gurunA guNano nahi pAra bhagati khAMDAnI che dhAra, nugarA zuM jANe re saMsAra, eno eLe gayo avatAra. gurunI gati gurunI pAsa, jevI kastUrImAM bAsa, nijiyA nAma taNo paragAsa, dInAnAtha pUre ApaNI Asa.' mahApaMthI satI sangara rUpAMde rAjA mAladevane ke je potAno pati che chatAM kahe che ke tame mArAthI dUra rahejo, kAraNake 'mAre jAvuM dhaNIne bAraNe... re'vuM mAre nagarA se nyAruM re.' mAre alakhadhaNInI jyota pATe darzane javuM che, alakhane motIDa vadhAvavA javuM che, tyAre tamAre mArAthI dUra rahevAnuM che, kAraNake haja tame nugarA cho. nagarAno eka vistRta artha e paNa vicArI zakAya ke jene sara maLyA nathI, je te kAma, krodhI, lAlacI, abhimAnI ne aneka vikArothI bharelo che te nugaro che. AvA nugarAthI nyAruM rahevuM. sadagurano mahimA ne temanI pAtratAnA guNagAna gAIe chIe tema ziSyanI pAtratA hovI jarUrI bane che. siMhaNanA dUdhane jhIlavA suvarNa pAtra joIe, kRSNane jhIlavA mATe rAdhA nAmanuM pAtra joIe tema mahApaMthanA mahAmaMtrane satane jhIlavA ziSyanI pAtratA hovI jarUrI che. mAtra vinA vastu TherAya zI rIta ! A mATe torala kahe che: 'kAlara khetara (bhUmi)mAM bIja mata vAvIe, pAtara joI joI poMkhIe mArA vIrA re.' pAtranI pasaMdagI eTalA mATe ke jo kupAtranA hAthamAM amulakha motI ke vidyA AvI jAya to tenuM mUla koDInuM thaI jaze, A kImatI dhana geravalle jaze, jema svAti nakSatramAM varasAdanuM biMdu sApanA mukhamAM paDe to viSa pedA thAya che ne jo e ja binda wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA chIpanA mukhamAM paDe to motI nIpaje che. mahApaMthI gaMgAsatIe pAnabAIne bAvana divasamAM bAvana bhajana racI je upadeza Apyo temAM spaSTa kahyuM che : 'kupAtra AgaLa vastu vAvIe ne, samajIne rahIe cUpa re; marane Avane dravyano Dhagalo kare ne, bhale hoya moTo bhU5 re.' ziSyanI pAtratA hoya ne sadagurune maLavAnI tAlAvelI hoya, tenA aMtaramAMthI sataguru meLavavAno ArtanAda jAge to sAmethI sara paNa AvA ziSyane maLavA talasatA hoya che. jema bALaka mAne maLavA rADa pADe, raDI UThe tyAre mA game teTalI dUra hoya to paNa tene bALaka raDato hovAno saMketa maLI jAya che ne te doDatI Ave tevuM saranuM paNa che. moTA bhAganA paMtha, saMpradAyamAM guru ziSyane bodha ApI dIkSita kare tyAre pyAlo pIvaDAve che. A pyAlAmAM zuM pivaDAvavuM te paMtha pramANe alaga alaga hoya che. sAmAnya rIte guru potAnA jamaNA pagano aMgUTho dUdha ane pANIthI dhoI tenI aMjali ziSyane pIvaDAve che. A pyAlo pivaDAvavAnI sthULa kriyA sAthe guru zabdasAna - gurumaMtra - zravaNe evuM kaMIka zabdarUpe coTa mAre che ke ajJAnanAM tALAM khUlI jAya che, saghaLI bhramaNAo bhAMgI paDe che, mAyalo - kalejuM viMdhAI jAya che. A coTa eka visphoTa banI ghaTabhItara ajavALuM ajavALuM karI Ape che. Avo pyAlo pIdhAnuM pramANa jaina muni AnaMdaghanajI paNa Ape che. mana sA pyAlA prema masAlA, brahma agni para jAti, tana bhAThI aghaTAI pIa kasa, jAge anubhava lAlI. agam pIAlA pIe matavAlA cInne adhAtvAsA, AnaMdadhana cetana vahe khele, dekho loka tamAsA.' A pyAlo harirasano - rAmarasano che je moTA bhAganA saMtoe pIdho che ne tene pANImAM vyakta karyo che. kabIra kahe che: 'rAmarasa pyAlA he bharapUra pIvo koI ghaTaka ghaTaka ghaTaka.' narasiMha mahetAo A rasa 'pasalI bharIne pIdho' che. nAtha yogI gorakSanAthe kahyuM: 'premanA piyAlA saMtoe pAyA, dhAyAM meM to dhUna dhaNI.' mahApaMthI jyota pATa upAsanA sAthe jeno vaMzaparaMparAgata nAto rahyo che tevA trikamasAheba kahe che: "mArA satsue pAyo agAdha, piyAlo dUjo koNa pIye re.' dAsIjIvaNa kahe che: - 61
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... 'pyAlo meM pIdhela che bharapUra, dayA karIne mune preme pAyo, nenuM meM AyA nUra, pyAlo meM pIdhela che bharapUra." mahApaMthamAM pyAlAnA pratIka tarIke jyota pATe jamaNI bAju sthApela kaLaza ke jemAM gaMgAjaLa, sopArI, sikko nAkhela hoya, mAthe zrIphaLa mUkela hoya temAMthI aMjali bharIne A pavitra jaLa pIvAnI prakriyA cAlI rahI che. mahApaMthamAM sadagara gupta nAmasmaraNano maMtra Ape che. A maMtra ke nAma sadgurue siddha karela hoya che te dIkSA ApatI vakhate gura kAna phataMkIne Ape che. A nAmasmaraNa karatA rahevuM te bhakti che. A nAma sAmAnya bAbata nathI. e nAma zabda, vacana ne motI che. bhImasAheba nAma ne ajaba nAma kahe che: "suna ke suSumaNA nArI, meM ajaba nAma para vArI, ajaba nAma hai sabase nyArA, khoja khoja saMsArI.' gura nAmasmaraNa sAdhanA ne tenI gupta kriyA samajAve che A nAmanuM nityasmaraNathI : 'nAme pAtaka chUTIe, nAme nAsai roga, nAma samovaDa koI nahIM japa, tapa, tIratha ne yoga.' sadaguruno mahimA aneka saMtakavioe gAyo che temAM devaDuMgarapurI kahe che: 'sara! tame mArA tAraNahAra, harigura ! tAraNahAra Aja mArI rAMkanI arajuM re, bAvana dhaNI sAMbhaLa jo, gurujI'... wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA tenuM rUpa zuM ? tenAM darzanano AnaMda zuM che? ane samagra bhajanavANInA rahasyane jANe ke A bhajanaracanAmAM mUkI Apela che: benI mune bhItara sadguru maLiyA benI ! muMne bhItara sara maLiyA re varatANI che AnaMdalIlA mArI bAyuM re... benI ! muMne. koTika bhANa UgyA dila bhItara, bhomakA saghaLI bhALI, akhaMDa bhANa dala bhItara UgyA; sAte bhomakA darazANI, kALAM aMjana karamaNe AMjyAM, tanaDAmAM lAgI che tALI... zna maMDaLamAM mAro zyAma birAje; trikuTimAM lAgI muMne tALI... mArI bAyuM re... benI ! muMne...0 ghaDI ghaDInA ghaDiyALAM vAge, chatrIze rAga zInI; jhaLakata molane jharUkhe jhALiyAM jhAlarI vAge jhINIjhINI, mArI bAyuM re... benI ! muMne...0 agama khaDakI joI ughADI, tiyAM sAmA sadguru dIse; cha pAMkhaDInA siMhAsane besI, khAMte khaLakhaLa hase.. mArI bAyuM re... benI ! muMne...0 prema pUtaLI ziMgAsaNa zobhatI. teNe nIrakhI nirakhI. aMganAM ozIkAM ne premanAM pAtharaNAM, gurujIne dekhIne harakhI. mArI bAyuM re. benI muMne...0 bAvana bajAruM corAzI cauTA, kaMcana mola kInA, I molamAM sadguru birAje, doya kara Asana dInA.. mArI bAyuM re... benI ! muMne...0 sonA jaLamAM sahastra kamaLanuM zobhatuM siMhAsana. carmacakSue nIrakhyA harine, toya lobhI na mAne mana... | mArI bAyuM re... benI ! muMne...0 sata vacanano saMhAra karIne guNa takhata para gAyo, karamaNa caraNe lakhIrAma bolyA, gurujIe gupata piyAlo amane pAyo... mArI bAyuM re... benI ! muMne...0 'benI mune bhItara saru maLiyA' jevI anubhUtijanya vANInA racayitA 'Aja mAre AMgaNe AnaMda vadhAyA, dhUpa re dIyone gurujI jyote savAyA' - rAjAmAnasaMga 'AvatA saMtonA laIe vAraNA, paga dhoI pAhoLa laIe, arajaNa dharama karo jo dhaNIne oLakha ho... jI... - amarasaMga mahApaMtha bAhyagurunI ahIM sudhI vAta karI. je gurue svanI oLakha karAvI, paramatattvanI oLakha karAvI te pachI A bAhyaguramAMthI bahAra nIkaLI AMtaradezamAM pravezavAnuM che. ne A guru mATe saMto kahe che: "gurune kAyAmAM gotajo mArA vA'lAnA zuM karuM vakhANa'. ahIM guruno artha paribrahma tattva thAya che ne tenAM darzana ghaTabhItara karavAnAM che. ghaTabhItara sadaguru maLyAnuM pramANa saMtakavi lakhIrAma Ape che. A sadgara koNa? 63. SY
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA saMtakavi lakhIrAma meghavALa samAjanA sAgakiyA aTakanA vaNakara jJAtimAM thaI gayA. temano janma bhAvanagara jillAnA gAriyAdhAra tAbAnA IMgaroLA gAme I.sa. 1773mAM thayo hato. temanI samAdhi 'luvArA' gAme AvelI che. I.sa. 1838mAM samAdhi lIdhI hatI. lakhIrAma nAnA hatA ne temanA pitA avasAna pAmyA. mAtAe be dIkarA upara vaidhavya pALyuM. khetamajUrI karatAM karatAM lakhIyo moTo thayo. meghavALa samAjane aspRzya rAkhavAthI temaNe potAnI alaga samAjaracanA goThavI hatI. meghavALa samAjanA ja sAdhu brAhmaNa, bAroTa, tUrI, naTa, bhavAI vezadhArIo hatA, je meghavALa samAjamAMthI ja potAno alaga vyavasAya ne samAjanI jarUriyAta pUrI pADI hatI. meghavALa samAjamAM temanA tUrI, bAroTa, garoLA brAhmaNa gAmaDe gAmaDe bhavAI veza bhajavavA jatA hatA. temAM bhavAInAM pAtro ghaTe ne jemane zokha hoya tevA meghavALa yuvAno A bhavAImAM joDAtA hatA. lakhIrAmane nAnapaNathI sAdhu-saMtonI sevAmAM joDAvuM gamatuM. jyAre bhavAI vezadhArIo Ave tyAre temAM joDAI jato. bhavAInA zokhane kAraNe lakhIrAma gAmegAma veza bhajavavA jato hato. tenI mahattvanI ghaTanA lakhIrAma bhavAInA maMDalA sAthe karamaNa bhagatane gAma vAvaDI Ave che jyAM lakhIrAme dharmanI bahena mAnI hatI te paNa rahetI hatI. vAvaDI gAmamAM traNa rAtrinA veza bhajavAyA pachI AgaLane gAma maMDaluM javAnI taiyArI kare che tyAre tenI dharmanI mAnelI bahena savAre pANI bharavA te gaI tyAM pANI bharatI bahenoe meNuM mAryuM ke jo lakhIrAma tArA sagA bhAIthI vizeSa hoya to A gAmamAM cothI ramata rame. bahene lakhIrAmane meNAnI vAta karI. lakhIrAma mUMjhAyo tyAM bahena bolI: 'bhAI ! A cothI ramata mane kApaDAmAM Apato jo Ama lakhIrAma gAme cothI ramata ramavA rokAyo. vAvaDI gAmamAM vaNakara karamaNa bhagata rahetA hatA. bhagatabhaktimAM pahoMcelA lakhIrAma temanI pAse satsaMga karavAne rAtre bhavAIvezamAM moTo dIvo karavA mATe sUtaranI AMTI levA mATe gayo. lakhIrAma kahe che, 'bApA' ! Aja mAro ahIM cotho khela che to tame jovA mATe Avo ne Aje to huM rAjA bharatharI banavAno chuM.. karamaNa bhagata bolyA 'sAruM bhAI, huM AvIza, paNa AvA veza kyAM sudhI badalIza ! eka evo veza bhajava ke je veza pAcho Utare ja nahIM.' lakhIrAma karamaNa bhagatano IzAro samajI gayA ne 'bolyA ! Apa jevA saMtanI kRpA Utare to sAco veza bhajavavo che.' rAtrino samaya thayo. vAsamAM rAmApIranA oTA pAse khela maMDAyo. sau 65 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA potapotAnI jagyAe goThavAyA. metariyA AvI gayA ne Aje to karamaNa bhagata AvyA che temane khATale besADavAmAM AvyA che. AraMbhe guNapata gajAnaMdane vaMdanA, mAtAjInI AratI thaI. raMgalo - DagalAe AvI zrotAone hasAvyA ne rAjA bharatharIno khela nAkhavAnI jAherAta karI. thoDAka samayamAM lakhIrAma rAjA bharatharInA vezamAM Ave che. rANI piMgalA sAthenA mIThA saMvAdo cAra juganI kathA kahevAya che ne tyAM prathama aMka pUro thAya che. bIjA aMkamAM lakhIrAma jogI banI gayelA bharatharInA vezamAM Ave che. mAthe moTI jaTA, kAnamAM kuMDaLa, gaLAmAM rUdranI mALA, keDe ADabaMdha, hAthamAM daMDa, khullA DIlamAM bhabhUtI lagAvI che ne paDamAM AvatAMnI sAthe bole che: alakha niraMjana... alakha niraMjana... alakha niraMjana... zrotAonI sabhA stabdha thaI gaI, kAnamAM alakhano guMjArava thavA lAgyo, dharatImAM jANe dhrujAro Avyo, ne tabalAM para thApI lAgI, jANe DamaruM vAgyuM. jogI bharatharI banelA lakhIrAmanA avAjamayAM Ajabano raNakAra Avyo, ne bolyA : 'bhikSA dene maiyA piMgalA, jogI Ubho tAre dvArA maiyA piMgalA.' lakhIrAma potAnI oLakha bhUlIne jogInA rUpamAM parivartita thaI gayo. karamaNa bhagate A kSaNane pakaDI lIdhI ne suratAno dora lakhIrAmamAM joDI dIdho AMkhomAM suratA kerANI ne karamaNa bhagate jyAM beThA hatA tyAMthI ja hAkala mArI : 'e lakhIrAma ! jogInA A bhAvamAMthI nIce Avato nahIM, jA tAro A AkharI veza, have A veza Utaraze nahIM.' sadguru karamaNa bhagatanA zabdonI coTa, kSaNanuM pAkavuM ne lakhIrAmane aMtaramAM ajavALuM thayuM. A badhI ja prakriyAo kSaNamAM thaI gaI. lakhIrAme khoLAmAM rAmasAgara lIdho, hAthe maMjIrA bAMdhyA ne bhItarathI bhajananI saravANI daTI, je AMtara anubhUti thaI te gavAI gayuM. 'benI ! muMne bhItara sadguru maLiyA re.' he benI! he mArI bAyuM: muMne bhItara saddaguru, paramatattvanI, paramAtmAnI anubhUti thaI che. ghaTabhItara evuM to ajavALuM thaI gayuM ke koTikabhANa dilabhItara UgyA ne ghaTabhItaranI saghaLI bhomakA meM bhALI, navAInI vAta to e banI ke je brahmAMDe vilasI rahyuM che te ghaTamAM darzANuM. gUDha anubhavajanya sarjanazIlatAno paricaya A bhajanamAM tadna sAdA, saraLa zabdomAM brahmAnaMdanI anubhUtine vAcA ApI che. AtmasAkSAtkAra thatAM ghaTabhItara 99
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA karoDo sUryanuM ajavALuM to thAya, paNa tenI sAthe tamAma bhomakAo joI lIdhAno AnaMda paNa thAya che. sara karamaNa bhagate AMkhamAM evAM to AMjaNa AMjyAM ke tanaDAmAM tALI lAgI gaI. citta ekAgra thayuM, suratA zUnyamA TherANI, turyAtIta - bhAvAtIta avasthA siddha thaI, IDA, piMgalA ane suSuNNA nADInA saMgamasthAne trikuTImAM kALI lAgI gaI ne zUnyamaMDaLamAM zyAma birAje che teno jyoti svarUpe AvirbhAva thayo. A anubhUtinuM darzana thatAM anAhatanAda saMbhaLAya che. chatrIse rAgaNI sadaiva saMbhaLAya che. jhINI jhINI jhalarIno jhaNakAra, mIThImIThI moralIno zaMkhanAda saMbhaLAya che. sadgurunI sAne agama khaDakI ughADIne jovAmAM Ave to sahastradala padma para siMhAsane beThelA sadguru paramAtmAnAM darzana thAya che. temAM prema pUtaLI zobhI rahI hoya che tene neNe nIrakhI nIrakhI huM to harakhI mArI bena ! muMne bhItara saru maLiyA re. mArA sarane joIne aMganAM ozIkAM ne premanAM pAtharaNAM karI tenuM svAgata karavA mATe huM bhAre harakhI. gurujIne mAruM sarvasva enA caraNamAM arpaNa karI devA mAguM chuM.' A kAyArUpI nagarImAM bAvana bajAra ane corAzI cauTA vacce Avela suvarNa mahelamAM sadagurUpI paramAtmA beThA che tene be hAtha joDI padharAvyA che. ahIM 'bAvana bajAra' ne 'corAzI cauTA' zabdo saMtavANInA paribhASika zabdo che. 'bAvana' zabda vyakta jagata mATe -bAvana akSaranI varNamAlA mATe vaparAyo che. paramatatvane 'bAvanathI bAro'; vyakta jagatathI para kahyo che. te asIma-behada : jene koI sImA, aMta, baMdhana ke hada nathI, AraMbha ke aMta nathI, janma ke mRtyu nathI, prAkaTaya ke vinAza nathI evA paramatattvanI anubhUti varNavavI hoya to bAvana akSaronI maryAdAmAM neti neti kahI aTakI gayA che. sahamAM-sarvamAM vyApta te chatAM sarvathI para evA parama caitanyanI anubhUti thaI zake tene vyakta karI zakAya nahIM. eTale benI ! huM to tene joI harakhI chuM. carmacakSue harine nIrakhyA chatAM lobhI mana mAnatuM nathI ne tene satata nIrakhavAnuM ja mana thAya che. he mArI benI ! bAyuM, huM to saduvacanano saMtAra laIne tenA guNa gAI zakuM. saru karamaNa caraNe lakhIrAma eTaluM ja kahe che ke "gurujIe gupta piyAlo emane pAyo" ne muMne bhItara sadaguru maLiyA re. Aja mune varatANI AnaMdalIlA re. A ajabanI mAtra AnaMdAnubhUti ja che. 67. wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA gurujIe mane sutAne jagADyo ema DuMgarapurI kahe che. huM to ajJAna aMdhArAnI UMghamAM hato, saMsAranI mAyAmAM bUDato hato tyAre gurujIe mane tAryo che. jamaDAnA hAthamAMthI choDAvyo che. AvA sadaguru mATe DuMgarapurI kahe che. 'zarIra taNI huM to khAla paDAvuM ne sonerI raMga caDhAvuM che, mojaDI sivaDAvI mArA gurune perAvuM, guNa avaguNa kema thAke che.' annadAna, bhUmidAna ne kaMcananA mola lUMTAvyA hoya ane kAzI kSetramAM jaI kanyAdAna dIdhAM hoya topaNa gurujInI tole Ave nahIM mahApaMthI devatAya paMDita kahe che : 'guru: tAro pAra na pAyo re pAra na pAyo, he prathamInA mAlika tAro, jI ho re jI.' sadagurune ahIM pRthvInA mAlika kahyA tyAM guru alakhadhaNI - paramAtmA banI jAya che.. 'A jamIna-AsamAna bAve mULa vinA mAMDyA jI re ho jI.. ane thaMbha vinA Abha TherAyo, re vArI vArI vArI... alakhadhaNIne oLakhojI, guru ! tAro pAra na pAyo... A zUnya zikhara para alakhano akhADo jI ho re jI.. jyAM varase nUra savAyo, re vArI vArI vArI... alakhadhaNIne oLakho che, guru ! tAro pAra na pAyo... Ama mahApaMthI gumahimA gAtAM gAtAM ApaNI yAtrA lakhIrAma sudhI pahoMcI, benI mune bhItara sadguru maLiyAnI anubhUtinAM darzana karyA ne aMte devAyata paMDita sadagurune pRthvImAM mAlika kahI teno pAra na pAyo kahI alakhadhaNIne oLakhavAno saMdezo Ape che. noMdha : 'saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikkala eNnDa liTararI risarca senTara muMbaIH jaina sAhitya jJAnasatra-11 mATenI prastutinuM zodhapatra. 68
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... AnaMdaghanajInI 2canAmAM pragaTa thato gurumahimA - DaoN. pravINabhAI sI. zAha (amadAvAdasthita DaoN. pravINabhAIe "jaina dharmamAM jJAnamImAMsA viSaya para Ph.D karyuM che. jaina dharma para deza-videzamAM pracavano Ape che ane vividha seminArsamAM bhAga le che). vibhAga - 1: sarjakano ane sarjanano paricaya bhAratanA avadhUta yogIo dvArA rajU karavAmAM AvelA vividha AdhyAtmika abhigamomAM jaina paraMparAnA avadhUta AnaMdaghanajIno abhigama addabhuta che. emano asAmAnya jIvanavRttAMta, nikhAlasa ane daMbhavihoNuM mAnasa, UMDuM aMtaHkaraNa sahajapaNe AtmAnI anubhUtinI samaja ApaNane sparzI jAya tema che. AnaMdaghanajI mahArAja eka evA vibhUti thayA ke jeNe premalakSaNA bhaktino jaina sAdhanAmAM udaya karyo, arthAt premalakSaNA bhaktino sUtrapAta karyo ane gAI UThayA ke, RSabha jinezvara prItama mahAro, aura na cAhuM kaMta re... emanA sAdhujIvananuM mULa nAma to hatuM lAbhAnaMda, paraMtu teo jyAre potAnI AtmamastImAM khovAI jatAM tyAre aMtaramAM AnaMdano sAgara uchALA mAravA lAgato. prabhubhaktimAM masta phakIra bhajanamAM bhAvavibhora thaI UThatA ane e AnaMdamAM jhUlatuM haiyuM potAne AnaMdaghananA nAmathI pukArI UThatuM. Ama teo lAbhAnaMdamAMthI AnaMdaghana banI gayA. 1) AnaMdaghana covIsI (2) AnaMdaghana pada bahoterI. covIsImAM Adi prabhu bhagavAna RSabhadevathI carama tIrthaMkara mahAvIranA nAmanuM avalaMbana laI covIsa stavanomAM adhyAtmanAM gUDha rahasyo uddaghATita karyo che. jinezvara paramAtmAnI stutinA bahAne gahana Atmika anubhUti zabdadeha rajU karI che. potAnI thoDI paNa utkRSTa kAvyakRtio dvArA samagra bhAratanI prajAmAM chavAI gayelA saMtakaviomAM vikramanA aDhAramA zatakanA kavi adhyAtmayogI zrI AnaMdaghanajI 69 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA mahArAjanuM nAma paNa mokhare che. avadhUta (ava=sArI rIte, nizcitapaNe, dhUta dhoI nAkhyA che, halAvI nAkhyA che, khaMkherI nAkhyA che, (varNAzramanAM ane vyavahAra jagatanAM baMdhano jemaNe) evA zrI AnaMdaghanajIe covIsInAM stavano ane ekasothI adhika pado lakhyAM che, paraMtu emaNe je kRtionI racanA karI che te evI saghana, mArmika ane anubhavI eraNe barAbara kasAyelI che ke ATalI ochI racanAothI paNa temaNe bhAratIya sAhitya paraMparAmAM anokhuM sthAna prApta karI lIdhuM che. kavi AnaMdaghanajIno jIvanakALa te akabara bAdazAhanA jIvananAM aMtima varSo ane jahAMgIra bAdazAhano zAsanakALa. e kALa bhautika daSTie sukha, zAMti, salAmatI ane samRddhino kALa hato. hindu ane musalamAna loko vacce dhArmika vaimanasya rahyuM na hatuM. jaino to ahiMsAnA pUjArI eTale susaMvAdI jIvananA himAyatI kahevAyA. AvA A kALamAM upAdhyAya yazovijayajI, AnaMdaghanajI, satyavijayajI, samayasuMdara vagere khyAtanAma kavio jaina paraMparAmAM thaI gayA. zrI yazovijayajI karatAM AnaMdadhanajI uMmaramAM moTA hovA joIe. AnaMdaghanajInI uzca AdhyAtmika daSTi ane yogAbhyAsanI hakIkato jotAM vikrama saMvata 1660mAM temano janma thayo hato ane 1720 thI 1730mAM teo kALadharma pAmyA hoya ema jaNAya che. satyavijayajI kriyA uddhAra karI, ghaNAM varasa sudhI AnaMdaghanajI sAthe vanavAsamAM rahyA hatA tema AtmArAmajI mahArAja jaina tattvadarzanamAM batAve che. kavivarya yogIrAja zrI AnaMdaghanajI mahArAjAe vartamAna covIzInA covIze bhagavaMtonI covIza stavano dvArA stavanA karatAM eka eka stavanamAM eka eka vAta gUMthI laI bhakta sAdhakane bhaktiyoganI sAdhanAno mArga sAdhyanI prApti mATe kaMDArI Apyo che. A prathama jinezvara bhagavaMta AdinAtha dAdAnI stavanAmAM teozrIe prItiyogane gUMcyo che. vaLI yogIrAjajIe pratyeka stavanamAM te tIrthaMkara bhagavaMtanA nAmamAMthI niSpanna thatAM bhAvane te te stavanamAM vaNI lIdhA che ane nAma-sthApanA-dravya-bhAva ema cAreya prakAranA nikSepAthI prabhujInI stavanA karI che. prabhu ane prabhutAnI prAptinA be mArga che. eka sAdhanA ane bIjI upAsanA, sAdhanAno mArga kaSTasAdhya che. upAsanA-bhaktino mArga saraLa-sahelo che. adhyAtmayogI AnaMdaghanajI eka ucca kakSAnA ArAdhaka tathA sAdhaka mahApuruSa hatA teo bhaktirasathI bharelA amRtakuMbha hatA. teonI racanA padarUpe ke covIsInA go
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA stavanarUpe hoya, te badhAmAM tattvabodha, bhakti ane bhAvano rasa Tapakato hoya che. teozrInAM pada ane stavano para sthiratAthI ne UMDANapUrvaka vicAra karIe chIe to lAge che ke A racanAmAM khAsa to svahitanuM ja lakSya che. AnaMdghanajI adhyAtmanuM eka advitIya pAsuM che. adhyAtmanA nAme je kAMI aMdhakAra ke viparIta prakAza chavAyo hoya teno parihAra karIne ane jaina sAhityamAM adhyAtmabIja aMkurita na thayA hoya tene atyuttama premarasanuM pANI pAIne, pallavita karyA che te che mahAna vibhUti AnaMdaghana. A yuge A saMsArane aneka saMto zUrAo ane adhyAtma puruSonI bheTa ApI che. AvA yugasRSTAomAM lagabhaga 200 varSa pUrve eka mahAna adbhuta ane avadhUta puruSanI bheTa ApI. te mahAna AtmAnuM maMgalamaya dhanya nAma che AnaMdaghanajI mahArAja. jAgelA-pAmelA jaMgalanA jogI, jene AtmAmAM ghana banelA AnaMdano anubhava che. eTale teozrI pote ja potAnA AtmAne guNathI saMbodhana karI kahe che- AnaMdghanajI A nAma teonA janmanuM ke zarIranuM nathI, AtmAnuM che, guNavAcaka nAma che". AnaMdaghanajI e eka padamAM kahyuM che - jagata guru merA, maiM jagata kA cerAjI. A paMktio namratAnI sAthe e paNa zIkhave che ke, jo koine jJAna ke bodha laI kaMIka zIkhavuM ja hoya to AkhuM jagata ene mATe pAThazALA ke zikSaka che. badhAmAMthI kaMIka ne kaMI bodha maLI zake tema che. emaNe paramAtmAnI stavanAmAM jayAM prIti, bhakti ane anuraktinA bhAvo bharyA che tyAM jina zAsananAM gUDha rahasyone naya, nikSepa, IcchAyoga, sAmarthyayoga, zAsanayoga ItyAdi akaLa padArthone vistArathI nirUpyA che. zrI AnaMdaghanajIe je pado lakhyAM che temAM gurukupA, sAdhusaMgita, AtmajJAna, sudhArasano anubhava, samatAnI ArAdhanA, mamatAno tyAga ItyAdi para bahu bhAra mUkyo che. emAM emanI vizALa, udAra, ucca tattvadaSTi jovA maLe che. vibhAga-2 gurumahimA darzAvatAM padono paricaya aba jAgo parama guru parama deva pyAre, meTahuM hama tuma bica bheda... cetanA, cetanane Aje vinamratAthI AdarabhAve premabharI bhASAmAM samajAve che. te kahe che, he mArA paramaguru paramadeva ! have to jAgo. 71 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA A uktimAM be bhAva UThe che. eka to cetana, anAdikALathI sUto che mATe cetanA jagADe che ne kahe che, kyAM sudhI sUtA rahezo ? he paramaguru ! tamane to mohanidrA AvI gaI che, have to UMgha uDADo, Apa to mArA zreSTha guru cho, kAraNake gurunuM kArya mArga batAvavAnuM che. rasto batAvI raste caDAvI pachI AghA khasI jAya. tema Apa Apano rasto zodhImane paNa zuddha mArge laI jAva. e mArge ApaNe bhedarekhA bhUMsI abheda banI jaIe. Apa satyamArgadAtA cho. mATe Apa paramaguru cho ane paramadeva paNa cho ! A padamAM paramaguru zabda pahelAM ane paramadeva zabda pachI zA mATe evo satsaMga prazna thAya to uttara che ke guru AtmAne prazasta mArga batAve che. e mArge cAlato AtmA devatvane pAme che. tethI cetanA kahe che, anAdinI UMgha uDADo to tamane mArA-tamArA vacce zuM bheda che teno khayAla Ave. Apa to mArA deva ane guru baMne cho. ApamAM e baMne guNo che mATe jAgRta thaI tame tamArI zakti tathA saMpatti sAme juo. mArA-tamArA vacce rAgadveSanI divAlo UbhI thaI che, tene toDI abheda bhAvonuM sarjana karo. sujJa tathA vicakSaNa zrI AnaMdaghanajI mahArAje A padamAM sAmAnya jIvonI dazAnuM varNana karI e dazAmAMthI mukta thavAno mArga batAvyo che. sAmAnya jIvo nimittAdhIna thaI, paristhitimAMthI mukta thavAnuM amogha sAdhana che - satsaMga ane sadaguru satsaMga mAnavazaktine sanmArge vALI zake che. sAdhu saMgati binuM kaise paIye, parama mahArasa dhAma rI, koTi upAya kare jo baure, anubhava kathA visarAma rI... sAdhu... sAdhu koNa? jeNe potAnA satasvarUpane jANyuM che, anubhavyuM che tathA bIjAne satasvarUpa samajAvI zake che te sAcA arthamAM sAdhu che. pote tyAga-vairAgyanI rAha para hoya tathA anyane e rAha para laI jAya te sAdhu. gRhastha karatAM sAdhuo uttama che. jema gaMgA nadI gaMgotrImAMthI nIkaLe che tema zAMtarasanI utpattinuM sthAna satsaMga che. cetana AtmA ja zAMtarasanuM dhAma che, paNa sadagurunA yoga vinA game teTalAM tapa, japa, jJAna, dhyAna karIe topaNa te maLI zake nahIM. te meLavavA koTi upAya paNa ochA paDe, evuM Atmadarzana sadgurukRpA tathA sadaguruzaraNathI sahaja tathA saraLa banI jAya che. guru anubhava ciMtAmaNiratna hAthohAtha Ape che. mATe ja dareka dharmamAM gurunuM mahattva adhika che. mArga batAvI zake. bhUlA paDelA anyane bhUlA pADI de che. tethI anubhavI satpuruSo sadagurune sthAne birAje che. AtmAnubhava mATe sadguru pAse zuM prArthanA karavI te vize kavizrI A padanI bIjI kaDImAM kahe che : 72
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA zItala saphala saMta sura pAdapa sevai sadA sukAMi rI, vaMchita kale Tale anavaMchita, bhava saMtApa bujhAI rI.... sAdhu.... A kaDImAM kavie, sAdhusaMgatine kalpavRkSa sAthe sarakhAvI che. kalpavRkSa nIce besatA Icchita phalaprApti thAya che, tathA darekane ThaMDaka Ape che. tema saMtarUpa kalpavRkSa badhAne saMsAranA trividha tApathI mukta karI zItaLatA Ape che, kalpavRkSa puNyabhUmimAM utpanna thAya che, tema satsaMga paNa puNyayoge prApta thAya che. puNyanA abhAve sAme ja saMta hovA chatAM satsaMgano lAbha laI zakAto nathI. kalpavRkSa tananA ane mananAM tApa hare che tyAre sAdhusaMgati bhavatApa dUra kare che. garamImAM vRkSanI zItaLa chAyA zAMti pradAna kare che tema saMsAra dAvAnaLathI saMtatva mAnavane saMtono saMga, zAMti tathA ArAma arpe che. janma-maraNanAM du:kha taNo ! kadI na Avyo pAra, A bhava muja sArthaka thayo, sadguru tAraNahAra.... saguno mahimA ajoDa che. kavie tIrthasnAna karatAM paNa aneka gaNuM phaLa sAdhusaMgamAM batAvyuM che. saMtamAgamano apAra mahimA che. kavizrI prastuta padanI trIjI kaDImAM kahe che, catura viraMcI viraMja na cAhuM, caraNa kamala makaraMda rI; ko hari bhagati vihAra dipAve, zuM - niraMjana caMda rI.... sAdhu..... kalpavRkSanI garaja sAre evA sAdhu-bhagavaMtono satsaMga maLI gayo che tethI mAre have kAMI joItuM nathI. koI mane brahmA pAsethI brahmalokanuM rAjya apAve topaNa saMtasamAgama pAse e tuccha che. mAre brahmapurInuM rAjya joItuM nathI, paNa tenA caraNakamaLanI suvAsane paNa huM Icchato nathI. koIka vihArayAtrA (darzanayAtrA)nuM mahattva batAve che, paraMtu mAre to satsaMga e ja pavitra tIrthadhAma che. niSkalaMka bIjanAM darzana karavAthI sarvasiddhi prApta thAya che, paNa kavi kahe che, huM to e paNa Icchato nathI. kavinA manamAM satsaMga e ja caMdramauli zaMkara bhagavAna che, e ja brahmA ne e ja viSNu che. sAdhumAM traNeya devanAM darzana thaI jAya che. A rIte kavi jagatanI sarva samRddhithI paNa sAdhusaMgatine vizeSa sthAna Ape che. kavizrI prastuta padanI cothI kaDImAM kahe che, deva asura IMdra pada cAhuM na, rAja na kAja samAja rI, saMgati sAdhu niraMtara pAvuM, AnaMghana mahArAja re.... sAdhu.... he prabhu ! mAre koI devanuM, asuranuM ke devanA rAjA IndranuM pada paNa joItuM nathI. sAmAnya rIte moTA bhAganA mANaso devaloka mATe prayatna kare che. bhagavAnane prArthanA karI 73 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA e ja mAge che ke mane sadgati Apaje tathA devalokamAM mane sthAna Apaje. koI asura ke IndranuM pada mAge che, to koI cakravatI padanI mahattvAkAMkSA kare che. koIne samAjamAM pratiSThA joIe to koIne ucca pada joIe. A badhAM pada kSaNika tathA nAzavaMta che. te puyoge maLe che ne pApanA yoge vilaya pAme. rAjya paNa puNya udaye maLe che, paNa maLyA pachI khaTapaTa, laDAI, jhaghaDA, vaibhavavAsanA, IrSA vagere ghaNAM dUSaNo UbhAM thAya che. zeTha ke vepArI banatA jUDha-kapaTa, mAyAcArI, corI hiMsA vagere karavuM paDe che. AnaMdaghanajI mahArAja kahe che, jemAM koI doSa na hoya tevI nirdoSa sAdhusaMgati huM IcchuM chuM, kAraNake te sarva pApa haranAra che tathA zAzvata sthAne laI jAya che. niraMtara satsaMganA yoge parama zAMta-sudhArasanuM pAna thAya che. satsaMgathI rAmarasanuM pAna thAya che. zrI AnaMdadhanajI mahArAje A padamAM jIvanamAM gunI AvazyaktA para bhAra mUkyo che. koI paNa kArya mATe anubhavI vyaktinA sAMnidhyamAM rahI temanA anubhavanuM jJAna meLavavAthI satamArga maLI zake che. bhAratIya saMskRtimAM guno mahimA apAra che. ziSya gurukuLamAM rahI gunizrAmAM abhyAsa kare che. jene guruno AdhAra hoya tene bIjI koI ciMtA na hoya. tethI guru-ziSyano sabaMdha zuddha-snehano saMbaMdha che. ziSya kyAMya mUMjhavaNa anubhave tyAre guru tenI AMgaLI pakaDIne mUMjhavaNamAMthI mukta kare che. ziSya guru pAsethI vinayapUrvaka jJAna saMpAdana kare che. gurakupAyukta jJAna satyajJAna che. AvA jJAnanA AdhAre ziSya koI rahasyAtmaka bhUmikAmAM pahoMcI jAya che. eTale guru pAsethI A prakAranuM gUDha jJAna maLI zake che. svayaMnA buddhibaLathI meLaveluM jJAna dIrghakALa payaMta rahetuM nathI, paNa gurukRpAthI prApta thayela jJAna dIrghakALa sudhI TakI rahe che. AvuM jJAna aMte anubhavanuM amRta bane che. jIvananAvanA sAcA nAvika guru che, te vAtsalyamayI mAtA che. A mAtA aMtarajJAnanuM dUdha pIvaDAvI ziSyane puSTa kare che. kavinA hRdayamAM paNa guranuM sthAna uttama che. have kavi guru kone kahe che? emanA zabdomAM joIe. jagata guru merA, meM jagata kA cera; miTa gayA vAda-vivAda kA gherA.... jagata.... pahelI kaDImAM kavie kahyuM che, A jIvane jyAMthI jJAna maLe te badhA ja gura che. kRpA to eka saMtagurunI maLe tyAra upadeza to aneka sthAnethI maLI zake che. kavie to AkhA jagatane guru kahyA che, kAraNake je AMkhe dekhAya athavA jaDa ke cetana je vastu najare paDe che te darekamAMthI kAMIka ne kAMIka jJAna (upadeza) maLe te daSTine sAme rAkhI kavie 74
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA jagatane gara kahyA che. jJAna lenAra hoya te celo kahevAya, kavizrI kahe che ke, mane jagata pAsethI jJAna maLyuM che mATe huM jagatano ziSya chuM. mAnava pAse thoDI samajaNa ke sAmAnya jJAna Ave eTale vAda-vivAda karI jJAnanuM pradarzana kare che. AvuM jJAna maLatAM aMdarano aham mAthuM UMcuM kare che. eka biMdu jeTaluM jJAna maLatAM tene lAge che ke potAne ghaNuM AvaDe che, pote kAMIka che tethI teno ahama tene UMce caDAve che. - A padamAM kavie samAjanI AMkha ughADI che. jagata pAsethI bahoLo pATha maLe che ane potAnI alpatA samajAya che. vAda-vivAdane tilAMjali ApatAM gata tarapha mastaka mUkI jAya che. have kavi gurunA gharamAM zuM che te samajAve che, guru ke gharameM navanidhi sArA, cereke gharameM nipaTa aMdherA garu ke ghara saba jarita jarAyA, cere kI maDhiyAmeM chappara chAyA.... jagata.... jyAre huM thoDuM jANato hato tyAre hAthInI jema madathI huM aMdha banI gayo hato ane huM mArI jAtane sarvajJa mAnato hato ane aneka sAthe vAda karI vivAdanA akhADA UbhA karato hato, paNa jyAre paMDitajano pAsethI kaMIka jANavA maLyuM tyAre huM mUrkha chuM tevuM lAgatA tAvanI jema mAro mada UtarI gayo. adhUruM jJAna vAda-vivAdanA akhADA UbhA karAve che. kavie AkhA jagatane gura jAyuM che, kAraNake zAstravacana che ke garanI pAse navanidhAna che. jagatarUpI eTale khajAno che. pRthvImAtAe aneka nararatnone janma Apyo che. bhagavAna RSabhadevathI laIne aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIrasvAmI sudhI badhA A ja pRthvInI godamAM janamyA ne moTA thayA. rAma, lakSmaNa, kRSNa vagere aneka mahApuruSonI jananI pRthvI che. A ja pRthvInA peTALamAM hIrA, pannA, sonuM, cAMdI, nIlama, pokharAja vagere uttama ratno pedA thAya che. A rIte jagatane guru gaNatAM bAhya nidhi tathA AMtaranidhimAM mahApuruSono samAveza thAya che. AMtarika nidhimAM AtmArUpa gunA asaMkhyAta pradezamAM anaMtajJAna, anaMtadarzana, sAyika caritra, kSAyika samyatva ane pAMca prakAranI kSAyika dAnAdika labdhi e nava prakArano sarvazreSTha nidhi hoya che have kavi gara ziSyanuM aMtara batAve che. guru mohI mAre zabdakI lAThI, cere kI matiaparAdhakI kAThI, guru ke gharakA marama na pAyA, akatha kahAMsi AnaMdaghana bhAyA.... jagata... 75 wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA guru kevA dayAsAgara tathA karuNAmUrti che te batAvatAM kahe che. vajedapi kaThorANi, mUni kusumAdapi guru potAnI kriyAomAM tema ja sAdhanAmAM vaja jevA kaThora hoya che. tyAre jagatanA duHkhI, ajJAnI ne bhAre karmajIvo pratye pRpavat komaLahRdayI hoya che. teo bIjAnuM duHkha joI zakatA nathI. are sAMbhaLatAM paNa duHkha anubhave che, paNa mArga bhUlelAne mArge lAvavA samayocitta vaja banI kaThora vartana kare che. mATe ja kavi kahe che ke, gunA upadezane magajamAM na rAkhanAra mUDhamati ziSyane guru vacanarUpI lAkaDInA prahAra kare che. ziSya, guranI hitazikSAne avadhAre nahIM, manane sthira karI abhyAsa na kare. mana, buddhi tathA netra cakamavakaLa thayA karatAM hoya. zIkheluM bedarakArIne kAraNe bhUlI jAya to garahadaya kaThora banI kaThora zikSA Ape che. Ama karavAmAM gunA hRdayamAM zikhya pratye hitabuddhi che. ziSya potAnI dUSita buddhine kAraNe gunA marmane samajI zakato nathI. A padamAM jagatane gurusthAne mUkI vAcakane vicAra karato mUkI dIdho che. zikSA dareka sthAnethI maLI zake che, jema ke jhADa, pAna, phaLa, phUla, AkAza, jaDa-cetana dareka jJAna Ape che. bhAratIya guru-ziSya paraMparA ghaNI gahana ane gauravaMtI che. A saMbaMdha samajavAnI zakti sAmAnya lokomAM hotI nathI. AnaMdaghanajIe rUpaka zailIthI A paraMparAno mahimA ahIM sarasa-adbhuta rIte varNavyo che. avadhU so jogI guru merA, kavizrIe A padamAM avadhU zabdano prayoga karyo che. avadhU eTale ke Atmadarzanano pipAsu. je varNa tathA Azramano tyAga karI kevaLa Atmadarzana kare che, arthAt Atmanimajjana kare che tene avadhUta kahevAmAM Ave che. ahIM avadhu zabdaprayoga AtmamastImAM masta evA jJAnI saMto mATe karyo hoya tevuM tAraNa nIkaLe che. kavi kahe che, je avadhU che te mArA guru che. tema kahI guru para vizeSa dhyAna doravAmAM AvyuM che. guragamathI meLaveluM jJAna yathArtharUpe pariName che. potAnAM buddhibaLathI meLavela jJAna-arthAt graMtho ke Agama vAMcIne meLavela zAne anubhavayukta jJAna kahI zakAya nahIM. jema pustako vAMcI taravAnI kaLA hAtha karI zakAtI nathI tema gurU vinA AtmajJAna maLI zakatuM nathI. zAstrano marma guranA hadayamAM hoya che. yogya ziSyane gura AtmajJAnanI cAvI Ape che ane guru samIpe rahetA evuM UMDuM AtmajJAna prApta karI zakAya che. e rIte kavi AnaMdaghanajInuM ekaeka pada uccakoTinuM che, paNa tene samajavAnI gurucAvI guru 76.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA pAsethI meLavI zakAya. AzAvarI rAgamAM racAyelA A padanuM rahasya pAmavA prayatna karIe. avadhU so jogI guru merA, Ina padakA kare re niveThA... avadhU, taravara eka mUla bina chAyA, bina phUle phala lAgA; arthAt huM to uttamane anubhavI gurunI zodhamAM chuM, paNa je A padanuM rahasya samajAve tene ja huM mArA gurupade svIkAruM. bhagavAna mahAvIranA prathama gaNadhara IndrabhUti vagere brAhmaNone ke je cAra-cAra vedanA jJAtA hatA, mahApaMDita hatA teoe manathI nakkI karyuM hatuM ke mArA mananI zaMkAnuM je samAdhAna karaze teno huM ziSya banI jaIza. chevaTe mahAvIre badhA ja brAhmaNonA saMzayonuM pUchayA vinA ja samAdhAna karI ApyuM tethI prabhunA agiyAra gaNadharo brAhmaNa hatA. A rIte AnaMdaghanajI potAnAthI AgaLa vadhelA saMtano sakAro zodhe che, arthAt guru banatAM pahelAM guruparIkSAmAMthI pAsa thanAra guru banI zake che. A padano je artha kare tene ja mahAna saMta kahI zakAya. kavie A padamAM eka vRkSanI kalpanA karI che, paNa e vRkSa mULa vinAnuM che. tene zAkhA, DALI, pAna, phUla kAMI nathI chatAM tene phaLa Ave che ane chAyo paNa Ape che. e vRkSanuM nAma che cetana, jenI kadI utpatti thaI nathI. utpatti na hovAthI tenuM mULa nathI. mULa na hovAthI tene koI zAkhA ke prazAkhA nathI. ahIM gaganano artha tALavuM, arthAt mastakanA aMdarano agrabhAga e vadhAre susaMgata lAge che, kAraNake yogIone yogasAdhanA karatAM mukharasanI prApti thAya che. dareka sAdhakano puruSArtha amRtarasa, zAMtarasa, saMghArasa pIvAno hoya che tethI upamA ApI bIjI kaDImAM kahe che: taruvara eka pachI dou beThe, eka guru eka celA; celene guNa cuna cuna khAyA, guru niraMtara khekA.... A cetana vRkSa para be pakSIo beThAM che. eka guru ane bIjo che celo. gurusvarUpa (cetana) AtmA che tyAre celA svarUpa che mana. guru celAne rAta-divasa hitazikSA ApyA kare che, tene vAraMvAra samajAve che, paNa manarUpI celo to bALobhoLo che. tethI te viSayAsakta banI IndriyodAsI dvArA AkhI duniyAnA padArthane bhogavyA kare che. te je sthAne ane je gatimAM gayo tyAM tene nyunAdhikapaNe Indriyono yoga to thayo ja che ane vaibhAvika pariNatine AdhAre bhoga paNa thAya che tyAre Atmaguru niraMtara potAnA zuddha svarUpanI mastImAM rame che, khele che. A manane kabUtara sAthe sarakhAvI kahevAmAM AvyuM che ke je rIte kabUtara ahIM tahIM 77 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA pharIne caNyA kare che e rIte A manakabUtara paNa cArebAjuthI meLavyA ja kare che. tenI bhogavAsanA samApta thatI ja nathI. cetana to AtmabhAvamAM khelyA ja kare che. A kaDIno bIjo artha paNa thaI zake che. ja AtmavRkSa para sumati ne kumati evA be pakSIo beThAM che. kumati bAlyabhAvano cAro caryA kare che tyAre sumati AtmahitanAM kAryomAM ramyA kare che. sumati gurusthAne rahI aMtara AnaMdamAM khele che. e rIte ciMtana karatAM kumati, sumatinI jema zubha mana tathA azubha mana paNa laI zakAya. zubha mana hitamArga hovAthI gurusthAne vyavasthita che tyAre azubha mana viSayavAsanAnA kIcaDamAM rAta-divasa pharyA kare che. jyAM AnaMda Ave tyAM halakA ane na karavA yogya bhoganA dANA caNyA kare che. Ama vicAratAM aneka dRSTie be pakSI thaI zake che. paraMtu kavie ahIM be pakSI kahI AMtaravRtti tathA bAlyavRttinuM zraMdra batAvyuM che. be pakSI batAvI jIvamAM tyAga ane bhoga be kAryo batAvyAM che. je sAdhaka A baMne vRttine joI duSyavRttino upazama kare e ja mArA guru che, tema bhArapUrvaka kavi kahe che. vie A pada dvArA gurupadanuM mahattva batAvela che ane dhyAnanuM nidarzana karela che. piMDastha dhyAnanuM svarUpa saMto batAve che ke piMDastha dhyeya tarIka pArthiva, AgreyI, mAruti, vANI ane tattvam ema pAMca dhyeyanI dhAraNA karavAnI hoya che, paNa A dhAraNAo gurugamathI gurunA sAMnidhyamAM karAya che. kavi AnaMdaghanajInAM keTalAMka uttama padomAMnuM A pada gaNAya che. adhyAtmamArgamAM gurunI AvazyaktA ane gurugamathI prApta thatAM jJAnane kavie judAM judAM citro dvArA prakAzyuM che. kavinI kAvyazailI ajoDa che je A padamAM joI zakAya che. 78
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA nAnakanI vANImAM gurumahimA - DaoN. zobhanAbahena Ara. zAha (amaghavAdasthita DaoN. zobhanAbahena gujarAta vidyApIThanAM AMtararASTrIya jaina vidyA adhyayana kendra sAthe saMkaLAyelAM che ane jaina sAhitya jJAnasatromAM bhAga le che) vartamAna samayamAM manuSya bhautika sAdhanasAmagrIne ja sukhazAnti mAne che. bhautikatAmAM jIvavAvALo manuSya AdhyAtmikatAno mArga vIsarI gayo che, paraMtu jyAre bhautika sAdhana sukhanA badale du:khanuM sAdhana banI jAya che tyAre tenI AMkho khUle che ane adhyAtmanA mArge javA vicAre che. A adhyAtmanA mArge javA mATe koI jJAnI gurunI AvazyaktA jaNAya che tevA 'guru nAnaka ane temanI vANImAM gurumahimA'nI vAta ahIMyAM karavAmAM AvI che. nAnaka gura ke carana sarevo sevo satagura samuMda athAhA satagura sevo saMka na kIjai|| jIvanavRttAMtaH nirguNa bhaktidhArAnI jJAnamArgI zAkhAmAM saMta nAnaka gurudevanuM nAma prasiddha che. zIkha matanA pravartaka zrI nAnakadevano janma kArtika mAsanI pUrNimA, arthAt gaMgAsnAnanA divase saM. 1526 vikramI lAhora jillAnA talavaMDI nAmanA gAmamAM thayo hato. temanA pitAnuM nAma mehatA kasturacanda urphe kAlUrAma hatuM, je kSatriya jAtinA ane bedI gotranA hatA tema ja eka sAdhAraNa paTavArI hatA. mAtAnuM nAma tRptAdevI hatuM. te hindu khatrI hatAM. nAnakadevana bALapaNa viSe vadhAre mAhitI maLatI nathI, paraMtu zarUAtathI ja temanI ruci adhyAtma tarapha hatI. nAnakadeva bAlyakALathI ja sAvRttinA hatA. koI nokarI ke vyavasAyamAM temanuM mana lAgatuM na hatuM. bAlyakALamAM temanI zikSA paM. brajanAtha 79 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA zarmA tathA maulAnA phutubuddInane tyAM thaI. temane paMjAbI, hindI, pArasI tathA saMskRtano sAro paricaya hato. temaNe deza-videzamAM bhramaNa karyuM tathA yAtrAmAM aneka jaina sAdhuo, musalamAno, phakIro, yogIo tathA saMtono satsaMga karyo. raidAsa tathA nAmadevanI sAthe temano milApa thayo. temaNe pAtAnA anubhavathI sAcuM jJAna prApta karyuM. nAnakadeva adhika vidvAna tathA zAstrajJAnI nahotA. te bahuzruta tathA nijI anubhavanA dhanI hatA, te nirAkAravAdI hatA. nAnakasAhebane nava varSanI umare yajJopavIta ApavAmAM AvyuM. te temanA jIvananI bALapaNanI eka mahattvanI ghaTanA hatI. lagna tathA parivAra : 17 varSanI umaramAM saM. 1543 vi.mAM. baTAlAnivAsI mUlacanda khatrInI putrI sulakSaNA sAthe nAnakanA vivAha thayA hatA, je temanA banevI zrI jayarAmanA prayAsathI thayA hatA tema mAnavAmAM Ave che. temanA be putro hatA jemanAM nAma zrIcandra tathA lakSmIcandra hatAM. zrIcandra prasiddha udAsI saMpradAyanA pravartaka banyA. nAnakadevano dehAMta 1596 vi.mAM thayo tema manAya che. sAhityaracanA : nAnakadevanI vANI ghaNA graMthomAM saMkalita thayelI jovA maLe che. graMtho ane teno paricaya A pramANe che. guru graMthasAheba : nayanI vANInuM saMkana Adi graMtha sarkalamAM thayuM che. dhanana madhyayuganI eka cIra amarasaMhitA che. temAM tatkAlIna samAna vicAradhArAvALA saMto, sAdhuo, sUkIo, pIro ane bhaktonI satyAnupraNIta zabdAvaliono suvyavasthita saMgraha karavAmAM Avyo che. temAM gurugraMthasAhebanAM adhikAMza pada, dohA, vAra tathA mahela rAgarAgiNIomAM nibaddha hovAnA kAraNe satsaMgatIno akSaya bhaMDAra che, jemAM 31 rAgono ullekha maLe che. gurugraMthasAhebanuM saMpAdana zIkhonA pAMcamA prasiddha guru arjunadeve saMvata 1661mAM karyuM hatuM. gurugraMthasAhebamAM AtmA-paramAtmAnuM milana, navadhA bhakti, prabhunA nAmano sadA jApa, temanA nAmanuM sarvadA kIrtana-smaraNa, mana, vacana ane karmathI temanI paramasattAmAM tallInatA Adi para adhika baLa ApavAmAM AvyuM che. gurugraMthasAhebamAM satyAnupraNIta tAjagI, sarasa zailInI saraLatA tathA hRdayasparzI spandanazIlatA, uttarottara navanavonmeSazAlItA Adi guNo che, je eka adbhuta preraNAdAyInI zakti che. 80
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA gurunAnakanI anya racanAo joIe to te A pramANe che : AraMbhamAM paramezvaranA guNonuM varNana che. temAM paramAtmAnI sarva vyApakatA tema ja tenA ajara, amara, alakha, agama svarUpano mahimA gAyo che. AdhyAtmikatAnAM lagabhaga sarva mukhya pAsAM para gaMbhIratAthI vicAra darzAvyA che. aMtamAM darzAvyuM che ke sAcA paramezvaranI prApti kevaLa gurunI dayAmaherathI ja thaI zake che. AsA dI vAra: nAnakasAhebanI prAta:kALamAM gavAtI vANIno saMgraha che. A racanAmAM jIva potAnI vartamAna nimna avadazAmAMthI uparanI UMcI Atmika avasthA zI rIte prApta karI zake ane paramAtmAnI prApti mATe kevI rIte taiyAra thaI zake che tenI carcA karavAmAM AvI che. 2harAsa: zIkhonI saMdhyAnI prArthanAno eka bhAga che. emAM nAnakanI vANInAM be pada che. temAM paramAtmAnA nAmanI sAcI laganI batAvI che. kahyuM che ke paramAtmAnA nAmamAM jIvana che ane te nAmane bhUlavAmAM mRtyu che. paramAtmAnA sAcA nAmanI ArAdhanA ghaNI kaThaNa che. AratI : zIkhonI rAtanA sUtAM pahelAM gAvAnI prArthanA che. temAM nAnakajI AratInA ISTa paramAtmAno mahimA karatAM kahe che ke tene koI raMga, rUpa ke AkAra nathI. tene koI AMkha, kAna, hAtha-paga nathI, paraMtu te sarva raMga, rUpa, AMkha, kAna, hAtha-pagamAM samAyelo che. tenuM koI rUpa nathI, paraMtu anaMtarUpa tenA ja prakAzane pragaTa kare che. ghaTaghaTamAM tenI jyota jalI rahI che, paraMtu e jyotanAM darzana saranA upadeza mujaba cAlavAthI thAya che. A vismayakAraka AratInuM jJAna paNa hariicchAthI thAya che. sohalA : tene prazaMsAgata paNa kahe che. A divasanI aMtima prArthanA che. je rAtre sUtI vakhate gavAya che. prahara : AmAM manuSyajIvanane cAra bhAgamAM vaheMcavAnI paraMparA batAvI che. nAnakajIe jIvananI cAra avasthAone rAtrinA prahAro sAthe sarakhAvI che. dareka praharanuM varNana gUDha AdhyAtmika rahasyathI pUrNa karavAmAM AvyuM che. wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA paTTI : AvAM kAvyomAM lekhaka bArAkhaDInA dareka akSarano AdhAra laI potAnA vicAro rajU kare che. guru nAnake A paTTI nAnapaNamAM ja potAnI zALAmAM lakhavAnI sleTa para lakhI hatI. bAramAhA : A kRtimAM dareka mahinAne manuSyajanmanI upamA ApI temane samajAvavAno prayatna karyo che.. dakakhaNI oMkAra : A kRtimAM 54 kaDIo che. eno mukhya viSaya sRSTinI racanAnuM svarUpa tathA paramAtmAno mahimA che. nAnakanI vANImAM gurumahimA guru nAnakanuM saMsAramAM AvAgamana evA samaye thayuM jyAre saMsAramAM sAco dharma lupta thaI gayo hato. loko aMdhavizvAsa, pAkhaMDa, kapaTa, ADaMbaranA saDAthI pIDAtA hatA. te samaye nAnake lokone viveka ane tarkanI sAthesAthe AzA tathA AnaMdano eka saMdeza paNa Apyo, je ajJAna, avizvAsa ane nirAzAthI cAretarapha phelAyelA aMdhakArane dUra karavAmAM samartha hato, paraMtu A ajJAna ane aMdhakArane dUra karavA mATe manuSyane gurunI AvazyaktA che. guru vinA manuSya apUrNa-adhUro che. manuSya mAyAnI jALamAM phasAyelo che tema ja janma-maraNanAM cakramAMthI chUTI zakato nathI, paraMtu paramAtmAne manuSyanI A muzkelInI khabara che tethI te saMsAramAM pUrNa gurUne dareka kALa ane samayamAM mokale che. saru te paramAtmAnuM pragaTarUpa che, jene prema karI zakAya che. nAnakajIe kahyuM che ke guru e eka evA mahAtmA che, jemaNe potAnI Atmika caDhAI dvArA paramAtmAnI sAthe meLApa karI lIdho che ane bIjA jIvone paNa paramAtmAnI sAthe meLApa karAvavAnuM sAmarthya dharAve che, gura kuMjI pAhU nivala mana koThA tana chata || nAnaka guru bina mana kA nAka na ughaDe avara na kuMjI hatyA (AdigraMtha pR. 1237) sara cAvI che, jIbha tALuM che, mana koTho che ane tana chata che. gurU vinA A tALuM khUlI zakatuM nathI ane garu sivAya koI bIjAnI pAse tenI cAvI nathI. guru mATe nAnaka kahe che ke, - 82 - 8
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... saMta sabhA gura pAIe mukta padAratha ghaNI. uca thAna suhAvaNA upara mahala murAra | saca karaNI de pAIe ghara ghara mahala pyAra | (AdigraMtha 5. 18) jo manamAM mukti meLavavAnI utkaTa icchA hoya to sadgurunI caraNaraja banI jAva. pAchalA janmonAM puNya karmonA kAraNe manuSyajanmanI amUlya bheTa maLe che. A takano lAbha laI saMtonI saMgatimAM rahIe to sadgara maLe ane sadgara evI sAcI karaNInI yukti pradAna kare che je dvArA paramAtmAnA UMcA suMdara mahelomAM ApaNo vAsa thaI jAya che, arthAt guru dvArA kAmadhenunI prApti thAya che. tribidha karama kamAI Asa adezA hoya kyoM guru bina trikuTI chuTasI sahaja mili sukha hoya jIva sadA traNa prakAranAM karmonI jALamAM phasAyelo rahe che. tene vividha karmomAMthI ane traNa guNonI trikuTImAMthI zI rIte chuTakAro maLe? gurunAM zaraNa vinA trikuTI chUTatI nathI tema ja sahajanI prApti thatI nathI, paraMtu gurue batAvelA mArga para cAlavAthI prabhunA mahelamAM dAkhala thaIne sahajasukha prApta thAya che. nija dhara mahala pachANI nadara kare mana dhoyA. bina gura maila na utare bina hara kyoM ghara vAsI (AdigraMtha pR. 18) paramAtmA ane sAtho mahela to jIvanI potAnI aMdara ja che, paraMtu jyAM sudhI te gurunI batAvelI yuktino amala karato nathI, tyAM sudhI vikAro ane pAponI malinatA UtaratI nathI, mana vazamAM AvatuM nathI ane potAnI jAtane oLakhI zakAtI nathI. jyAre paramAtmAnI dayAthI gura maLI jAya to saghaLuM potAnA AtmArUpI gharamAM ja maLI jAya che. eko zabda vIcArIe avara tyAgai Aso nAnaka dekha dikhAIe hIM sada balihAre jAsa II (AdigraMtha pU.18). nAnakajI samajAve che ke paramArthanA yAtrIe dareka prakAranI AzAno tyAga karI guru ane temanA zabdane manamAM vasAvI levA joIe. nAnakajI kahe che ke huM evA sara para vArI jAuM chuM ke jemaNe svayaM paramAtmAnAM darzana karI lIdhAM che ane bIjAone paNa temanAM darzana karAve che. AthI A durlabha manuSyaavatAramAM sarano meLApa thavo jarUrI che. gurumilApa : guruvihIna jIva janma-maraNanAM cakramAM phasAyelo rahe che. pUrNa guru maLI jAya to paramAtmAnA sAcA jJAnanuM amUlya dhana maLI jAya che. manane guranI mati mujaba DhALI wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA daIe to paramAtmAnA sAcA premanI prApti thaI jAya che. gurunI dayAthI muktinI amUlya bheTa maLI jAya che, jethI saghaLAM pApono ane avaguNono nAza thaI jAya che. guru pAse nAma ane premanuM nirmaLa dhana che, je dvArA te pAMca vikArono nAza karI duHkhono aMta lAve che ane sAcuM sukha pradAna kare che. samaye kevaLa nAmanuM dhana sAthe jAya che. pUrA sara ja ekamAtra sAthI che, je aMta samaye paNa sAthe jAya che. nAma ane guru vagara jIva mAyAnA aMdhakAramAM bhaTakato rahe che. gurue pradAna karelI zabdanI kamAI vaDe ApaNe karmonAM baMdhana toDI daI pAchA paramAtmAmAM samAI jaI zakIe chIe. nAnakajI kahe che ke sahaja AnaMdaprApti mATe saranuM zaraNa levuM joIe. gura pAsethI nAmano bheda arthAt nAmadAna meLavI sUratane aMdara ekaSTa karI nAmanI sAthe joDavI joIe. saghaLuM gurune soMpIne gurumati para cAlavuM joIe. e rIte potAnI jAtanI jANa thAya che ane paramAtmAno bheda maLI jAya che. gurunI apAra kRpAthI sAdhakanAM saghaLAM baMdhana kapAI jAya che ane tene alakhanI prApti thaI jAya che. muktino eka e ja mArga che. jemAM avazya saphaLatA maLe che. gurU satpaSanI jema samartha hoya che. nAnaka guru ane goviMdane eka kahe che. teo kahe che ke AkhI sRSTi gurune AdhIna che ane dareka jagyAe temano hakama cAle che. guru ziSyane aMdaranAM suMdara Atmika maMDaLo batAve che. guru ziSyane sAcuM amRta pIvAne yogya banAve che, jethI mana sthira thaI jAya che. sAMsArika vRttivALo jIva athavA manamukha kAma, krodha, lobha, moha, ahaMkAra A pAMca vikArono zikAra banyo rahe che. gurunI mati pramANe cAlavAthI mananI AzA-tRSNAnA raMga UtarI jAya che. gurapratApe jIva nirbhaya banI jaIne pAMca vikArorUpI zatruone jItI le che. ene aMdara alaukika nAda maLI jAya che. jIvane potAnA sAcA sAvarUpanuM jJAna thavA mAMDe che. gurunA caraNakamaLano Azaro maLavAthI paramAtmA sAthe meLApa thaI zake che. AthI ja guru sAcA rakSaka, hitecchu ane mitra che. jIvanamAM sadgaranI AvazyaktA che jenA thakI jIvanamAM sAcI zAMti maLI zake. gurunA upadeza vinA sAcI bhaktinI yukti maLatI nathI. jo guno zabda manamAM vasI jAya to mana vazamAM AvI jAya che ane ahaMkAra tathA tRSNAno agni zAMta thaI jAya che, paraMtu A mana guru sAthe joDAI javAthI ja vazamAM Ave che. jemano guru sAthe meLApa thayo nathI ane jeo sarunA upadeza anusAra harinA nAma sAthe magna thayA nathI teo haMmezAM bhavasAgaranAM tophAno 3.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA vaDe gherAyelA rahe che. temanuM janma-maraNanuM caka kadApi samApta thatuM nathI. saMsAranI jelamAMthI bahAra nIkaLavAnI yukti guru pAsethI ja prApta thAya ce. jemane A yukti maLI jAya che teo sAcA arthamAM brahmajJAnI banI jAya che. teo ja gurakupA vaDe paramAtmAnI daragAhamAM svIkArAya che. Ama gurukupAe dareka prakAranA bhayamAMthI mukta thaI javAya che. A ajJAnI manuSyone khabara nathI ke coryAsI lAkha yoniomAM manuSyajanma sauthI zreSTha che. A amUlya taka che ane A amUlya takano lAbha uThAvavA mATe guranuM zaraNa levuM joIe. gurusevA badhI karaNIno sAra che, kAraNake saddagurunI sevAthI AtmA baMdhanamukta thaI jAya che. ene pharI pAcho ahaMkArano mela caDhato nathI. je jIva sadaguranI mati mujaba cAle che tenI moha-mamatAno agni holavAI jAya che ane tenA hadayamAM paramAtmAnA nirmaLa nAmano vAsa thaI jAya che. tenuM mana nizcala thaI jAya che. te bahAra bhaTakavAnuM choDI de che. AthI nAnakajI bhArapUrvaka kahe che ke, paramAtmAprApti mATe jIvita saMdaranI anivAryapaNe AvazyaktA che. guru vinA jIvana sAthI zAMti maLatI nathI. je jIva saranI mati mujaba cAle che tene potAnI aMdara ApoApa vAgatuM divya saMgIta sAMbhaLavAnuM maLe che. tene trilokInuM jJAna thaI jAya che. AvA gurune dhanya che. TUMkamAM saghaLo saMsAra nAzavaMta che. A nAzavaMta saMsAramAMthI chUTavAno ekamAtra rasto che: sAcA guranuM zaraNa laI temaNe batAvelI yuktino amala karavo. temanA mArgadarzana pramANe jIvavAthI A AzA-tuNAbharyA saMsAramAM nirlepa rahevAnI yukti prApta thaI jAya che ane potAnI aMdara jJAnano prakAza thaI jAya che. hRdayakamaLa khIlI uThe che. A prakAre jIvanamAM guruno mahimA batAvatAM kahyuM che ke: khUlI kevariyA, miTI aMdhiriyA, dhani sataguru jina diyA lakhAyA bAlaka vinarve kara jorI, sataguru carana meM rahata samAyI. arthAt gurudeva dhanya che, jenA kAraNe jJAnanAM dvAra khUlavAthI prakAza thavA para aMdhAruM dUra thaI jAya che. AthI bALaka hAtha joDIne vinamratApUrvaka gurucaraNomAM rahevAnI kAmanA kare che. saMdarbha graMtha: guru nAnaka- gopAlasiMgha - 'jayajI' - ma. pa. desAI zIkhadarzana : DaoN. sAMDesarA hindI sAhitya - zIvakumAra zarmA. madhyakAlIna yuganA kavivara samayasuMda2nI gayuMlImAM gurumahimA -DaoN. ratanabahena khImajI chADavA muMbaIsthita DaoN. ratanabahene zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 'vrata vicAra rAsa' para zodha prabaMdha lakhI Ph.D. karyuM che. lipivAMcana ane hastapratonuM saMzodhana te temano rasano viSaya che. "jIvadayA" ane jaina prakAza"nA saMpadAnakArya sAthe joDAyelAM che) kavivara samayasuMdara : madhyakAlIna gujarAtI sAhityane samRddha karanAra samartha jaina kaviomAM samayasuMdaranuM sthAna mokhare che. I.sa. soLanA zatakanA uttarArdhamAM ane sattaramAM zatakanA pUrvArdhamAM thaI gayelA A jaina sAdhukavie gujarAtI sAhityamAM vividha prakAranuM sAhityasarjana karyuM che. mATe ja kalikAla sarvajJa hemacandrAcArya pachI pratyeka viSayomAM maulika sarjaka ane vipula sAhityasarjaka jo koIne gaNavA hoya to kavi samayasuMdarane gaNI zakAya. temanA sAhitmAM eka prakAMDa pAMDitya dharAvanAra sAhityasarjakanAM darzana thAya che. - kartAnI jIvanano paricaya : temano janma mAravADamAM Avela sAMcora gAmamAM thayo hato. teo prAgvATa (poravADa) vaNika jJAtinA hatA. pitAnuM nAma rUpasiMha ane mAtAnuM nAma lIlAdevI hatuM. kharataragacchanA yugapradhAna AcArya zrI jinacandrasUrie temane dIkSA ApI ane potAnA prathama ziSya sakalacaMdramaNinA ziSya tarIke jAhera karI samayasuMdara evuM nAma rAkhyuM hatuM. abhyAsa ane gaNipadanuM biruda : dIkSA pachI kavino ucca abhyAsa, tIkSNa buddhi, asAdhAraNa pratibhA tema ja saMyamI sAdhujIvana joIne AcArya zrI jinacaMdrasUrie saM. 1640mAM temane gaNipada ApyuM hatuM. tyAra bAda saM. 1649mAM vAcanAcAryanuM tema ja saM. 1671mAM emane upAdhyAyanI padavI maLI hatI. teo vAcaka mahimarAja ane samayarAja upAdhyAyane potAnA vidyAgura tarIke oLakhAve che. temaNe potAno abhyAsa vizeSata: temanI pAse karyo hato. - 85.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ziSyaparivAra : temano ziSyaparivAra vizALa hato. emanA lagabhaga betALIsa ziSyo hatA ane ziSyonA paNa ziSyo sAthe emano samudAya vizALa banyo hato. temAMnA keTalAka ziSyo atyaMta vidvAna ane samartha sAhityakAra hatA. vAdI harSanaMdana emanA mukhya ziSya hatA, ke jemaNe nAnA-moTA bAra graMthonI racanA saMskRtamAM karI che. nirvANa : temaNe sudIrgha AyuSya bhogavyuM hatuM. lagabhaga nevuM varSanI uMmare temano dehAMta thayo hato. vidvatA, guNagrAhaktA ane udAratAnA lIdhe teo mAtra potAnA gacchanA ja nahi, paNa samagra jaina samAjanA sAdhu hatA. temanA jIvanano prabhAva hiMdu ane musalamAna adhikArI varga para paNa ghaNo sAro paDayo hato, jethI prANIhiMsA thatI aTakI hatI. kavinuM sAhityasarjana : temanuM sAhityasarjana ucca koTinuM hatuM. saMskRta, prAkRta, apabhraMza bhASA AdimAM sAhityasarjana karyuM che. saMskRtamAM bhAvazataka, rUpakamilA avasUri, kAlikAcArya kathA, samAcArI zataka, gAthA sahasrI, aSTalakSI vagere mukhya che. te uparAMta sAMba pradyumana copAI, mRgAvatI copAI, navaladaMpatI rAsa, thAva accA suta rAsa Adi noMdhapAtra rAso racyAM che. temaNe jaina zAsananI surakSA mATe "rAjJAno vavate sauravamA A pada para ATha lAkha arthonI racanA karI 'artharatnAvalI' nAmano graMtha racyo hato, je 'adAlakSI' paNa kahevAya che. A kRti mAtra jaina sAhityanI ja nahIM, paNa bhAratIya sAhityanI advitIya racanA che. teo eka tejasvI gItakAra paNa hatA. emaNe stavana, sajjhAya, gurugIta, hariyALI, rUpakagIta vagere aneka prakAranAM sAhityanI racanA karI che. temane eka bhaktanI dRSTie joIe to temaNe racela covIsI, vIsI, tIrthakaMra stavano, gAMlIo, gurugItAnI vagere noMdhapAtra che. kavi samayasuMdarano gurupratyeno prema : temanA hRdayamAM paramAtmAnI jema AdaraNIya guruo paNa utkRSTa kakSAnA bhaktipAtra rahyA che. teno khayAla temaNe racela guru vizenA sAhityamAMthI maLe che. teo gurune tAraNahAra samaje che. teo gurune jJAnarUpI prakAza ApanAra sUrya kahe che to jIvananA aMdhakAramAM caMdra banI ajavALuM karanAra caMdramA paNa kahe che. teone pUro vizvAsa che ke guru ziSyane sAco mArga batAvI pAra utAre che. temaNe guru gautamasvAmInA jIvana para AdhArita cAra gItonI racanA karI che, 87 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ja to 'gautamasvAmI aSTa'mAM labdhinidhAna gautamasvAmI pratyeno bhaktibhAva vyakta karyo che. ekAdaza gaNadhara gItamAM gaNadharonI stuti karI che tema ja keTalIka gahuMlIo racI che. jemAM potAnA hRdayano guru pratyeno bhaktibhAva khUba ja suMdara rIte abhivyakta karyo che. bhaktikAvyano prakAra gahulI : jaina bhakti kAvya sAhityamAM gahuMlI kAvya svarUpanuM anokhuM mahattva raheluM che. pada svarUpa sAthe sAmya dharAvatI gahulI e gurunA guNonuM nirUpaNa karato suMdara kAvyaprakAra che. anya rIte jotAM gurunI samakSa judA judA prakAranA svastika karavAmAM Ave che tene paNa gahelI kahevAmAM Ave ce, kAraNa ke pahelA ghauMnI gahelI karavAmAM AvatI hatI. tethI tenA nAma parathI gahulI zabda banyo che, paraMtu ahIM zabdArtha na letAM lakSyArtha levAthI teno artha guruno mahimA gAvAno thAya che. A gahuMlIo vividha viSayo para paNa racavAmAM AvatI hatI. garunuM mAhAtmya batAvatI kavi samayasuMdaranI 'gahuMlI gItam' nAmanI kRti (gahulI) atiprasiddha che. gahuMlIgItamkRtino kalApakSa : A kRtimAM nava kaDIo che. dareka kaDImAM (gAthAmAM) be paMktinI racanA ane dareka paMktimAM be pada eTale ke dareka kaDImAM cAra padanI racanA karavAmAM AvI che. AkhI kRti aMtyAnuprAsamAM racelI che. bhASAzailI sIdhIsAdI ane yathArtha rasapAna karAve tevI che. kavi maMgalAcaraNarUpe prathama ISTadevanI ArAdhanA karI sarasvatIdevIne vaMdana kare che. tyAra bAda gurujInA guNonI stavanA karI che. A kRti geya to che ja, paNa tenA zabdo ane bhAvonI gUMthaNI suMdara hovAthI bhaktajanonAM haiyAMmAM Aje paNa gUMjI rahI che. kRtino bhAvapakSa : A kRtino kalApakSa to zreSTha che. evI ja rIte teno bhAvapakSa paNa tattvajJAnathI sabhara che. A kRtimAM temaNe guruno artha, gurunuM svarUpa, gurutattvano mahimA, gurunI mahattA Adi viSayo para prakAza pADayo che jenuM vivaraNa nIce pramANe che. : guru : mAnavanA aMtaHkaraNamAM vyApta saghana aMdhakArane je vinaSTa karI de che, je vivekano Aloka phelAvI de che te guru. dharmajJa, dharmAcArI ane dharmamaya jIvana jIvavAnI sAthe dharma ane zAstrano upadeza Ape te guru kahevAya che. kartA paNa AvA bhAvanuM nirUpaNa karatAM kahe che ke, 'gurunI AMkhaDalaDI aNiyArI re, jaNAI jJAnanI selphI nihALI re' . Ta
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... jaina AgamomAM guru mATe AcArya, buddha, dharmAcArya, upAdhyAya vagere zabdono prayoga thayo che. vaidika darzanamAM ane sanAtana dharmamAM guru, gurupada, guru zabdanuM viziSTa mahattva raheluM che. guru zabda ja avyAkhyAtita pada che. tenuM zabdomAM varNana karavuM azakya che, eTale ja kahyuM che ke gura e koI vyaktitva nathI, paNa astitva che. tyAre samayasuMdara paNa potAnI A racanAmAM kahe che ke, gItAraka guNa dariyA re, guru samatA rasanA bhariyA re. gurunuM svarUpa : jaina dharma AcArapradhAna che, guNapradhAna che. emAM AcAra ane guNonI pUjA che. jaina dharmamAM vyaktipUjAnuM koI sthAna nathI. eTalA mATe kahyuM che ke, 'TrfhaMda, arthAt guNavAna sAdhu ja gurutatvamAM pUjanIya che. jainAgamomAM gurunuM svarUpa, gurunA guNonuM vistRta varNana darzAvyuM che. A kRtimAM kavi samayasuMdare paNa gAthAmAM gurunuM svarUpa, guruguNonuM saMkSiptamAM Alekhana karyuM che, jema ke, 'guNa sattAvIsa jeha naI pUrA re... ..'bhavasAgara sahaje tariyA re,' arthAt pAMca mahAvratanA pAlaka, pAMca IndriyonA trevIsa viSayothI dUra rahenAra, nava brahmacaryanI vADanA pALanAra, cAra kaSAyonA tyAgI, bhAvasatyatA, karuNa satyatA ane yoga satyatAne dhAraNa karanAra, mana-vacana ane kAyAne vazamAM rAkhanAra, kSamAvAna, vairAgyavAna, jJAna-darzana-cAritra sampannatAALA hoya. bAvIsa pariSahane samabhAvathI jItanAra tema ja mAraNAMtika kaSTane jhIlanAra hoya. A pramANe viziSTa guNonA dhAraka gurabhagavaMto bAra prakAranAM tapamAM zUravIra hoya, sattara prakAranAM saMyamane pALanAra hoya tema ja zayyA, AhAra, vastra, pAtra A cAra vastune 42-47 ane 96 doSarahita zuddhapaNe upayoga kare. A guNo parathI ja garapadanI sAthI garimA, prabuddhatA, bahuzrutatA ane uccatama guNavattAnuM darzana thAya che. jaina dharmamAM gurutatva : jaina dharmamAM mukhya traNa tattva batAvyAM che: (1) deva (2) guru ane (3) dharma. A traNa tattvomAM paNa gurunuM sthAna mahattvapUrNa che, kAraNake guru ja deva ane dharmanI sAcI oLakha karAve che. gurunI kRpAthI ja paramAtmAno sAkSAtkAra thaI zake che. anyathA jIva saMsArarUpI bhavasAgaramAM bhaTakato rahI jAya che. A ja bhAvanuM nirUpaNa karatAM kavi samayasuMdare potAnI A kRtimAM kahyuM bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA jema baMdha paDelI kArane cAlatI kAranI pAchaLa bAMdhI devAmAM Ave to te baMdha paDelI kAra paNa lakSya sthaLe pahoMce che. jarUra che mAtra anusaMdhAnanI, doraDAnI, tevI ja rIte ApaNI aMtaracetanA khoravAyelI che, jyAre paramAtmAnI cetanA saceta che. banne vacce anusaMdhAna svarUpa gurutattva che. doraDA svarUpe guru ApaNI aMtaracetanAnuM paramAtmatattvamAM anusaMdhAna karAve che. evA guranuM sthAna namaskAra mahAmaMtramAM karavAmAM AveluM che. gupada pUjanIya che, vaMdanIya che, kavi samayasuMdara paNa potAnA gurune vaMdana karI harSollAsa anubhave che. gurune zaradapUrNimAnA caMdranI upamA ApI atiAnaMdapUrvaka praNAma kare che, potAnA AvA bhAvone temaNe abhivyakta karyA che jema ke, 'gurunuM vaMdana te zArada caMda re, jANe mohana velino kaMda re. gura Ave te je AnaMda re, haiM to praNamuM atiAnaMda re... gurano mahimA : AryasaMskRtimAM guruno mahimA aparaMpAra batAvyo che. vaidika darzanamAM gurunI mahattA jaNAvatAM kahyuM che ke, satata soLa varSa sudhI paramAtmAnI bhakti karo ane mAtra cAra paLa gurunI sevA karo to paNa cAra paLa gurasevAnI tole soLa varSanI harisevA na AvI zake, evI ja rIte mIrAMbAI paNa gunA guNa gAtAM kahe che ke, mohe lagana lAgI guru carananakI, bhavasAgara aba sukha gayo hai miTa gaI duvidhA taranana kI.. jAyAre jaina darzanamAM kahyuM che ke jemaNe samaktinuM dAna karyuM che evA guruno prati upakAra lAkho upAya karIe topaNa cUkavI zakIe nahi. kavi samayasuMdara paNa A kRtimAM AvA bhAvo rajU karatAM kahe che ke, 'sudha samakitanA phala levA re, huM to gAIza guruguNa mevA re,' guru e saMsAranI gartamAMthI uddhAra karanAra che. bhavanistAra karanAra che. mATe ja gura-sadguru maLavA e jIvananuM ahobhAgya che. paramAtmA RSabhadevanA AtmAne dhana sArthavAhanA bhavamAM prathama AcArya dharmadoSasUri maLyA hatA. temanA upadeze dharma pAmI teramA bhave prathama tIrthaMkara banyA. prabhu mahAvIranA AtmAne nayasAranA bhavamAM guru maLyA. mokSamArga batAvI jIvanaparivartana karAvI dIdhuM. kumArapALa rAjAne kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcArya maLyA to akabara bAdazAhane jagannura hIravijayasUrijI maLyA hatA ane darekanuM jIvana badalAI gayuM. A ja che guruno mahimA. jaina zAsana sthApavAnuM kArya tIrthaMkaro kare che, paraMtu A zAsanane gurutattva | 'guru upadeza ghaI mukha vAru re, bhAvi jIvana naI bhavanidhi tAruM re,' * 89 co
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA dIrghakALa sudhI calAve che. A vAta kavie bahu suMdara rIte A kRtimAM AlekhI che, bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... 'gurunuM pATio mohana gAro re, sahu saMgha naI lAge che pyAro re'. tIrthaMkara paramAtmAnI vANI zAstromAM che, paraMtu te zAstronAM rahasyonI cAvI to guru pAse rahelI hoya che. vaLI sUtelA bhAgyane jagADavAnuM satya paNa gurunI amIbharI najaramAM hoya che. Ama jIvAtmAne paramAtmA tarapha paramatattva tarapha laI janAra gura ja che. kavi samayasuMdara paNa A kRtinI aMtima gAthAmAM guruno mahimA darzAvatAM kahe 'gurunI vANI te amiya samANI re, jANI mokSa taNI nIsANI re. Ima vinaya zuM namo ati bhavi prANI re, Ima samayasuMdara vade vANI re.' sadguru 'pArasamaNi'thI paNa vizeSa sthAna dharAve che. pArasamaNino jene sparza thAya te suvarNa banI jAya che, eTale ke pArasamaNino sparza thavAthI te te vastu suvarNamaya banI jAya, paraMtu pArasamaNi tene khudanA jevo pArasamaNi banAvI zakato nathI. jyAre saranA sparzathI ziSya gurathI paNa mahAna banI zake che. gurUttvanuM mUlya pArasamaNi jevA ranathI paNa adhika che ane evA gunA guNono mahimA kavi samayasuMdara A gahuMlI dvArA race che, je kImatI ratnothI paNa adhika mUlyavAna che ane saha saMgha sAthe maLIne AnaMdathI A gahelI gItane vadhAve che, gAya che jema ke, 'Ima gahelI mAMhe gAI re, rayaNa amukathI savAI re, IjA samaktithI citalAI re, saha saMdha milI naI vadhAI re...' Ama kavi samayasuMdara racita A 'gaIlI gItamAM guru pratyenI ananya bhakti, saranA prabhAva, guranuM darzana, guruvaMdana, gurumahimA vagerenuM bhAvapUrNa alaMkArayukta tema chatAM saraLa bhASAmAM suMdara Alekhana karyuM che, je bhaktakavi samayasuMdaranA hRdayamAMthI pragaTelI gurubhaktinuM pratibiMba jANe UpasI AvyuM che. zrI cighanaMdajI pada le gugama jJAnavicArA'mAM gurumahimA - prA. DaoN. kokilA hemacaMda zAha (prA. DaoN. kokilAbahena muMbaI yuni.nAM prophesara, ke. je. somaiyA senTara phaoNra sTaDIjha Ina jenijhamamAM oNnararI prophesara ane Ph.D. nAM gAIDa tarIke sevA Ape che). "yasya smaraNA mAtreNa jJAnamutyadyate svm| jJAnasya kAraNaM sAkSAt tasmai zrI gurave nmH| dhAyanamtma gurormUtiH, pUjAmalaM guroM paaym| mantramUla guro vAkyaM mokSamUlaM guroH kRpaa"| saMskRtamAM cAre zrI cidAnA zrI kapuracaMdajI - aparanAma zrI ciMdAnaMdajI mahArAja vIsamI sadImAM vidyamAna hatA ema temanI kRtio parathI jaNAya che. teozrI adhyAtmazAstranA rasika ane adhyAtmatattvamAM nipuNa hatA e vAtanI temanI kRtio sAkSI pUre che. teozrI aSTAMgayoganA sArA abhyAsI hatA tethI temanAmAM uttama prakAranuM yogabaLa hatuM tema ja koI ajaba prakAranI zakti-siddhi vidyamAna hatI ema kahevAya che. teo tIrtha pradezamAM vizeSa vAsa karatA hatA ema anumAna thAya che. zatruMjaya ane giranAramAM to amuka guphA ke sthAna temanA pavitra nAmathI atyAre oLakhAya paNa che. A mahApuruSa AtmA ane paramAtmA vaccenA abhisaMdhAna mATenI seturUpa bAbatonA aMgulinirdezaka, yogazAstramAM pAraMgata, ajaba siddhi ane zaktinA stotra tema ja uttama sAdhaka hatA. zrI sametazikharajI para temano dehAMta thayo che evI daMtakathA saMbhaLAya che. teo niHspRhI hatA ema temanA saMbaMdhI sAMbhaLavAmAM AvatI daMtakathA parathI siddha thAya che. lokaparicayathI teo alaga rahetA ane pote jJAnI ane siddhisaMpanna che. ema loka bhAgye ja jANI zake evI sAdI rIte potAnuM jIvana gALatA hatA. tema chatAM kAkatAlIya jyAre jyAre koIne te vAtanI jANa thatI tyAre prAya: pote te sthAna tajI jatA hatA. temane aneka sazAstrono guru bhASA nathI bhAva che. bhAvane kyAreya zabdamAM vyakta na karI zakAya 91 - C
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA / paricaya hato. 'teozrInA AtmAnA parama-saudarya viSayaka UMDA jJAnanuM pratibiMba temanAM padomAM jovA maLe che. saMvata 1904mAM teozrI bhAvanagaramAM birAjatA hatA. bhAvanagarathI eka gRhasthe zrI giranArajIno saMgha kADhayo hato temAM teo padhAryA hatA. giranArajI pahoMcyA pachI yAtrA karIne kyAM sidhAvyA teno patto maLI zakyo nahIM ema sAthenA yAtrALuo kahe che. AvA niHspRhI munirAja vaDe ja A bhUmi ratnagarbhA kahevAya che. hRdayaMgamAM chatAM saraLa ane utkRSTa sAhityanA racayitA zrI cidAnaMdajIne ane teozrInI vidvatAne 20mI sadInA ItihAsamAM ujjavala pAnAM gaNAvI zakAya. zrI cidAnaMdajI kRta bauMtare padoM ane anya sarjana teozrInI boMterI sivAyanI anya arthasabhara padyaracanAo che. saraiyA, pudgala gItA, adhyAtma bAvanI, dayA chatrIsI, paramAtma chatrIsI, praznottara mALA jevA hitazIkSAnA duhA vagere temanI saraLa bhASAmAM hovAthI lokabhogya che. temanI racanAomAM potAnA kalpanI kalpanA ane bhAvanuM sumadhura mizraNa jovA maLe che. vyavahAru ane saraLa udAharaNo dvArA gahana bAbatane temaNe svAbhAviktAthI rajU karI che, je temanI kavitvazakti darzAve che tema ja AtmAnA zuddha svarUpanI vAta karatAM teo kahe che ke A bhava saphaLa karatA parabhava paNa saphaLa thAya che evI hitazikSA paNa temanAM padomAM jovA maLa che, je temanA AtmasauMdaryane chatuM kare che. raciyatAzrIe padyAvalImAM mAtra AtmaviSayaka pado ja lakhyAM che ema nathI, temAM judAM judAM 12 stavano, zrI parvAdhirAja paryuSaNamAM jaina zrAvakanAM parama kartavyo ane parvano mahimA darzAvatI 1 stuti tema ja gurumahArAja samakSa gavAtI 1 gahalI paNa dhyAnAkarSaka che. A stavanomAM mukhyatve zrI RSabhadeva, zrI ajitanAtha, zrI caMdraprabhu, zrI neminAthajI ane zrI pArzvanAtha paramAtmAnI stavanA karavAmAM AvI che. zrI neminAtha bhagavAnanI stavanA karatAM teozrIe giranAra parvatanuM manamohaka dazya upasAvyuM che, je eka ajoDa bhAvajagatanuM citrAMkana upasAve che. e ja rIte zrI pArzvajina stavanamAM 68mAM padamAM temaNe jinavANInuM uttama svarUpa pragaTa karyuM che ane tenI bhavyatA batAvI che. A rIte teozrIe zAsananI pAyArUpa bAbatone, paramAtmAnI vANIne, paramAtmAnA svarUpane vividha padomAM vaNI levAnuM kArya karyuM che. savaiyAo saraLa bhASAmAM lakhAyelA che. jemAM jIvananI sAcI philasUphI darzAvI che, jIvanano marma darzAvyo che, emanI kRti ja emanI vRtti ane vartana sUcave che. 'AvA Adarza mahAtmA kavizrI ucca koTinA 4 93 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA / kavionI haroLamAM sthAna pAme che. zrI cidAnaMdajI kRta savaiyA saraiyA A saraLa bhASAmAM lakhAyelA che chatAM arthagaMbhIra che. savaiyA naM 11mAM kavizrI evI vyaktine dhanya gaNe che ke je duzmana ane mitra, pArasa ane paththara ane rAga ke dveSane gauNa gaNI badhA pratye samAna daSTi rAkhe che. savaiyA naM. 19mAM kavizrIe A saMsAranI kSaNabhaMguratAne ane tenI pAchaLa mAnavInI nirarthaka pravRttione vividha udAharaNo dvArA samajAvI che. mAkhI ane kIDInAM udAharaNomAM teozrI kahe che ke je rIte kIDInuM ekaThuM kareluM dhAnya tetara khAI jAya ane madhamAkhInuM ekaThuM karela madha bIjA koI laI jAya e rIte mUrkha mANasa karoDo rUpiyA ekatra karI jiMdagI AkhI kharcI nAkhe che, paraMtu chelle to tene khAlI hAthe ja javAnuM hoya che. A rIte saraLa udAharaNo dvArA jIvananuM tattvajJAna samajAvyuM che, jIvanano marma samajAvyo che. 'pudgalagItA'mAM pudgalanuM sUkSma svarUpa darzAvyuM che ane kahe che ke pudgalathI ja cetana, janma, jaza, maraNa Adi du:kho pAme che, jyAre pudgalano saMga dUra thAya che tyAre AtmA mokSa pAme che. 'adhyAtma' bAvanI mAM traNa prakAranA AtmA bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmAnA svarUpane darzAvavAno prayatna karyo che. dayA chatrIzImAM teozrI zAstrono AdhAra laIne jinapUjAnuM svarUpa darzAvyuM che. jinapUjA karavAthI hiMsA thAya e mAnyatAne zAstrokta rIte khaMDita karI che. zrI paramAtma chatrIzImAM teozrIe 36 duhAnI racanA karI che jemAM paramAtmAnA pUrNa svarUpane zAstrIya rIte darzAvavAmAM AvyuM che. svarodhyajJAnamAM kula 453 padonI vizALa padaracanA karI che je gUDha ane mArmika che. uttama puruSo trikALajJAnI hoya che. kALanA jJAnanI eka uttama rIta te svarodhyajJAna che. Ama cidAnaMdajI kRta padyAvalImAM jJAnano bhaMDAra teozrIe kholI nAMkhyo che. jethI jaina zAsanamAM A pustaka bahamUlya graMtha banI raheze. kara le gurugama jJAna vicArA' kRtinuM rasadarzana adhyAtmayogI zrI cidAnaMdajI kRta bahoMterInA 21mA padamAM gurunuM mAhAtmya, darzAvyu che. "kara le gurugama jJAna vicArA' e paMktithI zarU thatuM A pada che jeno artha che 'he AtmA tuM gurugamathI jJAnano vicAra karI le. kharuM jJAna kone kahevAya te vAta guramahArAja sivAya samajAze nahIM. anyatra pada 35mAM teozrIe A ja vAta kahI che 94
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... ke "vastu gate vastukA lakSaNa guragama viNa navi pAve re', arthAt guru pAse kharuM svarUpa samajyA vinA vastunuM yathArtha svarUpa A jIva pAmI zake nahIM. kharI vAta to gurunA bodhathI ja samajAya che. pada 21muM nIce pramANe che - teno AraMbha AkarSaka che. "kara le guru gama jJAna vicArA - kara le. nAma adhyAtma ThavaNa dravyathI, bhAva adhyAtma cArA kara le, eka buMda jaLathI e pragaTyA. mRta sAgara vistArA, dhanya jinone UlaTa dadhiyuM; 1 eka buMda meM DArA - kare - le - 2 bIja ruci dhara mamatA parihara, lahI Agama anusAra, parapakhathI lakha dhaNavidha ApyA, ahi kazuM ka jima nyArA - kara le - 3 bhAsa parata bhrama nAsaSTha tAsa, mithyA jagata pasArA; cidAnaMda citta hota acaLa Ima, jima nabha dhru kA tArA-kara le - 4 paMkti 1 : adhyAtmavAda samajavA adhyAtmane ane cAra nikSepathI jaNAvavAmAM Ave che. bIjI paMktimAM adhyAtmanA nAmAdi catuSTayanI vicAraNA karavAmAM AvI che ane kharo adhyAtma kone kahevAya te kahyuM che. te sAdhavAnI bhalAmaNa karI che. adhyAtma paikI je mAtra adhyAtma zabdoccAra che te (1) nAma adhyAtma. dA.na. jApa. adhyAtmanI sthApanA karavI. dA. ta. mUrti te (2) sthApanA adhyAtma (3) bAhya dekhAva. mAtrakriyA yoga prANAyAma Adi dravya adhyAtma che (4) Atmika guNone prApta karavA te bhAva adhyAtma. prathamanA traNa adhyAtmathI bhAvaadhyAtma jaduM ja che. tenI khUbI nyArI che. prathamanA traNa adhyAtma sAdhanA mAtra che. jyAre bhAvaadhyAtma pragaTe che tyAre te upayogI nathI. bhAvaadhyAtmathI AtmaguNa sadhAya che mATe teno ja svIkAra karavo yogya che e tenuM rahasya che. vastu te je vicArIne kahe - vastu jevI hoya tevI ja pragaTa kare te AdhyAtma che. AtmA jyAM sudhI yogyatA prApta karato nathI tyAM sudhI prathama traNa wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA adhyAtmano sahAro le che, paraMtu yogyatA prApta karavA bhAvaadhyAtmane sahAre svarUpa ramaNatA kare che. je kriyAothI saMsAramAM jIva paribhramaNa ja karyA kare te kriyAo adhyAtma nathI. saghaLA saMsArI jIvo iMdriyonA viSayamAM racyApacyA rahe che. kharA muni ja AtmAmAM ramaNa karanArA hoya che. zuddha AtmAsvarUpanI prApti mATe bhAvaadhyAtma jarUrI che. AtmA zAstromAM ke zabdomAM vasato nathI, paraMtu AtmA prApta karavA je zabdo hoya che te pramANe AtmA pravarte tyAre svarUpanI prApti kare che ane e mATe AtmAnubhUti thayela guranuM zaraNa jarUrI che. gunA mArgadarzana vagara lakSya sadhAtuM nathI. mokSamArge laI javAnuM kArya dehadhArI sAkAra mukta purapa karI zake. - zuddha AtmasvarUpa jenA vacanane aMgIkAra karyo sahajamAM pragaTe che. sAcA adhyAtmI nija svarUpane sAdhavAnI kriyAo kare che je kriyAthI cAregatimAM rakhaDavuM paDe tene adhyAtma kahI zakAya nahIM. mahattva che bhAvaadhyAtmanuM. ahIM guranI anivArya AvazyaktA batAvI che. dharmanA nAme ogha saMjJA thatI ApaNI mohAMdha doDanI vyarthatA sUcavI che, tema ja guragama dvArA aMtarmukha thavAnI preraNA ApI che. tethI ja kahyuM che "nAma, adhyAtma ThavaNa dravyathI, bhAvaadhyAtma nyArA.... ane bhAvaadhyAtma sAdhavA mATe guranuM mAhAbhya che. pratyakSa satra sama nahIM parokSa jina upakAra evuM laya thayA vinA Uge na AtmavicAra." -(zrImad rAjacaMdra -Atmasiddhi) sAcA bhAvaadhyAtmI guru maLe to saMsArano pAra pamAya che ema samajI bhAvaadhyAtma sAdhavuM e upadeza che. paMkati (2) : bIjI paMktimAM kahe che, eka buMda jaLamAMthI, arthAt bhagavaMtoe kahevI tripadImAMthI A zrutasAgarano vistAra thayelo che. gaNadharoe dvAdazAMgIrUpe teno vistAra karelo che. zrI cidAnaMdajI kahe che ke tene dhanya che ke jeNe pAchA te vistAra pAmelA udadhine ulaTAvIne eka buMdamAM, arthAt AtmasvarUpamAM samAvI dIdhela che, A kriyA sahelI nathI, muzkela che. nikaTabhavI jIva, arthAt samIpa muktigAmI jIva ja e pramANe karI zake che. ahIM jaina dharmanA pAyAnA siddhAMtano nirdeza che - tripadIno je bhagavaMtoe upadezI che, jyAre gaNadharo tIrthaMkarane pUche che tattva zuM che. tyAre mAtra traNa zabdomAM tIrthaMkara teno javAba ApatAM kahe che, ES lpa
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA >> 'kuSane 1 farm n' : dareka dravya dhrauvya che chatAM utpAda vyaya svarUpa che, A tripadImAMthI dvAdazAMgI Agamo racAyA, tattvArtha sUtramAM kahyuM che - 'trA dhrauvya pui "; je kaMI paNa astitvamAM che te utpanna thAya che, nAza pAme che ane zAzvata che. A samajavA anekAMta daSTinI jarUra che. dravyadaSTithI dareka vastu nitya che, paryAyathI anitya che. Ama eka vastumAM A guNo rahelA che. ane te samajavAthI Atmika guNo tarapha daSTi jAya che. AtmA parathI lakSa choDI sva tarapha vaLe to svabhAvadaSTi thAya che. samagra dravyonuyogano ahIM samAveza thAya che. "dravyadaSTine vastusthira paryAya adhira nihAra- pajata viNasata dekhe ke harSa zoka nihAra" jeno vistAra AgaLa jovA maLe che. (3) trIjI paMktimAM kahe che, he AtmA ! tuM Agamane anusarIne bIjacipaNuM dhAraNa karI saMsAranI mamatAne tyajI de ane e rIte AtmAne pula bhAvathI nyAro samaja. jema sarSa tenI kAMcaLIthI nyAro che. A bhedajJAna samajI tuM nyAro thaI jA. jaDa padagalika bhAva te tuM nahIM evo nirdhAra karI. samyakatva prApta karavAnA mArgamAM AgaLa vadhe. bhedajJAna e jainadarzanano sAra che. jaDa ane cetana, zarIra ane AtmA baMne bhinna che. jyAre AtmAne kharekhara teno anubhava thAya che. tyAre mithyAtva nAza pAme che. A anubhava tripadInI samajaNathI thAya che. (4) ane cothI paMktimAM zrI cidAnaMdajI kahe che ajJAnajanya bhrama dUra thAya che tyAre A jagatano prasAra miyA lAge che ane pachI tevo bhAva dhruvanA tArAnI jema cittamAM acala-sthira thAya che. ahIM zrI cidAnaMdajI kahe che ke A AtmA gurUgama vinA kharI vAta - saMsAranuM kharuM svarUpa samajato nathI ane ajJAnathI ahIM tahIM bhaTakyA kare che, paraMtu jyAre jAgRta, thaIne zuddha svarUpane jANe che tyAre cidAnaMdasvarUpa AtmAmAM magna rahe che. evo AtmA A saMsArane vinAzI padArthomAM mamatva karato nathI. jemAM uttapatti-vinAza rahela che, paNa je sattApaNe dhruva che evA anupama AtmAmAM ramaNatA kare che. AtmAnuM zuddha svarUpa gurUgamathI ja samajAya che. siddha paryAyanI prApti-samyakta thatA thAya che je mATe gurunI AvazyaktA che. aMtamAM A pada rahasyamaya che ane dareka paMktimAM kara le gurUgama jJAna vicArA' ema kahI guranuM mAhAbhya batAvyuM che. A padamAM bhAvaadhyAtmane prApta karavAnI khAsa salAha ApI che ane eka baMdathI sarva pragaTa thayuM ane eka buMdamAM pAchuM tene samAvI devuM e camatkArI vAta siddha karI che tyAre te saraLa banI jAya che. arthagaMbhIra hovA bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA >> chatAM mamatA choDI parapakSathI alaga thavAnuM sUcana che. jene samyakazrutajJAna prApta thAya teno ajJAnarUpI aMdhakAra nAza pAme che ane krame krame te dhruvanA tArAnI jevI zuddha AtmadazAne pAme che ema siddha karyuM che. jaina dharmanA mahattvanA siddhAMto A padamAM samAI jAya che. bhAvaadhyAtmane sahAre AtmAno kramika vikAsa karavAnuM sUcana karyuM che. A jIva mithyAtvane lIdhe duHkhI thAya che. gurugamathI AtmAnuM kharuM svarUpa samajyA vinA vastunuM svarUpa samajyA vinA mRgatRSNAnI jema aihika sukha meLavavA phAMphAM mAre che. paramArthadaSTie te nazvara che ema samajyo nathI. kharI vAta to gurugamathI ja samajAya che. AtmAnuM kharuM svarUpa tenuM vAstavika svarUpa ajJAnatAne lIdhe dekhAtuM nathI. bhItaramAM ja AMtarika guNono khajAno paDyo che e pratye daSTi karAvanAra che sara. e sadgarano bodha grahaNa karI pote potAne jANavAno puruSArtha jo AtmA kare to sahajamAM AtmajJAna pAme. jJAnIoe A ja vAta karI che. "bina sara koI na bheda lahe, mukha Agala hai kaha bAta kahe?" dharma AtmAnuM zuddha svarUpa ja che. mULa svabhAva ja che. niyayanayathI AtmA ja AtmAno guru che. tethI ja kahyuM che: palameM pragaTe mukha AgaLa se, jaba sadguru carana suprema base" (zrImad rAjacaMdra).. japa, tapa, yama, niyama "Asana ItyAdi karavA chatAM hajI AtmAne potAnuM zuddhasvarUpa prApta thatuM nathI. vaha sAdhana bAra anaMta kIyo tadapi kachu hAtha je na paryo." adhyAtmayogI AnaMdadhanajIe paNa A ja vAta kahI che. chevaTe dravya adhyAtmane choDavAnuM che. kavizrI cidAnaMdajIe paNa dravya adhyAtmanI gauNatA batAvI che. sAthe sAthe A padamAM jaina dharmanA mukhya siddhAMtonuM prarUpaNa karyuM che. (1) AtmiNUNonI prApti, arthAt siddhi paryAya upAdeya che. je mATe bhAvaadhyAtmanI pradhAnatA batAvI che. (2) tripadI - utpAda - vyaya - dhrauvya - nuM jJAna. (3) jIvano trikALI svabhAva to zuddha ja che. rAgadveSarUpI paryAya je jIvano azuddha svabhAva che te ajJAna dUra thatAM dUra thAya che. (4) A pramANe dravya ane paryAyanuM yathArtha jJAna meLavI sva tarapha vaLavA rAgadveSa gauNa karI svabhAvamAM AvavuM e upadeza che. e ja bhavyaadhyAtma che, je gurugamathI prApta thAya che. kharekhara, samagra jinapravacana A bhavyaadhyAtma ja pratipAdita kare che. Ama, cidAnaMdajI svarUpa dazArUpa dharma pAmavA mATe gurunI anivAryatA batAve che. aMtamAM, A gUDha ane rahasyamaya padanA ciMtana-anuprekSAthI ApaNe paNa samatinI prApti karIe. G
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA dAsIjIvaNa ane lakSmIsAhebanI pyAlo bhajana racanAmAM gurumahimA - DaoN. baLavaMtabhAI jAnI (rAjakoTasthita DaoN. baLavaMta jAnIe northa gujarAta hemacaMdrAcArya yunivarsiTImAM upakulapatirUpe sevA Apela che. ola inDiyA TIcarsa kAunsilamAM adhyakSapade uparAMta saurASTra yunivarsiTInA vividha vibhAgomAM sevA Apela che. lekhaka-saMzodhaka che. deza-videzamAM temanAM saphaLa pravacano yojAya che) dAsIjIvaNa tarIke sukhyAta saMta hakIkate to ravibhANa paraMparAnA moTA gajAnA saMta che. jIvaNasAheba pUrvAzramamAM to hatA camAra jJAtinA. mRta prANInAM cAmaDAMmAMthI kaI ne kaMI cIjavastu banAvavAmAM haMmezAM pravRtta rahetA, paraMtu aMtaHkaraNathI emano mAMhyalo to rAmanAmanI mALA japato. ajapAjApa haMmezAM cAlatA. premabhaktimAM ja magna jIvaNasAhebane ravibhANaparaMparAnI mIrAM mAnavAmAM Ave che. dAsIbhAvathI bhajano ja racyAM evuM nahIM, paNa jIvanamAMya e bhAvane dhAraNa karelo. ghaNAMbadhAM sthAne bhamelAM kyAMya mana mAnatuM nahotuM. aMte ravibhANaparaMparAnA bhImasAhebanI samakSa saMdezArUpe mananI mUMjhavaNane padyamAM bharIne saMta bhImasAheba samakSa prastuta karela bhajana e A racanA. saMtasAhityamAM patraparaMparAno abhivyaktinA svarUpa saMdarbhe viniyoga bhajanarUpe ane praznottarasvarUpe maLe che. e tarapha ApaNuM bahu lakSya gayuM nathI. praznane bhajanamAM vaheto mUkavo ane pachI eno uttara paNa bhajana dvArA ja maLe evAM aneka udAharaNo saMtasAhityamAM maLe che. mULa to prazna ane uttara e ApaNI upaniSadaparaMparAthI cAlatI AvatI jJAnaprastutikaraNanI paraMparA che. mane e UjaLI paraMparAnuM tejasvI anusaMdhAna prastuta bhajanaracanA lAgI che. dAsIjIvaNa sadgurunI khojamAM hatA. temaNe sattara jeTalA guru badalyAnI anuzruti pracalita che. gurukhoja ja temano bhImasAheba nAmanA ravibhANaparaMparAnA saMta Ge bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA tarapha dorI jAya che. bhImasAheba bhAre moTA gajAnA yogI sAdhaka hatA. yaugika kriyAomAM khUba ja AgaLa vadhelA hatA. eka bIjanI rAtrie bhImAsahebane dAsIjIvaNe pAMceka jeTalAM alagaalaga gAme pATapUjAmAM hAjara joyA. bhImasAhebanI AvI divyazaktithI paricita ane prabhAvita thaIne dAsIjIvaNe bhImasAhebane potAnA guru banavA vinaMtI karI tyAre bhImasAhebe kahyuM ke tamAre gAma ghoghAvadara pahoMco. tyAM AvIne ja tamane avazya gurudIkSA ApIza. eTale bhImasAhebanI AjJAnusAra dAsIjIvaNa dhodhAvadara pahoMce che, paraMtu tyAM gharanA AMgaNAmAM ja AMbalI nIce sAkSAt bhImasAhebane padmAsana vALIne beThelA joyA. emane caraNe daMDavat karIne dAsIjIvaNa sUI gayA pachI bhImasAhebe khabho pakaDIne beThA karyA ane khoLAmAM rAmasAgara mUkyuM. dAsI jIvaNe potAnA mananI mUMjhavaNane abhivyakti arpatAM ArtanAde je bhajana prastuta kareluM te bhajana saMtavANInI mALAnA mahAmUlyavAna motI samAna che. saheje sAMyAjI, mAruM dilaDuM na mAne dUbajALuM, kaho re gurujI, mAruM manaDuM na mAne mamatALuM. vALI vALI manane pUruM vADale, vAlA ! pataLela jAya re parabAruM. saheje 1 ghaDIeka mana mAruM kIDI ne kuMjara, vAlA ! ghaDIka ghoDe ne ghaDIka pALuM. saheje0 2 tIratha jaIne jANe tapazA re mAMDuM. vAlA ! paMca re dhUNI parajhALuM saheje0 3 kAma ne kAja mune kAMI nava sUjha, vAlA ! khalaka lAge che badhuM khAruM, saheje 4 have to gurujI mArA oraDA caNAvuM, vAlA ! rUThaDA te rAmane rijhAvuM. saheje pa dAsIjIvaNa saMta bhIma kerAM caraNAM, vAlA ! sarajyuM haze to thAze sAru. saheje0 6 dAsIjIvaNa bhImasAhebane 'sAyAjI' ema saMbodhana kare che ane kahe che ke mAruM dila ane mana kyAMya sthira thatAM nathI. ene huM khUba vAruM chuM - vADAmAM pUruM chuM, paNa e pAchuM bArobAra-parabAruM nAsI jAya che. kAbUmAM rahetuM nathI. Ama prazna hRdaya-dila na 100
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA mAne ane mana svIkAratuM nathI e avasthitine ahIM AlekhavAmAM AvI che. mananI AvI hAlakaDolaka avasthitine AlekhavA ane manamAM ghaDAtA ghoDAnIUThatAbhAvonI vigatone rUpakAtmaka rIte AlekhI che. teo kahe che ke ghaDIka hAthI ane ghaDIka ghoDe-azvArohI-caDavAnuM, ghaDIka pagapALA cAlavAnuM bane che. A virodhAbhAsI rUpakonA viniyoga dvArA dAsIjIvaNe manamAM UThatA ane laya pAmatA virodhAbhAsI vicArone abhivyakta karyA che. AgaLa uparadAsI jIvaNa potAnA manamAM UThatA bhAvone abhivyakti arpatAM kahe che ke mane tIrthadhAmamAM jaI tapasyA karavAnI ane paMcadhUNI agninuM tapa karavAnI IcchA che, mane kaMI paNa kAmakAja gamatuM nathI, kAma sUjhatuM paNa nathI tathA A saMsAra mane asAra ane khAro lAge che. have to guru, mane lAge che ke huM pote jIvatA samAdhi laIne mAruM samAdhimaMdira caNAvuM evI prabaLa IcchA mArA manamAM jAge che. mane lAge che ke A kAraNathI mArAthI rUThelA rAmane huM manAvI zakuM - rIjhavI zakuM - prasanna karI zakuM ke jene kAraNe mane A janmanI aMdara je paristhiti prApta thaI che e have pachInA janmamAM mAro avatAra saphaLa thAya. dAsIjIvaNa have Ama tenA samartha guru bhImane caraNe Avyo che ane ene pUrI zraddhA che ke jo kaMI sAruM thavA sarjAyuM haze to avazya sArI vastu banaze ja. A manomaMthana phakta dAsIjIvaNanI sthiti nathI darzAvatuM, sAdhanArthI zreyArthIne A samasyA zarUmAM rahe che. Ama bhImasAheba samakSa potAnI AMtaravyathA ane AMtaraabhIpsAne sartha guru paratve askhalita bhajanaracanA dvArA vahevaDAvI. dAsIjIvaNanI A bhajanaracanA bhaktahRdayanI Aratane paNa pragaTAve che. manamAM kevI adamya IcchA hoya che. saMtahRdayanI-bhaktahRdayanI guruprAptinI adamya jhaMkhanA e ApaNI bhAratIya saMskRtinuM pAyAnuM aMga che. enuM anuraNana ahIM bhAratIya lokasaMtaparaMparAmAM saMbhaLAya che. guruprAptinI paramatRptinA oDakArarUpa bhajanaracanA ravibhANa saMpradAyanA dAsIjIvaNa uttama bhajano racatA hatA, paNa sAthesAthe ene AkarSaka rAga-DhALamAM rajU karavAnI AvaData paNa dharAvatA hovAne kAraNe emano samAja para bhAre moTo prabhAva hato. teo dekhAve paNa AkarSaka hatA ane vastraparidhAnamAM paNa bhAre varaNAgI gaNAtA, eTaluM ja nahIM, paNa rAmasAgarane jAta-bhAtanA 101 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA zaNagArathI samajAvatA eka vakhata ghoghAvadarathI goMDala AvatA hatA. vagaDAnuM ekAMta. pakSIono kalazora ane bharapUra vanarAji. bhakta dAsI jIvaNa bhAre bhAvathI bhajano lalakAratA gAtA cAlatA hatA. vagaDAmAM goMDalanA rAjavI bhA kuMbhAjInAM rANI velaDAmAM pasAra thayAM. bhAre bhAvapUrNa bhajanagAnathI prabhAvita thaIne velaDuM UbhuM rakhAvyuM. saMgItanI dizA tarapha najara nAkhI joyuM to koI bhAre AkarSaka vyaktitva dharAvato, chaTAdAra paheravezamAM zobhato bhajanagAyaka. velaDuM hAMkanArane pUchyuM ke koNa che A vaNarAgI lAgato puruSa ? velaDAno hAMkanAra kahe ke rANIsAheba e to che ApaNA ghoghAvadaranA bhAre moTA saMta-bhakta dAsIjIvaNa. rANIbA kahe ke saMta-bhaktane vaLI AvAM AkarSaka kapaDAM. enI pAse velaDuM levaDAvyuM. dAsIjIvaNa to mastImAM cAMdInA sikkAjaDita rAmasAgara, vIMTIveDhathI zobhatI AMgaLIothI vagADatA. AMkho baMdha hatI. gaLAmAM mALA, sonerI rekhAvALI pAghaDI, dhoLA bAstA jevuM aMgarakhuM ane upara vaLI AkarSaka raMgaberaMgI buTTAvALI garama dhAbaLI. pagamAM zobhatAM pagarakhAM. rANIbA saMgItane sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM dAsIjIvaNane nIrakhI rahyAM. bhajana pUruM thayuM. AMkha khUlI to samo velaDuM. dAsIjIvaNe je sItArAma karyA, paNa rANIbA to vicAramAM paDI gayelAM, te pUchI beThAM, tame bhakta cho, te vaLI pAchA AvA vezanI zuM jarUra paDI? cAkhaDI ane pAMbharIne badale AvA veza saMtane-bhaktane zobhe ? mane samajAtuM nathI, tame bhakta cho ke pachI.... rANIbA vAkya pUrNa kare e pUrve dAsIjIvaNe pUchyuM ke rANIbA Apa konAM rANI to rANIbA kahe ke tamane to khabara che rAjavI bhA kuMbhAnAM. dAsIjIvaNa kahe ke rAMbhA kuMbhA keTalA gAmanA dhaNI che ? rANIbA kahe ke 80 gAmanA. paNa kema evuM pUcho cho ane ATalA ThAThathI pharo cho ? to jIvaNasAheba kahe huM to A cauda bhuvananA dhaNInI rANI-dhaNiyANI chuM. Avo ATalo ThATha na rAkhuM to mArA dhaNI lAje. rANIbA zaramAI gayAM. jIvaNano dAsIbhAva emane paNa sparzI gayelo. paNa ahIM muddo che dAsI jIvaNanA dAsyabhAvathI sabhara vyaktitva ane vADmayano madhyAkAlIna gujarAtImAM mIrAM samAna abhivyakti ane rAdhAbhAvathI bhajano gAnAra saMta tarIke to dAsIjIvaNamAM emane premalakSaNAbhaktinI bhAvanA prApta thayelI guru bhImasAheba pAsethI. bhImasAhebe gurupada svIkAryuM ane gurumaMtra ApyA pachInI dAsIjIvaNanI prasannatAnI anubhUtine gAtuM atyaMta ahattvanuM bhajana che. A. eno bhAre moTo mahimA 102
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ gura0 1 wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA che gurubhaktivALAM bhajanomAM. aMjavALuM. have aMjavALuM. gura Aja tama Avya re mAre aMjava. Teka sadguru zabda jyAre zravaNe suNAvyo, bheTyA bhIma ne bhAMgyuM bhramanuM tALuM. jJAna garIbI, saMtanI sevA, premabhaktino saMga have pAnuM. gurU0 2 khIma ne bhANa ravi ramatA rAma, tejatattvamAM gura, tamane bhALuM. guru0 3 dAsIjIvaNa sata bhImanAM caraNAM, avara dUjo dhaNI nahIM dhAruM. gura04 ahIM dAsIjIvaNe gurumahimA gAyo che. dAsIjIvaNane bhImasAheba gururUpe prApta thayAM. saMdezo satalokano patrarUpe maLyo, ekabIjAnI oLakha thaI gaI ane je AMtaradarzana thayuM tenI prasannatAno AnaMdodgAra che A bhajanaracanA. ajavALuM eTale mAtra prakAza nahIM, paNa evo prakAza ke jene kAraNe kharI vastuno, vigatano khayAla Ave, enI kharI oLakha thaI zake e prakAranI paristhitinA nirmANa mATenuM A ajavALuM che. je adhyAtma saMdarbhe arthanirdeza che. eTale kahe che ke guru tame prApta thayA eTale mAruM ajJAna-aMdhAruM TaLI gayuM. 'bhAMgyuM bhramanuM tALuM - paramAtmA kyAMka bahAra che evI mArI bhramaNA nAza pAmI. mArI aneka zaMkA-kuzaMkAo tathA AzaMkAo hatI te badhI ja nAza pAmI. jJAnano aham nahIM, paNa jJAna-garIbI, temAMthI pragaTatI namratA ahIM daSTigocara thAya che. sAdhu-saMtonI sevA ane akhaMDa premabhakti prApta thaI. khImasAheba, bhANasAhebanI sAthosAtha saLaMga rAmaraTaNa karatA dekhAyA. je tejatattvanI anubhUti thaI emAM mAtra gura ja dekhAya che. guru sivAya anya kazuM have dekhAtuM nathI. ahIM gumAM ja paramAtmAne jovAnI vAtano nirdeza che. gurajInAM AvAM paribaLa ane pIThabaLane kAraNe anya gura dhAraNa karavAno prazna ja raheto nathI. dAsIjIvaNanI gukhojanI pUrNAhatinI vigatone AlekhatuM A bhajana bhAre mArmika che. ahIM ajavALuM zabda sthULarUpe prakAzano nirdeza karato nathI emAM adhyAtmatejanI vAta nihita che. bethI traNa vakhata ajavALuM zabda prayojAyo e paNa sArthaka che. abhyAsa daDhIkaraNanI pratIti che. gurabhImasAheba dAsIjIvaNane ghare svayaM padhArelA. tyAM bhItaranI 103 wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA mUMjhavaNano ukela Avyo ane e ukelanI gurucAvIthI prApta prasannatAnI hRdayasparzI abhivyakti eTale dAsIjIvaNanuM A bhajana. guraprAptinA AvA AnaMdodgAra ke paramatRptinA oDakAra samuM A bhajana saMtasAhityane samajavA mATenI cAvI samAna paNa che. guruprAptinI anubhUtino udgAraH pyAlobhajanA bhajananA bhAvasaMdarbhane AdhAre enAM nAmakaraNa enA racayitAoe ja kayAM che. evuM eka nAmakaraNa pyAlo bhajanaprakAra che. bhajanakartA enI lekhana kauzalyakaLAne potAnI gUMDha anubhUtine abhivyakta karavA mATe khapamAM le tyAre kevuM pariNAma Ave enuM udAharaNa pyAlAbhajano che. zrI DolararAya mAMkaDa taLapadAM bhajanonA svarUpanI carcA bhAre sUjhathI karI che. temaNe pyAloprakAranI bhajanaracanAo viSaye 'gujarAtI kAvyaprakAro'mAM lakhyuM che ke 'pyAlo e saMtonI premanI khumArI' sAthe jJAnamizrita sthitinuM nirUpaNa batAve che. 'pyAlo pAvo e kaMThI bAMdhavI', 'paramodavuM athavA 'gurumaMtra phUMkavA' jevI ja saMtasamAjanI eka kriyA che. ziSya guru pAse thoDo samaya kasoTIkALano pasAra kare che. pachI ziSyane guru rItasarano pyAlo pAya che. kyAMka kyAMka to guno cAkhelo pyAlo paNa ziSyane pAvAmAM Ave che. pyAlo pAtI vakhate guru ziSyane potAnA paMthanuM AMtarika jJAna Ape che. A jJAna meLavavA ziSyamaMDaLamAM je lAyaka gaNAya e potAne baDabhAgI mAne. e lAyakAtano svIkAra e ja ziSyane mana navajIvanano divasa. pyAlobhajanamAM moTe bhAge prathama ja kaDImAM bhajanika 'sadaguracaraNe' eTaluM gAI aTake che, paNa bIjI kaDImAM e ja zabdo laIne 'sadgurucaraNe meM Ayo' bolIne je jhaTaka mAre che te TheTha 'mana matavAlo pyAlo premano' sudhI AvIe tyAM sudhI kAyama rahe che. AvI jhaTaka lagabhaga ghaNAkharA 'pyAlA'mAM dekhAya che. bIjA keTalAka 'pyAlA'no DhALa dhIrAnI kAphI jevo che, paNa dhIrAnI kAphI dIpacaMdI tAlamAM lAMbA layamAM cAle che. jyAre A DhALa tritAlanI calatImAM cAle che. emAMya sAkhI to dhIrAnI kAphI jevI hoya che, paNa dhIrAnI kAphInI sAkhI pUrI thatAM mULa bhajanamAM haLavethI cAlyA javAya che, jyAre A bhajanamAM to sAkhI pUrI thatAM, calatI AvIne jANe jhaTaka mArIne ja bhajanane toLI le che. e jhaTaka sauthI vizeSa kabIrasAhebanA premarasa kA bharapUra piyAlAmAM dekhAya che. emAM to ekasAthe harirasa kA bharapUra pIo koI ghaTAka, ghaTAka, ghaTApha, - 'ema traNa vakhata ghaTaka bolAIne cothI vakhata UlaTa mAre che ke 'ghaTAka pIe koI .. 104
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ahIM pyAlAbhajananA mAdhyamathI yogasAdhanA paddhatinI vigato nirUpAI che. paDyeka bhedIne kevI rIte sAdhaka suSumaNAnA mArge urdhvagati kare che enuM Alekhana che. pahele pyAle arthAt prathama to padmAsana dvArA mULa kamaLanuM dhyAna dharIne ajapAjapa, pachI cakradarzana, pachI trIjA pyAle suratA nAbhikamaLamAM praveze che ane pachI maNipuracakramAM ane pAMcame vAle vizuddha cakra para Ave che. chaThThA gAle AjJAcakramAM praveze che tenuM sthAna triphUTI che. A sthAna kapALamAM be bhramaronI madhyamAM che. ahIM IMgaLA, piMgaLA ane suSumaNA ema traNeya nADIno saMgama racAto hoIne A sthAnane taraveNI tarIke paNa oLakhavAmAM Ave che. e pachI sAtamA gAle ardhAmukhavALA sahastrAdhAracakra pahoMcIne amRtasthAnano anubhava thAya che. A tamAma cakrasthAnanA jeje raMgano nirdeza che te emaNe meLavelI avasthA sthiti prAptinA ghAtaka che. Ama cha cakra bhedatAM bhedatAM mULa lakSyasthAne pahoMcavAnI A svAnubhUti pyAlApAnane anuSaMge varNavI che. A rIte lakSmIsAhebanA pyAlA gujarAtI bhajanasAhityanI darzanaparaMparAnuM uttama udAharaNa che eno bhAratIya yogazAstranA saMdarbhe UMDANathI abhyAsa karavA jevo che. wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA - pyAlocanAonA mahattvanA ke pratinidhirUpa kartA tarIke ApaNe tyAM gujarAtI bhajanaparaMparAmAM lakhIrAma (lakhamIsAheba, lakSmIsAheba)ne oLakhAvAyela che. emanI pyAloracanAomAM je khumArI, sAdhanAdhArA, bhAvAveza ane paramasatRpti pragaTe che te hRdayasparzI che. hakIkate lakhIrAmanA sAta pyAlA che. emAM cha pyAlAmAM pakabhedananI vigatonuM anubhavamUlaka nirUpaNa che ane sAtamo pUrNAhatirUpa che. e rIte yogasAdhanAnAM sopAna paNa emAM nihita che. pyAlo pAyo ane enA dvArA yogasAdhanAnuM dizAdarzana tathA e paMthe gati ane e kAraNe prApta sthiti ahIM kendrasthAne che. Ama rUpakAtmaka ane yogamUlaka paribhASAmAM lakSmIsAhebe pyAlApAna pachInI avasthitine ahIM gAI che. bApu ! amane sadgurue pyAlo pAyo re, saravaNe vacana sunAyo mArA bApu ! Teka). pele pyAle padama Asana vALyAM, joyAM mULa kamaLa nizAna, dhoLA raMganA dhyAnamAM lAgyAM amane ajaMpAnAM dAna, mArA bApu !0 1 bIje khale badhAInI joyuM utpattinuM sthAna, pILo raMga ame pArakhyo re, dIdhAM amane ajaMpAnAM dAna. mArA bApu !02 trIje pyAle suratA amArI, nAbhikamaLa ne ThAma, rAtAM maMdira raLiyAmaNAM, tyAM to ame kIdhA paraNAma. mArA bApu!0 3 cothe pyAle suratA amArI, hadayakamaLamAM jaMpI, lIlAM maMdira bhavanAthanAM, tyAMthI ame cAlyA zIza namAvImArA bApu 04 pAMcame pyAle prema karI, kaMThamAM joyuM AvI, zyAma raMge zakti birAje, te nIrakhIne AnaMda pAmIe. mArA bApu !0 5 chaThe pyAle sadgurujIe, tripuTImAM karasana dIdhAM, IMgalA piMgalA sukhamaNA, taraveNInA amIrasa pIdhA. mArA bApu !06 sAtame pyAle sadgurujIe, akSaraloka oLakhAvyo, ravi zazI sarakho teja prakAzyo, UlaTo dhAsa darazAyo. mArA bApu !07. sAta pyAlA pUraNa thayA, prema karIne pIdhA, lakhamIsAheba saMto karamala caraNe, kAraNa amArAM sAdhyAM. mArA bApu !08 garanI dRSTimAM ApaNI sRSTi badalavAnI kSamatA hoya che 105
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA yoganiSTha AcArya buddhisAgarajI aa sukhasAgara gurugItAmAM guguNabhakti - DaoN. reNukA poravAla (muMbaIsthita reNukAbahene AcArya buddhisAgarajInA sAhitya para Ph. D. karyuM che. 'jaina jagata' hindI mahilA vibhAganuM saMpAdana karela. mathurAnA stupanAM zilpo ane zilAlekhonA saMzodhanakAryamAM vyasta che. teo jainasAhitya jJAnasatramAM pAvara paoNinTa prejhanTezana dvArA paNa potAnA zodhapatro prastuta kare che) kavi paricaya : A. buddhisAgarajInuM saMsArI nAma bahecaradAsa. temano janma vi.saM. 1930 mahA vada caudazanA dine vijApura (gujarAta) mukAme zivA paTela ane aMbAmAtAnA parivAramAM pAMcamA saMtAna tarIMka thayo hato. temano uchera bhAratIya saMskRtithI otaprota grAmyajano sAthe hovAthI sArA saMskAronuM nirmANa thayuM. eka vAra ravisAgarajI mahArAjane bheMsanI aDapheTathI bacAvyA tyArathI ahiMsA, prema, paropakAra ane jIvadayAnA siddhAMtothI bharapUra jaina dharma pratye AkarSAyA. enAM AcAra-vicAra ane kriyAonuM kaDaka rIte pAlana karavA lAgyA. mitro sAthe maLIne temaNe eka maMDaLanI sthApanA karI jeno hetu adhyayana, kAvyalekhana ane aMdhazraddhA nimUrtananuM hatuM. bahecaradAsanI abhyAsamAM vizeSa ruci nIrakhI temanA dharmanA pitAe prathama Ajola ane tyAra bAda mahesANAnI saMskRta pAThazALAmAM paThana-pAThananI sagavaDa karI ApI. ahIM teo ghaNA jaina sAdhuonA saMparkamAM AvyA, jethI temanAmAM uttama cAritranuM nirmANa thayuM. ravisAgarajInA aMtima divasomAM temaNe ane sukhasAgarajIe ghaNI sevAcAkarI karI. gurudeve temane zrI ghaMTAkarNavIranA AmnAya ane pratiSThAnAM vidhi- vidhAno ApyAM. temanA kALadharma pachI bahecaradAsanI dIkSA levAnI bhAvanA vadhu dRDha banatAM temaNe zrI sukhasAgarajI pAse 26 varSanI bharayuvAnImAM pravajyA aMgIkAra karI. 107 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA kavi-gurudevanuM amUlya yogadAna : temanuM prathama cArtumAsa surata hatuM. te samaye khristI dharmaguruoe jaina dharma para ghaNI aNachAjatI TIkA karI hatI. gurudeva zrI mohanalAlajI ma.nA AgrahathI e TIkAno pratyuttara ApatA pustakanI racanA karI. khristIo e vAMcIne niruttara thaI gayA. anAyAse AraMbha thayela e lekhanapravRttithI samagra bhAratIya samAja ghaNo lAbhAnvita thayo. gurudeve bhAratIya lokonI sAMsArika viDaMbanAo joI. te samaye cAlatI dharmaparivartananI pravRttiono vega paNa nIrakhyo. temaNe trasta dharmIjanone sahAyarUpa thavA jaina zAsana rakSaka bAvana vIromAMnA trIsamA vIra zrI ghaMTAkarNa mahAvIradevanI sthApanA mahaDImAM pharI jethI lokonI AsthA svadharmamAM ja jaLavAI rahe. samAjamAM kurivAjo, ajJAnatA ane nirakSaratAnuM ghaNuM jora hatuM, e dUra karavA mATe eka to temaNe 'kanyA vikraya doSa niSedha' ane 'karmayoga' jevA aNamola graMtho racavAno prAraMbha karyo ane bIjuM navI zikSaNasaMsthA, borDiMga skUla, pAThazALA, strIMkeLavaNI vagere mATe dAna ApavAnI preraNA karI. Ama gAmegAma zALAo, harijana skUlo, borDiMga skUlo vagere zarU thaI. temanuM AyuSya phakta 51 varSanuM hatuM teo vi.saM. 1981, jeTha vada trIjanA dine vijApuramAM kALadharma pAmyA. AcAryazrInuM graMtha sarjana : AcAryazrIe gujarAtI ane saMskRta bhASAmAM gadya ane padya baMne prakAromAM mAtabAra sarjana karyuM. emanI sAhityika kRtiomAM dareka prakAra jovA maLe che lagabhaga 140 jeTalA graMthomAM samAjane cetanavaMto karavAnuM amRta rasAyaNa bhareluM che je vAMcIne vAcaka potAnI samasyAnuM samAdhAna meLave ja. te samaye emanA graMthonI asara eTalI tIvra hatI ke lokonI jIvanadhArA badalAI. lagabhaga dareka nAnAM-moTAM gAmamAM kanyA vikya baMdha thayo ane lokoe daheja ApavAnA ke levAnA sogaMda lIdhA. emanuM nItiviSayaka bodhadAyaka sAhitya emanA tyAgI ane vairAgI jIvanano nicoDa che. temane ItihAsa ane purAtattva jevA viSayomAM paNa gahana rasa hato ema temaNe racelA mAhitIprada graMtho dvArA jANavA maLe che. emAM mukhyatve 'jaina dharmanI prAcIna ane arvAcIna sthiti', 'bhArata-vijApura bRhata vRttAMta', 'jaina dhAtu pratimAlekha saMgraha' vagere mukhya che. temanA vivecanAtmaka graMthomAM 'AnaMdaghana padabhAvArtha' mukhya che. emAM 'adhyAtma jJAnanI AvazyakatA' darzAvavA mATe graMthanI bhUmikArUpe 121 pRSThomAM 108
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA >> suMdara rIte udAharaNo ApIne rajUAta karI che. kAvyasRSTimAM khaMDakAvyo uparAMta AtmA-paramAtmAnI uttama gajhalo ane kavvAlIo khUba ucca kakSAnI che. emAM potAne thayelA anubhavonuM varNana che. emAM temanA udAtta vicArono paDagho che. svIsanmAnanA himAyatI hovAnI sAthe temaNe strIone UMcA prakAranI keLavaNI ApavAnI vAta paNa karI che. temanA vicAromAM strI ja deza ane dharmane AgaLa lAvI zake ema che. emanuM umadA sAhitya e temanA AdarzonuM darpaNa che. AcAryazrInI gurutattvanI racanAo : gurudeve guruno mahimA darzAvato graMtha 'gurabodha' ane kAvya "sukhasAgara gurugItA tathA stutio ane gItonI racanA paNa karI che. sadarano 'jIvanamAM mahimA' darzAvatAM ghaNAM kAvyone temaNe temanA bhajanapada saMgrahomAM AvI lIdhAM che. temanI kAvyasRSTinI sAthe bhAvasRSTi baMne samAMtare cAle che. pratyeka racanAne anivAryapaNe zIrSaka ApyuM che, teo jaNAve che ke gurune zIrSa para dhAraNa karavAthI ja AtmajJAna pragaTe che. gurukRpA thakI ja aSTasiddhi prApta thAya che. temanAM kAvya ke padane aMte buddhisAgara athavA budhyanthi lakhyuM hovAthI kRtinI oLakhamAM takalIpha AvatI nathI. gurunA guNono mahimA darzAvatI keTalIka suMdara paMktio A pramANe che gurUgama viNa nahi jJAna, sAna to kyAMthI Ave ?" guru vinA koI jJAna na pAve re, vAMco pustaka pothI pAnAM." bhAgyayogathI gurajI maLIyA, aDavaDiyAM AdhAra, sAkara zeraDI rasasama mIThI, tuja vANI sukhakAra, suNatAM miyAtama jhaTa nAThuM, thayo AnaMda apAra." gurabodha graMtha : AcAryazrIe ekavAra prabhAtanA prathama praharamAM zAMtavadanA potAnA gradevanAM darzana thayAM. gurue paramAtmasvarUpa pAmavAmAM sahAyarUpa vinaya, viveka, zraddhA, bhakti, dAna vagere 13 ratnonuM yathArtha mahattva batAvyuM tenuM vigatathI varNana emAM ApyuM che. sukhasAgara gurugItA : AcArya zrI buddhisAgarajI ma.nI gadya ke padya koI paNa kRti hoya, emAM prabhuprema, guraprabhAva, gAma-nagara kSetranI mAhitI, rAjadarabAranI vigato, lokasevAnAM kAryo, te samaye viharatA garajanonI lAkSaNikatAo tathA vairAgI bhaktajano vagerenAM pracura varNano hoya ja. 'sukhasAgara gurugItA' paNa temaNe potAnI lAkSaNika zailIthI ja abhAratIya saMskRtimAM gurumahimA racI che. ahIM gurune zIrSakamAM, arthAt zIrSasthAne sthApIne aMtima caraNamAM svayaMne sthAna ApIne suratattvanuM mahattva darzAvyuM che. A gItAmAM pa20 pado che jemAM guno anero mahimA che. aMtima padamAM temaNe potAnuM nAma guMthI lIdhuM che. "buddhisAgarasUri ghaTa, AnaMda hoya hameza: A gurugItAnA prAraMbhamAM prabhu mahAvIranI pATa paraMparA ane tyAra bAda tapagacchanI sAgarazAkhAnI vaMzAvalI jagannura hIravijayasUrinA ziSya upAdhyAya sahajasAgarathI ApI che. temanI paraMparAmAM AgaLa vadhatA sujJAnasAgarajInuM caritra Ave che; temaNe udapuramAM saM. 1817mAM ajitanAtha ane saM. 1819mAM padmanAbha derAsaranI pratiSThA karAvI. temaNe AsapAsanAM gAmomAMthI jIrNa thayela hastapratone vyavasthita karAvI udapuranA jJAnabhaMDAramAM saMrakSita karAvI. tyAMnA rANAoe zAsananAM satkAryo mATe jamIna, anudAna vagere paNa ApyuM. mevADanI mAhitI ApyA bAda AgaLanI paraMparAnuM varNana karatAM AcAryazrIe amadAvAdamAM sAgarazAkhAnA gurumahArAja nemisAgarajInA uttama cAritra vize jaNAve che. zrI nemisAgarajIe amadAvAdamAMthI ghaNA prayatno karIne yationI johakamIthI saMvegI sAdhuone rAhata apAvI. temanA ziSya ravisAgarajIe seMkaDo 'mAsakalpo' karyA hatA. temaNe jIrNoddhAra, tIrtharakSA ane pAMjarApoLone sudhAravA mATe ghaNA upadezo ApyA. temanA bhaktagaNomAM zeTha dalapatabhAI bhagubhAI ane zeTha haThIziMgano parivAra hato. temanA ziSya zrI sukhasAgajI hatA. guru sukhasAgaranA viyogamAM buddhisAgarajIne paLepaLe gujJA smare che. jJAnIjanone guraviyoga vairAgyAdi heturUpa pariName che. te roja guraupadeza yAda karIne te pramANe dharmapravRtti kare che. gurune saMbhArIne hRdayamAM je akalpita spaMdano jAgyAM tene prathama saMskRtamAM 16 zlokamAM gUMthita kayAM ane tyAra bAda temane gurukupA, guruzaraNa ane gurasevAnA thakI paramatatva lAvyuM te 'gurugItA'nAM 520 padomAM gUMthI lIdhuM. prathama pada : "pagalAM paDayAM tArAM aho jyAM tIrtha te mAre sadA, tatva padanI dhUlI thakI nahoto e bhAve mudA, tava pAda pave loTatAM pApo karyA reheve nahIM teM cittamAM je mAnIyuM te mAnya mAre che sahI. " ... (1) 'je bhUmi para gurue vicaraNa karyuM hoya te bhUmi ziSya mATe tIrtha bane ane gurunI 109 Go
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA caraNaraja mastake caDhAvI kRtakRtya thavuM tathA gurunA vicArone mAnya karavA,' AvI utkRSTa bhAvanA ziSyane saMsArasAgara taravAmAM sahAyaka thAya che emAM koI ja zaMkA nathI. gurunAM vacano ane vicArone pUrNa zraddhAthI mAnavA e temano saparmaNabhAva darzAve che. bIjuM pada : "tArI kRpA gaMgAjale nirmaLa sadA manaDuM rahe, A dAsa vaNa kAlAM ane ghelAM vacana tava ko kahe... tava bAluDAnA bolanI kiMmata kharI tuM to ka.......(2) gurunI kRpAnA gaMgAjaLathI potAnuM mana haMmeza nirmaLa rahe che. mAtA-pitA je rIte bALakanI kAlIghelI bhASA samajavA samartha hoya che te ja pramANe ziSya, dAsatvabhAve gurune je paNa kaMI vade te jANavA teo sakSama hoya che. A pramANe ahIM guru pratyenI ekaniSThA daSTigocara thAya che. AgaLanAM padomAM AcAryazrI gurunI niSkAma sevAthI thatA lAbhonI carcA kare che. ''tava sevanAthI je thatuM te citta mAruM jANatuM, pragaTayA guNo mamacittamAM te citta mAruM mAnatuM, tava saMgati sevA thakI saMskAra AtmAmAM paDacA, bhUMsAya nA ko kALamAM je AtmanI sAthe jaDacAM.' ...(5) sadgurunI sevA ane saMgathI saMskArono prAdurbhAva AtmAmAM thAya che. A joDANa janmajanmAMtaranuM hovAthI sadA akhaMDita rahe che. guru kadI koI kAvAdAvA ke laTapaTa- khaTapaTamAM paDatA nathI, mATe satata samatAbhAvamAM ja ramaNa kare che. teo niMdA ke stuti, mAna-mAnahAni ke anya kaSAyothI ghaNe dUra nIkaLI gayA hovAthI teo to bhAvAbdhi tare che, paNa sAthesAthe bhakto para paNa tAraka banI upakAra kare che. jo sadgurunI kRpA varase, temanI AziSa maLe ane bhakta jo zraddhA rAkhe to durbhAgya paNa saubhAgyamAM palaTAya che, navanidhi ane sarva labdhio kara joDIne pAse rahe che tathA bhaktanI kIrti sarvatra vistare che. AcAryazrIe gurunA guNane ujAgara karavA mATe prAmANya ane paramArtha zabdonA upayoga karI ghaNAM padonI racanA karI che. teo prAmANya guNa vize varNave che ke - "vidvAna thAvuM sahela che A vizvamAMhi mAnavuM, adhikArI thAvuM hela che, A vizvamAMhi jANavuM, dhanavaMta thAvuM sahela, paNa prAmANya guNa muzkela che, 111 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA prAmANya guNane pAmavA nA bALakonA khela che.... (49) prAmANya jIvana tAruM zubha bhAvathI zobhI rahyuM, zrI sadguro ! tava saMga teM prAmANyane bhAve lahyuM.... (53) gurunI vANInuM prAmANya eTaluM hoya ke khapa karatAM jarA paNa nyUna-adhika hoya nahi. parimita jIvana, saMyama, maryAdA ane sAthe zubhabhAva hovAthI temanuM jIvana anyone sadA upakArI thAya che. paramArthano upadeza gurujano Ape che - "paramArtha mATe prANane arpaNa kare saMto sadA paramArthathI pAchA paDe nA sAdhuo jaMgamAM dA...' prastuta gurugItAmAM AcAryazrIe gurunAM viziSTa lakSaNone paNa lakSamAM lIdhAM che jemAM vairAgyadazA, samabhAva, brahmavrata, pratijJApAlana, audAryadaSTi, guNarAgI, maLatApaNuM, dAkSiNyatA, gaMbhIratA, vAtsalyatA vagere mukhya che. A sarva guNone pragaTa karI emAM sAtha upadezanuM tattva meLavI 520 jeTalAM padonI racanA karI. sAdhuo jaMgama tIrtha kahevAya mATe teo varNave che ke guruprAptinuM TANuM pharIpharI nahIM Ave''TANuM pAmI gurugama lahI dharmamamAM vIra thAje, TANuM Ave nahIM pharI bhaktinA kuMDa hAje, jo cete to avasara kharo A tane re maLyo che, mIThI mIThI atirasavatI zelaDIthI gaLyo che.''...(438) kevo suMdara upadeza ! ApaNane AnaMdaghanajInI yAda tAjI thAya. "aMjali jala jyuM Ayu ghaTata hai ... ... kahA vilaMba kare, aba bAu re .. tarI bhavajalanidhi pAra pAu re.... zuddha niraMjana deva cAu re ..... (53-1) AcAryazrI bodha Ape che ke tane je avasara prApta thayo che e bhaktino samaya to rasavaMtI zelaDIthI paNa vadhu mITho che, mATe A samaya khovAno nathI, prabhubhaktimAM cittane parovI de. AcAryazrInI gurubhakti AgaLa vadhe che, 463thI 490 padomAM kavvAlIne ''ziSyazikSA'' zIrSakathI gUMthI lIdhI che. A 27 padomAM ziSyane hitazikSA che ke teNe kadI paNa pIchehaTha karavI nahi, kAraNake saMkaTo to jIvanamAM AvatAM ja hoya che. aMtamAM jyAre guruno viyoga thAya che tyAre hRdaya je vilApa kare che tenuM 112
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... hRdayadrAvaka varNana temaNe ApyuM che. prANadhArA viraha tava te cittamAM nA amAto, Avo pAse vibhu mama duHkhane cUravA to... *. 50ra rome rome hadaya ghaTamAM prIti tArI hi vyApI, bAkI bIjuM mana nahIM dharuM megha tuM chaM kalApI..." ...503 jenA romeromamAM gara samAyela hoya, prANathI paNa adhika cAhyA hoya e ja svayaM AvI virahavedanA AlApI zake. hRdayaMgama zabdo vaDe gurunI gItAnuM sarjana e gurubhaktinuM utkRSTa najarANuM che. gurubhaktino citAra ApyA bAda teo enuM phaLa paNa darzAve che. sAcA bhAve guruvara taNI bhaktithI thAya siddhi, sAcA bhAve guravara taNI bhaktithI thAya Rddhi ... 1.510 Rddhi vRddhi siddhi sadA, sadguru stavatAM thAya, koTI bhavanAM pApa paNa, kSaNamAM viNazI jAya ... 1.514 bhaNe gaNe je sAMbhaLe, saru kAvya sadAya, maMgaLa mALA te lahe, ghare ghare AnaMda thAya .. ...517 ogaNIza zata ikotere, mAgha pUrNimA sAra, puSpArka pUro karyo, thAvo jaga jayakAra ... ...pa19 yathAzakti matiyogathI, ro graMtha e beza, buddhisAgarasUri ghaTa, AnaMda hoya haMmeza ... .560 gaMgAsatInAM bhajanomAM gurumahimA - -DaoN. bharata paMDacA. (vaDodarAsthita DaoN. bharatabhAI Asi. prophesara gujarAtI vibhAga ema. esa. yunivarsiTI navalakathAomAM racanA rItinA prayogo para Ph. D. karyuM che. traNa pustako pragaTa thayAM che. kaccha bannI vistAranA mAladhArIonAM lokajIvana, lokakalA ane lokasAhityanuM sAMskRtika adhyayana karI rahyA che). rAmasAgara ane maMjIrAMnA tAle gaLatI rAtomAM - sUromAM relAtI bhajanavANI ApaNI amUlya mirAta che. kaMThopakaMTha jaLavAI rahelI A saMtavANI jJAna, bhakti, yoga ane kathArUpe gUMjI rahI che. DaoN. niraMjana rAjyaguru kahe che tema "saurASTranI tamAma saMtaparaMparAnI sAdhanAdhArAo ane saMtavANI tarapha najara mAMDIe tyAre sauthI vizeSa prabhAvakapaNe ekasamAna lakSaNa tarI Ave che, e che gurumahimAnuM.'' ane meM gaMgAsatInI racanAomAM jovA maLatA gurumahimAne kendrastha rAkhI mAro viSaya carcavA dhAryo che, temAM sauprathama gaMgAsatInAM jIvana-sarjana viSayaka ane tyAra bAda temanAM bhajanomAMthI pragaTa thatAM gurumahimA vize carcA karavAno upakrama che. gaMgAsatInuM jIvana bhaktino marma udghATita karatAM bAvana bhajanathI ja lokamukhe amara banelAM gaMgAsatInAM jIvana vizenI nakkara vigato ApaNane maLe che. Ama to temane gaI sadInAM-arvAcIna yuganAM ja saMta kavayitrI kahI zakAya. pAlitANAthI 35 kilomITaranA aMtare AvelA rAjaparA gAme bhAIjIbhI saravaiyAne tyAM temano janma thayo. cAra nAnA bhAI sAthe teo kuTuMbanAM moTAM putrI hatAM. nAnapaNamAM teo hIrabAnA lADakA nAme oLakhAtAM hatAM. A ja rAjaparA gAmamAM hamIrabhAI paDhiyArane tyAM pAnabAI nAmanI putrI hatI. pAnabAI ane gaMgAbA banne nAnapaNathI ja sahiyara hatAM. bannemAM bhakitabhAva nAnapaNathI ja khUba prabaLa hato. samaDhiyALAnA kahaLasaMga bhagata sAthe gaMgAbAno vivAha thayo. kahaLasaMgane yuvAna 3 zAMtiH zAMtiH zAMtiH 114
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhAratIya saMskRtimAM gurumahimA vaye sImamAM eka avadhUta maLyA. temanI pAsethI kahaLasaMge sAdhanA zIkhI ane samaya jatAM sakvika vRttithI saMta kahaLasaMga 'bhagata' tarIke prasiddha thayA. AvA sAdhuvRttinA kahaLasaMga ane gaMgAbA be putrInAM mAtA-pitAta banyAM. gaMgAbAnI bALapaNanI sakhI pAnabAI kSatriya samAjanA rivAja mujaba dIkarInA sAsare khAsa madada mATe temanI sAthe ja samaDhiyALA AvyAM. jIvanabhara apariNIta rahyAM. IzvaranA bhaktimArge ja vaLI gayAM. gaMgAsatI ane kahaLasaMga saMsAramAM rahIne paNa sAdhujIvana jIvatAM hatAM. ekavAra bhaktinA pratApe kahaLasaMge mRta gAyane sajIvana karI. gAmanA IrSALu lokothI A sahana na thayuM. temaNe kahaLasaMganI mazkarI karI, to keTalAka loko temanI siddhithI atyaMta prabhAvita thayA, paNa potAnI siddhi adhyAtmajIvanamAM aDacaNa UbhI na kare enI loko vyaktipUjA na kare te mATe svecchAe ja temaNe dehatyAgano saMkalpa karyo. satI paNa temanI sAthe deha choDavA taiyAra thayAM, paNa kahaLasaMge gaMgAbAne vinaMtI karI ke jyAM sudhI pAnabAI bhaktinA mArge cAlavA sakSama na bane tyAM sudhI rokAI javuM. 21 jAnyuArI, 1894nA dine kahaLasaMge jIvatAM samAdhi mAtra ekAvana varSanI umare lIdhI. have parivArane bhaktiparaMparAnA saMskAra ApavA gaMgAsatIe saLaMga bAvana divasa sudhI roja ekaeka ema bAvana bhajano racI pAnabAIne saMbhaLAvyAM. pAnabAIne zikhyA mAnI gaMgAsatIe jJAna, bhakti, yoga ane gurumahimAnA gUDha rahasyo samajAvatAM bhajano saMtasAhityanAM amUlya ratna samA banI rahyAM. barAbara bAvanamA divase 1894mAM gaMgAsatIe potAnA kartavyane pUruM mAnI 15mI mArce potAno deha tyajyo. Izvara sAthe ekAkAra thanAra jJAnano prakAza pADanArAM guru-mitra gaMgAsatIno viyoga pAnabAIthI sahana na thayo. cothA divase temaNe paNa prANa choDaco. Aje paNa samaDhiyALA gAme kahaLasaMga ane gaMgAsatInI samAdhi che. pAnabAInI samAdhi nathI caNAvAI, paNa temano paNa nAmollekha karavAmAM Avyo che. AvA ucca vicAro dharAvatI saMta tripuTInA adhyAtmajIvanano bodha gaMgAsatInAM bhajanomAM pragaTayo have temanA kavana vize joIe. gaMgAsatInAM bhajano: potAnI bALasakhIne samajAvatAM gaMgAsatInAM bhajanonI vAta coTadAra che, paNa temanI vANImAM kaThoratA nathI. prema che. vAtsalya che, jJAnano ahaMkAra ke moha nathI, balake eka vaDIlanI adAmAM mArgadarzakanI jema gaMgAsatI jIvananAM rahasyono patha cIMdhe che. emAM anubhavonAM motIbiMduo che. temAM vedo-upaniSada ane yoga-sAdhanAnA wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA potAnA anubhava temaNe vasyA che. te vANI temanI potIkI che. eTale ja te vANImAM svayaM teja che. bhagavAnanI bhaktino bhAva temaNe keTalAM sacoTa udAharaNa sAthe TAMkyo che ke bhagavAnanI bhakti karatAM kSaNa paNa prakAza maLaze to tamAruM jIvana tarI jazo. bhaktirUpI motI jIvanamAM parovavAnuM to temanAM jevAM gRhiNI ja kahI zake ne vIjaLIne camakAre motI parovavuM pAnabAI ! nahIMtara acAnaka aMdhArA thAze, niramaLa thai ne Avo medAnamAM, jANI liyo jIvana jAta." (pR. 75 so. saMtavANI) ahano nAza thAya ane AtmAno dedIpyavAna phelAya to ja jIvanano uddhAra thAya tevuM saraLa zabdamAM samajAvavA kSaNanA prakAza mATe 'vIjaLIno jhabakAra'nuM kalpana keTaluM sacoTa che. bhakti mATe keTalAka Avazyaka guNo samajAvavA gaMgAsatI prapaMca ane azuddha karmano tyAga karavA vInave che. daLI daLIne DhAMkaNImAM ugharAvavuM ne, evuM karavuM nahIM kAma re. ApaNI vastu na jAya ne, avarathA e e jovAnuM levuM nahIM nAma re (pR. 95, so. saMtavANI) bhAI re ! harimaya jyAre jagatanuM jANyuM re tyAre parapaMcathI rahevuM dUra re. (pR. 90 so. saMtavANI) mana, vacana, karmathI nirmaLa rahevAnuM vinavatAM gaMgAsatInI vANIno gharALuM laheko ane sAdagI noMdhavA jevAM che. pAnabAIne bhaktinI saravANImAM jIvana vahevaDAvavAnuM kahetAM gaMgAsatI kahe che: bhAI re ! sAMgopAMga ekarasa sarakho pAnabAI badalAya na bIjo raMga, sAyanI saMge kAyama ramavuM pAnabAI, karavI bhakti abhaMga. (pR. 70, so. saMtavANI). gItAnA nispRha bhAvathI A bhaktiraMga paNa kyAM jado paDe che! A bhaktino bhAva jyAre manamAM jAge tyAre chuM ne mAruM maTI jAya, pachI vakhANa ke niMdA paNa * 116. ( 115
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA bhAI re - raMgarUpamAM ramavuM nahi ne karavo bhajanuMno abhiyAsa re satagura saMge ekAMtamAM re'vuM ne tajI devI phaLanI Aza re-navadhA bhAI re - dAtAne cogatA hari ema ke'vuM ne rAkhavuM niramaLa jJAna re, sataguru caraNamAM zIza namAvavuM re, dharavuM gurajInuM dhyAna re... navadhA. bhAI re ! - abhyAsIne evI rIte re'vuM ne jANavo vacanano marama re, gaMgAsatI ema boliyA ne choDI devA azudha karama re... navadhA. (pR. 63, soraThI saMtavANI) wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ekasarakhAM ja banI jAya che. niMdA thAya che te paNa huM'nI nathI, vakhANa paNa 'huM'nAM nathI, kAraNa ke e haMkArano bhAva to bhaktirasamAM ogaLI gayo che. niMdA ne stuti jyAre samatulya bhAse tyAre abhaya bhAva ke'vAya. bhagatI... (pR. 69, so. saMtavANI) bhakti mATe to jIvana ja AkhuM palaTAvavuM paDe jema ke: sUkSma rahevuM ne sUkSma cAlavuM (pR. 81, so. saMtavANI). ANavuM nahi aMtaramAM abhimAna re. (pR. 83, so. saMtavANI) Ama moha, mAyA, ahaM, niMdA jevA doSone tyAgI nitya bhaktirasanuM sevana karavA gaMgAsatI vInave che ane A badhuM tyAre ja zakya bane jyAre IcchAzakti khUba ja prabaLa hoya, mana para lagAma hoya: meru to Dage ne jenA mana no Dage marane bhAMgI re paDe bharamAMDa re, vipada paDe vaNase nahi, I to harijananA paramANa re. (pR. 61 soraThI saMtavANI) mAnavadeha jyAre AtmAnI alakha jyotane jagatI rAkhe, koI paNa sthitimAM calita na thAya tyAre ja bhaktimArga pAme ane bhaktimArgamAMthI tene calita thato roke che, tenA guru ! gurumahimA : guno mahimA gaMgAsatInA bhajanamAM khUba prabhAvaka rIte jhIlAyo che. pIparALI gAmanA guru bhUdharadAsajIne gaMgAsatI guru mAnatAM hatAM. 'gurujInuM dhyAna', 'sAdhunI saMgata', 'vacananI zakti', 'vacanano viveka', 'marajIvA thaIne', 'abhayabhAva', 'mana jyAre marI jAya,' 'ThAlavavAnuM ThekANuM' Adi bhajanomAM gaMgAsatIe guramahimA gAyo che. ahIM 'gurujInuM dhyAna' bhajanamAMthI pragaTa thatA gurumahimA vize carcA karavAno upakrama che. gurujInuM dhyAna navadhA bhagatimAM niramaLa re'vuM ne zIkhavo vacanuMno vasavAsa re, satagurune pUchIne pagalAM bharavAM ne thaIne rahevuM tenA dAsa re. bhaktinA nava prakAra che. A navadhA bhaktimAMthI koI paNa prakAranI bhaktimAM pUrepUruM tanmaya thavAnuM gaMgAsatI kahe che. 'navadhA bhagatimAM niramaLa re'vuM ne zIkhavo vacanuMno vazavAsa re, satagurune pUchIne pagalAM bharavAM ne thaIne rahevuM tenA dAsa re.' ahIM 'niramaLa' zabdamAM keTalI arthachAyAo paDelI che. jenAmAM 'malinatA nathI te nirmaLa' evA zAbdika artha pAchaLa e 'malinatA'nA keTalAya artha nihita che ! jenA manamAM kapaTa, krodha, prapaMca, mAyA, moha nathI, jene saMsArika mAyA aDakI zakatI nathI, tene nirmaLa kahI zakAya. kAdavamAM rahela kamaLanI mAphaka nirlepabhAve dareka jIvanaghaTanAne je koI paNa jAtanA dveSa vinA svIkArI zake tene nirmaLa kahevAya ane bhakti mATe 'niramaLa' hovuM anivArya che. jyAre doSarahita niramaLa banIne mana bhakti mATe taiyAra thAya che, tyAre tene sadara maLavo anivArya che. evA guru ke je manacakSu ughADI Ape. tenA vAkyamAM zAzvata satya samAyeluM hoya tevA vacanamAM vizvAsa rAkhavAnuM gaMgAsatI kahe che. AvA sarane calita thavAya tevA dareka prasaMge pUchavuM ane pachI gurue cIMdhelA mArga para cAlavuM te ja rIte bhaktirasa pAmI zakAya che. sAcA 0 118
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ svabhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... gunA dAsa thaI temane mana, vacana, karmathI anusarIne ja bhakti dvArA prabhunI prApti zakya bane che. tevuM temanuM mAnavuM che. AgaLa kahe che: bhAI re - raMgarUpamAM ramavuM nahi ne karavo bhajanuMno abhiyAsa re sara saMge ekAMtamAM revuM ne tajI devI phaLanI Aza re-navadhA A gurunA dAsa thavA mATe raMgarUpamAM mohavuM nahi, tevuM kahevA pAchaLa gaMgAsatIno Azaya e che ke, jyAM bAhya raMgarUpanI ramaNA moha pamADatI hoya tyAM sudhI AMtaracakSu khUlavAnAM nathI. jyAre bAhya suMdaratA bhUlI AMtarasauMdarya anubhavAya tyAre ja bhaktinAM dvAra khUle ane tenI mATe khUba ja ekagratAthI bhajanano abhyAsa matalaba ApaNA vedapurANa graMthonuM jJAna vAraMvAra cayana karavuM. 'abhiyAsa' eTale vAraMvAra jene mananI aMdara pasAra karI jIvanamAM utAravAmAM Ave. te Avo abhyAsa vAraMvArano prayatna karI bhajanarUpI saranI vANIne manamAM bharI devAnuM teo kahe che. A mATe sAcA gurunI pAse ekAMtamAM rahevAnuM teo sUcave che. bhIDamAM nahi, paraMtu ekAMtamAM jyAM guru ane ziSya vacce sAco saMvAda' zakya bane. Ama hRdayathI guranI sAthe tAra joDAya, tevuM teo A paMktimAM kahevA Icche che. chelle kahe che 'tajI devI phaLanI Aza'. gurunA jJAnathI koI camatkAra thaze, kazuMka mahAna prApta thaze tevI AzA sAthe koI prayAsa karavo nahIM. gItAmAM kRSNae kahyuM che ke phaLanI AzA vinA karma karavuM tenuM ja anukaraNa ahIM paNa che. AgaLa juo. bhAI re ! - dAtAne bhogatA hari ema ke'vuM ne rAkhavuM niramaLa jJAna re, sataguru caraNamAM zIza namAvavuM re, dharavuM gurajInuM dhyAna re.... navadhA karmane karatAM phaLanI AzA na rAkhavI tevuM kahetAM gaMgAsatI AgaLa kahe che, A mATe je kAMI maLe che te badhuM IzvaranuM ApeluM che. je kAMI bhogavavuM paDe che te paNa IzvaranuM ja ApeluM che tevI sthira cittabuddhi rAkhIne rahevuM joIe. ahIM 'rAkhavuM niramaLa jJAna' zabda che. te keTaluM sarasa sUcave che ke je jJAna maLe che temAM paNa potAnA ahaMbhAvanuM koI AropaNa na karavuM e badhuM harinuM ja jJAna che tevI nirvikAra bhAvanA ja jJAnanA sAcA adhikArI banAve tevuM gaMgAsatInuM mAnavuM che. je jJAna maLyuM che, temaNe ja mananI aMdara A apAra prakAza relAvyo che tevI kRtajJatA anubhavIne wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA haMmezAM AvA sarunA caraNamAM zIza namAvavuM joIe, matalaba ke manathI temano khUba ja Adara karavo joIe. nitya temanuM dhyAna dharIne jJAnamArganA sAdhaka banavuM joIe. chelle teo kahe che ke : bhAI re !- abhyAsIne evI rIte re'vuM ne jANavo vacanano marama re, gaMgAsatI ema boliyAM ne choDI devA azudha karama re... navadhA bhaktinI keDI kaMTALI che. badhAM ja pralobhanothI dUra thaI kevI rIte nitya abhyAsI rahevuM te AkhA padamAM gaMgAsatI kahevA mAge che. A rIte niramaLa bhAve, bAhya pralobhana tyajI, sAcA hadayathI gujInA caraNe rahI abhyAsa karavAthI ja sAcI rIte bhaktirasa pAmI zakAya che ane te mATe "vacanano marama' jANavo Avazyaka che. satyanA mULa rUpane jANavA mATe badhAM ja azuddha karmone tyajavAM paDe, to ane to ja bhakti ane guru bannenI prApti thAya, paNa te mATe sAcA guru maLavA atyaMta Avazyaka che. sAcA guru lAkhomAM eka hoya ane evA gurane adhikArI ziSya maLavo paNa sadbhAgya che. guru ane ziSya jyAre ekabhAve cidAkAza sAthe saMvAda sAdhe tyAre ja brahmajJAna meLavI zake. A uparAMta temanAM bhajanomAMthI gurumahimA vyaMjita karatI keTalIka paMktio noMdhuM chuM: sAnamAM sAna eka gurujInI kaI pAnabAI ! jethI Upaje AnaMdanA odha re (vacananI zakti') bhAI re ! - zarIra paDe paNa vacana cUke nahi, gurujInA vecyA te to vecAya ('marajIvo thaIne') satagurunAM caraNamAM zIza namAve tyAre pUraNa nijArI ke'vAya - jyAM lagI ('marajIvA koNa kahevAya') * bhAI re! sadguru vacanamAM suratAne rAkho, to to huM ne mAruM maTI jAya, ('abhayavAda) 119 12o
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA abhAratIya saMskRtimAM gumahimA bhAI re ! satasaMga rasa e to agama apAra che, te to pIve koI pIvanahAra ('mana jyAre marI jAya') bhAI re Apa muvA vinA aMta nahi Ave pAnabAI ! gurugama vinA gothA marane khAve ('ThAlavavAnuM ThekANuM') AcArya zrI jJAnavimalasUrizvarajInI sajhAyamAM guru pratye vinayadarzana - DaoN. chAyAbahena zAha (amadAvAdasthita DaoN. chAyAbahena zAha jaina dharmanAM abhyAsu che. pAThazALA ane saMtonI vaiyAvacca pravRttimAM rasa le che). bhAI re ! reNI thakI gurajI sAnamAM samajAve, reNI thakI amara jo ne thavAya ('raheNImAM rasa') samApana: keTalAka abhyAsIonA mate gaMgAsatI mahApaMthathI dIkSita tarIke oLakhAvAyAM che ane keTalAka abhyAsIo sAdhAra purAvA sAthe mahApaMthathI dIkSita gaNatA nathI. mane paNa gaMgAsatInA bhajanaracanAonA AMtarasandramAMthI ane pAnabAI tathA patine uddezIne kahevAyelI bhajanaracanAone AdhAre jaNAya che ke, gaMgAsatI yoga-sAdhanA tathA pacakrabhedananI prakriyAmAM kriyAzIla che. kSatriya gRhiNI, yogIsAdhikA ane yogaparaMparAnAM rahasyone potAnI anubhavasiddha anubhUti saraLa rasaLatI padAvalimAM ane ArAdhanA DhaMgamAM ja satata gAya che ane ArAdhanAmAM paNa anubhUtinI abhivyakti ane sAdhanAdhArAnI rIta kahevI temane abhipreta che. mane AvAM badhAM kAraNathI gaMgAsatI mahApaMthI ArAdhikA nahi paNa yogaMsAdhikA lAge che. saMdarbha sUci: saurASTranuM saMta sAhitya, niraMjana rAjyaguru, soraThI saMtavANI : saM. jhaveracaMda meghANI jIvana jharamara zrI jJAnavimalasUrino janma vi.saM. 1694mAM thayo hato. teo gRhastha avasthAmAM bhinnamAla zaheramAM rahetA hatA. temanA pitAnuM nAma vAsavazeTha ane mAtAnuM nAma kanakAvatI hatuM. emanuM nAma nAthumalla hatuM. mAtra ATha varSanI vaye temaNe tapAgacchanI vimaLa zAkhAmAM paM. vijaya vimalamaNinA zikha 5. dhIravimalagaNi pAse dIkSA lIdhI. dIkSA samaye temanuM nAma 'nayavimala' rAkhavAmAM AvyuM. A pachI temaNe kAvya, tarka, nyAya, zAstrAdimAM nipuNatA meLavI teoe amRtavimalagaNi tathA meru vimalagaNi pAse vidhyAbhyAsa karyo. vi.saM. 1727 mahA sudI 10 ne divase mAravADanA sAdaDI pAsenA ghANerAva gAmamAM utsavapUrvaka AcArya vijayaprabhasUrie emane panyAsapada ApyuM. tyAra bAda vi.saM. 1748 phAgaNa suda 5 ne guravArane divase zrI navimalagaNine AcAryapadavI prApta thaI ane temanuM nAma jJAnavimalasUri rAkhavAmAM AvyuM. zrI jJAnavimalasUrie surata, khaMbhAta, amadAvAda, sirohI, pATaNa, rAghanapura, sAdaDI, ghANerAva, pAlitANA, jUnAgaDha vagere sthaLoe vihAra karyo. zatruMjaya tIrthanI temaNe aneka vAra yAtrA karI. jinapratimAonI sattara jeTalI pratiSThA karAvI. zrI jJAnavimalasUri yogAbhyAsamAM pravINa hatA. evI kivadaMtI paNa maLe che ke pATaNanA upAzraya pAse eka moTA lImaDAne sipAIo pADatA hatA. keTalAka loko temane aTakAvatA hatA, paNa sipAIo dAda ApatA na hatA. ema kahevAya che ke jJAnavimalasUrie tyAre camatkAra batAvyo ane e rIte lImaDo pADavA AvelA sipAIo pAchA vaLyA. 122
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA zrI jJAnavimalasUrijIe zrI AnaMdadhanajIne pUjya mAnI temanI saMgati karIne adhyAtmajJAna meLavyuM hatuM. zrI jJAnavimalasUri, zrI yazovijayajI upAdhyAya ane zrI satyavijayajIe suratamAM zrI sUrajamaMDana pArzvanAthanA derAsaramAM diyoddhArano vicAra karyo hato ane temaNe kAlikAnuM ArAdhana karyuM. A traNeyanI tripuTI gaNAtI hatI. jJAna ane dhyAnanI AvI virala upAsanA karIne vi.saM. 1782nA Aso vada 4 ne garavArane divase 89 varSanI vaye zrI jJAnavimalasUri kALadharma pAmyA. A samaye khaMbhAtanA zrAvakoe emanI pagalAyukta derI karAvI hatI. tema ja temano jJAna bhaMDAra khaMbhAtamAM khAravADAmAM vimalanA upAzrayamAM vidyamAna che... AcArya devanAM anya sarjana : zrI jJAnavimalasUri saMskRta-prAkRta ane gujarAtI bhASA para prabhutva dharAvatA hatA. vikramanA 18mA saikAmAM jJAnavimalasUrie A traNeya bhASAmAM vipula sAhityaracanA karI che. teo prabhu pAse tAtkAlika navAM kAvyo racI stuti karatA hatA. temanuM prAkRta bhASA paranuM prabhutva 'narabhavadaSTAMto paya bhASA mAM jovA maLe che. zrI jJAnavimalasUrie gujarAtI gadya ane padya ema banne svarUpo ajamAvyAM che. zrI nayavimalagaNinI avasthAmAM (sUripada lIdhA pahelAM). (1) naramayadraSTAMnoyanayamAtA (7) Jutra fara TWtotra zoSaNa thathaLo pujata (2) sAdhuvaMdanA rAsa (8) prAthAta varitra jAvaTa mUta (3) jaMbusvAmI rAsa (9) sADA traNaso gAthAnAM stavano bAlavabodha (4) navatatva bAlavabodha (10) stavano bAlavabodha stuti (5) raNAsiMha rAjarSi rAsa (11) daza daSTAMtanI sajhAya (6) zramaNasUtra bAlavabodha zrI jJAnavimalasUri avasthAmAM racelA graMtho (12) prazranavyAkaraNa sUtravRtti (13) saMsAradAvAnala stutivRtti (14) bAra vrata grahaNa rAsa (15) rohiNI - azocaMdra rAsa (16) divALI kalpa bAlavabodha (17) AnaMdadhana cauvIzI bAlavabodha bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... (18) traNa bhASya bAlavabodha (19) adhyAtmakalpadruma bAlavabodha (20) caMdra kelavI rAsa (21) pAkSikasUtra bAlavabodha (22) yogadaSTinI sajhAya bAlavabodha (23) paryuSaNa parva mAhAbhyanI sajhAya (24) stavano, sajhAyo, stuti, pado vagere (25) zrI zAMtinAthano tathA zrI pArzvanAthano kalaza gura pratyenA vinayane prastuta karatI AcArya bhagavaMta racita sajhAya vinaya karo celA guru taNo, jima baho sukha apAro re, vinaya thakI vidyA bhaNo tapa japa, sUtra AcAro re (1) arthAt vinaya e AMtarika prakriyA che, vinaya e aham visarjananI kriyA che. vinayanuM kULa gurazuzruSA che gurazuzruSAnuM phULa zrutajJAna che. zrutajJAnanuM mULa viratI che. viratinuM mULa Azravanirodha che. guruno vinaya celAe avazya karavo joIe, kAraNake gurano vinaya karavAthI ja vidyA AvaDe che, ane tethI vidyAnuM phaLa mukti paNa maLe che. guru vacana navi lopIe navi karIe vacana vidhAto re, UMce Asana navi besIe, vacce vacce navi karIe vAto re arthAt gurunuM vacana ziSya mATe maMtrasamuM hovuM joIe. guru pratye evo vinaya ziSya karavo joIe ke guru je bole tene 'taharI' karI svIkArI le. bIjo koI vikalpa ja nA vicAre. AvA vinayanuM zreSTha udAharaNa che "gautamasvAmI paramAtmA mahAnara je kahe 123 124
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA tene natamastake svIkArI letA. prabhue temane kahyuM ke tame AnaMdazrAvakanI AzAtanA karI che. jaIne micchAmI dukkaDam ApI Avo. cAra jJAnanA dhaNI, prathama gaNadhara hovA chatAM gautamasvAmIe guruvacanano lopa karavAno vicAra paNa na karyo ane gurUAzA pramANe karyuM. Avo vinaya ziSyano guru pratye hovo joIe. vaLI guruthI UMce Asane paNa na besavuM joIe. gurathI UMce Asane besIe to vidyA na caDe. zreNika mahArAjAe eka kaLAkAra pAse AMbA parathI kerI dUratI utAravAnI vidyA zIkhavA mAMDI, paNa vidyA caDe ja nahIM tyAre abhayakumAre bhUla samajAvI ke pahelAM tame siMhAsana parathI UtarI e kaLAkArane UMce Asane besADo. tame nIce beso pachI ja tamane vidyA caDaze. vaLI guruvANI pravartatI hoya tyAre vacce vacce bolavAno avinaya paNa na karavo joIe. guru AgaLa navI cAlIe, navI rahIe pAchaLa dUra re, barobara UbhA nava rahie gurune zAtA dIje bharapura re. vastra pAtra nitya gurUtaNo paDilehIye hoya vAro re sAzana besaNa pujIe pAtharIe sukhakArI re arthAt ziSya jyAre guru ne guru tarIke svIkAre che tyArathI guru tene sneha Ape che. tenA zarIra ane AtmahitanI satata kALajI rAkhe che. jJAnadAna kare che. pAtratA apAve che. AvA aNamola upakArano badalo ziSya avazya vALavo joIe. ziSya gurune saMpUrNa zAtA ApavA prayatna karavo joIe. gunAM dareka kAmo vagara kahe karI ApavA joIe. ganI nityakriyAomAM sahAyarUpa thavuM joIe, vaLI, gurano vinaya sAcavavA guranI AgaLa ke taddana dUra pAchaLa rahI gurunI avagaNanA na karavI joIe. Ama badhI ja rIte gurune zAtA ApavA prayatna karavo joIe. Asana vasanAdi sukha dIe gura ANAe mukha nirakho re - 125 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... jJAna vimala sUri Ima kahe, ziSya thAe gurunI sarakho re arthAt gurune pUjya gaNI je ziSya gurunI kALajI rAkha che, gurunI AjJA pALe che, guruno vinaya jALave che, gurune zAtA Ape che, tevA ziSyane guru potAnA jevo banAve che. gurunI pAtratA ziSyamAM Ave che. te guru jevo jJAnI bane che, jema ke gautama gaNadhara potAnA parama guru prabhu mahAvIrano saMpUrNa vinaya karI prabhu mahAvIra jevA kevaLajJAnI banI mokSe gayA. upasaMhAra : ziSya gurune guru tarrIke svIkAryA pachI gurune samarpita thaI javuM joIe. guruno vinaya karavo joIe, paraMtu eka vAta noMdhapAtra che ke gurune guru tarIke svIkAratA. pahelAM gu yarthAtha gura che ke nahIM tenI cakAsaNI avazya karavI joIe. guru zAstrAjJAne svIkAratA hovA joIe. gura AcAramAM zithila na hovA joIe. gura gItArtha hovA joIe. gura sugura hovA joIe. jo AvA guru prApta thaI jAya to temanuM zaraNa levAthI ziSyano beDo paNa pAra thaI jAya. saMdarbha graMtho : (1) zrI jJAnavimalasUri kRta stabaka - saMpAdaka : DaoN. kumArapALa desAI (2) jina guNa maMjarI - saMcAhikA - sAdhvIzrI priyavaMdAzrIjI mahArAja. guru AjJA vinA najIka na javAya. guru birAjamAna hoya tenA avagraha (aDhI phUTanA) aMtaramAM jatAM pahelAM guranI iMgita ke pragaTa AjJA hoya to ja samIpa javAya te vinaya dharma che
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA pArzva caMdrasUri aura unakI guru chatrIzI eka paricaya -DaoN. hemaMtakumAra (jaina darzana ke abhyAsu DaoN. hemaMdakumAra sI. zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra kobA gAMdhInagara meM jaina sAhitya saMzodhana saMpAdana pravRtti meM vyasta hai| AcArya zrI pArzvacaMdrasUrizvarajI mahArAjasAhaba kA janma vikrama saMvat 1537 caitra sudi 9 zukravAra ko AbujI tIrtha ke pAsa hamIrapura meM huA thA unake pitA kA nAma velhagazAha evaM mAtA kA nAma vimalAde thaa| ve vIsA poravADa jAti ke the / bAlyAvasthA se hI ve vilakSaNa pratibhA ke dhAraka the| unhe sabhI eka hI bAta kahate ki bhaviSya meM yaha bAlaka avazya hI mahApuruSa ke rupa meM prasiddha hogA mana meM vairAgya ke bIja lagatA hai| pUrvajanma se hI sAtha AyA ho, kyoMki nava varSa kI choTI umra meM hI paMDitapravara zrI sAdhu maharSi kI vairAgyapUrNa pavitra vANI ko sunakara unakI AtmA vairAgI ho gaI aura unhe hI apanA guru mAnakara vikrama saMvata 1546 meM zrI bhAgavatI dIkSA aMgIkAra kara lIyA apanI tIvra buddhi pratibhA evaM gururAja kI kRpApUrNa dRSTi ko prApta karake vyAkaraNa, koSa, kAvya, chaMda, alaMkAra, nyAya, dharmazAstra Adi viSayoM se saMbaMdhita zAstroM kA adhyayana bahuta hI alpa samaya meM kara liyaa| kSamAbhAva evaM gAMbhIryapUrNa vyaktitva ke kAraNa ve samAja meM zobhAyamAna hue unakI yogyatA evaM kSamatA ko dhyAna meM rakhate hue unhe vikrama saMvat 1554 meM upAdhyAyapada se vibhUSita kiyA gyaa| usa samaya jaina zAsana meM sAdhuoM meM zithilatA ne apanA prabhutva jamA liyA thaa| muni kriyAkAMDa meM rUci nahIM lete the / zAstrasammata AcAra-vicAra kI kamI ho gaI thii| yaha saba dekhakara upAdhyAyazrI kI AtmA andara se udvelita ho gaI aise pavitra dharma meM isa prakAra kI lAparavAhI kaise calAI jA sakatI hai| mujhe to isa 127 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA zithilatA ko jar3a se dUra karanA hI hogA, isa prakAra kA saMpalpa kiyA unhone vikrama saMvat 1564 arthAt apanI 27 varSa kI alpAyu meM gurudeva kA AzIrvAda evaM anumati lekara nAgaura meM kriyA uddhAra kiyA aura zuddha saMvegamArga kI dezanA dete hue vihAra karane lage / bhavyAtmAoM ko mokSamArga para agrasara karate hue kAlakrama meM jodhapura phuNce| vahA~ ke zrIsaMgha ne unako sarvaguNa sampanna, dharmadhuraMdhara aura AgamavANI meM gItArtha jAnakara vikrama saMvat 1565 meM arthAt 28 varSa kI avasthA aura dIkSAparyAya ke 19 veM varSa meM unheM AcAryapada para sthApita kara diyaa| AcAryapada para AsIna hone ke bAda unhoMne apane ziSyoM ke sAtha unake dezoM me vihAra karate hue jaina dharma kA khUba pracAra prasAra kiyaa| unakI vidvatA, AcAravicAra Adi se prabhAvita hokara caturvidha zrIsaMghane vikrama saMvat 1599 meM saMkhalapura meM bahuta bar3e mahotsava kA Ayojana kara unhe yugapradhAna ke pada para sthApita kiyA / yugapradhAna AcAryadeva ne aneka prakaraNa granthoM kI racanA karake zruta-zAstra kI abhivRddhi kii| zuddha dharma kI pravRtti hetu jagaha-jagaha dharmacarcA karake aneka bhavyAtmAo ko jaina dharma kI dhArA meM jor3akara sanmArga para sthita kiyaa| unhoMne apane jIvana meM jina zAsana ke unnayana ke lie aneka choTe-baDe kArya karake khUba zAsana prabhAvanA kI / siddhapura ke pAsa uNAvA gA~va ke sonI vaNikoM ko dharmopadeza dekara jainadharmI bnaayaa| jodhapura ke AsapAsa rahanevAle aneka muNota gotrIya rAjapUtoM ko mAMsamadirA kA tyAga karavAkara muNota gotrIya osavAla zrAvaka banAyA / rAjapUtoM meM se osavAla zrAvaka banAnevAle AcaryoM meM inake bAda kor3a' samartha AcArya huA ho esI koI etihAsika jAnakArI nahIM milatI hai| aneka gA~vo ke zrAvaka jo mAhezvarI ho gae the unhe pratibodhita kara punaH zrAvakadharmI bnaayaa| mAravADa ke rAjA rAvagaMgAjI evaM yuvarAja mAladevajI ko pratibodhita kara jaina dharma aMgIkRta karavAyA isa prakAra aneka udAharaNa hai, jo unakI pratibhA evaM prabhAvakatA ko siddha karate hai| AcArya zrI pArzvacaMdrasUrijI dvArA racita prakaraNa granthoM meM nimnalikhita pramukha grantha hai jo Aja bhI unake pAMDitya kA paricaya dete hai| unhone Agama siddhAMta meM se tattvoM kA saMgrahaNa karake saMskRta prAkRta bhASA se anajAna janasAdhAraNa kI bhASA gujarAtI meM racanA karake sAdhAraNa jJAnavAloM ke lie jaina tattvoM ko sarala evaM sulabha banAyA hai, tAki ve bhI AgamoM ke sUtroM ke paramArtha ko samajhakara apanA Atmahita 128
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwnAratIya saMskRtimA gurumahimAwwwwwwwww kala sakeM / unake dvArA racita sabhI prakaraNa grantha svAdhyAya karane yogya haiN| una prakaraNa granthoM kA saMkSipta paricaya nimna prakAra hai| saMveda batrIzI kI racanA kisI khAsa nimitta se zAha zivarAja mohana nAmaka zrAvaka ko uddezya karake use pratibodhita karane hetu kI gaI hai| isakA ullekha svayaM AcAryazrIjI ne usI svAdhyAya ke 30vIM gAthA meM ki hai| isa grantha meM vastu ke svarupa kA varNana baDI hI saralatApUrvaka udAharaNa ke sAtha kiyA gayA hai, jise paDhane se hRdaya meM AhalAdakatA utpanna hotI hai| zrAddhamanoratha mAlA meM AcAryazrIjI ne zrAvakoM ko kisa-kisa prakAra ke manoratha-vicAra karane cAhie aura kauna-kauna se nahIM karane cAhie isakA varNana AgamAnasurA bahuta hI suMdara DhaMga se kiyA hai| saMkSepa ArAdhanA meM pUjyazrIjI ne apane jIvana ko sukhI karane hetu apane Upara lage hue doSa ke lie sarva jIvoM se kSamA mAMganA, pApasthAnakoM kA tyAga karanA, cAra zaraNa grahaNa karanA, sukRta kI anumodanA karanI aura duSkRta kI niMdA karanI Adi kA AgamoM ke AdhAra para saMkSipta va sundara varNana kiyA hai| ogaNatrIzI bhAvanA meM aneka prakAra ke uttama bhAvanAoM tathA hitazikSA kA varNana kiyA gayA hai| AtmazikSA svAdhyAya meM andara ke zatruoM ko dUra karane hetu aneka dRSTAMtoM ke sAtha upAyoM kA atyanta manohara paddhati se varNana kiyA hai| AtmazikSA svAdhyAya saMyama mArga ke dhAraka saMyamI kAma mana yadi saMyama se bahAra nikala jAe to kisa prakAra phira se saMyama meM lAkara sthira karanA, isa hetu AgamoM se aneka udAharaNoM ko prastuta karate hue bahuta hI sundara varNana kiyA hai| sAmAyika doSa parihAra svAdhyAya meM zrAvaka ko apane kalyANa hetu samatAbhAva rupa sAmAyika karate hue 32 doSoM kA tyAga karanA cAhie, ye 32 doSa kisa prakAra lagate haiM, kisa prakAra kA AcaraNa karane se doSa nahIM lageMge, ye doSa kauna-kauna se haiM Adi ke saMbaMdha meM AcAryazrIjI ne AgamoM meM varNita siddhAMtoM ke AdhAra para saMkSipta rupa se saralatApUrvaka bahuta hI sundara varNana kiyA hai| cAritramanoratha mAlA meM cAritra grahaNa karane se saMbaMdhita viSayoM kA varNana kiyA gayA hai| uttama puruSoM dvArA jisa prakAra cAritra kA pAlana kiyA gayA hai usI prakAra pAlana karanA, jIvana meM cAritra kA prApta honA kisa prakAra bahuta durlabha he, karmoM - 129 wwwwwwwbhAratIya saMskRtimA gurumahimAw ww ko naSTa karane evaM mokSa kI prApti meM cAritra kI kitanI mahattA hai isa sabhI bAtoM kA varNana kiyA gayA hai| laghu ArAdhanA svAdhyAya meM deva, guru aura dharma kA saMkSipta svarupa batAyA gayA hai| cAra maMgala, cAra uttama aura cAra zaraNa batAe gae haiN| cAra prakAra ke mithyAtva choDane, aThAraha pApasthAnakoM kA tyAga, manuSya janmAdi kI durlabhatA, zarIra ke prati mamatA kA tyAga, duSkRtya kI niMdA Adi kA sundara vivecana kiyA gayA hai| AThamada parihAra svAdhyAya meM jAtimada, kulamada, rupamada, balamada, zrutamada, tapamada, lAbhamada aura lakSmImada ina AToM madoM ke svarupa tathA unake tyAga karane ke upAya batAe gae haiN| gautamasvAmI laghurAsa meM zrI gautamasvAmI ke guNoM aura unakI mahimA kA apUrva varNana kiyA gayA hai| zIladIpikA svAdhyAya meM brahmacarya pAlana karane hetu yogya sAvadhAniyoM ke saMbaMdha meM samajhAyA gayA hai| unakA jIvana dhanya hai jo apane kula ko pavitra karate hue zIla maryAdA kA pAlana karate haiM, saMsAra meM kIrti kA vistAra karate haiN| aneka dRSTAMtoM kA AdhAra lekara isakA varNana kiyA gayA hai| cetanA rAnI svAdhyAya meM cetanA rAnI dvArA apane cetana rAjA ko die gae hitaziyA evaM samyaktva guNoM kA varNana kiyA gayA hai| AcArAMgasUtra bAlAvabodha, sUtrakRtAMgasUtra bAlAvabodha, taMdulavaicArika prakaraNa bAlAvabodha, dazavaikAlika sUtra, bAlAvabodha, praznavyAkaraNa sUtra bAlAvabodha, navabADa svAdhyAya, jinapratimA sthApanA rAsa, vastupAla tejapAla rAsa, zatrujayatIrtha rAsa, stavana caubIsI Adi aneka graMtha Aja bhI upalabdha hai, jo pUjya AcArya zrI pArzacaMdrasUrijI ke pAMDitya evaM saMskRta-prAkRta bhASA ke sAtha dezI bhASA para bhI ekAdhikAra ko pradarzita karate haiN| guru chatrIzI (gurutattva vicAra svAdhyAya) kA sAra-saMkSepa yugapradhAna AcArya zrI pArzvacaMdrasUrijI ma.sA. ne guru kI mahimA kA varNana karate hue guru chatrIzI (gurutattva bicAra svAdhyAya) kI racanA kI hai| mArugurjara bhASA meM nibaddha isa kRti meM pUjya AcAryazrIjI ne kuguru evaM suguru kA varNana aneka udAharaNoM ke sAtha kiyA hai, jo bhavyAtmAoM ke lie Aja bhI prAsaMgika hai| kRti kA prArambha karate hue unhoMne tIrthaMkaroM kI stuti kI hai, jisameM unhoMne kahA hai ki 130
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwbhAratIya saMskRtimA mahibhAwwwwww maiM pratidina prAta:kAla inako vandana karatA haiN| tIrthaMkaroM kI vandanA ke pazAt sImaMdharasvAmI Adi bIsa biharamAna tIrthaMkaroM, kevalI bhagavantoM evaM sAdhu bhagavantoM kI vandanA kI hai| vandanA ke pazcAt AcAryazrI kahate haiM ki meM paramAtmA ke caraNakamala meM bhramara kI taraha Asakta hU~, phira bhI isa duSamakAla meM karmayoga ke kAraNa isa bharatakSetra meM utpanna huA hU~, jahA~ aneka matoM-paMthoM ko dekhakara maiM aneka saMzayoM se ghIra gayA hU~ / mere ijJa saMzayoM ko dUra karanevAle ekamAtra arihaMta paramAtmA hI haiM, parantu isa samaya unake nahIM rahane ke kAraNa asaMyamiyoM kI pUjA hI vistAra ko prApta ho rahI hai| zramaNa bhagavAna mahAvIrasvAmI ke mokSa meM jAne ke sAta sau varSa bAda jaina dharma ke maulika tattvoM-AgamoM ko jAnanevAloM kI saMkhyA kama ho gaI hai| kitanoM ne aneka kalpita granthoM kI racanA kI hai tathA sUtrasiddhAMta evaM prakaraNa grantha eka samAna hI haiM, aisA mAnanevAle adhika ho ge| sUtrasiddhAMta ko alaga rakhakara prakaraNa granthoM kI vyAkhyA hone lagI hai| vyavahAra rupa se deva, guru aura dharma kA upadeza karane lage aura bhole-bhAle loga sarala svabhAva ke kAraNa unake upadezoM ko grahaNa karane lge| eka sthAna para 84 AcArya hue aura unameM se 84 gaccha pragaTa hue| saba apane-apane alaga-alaga vicAradhArA vAle hue| sabhI apane-apane saMgho (sAdhu-sAdhvI evaM zrAvaka-zrAvikA) kA netRtva karane lge| ina vibhinna gacchoM meM zrI jina zAsana kI khoja kI jAe to kisa prakAra kI jAe? arthAt jahA~ Apasa meM pratispardhA ho vahA~ vAstavika svarupa kaise prApta hogaa| jana sAdhAraNa loga bheDa kI taraha andhAnukAraNa karane lage, jahA~ camatkAra dikhA usI ora AkarSita ho ge| koI AcArya aisA kahate haiM ki zrIjinavaradeva kI eka pratimA ghara meM rakhakara pUjA karane se sukha kI prApti nahIM hotI hai| koI kahatA hai ki zrI mallinAtha, zrI neminAtha aura zrI mahAvIrasvAmI ke darzana karane se paramAnanda kI prApti hotI hai| to koI kahatA hai ki ina tInoM tIrthaMkaroM kI pratimA ghara meM nahIM lAnI caahie| koI kahate haiM ki jinendradeva kI pratimA kI pUjAya strI na kare, kintu mahAsatIjI draupadI ne jinavara pratimA kI pUjA kI thI, aisA Agama meM varNita hai| koI kahatA hai ki amuka bhagavAna kI pUjA karane se lAbha prApta hotA hai to amuka bhagavAna kI pUjA karane se hAni hotI hai| pravacana meM to kahate haiM ki jina pratimA kI pUjA karanI cAhie, phira ve kaise kahate haiM ki amuka bhagavAna kI pratimA kI nahIM karanI caahie| 131 wwwwwwwwwmAratIya saMskRtimA gurumahimAwwwwww aisA kahane se to do virodhI bAteM hI sAmane AegI jaise ki koI kahe ki yaha merI mAtA hai aura bAMjha hai| isa prakAra kI paristhiti meM hama kaise sacce guru kI pahacAna kareM? merA mana saMzaya se ghIra gayA hai| apane-apane guruoM kI stuti Adi karane lge| koI apane guru ke saMbaMdha meM kahatA hai ki mere guru megha barasAte haiM, koI kahatA hai ki mereguru ke AzIrvAda se rogI rogarahita ho jAtA hai, koI kahatA hai ki mere guru amuka bhagavAna kI pUjA karate haiM, jisase ve sabakI manokAmanA ko pUrNa karate haiM, koI cAmuMDAdevI kI ArAdhanA meM lIna hai to koI nadI meM pravezakara deva kI sAdhanA kara rahA hai aura balibAkulA arpita karake deva ko Apane vaza meM kara rahA hai| aiSe hiMsaka sAdhuoM ko bhI logaapanA guru mAna rahe haiN| koI kahatA hai ki maiMne bijalI ko bAMdha liyA hai, amuka AcArya ne amAvasyA kI rAtri meM cA~da dikhAyA hai, amuka AcArya baragada ke vRkSa ko apane sthAna se ukhADa kara apane sAtha calAte haiM aura jahA~ cAhate haiM vahA~ rakha dete haiN| koI kahatA hai ki unheM jinezvaradeva ne svayaM apane hAthoM se AzIrvAda diyA hai| pAMcaveM ArA meM pAkhaMDiyoM kI bolabAlA hogI, maMtrAkSara, camatkAra karanevAle, mudrA, yogacUrNa Adi ko dhAraNa karanevAle, apane mana meM utpanna bhAvoM ke anusAra kAvya kI racanA karanevAle, apanI sAdhutA kI maryAdA kA dhyAna nahIM rakhanevAle, saMsArI jIvoM ko ThaganevAle hoNge| koI-koI sAdhu hI saMsAra kA nAza kara mokSamArga ke gAmI hoNge| kisI zrAvaka ke mana meM sAdharmI bhAIoM ko bhojana karavAne hetu bahuta ciMtA thI ki kisa prakAra vyavasthA kI cAe taba amaka dharmAcArya ne maMtra ke bala se bahata sA ghI maMgavA diyaa| unake isa camatkAra ke kAraNa unheM sacce guru ke rupa meM svIkAra kara liyaa| rAga aura dveSa ke lie maMtra-taMtra, jaDI-bUTI, vidyA, cUrNa, camatkArika vastuoM Adi ke prayoga karanevAle pramAda karane lge| itanA karate hue bhI ise galata nahIM mAnanevAle aura mRtyu ke pahale AlocanA nahIM karane se ve sAdhudharma ke virAdhaka hote haiN| kitane udAharaNa die jAeM, cAroM ora to asaMyamiyoM kI hI bolabAlA dikha rahI hai| unhIM kI pUjA ho rahI hai| aisI sthiti meM koI bhavyAtmA jinazAsana ke mArga ko kisa prakAra prApta kara sakatA hai? isa kAla meM to guru milanA bhI durlabha hai, to sAdhu-munirAjoM kA samAgama kahA~ se sulabha hogA? 21 hajAra varSa taka jagata ke nAtha kA tIrtha isa pAMcaveM ArA meM bhI jagamagatA 132
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwlAratIya saMskRtimA gurumahimAwwwwwwwww wwwwwwwwwnAratIya saMskRtimA gurumahimAwwwwwwwww rahegA, aura jo yaha tIrtha hai vaha pravacana arthAta siddhAMta dvAdazAMgI ke AdhAra para rahI hai| usa siddhAMta ke anusAra guru aura susAdhu kA lakSaNa nimna prakAra batAyA gayA hai| zuddha nirdoSa vANI bole, uttama mArga kA upadeza de, uttama AcAra kA pAlana kare use guru mAnanA caahie| jo uttama AcAra kA pAlana kare kintu satya nahIM bole to usameM samyakatva nahIM hotA hai aura samyakatva ke binA cAritra kisa kAma kA ? AgamavANI kA saccA upadeza karane vAle vaktA meM darzana arthAt samyakatva guNa niyama se hotA hai aura cAritra guNa bhI hotA hai| gaNadhara, pratyeka buddha, zrutakevalI evaM dazapUrvadhAriyoM dvArA racita zAstra hI sUtra kahalAtA hai| jo prakaraNa grantha sUtra ke sAtha mela khAte hoM arthAt Agama ke viruddha na hoM ve hI prakaraNa Agama ke samAna hai, aisA jAnanA caahie| zrI jinezvaradeva dvArA kathita ho vahI satya hai, zaMkArahita hai, aisA jAnanA caahie| zrI jinezvara paramAtmA dvArA kathita padArtha bhedo ko maiM purNarupa se kaise samajha sakatA hU~? kyoMki meM to alpajJa huuN| isalie sArabhUta jo hai vahI karatA huuN| jisajisa kArya meM hiMsA ho usakA upadeza nahIM diyA jA sakatA hai| jo upadeza Agama ke anusAra nirdiSTa hai, pAparahita hai, usIko mAnanA caahie| dharma, artha evaM kAma ke lie jina vacana meM lezamAtra bhI hiMsA kA sthAna nahIM hai| isake lie AcArAMgasUtra ke cauthe adhyayana dharmamUla samakti adhikAra meM zrI jinezvaradeva ne batAyA hai| to he catura puruSa dekha lenA aura vicAra lenaa| zrI jinezvaradeva cha'kAya jIvoM kA hita karanevAle haiM, jagata ke samasta jIvoM ko abhayadAna denevAle haiM, samasta trasa jIvoM ko sukha priya hai aura duHkha apriya hai| aisA jAnakara kisI bhI jIva kI hiMsA nahIM karanI caahie| aisI madhuravANI zrI jinezvaradevakI hai, isa vANaGa keanusAra jo upadeza kare, usakA upadeza satya hai / he bhavya jIva, isa prakAra tuma nizzayapUrvaka vicAra kro| isa prakAra upara batAe hue zrI jinezvaradeva ke vacana jo sAdhu bhavya jIvoM ke samakSa kahe vahI saccA guru hai| aise guru mahArAja kA hRdaya meM nAmasmaraNa karake pArzvacaMdrasUri unako praNAma karate haiN| yaha gurutattva vicAra svAdhyAya bRhatyAgacchAdhirAja yugapradhAna zrI pArzvacaMdrasUrijI mahArAja dvArA racita hai| jisameM kuguru evaM suguru kI vyAkhyA bahuta sundara DhaMga se kI gaI hai| pUjya AcAryazrI dvArA pratipAdita suguru kA paricaya Aja bhI pUrNarupeNa prAsaMgika hai| : zrI kamalasuMdaINi likhita vijJaptipatramAM gurumahimAnuM Alekhana -DaoN. abhayalA hozI (DaoN. abhayabhAI muMbaI yuni.nA gujarAtI vibhAganA eNsosiyeTa prophesara che. temanI thisisano 'covIzI svarUpa ane sAhitya vidvatApUrNa graMtha pragaTa thayo che. vyAkhyAnamALA ane seminArsamAM saphaLa pravacano Ape che) madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM aneka sAhityaprakAro vyApaka banyA hatA. A sAhityaprakAromAMnA keTalAka prakAro tAtkAlIna rItirivAjo, vidhividhAna tema ja vividha Avazyaka kriyAonI pUrti mATe yojAyA hatA. AvA prakAromAM eka prakAra vijJamipatrano che. potAnA ArAdhya pUjya gurubhagavaMtone potAnAM nagaragAmamAM cAturmAsArthe padhAravAnI bhAvabharI vinaMtI - vijJami karato patra eTale vijJamipatra. AvA vijJamipatro moTe bhAge lAMbA kapaDAnA paTa para lakhavAmAM AvatA. tenI AjubAjumAM suMdara citraNa karavAmAM AvatuM. A vijJamipatranAM citro ApaNI laghucitrakaLA jaina phaulInI citrakaLAnAM uttama udAharaNo che. A vijJamipatramAM gurabhagavaMta jyAM birAjamAna che, te nagara tema ja patralekhakanA nagaranuM vistRta varNana karavAmAM AvatuM. A varNana ApaNane aneka aitihAsika, sAmAjika vigato upalabdha karI Ape che. AvA aneka vijJamipatro prakAzita thayA che. A dizAmAM eka vyApaka kArya karavA mATe jaina sAhityanA saMzodhaka ane paramavidvAna AcAryadevazrI vijaya zIlacaMdrasUrizvarajI mahArAje anusaMdhAna' sAmAyikanA traNa aMkone vijJamipatra vizeSAMkarUpe prakAzita karyA che ane hajI eka aMka TUMka samayamAM prakAzita thaze. A vijJamipatra-vizeSAMka khaMDa-3mAM eka vijJamipatra kharataragacchIya AcArya jinacaMdrasUri jeo lakhana (lakSamaNapurI) cAturmAsa, birAjamAna che, temanA prati jayapura nagarathI kamalasuMdaragaNie mokalAvela che, te prakAzita thayela che. A 134 133
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA vijJamipatranuM saMpAdana vinayasAgarajIe karyuM che. kavi paricaya : A patranA lekhaka kavi kamalasaMdaragaNi kharataragacchanI jinaraMgazAkhAnA chaThThA AcArya jinacaMdrasUrinA samayamAM thayA che. temano samaya aMdAje aDhAramI sadIno aMtabhAga kahI zakAya. teo lAvaNyakamala vAcakanA ziSya hatA. teo A patralekhana samaye rAjasthAnanA jayapuramAM cAturmAsa birAjamAna hatA. patramAM saMskRta, hindI, rAjasthAnI, gujarAtI Adi aneka bhASAo ekasarakhA sAmarthyathI prayojI che, je kavinuM bAhubhASAprabhutva darzAve che. kavinI cAraNI zailI para paNa pakaDa uttama che. kavino vizeSa paricaya upalabdha thato nathI. kavie lakhelo patra to ghaNo vistRta che, paraMtu tenI vacce mukAyelA duhAomAM gurumahimA tema ja guru pratyeno bhAva chalake che. to sAthe ja tribhaMgI nAmaka cAraNI chaMdamAM paNa guru pratyenA AdarabhAvanI suMdara abhivyakti thaI che, te ApaNe A lekhanA mAdhyamathI joIe, 'tuma guNa rayAvara bharayo, lehara jJAna lIyaMta'. pAra na ko pAvai nahIM, atizaya dhIra anaMta. 1. jJAnAdika moTA rAyaNa, aMtaraMga bhAsaMta, cArU disa cAritra sajala, pasarayo pUraNapaMta 2. gayaNAMgaNa kAgada karuM, lekhaNa karuM vanarAya, sAta samudra syAhI karuM, to hI guru guNa lakhyA na jAya. 3. amaha hIyaDuM dAmina kulI, bhariyA tuma guNeNa, avaguNa Ika na sAMbhale, vicAraje jeNa. 4. hIDA te kima vIsare, je sahaguru suvicAra, dina dina prati te sAMbhare, jima koyala sahakAra. 5. vIsAyaM navi vIsare, samaryA citta na mAMya, te gurujI kima vIsare, je viNa ghaDI na jAya. 6. giruA saheje guNa kare, kaMta ma kAraNa jANa, taru sIca saravara bhare, megha na mAge dANa. 7. he gurudeva ! ApanA guNono ratnAkarasamudra bharyo che. jema samudrano koI pAra pAmI zakatuM nathI, tema ApanA guNono pAra pAmavo kaThina che. Apa samudra jevA ja 135 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA atizaya gaMbhIra ane anaMta cho. ApazrInAM jJAnAdika moTAM ratno ApanI aMdara - aMtaraMgamAM zobhe che. cAredizAmAM cAritrarUpI jaLa phelAyeluM che ane enAthI Apa pUrNa zobhI rahyA cho. have kavi trIjA duhAmAM lokaprasiddha vAta kare che. he gurudeva, ApanA mahimAnuM varNana karavA mATe AkAzane kAgaLa karuM samagra vanaspatine lekhana karyuM ane sAta samudrane zAhI karuM topaNa garudeva! tamArA guNo lakhyA jAya ema nathI. amAruM hRdaya dAmina (moTo kothaLo) che, je tamArA guNothI bhareluM che. mane tamArA eka paNa avaguNa yAda AvatA nathI, jethI he gurujI, ApanuM smaraNa bhulAtuM nathI. huM hRdaya sadgarane kevI rIte bhUlI zakAya? divasa-divasa saMbhArIe chIe jema koyala AMbAne saMbhAre che. tamane bhUlavAno prayatna karuM to Apa bhulAtA nathI. vaLI, smaraNa karuM to cittamAM samAtA nathI. te garu kevI rIte vIsare ke je vinA ghaDI paNa jatI nathI. sAtamA duhAmAM to kavie kAvyadRSTie abhuta kamAla karI che; moTA puraSa ApameLe ja guNa kare che. he priyajana ! teo e mATe kAraNa zodhatA nathI. megharAjA varasI varasIne vRkSone navapallavita kare che ane jaLAzayone chalakAve che, to tene mATe kAMI dANa/vaLatara thoDuM ja le che?" A duhAo bAda je tribhaMgI chaMdamAM guruguNavarNana karyuM che, te chaMda tema ja varNananI daSTie paNa lAkSaNika che. emAMnI keTalIka kaDIo joIe, atiniramala aMge gaMga taraMge kiriyAraMge satsaMga, ahanisi ucharaMga vajata mRdaMga gyAna sudhAM cittagaMga, sAhiba siradAra diladAtAra pasarI kArati dipArja sUri siratAje atinirmaLa gaMgAnA taraMga jevA ujjavala aMgavALA, Adara-utsAhapUrvaka kriyAnA raMgavALA, satsaMgamAM lIna, rAta-divasa jyAM jJAnarUpI mRdaMga utsAhapUjI rahyA che evA muniomAM agragaNya - sAheba saradAra, hRdayathI dAtAra che ane jemanI kIrti samudranA kinArA sudhI phelAyelI che. parihara chalapAsa karata vikAza saMjama mAraga abhyAsa mAdhura mRdu hAsaM caMda ujAsa nItanivAsa sthAvAsa 136
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA kIrata kailAsa khUbI khAsa hIya ulAsa sukhasAjuM sUri siratAjuM. teo chaLa (mAyA)nA pAsane parihare che, saMyamamArgano abhyAsa karI AtmAno vikAsa karI rahyA che, madhura-mRduhAsavALA caMdra jevA prakAzamAna, nitya svasvabhAvamAM sthira, jemanI kIrti kailAsa jevI UMcI che, aneka vizeSatAothI bharelA, hRdayamAM ullAsavALA ane niraMtara (saMyama) sukhathI sajelA che. guruA utkRSTa sukhane anubhave che enuM kAraNa gurune saMsArasukhanI apekSA nathI. teo niraMtara potAnAM jJAnavairAgya ane Agama pAThanamAM DUbelA che, e vAta karatAM kavi kahe che, bhaja huM vairAgaM nobata Age bhavabhaya jAga baDabhAga Agama athAga doSa na dAgaM lAlaca haidA vi lagga sAhiba sobhAgaM mAlima mArga koTi sudhArata janakAjaM0 sUri siratAjuM. A guru AgaLa vairAgyanI nobata sadA vAgI rahI che. teo moTA bhAgyavALA che, teono bhavabhaya jAgRta che. athAga AgamanA adhyayanamAM DUbelA che. vaLI doSarUpI dAga na lAge e aMge teo jAgRta che. teone lAlaca (hRdayamAM sparza karatI nathI, teo saubhAgyavaMta sAheba che ane kroDo lokonAM kArya sahajamAM sudhAre che. AvA gurunA rUpavarNana Adi karyA bAda aMtamAM guruguNono saMkSepamAM ekasAthe paricaya ApatAM kahe che; de Adara mAnaM deta sudAnaM pUranabrahma hI pahicAna kariyA kamaThAnuM akhaya khajAnaM rUpanidhAnaM nahi chAnaM dAnatAne dharmadhyAna paMDita guna peraMdAjI, sUri ziratAjI teo sarvene ucita Adara denArA che, dharmopadezarUpa sudAna denArA che. vaLI, temanI pUrNabrahma evI oLakhANa che. kriyAmAM sadA tatpara (kamaThANa ?). vaLI guNonA akSaya khajAnAvALA che. teo atyaMta rUpavaMta che, A vAta chAnI nathI. niraMtara jJAna pInArA ane dharmadhyAnamAM tatpara che. temanA guNono paMDita ja aMdAja lagAvI zake. Ama, kavie tribhaMgI jevA cAraNI chaMdamAM atyaMta sAmarthyapUrvaka guruguNavarNana aMkita karyuM che. kavino chaMda parano kAbU atyaMta prazaMsanIya che. kavinA A prabhutva 137 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA aMge samagra aMkanA saMpAdaka zIlacaMdrasUri paNa noMdhe che, '"tribhaMgI chaMdamAM thayela guruvarNana vAMcatAM bAroTo dvArA gavAtAM zaktimAtAnA chaMdonuM smaraNa avazya thAya. ane e patro vAMcatAM evo paNa pAko vahema paDe ke patrakartA mULe cAraNa bAroTa haze ke zuM? te vinA AvuM prabhutva ochuM saMbhave.' A vistRta patramAM saMskRta-gujarAtI zrloko tema ja gadya lakhANomAM vi kamalasuMdare aneka suMdara kAvyAtmaka biMduo sA~ che, je A patranI vizeSatA che. e sAthe ja vijJaptipatramAM guruno mahimA karavAnI sAthe ja guru kevA guNonA bhaMDAra hovA joIe, e vAta paNa vividha rIte A zlokamAM AlekhI che. bIjA tribhaMgI chaMdamAM ja kavi kahe che teo kriyAmAM sadA ujamALa rahe che. vaLI, dhyAnanA mRdaMga sadA vAge che. vaLI, anya sthaLe paNa kahe che, teo pAMca indriyone jItanArA, kAmane dUra karanArA, cAra kaSAyane cakrathI cUranArA hoya che. teo zIlarUpI bakhtarane dhAraNa karanArA ane moharAjAnA saMgrAmamAM caturAIthI laDAI laDanArA hoya che. teo kSamArUpI khaDaga dhAraNa karIne kSatriyanI jema laDAI laDanArA, vaLI zatrurUpI ATha karmone UkheDI nAkhanArA hoya che. Ama, samagra patramAM guruno mahimA, gurudarzananI abhilASA, vAstavika sadgurunuM svarUpa Adi vAto khUba suMdara rIte guMthAIne Ave che. A patra ApaNA vipula madhyakAlIna sAhityanI samRddhino paricaya karAvanAro banI rahe che. saMdarbha : anusaMdhAna 64 (vijJamipatra vizeSAMka khaMDa-3) saMpAdaka - vijayazIlacaMdrasUri pR. 141 pra. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi - amadAvAda. e/9, jAgRti phleTasa, pAlaDI. 138
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... svAmInArAyaNa saMpradAyanA niSkuLAnaMdasvAmInI 2canAmAM gurubhakti -DaoN. je. ema. caMdravADiyA ('saMtasAhityanA abhyAsu DaoN. caMdravADiyA, yogIjI mahArAja mahAvidyAlaya dhArI (amarelI)nA gujarAtI vibhAganA adhyakSa che. anekavidha seminArsamAM vidvattApUrNa pepara prastuta kare che) niSkuLAnaMda svAmIno jIvanaparicaya rAga ane tyAga vacce jholAM khAtA vizvamAM mAtra svAmI sahajAnaMdano rAga ane jagatanAM sarva sukhasaMpatti pratyeno vairAgya keLavela eka saMtapuruSa thaI gayA jemanuM nAma niSkuLAnaMdasvAmI (pUrvAzramanuM nAma lAlajI) hatuM. "A lAlajIno janma jAmaganara pAse zekhapATa gAme saMvata 1822mAM vasaMtapaMcamInA zubha divase pitA rAmabhAI suthAra tathA mAtA amRtabAne tyAM thayelo." (1) A kuTuMba kArIgara ane khAnadAna hatuM. ghara sAdhAraNa hatuM, paNa saMskArathI nItaratuM hatuM eTale chIpamAM motI janme e svAbhAvika che. pitA rAmabhAI gurjara sutAra hatA ane rAmAnaMdasvAmInA bhakta hatA. emane tyAM putrajanma thayo hato tenuM nAma kRSNanA vahAlasoyA nAma 'lAlajI' jevuM 'lAlajI' rAkhavAmAM AvyuM. lAlajI moTo thatAM pitAnI koDha (dukAna)mAM sUtArI karavA lAge che ne kArIgara tarIke paMkAya che ane rAmanuM raTaNa paNa kare che. A lAlajInA hAthamAM samaya jatAM mALA ane jhoLI haze e kone khabara hatI? temanI kArIgarIne svAmInArAyaNa saMpradAyanAM maMdiro zobhatAM haze evA bhAvinA bhItaranA bhada koNa kholI zakyuM hatuM? sutArIkAma karatAM A parivAra pAse dasa-bAra bheMso, gADuM-baLada ane ghoDI paNa hatAM. AvA samRddha gharamAM moTA thatAM lAlajIne pitAe yogya vaya thatAM kaMkubAI sAthe paraNAvI dIdhA ane tyAra pachI lAlajIne ghare saMvata 1856mAM prathama ane saMvata 1859mAM bIjA putrano janma thayo. temanA nAma anukrame mAdhavajI ane kAnajI rAkhyA, paraMtu pUrvajanmanA koIka karma yuvAna lAlajImAM vairAgyanAM lakSaNo pragaTa thavA lAgyAM. kAmamAMthI navarAza maLatI tyAre prabhusmaraNamAM mana parovatA. rAtre - 139 JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA zekhapATathI dUra eka mahAdevanA maMdire jatAM. tyAM mULajI zamAM (pAchaLathI guNAtItAnaMdasvAmI tarrIke prasiddha thayA) paNa AvatA. banne AkhI rAta bhagavad svarUponuM smaraNa karatA ane maLaske potapotAnA ghare jaI kAme vaLagI jatA. lAlajInuM kuTuMba snehabhInuM hatuM. AvA vAtAvaraNamAM lAlajInA yuvAna haiyAmAM lAkaDuM ghaDatAM ghaDatAM vairAgyanuM ghaDatara paNa thatuM jatuM hatuM. tenI gaNanA eka DAhyA ane nAnI mANasa tarIke thavA lAgI hatI. Ama chatAM lAlajInuM mana koI vAte saMsAramAM mAnatuM na hatuM. | lAlajIne badhuM ja tyAgIne vairAgya dhAraNa karavAnI laganI lAgI hatI. tyAre teo vicAratA ke jo huM mArI tyAgabhAvanAne vairAgyano pAko raMga nahi caDhAvuM to 'bAvAnA beya bagaDaze; nahi rahuM sutAra ke nahi banuM sAdhu. aMte lAMbA manomaMthana bAda temaNe vairAgI banI paramatattvane pAmavAnI manamAM gAMTha bAMdhI. A mATe teo vairAgyavAna sAdhunI zodhamAM lAgyA. e samaye rAmanaMdasvAmI enA ziSyamaMDaLa sAthe saurASTra-kacchamAM pharI janatAne upadeza ApatA hatA. eka divasa lAlajI ane mULajI zarmA (guNAtItAnaMdasvAmI) emanAM darzane gayA. tyAre rAmAnaMdasvAmIe bannenI sAtvika bhAvanA joI emane gurumaMtra ApI vaiSNavI kaMThI bAMdhI, lAlajIe svAmIne temanI sevAmAM rAkhavAnI vinaMtI karI, paNa svAmIe kahyuM dhIraja rAkho, samaya Abe bolAvI laIzuM. ema kahI ghare pAchA vALyA. tyAra bAda rAmAnaMdasvAmInA svadhAmagamana bAda lAlajI bhaktanA AmaMtraNathI sahajAnaMdasvAmI saMvata 1860nA vasaMtapaMcamInA zubha divase zekhapATa lAlajI bhaktanA ghare padhArI tyAM vasaMta mahotsava Ujavyo. tyAMthI sahajAnaMdasvAmIne kaccha tarapha javuM hatuM, paNa kacchano rasto temanAthI ajANyo hato eTale tene bhomiyAnI jarUra hatI, e mATe lAlajI bhakta pote ja tenA bhomiyA tarIke joDAyA che. A pravAsa daramiyAna sahajAnaMdasvAmI lAlajI bhaktanI vAraMvAra kasoTI kare che, paNa vairAgyane varelA lAlajI bhakta calita thayA nahi. aNadhAryuM karAve ane aNaciMtavyuM Ape e ja divyapuraSa kahevAya. Akhare A bhaktanI mumukSatAnI kasoTIthI prasanna thaI sahajAnaMdasvAmIe emanI mUcha ane coTalI kAtarI nAkhI, jUnAM lUgaDAM utarAvI kaupIna ane alaphI dhAraNa karAvI mAthe TopI paherAvI tenuM rUpa badalAvyuM. ema kahevAya che ke "saMvata 1860nA magha sudI paMcamIe zekhapATamAM vasaMtotsava karI sahajAnaMdasvAmI adhoI padhAryA hatA ane tyAM ja kasoTImAMthI pAra UtarelA lAlajIne dIkSA ApI hatI. tethI lAlajIno dIkSA janma paNa A ja mAsamAM che e nizcita che" (1) lAlajInuM rUpa badalAyuM. have nAma paNa badalavuM 140
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA / joIe eTale sahajAnaMdasvAmIe temanuM nAma niSkuLAnaMdasvAmI pADayuM. ghare koIne kaheNa paNa mokalyA vinA lAlajI kuLa tyajI niSphaLa thayA. emanI kasoTI hajI adhUrI hoya tema sahajAnaMdasvAmI e emane emanA sasarAne tyAM ja jhoLI laI bhikSA mAgavA mokalyA, niSkuLAnaMdasvAmIe paNa kare che. niSkuLAnaMdasvAmIno sAdhupaNAno alaukika AnaMda A saMpradAyanA sAdhakone sadAkALa preraNA Apato raheze. lAlajIe Ama aMtariyALa bhekha dharI lIdho. badhuM ja tyAgIne sahajAnaMdasvAmInI sevAmAM lAgI gayA. thoDo samaya temanAM sagAM-sabaMdhIoe niSkuLAnaMdane bhekha choDAvI punaHsaMsAramAM kheMcavAnA prayAsa karyA, paNa teo saphaLa na thayA. niSkuLAnaMdasvAmI sahajAnaMdasvAmIthI 15 varSa moTA hatA, chatAM temaNe potAnA jIvanakALa sudhI dIkSAguru sahajAnaMdasvAmInI paramezvararUpe ArAdhanA karI ane sahajAnaMdasvAmInA akSaradhAmagamana pachI paNa aDhAra varSa sudhI temanA jIvanasaMdezano potAnI vANI ane vyavahAra dvArA pracAra karyo. chellA samayamAM teo bImAra paDacA. aMte 41 varSa sudhI saMsArI ane AyuSyanA 41 varSa sudhI vairAgInuM bharyuMbharyuM 82 varSanuM jIvana jIvI niSkuLAnaMdasvAmIe saMvata 1904mAM dholerAmAM dehatyAga karyo. svAmInArAyaNa saMpradAyamAM aSTanaMda kaviomAM sthAna pAmelA vairAgyamUrti kavi niSkuLAnaMdasvAmInAM saghaLAM sarjanamAM zaMkarAcAryanA jagatamithyAnA mAyAvAdanuM jANe Abehadnaba pratibiMba paDe che. bhakti, jJAna ane vairAgya e IzvaranI upAsanAnA traNa rAjamArgo che, te traNeyanI sAcI samaja temaNe pado, bhajano, dhoLa ane anyakRtiomAM vaividhyasabhara rIte ApI che. niSkuLAnaMdanI bhaktikavitA mAtra tenA saMpradAyamAM ja nahi, paNa samagra gujarAtI bhaktikavitAnI paraMparAmAM noMdhapAtra sthAna meLave tevI sabaLa ane samartha che. jagatanI mAyAjALamAM sapaDAyelA ane saMkucitatAno bhoga banelA mAnavamanamAM dharmikatAnI sAcI tejarekhA pragaTAvavA mathatI temanI kavitA sAttvikatAnI dIvaDInI jema prakAze che. tIvra vairAgyabhAvanuM pragaTIkaraNa e ja jANe ke temanI kavitA che. te manuSyane sanmArge caDhAvI satyadharmano paricaya karAvI jAya che. niSkuLAnaMdasvAmIno vairAgyabhAva ane prabhuprIti pavitra ane kalAtmaka vANInA mAdhyamathI vyakta thAya che. temanI kAvyabAnI vArevAre vAcavI, vicAravI ane AcAramAM utAravI game evI che. A kavie akhAnI jema avarane tema ja satsaMgIone paNa ThIka sapATAmAM lIdhA che. ADaMbara-daMbha para temanI aruci ane Akroza ghaNAM padomAM pragaTe che. 141 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA niSkuLAnaMdasvAmInI katio: (1) niSkuLAnaMdasvAmInAM pado14) avatAraciMtAmaNi (2) yamadaMDa (3) managaMjana (4) snehagItA (5) araja vinaya (6) bhaktaciMtAmaNI (7) guNagrAhaka (8) harivicaraNa (9) vacanidhi (10) kalyANa nirNaya (11) cosaTha padI (12) puruSotama prakAza (13) harismRti (15) dhIrajAkhyAna (16) lagnazukanAvali (17) sArasiddhi 142 (18) hRdayaprakAza (19) haribaLagItA (20) puSpaciMtAmaNi (21) cihnaciMtAmaNi (22) vRttivivAha (23) zikSApatrI bhASA (24) vrehanA bAra mahinA (25) bhaktinidhi bhAratavarSanA sarvadharmo ane saMpradAyo 'gurumukhI' ane gurune ja paramadevA mAnavAvALA che. ApaNe tyAM paramatattva ke paramapada prApta karavAno mArga gurugamya che ema sAmAnyataH svIkArAyuM che. jeNe e tattva ke pada pAmyuM che-anubhavyuM che te bIjAne prApta karAvI zake-karavAmAM madadaka karI zake e sadguru che. AvA paramapadanI prAptimAM AgatyanuM sthAna bhogavI zake e ApaNI guruparaMparA che. e rIte ApaNAM badhA saMpradAya e guru saMpradAya che. Ama to hindu dharma pramANe AkhuM jagata Izvare sarjeluM che, aNuM aNuM prabhuprerita che, paNa je sthAnakamAM enuM sArAmAM sAruM darzana thAya e sthAnaka gurumUrti che. jagatamAM sauthI vikasati prANI manuSya che e kharuM hoya ke na hoya, paNa manuSyamAM vikAsane zikhare pahoMcelo puruSa guru ja hoI zake, A rIte Izvarabhakti mATe guru e parama daivata che eTale ja ApaNe tyAM sarva dharmo ane saMpradAyomAM gurumahimA khUba ja zraddhA ane bhaktibhAvathI svIkArAyo che ane eTale ja gurumahimA vyakta karatAM pado-bhajano-kRtio paNa vyApaka pramANamAM sarjAyAM che. jainakavio, kabIrapaMthI kavio, nAthapaMtha, mahApaMthanA saMto, paraba paraMparAnA saMto, gaMgAsatI, toralade ane anya saMtakavionAM sarjanomAM gurumahimA bhAvapUrva'ka gavAyo che. ja
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA svAmInArAyaNa saMpradAya paNa A rIte mULa to guru-saMpradAya ja che, paNa kizoralAla mazarUvALA noMdhe che ke : "pratyeka gura saMpradAyamAM je rIte Adiguru ke bhUtakALanA avatarAne athavA bIjA devane iSTa tarIke svIkArelA jovAmAM Ave che ema ja iSTadevano saMpradAya banyo tyArathI dikSAgura hovA chatAM, sahajAnaMda svAmIne ja satsaMgIoe-sAdhuoe iSTadeva svIkAryA.' | (svAmInArAyaNa saMpradAya-pR.-10, kizoralAla mazarUvALA) A saMpradAyanA niSkuLAnaMda, brahmAnaMda, nityAnaMda, premAnaMda, devAnaMda Adi naMdasaMtone sahajAnaMda svImAe dIkSA ApI potAnA ziSyamaMDaLamAM sthAna ApeluM, paNa A saMtoe sahajAnaMda svAmIne potAnA dIkSAgura hovA chatAM kizoralAla mazarUvALAe kahyuM tema tene iSTadeva svarUpe ja nihALyA ane pote je vipula kAvyasarjana karyuM temAM sahajAnaMda svAmIno bhagavAna svarUpe ja mahimA gAyo. niSkuLAnaMda svAmI potAnI 'cosaTha padI' nAmanI racanAmAM saMtanA lakSaNo jaNAvI sAcA saMtano samAgama karavAno bodha Ape che, temAM sahajAnaMda svAmIne sAcA saMta gaNAvI pratyakSa prabhu gaNAvyA che. A racanAnI keTalIka paMktio joIzuM to ApaNane e vAtano khyAla Avaze. evA saMtataNI oLakhANa, kahu sAMbhaLo pachI soMpI tene mana prANa, e vaLe tema vaLo. ** evA saMta maLe svAmI, khAmI koye nA rahI kahe niSkulAnaMda ziza nAmI, sAcI sahune kahI. bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... svarUpa gaNAve che. mAtra niSkuLAnaMda svAmIne ja nahi, paNa A saMpradAyanA badhA ja naMda saMtoe dIkSAguru sahajAnaMda svAmInI bhagavAna svarUpe ja ArAdhanA karI eno mahimA gAyo che. 'haribALagItA'mAM paNa niSkuLAnaMda svAmIe potAnA guru sahajAnaMda svAmIne harirUpe svIkArI jIvanamAM tenuM ja baLa rAkhavAno bodha Apyo che. nikuLAnaMdasvAmI racita haribaLagItA' niSkuLAnaMdasvAmI racita "haribaLagItA' e 44 kaDavA ane 11 padanA kula maLIne 400 caraNamAM lakhAyelI che. A kRtine viSayasAmagrInI daSTie ke sAhityika daSTie tapAsIe chIe tyAre khayAla Ave che ke A kRti svAminArAyaNa saMpradAya ane tenA ISTa ArAdhya sahajAnaMdasvAmInI bhAvanA vyakta karatI racanA che, je madhyakAlIna bhaktikavitAnI paraMparA ja anusare che. je taphAvata paDe che te niSkuLAnaMdasvAmInI kAvyakalAno ja che. ahIM kavie anya sarva sAdhano karatAM prabhunAM Azraya ane aizvaryanuM zreSThatva samajAvyuM che. prathama kaDavAmAM ja teo A rIte - nAma nirbhaya nigama kahe, je samaratAM saMkaTa TaLe, duSkRta jeha dehadhArInAM, teha pApanA puMja paLe, puruSottama pragaTanuM, nAma nirbhaya nisANa, je jana jIbhe uccare, te pAme pada nirvANa. (kaDavuM-1). ema kahI ajAmila Adino ullekha karI nAmasmaraNathI patita paNa bhavapAra pAme che te samajAve che. ahIM kavi niSkuLAnaMda potAnA dIkSAgura sahajAnaMdasvAmIne pragaTa puruSotama gaNAvI tene IzvaranuM svarUpa mAne che. mAnavInA hRdayane svaccha, nirmaLa ane mAyArahita karavAno kavino hetu che, eTale ke sarva sAdhanomAMthI upAyabuddhino tyAga karI ekamAtra bhagavAnamAM ja upAya buddhi rAkhavI e ja 'haribaLagItA'no gUDhArtha che. bhagavAna mArA samarthasvAmI che. te parama udAra ane bhaktavatsala che. te rakSaNa karaze ja tevA mahAvizvAsa sAthe Izvaro pAsanA karavI evI bhAvabodha yukta viSayasAmagrI kavie nirUpI che. zruti ane smRtimAM je vidhiniSedho che e ja bhagavAnanI AjJA che mATe vidhi pramANe vartavuM ane niSedhathI nivRtta thayeluM. A sivAya bhagavAnane anukuLa bIjuM kazuM nathI. kaliyugamAM bhagavAnanA nAmanI mahattA sarvathI adhika rahelI che. temane ja upAyapaNe mAnavA tene baLa ke zaraNAgati kahevAmAM Ave che, eTale kavie kRtinuM zIrSaka haribaLagItA' evuM rAkhyuM che. paramaprApya vastu jema paramAtmA che, tema temanI prAptino mukhya upAya paNa 144 ghaNAM moMghAM je ghanazyAma, nAve najare na maLe koIne re, akSaravAsI Ahu jAma, jene rahyA che akhaMDa joIne re. evA maLyA che mahArAja, je koya sarvanA zyAma che re, vaLI rAja e adhirAja, je koya sarvanA zyAma che re. Ama niSkuLAnaMda svAmI sahajAnaMda svAmIne sAcA saMtanI kakSAethI bhagavAna svarUpe varNave che. ane ghaNA moMgherA evA ghanazyAma (sahajAnaMda svAmI)ne zyAmanuM - 143
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA / paramAtmA ja che, tethI e upAyanI atizreSThatA che. kaLiyugamAM bhagavAnanA nAmanI mahattA sarvathI adhika che ema zAstro paNa kahe che. anya upAyo to taiyAra nathI, eTale siddha karavA paDe, paNa harinuM nAma to taiyAra ja che, sulabha che, sarvAdhikAra ane sarvaLa ApanAruM che. mATe mAnavIe potAnA rakSaNa mATe anya koI paNa upAya karavAne badale bhagavAnanI samIpa jaIne 'mAre to tamo eka ja upAya cho, bIjo koI nathI' evA mahAvizvAsa sAthe prArthanA karavI ane IzvaranI saMpUrNapaNe zaraNAgati svIkAravI, paNa jema yogamArgamAM samAdhinAM ATha aMga kahyA che tema ahIM paNa keTalAka nizcaya sAthe prabhune zaraNe javAnI vAta kavi kare che. eka to zaraNapaNe svIkArelA bhagavAnanI marajI pramANe ja karavuM ane bIjuM temanI marajI viruddha kAMI na karavuM. jo A pramANenuM anusaraNa na thAya, to zaraNAgatino bhaMga thAya, mATe zaraNya svAmInI darUpI AjJA zaraNAgata sevake anusaravI ja joIe. trIjuM bhagavAnano mahAvizvAsa rAkhavo, eTale ke "meM apAra pApo tathA aparAdho karyAM che ane mokSa to bajra durlabha che - asAdhya che, mATe mAruM rakSaNa bhagavAna kaI rIte karaze?'' evo saMzaya thavAno che. Avo saMzaya thAya topaNa zaraNAgatino bhaMga thAya. mATe ja kavi A racanAmAM vArevAre mAtra harinuM ja baLa rAkhavAno bodha Ape che. juo - samaje baLa sAdhananuM, to sukha na rahe kAya mATe baLa mahArAjanuM rAkhavuM rudiyAmAMya teha vinA aparAdha TALavA, anya nathI upAya bharI goLI vAri valovatA re, Utare nahi mAkhaNa kAMya, mATe manamAM moTo mAnavo re, pragaTa prabhuno pratApa, niSkuLAnaMda teha naranAra, TaLI jAye aMtaratApa kAyaranI sahita bolavuM, nAve zUrAtana soya napuMsaka narathI nArane, putranI prApti na hoya mATe haiye hiMmata dharo ane karo kharo khala niSkuLAnaMda nAthajI, thAo rAjI alabela melI pratApa mahArAjano ane gAyo potAno guNa Aja pahelAM paDayA kaMI, kahone te taryA kuNa mATe bharoso bhagavAnano rAkhavo atizaya ura 145 (A9-5) (pada-2) (kaDavuM-9) bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA (DavuM 11) niSkuLAnaMda eha vAratA, acala jANo jarUra Ama niSkuLAnaMdasvAmI vArevAre daDhatApUrvaka jaNAve che ke bhagavAna samartha, udAra ane bhaktavatsala che te rakSaNa karaze ja, paNa ucita prArthanAnI te apekSA rAkhe che ane je koI enA Azare gayA che teno temaNe uddhAra karyo che, juo - je je jana ene AzaryA, te sarva thayA dhanya dhanya gopIne govALabALa, gAya godhAne vatsa vaLI ane kubajA vaLI kaMsa Adi zAlava ne zizupALa evAne abhayapada ApyuM bIjo koNa evo dayALa (kaDavuM-17) Ama gopIo ne govALo to kharA ja, paNa aghAsUra, bakAsUra, zizupAla jevA pApIono uddhAra paNa bhagavAne karyo che. kavi kahe che ke AtmanikSepa eTale AtmA AtmIyano sarvabhAra bhagavAnane arpaNa karI devo ane bIjuM kRSNapaNuM-dInapaNuM rAkhavuM huM 'akiMcana-ananyagati asamartha' chuM evuM anusaMdhAna rAkhavuM. AvAM aMgonizcayo siddha thAya tyAre ja zaraNAgati siddha thAya. ja ahIM evo prazna thAya-AzaMkA janme ke jemaNe bahakALathI pApano saMcaya karyo hoya te zAstrokta prAyazcittAdi karyA vinA kevaLa prArthanA mAtrathI dUra kema thAya? A zaMkA ane praznanA nirAkaraNarUpe ahIM kahevAyuM che ke prathama to zAstromAM kahelAM sAdhano kevI rIte phaLa Ape che teno vicAra karavo jarUrI che, kemake hari sivAyanAM sarva sAdhano acetana, asarvajJa ane asamartha hovAthI svayaM phaLa ApavA samartha nathI eTale temAM koI sarvajJa phaLa ApanArA cetananI jarUra paDe che ane e cetana che zrI hari. sarva sAdhano tenI prasannatAthI ja saphalita thAya che, eTale niSkuLAnaMdasvAmI kahe che ke mukhya upAya bhUta bhagavAna ja che. bhagavAna to niravidha ane karuNAnidhi che te akiMcana zaraNAgatane prasanna thaIne potAnuM pada ApI de che. badhAM ja sAdhano karatAM 'hari'nuM mAtra 'nAmasmaraNa' ja baLavAna che. AnA daSTAMtarUpe teo kahe chegaja gaNikA ajAmila Adi, bhajI nAma thayA bhavapAra, patita pAvana nAma harinuM, ethI pAmyA aneka uddhAra. dhruva prahlAda ne draupadI, thayA nAma bhajIne nizaMka, pANI upara pASANa taryA, te paNa nAma ne aMka (kaDavuM-32) Ama niSkuLAnaMda bhagavAnanA nAmasmaraNano mahimA samajAvI AzaMktinI zaMkAnuM 146
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA samAdhAna kare che. saMsArarUpa dAvAnaLathI atyaMta bhaya pAmelA ane potAnA ja ekamAtra zaraNe AvelA bhakta para bhagavAna prasanna kema na thAya? ane kema potAnuM pada na Ape? zuM pote asamartha che ? sarvajJa nathI? bhaktavatsala nathI ? bhagavAna to samartha, sarvajJa ane bhaktavatsala che je - te paramapada Apaze ja, paNa e che ke manuSya mAtra temanuM ja baLa rAkhavuM joIe. prabhunA prabhutva para prakAza pAtharavAmAM niSkuLAnaMdasvAmIe potAnuM hRdaya ThAlavyuM che, tema tenuM bhaktapaNuM paNa kRtimAM tANAvANAnI jema suzliSTa vaNATamAM vaNAI eka paTa banI gayuM che. mAnavInA jIvanamAM bAhya zatruo karatAM rAga, dveSa, moha, mAyA jevA AMtarazatruono nAza karavA mATe harinuM nAma ane harinuM baLa ja Avazyaka che. ''haribaLagItA' ajita AMtarazatruone jItavA mATe hari e ja baLa che evuM pratipAdana karatI ane svarUpaniSThA para bhAra mUkatI kRti che'(3) svAminArAyaNa saMpradAye e samaye sAmAja sudhArAnI jhuMbeza calAvelI. 'haribaLagItA'mAM kavi mAtra harinuM ja baLa rAkhavAnI vAta karI saMkaTomAMthI mukta thavAnA anya upAyo jevA ke dorA-dhAgA-maMtra-taMtrano Azaro levo... vagerethI dUra rahevAnuM sUcave che e badhA upAyo to IzvarathI dUra thavA samAna che. mAnavIne ajJAna ane vahemamAMthI mukta thavAno bodha ApatA niSkuLAnaMdasvAmI e rIte samAjanA jAgRta praharI ane sudhAraka lAge che. potAnI dalIlanI puSTi mATe niSkuLAnaMdasvAmI kahe che ke jyAM sudhI draupadIne ema hatuM ke mArA mahArathI ane samartha patio mArI rakSA karaze, paNa aMte emane harinA baLano Azaro levo paDyo hato. gajendrane paNa potAnA baLano garva hato tethI tene kaSTa sahana karI aMte harinA baLanuM zaraNa levuM paDayuM. AvAM aneka daSTAMto ApI niSkuLAnaMdasvAmI kahe che ke jIvatmAe hari sivAya koInuM baLa rAkhavuM nahi. 'haribaLagItA'ne bhASAnI dRSTie joIe to kavie sAva sAdA chatAM sacoTa ane hRdaya soMsaravA UtarI jAya evA zabdo prayojyA che. sAmAnya bhAvaka paNa pAmI zake evI saraLa chatAM saraLa bhASA e niSkuLAnaMdasvAmInI khAsiyata che. temanuM lakSya harinA nAma mAtrano prabhAva varNavavAnuM che. e mATe temaNe... bhavajaLa taravA ghanazyAma nAma nAvajI, AvI bese emAM koI raMka ke rAvajI. pAme bhavapAra se je svabhAvajI, teha vinA taravA anya na upAyajI. (kaDavuM-3) 147 wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA evI sAva saraLa chatAM asarakAraka banIno Azraya lIdho che. pariNAme sAmAnya mAnavI sudhI potAnI vAta pahoMcADavAnuM kavinuM lakSya siddha thAya che. upamA Adi alaMkAro, gharelu tema ja paurANika daSTAMto A kRtinA padyane asarakAraka banAve che. to jANo jana samartha bhagavAna, e jIvanuM jora na jANavuM re, amathuM kare abhimAna. karyuM na thAI koInuM re, nara nirjarathI nidAna. (pada-6) jevA padamAM to niSkuLAnaMdanI bhASA dayArAma ane svAmInArAyaNa saMpradAyanA ja kavi premasakhI premAnaMdanI bhASA jevI maMjula-madhura che. kRtimAM AvatAM pado dhanAzarI, dhoLa, bihAgaDo, rAmagIrI, soraTho, sAmerI, paraja, mAruM ane mevADo jevA pracalita rAgomAM AlekhAyA che. baMdha-besatAM zabdomAM ane cokkasa bhAvane anukULa rAgo ja kavie prayojyA che jethI kRtine layabaddhatA prApta thAya che. | 'haribaLagItA'nuM samApana niSkuLAnaMdasvAmI madhyakAlIna bhakti sAhityanI cAlI AvatI paraMparA anusAra ja lazruti'thI kare che. juo haribaLagItA hete sAMbhaLazejI, tehanA sarva zoka-saMzaya TaLazejI, samajI sAMbhaLatA pApa TaLazejI, nirabaLane baLa maLaze. anesaMvata aDhAra aThANuMno mAsa puraSottama punyama dane, niSkuLAnaMda janahita artha, karyo graMtha samajI mane. (kaDavuM-44) saMsArasAgaranAM kaSTomAMthI saphaLatApUrvaka bahAra AvavA mATe harinI nAmarUpI nAva e ekamAtra sAdhana che evo bhAvagarbha laIne racAyelI A racanA sAMpradAyika mahattva dharAvatI kRti che. anya kRtionI jema A racanAna sarjananA pAchaLa paNa kavinuM mukhya lakSya 'vairAgyopadeza' ApavAnuM che. vijayarAya vaidya niSkuLAnaMdasvAmInI AvI racanAo vize noMdha che ke- "A jagata parathI mana haThAvI tIvra daDha ane zuddha sAttvika vairAgyane hRdayamAM sthAyI karanAra niSkuLAnaMdanAM pado Aje paNa zrotAvaktA ane vAcakanA mana para tevI ja asara kare che. pAdaTIpa 1) niSkuLAnaMda kAvyam - pR.4, saM.zAstrI harajIvanadAsa (2) gujarAtI vizvakoza (khaMDa - pR.) (3) gujarAtI sAhityanI rUparekhA - pR.94, vijayarAya vaidya (4) kaDavA ane padanI paMktio - 'haribaLagItA': - - 148
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA kavi zrI uttamavijayajInI gaelImAM guruguNadarzana -DaoN. bhAnubahena zAha (satrA) (jaina dharmanAM abhyAsu DaoN. bhAnubahena jaina darzananA hastalikhita pratonA saMpAdana saMzodhananA kAryamAM UMDo rasa le che. temanA cAra graMtho pragaTa thayA che. jaina sAhitya jJAnasatramAM suMdara rIte zodhapatronI prastuti kare che) prastuta nava kaDI pramANa vistRta A kRti gurUnA guNonI lAkSaNikatA darzAvatI gurubhaktinI eka amararacanA che. prastuta kRtimAM racanAsAla noMdhAyo nathI. prastuta kRtinuM zIrSaka 'munigaNa gahulI' che tema ja gAthA naM. 7mAM 'gahulI' zabdano prayoga thayo che. madhyakAlIna vividha kAvyaprakAromAM gahuMlI mahattvanuM sthAna dharAve che. gahelInuM svarUpa : gahulI eka lokapriya geya kAvyaprakAra che. parvanA divaso, comAsI, caudasa, paryuSaNa, saMvatsarI, zAzvatI AyaMbilanI oLI, divALI, akSayatRtIyA, jinendra bhakti mahotsava, dIkSA mahotsava, tapanuM ujamaNuM, gurubhagavaMtanuM Agamana ane vihAra, jinavANI zravaNa, saMghayAtrA vagere prasaMgomAM rahelI gavAya che. gahalI nI viSayavastumAM vividhatA jovA maLe che. "zrI bhagavatIsUtra', 'zrI bArasAsUtra', "zrI uttarAdhyayanasUtra' jevA graMthono mahimA, jinavANIno mahimA ane gurubhagavaMtonA guNakIrtana karatI gahulIo racAI che. gahelImAM 'sAthiyo' karavAmAM Ave che. tenA cAra cheDA cAra gatinuM sUcana kare che. cAra gatino kSaya karavAnA pratIkarUpe jinamaMdiramAM bhakto sAthiyo kare che. sAthiyA pahelAM akSatanI traNa DhagalI kSAna, darzana ane cAritranA pratIkarUpe sthApavAmAM Ave che. ratnatrayInI ArAdhanA cAra gatino kSaya karI siddhipada prApta karAve che. siddhipadanA pratIkarUpe traNa DhagalInI pahelAM siddhazilA sthApavAmAM Ave che, je phaLanuM sUcana kare che. wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA gahulIne AkarSaka banAvavA badAma, phaLa, sonA-cAMdInA sikkAothI alaMkRta karavAmAM Ave che. Ama, gaphulImAM dharma ne kaLAno samanvaya sadhAyo che. gahelI mAtra mAnavasamAjanI pravRtti nathI, paraMtu svarganA devo paNa hIrA, mANeka vagerethI prabhunI gahlI karI satkAre che. kavi samayasuMdare 'sImaMdhara stavana'mAM IndrANI gahelI kare che, tevo ullekha karyo che. 'IndrANI kADhe gahelIkI, motInA coka purAya.' gaNuMlI gAnAra zrAvikA baheno hoya che. gahelImAM pralita gItonA rAgo ane dezIonI vaparAza jovA maLe che, jema ke -'rAkhanAM ramakaDAM', 'bigaDI banAnevAle, bigaDI banA de' Adi jUnI philmo ane gujarAtI gItonA rAgamAM paNa gahelI racAyelI jovA maLe che. gurumahimA, rasasamRddhi, alaMkAra yojanA, UrminI abhivyakti ane geyatA jevAM lakSaNothI galI eka svataMtra kAvyaprakAra tarIke sthAna dharAve che. prata paricaya: A hastaprata zrI kailAsasAgara sUri zrAnamaMdira, amadAvAda (kobA)thI hAthavagI thaI che. ha... naM. 048631; mApa 18 411se.mI.; kula patra - 2; prati patra - 16 paMktio; prati paMkti - 40 thI 42 akSaro che. akSaro jhINAM chatAM suvAcya che. kaDI kramAMka ane daMDavyavasthA niyamita che. 'munivara sobhAgI' ane 'guNavaMtAne guNanA rAgI' jevI AMkaNInA zabdo lAla akSare AlekhAyA che. prastuta pratamAM uttama vijayajIne traNa gaNuMlIono saMgraha thayo che. 1. ApaNA abhyAsanI kRti, je nava kaDIno che; 2. sAta kaDInI; 3 pAMca kaDInI gahelI che. kavi paricaya : prastuta kRtinA racayitA aMtima paMktimAM potAnuM nAmAbhidhAna TAMke che. 'uttama lahIya nimitta re.' kavizrIe kRtimAM potAno mItAkSarI paricaya Apyo che. je.gu.ka.bhA6, pR.-2 ane 3 para vizeSa paricaya upalabdha che. - amadAvAda zAmaLapoLamAM rahetA vaNika parivAramAM saM. 1760mAM kavizrIno janma thayo che. temanA pitAnuM nAma lAlacaMdabhAI ane mAtAnuM nAma mANekabahena hatuM kavizrInuM bALapaNanuM nAma jAzA hatuM. aDhAra varSanI vaye saM. 1778mAM kharataragacchanA bahusUtrI zrI devacaMdajI svAmI pAse dhArmika abhyAsa karyo. tyAra pachI tapAgacchanA zrI 149 1pa0
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... jJAnavimala sUrinI paraMparAnA zrI jinavijayagaNinuM amadAvAdamAM Agamana thatAM pUMjAzA nitya jinavANInuM zravaNa karavA jatA hatA. jemAM mAtA-pitA putrane paga mAMDatAM tathA bolatAM zIkhave. gue paMjAzAne dhArmika abhyAsa karAvI upakAra karyo. satsaMgathI vairAgyano raMga lAgyo. saM. 1796, vaizAkha suda chaThThanA zubha divase pUMjAzAe dIkSA lIdhI. have temanuM nAma muni zrI uttamavijayajI paDayuM. temaNe suratamAM bhAraka vijayadayArinI anujJA meLavI pAdarAmAM bhagavatIsUtranI vAMcanA karI. gurue ziSyane naMdusavyuM. saM. 1799mAM temanA guru zrI jinavijayajI kALadharma pAmyA. tyAra pachI vihAra karI bhAvanagara pahoMcyA. tyAM temaNe pUrvanA dharmabodhaka zrI devacaMdrajIsvAmIne bolAvI temanI pAsethI 'zrI bhagavatIsUtra', "zrI anuyogadvArasUtra', 'zrI pannavaNAtra' vagereno abhyAsa karyo. saM. 1808mAM kacarA kIkA nAmanA zrAvaka dvArA siddhAcala yAtrAno saMgha nIkaLyo. temAM kavizrI joDAIne temanI sAthe pAlitANA gayA. temaNe gujarAta ane saurASTranI bhomakA para vividha prAMtomAM pAdavihAra karI jaina dharmanI adbhuta prabhAvanA karI. ghaNAM sthaLoe jinabiMbonI pratiSThA paNa karAvI. suratamAM potAnA gurubhAI paMnyAsa zrI khuzAlavijayajI sAthe cArtumAsa rahyA. te samaye asahya netrapIDA thatAM rAjanagara AvyA. saM. 1827, mahA suda AThamanA divase tresaTha varSanI vaye svargArohaNa thayA. temano haripuramAM sthUpa che. kavizrInuM sAhitya sarjana : (je.gu.ka. bhA-6, pR. 2-6) 1. saMyama zreNI garbhita mahAvIra stavana svapajJa TabA sahita (saM.1799, DhA.-4), jemAM potAnI atathI Iti sudhInI guparaMparA vistArapUrvaka ApI che. zrI vIraprabhunA pAMcamA gaNadhara sudharmAsvAmIthI zarU thayelI pATa paraMparA, caMdragaccha, vaDagaccha ane tapAgacchano udbhava vagereno rasaprada ItihAsa A kRtimAM che. 2jina vijaya nirvANa rAsa (saM. 1799, DhA-16), potAnA gurunI smRti ane bhaktirUpe A rAsa racAyo che. 3. aSTaprakArI pUjA (saM. 1813/1819) 4. covIsI, A prata lIMbaDInA bhaMDAramAM upalabdha che jeno DA.kra.22782 che. A kRti jai.gu.sAhitya ratno, bhA.-2mAM prakAzita che, jemAM pAMca stavano che. 5. zrAddha vidhi vRtti bAlAvabodha (saM.1824), A kRti mULa ratnazekharasUri kRta che. - 151 wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA kAvya paricaya : aMtyAnuprAsa alaMkArathI gUMthAyelI A gurubhaktinI gahelImAM prathamanI cAra gAthAomAM guranA 27 guNonI lAkSaNiktAo che. pAMcamI gAthAmAM bhagavAna mahAvIrathI kevaLajJAnanI paraMparA, chaThThI gAthAmAM ziyaLano mahimA, sAtamI gAthAmAM gurupUjana, AThamI ane navamI gAthAmAM jinavANInuM svarUpa ane tenuM phaLa darzAvyuM che. paTavrata sudhI pAlatAM munivara sobhAgI, SaSkAya rakSaNa sAra re. guNavaMtAne guNanA rAgI; pacadrIya dame viSayathI munivara sobhAgI, lobhanA jItanahAra re. guNavaMtAne guNanA rAgI."...1 (1-) ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane aparigraha e pAMca mahAvrata tema ja chaThTha rAtri bhojana tyAga ema padvatonA pAlana karanArA (7-12) pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAukAya, vanaspatikAya ane trasakAyanI dayA pALanArA (13-17) pAMce IndriyonA trevIsa viSayonuM damana karanArA. (18) lobhano nigraha karanArA munivaro saubhAgyavaMtA, guNavaMtA ane guNAnurAgI che. jaina dharma ahiMsApradhAna hovAthI tenuM pAlana karanArA zramaNo 'dayAvIra' kahevAya che. vaLI, vratonuM vIratApUrvaka pAlana kare che. tethI ja zramaNAcAra dvArA vIrarasanuM nirUpaNa thayuM che. krodha tajI samatA bharje yuni., nirmala citta sadAya re. gaNa.; vidhipUrvaka pratilekhanA muni., karatA muni sukhadAya re. guNa." (19) harapaLa kSamA bhAva (samatA) (20) cittanI prasannatAthI chalakto cahero (21) ubhayakALa vidhipUrvaka saMyamanI upadhionuM paDilehaNa karanArA munivara sukhakArI che. prastuta paMktiomAM sAdhutAno pamarATa ane saMyamanAM vidhividhAna darzAvyAM che. cittanI caMcaLatAthI vidhi karatI vakhate upayoga na rahetA ArAdhakane badale virAdhaka thavAya che. pratidina sUryodaya pachI prathama ane divasanA cothA pahore saMyamanAM upakaraNone jIvadayAnA bhAvathI munivara paDilehaNa kare che. "saMyama yoge tari sadA muni., nahIM manamAM kukhyAna. guNa. niravadya vacana vade sadA yuni., tanuM jatanAI jANe re. guNa." prastuta paMktiomAM traNe yoganI prazastatA darzAvI che (22) manane durgAnamAMthI kheMcI zubha bhAvamAM vicaraNa karAvavuM (23) vacanathI amRta samAna mAdhuryathI chalakatI - 1para
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA khapajogI nirdoSa vANI (24) kAyAthI paropakAra chalakato kAryakalpa saMyamamArgamAM prasannatA lAve che. 'sitAdika parisaha sahe muni., aMsa navi karatA mAna re. guNa. maraNa kaSTa AvI paDe muni., bIka nahIM tIla mAta re. guNa.'' A paMktimAM sAdhujIvananI kaThora AcArasaMhitA tema ja munibhagavaMtanI nirbhayatA, sahanazIlatA ane anAzakta bhAva pragaTa thayo che. (25-27) dehAdhyAsanA tyAganA kAraNe munivara zIta, uSNa Adi bAvIsa pariSaho (zrI uttarAdhyayana sUtra, a.2)ne svecchAe, jJAtA-daSTA banI samabhAve svIkAre che. aMza mAtra abhimAnIne sparzatA nathI. mAraNAMtika upasargo (kaTo) Ave chatAM aMzamAtra bhayabhIta thatAM nathI. baMdhaka RSinA 500 ziSyo ghANImAM pilANA. A daSTAMta jaina jagatamAM vikhyAta che. sahanazIlatA e sAdhakanI sAdhanAno mapadaMDa che. sahanazIlatA vinA saMyama Take nahIM. sAdhu pApabhIrU ane bhavabhIrU jarUra hoya. vIra prabhuno pATavI muni., sudharmA zrutabhANa re. guNa. tasa aMtevAsI bhalo muni., jaMbujuga paradhAna re. guNa." prabhu mahAvIranA paTTaparaMparAnA 'pATavIkuMvara' tarIkenuM saubhAgya pAMcamA gaNadhara zrI sudharmAsvAmIne maLyuM, jeo zrutanA divAkara hatA. temanA ziSya zrI jaMbusvAmI A yuganA aMtima kevaLajJAnI hovAthI kavizrIe temane yugapradhAna kahyA che. tyAra pachI kevaLajJAnanI jyota bujhAI gaI, arthAt kevaLajJAnarUpI sUrya vIra nirvANa pachI be pATa sudhI prakAzita rahyo. "sIla sugaMdhI cUnaDI muni., UMDhI adhis raMga re. guNa. ratnayatrI ruci dIpato muni., paharI ghATa sucaMga re. guNa.'' munibhagavaMte zIlarUpI sugaMdhI cUMdaDI oDhI che. A cUMdaDI bhAtIgaLa raMganI che. A cUMdaDI oDhanArA munibhagavaMta jJAnadarzana ane caritranI rucithI zobhe che. A khUbasUrata bAMdhaNInA bhAtanI rezamI cUMdaDI munibhagavaMtane opI rahI che. 'ruci' zabda dvArA AnaMdapUrvaka evo bhAva thayo che. jema rucipUrvaka kareluM bhojana zarIrane puSTa kare che, tema rucipUrvaka kareluM dharmAcaraNa AtmAne puSTa kare che. kavizrIe samayasuMdaranI 'cAritra cUnaDI'nA bhAvono kaMIka aMze sparza karyo che. ziyaLanI cUMdaDI e muktinuM pratIka che, tema cAritranI cUMdaDI e AtmAnuM saubhAgyapaNuM prApta karAve che. 153 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA kavizrIe citrAtmaka zailImAM cUMdaDIno paricaya ApI muktinA sArarUpe vrata ziromaNi ziyaLano mahimA varNavyo che. "dharme vAsita zrAvikA muni., gahulI gaNi bamAna re. guNa. anubhava ujajavala ThThalaDe muni., vadhAve guNavAna re. guNa.' ahIM gurupUjananI vidhi udghATita thaI che. sAmAnya rIte zrAvikA baheno gurunA guNakIrtana karavA mATe ga MlI kADhe athavA bole che. prastuta paMktiomAM paNa koI guNiyala gaNivara pratye pUjyabhAva pragaTa thavAthI dharmanA raMge raMgAyelI zrAvika ga MlI | karIne gaNivarane anubhavarUpI zveta puSpo (kImatI vastu) vaDe vadhAve che. guru graMthibheda karAvI AtmAnubhUtinA kAraNabhUta hovAthI zrAvikA kRtajJabhAve temane zubha bhAvo vaDe vadhAve che. 'anubhava ujajavala' zabdamAM rUpaka alaMkAra prayojAyelo che. "naya nikSepaiM ati bhalI muni., saptabhaMgI vIkhyAta re. guNa. anaMta gamaparyAyathI muni., pa6 akSata (2) saMkhyAta re. guNa.'' ahIM jinavANI - guruvANInuM svarUpa darzAvyuM che. kavizrI naya, nikSepa, saptabhaMgI jevA jaina dharmanA siddhAMto prarUpI vastunA anaMta dharmAtmaka, tenI anaMta paryAyo, vANInI sImitatA darzAvI jinavANInI uttamatA spaSTa kare che. ahIM kavizrInA zAstrokta jJAnanI bahulatAnAM darzana thAya che. naya e pramANabhUta jJAnanuM aMzabhUta jJAna che. vastu anaMta dharmAtmaka che. tenA eka dharmane pradhAnatA ApI anya dharmano apalApa na karavo te 'naya' che. vastunA yathArtha avabodha mATe vastune nAma, sthApanA, dravya ane bhAvanA rUpamAM nikSepaNa karavuM te 'nikSepa' che. "vANI jinanI sAMbhale muni., ati bhagateM eka citta re. guNa. jinazAsana unmata kare muni., uttama lahIya nimitta re. guNa. 'uttama' zabda dvArA zleSa alaMkAranuM nirUpaNa karI kavizrI potAnuM nAma aMkita kare che ane uttama zabdano bIjo artha zreSTha evo thayo che. bhavya jIvo jinavANInuM zravaNa karI uttama nimitta pAmI pratibodha pAme che. Ama, munivara dezanA labdhi dvArA jina zAsananI prabhAvanA - unnati kare che. sAdhutAnuM svarUpa darzAvatI A kRti bhaktimArganI eka viziSTa racanA tarIke sthAna dharAve che. bhaktimArganI racanAomAM ga MlI vividhatA ane navInatA darzAve che. pratyeka kaDImAM aMtyAnuprAsanI yojanAthI kAvyagata geyatAthI rasikatAmAM vRddhi thAya che. 154
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA zrI zaMkarAcAryakRta vivecUDALi praNa graMthamAM nipita gumAsa -DaoN. dIkSA eca. sAvalA (DaoN. dIkSA eca. sAvAla. zrI je. ema. paTela pI.jI. sTaDIjha risarca senTara - ANaMda anusnAtaka saMskRta vibhAgAdhyakSA che. ema.e. (traNa golDa maeNDala) prApta karela che. ema.philamAM yuni. prathama kramAMke pAMca pustako prakAzita karyAM che. saMskRta vAg-vyavahAranI tAlIma paNa Ape che) prastAvika H AjanA mahAna bauddhikavAdI tathA prakhara nyAyavid evA zrI nAnI pAlakhIvAlA vizvanA prakhara bauddhikomAM paNa zreSTha evA Adi zaMkarAcAryane mUlavatA yogya ja kahe che ke - "Most historians agreed that if a count were taken of the twelve greatest men, who ever lived in any country or age, Adi shankaracharya would undoubtedly be one of them", arthAt ''moTA bhAganA itihAsakAro e bAbatamAM to saMmata che ke jo koI paNa deza ke yugamAM jIvI gayelA 12 mahAna puruSonAM nAmanI gaNatarI karavAmAM Ave to zrI Adi zaMkarAcArya niHzaMkapaNe teomAMnA eka hoya.'' A ja rIte ApaNA dezanA mahAna dArzanika tathA eka vakhatanA rASTrapati zrI sarvapallI DaoN. rAdhAkRSNana zaMkarAcAryane suMdara zabdomAM aMjali ApatAM kahe che - He (Shankaracharya) was a curious mixture of a Philosopher and a scholar, an agnostic and a mystic, a poet and a Saint, and in addition to all this a practical reformer and able organizer - there have been few minds more universal than his", arthAt zaMkarAcAryanuM vyaktitva nirALuM hatuM. teo eka mahAna dArzanika tathA prakhara vidvAna hatA. rahasyavAdI tathA ajJeyavAdI hovA sAthe te mahAna kavi ane ucca koTinA saMtapuruSa paNa hatA ane A badhAthI vizeSa to te khUba ja vyavahAru evA sudhArAvAdI tathA samartha Ayojaka hatA. 155 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA zaMkarAcArya khUba moTA gajAnA mahApuruSa hatA. samagra bhAratavarSanI prajAnA mAnasa para ekacakrI zAsana karanAra zaMkarAcArya jevA prakhara medhAvI mahApuruSa A vasudharAnuM virala ane mahAmUlyavAna ratna hatA. A mahAna vibhUtinI khyAti eTalI badhI hatI ke emanA jIvananI AsapAsa aneka daMtakathAonuM jALuM guMthAI gayuM. pariNAme temanA jIvana vize ''aitihAsika satya'' kahevAya evI mAhitI tAravavI e khUba duSkara thaI paDayuM. AnaMdagirinA ''zaMkaravijaya'' graMthamAM tathA mAdhavAcAryanA 'zaMkaradigvijaya' graMthamAM zaMkarAcAryanuM camatkArothI pUrNa jIvana vigate AlekhAyuM che, paNa temAMnI keTalI mAhitI 'pramANabhUta' kahI zakAya e to vidvAnone mana eka mahAna prazna ja che. skandhapurANa, saurapurANa, kUrmapurANa vageremAM paNa zaMkarAcAryanA jIvana vize nirUpaNa che. zaMkarAcAryanuM vyaktitva-jIvanakArya : zaMkarAcAryanuM jIvana adbhuta hatuM tathA vyaktitva nirALuM hatuM. mAtA para eTalo sneha ke avasAna samaye mAtA pAse pahoMcI gayA ane saMnyAsIne koI adhikAra na hovA chatAM mAtAnI uttarakriyA jAte karI ane zAstranAM vidhi-niSedha karatAM paNa mAtAputrano sneha adhika che e satya jagatane batAvyuM. hindustAna para emanA be mahAna upakAra gaNAvI zakAya : (1) emanA samayamAM hindustAnamAM cAlatA asaMkhya nAnAmoTA vahemo, devonI vividha jAtanI pUjA, zaktipUjA, kAmapUjA vagerenA miSe cAlatA durAcAra - A badhAnuM temaNe khaMDana karyuM ane jaNAvyuM ke ziva ane viSNu eka ja paramAtmA AnaMda tathA vyApakatA sUcavanArAM mAtra judAMjudAM nAmo che. devI to paramAtmAnI jaganmAtA-mAyAzakti che (2) temaNe paramAtmA advaita sAdhIneAgaLa upara thanArA jJAnapradhAna santadharmanuM bIja ropyuM, jemake temanA jIvanano cAMDAla prasaMga paNa AvA sannadharmanuM bIja gaNAvI zakAya. vivekacUDAmaNino artha : zaMkarAcArya racita 'vivecUDAmaLi' nAmanA prakaraNa graMthamAM 581 zlokano samAveza karavAmAM Avela che. AcArya prakaraNa graMthomAM vivekacUDAmaNinuM sthAna mahattvapUrNa che. vedAMtanAM samagra aMgone saraLa chatAM saMmipta rIte rajU karatI AvI kRti jevI anya kRti bhAgye ja jovA maLaze. vedAMtanA mate AtmA ane anAtmAno viveka-parapuruSArtha mokSane mATe anivArya sAdhana che. cUDAmaNi eTale mastakano maNi. Ama anupama kAvyazaktino suMdara paricaya Apela che. Ama vivekacUDAmaNimAM guruziSyane vidyA-avidyA, adhyAropa, pramAda, ahaMkAra, baMdhana, mokSa, ajJAnanI 156
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... zaktio, AtmaniSThA, samAdhi, AtmajJAna, jIvanamukta, AtmAnubhavanI upAdeyatA, brahmajJAna, mahAvAkyano artha, A pramANe AcArya-ziSyanA saMvAda dvArA mumukSuone vinAkare bodha thAya e hetuthI A badhA viSayonuM nirUpaNa karela che. viveka cUDAmaNi gurumahAbhya : bhAratIya jJAnasAdhanAmAM AcArya ane saranuM sthAna sarvocca che. sAdhanAnI prApti guruthI thAya che. karmaupAsanA, bhakti ane vidyA vagere koI paNa sAdhana kema na hoya, gurukRpA vinA prApta thaI zakatuM nathI. badhI sAdhanAo paraMparAgata che ane guru tema ja ziSyaparaMparAomAM ja sAdhana-jJAna surikSata rahe che. jJAnaprApti mATe AcAryanI samIpa javAnI upaniSatkAlathI ja prApta thAya che, jema ke- tati jJAnArtha + gurumevAma/chetu mitavApAd: zratriyaM vanirNamA, arthAt 'AtmajJAna mATe ziSya hAthamAM samidho laI vedazAstra jANanAra brahmaniSTha garane ja zaraNe javuM.' paraMparAgata praNAlI pramANe chAMdogya upaniSadamAM satyakAma, jAbAla, relve, jAnakRti, uddAlaka, chetaketu, virocana, Indra, sanatakumAra ane nAradanI saMvAdavidyAnI prAptimAM guranuM mahattva pradarzita thayuM che. muMDakopaniSadmAM ronaka ane aMgIrA paNa enA pramANa che. kaThopaniSaddha yama ane naciketAno saMvAda paNa jJAnane mATe gurunI AvazyakatAnuM pramANa che. vaLI, chAMdogya upaniSad kahe che ke guru dvArA prApta thayela vidyA trilokInA rAjyathI paNa caDhiyAtI che. mahAbhAratamAM gurumahimA varNavatAM kahyuM che ke - gururiyAnvito mAtRtati che gatiH | zaMkarAcArya guramAhAo varNavatAM vivekacUDAmaNi prakaraNa graMthamAM goviMda zabdanA zleSa dvArA kahe che ke guru paramAtmA svarUpa ja che. graMthanuM parama pratipAdya paramAtmA che ane brahmavidyAnA dAtA guru paramAtmA svarUpa che. prathama zlokamAM viSayasthApanA sAthe gurubhaktino mahimA darzAvatAM kahe che : ___ sarvavedAMta siddhAntagocaraM tamagocaram / govindaM paramAnaMdam sadgurum praLamAmyaham // arthAt "badhAya vedAnta siddhAMtonA je ekamAtra viSaya che, chatAMya je mane indriyAdi jJAnasAdhanonA viSaya banatA nathI, je paramaAnaMdarUpa che, evA sane goviMdane huM namaskAra karuM chuM. AcAryazrI 'goviMda' zabdanA bhaleSano Azraya laI paramAtmA svarUpa gurunI mahattA ahilAghavathI siddha karI potAnI anupama kAvyazaktino suMdara paricaya Ape che. AcAryazrInA gurunuM nAma 'goviMdapAda' hatuM. ahIM potAnA AtmajJAnI gurune uparokta goviMdanAM badhAM vizeSaNo lAgu paDe che. Ama wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... paramAtmA ane guru baMnenI ekasAthe stuti jaNAya che. vaLI, zAstra ane guruvacanonuM mAhAmya darzAvatAM kahe che ke - zaTetram guruvAvathatha navu vadhArajhama arthAt zAstra ane sadgaranAM vAkyomAM stuti hovAnI niSThA karavI. vaLI, brahmajJAnathI phaLaprAptimAM garakupAne mahattvanI darzAvatAM teo kahe che, vairAgya, zamadamAdi tema ja gurukRpAthI maMda ane madhyama prakAranI hovA chatAM, A mumukSatA prabaLa bane che ne (apekSita brahmajJAnarUpI) phaLa Ape che." AgaLa A zAstrarUpI mahAsamudramAMthI potAne mATe upayogI thaI paDe evAM ratno zodhI kADhavAnuM kAma sAdhakone mATe ghaNuM karIne azakya ja jaNAya che. te mATe mArgadarzaka granI anivAryatA kahI che. AcArya eTale gura kevA hovA joIe enuM varNana karatAM teo vivekacUDAmaNimAM kahe che ke - "je kSotriya niSpApa, kAmanAothI rahita, uttama brahmavettA brahmaparAyaNa, baLataNa vagaranA agninI jema zAMta, akAraNa dayAsAgara, vinamra vyaktio pratye AtmIyatA rAkhe tevA gune, vinaya, namratApUrvaka sevA tema ja bhaktithI prasanna karIne, tene zaraNe jaIne, potAne je jANavuM hoya tene lagato prazna karavo. A rIte ucca kakSAnA, kSotriya ane brahmaniSTha gurao maLavA muzkela che. jo sadbhAgye AvA gura prApta thAya to temanAM vacanamAM jarUra zraddhA rAkhavI joIe, kAraNake evA gurunAM vAkyo zAstra viruddha thatAM ja nathI. zaMkarAcArya kahe che ke, vidvAne laukika bhogonI tRSNA tyajI, saMta ane mahAtmA evA gurunuM zaraNa laI, temaNe batAvevI rItathI cittanuM samAdhAna karI mukti mATe prayatna karavo joIe : to vimurtya...samAditAtmA || vi. nyU. 8) sAdhanA catuSTaya batAvIne zaMkarAcArya kahe che : sAdhanothI saMpanna banelo tattvajijJAsu potAnA prAjJa-sthitaprajJa gurune zaraNe jAya, jenAthI enA baMdhanamAMthI chuTakAro thaI zake. 3ta sAdhana...vazvamokSanA (vi. TU. 33). zaMkarAcArye vivekacUDAmaNimAM gurunI pAse jJAna grahaNa karavA kevI rIte javuM enuM paNa varNana batAvyuM che ane kahyuM ke gurunI kRpAdaSTinA pAtra banI temanI amRtamayI vANI sAMbhaLavI e paramasaubhAgyano viSaya che. guru-ziSyanI paraMparAmAM ziSya guru pAse jaI brahmavidyA pAmavA icche che, tyAre guru kahe che ke : tuM dhanya che, tAruM kuLa pavitra karyuM che, kAraNake tuM avidyAnA baMdhanathI mukti meLavI brahmabhAva pAmavA icache che. (vi. TU. 12) graMthAne gu kahe che : je paramAnandanI rasAnubhUti choDIne nIrasa 4 17 rIpha. * 1pa7 1pa8
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... viSayomAM rAce, paramaAphlAdaka caMdra svayaM camakI rahyo hoya tyAre enA citrane jovAnuM kone game ? arthAt brahmAnubhUtino AnaMda svatizayI che. jyAre viSayonuM sukha AbhA samAna che. mATe medhAvIjana viSayonI pAchaLa na doDatAM brahmaciMtanano AnaMda lUTe che. gurue zaraNe AvelA ziSyane upadezavidhi kevI rIte karavI tenA vize kahyuM ke tattvajijJAsu ziSya sthitaprajJa gurune zaraNe upara pramANe bolatA Ave tyAre saMsArarUpI dAvAnaLanA saMtApathI saMtapta mumukSane karuNArasathI nItaratI najare joI vinAvilaMbe abhayadAna ApavuM joIe. AtmajJAnI gurae upara kahyA pramANe je potAnuM kahyuM karato hoya, jene citta zAMta hoya, jenA rAgadveSa zamI gayA che, to AtmasvarUpano upadeza karavo. hitakArI sarjana eTale ke gurunA vacanathI ane saMgatayuktithI AdhyAtma mArganI yAtrAe janArAne sAthe ja phaLasiddhi maLe che. vivekacUDAmaNimAM gurunA bodhane upaniSadonI jema taTastha banAvatAM AcAryazrI kahe che ke - taTasthitA bodhayanti guruvaH zrutayo yathA / prajJayaiva tareda vidvAnIzvarAnugRhitayA // vaLI, zAstra ke guru dvArA jeno bodha karAyo che tevuM brahma vizuddha buddhithI ja pakaDAya ane buddhi paNa Izvarabhakti dvArA ja vizuddha nirahaMkAra banI zake. gunA upadeza pramANe nirguNa brahmanuM-sarvAtmakatAnuM jJAna ja mumukSune mukta banAvI baMdhathI chuTakAro ApI zake. ahIM phalita thAya che ke gurunA sAMnidhyathI Atmatattvane pAmanAra ja bIjAnAM du:khone dUra karavAnI kSamatA dharAve che. gurU sAkSAt paramAtmA hoya temanI sAthe ziSya sevakanI jema ja vartavuM joIe. guru ja vedAMta Izvara ke vedasvarUpa che. vedamAM kahyuM che ke - AvAryavAn puruSo di veDhA saMdarbha graMtha : - zrImad zaMkarAcAryanuM tattvajJAna - prA. sI. vI. rAvaLa - A. zaMkaranuM jIvana : naTavaralAla saraiyA - Adi zaMkarAcArya prA. gautama paTela AcAryonuM tattvajJAna. kAzmIranI AdisaMtattvayitrI - lallezvarIne saTTanuM mArgadarzana -sureza gAlA (ghATakopara (muMbaI)sthita jaina dharmanA abhyAsu surezabhAI gAlAnA 'anahadanI bArI', 'asImane AMgaNe" "maramano malaka' ane 'navapada ArAdhanA' pustako pragaTa thayAM che. jaina dharma para deza-videzamAM saphaLa pravacano Ape che) kAzmIranI bahucarcita ane AdikavayitrI paramahaMsa lalkaya kAzmIrI janatA lalezvarI, lalayogezvarI, lalA, lalArikA Adi nAmothI oLakhe che. lalezvarIno janma kAla vidvAnonI vacce vivAdano viSaya che. vidvAno dvArA nirdiSTa alaga alaga janmatithinuM vizleSaNa karI DaoN. zibakumAra reNAnAM lallezvarIno janmakALa I.sa. 1335 mAne che. paMDita gopInAtha rAyanAe potAnA pustaka "lalavAkyamAM lallezvarInuM janmanAma 'padmAvatI' darzAvyuM che. lallezvarIno janma zrInagarathI lagabhaga nava mAIla dUra AvelA simapurA gAmamAM eka brAhmaNa kheDUtanA ghare thayo hato. te vakhatanI prathA anusAra emanAM lagna bAlyAvasthAmAM pAMpora gAmanA pratiSThita brAhmaNanA gharamAM thayAM hatAM. patinuM nAma sonapaMDita hatuM. bacapaNathI ja lallezvarIne saMsAra pratye ruci na hatI. emanA kulaguru zrI siddhamola pAsethI emaNe prAraMbhika zikSA-dIkSA tathA dharma, darzana, jJAna ane yoga saMbaMdhI ghaNAM rahasyo jANyAM hatAM. ' lallezvarImAM vadhato vairAgya joI emanA pati sonapaMDite guru zrI siddhamolane vinaMtI karI ke lallezvarIne teo samajAve jethI sAMsArika bAbatomAM e raci le ane sonapaMDitanI hAjarImAM guruzrI siddhamola ane lallezvarI vacce gaMbhIra carcA zarU thaI. sAMsArikatA aMge kaMI vAtacIta thAya e pahelAM cAra bAbato aMge carcA zarU thaI. 1pa9
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA 1) badhA prakAromAM kayo prakAza zreSTha che ? 2) badhAM tIrthomAM kayuM tIrtha zreSTha che ? 3) badhA kuTuMbIomAM kyo kuTuMbI zreSTha che. 4) badhI sukhada vastuomAM kaI vastu zreSTha che ?. dareka jaNe potAno abhiprAya darzAvyo pati sonapaMDitanI guru siddhamolanI lallezvarInI mAnyatA mAnyatA mAnyatA 1) sUryaprakAza netraprakAza AtmajJAnano prakAza 2) gaMgA tIrtha svAvalaMbanarUpI tIrtha jijJAsArUpI tIrtha 3) bhAI khIruM (paisA) bhagavAna Arogya Izvarabhaya (IzvaraprIti) | lallezvarIne sAsariyAmAM sAsuno khUba trAsa sahana karavo paDato hato. sAsu khUba kAma karAvatI. emano mukhya khorAka bhAta hato. sAsu thALImAM moTo paththara mUkI enI upara thoDAka bhAta mUkI e paththarane DhAMkI detI ane lallezvarIne jamavA e thALI ApatI. bIjAne ema thAya ke sAsu keTalA badhA bhAta vahune khAvA Ape che ! eka divasa lallezvarI pANI bharavA ghATa para gaI. sAsue lallezvarInA pati sonapaMDitane caDAvyo ane kahyuM ke jA tapAsa kara ke A cUDela ATalo badho vakhata ghATa para zuM karI rahI che. sonapaMDita lAkaDI laI ghATa para gayA. sAmethI lallezvarI mATInA ghaDAmAM pANI bharI AvI rahI hatI. sonapaMDite gussAmAM ghaDA para lAkaDIno prahAra karyo. ghaDo phUTI gayo. lokavAyakA evI che ke ghaDo bhale TI gayo, paNa ghaDAmAMnuM pANI ghaDAnA AkAramAM lallezvarInA mAtha para TakI rahyuM. ghare pahoMcIne lallezvarIe pANIthI vAsaNo bhaya ane vadheluM pANI bahAra pheMkI dIdhuM. thoDA divasa pachI tyAM eka taLAva banI gayuM che atyAre 'lallatrAga'nA nAmathI prasiddha che. paMDita AnaMda kaule lallezvarInA janmasaMbaMdhI lokavAyakAo ekatrita karI che e mujaba lallezvarI tarIke janmI e pahelAMnA sAtamA bhavamAM kanyA tarIke janmelI lallezvarInAM lagna pAThana gAmanI eka vyakti sAthe thayAM hatAM ane eka putranI mAtA banyAM hatAM. kAzmIranI paraMparA pramANe prasUti pachInA 11mA divase thatA 'kAhanethara' 161 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA nAmanA anuSThAnanA samaye lallezvarIe potAnA kuLapurohita siddhazrIkaMThane pUchyuM ke A navajAta bALakano mArI sAthe zuM saMbaMdha che ? siddhazrIkaMThe kahyuM, A tamAro putra che. A sAMbhaLIne lallezvarI hatI ane kahyuM. huM taratamAM ja prANa tyAga karavAnI chuM ane 'mArahoma' nAmanA gAmamAM vAcharaDI tarIke janma laIza. mArA zarIra para viziSTha prakAranuM cihna haze. tame barAbara eka varSa pachI 'mArahoma' gAmamAM Avajo ane A vAtanI satyatAnI cakAsaNI karI lejo. lallezvarIe ATaluM bolI tarata ja prANI tyAga karyo. siddhazrIkaMTha eka varSa pachI 'mArahoma' gAmamAM gayA. emane tyAM viziSTha citavALI vAcharaDI maLI gaI. vAcharaDIe emane joIne kahyuM, haM tarata ja prANa tyAga karavAnI chuM. mAro navo janma bijIbrora (brijabihADA) gAmamAM pillAnA (maraghInuM baccuM) rUpamAM thaze. tyAM tamane AgaLanI vAta kahIza. vAcharaDI ATaluM bolI rahI tyAM ociMto eka citto Avyo ane eNe vAcharaDIne phADI khAdhI. siddhazrIkaMThanI jijJAsA vadhI gaI. teo bijIbrora gAmamAM pillAnA rUpamAM lallezvarIne maLavA gayA. lallezvarI amuka amuka gAmamAM amuka amuka rUpamAM janma levAnI dareka vakhate je vAta karatAM e pramANe satyatAnI parIkSA karavA mATe siddhazrIkaMTha barAbara enuM anusaraNa karatA rahyA. lallezvarI tarIke janmI enA pahelAMnA bhavamAM eNe dehatyAga karatI vakhate siddhazrIkaMThane potAnA AvatA bhavajJI vAta na karI, mAtra mauna rahI malakIne deha choDI dIdho. - sAtamA bhave eno janma lallezvarI tarIke simapurA gAmamAM thayo. A cha bhava eNe 10 varSamAM pUrA karI nAkhyA hatA. lallezvarI jyAre 12 varSanAM thayAM tyAre emanAM lagna pAMpora gAmanA sonapaMDita nAmanA yuvaka sAthe thayAM. A e ja yuvaka hato je sAta bhava pahelAM lallezvarInA putra tarka janmyo hato ane lallezvarIe e bhavamAM putrajanma ApIne mAtra 11 divasamAM deha choDI dIdho hato. pANigrahaNa vakhate hAjara rahelA siddhazrIkaMThane lallezvarIe haLavekathI kahyuM, sAta janma pahelAM je chokaro mArI kUkhe janmyo hato e ja Aje mAro pati banyo che. tamane yAda Ave che ke meM e bhavamAM tamane prazna pUchelo ke A chokaro mAro zuM thAya ? siddhazrIkaMThane badhI vAto yAda AvI gaI ane e Azcaryacakita thaI gayA. eka lokavAyakA mujaba siddhathIkaTha savAranA samaye nadIkAMThe snAna karI rahyA hatA. emaNe joyuM ke thoDeka dUra lallezvarI mATInA vAsaNane bahArathI mAMjI rahI hatI. 162
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... siddhazrIkaThe tarata ja lallezvarIne kahyuM, 'aMdarathI gaMdA evA A vAsaNane bahArathI mAMjavAno zuM phAyado ?' lallezvarIe tarata ja javAba Apyo, 'bhItarathI melI (malina citta) evI A kAyAne dharmane nAme mAtra bahArathI dhovAno zuM phAyado ?' siddhazrIkaMTha tarata ja marma samajI gayA ke cittazuddhinA dhyeya vinAnI bAhya kriyAo mithyA che. eka vakhata siddhazrIkaMTha 40 divasanuM kaThora cAndrAyaNa vrata karI rahyA hatA. e daramiyAna eka vakhata savAranA lallezvarI emane maLavA pahoMcI gaI. emanA bhaktoe lallezvarIne kahyuM ke gurujI to samAdhimAM lIna che eTane tamaNe maLI zakaze nahIM. lallezvarIe hasatAMhasatAM kahyuM ke vAta barAbara che. tamArA guru naMdamaraga gAmanA ghAsanA medAnamAM caratA potAnA ghoDAne bIjo ghoDo kadAca lAta mArI deze to e vicAramAM lIna che ! siddhazrIkaMThane khUba ja glAni thaI, kAraNake emanuM cacaLa mana e vakhate potAnA ghoDAno vicAra karI rahyuM hatuM ke jene naMdamaraga gAmanA medAnamAM emaNe caravA mokalyo hato ane emanA ghoDAne kadAca koI bIjo ghoDo lAta mArato haze to ! tyAre kahevAya che ke lallezvarIe siddhazrIkaMThane samajAvyuM ke dhyAna kharekhara kevI rIte karI zakAya !! divase divase sAdhanA dvArA lallezvarIe evI bhUmikA prApta karI lIdhI ke emano dehabhAva chUTI gayo hato. mananA jagatathI para evA paramatatva sAthe satata anusaMdhAna rahetuM hatuM. niyatInI yojanA anusAra lallezvarI nAcatA-gAtAM AnaMdamagna thaI niHvastra thaI ghUmavA lAgyAM hatAM. emanA mate puruSa eTale evI vyakti ke je dehabhAvathI mukta thaI paramatatvamAM ramamANa rahetI hoya. evo puruSa bhAgye ja jovA maLe. bAkI badhI ja vyaktio puruSa nathI pachI emanI sAme nagnAvasthAmAM pharavAmAM zarama zenI che. eka divasa lallezvarIe dUrathI prasiddha sUphI saMta saiyada hamadAnIne joyA ane jorathI bUmo pADavA mAMDI ke Aje mane asalI puraSanAM darzana thayAM che. eka vANiyAnI dukAne lallezvarI gaI ane deha DhAMkavA vastranI mAgaNI karI. vANiyAe kahyuM ke, Aja lagI to tane vastranI AvazyakatA na hatI to Aje zA mATe vastra mAge che ? lallezvarIe uttara Apyo ke Aje asalI puruSa AvI rahyo che. e mane oLakhe che ane ene huM oLakhuM chuM. eTalAmAM saMta hamadAnI najIka AvI gayA. bAjumAM nAnabAInI bhaThThI saLagI rahI hatI. lallezvarI e saLagatI bhaThThImAM kUdI paDyAM. saMta hamadAnI lallezvarIne zodhatAzodhatA bhaThThI AgaLa pahoMcI gayA ane bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... tarata ja vAstavikatA samajI gayA. emaNe hAka pADI lallI, bahAra Ava, je bahAra koNa UbhuM che ? lokavAyakA che ke e ja kSaNe divya vastro paridhAna karelI lallezvarI pragaTa thaI. A ghaTanA parathI kAzmIramAM eka kahevata pracalita thaI che ke, 'AvI hatI to vANiyA pAse, paraMtu pahoMcI gaI nAnabAI pAse.' eka vakhata lallezvarInAM sAsariyAMnA gAma pAporamAM eka khullI sabhAnuM Ayojana thayuM hatuM. ghaNA lokAe emAM bhAga lIdho hato. lallezvarInA sasarA paNa e sabhAmAM hAjara hatA. emaNe joyuM ke emanI putravadhU lallezvarI e sabhAmAM niHvastra AvI hatI. emaNe gusse thaIne lallezvarIne paDAM paheravAnI AjJA karI ane pachI ja bahAra AvavA kahyuM. lallezvarIe virodha karatAM kahyuM ke ahIMyAM ene koI manuSya dekhAto nathI, mAtra gheTAM ane bakarAM ja dekhAya che ane lallezvarIe potAnA sasarAne pharIthI sabhAmAM javA kahyuM. enA sasarA avApha thaI gayA, kAraNake emane sabhAmAM mAtra gheTAM ane bakarAM ja dekhANAM, koI manuSya dekhANo nahIM. tAtparya e che ke je vyakti mAtra bhautika upalabdhinI pUrtimAM ja vyasta rahe che e pazu che athavA lAkaDAno TukaDo che ke paththara che. kahevAya che ke kAzamIranA muslima Si saMpradAyanA pravartaka saMta naMdraSi ke je pAchaLatI zekha nuruddIna valInA nAme prakhyAta thayA hatA. emano janma thayo tyAre emaNe mAnA stanamAMthI dUdha pIdhuM nahIM. tyAre kratIpharatI lallezvarI tyAM pahoMcI ane tAjA janmelA zizune kahyuM, "mAnI yonimAMthI AvatAM (janma letAM) zarama na AvI to have mAnA stanamAMthI dUdha pItAM zarama zenI ?' kahe che ke tarata ja zizue stanapAna zarU karI dIdhuM. ema paNa kahevAya che ke varSo pachI lallezvarI ane naMdaSi avAranavAra maLatAM ane emanI sAthe kyArekakyAreka kularanI saMpradAyanA mIra saiyadaalI hamadAnI paNa joDAtA hatA ane AdhyAtmika viSayo para carcA karatA to kyAreka traNeya aMdaroaMdara ekabIjAne potAnI pAse rahela divya ane rahasyapUrNa zaktio batAvatA ane bhaviSyavANI paNa karatA. kularanI saMpradAyanA keTalAya anuyAyIo ema paNa mAne che ke, zAha hamadAnInA mArgadarzana heThaLa lallezvarI cAra caraNa nAsUta, malata, jabarUta ane lAhata pAra karIne paramadhAma 'arza-e masjida' (duniyAne calAvanAra AkAzasthita khudA) sudhI pahoMcI hatI. keTalAka musalamAnonuM ema paNa mAnavuM che ke lallezvarIe pAchaLathI IralAma dharma apanAvyo hato. - 164 GSR
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... lallezvarIne koI saMtAna na hatuM. viSama kauTuMbika jIvana hovA chatAM pote indriyAtIta jagatamAM vicaratI hatI. lallezvarInA jIvanakALa daramiyAna kAzamIramAM IslAma dharmanuM Agamana thaI cUkyuM hatuM. samagra bhAratamAM ghora azAMti tathA dhArmika avyavasthA vyApta hatI. sAmAjika, Arthika tathA rAjanaitika viSamatAone kAraNe sAmAnya janatA trasta hatI. dhamAMdha kaTTaravAdanuM jora vadhatuM hatuM. dareka saMpradAya potAne zreSTha mAnato hato. kAzmIra paNa AmAMthI bAkAta na hatuM. A samaye lallezvarIe potAne thayela anubhUtione AdhAre dharmanA vAstavika svarUpane sIdhI-sAdI saraLa bhASAmAM je pado dvArA vyakta karyuM ene "vAkha' kahe che. A vAkha cAra padanA hatA. chaMdamukata paNa layabaddha ane geya. jema narasiMha mahetA racita bhajano, pado ke prabhAtiyAM Aja dina sudhI gujarAtanAM gAmomAM gavAtAM AvyAM che ema lallezvarI racita 'vAkha' paNa peDhI dara peDhIthI kAzmIranAM gAmomAM gavAtAM AvyAM che. A vAkha lallezvarInA samayamAM lipibaddha na thayA, paNa seMkaDo varSo sudhI maukhika paraMparA dvArA sacavANA. prAcIna bhAratIya paraMparA anusAra AvuM sAhitya kAgaLa para nahIM, paNa smRtipaTa para aMkita thavuM joIe. bhojapatra ke kAgaLa para likhita sAhitya karatAM haDamAMsanA banela smRtipaTa para aMkita thayeluM sAhitya adhika vizvasanIya che evI mAnyatA pracalita hatI. bhAratanI madhyakAlanI saMtaparaMparAnI jema lallezvarIe 'vAkha dvArA bAhyADaMbaro tathA kriyAkAMDonuM khaMDana karyuM hatuM ane AtmanirIkSaNa, Atmazuddhi tathA niSkAma sAdhana para vizeSa jora ApyuM hatuM. emanA vAkhanA kendramAM hatI koI paNa saMpradAyanA vidhividhAnanA ke bAhya kriyAkAMDanA AgrahathI para evI paramatattvanI anubhUti. emanA "vAkha' para zaiva, vedAMta tathA sUphIdarzananI spaSTa chApa dekhAI Ave che. mAtra mUrtipUjA, pazubali, tIrthATana, zArapATha ke vratapAlanane ja jeo izaprAptinAM sAdhana mAne che ane enAthI ja jeo saMtuSTa che emanuM paNa lallezvarIe khaMDana karyuM hatuM. kAzmIrI brAhmaNo mAMsAhAra karatA hoya che enI para lallezvarIe TIkA karI hatI ane devatAone prasanna karavA mATe thatA pazubalIno paNa niSedha karyo hato. - lallezvarI mAnatAM hatAM ke mAnavInA dehamAM vizvacetanAno eka aMza hoya che jeno aMtardaSTi dvArA anubhava thaI zake che. lallezvarIe niyatIno svIkAra karela che. bhAgyano paNa svIkAra karela che. - 165. wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA zekha nAsira uddIne lallezvarInI prazaMsAmAM lakhyuM : paramatatvanI anubhUti mATe eNe hRdayAgnimAM badhI ja vAsanAo bALI nAkhI ane 'ahada-e-alasta'no premapiyAlo pIne AnaMdollAsathI unmata thaI gaI. zamasa phakIra enA vize kahe che : gaI hatI ghATa para karavA dehanAna cittane to lAgI gayuM alakhanuM dhyAna phUdI paDI tejIthI e to parama ghATamAM jyAM koI na hatuM sivAya ke bhagavAna. zrInagarathI 28 mAIla dUra zrInagara-jammu hAIve para sthita vejIbrora (brija bihADA) gAmamAM jamA-masjidanI dIvAlanI pAchaLa lallezvarIe dehatyAga karyo hato evuM manAya che. muhammadIna phoke potAnA pustakamAM lallezvarInA dehatyAganI ghaTanAno ullekha A rIte karyo che : eka divasa lallezvarI mATInA Taba jevA moTA vAsaNamAM besI gaI ane e vAsaNane uparathI evA ja moTA vAsaNathI baMdha karI dIdhuM. jemaNe A joyuM e badhA Azcaryacakita thaI gayA. thoDI vAra pachI lokoe uparanA vAsaNane haTAvIne aMdara joyuM to aMdara kaMI na hatuM. A rIte lallezvarIe dehano tyAga karyo. keTalAya vidvAno ema mAne che ke, phAgaNa suda AThame lallezvarIe dehatyAga karyo hato. I.sa. 1776 sudhI lallezvarI jIvita hatAM evI mAnyatA che. AzcaryanI vAta e che ke kAzmIramAM lallezvarInuM koI paNa smAraka, samAdhi, maMdira ke makabaro kyAMya nathI. lallezvarIe ja lakhyuM che ne ke, na huM koI mATe raDI chuM, na koI mArA mATe raDe, kAraNa ke mArA mATe to janama-maraNa che samAna meM to sadA gAyAM che alakhanAM gAna. kAzmIrI hiMdu hoya ke musalamAna hoya, emanA gharamAM hajI paNa lallezvarI vAkha gavAya che. kAzmIranI padayAtrA daramiyAna pUjya vinobAjIe kahyuM hatuM ke, 'kAzamIrameM dohI nAma calate hai, eka hai allA aura dUsarA hai lallA.' d.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA svAmI zivoma tIrya racita pustaka aMtima racanAmAM svAmI zivoma tIrthanA guru svAmI viSNudeva tIrthe (devAsavALA) zivoma tIrthane kahyuM hatuM ke lallezvarI emanI paraMparAnAM che. svAmI viSNudevI tIrthanI paraMparAnA Adiguru svAmI paramAnaMda tIrthe zaktipAta dvArA lallezvarIne dIkSita karyAM hatAM. lallezvarI tarIke janmyAM e pahelAMnA cothA mAnavabhavamAM svAmI paramAnaMda tIrtha sAthe lallezvarInI mulAkAta thaI hatI. e bhavamAM svAmI paramAnaMda tIrthe lallezvarIne kahyuM hatuM ke, tArA A bhava pachInA cothA bhavamAM huM tane zaktipAtanI dIkSA ApIza. e pachI ja tuM sAdhanA karI janma-maraNanA pherAmAMthI mukta thaI zakIza. tAre traNa bhava sudhI karmo khapAvavAnAM che. svAmI viSNudeva tIrtha lallezvarIne sUkSma stare maLyA paNa che. hAlamAM lallezvarI sUkSma zarIramAM raziyAmAM Avela sAIberiyAnA pahADomAM rahe che. Avo ullekha aMtima racanA pustakamAM che. ghATakoparasthita mArA mitra DaoN. dhIrena zAhe, svAmI viSNudeva tIrthanA ziSyanA ziSya svAmI zivamaMgala tIrtha pAsethI zaktipAtanI dIkSA lIdhI che. pariNAme lallezvarIthI paricita che. be varSa pahelAM DaoN. dhIrena zAha kAzmIra pharavA gayA hatA tyAre lallezvarInA gAma poporamAM jaI emaNe yuvAna rikSAvALAne lallezvarInA ghara vize pUchyuM. rikSAvALAne lallezvarInA ghara vize khabara hatI nahIM. rikSAvALAe dhIrenabhAIne kahyuM ke mArA dAdA lallezvarInA vAkha gAya che. emane kadAca khabara haze. rikSAvALo dhIrenabhAIne pAMca miniTa rAha jovAnuM kahI potAnA ghare potAnA dAdAne maLavA gayo. dAdAne rikSAvALAe kahyuM ke, muMbaIthI koI bhAI AvyA che ane lallezvarInA ghara vize pUche che. Apane kAMI khabara che ? dAdAe potAnA pautra rikSAvALAne kahyuM ke muMbaIthI AvelI e vyaktine tuM page lAgaje, kAraNake muMbaInI vyakti mAtra lallezvarInuM ghara jovA ApaNA gAmamAM Ave e ja e vyaktinI mahattA darzAve che ! lallezvarIno hajI paNa kAzmIramAM Avo prabhAva che ! AgamasAdhanAnA mArga para, janma-maraNanA pherAmAMthI mukta thavAnA mArga para ke dehathI para evA caitanyatattvanI anubhUti karavAnA mArga para sadgurunA mArgadarzana vinA prayANa thaI zakatuM nathI. lallezvarI A vAtane anumodana ApatAM kahe che - kyAMthI AvI kyAM jaIza, huM to chuM ajANa, sadguru Ape bodha to, thAya mAruM kalyANa. kacchanA saMta mekaNadAdA paNa kahe che, 167 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA pyAsA bAhara bhaTaka nA, bhItara eka taLAva mAraga jANa sadguruthI, ne nAkha tyAM paDAva. lallezvarI sadgurue Apela upadeza vize kahe che, eka vacane dIkSA ke, bhItara tuM praveza, tyajI vatra nAcI UThI, rAkhI chUTA keza. gurue dikSAmAM eka vacana kahyuM ke bahAranA viSayomAM bhamatA manane dehamAMsthita prANazakti ane zaraNAgatinA bhAva dvArA bhItara tarapha vALI le ane dehathI para evA caitanyatattvano anubhava karI le. lallezvarI potAnA anubhava vize kahe che, zodhavA tujane nIkaLI, huM to gharanI bahAra, aMte tuM bhItara maLyo, saphaLa thayo avatAra. lallezvarI AtmasAdhanA vize kahe che, paMcaprANane Asare, phare karaNa agiyAra, Urdhva dizAmAM gati kare kaSAya pAme hAra. A paMcamahAbhUtanA dehamAM pAMca jJAnendriyo, pAMca karmendriyo ane eka mana ema agiyAra karaNa paMcaprANa (prANa, apAna samAna udAna ane vyAna)ne sahAre viSayomAM bhamatA hoya che. A ja paMcaprANane sahAre agiyAra karaNanI dizA badalI nAkhavAmAM Ave (gurugamya sAdhanA) eTale ke viSayone badale caitanyabhAva tarapha gatizIla thAya to kaSAya (krodha, mAna, mAyA ane lobha)no hrAsa thavA mAMDe emAM ja jIvananI sArthakatA che. guruvacane prANagaMge karyuM ja zuddha tana mana, AvAgamana maTacuM have, ziva e ja mAruM dhana. hRdayamAM zubha bhAva rAkhI gurunA mArgadarzana heThaLa gaMgAjaLarUpI prANazaktithI tana ane manane vizuddha karyuM. jIvatejIvatAM meM mukti prApta karI lIdhI. have yamarAjAno bhaya zAno ? e paramatattva (ziva) ja mAruM sarvasva che. nava dvArane baMdha karI, pakaDayo ja prANacora, vIMdhyo hRdaye emathI lAdhyo anahada chora. A vAkhamAM lallezvarI yogamArganI eka prakriyA ke jenuM nAma yoninudra che ane je gurugamya che enI vAta karatAM kahe che ke, meM dehanAM nava dvArane baMdha karyAM (nava 168
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA >> bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA >> dvAra= be AMkha, be kAna, be nasakorAM ane mukha ema sAta dvArane AMgaLIo ane aMguThA dvArA ane bAkInAM be vAra upastha ane pAyane mUlabaMdha dvArA) pachI dehamAM sthita prANazakti ane omakAranA sahayogathI anAhata cakanuM (hadayacakanuM) bhedana karyuM ane mane paramatattvanI AMzika anubhUti jyotirUpe thaI. thayo manolaya omathI, baLI gayo che kAma, bhedAyAM cha caka pachI, prakayuM divya dhAma. paramatattvanI prApti mATe mAre yogasAdhanA karavI paDI. jyAre huM cha cakrone bhedI sAtamA caka sahAramAM pahoMcI tyAre ja e divya apArthiva parama prakAzanA paMjamAM kaMboLAI. kAzmIramAM janmI lallI, simapurA taNe gAma, niyatIe goThaveluM. karavA pUra kAma. vivAha karIne AvI, sona paMDitane ghera, sAsu vade bahu AkaruM vatAve khUba kera. dIkSA lIdhI yoganI, thayuM prANautthAna, dehamAna varasa chUTayAM, suNe paramanuM gAna. maLyo aNasAra Akhare, nihALyuM nikaTa mota, choDI piMjara dehanuM paheryuM parama pota. vere ghera gavAya hajI, lallInA e vAkha, paraprApti karo tvarita, thAze saghaLuM rAkha. zrImad rAjacaMdrajInI racanAmAM gurumahimA - DaoN. razmi bhedA (jaina dharmanAM abhyAsu DaoN. razmibahene yoga viSaya para thisisa lakhI che, Ph.D. karela che. "amRta yoganuM prApti mokSanI" nAmano graMtha pragaTa thayo che. jaina jJAnasatramAM niyamita bhAga le che) bhAratanI bhUmi para aneka mahApuruSo atItakALa thaI gayA che, sAMpratakALe thAya che ane bhaviSyakALamAM thaze, paraMtu te sarvamAM AtmazuddhinI kSitijone sara karI hoya, sva paranuM kalyANa sAdhyuM hoya evA paramapUjanIya puruSo ghaNA virala che. zrImad rAjacaMdra aneka bhavomAM sAdhelI sAdhanAnA svarUpe A bhavamAM Atmasiddhi prApta thayela addabhuta yogIzvara che. AdhyAtmika vikAsanI uzcatara zreNIne prApta karIne jIvanamukta dazA prApta karanAra vibhUtiomAMnA sAMprata zatAbdImAM zrImad rAjacaMdra eka mahAna yugapuruSa che. kAjaLanI koTaDImAM rahevA chatAM, niSkalaMka rahI zake evI vyaktio A jagatamAM virala hoya che. zrImad AvA ja e puruSa hatA. teo jIvanabhara gRhasthaveze rahyA, paNa aMtaraMga nirgathabhAve nirlepa hatA. temanuM aMtaraMga to eka Adarza tyAgI, vairAgI tapasvI jevuM hatuM. temanA jIvanano mahAkALa vyavasAyavyavahAranI pravRttimAM pasAra thayo hato. karmanA udayagata saMsAranI javAbadArIo lagabhaga jIvananA aMtakALa sudhI saMbhALI hatI. Ama chatAM jema janaka rAjA rAjya karavA chatAM videhI dazAmAM vartatA hatA, tyAgI saMsArIo karatAM vadhAre asaMga dazAmAM hatA, tema A mahAtmA paNa upAdhionA kAMDanI vacce aMtaraMga jJAna ane vairAgyanA baLe alipta bhAve AtmAnaMdamAM lIna rahetA. zrImad rAjacaMdrano janma saurASTranA vavANiyA gAmamAM vi.saM. 1924nI kArtika pUrNimAe thayo. A ja divasa kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcAryanA janmadivasa tarIke ane zrI zatruMjaya mahAtIrthanI yAtrAnA prAraMbhanA pavitra divasa tarIke mahimAvAna che. temanA pitA ravajIbhAI ane mAtA devabA dhArmika saMskAro dharAvatAM, bhakti ane sevAthI zobhatAM daMpatI hatAM. bALapaNathI ja temanI evI tIvra smaraNazakti ane adabhuta 69 170
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA grahaNazakti hatI ke eka ja vakhata sAMbhaLavAthI ke vAMcavAthI yAda rahI jAya. emanuM vAMcana khUba vizALa hatuM. jyAre emaNe jaina dharmanAM pratikramaNa Adi sUtronuM vAMcana karyuM tyAre temAM AvatI sarva jIvo pratye maitrIbhAvanA tema ja kSamApanA emane sparzI gaI. emanuM vairAgyapradhAna citra jaina dharma pratye AkarSAtuM gayuM. A arasAmAM sAta varSanI vaye emane jAtismaraNa jJAna thayuM. A jJAne zrImanI saMsAra pratyenI daSTi badalavAmAM khUba mahattvano bhAga bhajavyo hato. laghuvayathI emane vairAgya ane vivekanI prAptithI je tattvabodha thayo tenuM mukhya kAraNa jAtismaraNa jJAna gaNavA yogya che. ATha varSanI vaye emaNe kavitAo racavA mAMDI ane eka ja varSamAM rAmAyaNa ane mahAbhArata jevAM kAvyonI pAMca hajAra zlokomAM racanA karI. teramA varSa pachI pitAjInI dukAna para besIne nItipUrvaka vyavasAya cAlu rAkhyo, paraMtu sAthe gujarAtI, hiMdI, saMskRta ane prAkRta bhASAnA graMthonuM vAMcana ane manana paNa aviratapaNe cAlu rAkhyuM. teo hIrA-motIno vyApAra karatAM paNa enI sAthe emanuM AtmaciMtana cAlyA karatuM. samaya maLatAM AtmaciMtana mATe ekAMta sthaLomAM -vanamAM ke pahADomAM ekalA cAlyA jatA ane potAnI AtmasAdhanA karatA. zrImad rAjacaMdra pratye ghaNA mumukSuo, jijJAsuo AkarSAyA hatA. laMDanathI baeNrisTara thaIne bhArata AvelA mahAtmA gAMdhIe zrImad pAse AdhyAtmika mArgadarzana meLavyuM hatuM. emanI bAhya ane AMtarika asaMga dazA pragaTa thatI hatI. teo pathArIno upayoga karatA nahIM. eka ja vastrano ane eka ja vakhata AhArano upayoga karatA. pagarakhAM vAparatAM nahIM. DAMsa, macchara ke ThaMDI-garamI samabhAve sahana karatA. teo tetrIsa varasa ane pAMca mahinAnI bharayuvAna vage rAjakoTamAM dehatyAga karI uttama gatine prApta karI. emanI AMtarika avasthAno nicoDa emanAM kAvyo, patro, graMtho, noMdho ane lekhomAM maLe che. samaye samaye emanAM AtmabhAva vadhato jato hato evI emanI jJAnavairAgyanI akhaMDa apramatta dhArA temanA sAhityamAM ApaNane jovA maLe che. emaNe potAnI to Atmonnati sAdhI sAthe temanA alpa AyuSyamAM bIjA mumukSuo mATe saraLa mokSamArga darzAvatuM adbhuta AdhyAtmika sAhitya emaNe ApyuM che. jaina tattvajJAnanI daSTie emanA sAhityanuM ghaNuM mahattva che. emanuM sAhitya nIce pramANe vaheMcI zakAya - - mumukSuone uddezIne lakhelA patro che jemAM mukhyataH paramArtha vicAraNA ja che. temanA patromAM AtmasvarUpa, mokSa, mokSamArga, dharma, saddaguranuM mAhAtma, pratyakSa sapuruSanI AvazyakatA, jJAnI dazA, jJAnInI oLakhANa Adi viSayo para bodha prApta 171 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA thAya che. temanA patromAM TheraThera sadara ane satsaMgano mahimA dekhAya che. mumukSuone AtmajAgRti karAvanAra, dIvAdAMDI samAna A patro dareka mumukSue punaH punaH vAMcanamanana karavA yogya che. - mokSamALA, bhAvanAbodha, pratimAsiddhi ane AtmasiddhizAstra (padyagraMtha) A svataMtra graMtho ane bIjuM paNa ghaNuM chUTaka sAhitya emanA alpa jIvanakALa daramiyAna racAyeluM che. "mokSamALA' A gadya-padyamAM racAyelo graMtha soLa varasa ane pAMca mahinAnI uMmare traNa divasamAM lakhyo hato je 'bAlavabodha' nAme paNa oLakhAya che. emAM jaina mArgane yathArtha rIte samajAvyo che. tattvamaMthanakALamAM zrImade paddarzananuM je madhyastha, niSpakSapAta paryAlocana karyuM, jinAgamonuM je UMDuM avagAhana karyuM teno paripAka A darzanaprabhAvaka graMthamAM prApta thAya che. 108 zikSApATho che je kathAo ane daSTAMtothI rocaka che, jemAM jaina dharmanA vividha viSayonI saMkSepamAM samajaNa ApI che. bhAvanAbodha graMthamAM vairAgyanI bAra bhAvanAonuM nirUpaNa che. - zrImade temanA jIvanakALa daramiyAna lakhelI vIseka jeTalI padyaracanAo upalabdha che. keTalAMka kAvyomAM zrImanI aMtaraMga dazAnuM varNana che. keTalAkamAM saranuM mahattva varNavyuM che, keTalAkamAM tattvajJAnanA bodha che to keTalAkamAM mokSamArganuM nirUpaNa che, jemAM 'AtmasiddhizAstra' jevI anupama dIrgha kRti (padyagraMtha), 'mULa mAraga mokSano' jevuM mokSamArga batAvatuM kAvya tema ja 'apUrva avasara' ane 'paMtha paramapada bodhyo' jevI uttama kAvyaracanAono samAveza thAya che. A badhI racanAomAM jaina darzana anusAra tattvavicAraNA jovA maLe che, tema ja mokSamArga varNavyo che. mokSamArgamAM jJAna, darzana, cAritranI ekatAne mukhya gaNAvela che. A traNamAMthI koI ne koI tattvanI vicAraNA A pratyeka kAvyamAM jovA maLe che. mULamArga mokSano', 'paMtha paramapada bodhyo' AdimAM A traNe tattvonI vicAraNA saMkSepamAM rajU thaI che. A kAvyaracanAomAM eka mahattvano muddo che - 'saranuM mahattva'. sadaranI kRpA vinA mokSamArga prApta na karI zakAya. zrImad saranuM mAhAtma 'yama niyama', 'binA nayana', 'lokasvarUpa rahasya', 'aMtima saMdezo, 'mULamArga rahaya' Adi racanAomAM batAvyuM che. gurunuM mahattva batAvatI zrImanI A racanAomAMthI meM Aje 'binA nayana pAve nahi binA nayanakI bAta' A kAvya lIdhuM che. binA nayana pAve nahIM, binA nayanakI bAta, seve sadguru ke carana, so pAve sAkSAt ... 1 bUjhI cahata jo pyAsako, hai bUjhanakI rIta; pAve nahi gurugama binA, ehI anAdi sthita ... 2 - 172
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... ehi nahIM hai kalpanA, ehI nahi vibhega; kaI nara paMcamakALameM, dekhI vastu abhaMga ... 3 nahi de tuM upadezakuM, prathama lehi upadeza; sabase nyArA Agama hai, vo jJAnIkA deza ... 4 japa, tapa, aura vRtAdi saba, tahAM lagI bhramarUpa; jahAM lagI nahi saMtakI, pAI kRpA anUpa ... 5 pAyAkI e bAta hai, nija chaMdanako choDa; piche laga sapuruSake, to saba baMdhana toDa ...6 zrImad rAjacaMdra A racanA hiMdI bhASAmAM karI che. gurUgamanuM gaurava gAtA A kAvyanI racanA emaNe vi.saM. 1947nA aSADha mAsamAM karI hatI. A kAvya che. doharAnuM che. emAM zrImad guragamano ananya mahimA varNavyo che, jene zraddha AtmasvarUpanI prApti karavI hoya tene mATe guruzaraNa ja upAya che. jaina dharma tema ja bIjA bhAratIya dharmomAM zuddha AtmasvarUpanI prApti mATe mokSaprApti mATe guranuM mahattva darzAveluM che. sugaDAMga sUtramAM prathama zrutaskaMdha, bIjA adhyayanamAM sudharmAsvAmI jaMbusvAmIne upadeza ke, jagata AkhAnuM jeNe darzana karyuM che evA mahAvIra bhagavAna, teNe amane Ama kahyuM ke-gurUnA AdhIna thaI vartatA evA anaMta puruSo mArga pAmIne mokSaprApta thayA. AcArAMga sUtramAM paNa kahyuM che - 'ANAe dhammo NAe tavo' artha : AjJAnuM ArAdhana e ja dharma ane AjJAnuM ArAdhana e ja tapa. AvA guru jenI AjJAnuM pAlana karavAnuM che e gurunA lakSaNa zrImad batAve che - 'AtmajJAnane vize jemanI sthiti che eTale parabhAvanI icchAthI je rahita thayA che, viSaya ane mAnapUjAdi icchAthI rahita che, mAtra pUrve utpanna thayelA evA karmanA udayane lIdhe jemanI vicaravA Adi kriyAo che, jemanI vANI apUrva che, arthAt nija anubhava sahita upadeza hovAthI ajJAnInI vANI karatA pratyakSa judI paDe che, parzananA tAtparyane jANe che te sarunA yogya lakSaNa che. sadgara kone kahevAya to Apta eTale sarva padArthone jANI tenA svarUpano satyArtha pragaTa karanAra, AptanA prarUpelA zAstra anusAra, AcaraNa karavAvALA, AptanA darzAvelA mArge cAlanArA te sagarasara eTale nirNaya. AvA saranA upadezathI je jinanuM svarUpa samaje te potAnA svarUpanI dazA pAme, kema ke zuddha AtmapaNuM e ja jinanuM svarUpa che. athavA wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA rAga, dveSa ane ajJAna jinane vize nathI te ja zuddha Atmapada che ane te pada to sattAe sarva jIvanuM che. A ja vAta zrImad rAjacaMdra A kAvyamAM samajAve che ke bAhya cakSuthI agocara evo zuddhAtmA aMtarthakSu vinA prApta karI zakAto nathI. 'binA nayana' eTale tattvalocana vinA arthAt saranA bodha vinA binA nayana kI bAta' eTale bAhya cakSuthI agocara evo zuddhAtmA je jaDa evA deha ane iMdriyothI atIta hovAthI te jaDa nayanarUpa nathI. Avo indriyAtIta AtmA tattvalocana vinA prApta karI zakAto nathI, arthAt svarUpano sAkSAtkAra thaI zakato nathI. enA mATe tatvalovanadAyaka evA nayana, arthAt mArga batAvanAra sadRgurunA caraNanI upAsanA ja zreSTha upAya che. je sadgaranA caraNane seve che, arthAt emanI AjJAnuM ArAdhana kare che tene AtmasvarUpanI prApti thAya che. Atmadarzana ke AtmasAkSAtkAra karavAnI jene kharI tRSA lAgI hoya, arthAt jene tIvra icchA hoya to te tRSA chipAvavAno, arthAt te icchA paripUNa' karavAno anAdikALathI eka ja upAya che ke jJAnI evA sara pAsethI gurugAmanI prApti karavI. A upAya kahyo che te kalpita nathI, ayathArtha nathI, paNa vAstavika che tema ja te vibhaMga eTale ke viparIta, bhUlabharelo nathI, arthAt mithyA, asatya nathI, paNa kharekhara satya che. aneka puruSo A paMcamakALamAM paNa A upAya dvArA zAzvata, akhaMDa evA AtmasvarUpane pAmyA che, eno anubhava pAmIne kRtArta thayA che. potAnA zuddha AtmasvarUpane pAmavA mATe gurucaraNanI upAsanA karavAnuM kahIne have zrImad rAjacaMdra AgaLanA doharAmAM ghaNI ja mahattvanI vAta kare che ke jJAnInA samAgamathI ke zAstrAbhyAsathI je kAMI jJAna maLyuM che teno tuM bIjAne upadeza ApavA nA jA, kAraNake tuM haju sudhI te bhUmikA sudhI, te dazA sudhI pahoMcyo nathI. tArA AtmAne pratibodhavA mATe te upadezane grahaNa kara. je kAMI satkRtanuM paThana-pAThanamanana-ciMtavana thAya te mAtra svAdhyAya arthe. svAdhyAya-svaadhyAya-potAnA arthe vicAra karavo. potAnA AtmAne jijJAsA, vicAra, jJAna, dhyAna, samAdhi Adi uttarottara bhUmikA prApta thAya ane aMtarIkSa khUle, e mATe upadeza grahaNa karavAno che, arthAt te prakAre potAno AtmA zuddha thAya te prakAre jJAnIno upadeza grahaNa karavo ane bIjAne na Apavo. jJAnIno deza, arthAt nivAsasthAna to sarvathI nyAruM, agama, agocara che. zrI pUjyapAda svAmI samAdhizataka' graMthamAM lakhe che - grAmo'raSyamiti dvethA nivAso'nAtmadarzinAn / dRSTAtmanAM nivAsastu viviktAtmaiva vizcala / / 73 // - 174. 173
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... artha : jemane AtmasvarUpanuM darzana (anubhava) thayuM nathI temano janamAM ke vanamAM e be prakAre nivAsa che, paraMtu jemaNe AtmA anubhavyo che temano nizcala nivAsa to kevaLa eka zuddha AtmA ja che. asaMga dazAmAM vartatA jJAnI udayAnusAra upadeza Ape to te yogya che. jJAnIne upadeza karavA chatAM paNa kartApaNuM nathI. teo enAthI nirlepa rahIne udayAdhIna bole che tethI levAtA nathI. te dazA agamya, gaNI gahana che. temano upadeza jJAnadazApUrvaka hovAthI tema ja niSkAma karuNAthI yukta hovAthI mumukSune jJAnadazA prApta karAvavA samartha sahAyaka bane che. jJAnInI sarva kriyA karmanirjarA karAvanArI hoya che, jyaro ajJAnInI sarva kriyA karmabaMdha karanArI che. zuSkajJAnI tattvanI vAta karatA paNa baMdhAya che, kAraNa temAM ahaMkAra bhaLelo hoya che. tenA AtmAmAM rAgadveSarahitapaNuM, nirlepapaNuM nathI. eTale upadeza devAnuM je jJAnInI kriyA che tenuM anukaraNa karavuM ucita nathI. tAre to tArA zreya mATe eka AtmArthe upadeza grahaNa karavo e ja yogya che. AgaLa zrImad kahe che ke japa, tapa, vrata Adi je zubha anuSThAno che, je AtmArthe kartavya che, paNa e kyAre saphaLa thAya jyAre AtmajJAnI gurUnI AjJAnuM ArAdhana karI yogyatA prApta karI sanI kRpA maLe, jyAM sudhI jIvane sadgurunI anupama kRpA prApta na thAya tyAM sudhI tenAM japa, tapAdi sarva sAdhana bhramarUpa che, mithyA mAnyatArUpa, AtmabhrAti vadhAranAra che, paraMtu saranI kRpA tattvalocanadAyaka ane AzmazreyakAraka che, sarvoparI zreSTha che, tethI ja jIva AtmajJAna pAmI zIdhra mukti prApta karI zake. 'mokSamUlluM gurupa' - gurunI kRpA e ja mokSanuM mULa che. gurUAzA e ja japa, tapa saphaLa che. e gurakupA prApti karavA jIva je svacchede varte che, arthAt potAnI ajJAna buddhithI varte che, sAcA-khoTAno nirNaya kare che tene tyAgIne AtmAjJIna sanI AjJAnuM avalaMbana grahaNa kara, e pramANe AcaraNa kare. prema, bhakti ane ullAsathI emanI AjJAnuM ArAdhana karavAthI sarunI kRpArUpa guragama prApta thaze e ja karmakSayano, AtmajJAna prApta karavAno upAya che. jethI A saMsAracakramAM pharatA rAkhavAvALAM sarva karmabaMdhanano kSaya thaI zAzvata sukhamaya evA mokSarUpa paramapadanI prApti thaze. AvI rIte A kAvyamAM zrImad rAjacaMdra sadganI mahattA darzAvI AtmakalyANa sAdhavAno sacoTa mArga batAvyo che. A kAvya zrImadbhA hiMdI bhASA paranA prabhutvanI ane emanI kavitvazaktinI pratIti karAve che. uryAgirinA yogezvara tapasvI jagajIvanajI mahArAjasAhebanA doharAmAM guruvaMdanA - DaoN. madhubahena baravALiyA (DaoN. madhubahene hindI kAvyasAhityamAM Ph.D. karyuM che. jaina darzananA pariprekSyamAM "zAkAhAra" (anuvAda) "adhyAtma sudhA" ane "adhyAtma sUra" (saMpAdana) pustako pragaTa thayAM che). goMDala gacchanA suprasiddha anazanadhArI mahAtapasvI zrI jagajIvanajI mahArAja saurASTra kesarI pUjya gurudeva prANalAlajI mahArAjanA ziSya hatA. teozrI janmajAta kavihRdaya hatA. temaNe gujarAtI dohArUpe caritra ane upadeza kAvyonI racanA karI che. te pAchaLa paNa temanuM janahita samAyeluM che. teo lakhe che ApaNAM prAcIna caritro ghaNAM ja rasaprada ane zraddhAthI bharelAM hoya che. sAmAnya jana prAcIna kathAone poAtanI saraLa bhASAmAM jANavA mAge che. ApaNAM navAM sAdhu-sAdhvIo tathA zraddhALu bhAI-baheno A kathAnakomAMthI vicArasAmagrI meLavI zake che. AvA mahApuruSano janma saurASTranA gIra jaMgalanA eka nAnakaDA gAma dalakhANiyAmAM saMvata 1942, mAgasara vadI pAMcanA divase pitA monajIbhAI - mAtA jakalabAIne tyAM thayo. maDiyA parivAranA moTA putrane bALapaNamAM ja mAtA-pitA tathA nAnA bhAInA svargavAsathI vairAgyanAM bIja vavAyAM. kAkAnA sahAre moTA thayA. skUlamAM pAMca gujarAtIno abhyAsa karyo. boTAda saMpradAyanA mANekacaMdajI mahArAjane tyAM AcArya puruSottamajI mahArAjanA paricayamAM AvyA. tyAra bAda baMdhubelaDI mANekacaMdajI mahArAja dalakhANiyA padhAryA. temane gurupade dhAraNa karyA. AjIvana kaMdamULanA pacakhANa karyA. amRtabAI sAthe lagnagraMthithI joDAyA. dharmapatnI dhArmika vRttivALAM hoI jAvajIva lIlotarIno tyAga ane cauvihAranA pratyAkhyAna karyA. cha saMtAna - cAra dIkarI - be dIkarA parivAramAM. gAmanA nagarazeTha banyA chatAM darekanI sevA karavI emano jIvanakrama hato. sevAmaya jIvana sAthe utkRSTa tapa-ArAdhanA chaTha-chaThano varasItapa cAlu hato. sAthesAthe vairAgyabhAva daDha banyo. dIkSA grahaNa karavAnA bhAva jAgyA. putrI prabhAbahene sAtha Apyo. saurASTra kesarI prANagurunA caraNe jIvana samarpita karavAnA daDha nizcaya sAthe pitA-putrInI bagasarA - 176 : - 15
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ svabhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... mukAme dIkSA thaI. thoDAM varSo bAda putra jayaMtInI dIkSA verAvaLamAM ane cAra varSa bAda nAnI dIkarI jayAbahenanI dIkSA sAvarakuMDalA thaI. A rIte eka ja kuTuMbamAMthI cAra AtmAo saMyamanA paMthe cAlI nIkaLyA. thoDAM varSomAM ja jayaMtImUninA abhyAsa arthe guraAjJA zirodhArya karI banArasa, pUrvabhAratamAM vihAranI vATe cAlI nIkaLyA. pitAputra saMtanI joDI ugra vihAra karI AgrA cAturmAsa mATe padhAryA. jayaMtamunie muninA abhyAsa arthe banArasa tathA aneka cAturmAsa pUrvabhAratamAM karyo. guraAjJAthI ane pUrvabhAratanA zrAvakonI vinaMtIne dhyAnamAM laI aneka jagyAe upAzrakya, jaina bhavana banAvavAnI preraNA thAkavakone ApI. pUrvabhAratanA sthAnakavAsI samAjanuM saMgaThana karAvyuM ane "samasta pUrvabhArata jaina saMgha'nI sthApanA thaI. aMtima cAturmAsa dhanabAda karyuM. tyAM 16 upAvAsanI ArAdhanA karI. cAturmAsa bAda rAjagRhI tarapha vihAra karyo. 82 varSanI jaipha vaye rAjagRhInA pAMca pahADanI yAtrA karI pAchA pharI traNa pahADanI taLeTImAM jyAM gaNadhara sudharmAsvAmIe anazana karela te jagA potAnI aMtima sAdhanA mATe nakkI karI. jayaMtamunine kahe, tame mArA guru. zAstrokta bhAve saMthAro grahaNa karyo. ekasAthe 15 upavAsanA paccakhANa grahaNa karyA. saMthArAno prathama divasa 23-12-67, zanivAre zarU thayo. paMjAbanAM 5. zAMtAbAIsvAmI, adhyAtmayoginI pU. lalitAbAIsvAmI - bApajI, pU. tarulatAbAIsvAmI-A.ThA. paNa kolakAtAthI ugra vihAra karI anazanaArAdhaka pU. jagajIvanajI mahArAjanI sevAmAM pahoMcI gayAM. 40mA upavAse pANIno tyAga karI dIdho. temanAM sumadhura vacano dvArA temanI samAdhinI utkRSTa avasthAnuM jJAna prApta thAya che. icchAo badhI zAMta thaI gaI che, vAtAvaraNa madhura banI gayuM che. divya daSTi sAme UbhI che, karmabaMdhanA labAcA kharI paDyA che. AnaMdaAnaMda vartAI rahyo che." 45mA divase mahA suda-7, caDatA pahore somavAranA kALadharma pAmyA. AvA mahAna tapasvI yogIrAjanA AtmAne bhAvabharI zraddhAMjali, guNabharI guNAMjali ! pUjyazrInA anazana vratanI pavitra dharA rAjagRhImAM jaga-jayaMta ArAdhanA bhavana Aje paNa pUjya tapasvIjInuM pAvana smaraNa karAve che. pUjya tapasvI mahArAjanAM kAvyo vAcatAM maMtramugdha banI javAya che. upamAalaMkAranI bhavya anerI chaTA A kAvyakRtiomAM joI zakAya che. kharekhara A badhAM kAvyo ucca koTinI sAhitya zreNImAM mUkI zakAya tevAM che. kAvyomAM koI paNa eka bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... kathAnuM avalaMbana laI sAhitya chaTAnI eka adbhuta saritA pU. tapasvIjIe pravAhita karI che. temanI kRtiomAM nItibodha, vyAvahArika jJAna ane AdhyAtmika jJAnanAM divya darzana thAya che. tapodhanI pU. jagajIvanasvAmI bahumakhI pratibhA dharAvanAra jaina saMta hatA. teo gRhasthAzramamAM dalakhANiyA temanA vatanamAM hatA tyAre gAmaDAMmAM navarAtri utsavamAM temanI AgavI koThAsUjhathI sAttvika manoraMjananI daSTie suMdara nATakonuM Ayojana karatA. tapasvI ciMtaka, kavi ane lekhaka hatA. pU. jayaMtamuni banArasamAM abhyAsa karatA hatA te samaya daramiyAna tapasvI pU. jagajIvanajI ma.sA., pU. amolakha RSijInA anuvAdita 32 Agamono sAvaMta svAdhyAya karelo. A parizilananA pariNAmarUpe Agama kathita siddhAMto sahita tattvajJAna temanA kAvyasarjanamAM aneka satyo ane tathyo UtarI AvyAM. pUjyazrIe kRSNa caritra', 'RSabhadeva mahAkAvya', IlAyacI caritra', dharmabuddhi pApabuddhi caritra', 'sudarzana caritra', puNyabuddhi pradhAnane rAjAnuM caritra', 'maMgala vihAra' (kuMDalAthI kAzI sudhInI vihArayAtrAno kalAmaya rasALa graMtha)nuM lekhana karyuM. pachI to A kAvyayAtrA avirata cAlI. vIza hajArathI paNa vadhu dohA sAhitya, jemAM uparyukta traNa graMtho uparAMta guru guNa mAlA bAra bhAvanA tiryaMca prANIkathA (puzaWA), 'gurupaccIzI', aMtima 'mahAkathArasa', 'lA' mijharebala'nA dohA anuvAda vagere vizALa sAhityasarjana karyuM. 'udayagirinA yogezvara' potAnA jIvanacaritranA graMthano purvArdha bhAga paNa temaNe khuda lakhelo. kavizrIe apramatabhAve lokabhogya zailImAM vipula sAhitya sarjana karyuM hatuM. udayagirinA yogezvara tapodhanI pU. jagajIvanajI mahArAjasAhebe dohArUpe caritra ane je upadezakAvyonI racanA karI che temAM 3176 dohAmAM RSabha caritra mahAkAvyanI eka adbhuta racanA paNa karI che. A mahAkAvyanI racanA karatAM pahelAM tapasvIjIe potAnA gurune prathama vaMdanA karI che. guruvaMdanAmAM kavi guranA upakAronuM smaraNa kare che ane mAnasika zakti khIlavavA mATe buddhi, zruti ane matinI jALavaNI mATe jIvanamAM gurano ananya mahimA che tenuM varNana kare che. dezI kAThiyAvADI doharAmAM guru pratyeno bhaktisiMdhu laherAI rahyo che. 178 17
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... Ape mArA hAthamAMthI jherano pyAlo AMcakI lIdho ane mane amRtapAna karAvyuM, mRtyumAMthI mukti ApI. JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... A tapodhanI saMtamAM tapa, jJAna sAthe namratAnA guNano triveNIsaMgama jovA maLe che. A guNanI eka paMktimAM ja sAMgopAMga darzana thAya che. "prANasura pratApathI kAluMgheluM cItaryuM kAma" gurudeve racela duhAnI A paMktimAM karelI mArmikatA bharI che. potAne mahAna nahi mAnatA, paNa gurudevane mahAna mAnI A kRtinI racanA karI che. ahIM potAnA guru saurASTra kesarI prANalAlajI ma.sA. pratyenA temanA samarpaNabhAvanuM divyadarzana thAya che. | 'RSabhacaritra mahAkAvya'nI racanA pahelAM maMgalAcaraNa pachI "guruvaMdanA'nA dohAonI racanA karI che. parama dArzanika netrajyotipradAtA pU. jayaMtamunijI ma.sAhebe A dohAnuM saraLa chatAMya rasALa ane tattvasabhara zailImAM rasadarzana karyuM che tenuM ApaNe pAna karIzuM. "guruvaMdanA" prathama namuM gurudevane citta smaraNa tAjAM thAya anya badalA bIjA vaLe guru badalo nahi vaLAyA guru Apa caraNa taLe padgala thaI patharAuM chatAM tethI traNa kALamAM guNa oziMgaNa nA thAuM. sarva prathama huM gurudevane yAda karuM chuM tyAre mArA manamAM ApanA badhA upakAranuM smaraNa tAjuM thAya che. hakIkata evI che ke saMsAramAM upakArano badalo vALavAmAM Ave che, paraMtu guraupakArano badalo vALavo muzkela che. Apa grubhagavaMtano mahimA eTalo badho che ke mana kahe che ke ApanAM caraNanI raja banIne rahuM ane ghaNA janma sudhI caraNomAM rahyA chatAM huM Apano "oziMgaNa" arthAt ApanI sevA mATenuM eka ozIkuM paNa na banI zakuM. ApanA upakAranA badalAmAM eka nAnI vastu paNa arpaNa karavI saMbhava nathI. mithyA dazya miTAvIne oLakhAvyA arihaMta sukAnI banI bacAviyo sumane batAvyA saMtA vaLI vaheto narka nigodamAM karyo zivapura sanmukha sukha sthAna batAvIne bhAMgyuM bhavAMtara duHkha. (3) AgaLa cAlIne kavizrI gurudevano upakAra abhivyakta karatAM kahe che ke, Ape mAyAvI mithyA jhALane mArI najaramAMthI haTAvI dIdhI. arihaMtaprabhune oLakhAvyA, mAnuM to Apa DUbatI nAvanA sukAnI banyA ane zAMtipUrvaka saMtano paricaya Apyo. huM to naraka nigoda tarapha lakSa rAkhI UMdhe raste jato hato, paraMtu Ape mArI dizA badalI zivapurI tarapha sanmukha karyo, arthAt mukti tarapha vALyo. kharekhara, je satya sukhanuM sthAna hatuM te batAvIne bhavAMtaranA bhayaMkara du:khano aMta karAvyo. lakhe lalakArA jIbhanA nahIM aNumAtra upakAra mithyA mAphI mAgavI nahIM Apa upakAranuM bhAna lakhe badalo jo vaLe to, cItaruM pRthvI pahADa bolyAthI badalo jo vaLe traNa loka poMcAvuM trADa. (4) mANasa ema mAne che ke sAruM bolavAthI ke zabdo dvArA upakArano badalo vALI zakAya che, paraMtu kavizrI A vAta para tIkho kaTAkSa kare che. bolIne badalo vALavo e jIbhanA lalakArA che. bolavA mAtrathI eka aNu jeTalo paNa badalo vaLato nathI ane e rIte upakAranuM bhAna karyA vinA mithyA mAphI mAgavI te paNa ucita nathI. AgaLa cAlIne kavizrI kahe che ke jo bolavA mAtrathI ke lakhavA mAtrathI badalo vaLI zakato hoya to huM pRthvI ane paththara para lAMbI lAMbI kavitAo kotarAvI dauM, paraMtu A lakhANanI koI kiMmata nathI tema ja jorajorathI jo upakArano badalo pokArI zakAto hota to traNa loka gajAvI dauM, paraMtu hakIkatamAM bolI ke lakhIne badalo vALavAnuM paryApta nathI. aghora aTavi saMsAranI, bhavabhamaNa anaMtokALa kara jhAlI prabhu kADhi co, laI sevaka taNI saMbhALa bhUlyA bhAna saMsAramAM, bhUlyAne ApyuM jJAna jhera pyAlo jhaDapI laI, karAvyuM amRtapAna. (2) garadeva anaMtakALathI A saMsAranI ghanaghora aTavimAM rajhaLapATa karato hato, paraMtu Ape hAtha pakaDI A aTavimAMthI bahAra kADhI mArI saMbhALI lIdhI. huM to saMsAramAM bhAna bhUlyo hato, paraMtu mArA jevA bhUlyAne Ape jJAna ApyuM. kharekhara * 179 180
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA zaraNa rahI sevA karuM, Ave aMtara Ubharo Apa eka cinagArI ApatAM jAya sevaka taNA saMtApa kArya uttama kIdhuM nathI vaLI dharI nA AjJA Apa kaho kyAMthI TaLe mArA mATe, bhavabhramaNa taNA saMtApa. (5) A padamAM kavi spaSTatA kare che ke gunA zaraNamAM rahI temanI hRdayapUrvaka sevA karavAthI gurudevanA premano Ubharo Ave to eka cinagArI jevuM emanuM saTvacana yA kRpAvacana sevakanA badhA saMtApane bhasma karI de che, paraMtu du:kha che ke uttama sevA karavAno avasara na Avyo. gurudevanI AjJA zirodhArya karavAno paNa yoga na banyo to kaho bhAI, mArA bhavabhramaNa kevI rIte maTe ane mAro saMsAra kyAMthI zame ? arthAt saMbhava nathI. janma raMka nathI rIjhato bhale deve dAnI dAnA abhavIne ruce nahIM guNI guru ke jJAna anaMta upakAra Apano chatAM nIvaDayo huM nAdAna Avyo svArtha sAdhavA garajuDo gotavA kAma. (6) have kavi kahe che ke, huM je mAphI mAgI rahyo chuM te kharekhara saMtoSajanaka nathI. tRSNAtura mAnavIne, garIba hoya topaNa kadAca devazakti ene khajAno Ape tathApi tenuM mana bharAtuM nathI. AthI bIjuM moTuM pramANa ApatAM kavi kahe che ke, guNavAna guranuM jJAna paNa abhavI jIvane asara karatuM nathI. te rIte he gurudeva, Apano anaMta upakAra hovA chatAM huM mArI jAtane nAdAna ziSya mAnuM chuM, paraMtu mane vizvAsa che ke ApanI bhakti karavAthI mAro svArtha saraze ane huM atyAre garaja karI Apane zaraNe Avyo chuM. ApanA guNanuM jJAna karI rahyo chuM. bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... niraMtara mArA manamAM thatuM rahe ane A mahAkAvya lakhavAnI zakti prApta thAya, e ja rIte sAruM lakhANa thAya evI uttama rIte AzIrvAda pradAna karazo. A tapasvIkavi, utkrAMtinA nAtha prabhu RSabhadevanAM caritrAlekhana dohArUpa karI rahyA che. A dedIpyamAna preraka mahAkAvyanI paMktio racAI rahI che, dezI doharAmAM amRtadhArA chalakAI rahI che. A mahAkAvya sarjananA samApane paNa kavinI apramata dazA ane jAgRti, guru pratyenI anupama bhakti vyakta kare che. "nahi jJAna piMgala taNuM saMskRta jarA jANa prANasura pratApathI vAMcI lakhyuM lakhANa jayaMtamuni sudharatA chavastha bhUla rahI jAya mahApuruSa mAphI Apaze bALadoSa jatA bhulAya. kavi kahe che ke mane kAvyazAstra, chaMda, alaMkArarUpa, piMgala ke saMskRtinuM jJAna nathI, paNa gurukRpAe huM A sarjana karI zakyo. ahIM kavinA guru pratyenA utkRSTa bhAva-bhaktinAM darzana thAya che. pUjya jagajIvanajIsvAmIe potAnA lADIlA gunA kALadharma prasaMge lakhAyelI guruvirahanI racanA... (rAga : apUrva avasara) sArathi vinA sUnA rathanA ghoDalA, gura vagaranuM sUnuM ziSyane gAna jo haMsa vagaranA sUnA mAnasarovara prANa vinAnI sUnI pATa jaNAya jo... mAnava vinA sUnI mahela havalIo sUnuM evuM gurubina gAdIsthAna jo buddhi vinA bALaka nakAmuM jANIe gurujJAna vinA sAmarthya niSkAma jo... vargavAsI, ziSya sAmuM nihALo avadhijJAne mUkI Apa upayoga jo jagajIvana jarUra araja ATalI lejo saMbhALI mane zaraNa mojhAra jo... * smRti Apo cittamAM baLa-baddhi baMne sAtha tana taMdurastI Apo bhAva-bhakita bhalI bhAtA citta guru smaraNa sadA guruzakti lakhavA kAja nitya icchA banI rahe Apo AziSa uttama Aja. (7) he gurudeva ! mArA para kRpA varasAvo. mArI mAnasazakti khIle, buddhi paNa vadhe, zruti ane mati bane jaLavAI rahe ane e ja rIte mane zarIranI taMdurastI paNa Apajo jethI bhalI rIte vividha prakAre ApanI bhakti karI zakuM. ApanuM smaraNa 181 182
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwcAratIya saMskRtimA gurumahimAowwwwwwwww digaMbara jainAcArya devanaMdIzrI kRta AcAryabhakti meM gurumahimA ! * -vijayalakSmI muMzI (Udepura) (Udepurasthita zrImatI vijayalakSmI munzI ne iMgliza lITarecarameM M.A. kiyA hai| mahilA vidyAlaya Udepura meM prinsipAla rupa se sevA pradAna karane ke bAda, abhI jaina vizvabhAratI laDanUM ke sAthe jUDI huI haiN| "gaMgA se pApaM, candramA se tApa tathA kalpataru se dInatA naSTa hotI hai| parantu gurusaMgati se pApa, tApa, dInatA Adi sabakA nAza hotA hai| gu = andhakAra tathA ru = prakAza, arthAt guru hameM andhakAra se prakAza meM lAte haiN| guru hI taraNatAraNa hai jo svayaM bhI tirate haiM aura dUsaroM ko bhI tArate haiN| unakI mahimA evaM guNa _ ananta va zabdAtIta hai| uccaigautraM praNate go dAnAdupAsanAtpUjA / bhakte sundararupaM stavanAtkIrtistapo nidhiSu // guru ko prANAma karane se uttama gotra kI prApti, dAna dene se uttama bhoga, upAsanA se svayaM kI pUjA, bhakti se kAmadeva ke samAna sundara zarIra tathA stavana se cAroM dizAoM meM phailane vAlI kIrti prApta hotI hai| bhagavAna kI sevA se dhanasampatti mila sakatI hai, parantu gurusevA se to guru bhagavAna kI hI prApti karA dete haiN| astu... apane guru ke kAraNa hI sikandara mahAna bnaa| kauTilya cANakya ne candragupta maurya ko digvijayI kiyaa| guru rAmadAsa samartha ke kAraNa zivAjI chatrapati bane tathA zrImad rAjacandra ke kAraNa mohanadAsa se mahAtmA gA~dhI bne| guru ke liye jAta-pAta, u~ca-nIca, choTA-bar3A koI mAyane nahIM rkhtaa| ve sampUrNa jagata ko apanA hI mAnate haiN| kahA bhI hai "udAra puruSANAM tu vasudhaiva kuTumbakam". -183 wwwwwwwwwbhAratIya saMskRtimA mahibhAw wwww AcArya pUjyapAda kRta 'AcAryabhakti': 'AcArya bhakti' meM AcArya kI mahimA kA sundaratama varNana kiyA gayA hai| isameM kula gyAraha pada hai| dhIra, vIra, gaMbhIra, damI, yamI, ahiMsA, satya, sadAcAra, kSamA, sahiSNutA Adi guNoM se mukta sarvajana hitAya va sarvajana sukha ke lie prayatnazIla guruoM kI abhivandanA meM yaha kRti sarala evaM advitIya hai| yaha saMskRta bhASA meM khilI gaI hai| AcArya zrI zrI vidyAsAgarajI dvArA 'AcAryabhakti' kA padyAnuvAda - AcArya pUjyapAda kI isa sundara kRti meM varNita guru mahimA evaM guNoM se sarvadhAraNa ko paricita karAne ke lie AcAryazrI vidyAsAgarajI ne isakA hindI padyAnuvAda atyanta hI sarala, evaM hRdayagrAhI bhASA meM kiyA hai| AyArca pUjyapAda zrI devanandi jI kA saMkSipta paricaya - kavinAM tIrthaMkadrevaH kiM tarAM tatra varNyate / viduSAM vA'maladhvaMsi tIrtha yasya vacomayam // AdipurANa 1/52 kaviyoM meM tIrthaMkara samAna, lakSaNa grantha racanAkAra, vacanarupI tIrtha se vidvAnoM ke zabda sambandhI doSoM ko naSTa karane vAle devanandI pUjyapAda meM kavi; vaiyAkaraNa evaM dArzanika vyaktitvoM kA ekatra samavAya pAyA jAtA hai| ApakA janma brAhmaNa kula ke karnATaka ke "kole" grAma meM zrI mAdhava bhaTTa evaM zrImatI zrIdevI ke yahA~ I. san kI chaThI zatAbdI meM hotA pratIta hotA hai| sAhitya pramANa se Apa bhUtavali, samantabhadra, zrIdatta, yazobhadra aura prabhAcandra AcAryoM ke uttaravartI hai| Apake dvArA likhita aba taka nimnalikhita racanAe~ upalabdha hai - 1 - dazabhakti 2- janmAbhiSeka 3 - tattvArthavRtti (sarvArthasiddhi) 4 - samAdhi tantra 5 - iSTopadeza 6 - jainendra vyAkaraNa 7 - siddhi priya stotra jIvana aura jagat ke rahasyoM kI vyAkhyA karate hue mAnavIya kAryoM ke preraka, prayojanoM aura usake uttaradAyitvoM kA vivecana Apake granthoM kA mUla viSaya hai| Atma-saMyama, Atma-zuddhi, dhyAna, pUjA, prArthanA evaM bhakti ko udAtta jIvana ke lie anivArya mAnA hai| Apake kAvya meM darzana aura adhyAtma mukharita hAtA hai| 184
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwmAratIya saMskRtimA gurumahimAwwwwwwwww bhaktirasa kA zItala jala hRdaya aura mana ko Atmavibhora kara detA hai| zabda viSayAnusAra komala hai| anuSTupa, vaMzastha, upendravajrA Adi chandoM kA prayoga kara gAgara meM sAgara bhara diyA hai| Apake vaiduSya kA anumAna "sarvArtha-siddhi" grantha se kiyA jA sakatA hai| naiyAyika, vaizeSika, sAMkhya, vedAnta, bauddha Adi vibhinna darzanoM kI sundara samIkSA kI hai| nirvacana evaM padoM kI sArthakatA ke vivecana meM ApakA koI sAnI nahIM hai| Apane prasiddha vaiyAkaraNa pANinI ke apUrNa pANini-vyAkaraNa grantha ko pUrNa kiyaa| Apa apane pairo meM gaganagAmI lepa lagAkara videha kSetra meM jAyA karate the| kahate hai ki aneka dinoM ke yogAbhyAsa ke pazcAt eka deva vimAna meM baiThakara aneka tIrthoM kI yAtrI kii| mArga meM eka jagaha unakI dRSTi naSTa ho gayI to "zAntyASTaka" kI racanA kara jyoM-kI tyoM dRSTi prApta kii| jIvana ke aMtima samaya meM apane grAma meM Akara Apane samAdhimaraNa kiyaa| "AcArya bhakti ke padyAnuvAdaka AcArya zrI vidyAsAgarajI kA saMkSipta paricaya" ananya jJAna, sAdhanA evaM adhyAtma ke dhanI vairAgya-mUrti AcAryazrI vidyAsAgarajI mahArAja sA. kA janma dinAMka 10-02-46 ko zaradapUrNimA ke dina belagAma ke sadalagA gAMva kI pAvana bhUmi meM malapyA evaM zrIbhavI ke yahAM huaa| zaizava kAla se hI Apake mana meM santa-darzana evaM santa-samAgama kI utkRSTa icchA rahI jisakI pUrti samaya samaya para hotI rhii| kizorAvasthA taka pahu~cate-pahu~te dIkSA lene kI bhAvanA badalatI hotI gi| rAjasthAna kI marubhUmi meM AcAryazrI jJAna prakAzajI mahArAja sA. ne dinAMka 3006-1968 ko 22 varSa kI avasthA meM dIkSita hue| pUrNa vairAgya bhAva se bhAvita hokara vidyA, buddhi, pratibhA, saMyama, sevA evaM anubhava kA saMpoSaNa kiyaa| dinAMka 22-011-1972 ko 26 varSa kI Ayu meM AcAryapada ko prApta kiyaa| ekAkI sAdhanA ke durgamoM meM vicarate hue apanI anupama dRSTi, AtmAnuzAsana evaM anubhUtiyoM se Apake hRdaya kA kavitva prasphuTita huA jo dharmagAthA meM pravAhita huaa| Apa bahubhASA-vida haiN| ApakI mukhya racanAe~ evaM pracavana saMkalana nimna hairacanAe~ - kAvya evaM padyAnuvAda - zramaNa-zataka, bhAvanA-zataka, niraMjana 185 wwwwwwwwwmAratIya saMskRtimA gurumahimAwwwwww zataka, parISahajaya, suniti-zataka, sUryodaya-zataka, pUrNodaya-zataka, sarvodayazataka, stuti-zataka, muktaka-zataka, nijAnubhava-zataka, jaina gItA, kundakunda kA kundana, nijAmRta pAna, dravya saMgraha, aSTapAhuDa, niyayasAra, dvAdazAnuprekSA, samantabhadra kI bhadratA, gaNodaya, rayaNa maMjUSA, AptamimAMsA, iSTopadeza, gomaTeza aSTaka, kalyANa maMdira stotra, bhaktipATha, samAdhisudhA sindhu, yogasAra, ekIbhAva, mUkamATI mahAkAvya, narmadA kA narama kaMkara, DUbo mata lagAo DUbakI, totA kyoM rotA, stuti saroja, mokSa lalanA kA jiyA, bananA cAhatA yadi zivAMganapati, samakita lAbha aadi| Aja bhI Apa yathAsUtra AcaraNa evaM svatantra vicaraNa karate hue jina zAsana kI prabhAvanA kara rahe hai| ApakI sAhitya-sAdhanA lekhana evaM pravacana ke mAdhyama se nirantara gatimAna hai| "AcArya bhakti" (vyAkhyA) (1) prathama pada - gurumahimA kA guNagAna karate hue stuti ke prathama pada meM batAyA gayA hai ki hamAre guru hamezA zuddha-buddha-siddha jinezvara kI bhakti meM evaM vandanA meM lIna rahate hai| kaSAya se mukta hokara ve kodha rupI dAvAnala ko upazAnta kara dete hai tathA nirantara vairAgya bhAva meM ramaNa karate hai| pUrNa saMyama evaM sajAgatA se mana samAdhAraNatA, vacana samAdhAraNatA evaM kAya samAdhAraNatA rakhate hue tInoM guptiyoM kA samucita pAlana kara zarIra ko vaza meM rakhate haiN| ve satya bhASI hai tathA atyanta hI zuddha-bhAva se mokSaprApti hetu sAdhanA karate hai| (2) dvitIya pada - stuti ke dUsare pada meM guru ke svarupa kA varNana karate hue batAyA gayA hai ki ve apanI pUrNa maryAdA ke sAtha garimAmaya jIvanacaryA se munipada kI mahimA ko dina-rAta baDhAte hai| ve jinazAsana ke jAjvalmAna dIpaka haiM jo satata prakAzamAna hone ke sAtha sAtha dUsaroM ko bhI prakAzita karate haiM, arthAt Atma kalyANa karate hue dUsaroM ko bhI Atma kalyANa ke liye prerita karane hetu mana, vacana evaM kAyA se tatpara rahate hai| saMsAra ke rAgI-mohI jIvoM ko duHkha nivAraNArtha bhAvanA evaM upadeza dete hai| apanI kuzala sAdhanA dvArA baMdhe hue karmoM kI nirjarA evaM saMvara meM lagate hue hai| unakA nirmUlana kara siddha honA cAhate hai| Rddhi, siddhi va parasiddhi meM jarA bhI moha nahIM rakhate haiM 18%
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwmAratIya saMskRtimA gurumahimAwwwwwwwww "viSayoM kI AzA nahIM jinameM sAmya bhAva dhana rakhate hai, nija para ke hita meM jo niza-dina tatpara rahate hai|" ve jinamata nipuNa evaM abhigama kuzala hai tathA sAMsArika vaibhava ko choDakara mokSasukha pAne ke lie satata prayatnazIla hai| (3) tRtIya pada - 28 mulaguNoM kI maNiyoM se zobhita sadguru pramAdarahita, sadAcArI evaM samyakadRSTA hai| pA~ca mahAvrata (satya, ahiMsA, acaurya, brahmacarya evaM aparigraha) meM rata, indriya-vijetA (sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu evaM karNa), IrSyA, bhASA, eSaNA, AdAna-nikSepaNa evaM pratiSThApana samitiyoM se yukta, samatA, vandanA, stuti, pratikramaNa, pravyAkhyAna, kAyotsarga Adi meM lIna tathA acela katva, asnAna, ardata-dyAvana, keza loMca, bhUmi-zayana evaM eka bhukti-bhojana karane vAle hai| SaDdravya (dharma, adharma, jIvasa jIva, AkAza evaM kAla) meM dRDha vizvAsa rakhate hai| jarA bhI saMdeha karate hai| samayocita karane vAle sadaiva pramAda se dUra rahate hai| samyag dRSTi se sampanna dharma meM sthita zuddha-AtmA vAle guru hamezA apane guNoM ke poSaNa meM lage rahate hai| (4) caturtha pada - isa pada meM guru ke karuNAmaya, dayAmaya evaM samatAmaya svabhAva evaM bhAvanAoM kA sundara varNana haiN| pada kI paMktiyA~ hai - "para dukha kAtara sadaya hRdaya jo moha-vinAzaka tapa dhAre paMca pApa se pUrNa pare hai, pale puNya meM jaga pyAre / jIva jantu se rahita thAna meM vAsa kare nija kathA kareM jinake mana meM AzA nA hai dUra kupatha se tathA pare // " guru dUsaroM ke dukha se dukhI ho jAte haiN| unakA hRdaya prema aura karuNA se ota-prota hai| mohAdi kaSAyoM ko zAMta karane ke lie tapa karate haiN| hiMsA, asatya, corI, bahmacarya, parigraha jaise pAMca pApoM se pUrNa rupa se virata rahate haiN| sadA puNya meM ramaNa karane vAle ve guru jaga meM sabake pyAre haiN| ahiMsA dRSTi se bhAvita hone ke kAraNa ve jIva-jantu rahita sthAna meM nivAsa karate haiM tAki kisI bhI prakAra kI koI virAdhanA na ho| unake mana meM kisI bhI prakAra kI koI AzA, icchA, lobha, moha nahIM hai| ve sanmArga para calate haiM tathA kupatha se dUra rahate haiN| (5) paMcama pada- ve hara kArya ko atyanta hI sajagatA evaM jAga-rukatA se karate haiN| kabhI bhI koI bhI aisA kArya nahIM karate hai jisake kAraNa unako upavAsa -187 wwwwwwwwwmAratIya saMskRtimA gurumahimAwwwwww Adi daNDoM se daNDita honA pdde| unakA tana aura mana sundara hai| arthAt zarIra se suDola evaM mana se acche vicAroM va bhAvanAoM se bhAvita hai| sadaiva sAdhu-janita kriyAe~ karate hai tathA kSudhA, piApAsA, zIta, uSNa, daMza, masaka, nagna, arIta, svI, caryA, niSadhA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha, roga, taNa, mala, satkAra-puraskAra, ajJAna, adarzana, acelatA Adi bAIsa paraSihoM ko sahana karate haiN| pratyeka kArya tathA saMdhAna (apane meM jo guNa, pUjA Adi chUTa gaye ho unakA punaH AropaNa karanA), anveSaNa, dhyAna Adi ko atyanta sAvadhAnI evaM ekAgracitta hokara karate hai| kisI bhI prakAra kA pramAda Adi nahIM karate haiN| (6) SaSThama pada - isa pada meM batAyA gayA hai ki hamAre AcArya guru yama, niyama Adi ke pAlana meM kaThora evaM aTala hai| kisI bhI prakAra kI zithilatA kA koI avakAza nahIM hotA hai| ye guphAoM aura kandarAoM meM akele rahate haiN| indriyoM, lobha, mAna, mAyA, moha, mada Adi kaSAyamukta pariNAmoM tathA durgati meM DAlane vAlI lezyAoM se ati dUra rahate hai| yathAjAta (acelaka, nagna) avasthA meM rahate hai| pasInA, maila Adi kI paravAha nahIM karate hai| isa dohe meM yahI batAyA gayA hai - "niyamoM meM hai acala, merugira kandara meM asahAya rahe vijita manA hai jita-indriya hai jitanidraka jitakAya rhe| dussaha, dukhadA durgati-kAraka lezyAoM se dUra rahe yathAjAta hai jinake tana hai jalla-malla se pUra rahe // " (7) saptama pada - guru ucca bhAvoM se bhAvita hokara dina-rAta AtmA meM ramaNa karate hai| pUjA, jJAna, jAti, kula Adi ATha madoM kA garva nahIM karate hue rAga-dveSa, IrSyA, matsara, duSTatA, Adi pApakArI pravRttiyoM se dUra rahakara pApa rupI aMdhakAra ko miTAte hai tathA siddha-bhakti meM tanmaya rahate hai| nirantara AgamoM ke svAdhyAya, maMthana evaM manana-cintana meM lIna rahate hai| aise sadguru AcArya kA jIvana atulanIya hai| (8) aSTama pada - dhyAna cAra prakAra ke hote hai - ArtadhyAna, raudradhyAna, zukladhyAna evaM dhrmdhyaan| ArtadhyAna evaM raudradhyAna hamAre zarIra evaM AtmA ke lie kaSTadAyaka va durgatikAraka hote hai| ata: sadguru sadaiva ina se dUra rahane kA prayAsa karate hai| zukladhyAna evaM dharmadhyAna taraNa-tAraNa hAne ke kAraNa unameM hI apane 188
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwnAratIya saMskRtimA gurumahimAwwwwwwwww jacitta ko lagAye rahate hai| kugati evaM unmArga se dUra rahakara satpatha aura sanmArga kI ora nirantara gatimAna hai| ye puNyavana mahAnubhAva sarala va sahaja mana hote hai evaM kabhI bhI abhimAna nahIM karate haiN| Rddhi gairava se Azaya ziSya, pustaka, picchikA evaM kamaNDala kI sundaratA para garva tathA dUsaroM kA tiraskAra karanA hai| svAdayukta evaM manapasanda bhojana milane kA gaurava rasa gaurava tathA apane Apa ko bahuta sukhI samajhanA sAta gaurava hai| pada kI paMktiyA~ hai - "ArtadhyAna se raudradhyAna se pUrNayala se vimukha rahe dharmadhyAna se zakladhyAna yathAyogya jo pramukha rhe| kugati mArga se dUra huye hai sugati aura gatimAna haye sAta Rddhi rasa gArava choDe puNyavAna gaNamAnAya huye||" (9) navama pada- apane baddha karmoM kI nirjarA evaM saMvara karane hetu kAya kleza evaM kaThora tapa karate hai| garmI kI Rtu meM parvatoM para jAkara dhUpa meM AtApanA lete hai| teja barasAta meM per3o ke nIce tathA zItakAla meM khule AkAza meM rahakara tapasyA karate hai aura pApa karmoM ko vinaSTa karate hai| nirbhaya evaM nIDara rahakara caritra dharma kA pAlana karate hai| mahAna vicAroM evaM bhAvoM ko rakhane vAle ye puNyazAlI mahAnubhAva janazAsana kI prabhAvanA ke nilaya hai|| (10) dazam pada- isa pada meM jinezvara deva ko sambodhita karate hue kahA gayA hai- he jinezvara ! isa prakAra agaNita asaMkhya guNoM ke dhAraka, sabakA hita karane vAle ye gaNanAyaka, gaNadhAraka sadaiva ApakI bhakti meM lIna rahate hai tathA bAra-bAra jhuka-jhuka kara Apake caraNoM meM jhukate hai aura namaskAra karate hai| (11) ekAdazam pada- isa pada meM bhakta apane guru ke prati pUrNa samarpaNa bhAva rakhate hue kahatA hai ki vaha una sabhI ko praNAma karatA hai jinhone rAga-dveSa, moha, mada Adi kaSAyoM ke vazIbhUta hokara kaTu-karmoM kA (pragADha karmoM kA) baMdhana bAMdha liyA thA isaliya unhoMne saMsArI pravRttiyoMse mukta hokara vItarAgatA se AtmadhyAna aura tapa dvArA sampUrNa karmoM kA nAza kara diyA va janma-maraNa se mukta hokara mokSagAmI ho gaye - 'kaSAya vaha kaTu-karma kiye the janma maraNa se yukta huye vItarAgamaya Atma-dhyAna se karma naSTa kara mukta huye| praNAma unako bhI karatA hU~ akhaNDa akSaya-dhAma mile 189 wwwwwwwwwmAratIya saMskRtimA gurumahimAwwwwww mAtra prayojana ya hI rahA hai sucira kAla vizrAma mile // " (12) dvAdazam pada- (aMcalikA, dohA)- isa dohe meM bhakta apane guru ke prati kRtajJatA, samarpaNa evaM kSamAyAcanA kA bhAva pragaTa karate hue atyanta hI vinamratA se nivedana karatA hai - he gaNanAyaka! muniyoM ke AcArya ! agara ApakI bhakti meM mujhase koI azAtanA, virAdhanA yA avajJA huI ho to Apake saMsarga meM kAyotsarga kara usakI AlocanA karatA huuN| (13) trayodazam pada - isa pada meM AcArya, upAdhyAya evaM sAdhu-santa kI jinazAsana evaM jina dharma kI prabhAvanA meM bhUmikA batAte hue kahA gayA hai ki nitya pAMca AcAra (jJAnAcAra, darzanA cAra, cAritrAcAra, vIryAcAra tathA tapAcAra) kA pAlana karane vAle ratnatrayI se zobhita mahAna AcArya svayaM to mokSapada para calate hI hai, anya logoM ko bhI isa patha para calane ke lie prerita karate hai| upAdhyAya cAritra pAlana kA jJAna dekara mokSaprApti kA mArga dikhalAte hai| sAdhu-santa jJAna, darzana evaM cAritra kA pAlana kara jinazAsana kI prabhAvanA karate hai| (14) aMtima pada - guru ke prati abhilASApUrvaka pUrNa samarpaNa, bhaktivinaya evaM namratA kA bhAva pragaTa karate hue bhakta nivedana karatA hai ki vaha apane mana evaM hRdaya ko nirmala kara guru kI vaMdanA, pUjA evaM arcanA karatA hai tathA namaskAra karatA hai| use esI sanmatI evaM sadgati mile ki sAre karma-bandhana naSTa hokara kaSToM se mukti mila jaaveN| bodhi jJAna kI prApti ho| vIramaraNa (samAdhi maraNa) kara AtmakalyANa kara sadgati va jinapada kI prApti kara ske| nimna pada meM yahI samarpaNa bhAva najara AtA hai - "bhAvabhakti se cAva zakti se nirmala kara kara nija mana ko veda, pUjU arcana kara lUM namana karUM maiM garagaNa ko| kaSTa dUra ho karma cUra ho bodhilAbha ho sadgati ho vIra-maraNa ho jinapada mujhako mile sAmane sanmati o|" ted
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimAccha mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI ma.nI racanAmAM gurumahimA - kanubhAI zAha (zrI kanubhAIe varSo sudhI gujarAta vidyApITha amadAvAda ane mahAvIra ArAdhanA kendra kobAnA pustakAlaya vibhAgamAM sevA ApelI. hAla jaina sAhitya svAdhyAya-lekhana ane saMzodhananI pravRttimAM vyasta che) tattvajanizA: granthamAM upAdhyAyajI mahArAje varNaveluM guramAhAbhya atyaMta saMkSiptamAM darzAvavAno prayatna karyo che. A lekha traNa vibhAgomAM vibhakata thayelo che: (1) yazojIvana (2) yazokavana (3) ane 'gurutattvavinizcaya' graMthano TUMka sAra. (1) yazojIvana : upAdhyAyajI mahArAjanA jIvana vize khAsa vigato prApta thatI nathI, kAraNake upAdhyAyajI mahArAje potAnI vAta svaracita sAhityamAM kayAMya karI nathI. zrI kAMtivijayajIe upAdhyAya yazovijayajInA jIvana vize cAra DhALamAM racelI kRtimAM 'sujasavelI bhAsa'mAMthI thoDIghaNI vigato maLe che. 'kanoDA' gAma temanuM janmasthAna. uttara gujarAtamAM aNahilapura pATaNa najIka rUpeNa nadInA kAMThe A gAma AveluM che. A gAmamAM eka derAsara hatuM. jainonI vasati hatI, bhAvasAranAM paNa ghara hatAM. samaya jatAM vasatinuM sthaLAMtara thatAM gAmanuM nAmanizAna na rahyuM. nArAyaNa emanA pitAnuM ane saubhAgyadevI emanI mAtAnuM nAma. emanuM nAma jazavaMtakumAra hatuM, bhAInuM nAma padamasiMha. baMne bhAIomAM jAvaMtakumAra vadhu buddhizALI hatA. upAdhyAyajI mahArAjanI bALapaNanI ghaTanA che : temanI mAtAne bhaktAmara stotra' sAMbhaLyA bAda ja annajaLa levAno niyama hato. ekavAra emanI mAtAe bhojana samaye bhojana lIdhuM nahi. jazavaMtane A vAtanI khabara paDatAM teNe mAtAne pUchyuM, 'mA tuM bhojana kema karatI nathI?' jazavaMtanA haThAgraNathI mAtAe jaNAvyuM ke bhaktAmara stotra sAMbhaLyA vinA bhojana na levAno mAro niyama che. Aje 191 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA atizaya varasAdane kAraNe upAzrayamAM jaIne gurumahArAjanA mukhethI bhaktAmaranuM zravaNa thaI zakyuM nathI. A sAMbhaLI jazavaMte kahyuM mA ! tArI sAthe bhaktAmara sAMbhaLavA dararoja upAzraye AvuM chuM, AthI A stotra mane yAda rahI gayo che. mAtAne page bhaktAmara atyaMta zuddhipUrvaka saMbhaLAvyuM ane mAtAno niyama chUTo. AvI hatI jazavaMtanI tIvra smaraNazakti ! jazavaMtamAMthI yazovijaya : vi.saM. 1688mAM 'kulAneramAM comAsuM karIne pU. nayavijayajI kanoDA padhAryA hatA ane tyAM thoDA divasa sthiratA karelI. saMtAnomAM dhArmika saMskAro paDe eTalA mATe mAtA baMne putrone jinamaMdira ane upAzrayamAM mokalatI. baMne putro guru pAse AvIne pATha laIne sUtro kaMThastha karatA ane gurane gocarI mATe potAnA ghare paNa laI jatA. A gADha paricayanA kAraNe ane pUrvasaMskArone kAraNe jazavaMtamAM dIkSAnI bhAvanA jAgI. pU. nayavijayajIe mAtA-pitAne jaNAvyuM ke 'A bALaka dIkSA leze to mahAna zAsanaprabhAvaka thaze... vagere', mAtA-pitAe dIkSAnI saMmati ApI. bhAI saMyamanA mArge jato hoI padamasiMhane paNa dIkSA levAnI bhAvanA jAgI. vi.saM. 1689mAM pATaNamAM pU. zrI vijayadevasUri pAse bhAre mahotsava pUrvaka baMnenI dIkSA thaI. A samaye jazavaMtanI uMmara 9-10 varSanI hatI. dIkSAmAM baMnenuM nAma anukrame 'yazavijaya' ane 'padamavijaya' rAkhavAmAM AvyuM. vaDI dIkSA paNa pATaNamAM pU. vijayadevasUri pAse thaI. - guruparaMparA : akabara bAdazAha pratibodhaka AcArya zrI hIravijayasUrizvarajInA ziSya upAdhyAya zrI kalyANavijayajI gaNi thayA. temanA ziSya zrI lAbhavijayajI gaNi, temanA ziSya zrI jItavijayajI gaNi, temanA gurabhrAtA zrI nayavijayajI gaNi hatA.. yazovijayajI ane padamavijayajI - baMne zrI navijayajInA ziSyo banyA. kAzI-AgrAmAM abhyAsa : abhyAsamAM zrI yazovijayajInI gati khUba tIvra hatI. vi.saM. 168@ii 169nAM daza varSanA samayagALAmAM ja sAdhujIvanamAM jarUrI dhArmika, saMskRti, prAkRta, vyAkaraNa, nyAya, sAhityano abhyAsa pUro karyo. gujarAtamAM temane vadhu abhyAsa karAvI zake tema na hoI pUnayavijayajI ane pU. yazovijayajI amadAvAda AvyA. avadhAna prayoga : zrI navijayajInA AgrahathI yazovijaye koI paNa jAtanI pUrvataiyArI vinA ATha avadhAna kyAM. sau loko Azcaryacakita thayA. zrI yazovijayajIne manomana vaMdana karavA lAgyA. zrI samagra saMgha paNa khUba khuza thayo. saMghamAM zrI dhanajI sUrA amadAvAdanA osavALa saMghavI hatA. zrI dhanajI sUrA dAnavIra - 192
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... ane vidyApremI hatA. zrI dhanajI surA potAnA kharce zrI yazovijayajIne kAzI vadhu adhyanArthe mokalavA vinaMtI kare che. AthI kAzImAM jaIne temaNe agragaNya evA bhaTTAraka pAse adhyayana karyuM. kAzImAM emanA vidyAbhyAsa daramiyAna gurunI AjJAthI eka yAdI sAthenA vAdamAM jIte che. zrI yazovijayajInI A vidvatAne dhyAnamAM laIne kAzInA paMDitoe temane 'nyAyavizArada' ane 'nyAyAcArya A be birudo ApyAM. temanA guru bhaTTAcArya jaNAvyuM ke tamArA vidyAguru tarIkenuM mane gaurava che'. | vi.saM. 1702 thI 1708nA samaya daramiyAna cAra varSa kAzImAM ane traNa varSa AgrAmAM gALI ane vi.saM. 1709nuM comAsuM vacamAM kyAMka karIne vi.saM. 1710mAM teo gujarAta AvyAnA ullekho maLe che. malavAdI gaNi racita 'nayacakra' graMthanI eka ja nakala hoI paMDita pAse yenakena prakAre meLavIne anya munio sAthe maLIne khUba ja TUMkA samayamAM nakala karI lIdhI. temanuM A kArya mahAna gaNAya che. upAdhyAya pada : vi.saM. 1718mAM temane zrI vijayaprabhasUrizvarajIe upAdhyAyapada ApyuM. aneka birudo: laghu haribhadra, nyAyAcArya, nyAyavizArada, tArkika ziromaNi, kUcAlI zArada va. vizeSaNothI alaMkRta banyA. svargavAsa : teozrInuM aMtima cAturmAsa vi.sa. 1743mAM vaDodarAthI 25 ki.mI.nA aMtare AvelA DabhoI (darbhAvatImAM) thayuM hatuM. tyAM ja vi.saM. 1744mAM svargavAsa thayo hato. agnisaMskAranA sthaLe teonA smArakamAM temanI caraNapAdUkAnI sthApanA karavAmAM AvI che. tenI pratiSThA vi.. 1745mAM karavAmAM AvI hatI. (2) yazokta vana : upAdhyAyajI mahArAje samayamaryAdAmAM jeTalA graMtho racyA che teTalA graMtho Aje koI vyakti mATe racavA azakya lAge che. upAdhyAyajI mahArAje gurumahArAjane prasanna karIne meLavelI vidyA te prasAdavidyA che. te kUvA jevI che. kUvAnuM pANI vApare tema vadhe che, A rIte prasAdavidyAnA pratApe seMkaDo graMtho racyA che. upAdhyAyajI mahArAjanA sAhityanA pro. hIrAlAla 2. kApaDiyAe yazodohana graMthamAM cAra bhAgo pADyA che. (1) sArvajanIna yAne lAkSaNika sAhitya (2) lalita sAhitya (3) dArzanika sAhitya (4) prakIrNaka kiMvA avaziSTa sAhitya. 193 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA sArvajanIna yAne lAkSaNika sAhitya: yazovijayajIe ochAmAM ochA so graMtho racyA che. tarka bhASAnI prazasti (zloka 4)mAM potAnA mATe ''ta tapantha" evuM je viroSaNa vAparyuM che te parathI jANavA maLe che. temaNe saMskRta, pAIva, gujarAtI ane hindI ema cAra bhASAmAM graMtho racyA che. emanA tamAma graMtho hajI sudhI to maLI AvyA nathI. - chandaDAmaNinI TIkA : kalikAla sarvajJa hemacandrasUrie racela chandoDanuzAsana graMthanI vRtti racI che. mammaTanA kAvyaprakAza para vRtti racI che. amaracaMdasUrie racela kAvyakalpalatA graMtha para yazovijayajIe 350 zloka jeTalI vRtti racI che! kapUra prakaTanI TIkA tema ja phalAphala viSayaka praznapatra jevI kRtio racI che. - lalitasAhitya : bhaktisAhitya : (stuti, stotro, stavano, pado ane gItA) paMcaparameSThi gItA; aindrastuti 18 jAtanA chaMdamAM racAyelI che. aindrastuti para kartAe jAte vivaraNa racyuM che. AMtarolI maMDana vAsupUjya svAmInI thIma (stuti) racI che. saMskRta stavano ane stotro : Adijina stavana, zaMkhezvara-pArzvajina stotra, sAmAnya jina stavanarUpa 75 jeTalAM pada racyAM che. yazovijaya gaNie traNa covIsIo racI che. viziSTa jina stavanorUpa paMdara padonI racanA karI che. sAdhunA guNagAnanI sajhAya kiMvA sAdhuvaMdanAmAM aneka munivarone vaMdana karAyuM che. caritro ane dharmakathA : ArSabhIya carita A saMskRta padhAtmaka kRti hajI sudhI pUrepUrI maLI nathI. A kRtimAM RSabhadevanuM caritra vistArathI AlekhAyuM che. jakhkhasvAmIno rAsa (vi.saM. 1739) A rAsano prAraMbha sAta 'dUhA'thI karyo che. tyAra bAda emaNe 37 DhAlarUpe potAnuM vaktavya rajU karyuM che. padezika sAhitya : vairAgyarati, amRtavelanI sajhAya, aDhAra pApasthAnakanI sajhAya, vAhaNa-masudra saMvAda vagere. | dArzanika sAhitya : jJAnamImAMsA : jJAnabindu (vi.saM. 1731) A saMskRta prakaraNa 1250 zloka jevaDuM che. enA prAraMbhamAM eka padya ane aMtamAM prazastirUpe navA paDyo che. e bAda karatAM bAkIno bhAga gadyamAM che. jJAnabindu para saMskRtamAM TippaNo che. jJAnArNava-A jJAnabindu ane syAdvAdakalpalatA tema ja nyAyaloka karatAM pahelI racAyelI saMskRta kRti che. kartAe jJAnavarNavanI gahanatA joIne svayajJa TIkA racI che. 194
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA nyAya yAne tarkazAstra : tarkabhASA - A saMskRta kRtino prAraMbha eka padhathI ane eno aMta cAra padyanI prazastithI karAyela che. jyAre bAkInuM lakhANa gadyamAM che. nyAyasiddhAMta maMjarI ane enI TIkA, saptabhaMgI-naya pradIpa, naya rahasya, nayopadeza, nayAmRta taraMgiNI, taragiNItaraNI, sImaMdharasvAmIne vinaMtI, jJAnaprakriyAnI sajhAya, kuranI jhATakaNI ane mAphIpatra, samabhaMgI taraMgiNI, anekAnta vyavasthA yAne jaina tarka, syAdvAda rahasya, siddhAMtatarka pariSkAra, vijayaprabhasUri svAdhyAya vagere. padArtha paramArtha yAne dravya vicAraNA : tasvArtha sUtranI ane enA bhAganI TIkA, tattvArthasUtrano bAlAvabodha ane kartA, tattvAloka ane enuM vivaraNa, trisAloka, upAdAdisiddhi ane enI TIkA. dravya anuyoga vicAra yAne dravyaguNa paryAyano rAsa, cauda guNasthAnaka sajhAya, upazramazreNinI sarujhAya, saMyamazreNI vicAra, pAtaMjala yogadarzana ane enI vyAkhyA, vedAnta darzana, kAyasthitinuM varNana Adi. pratimA zataka (vi.saM. 1713) A saMskRta kRtimAM 104 padyo che. e jAtajAtanA alaMkArothI vibhUSita che. jinapratimAsthAna sajhAya, jinapratimA stavana, devadharma parIkSA (450 zloka jevaDI saMskRta kRti). adhyAtma : adhyAtmasAra (949 padyamAM racelI saMskRta kRti) adAyAtmopaniSada, jJAnasAra, aSTaprakaraNa kivAM aSTaka dvAtrizat (A saMskRta kRtimAM ATha ATha padyanAM batrIsa aTaka che). adhyAtmopadeza, adhyAtamabindu, yogavidyAna viMzikA ane enuM vivaraNa, samAdhizataka, adhyAtmika pado. jIvanazodhana : tera kAThiyAno nibaMdha, SoDazaka prakaraNa, samakitasukhalaDInI sajhAya, hetugarbha, pAtaMjala yogalakSaNa vicAra, yogabheda, yogaviveka, yogAvatAra, yoga mAhAbhya, tattvArthadipikA, gutattvavinizcaya, suguranI sajhAya, kugurunI sajhAya, guru sa haNA sajhajhAya, bhASA rahasya, uvasa rahasa, nayarahasya syAdvAda rahasya, AhAra-anAhAranI sajhAya yAne caturvidha AhAranI sajhAya. prakIrNaka yAne avaziSTa sAhitya : pistALIsa AgamonAM nAmanI sajhajhAya, agiyAra aMganI sajhAya, sthApanA kalpanI sajhAya, saTika nayacakranA AdarzanI racanA ane zrutabhaktino namUno. wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA gurutattvavinizcaya : graMthano TUMkasAra : mahopAdhyAya yazovijayajI mahApuruSa, jJAnakuMja, prakhara vidvAna thaI gayA te niHzaMka che. zrImad haripriyasUri jevA vidvAna jaina zAsanamAM eka ja che ane temanA pachI lagabhaga eka hajAra varSa bAda A yazovijayajI paNa jaina zAsananA sabhAgye aDhAramI sadImAM thayA. vividha viSayonA seMkaDo graMthonuM upAdhyAyajI mahArAje sarjana karyuM che. temAM gutattva vize emaNe emanA graMthomAM sAro evo prakAza pADayo che. chatAM eka graMtha eTale 'gurutattvavinizcaya'mAM guranuM mAhAbhya ane guru aMgenAM aneka pAsAMnI vizatAthI vicAraNA karI che. gurutattvavinizcaya uparAMta gurune kendramAM rAkhIne anya sarjano kayAM che. dA.ta. sugurunI sajhAya gurusaddaNA sajhAya, kugurunI sajhajhAya vagere. gurutattvavinizcaya (vi.saM. 1733) kRti cAra ullAsamAM racAI che. enI pavasaMkhyA anukrame 208, 343, 188 ane 116 che. Ama ekaMdare 905 gAthAomAMthI keTalIka to pUrvAcAryoe racelI kRtiomAMthI ahIM vaNI levAI che ane eno ullekha svayajJa vRtimAM karAyo che. prathama ullAsamAM sauthI prathama upAdhyAyajI mahArAja guranuM mAhAnya batAvatAM kahe che ke gurunI zuddha samAcArIrUpa AjJAne anusaravAmAM Ave to mokSa sudhdhAM prApta thAya che. gurunA prasAdathI ATha siddhio maLe che. gurunI bhaktithI ja vidyA phaLe che tema ja A duniyAmAM prANIone gurU vinA bIjuM koI kAraNa nathI. dIpaka potAnI dIptinA prabhAve potAne tathA bIjA padArthone prakAze che, tema samyagadarzana, samyajJAna ane samyaritrarUpe ratnatrayInA prabhAve guru potAnA ane paranA hRdayagata aMdhakArane dUra kare che. nAma, sthApanA, dravya ane bhAvagurarUpa bAhya AlaMbana jeTalA aMze ucca koTinuM hoya teTalA aMze te AlaMbananuM dhyAna karanAranA pariNAma savizeSa nirmaLa thAya che. tevI ja rIte aneka guraono Azraya eka gunA Azraya karatAM vizeSa phaLavAna thAya che, paNa e badhuM vyavahAra daSTie ja samajavuM, nahi ke nizcaya daSTie. nizcaya daSTie to pariNAmanI nirmaLatAno AdhAra mAtra dhyAtAnI yogyatA para che, jo dhyAtA yogya hoya to ghaNI vAra bAhya AlaMbana taddana sAdhAraNa hovA chatAM vadhAre phaLa meLave che ane jo dhyAtA pote yogya na hoya to bAhya AlaMbana game teTaluM ucca prakAranuM hoya to paNa tenAthI te phaLa meLavI zakato nathI. A rIte vyavahAra ane nizcaya 196 195
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sAI JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... daSTie vicAra karavAnI bhUmikA racI gurutattvanA vicAramAM te baMne daSTino upayoga upAdhyAyajI kare che. prathama ullAsamAM AkhA dAkhalA-dalIlo sAthe upAdhyAyajIe vyavahAranizcayanuM svarUpa varNavyuM che. bIjA ullAsamAM AraMbhe ja guranuM lakSaNa darzAvatAM upAdhyAyajI kahe che ke sAdhunA zuddha AcaraNane jANe che prarUpe che ane svayaM tenuM pAlana kare che tene ja gunA guNathI yukta hoI gura jANavo. tyAra bAda vyavahAranuM nirUpaNa karatAM upAdhyAyajI kahe che ke jema jJAnanA nirUpaNamAM jJAnI ane zeya e baMnenuM nirUpaNA Avazyaka che. tema vyavahAranuM svarUpa batAvatAM vyavahArI (vyavahArakartA) ane vyavahartavya (vyavahArano viSaya) e baMnenuM svarUpa batAvavuM paNa jarUrI che, Ama kahI teo vyavahAra, vyavahArI ane vyavahattvavyanuM svarUpa varNave che. A pramANe traNeyanuM svarUpa batAvI upAdhyAyajIe AgaLa dhRta, AzA, dhAraNA ane jIta ema vyavahAranA pAMca prakAro varNavyA che. A pratyeka prakAranA saMbaMdhamAM teoe ghaNuM ja zAstrIya tattva vyavasthita rIte AlekheluM che. trIjA ullAsamAM prAraMbhe upAdhyAyajI caturbhAgI batAvI kahe che ke amuka prakArano guru tyAjya ane amuka prakArano guru atyAjya che. A caturbhAgI nIce pramANe che. (1) vastrapAtrAdi sAdhana pUruM pADanAra ane saMyamamAM sIdAtAne sATaNA na karanAra evo Ihiloka hitakArI chatAM paraloka hitakArI nahi (2) vasapAtrAdi sAdhana pUruM na pADanAra ane pramAdamAM paDatAne sAraNA AdithI sAvadha karanAra evo dahiloka hitakArI nahi chatAM paraloka hitakArI (3) Ihaloka hitakArI tathA paralokahitakArI. (4) Ihaloka hitakArI paNa nahi ane paralokahitakArI paNa nahIM. AvA cAra prakAranA gara omAMthI bIjA ane trIjA prakAranA graonI saMgati koI paNa rIte choDavI na ghaTe. khAsa karIne trIjA prakAranA guranI saMgati ziSya mATe hitAvaha hovAthI tenuM mahattva batAvavAmAM AvyuM che. A rIte bIjA ane trIjA prakAranA guruonI saMgati koI paNa rIte choDavI na ghaTe, arthAt prathama ane caturtha bhagavarnA guruo luguru hoI temano sarvathA tyAga karavo joIe. A kuraonA pArzvastha, avasana, kuzIla, saMsakta ane yathAchunda e pramANe pAMca prakAranuM vistRta varNana ApavAmAM AvyuM che. caturtha ullAsamAM sevA karavA yogya sugaranuM svarUpa batAvavAmAM upAdhyAyajIe mulAka, baphaza, kuzIla, nigraMtha ane snAtaka e pAMca prakAranAM bhagavatIaMga varNita nigraMthonuM varNana ApyuM che. A varNana chatrIsa dvAramAM vaheMcAyeluM hoI tenAthI ja e 197 wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ullAsano moTo bhAga rokAyelo che. e pAMca nigraMthonAM lakSaNo, teonA bheda-prabhedo ane avAntara bheda-prabhedonAM lakSaNo vagere badhuM vistArapUrvaka ApeluM che. upAdhyAyajI mahArAje potAnA guravarane potAnA graMthonA prAraMbhe maMgalAcaraNamAM ke graMthanA aMte ApavAmAM AvatI prazistimAM mAnapUrvaka yAda karyA che. "zrI navijaya gurataNo, nAma parama che maMta, ehanI paNa sAMnidha karI karIzuM e virataMta" (jaMbusvAmI rAsanuM maMgalAcaraNa) 'gurutattvavinizcaya graMthanA maMgalAcaraNamAM zrI navijayajI guruvara mATenI hRdayanI lAgaNI pradarzita karI che. prAraMbhanI 1thI 10 gAthAomAM gurune bahamAnapUrvaka yAda ryA che temAMnI 10mI gAthA nIce pramANe che.. sakkA vi Neva sakkA guruguNagaNakittaNaM kareeM je| bhatIi palliyANa vi aNNesiM tattha kA sattattI // 10 // bhaktithI prerita thayelA zakka-Indra paNa AvA gurunA guNanuM kIrtana karavA samartha nathI to bIjAnI zaktinI to zI vAta karavI !" samagra jIvananI vidyopAsanAnA parama phaLasvarUpa anubhavajJAna - jJAnadazAnI prApti thaI te paNa gura mahArAjanI kRpAthI thaI che evuM teo kahe che." 1 mAre to gurucaraNa pasAthe anubhava dilamAM peTho, Rddhi siddhi pragaTI dharamAMhi Atamarati haI beTho (zrIpAla rAsa - khaMDa 4). saMdarbha : * yazovijayajI pravacanamALA : AcAryazrI pradyumnasUri mahArAja gurutattva vinizcaya - yazovijayajIgaNi jaina gurjara kavio- mo. da. desAI . sUraja eka hoya chatAM, kiraNo sarvatra hoya tema : kRpA gurudevanI sarva bhakta para hoya. 198
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... cAraNI sAhimAM gurumahimA - DaoN. aMbAdAna rohaDiyA ( rAjakoTasthita aMbAdAnabhAI, jhaveracaMda meghANI lokasAhitya kendranA niyAmaka, yunivarsiTI graMthanirmANa borDanA sabhya rUpe sevA Ape che. lokasAhitya ane cAraNI sAhityamAM temanA saMzodhanasaMpAdananA graMtha pragaTa thayA che ane evaoNrDa prApta thayA che. saurASTra yuni.mAM Ph. D.nA gAIDa tarIke sevA pradAna kare che) madhyakALe pazcima bhAratamAM pragaTelI bhAratIya sAhityanI anekavidha dhArAmAM eka mahattvanI dhArA che cAraNI sAhitya. cAraNI sAhityane yathArtha rIte samajavA mATe prAraMbhe ApaNe bhAratIya sAhitya ane saMskRtino kharo paricaya meLavavAnI jarUra che. kemake, Aje ApaNe bhAratIyatAne saMkucita arthamAM prayojavA lAgyA chIe, paranuM bhAratIyatA e mAtra koI eka sImita pradeza, prajA, dharma ke saMpradAyanA vADAmAM keda thayela nathI, paNa e vizvanI sauthI prAcIna ane jIvaMta sAMskRtika paraMparA che. mAnavamAtranA kalyANanI ja vAta nahIM paNa jIvamAtra - pazu-paMkhI-prANI- are ! sakala sRSTinA astitvano svIkAra karIne tenAM jatana mATe kRta saMkalpa banI, e mATe apanAvelAM jIvanamUlyonuM jemAM pAlana thAya che je bhAratIya saMskRti. A sAMskRtika vicAradhArA jemAM samucita rIte nirUpAya che te bhAratIya sAhitya. Ama, bhAratIya sAhitya ane saMskRti ekemakanAM pUraka banyAM, eTaluM ja nahIM avinAbhAvi banI rahyA. bhAratIya sAhitya para mukhya cAra dhArAno prabhAva daSTigocara thAya che, je vaidika sAhitya, jaina sAhitya, bauddha sAhitya ane lokasAhitya tarIke oLakhAya che. A cAre dhArA para potapotanI dhArmika vicAradhArAonA prabhAva jaNAya che, teno laMDANathI abhyAsa karIe to khyAla Ave che ke cAraNI sAhitya para vaidika dhArAno prabhAva che. cAraNoe vaidika dhArAne AtmasAt karIne tene lokaparaMparA sAthe joDavAno baLakaTa ane saMniSTha prayAsa karyo che. kharA arthamAM cAraNoe bhaya dhArAne joDavA setu baMdhanuM kArya karyuM che. 19 abhAratIya saMskRtimAM gurumahimA satya, zakti ane sarasvatInI upAsanA karanArA cAraNo RSi paraMparAnuM UjaLuM anusaMdhAna che. bhAratIya RSionI paraMparAne anusaranArA cAraNo araNyavAsI che. teono nivAsa himAlaya, kelAsa, jaMbudvIpa, nAka-svarga ane gaMdhamAdana parvatamAM hovAnI mAhitI maLe che. veda, upaniSada, rAmAyaNa, mahAbhArata, zivapurANa, gaNezapurANa, padmapurANa ane zrImad bhAgavata Adi paurANika graMthomAM cAraNono ullekha maLe che. vaidika paraMparAnI upAsanA karanArA, cAraNo vize 'yajarveda'nI eka RcAmAM kahyuM che ke, 'yathe mA vAcaM kalyANI bhAvahAni jnebhyH| brahma rAjanyAbhyAM zUdrAya cAya ca svAya caarnnaay|' | ('yajurveda' adhyAya-26, maMtra-2) vAlmIki 'rAmAyaNa'mAM cAraNone himAlayamAM vasI tapa karanArA ane AkAza mArge vihAra karanArA darzAvyA che. laMkAdahana pachI paNa sItAjI salAmata che e samAcAra cAraNoe ja hanumAnajIne ApyA hatA. hanumAnajI je mArge laMkA gayA tene cAraNa mArga - cAraNe parita paMthA tarIke oLakhAvyo che, temaja bhagavAna rAmacaMdrajInA rAjyAbhiSeka thayAne cAreya veda cAraNonuM rUpa dharIne sabhAmAM AvyA ane temanI maMgala rastuti karI hatI. 'mahAbhArata'nA Adi parva pachI pAMDavo ane kuMtIjIne laIne hajAro cAraNaRSio hastinApura temane mUkavA AvyA. to kurukSetranuM yuddha AraMbhAyuM e pUrve zrIkRSNa ajunane kahe che ke, 'tuM vijaya mATe zakti upAsanA kara. cAraNe paNa e devInI upAsanA kare che. "zrImad bhAgavata'mAM cAraNono samAveza devasargamAM karyo che temaja "cAraNa" vize kahyuM che ke, cArana rti ta cAra je svayaM dharmanA patha para ArUDha thaIne bIjAone paNa dharmotthAna mATe pravRtta kare che te ja siddha cAraNa. 'cAraNa' zabdamAM ja kAvya pratibhA ane siddhi-samyantatAno bhAvanihIta hovAnuM vidvAno mAne che. 'padmapurANamAM ullekha che ke, pratha rAjAe karela mahAyajJamAM devo sAthe cAraNo paNa AvyA ane pratha rAjAe temane dakSiNamAM Avela 'telaMga' deza dAnamAM Apyo. cAra tata: TETena hezanumA e samaye telaMgamAM AvIne vaselA cAraNo dhIme dhIme bhAratamAM badhA rAjyomAM prasaryA. sikaMdare bhArata para AkramaNa karyuM e vakhathe AIzrI hiMgaLAje cAraNo ane cAraNetara samAja ekatra karIne teno pratikAra karelA. 'prabaMdha ciMtAmaNi'mAM ullekha che ke zvetAMbara jaina jyAre saMpradAyamAM dIkSita Roo.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... AcArya vrajasenano janma cAraNa kuLamAM thayo hato. jaina dharmamAM 'vidyA cAraNa" ane 'jaMdhA cAraNa' nAmanI upalabdhio aMge paNa mAhitI maLe che. zivamahimna stotranA racayitA puSpadaMtajI paNa cAraNa hovAnI mAnyatA che. to madhyakALe to cAraNa vidyAnA maNimaMDapamAM sagIrava sthAna pAmyo che. kSatrione kSAtratA ane mAnavatAno mahimA samajAvanAra cAraNane devIputra'nuM biruda maLyuM che, aneka rAjA-mahArAjAoe tene bhIkha-pazALa - karoDa pazALa ApIne temanI zabdopAsanAnuM pUjana-arcana karyuM che. cAraNI sAhitya nAmakaraNa saMbaMdhe vidvAnomAM manaikya nathI, paNa A kSetranA saMzodhonuM mAnavuM che ke, cAraNI sAhitya eTale mAtra cAraNoe raceluM sAhitya ja nahIM, te eka zailI vizeSanuM sAhitya che. te cAraNo ane cAraNetaronuM sarjana che, parantu jemAM vizeSa mAtrA cAraNonI che. rAjasthAnamAM paNa tene cAraNa sAhitya ke hiMgaLa sAhitya tarIke oLakhavAmAM Ave che. temAM apabhraMza ane mAru-gurjara bhASAno prayoga thayo che. temAMthI ja samayAMtare gujarAtI, rAjasthAnI ane vraja Adi bhASA chUTI paDI che. temAM anekavidha svarUpo prayojAyAM che, jemAM AkhyAna, vArtA, prabaMdha, vacanikA, davAvena, kavita, rAso, jamALa ane kuMDaLiyA vagerene prAdhAnya maLyuM che. hiMgaLa ane pigaLanA chaMdono temAM kalAtmaka viniyoga thayo che; eTaluM ja nahIM temaNe chaMdazAstra, alaMkArazAstra, zabdakoza ane paryAyavAcI zabdakoza, kathAkoza ane sAhitya sarjana-vivecana saMdarbhe UMDI vicAraNA karI che. cAraNI sAhitya rajUAtanI kathA (paraphormiMga ArTa) hovAthI tenI rajUAtanI vividha tarAho zikhavavAmAM AvatI, tenuM zreSTha udAharaNa che bhujanI rAo, lakhapata pAThazALA. vaLI, cAraNone ghare ghare vidyAnI upAsanA thatI rahetI, AthI to tene sarasvatIputranuM birUda maLela; cAraNo vize kahevAyuM wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA to ema kahI zakAya ke, jemAM bhaktinI bhAgIrathI, sarjanAtmaka ane satya upAsanAnI sarasvatI temaja karuNAnI kAliMdrInI triNeNIsaMgama thayo che te cAraNI sAhitya. cAraNane tyAM sarasvatInI upAsanA to hoya ja, paraMtu temAM bhakti bhaLe to tenuM kevuM subhaga pariNAma Ave tenuM ujjavaLa udAharaNa che isaradAsajI rohaDiyA. cAraNI sAhityamAM bhUktimUlaka kavitAnuM sarvocca IMgagaurI zikhara gaNAyela IsaradAsa mULa to rAjasthAnamAM bADamera sAsAjI temanA kAkA thAya. kAkA pAsethI kAvya dikSA meLavIne pAraMgata banela IsaradAsajI kAkA sAsAcI sAthe kacchamAM jAma rAvaLanI rAjyasabhAmAM AvyA. vidyopAsaka cAraNe kAvyaracanA karIne tenI rajUAtamAM potAnI saghaLI kalA nIcovI nAkhI, medanI DolI UThI. rAjavInI chAtI gajagaja phUlavA lAgI, te kavine lAkha pazAvathI navAjavA utAvaLA banyA, paNa rAjapurohite IzAratathI manAI pharamAvI. rAjavInI mananI manamAM rahI gaI, paNa catura cAraNa pAmI gayo, teNe aDaga nirNaya karI lIdho. kha laI saMdhyA TANe brAhmaNanA ghare jaI tulasIkyArA pAchaLa saMtAyo ane moko maLavAnI vATa jovA lAgyo. AratI-jhAlara TANuM thayuM che. gora-gorANI vAte vaLyAM che ane sabhAmAM Avela yuvAna cAraNanI kavitvakalAnA brAhmaNe vakhANa AraMbhyA. gorANI kahe, to to te lAkhapazANa maLyo haze ? pitAMbara bhaTTa kahe nA, gorANI meM ja jAma rAvaLane nA pADI. gorANI kahe, paNa kAraNa zuM? mAtra tamArI irSA ja ne ? are ! eka cAraNanuM kalyANa thatuM hoya to tamAruM zuM jatuM'tuM ? pitAMbarajI kahe, 'gArANInI tame khoTuM samajo cho. mAre tene lAkha pazALa ApAvIne vyakti prazaMsAnA mArge dhakelavo na hatA, mAre to tene adhyAtmanA mArge vALavo che. te jo paramanI ArAdhanAnA kare to teno beDo pAra thaI jAya tema che. cAraNa pachatAyo, khUllI talavAre jaI brAhmaNatA page paDyo, tene saghaLI vAta karI ane pazcAtApanA adbhajaLathI guno caraNAbhiSeka karyo. temane ja guru banAvIne cIdhyAtmano mArga apanAvyo ane jagaprasiddha bhaktakavi IsiradAsa-IsarA-paramesarI - tarrIke prasiddhi pAmyA. bhaktakavi IzvaradAsae 'harirasa', daviyANa', 'guNa niMdA stuti', 'hAlAjhAlA rA kuMDaLiyA', 'guNa verATa', 'garuDa purANa', 'guNa Agama', 'guNa bhagavaMta haMsa', 'guNa ApaNa', 'dhyAna maMjarI' 'brahmavela', 'kRNa stuti', 'bALalIlA', 'dANalIlA' ane 'gaMgAvataraNa temaja anya laghugraMthonI racanA karI che. bhaktakavi IsaradAsa parama vaiSNava paraMparAnA upAsaka hatA. temaNe 'harirasa' graMthamAM bhagavAna viSNunI "sUra sata jyAM rI jIbhe base, bhAkhe ghaNAM bheda, devyA jaga vicchamAM kare, cAraNa mukha cahu beda.' kuLa paraMparAthI ja bhagagatI zAradAnI upAsanA karanArA cAraNa kavionI dIrtha paraMparA jovA maLe che, jemAM mAvala varasaDA, luNa pADa maheDu, ANaMda-karamANaMda, IsaradAsajI, AsAjI rohaDiyA, haradAsa misaNa, sAMsAjI jhUlA, harasAjI ADhA, naraharadAsajI, bAMkidAsajI, sUryamalla misaNa, dulA kAga ane kavizrI 'dAda' mukhya che. sahu sahastrAdhika cAraNa kavio racita cAraNI sAhityanI kharI oLakha ApavI hoya Ron 202
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA avatAra lIlAnuM gAna karyuM che. sAMpradAyika-dhArmika vicArothI upara UThIne temaNe mAnavatAno mahimA samajAvyo. e 'harirasa'nI zarUAtamAM ja kavie pitAMbara bhaTTanI vaMdanA karIne gurumahimAnuM gAna karyuM che : lAgA huM pahelo laLa, pitAMbara guru pAya; bheda mahAsa bhAgavata, pAyo jiNa pasAya...4 IsaradAsa rohaDiyAnI bhaktibhAvanA ane kavitvakalAnA suhAga samanvaya rUe racAyela harirasa kharA arthamAM kAlajayI racanA che. gujarAtI, rAjasthAnI ane hindImAM tenAM prakAzano thayAM che. harirasanI khyAdi deza-videzamAM prasarI che. - bhaktakavi IsaradAsajI rohaDiyAnuM jIvana parivartana karavAno yaza pitAMbara bhadrane phALe jAya che to tevuM ja udAharaNa maLe che sadgara brahmAnaMda svAmInuM. svAminArAyaNa saMpradAyanA sthApaka pUrNa puruSottama sahajAnaMda svAmI jyAre sadehe A pRthvI para vicaraNa karatA hatA tyAre temanA saMparkamAM Avela khANa gAmanA cAraNa lADudAnajI AziSa gurumaMtra svIkArIne brahmamuni banyA ane adhyAtma mArge prayANa karI sukhyAta banelA. bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... AjanI ghaDI re dhanya AjanI ghaDI; neNe nirakhyA sahajAnaMda dhanya AjanI ghaDI Teka. // kAma, krodha ne lobha viSaya rasa na zake naDI, mAvajInI mUrti mArA rUdiyAmAM khaDI re... dhanya...1 jIvanI buddhi jANI na zake, e moTI aDI sannuranI daSTi jotAM, vastu e jaDI re dhanya...2 corAsI sahu khANamAM huM to, thAkyo AthaDI, aMtara hari huM ekatA tyAre, dugdhA dUra paDI re... dhanya...3 jJAnakuMcI, guru gamase, gayAM tALA ughaDI; lADu-sahajAnaMda nirakhatAM, TharI AMkhaDI re... dhanya...4 AtmA ane paramAtmAno saMbaMdha to anaMtakALathI ja hoya che, parantu dunyavI mAyAne kAraNe AtmA mULa choDIne kasturI mRganI jema anyatra bhaTakyA kare. tene paramathI sAcI oLakha na thAya. e sthitimAM jo sadugara maLI jAya to tene sAco rAha batAve, tenA mAyAnA avataraNo dUra karI, aMdhakArane badale prakAzano - tejano paricaya karAve, paratu pharI tene bhUlAvI diye. vastutaH to parama dareka jIvane tenA karma pramANe phaLa Ape che. are ! karmanA baMdhano paNa te ja lakhAve che, paNa jo salluru maLI jAya to tenI yathArtha oLakha thaI jAya che. AthI to bhaktakavi isaradAsajIe "harirasa'mAM kahyuM che ke, akhila brahmAMDamAM carAcaramAM vicaranAra paramatta janma ane maraNa, rUpa ane rekhA, vaizabhUSA ane vADAbaMdhIthI para che. anaMta brahmAMDamAM anaMta parAkramo karanAra e niraMjana, nirAkAranI sAcI oLakha thayA pachI paNa e mAyAnA AvataraNamAM chupAI jAya che, paNa IsaradAsajIe to cAraNa sahaja rIte spaSTa vAta karI dIdhI ke, he prabhu! meM to tamane barobara oLakhI lIdhA che. vRkSanI zAkhA ane parNane oLakhI laIe tema tamArA rahasyone samajI lIdhA che. ajANyA AgaLa chupAI zakAya, paNa jANakAra pAse chupAvuM agharuM che. vaLI meM to tamArA akaLa rUpanuM yathArtha varNana karyuM che. bhaktone vAraMvAra chetaranArA he prabhu ! have paDado dUra karIne ApaNe ekamekamAM maLI jaIe : "jAgyo haLa ojhala choDa jIvana na, pekhAM tuLa zA AMya DALakhAMpanna, ajANa ri AgaLa re tu ajANa, jANitAya khAsa nako dvipa jANa...315 204 vi.saM. 1928, mahA suda-5, tA. 8-2-1772nA divase zaMbhudAnajI AziyAne ghera temano janma thayo. vrajabhASA pAThazALAmAM abhyAsa karIne piMgaLAcArya, mahAmahopAdhyAya ane sahastrA-vidyAnA AryanI padavI meLavI. rAjakavi tarIke mAnapAna pAmyA. bhUjathI pharatA pharatA bhAvanagara AvyA, tyAM bhagavAna svAminArAyaNa vize sAMbhaLyuM. kasoTI karavAno nirNaya karyo. jatI vakhate saMkalpa karyo ke jo teo prabhu hoya to meM aMtaramAM karela saMkalpanI temane jANa thAya. ema ja banyuM. mahArAjazrIe lADudAnajIne jotAM ja temane nAmathI bolAvyA. temaNe zveta vastro dhAraNa karyA hatAM ane gaLAmAM tAjA gulAbanA hAra hato. kavine UbhI thaIne bheTacA temaja rAo, lakhapata pAThazALAmAM mUkavA AvanAra paNa pote ja hatA, ema kahIne temanAM jIvananI athathI iti sudhInI vAta karI. teone kahyuM ke, 'tame to anAdithI ja amArA ja cho ne amArA ja thaIne rahezo. lyo oLakho, aMtara ajavALo, agamya agocara, avinAzInI akSaralIlA ucAro'. Ama kahI teo e rIte beThA ke lADudAnajI temanA caraNAviMda joI zake. lADudAnajI jyotiSazAstranA jJAtA hovAthI e badhA zubha cinho jotAM ja bhAvavibhora thaIne gAvA lAgyA ke - 203
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... jayo have rUpa paDado na lAhu murAra ! paratakha bAhura mAMha; ThagAro ThAkara heka ja thayuM. paDadoya nAkha pase haLa priya...31 6 joyo hoya sama ! vimAsayi jema, tenAM ghaTa bhItara dIThoya tema, gaLI gayo bhamma gaLI gaI gaMTha, karo hari vAta lagADiyuM kaMTha...317 akhila brahmAMDanA nAthanI sAcI oLakha thaI jAya, AtmA ane paramAtmAne yathArtha paricaya thAya to zaraNAgati bhAva ja pragaTene ? kavirAja lADudAnajIne paNa gurukRpA-prabhukRpAthI samAdhi lAgI gaI, ajJAnarUpI aMdhakAra dUra thatAM ja temane sahajAnaMda svAmImAM ja daza avatAronAM darzana thayAM. prabhunI avatAralIlAnuM darzana thayuM eTaluM ja nahIM tenuM smaraNa paNa jaLavAyuM. AMkha khUlatAM ja A zighrakavie prabhunI avatAralIlAne cAraNI zailInA be duhA, agiyAra rupamukuMda chaMda ane eka chappAmAM varNavI. kavinI racanAnI prasAdI rUpe eka kaLazanuM kavita ja joIe : ehI maccha ehI kaccha, ehI zukara tanu dhAryo; ehI bane narasiMgha, duSTa haranAker Aryo; ehI vAmana pukIna, lIna padavIna bhuvanatraya; ehI pharazIdhara rAma, ehI raghupati khive jaga jaya: ahI kRSNa buddha naDabuka, ehI tehI bheTana lava bhrama dave; kitaneka rUpa lADu kahe, sau yaha sahajAnaMda maLe...12 IsarAsajI, brahmAnaMdajI, alujI ke anya bhakta kavioe gurune oLakhIne zaraNagAta bhAve temanI vaMdanA karI gurumahimAnuM jJAna karyuM je sadA smaraNIya, AvakArya ane AsvAdhya che. eTaluM ja nahIM te sadA-sarvadA preraNAdAyaka ane anukaraNIya che e saunI divyacetanAne vaMdana karuM chuM. paraba paraMparAnA saMtakavionI 2canAmAM gurumahimA : -DaoN. rAjeza makavANA (DaoN. rAjezabhAI makavANA ArTsa kaoNlejanA gujarAtI viSayanA adhyApaka che. uttara gujarAtanuM saMtasAhitya sahita temanAM pAMca pustako prakAzita thayAM che ane nava graMtho saMpAdita karyA che. Ph.D.nA gAIDa tarIke paNa sevA Ape che). bhUmikA : ApaNI kaMThaparaMparAnI bhajanavANImAM sauprathama sarano mahimA gavAyo che. ziSya guranI zaraNamAM sevA-bhakti karatAM jJAnaprApti kare che. gurane parabrahma kahIne paramAtmAthI paNa vizeSa sthAna ApavAmAM AvyuM che. gurunA sAnnidhyathI jJAnaprApti thAya che, agamano bheda jANI zakAya che ane manano saMzaya TaLe che. makaraMda dave noMdhe che ke, ApaNAM bhajanasAhityamAM gura, gaNapati ane zAradAnuM AgavuM sthAna che. jJAnanA dAtA che gaNapati. e jJAnane pANImAM vahAvavAnI zakti Ape che. mAtA sarasvatI, paNa e jJAna ane vANInA amRtakhajAnAnI cAvI to saranA hAthamAM che. saranI kRpA vinA aMtaranA 'talabhara tALAne rajabhara kUMcIno bheda kaLAto nathI ane garavA gurajI jyAre jJAna ane vANInAM tALAM kholI de che tyAre aMdara ajavALuM jhoMkAra thaI jAya che. 'sara esA kIjiye, jeso pUnama caMda teja kare ne tape nahi, upajAve AnaMda' parabanI saMtaparaMparA: parabavAvaDI gAmanI hadamAM dattAtreyano dhUNo che jyAM prathama sarabhaMga RSino Azrama hato. A jagyA para ja saMta jaso ane voLAMdAne samAdhi lIdhI hatI. vaiSNavI lohalaMgarInA ziSya devIdAsa jayarAma bhArathI ane sAMI nUrazAhanA AdezathI A jagyA para jagate jene jAkAro Apyo che evA raktapittanA rogIonI sevA * 206 guru pAse jaIe tyAre zUnya banIne jaIzuM to ja ApaNo yogya vikAsa thaI zakaze.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA kare che tathA dharamanI dhUNI cetavaMtI rAkhe che. gurudattanI A jagyAmAM devIdAsanA ziSya tarIke Ahira srI amarabAI, kAThI yuvAna zArduLa bhagata tathA mera yuvAna jIvana moDhavADiyo paNa joDAya che. A saMtadhArAmAM amarabAInI ziSyaparaMparA paNa vikase che. amUlAbAI, hIrabAI, sAMIzelAnI, zArduLa ziSya karamaNavIra ane dAnobAvo paNa emAM joDAya che. vaMthalInA dhaNAkUli gAmanI vAlmIki jJAtino dAsa hamIro paNa saMta devIdAsanI ziSyaparaMparAmAM joDAyela che. parabanA A saMta-bhaktakavionI racanAmAM gurumahimAnuM Alekhana prabaLa rIte thayuM che. mahApaMthamAM nAtha-IslAmano samanvayaH mahApaMthI saMtaparaMparAmAM anya dhArAmAMthI samanvaya pAmelA paNa ghaNA che. devIdAsa mULa ziSya to vaiSNavI paraMparAnA lohalaMgarI jIvaNadAsanA hatA. emaNe parabadhAmamAM jyAM Azrama sthApyo e mULa sthAnaka to nAthaparaMparAnuM che. raktapittiyAnI sevA karatA devIdAse aDhAreya varNa ane muslimone paNa samAna gaNyA che. emanAM samAdhi-kabara para lIlI dhajA ane nAma pAchaLa pIranuM saMbodhana paNa thAya che. nAthaparaMparAnA jeso ane voLAMdAna jevA kAThI saMtonI bAjumAM devIdAsa ane amarabAnI samAdhi AvelI che. mahApaMthamAM devIdAsanuM khUba jANItuM bhajana che. "AtamA ! caDe pada niravANa, baMdA ! caDo pada niravANa, zabada pALo, sAca voro, jugatIe nara jAgya, vaNaja sadguru sAthe kIje, mugatiye phaLa mAgya...' ahIM satyarUpI mUDI gurune sAthe rAkhIne muktinA phaLarUpe mAgavAnuM sUcana karyuM che. devIdAsanI vANImAM garumahimA: saMta devIdAsano janma amarelInA mujiyAsara gAme jIvA rabArIne tyAM thayo hato. jIvA rabArIne guru jayarAma bhArathInA ane sAMI nUrazAha hatAM AzIrvacana maLelAM enA pratApe ja emanA ghare devAmAMthI saMtadevIdAsa tarIke khyAta putraratna prApta thayela. saMta mULadAsanA guru lohalaMgarInA AzIrvAda paNa maLelA. guru jayarAma bhArathI ane sAMI nUrazAhe parivAranI mamatAno dora kApI janamanI sAdhanA pUrNa karavA devIdAsane Adeza karyo-gurunA Adeza mujaba parabadhAmamAM dInaduHkhIyA rogIonI sevA ane bhaktinI suvAsa phelAvI. emanI eka racanA joIe. UTha re, khaDA mana, cetI le ne pyArA re, zAna re samaja sattaguru kerI re... 207 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA jema re dIvAnI mAthe pavana jhapeTe re, kALa re khaDA terA zira para verI re... choTI re UMmara terI, baDA manasUbA re, jyAre re lAge re samaMdaramAM lerI re... dhika dhika janama tAro jAya che akAraja re, AyuSya ghaTe che baMdA ahonIza terI bALapaNa tAruM baMdA, khelamAM khoyuM re, jAya che juvAnI tAruM tanaDuM herI re vRddha bhayone aMge ALasa AvI re, bhraSTa thaI buddhi, mAnava torI re eka dina jamaDA zaheramAM UmaTaze re, dazeya daravAjA leze gherI re eka re palakamAM tane pakaDIne pachADe re, tyAM naMI reve terA jIvaDA TherI re saMta to sadAya tane upadeza deve re, mAnI le zikhAmaNa manavA merI re kahe devIdAsa tuM to rAmane bhajI le re, tIna re bhavanamAM nahIM koI verI re. aSADhI bIjanA divase saMta devIdAsa ane amarabAIe jIvatA samAdhi lIdhI hatI ane anaMtayAtrAe sidhAvyAM hatAM. Aje paNa pratyeka bIjanA divase A jagyA para bhajanavANI thAya che. amarabAInI vANImAM gurumahimA: saMta devIdAsanI sevA-bhaktibhAvane najare nihALI amarabAI yuvAvasthAmAM ja saMsAranI mohamAyA tyAgIne devIdAsanA sevAdharamanA dhAmamAM joDAI jAya che. amarabAInuM mULa gAma jetapura pAsenuM pIThaDiyA hatuM. pati ane sAsu sAthe sAsare jatAM rastAmAM parabanI jagyAe UbhAM rahyAM. sAsu mALA pheravatAM hatAM ane amarabAI bAjumAM rogathI kaNasatI strIno avAja sAMbhaLI e dizA tarapha vaLe che. tyAM jaIne jue che to saMta devIdAsa raktapittanAM rogI DosImAnI vatsalabhAvathI sevA karI rahyA che. devIdAsanA paradu:khabhaMjaka vyaktitvane joIne amarabAI bhaktinA raMge raMgAI jAya che. devIdAsane guru tarIke sthApI, siddha jANIne seve che. emanI A prasiddha racanAmAM guru mahimAnuM Alekhana thayuM che. meM to sidhare jANIne tamane seviyA mAre rudiye divasa ne rAta jIvana bhale jAgiyAM ... Teka. meM to punyanA pATa maMDAviyA pATe padhAryA pIra jaso ne vevoLAMdAna, jIvana bhale jAgiyA ... meM to karuNAnA kaLaza thapAviyA 208
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ badala ** wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA jyota jagAve devIdAsa jIvana bhale jAgiyAM ... satiyuM maLiyuM mArA samataNI satI amara, amUlAM, mAMgalabAI jIvana bhale jAgiyAM ... nUrIDAM maLyAM harijananAM niramaLAM koLI pAvaLa pIra zAlane hAtha jIvana bhale jAgiyA ... garavA devaMgI paratApe amarabAI boliyAM tamArA sevakuM ne caraNumAM rAkha jIvana bhale jAgiyA ... A bhajanavANI saMdarbhe DaoN. baLavaMta jAnI noMdhe che ke, gusevA, guzaraNe ja rahevAnuM mULabhUta kAraNa gunA siddha svarUpanI pratIti che. A pratIti thAya pachI badhuM sAmAnya lAge e svAbhAvika che. saMta amarabAI devIdAsane siddha jANIne seve che, upAse che. eno sahaja udgAra A bhajana che. ahIM jyota pragaTAvanAra svayaM guru devIdAsa che. ahIM gurubhaginIrUpe ziSyAo amUlAbAI ane mAMgalabAI che. pIra zAduLanA hAthamAM koLI pAvaLa che. ahIM amarabAI gurunA caraNe sarvene rAkhavAnuM mAge che. A racanA devIdAse amarabAIne ziSyA tarIke svIkAryA tyAranI che. emAM prabaLa garumahimA abhivyakta thAya che. - saMta devIdAsa ane amarabAInI sevAbhaktinI saurabha A paMthakamAM prasaravA lAge che. amarabAInI racanAmAM jJAna, vairAgya ane bIjamArgI upAsanAnI vigata paNa maLe che. amarabAI vize bhakta zArduLe paNa vANI racelI. devIdAse amarabAIne raktapittiyAnI sevA karavAne badale enA mATe gAmanAM aDhAreya varNa pAsathI roTalo mAgI lAvavA jhoLI ApelI. e samaye samAjanA vAMkadekhA mAnavIo amarabAInI niMdA karatA, kaveNa kADhatAM chatAM paNa amarabAI 'saMta devIdAsa' kahIne bhajananI mastImAM paraba tarapha prayANa karatAM. amarabAInI bhaktinA pratApe parabanA paramadhAmamAM aneka durAcArIo paNa AdarabhAve AvavA lAgyA. 'koNa to jANe re bIjuM koNa to jANe mArI hAla re phakIrI, devaMgI vinAnuM bIjuM koNa to jANe. 209 wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... 'bAvAjI tamArA haze te tamane bhajaze re, e che jene AMca nai Ave lagAra...' - 000 'ame re parabanA oLagu, alakha devAgI ! tamArA oLagu paragaTa devIdAsa ame parabanA oLagu...' aDhAre varaNa jame ema ThAme bhojana kare re duvAra nAma re taNA nejA ropiyA...' 000 mArI AMkhyuMnAM sakaja coghaDiyAM re, muMne dekhatI kIdhI re devIdAsa, sAmaiyAM karaja saMtanA..." vagere amarabAInI racanAomAMthI gurumahimAnI abhivyakti thaI che. zArduLa bhagatanI vANImAM gurumahimA saMta devIdAsanA kAThI ziSya zArduLa bhagata paNa moTA bhajanika hatA. bheMsANanA kAThI AlA khumANanA putra zArduLa bhagata bhajanagAnamAM khATalo bhAMgatA, saMto pAse paracA levA, amaramA para zaMkA karavI vagerene kAraNe calALAnA ApA dAnAe cetavelA, paraMtu aMtaranI sAdhanAmAM mana lAgatA zALapIra tarIke khyAta thayA. emanI eka racanA joIe. evA pazcima re dharAnA khetara kheDiyA enA kheDanAra jaso ne voLAMdAna, dejo re devaMgImAnI cUMdaDI, sAcI re amaramAnI cUMdaDI. dejo....1 ahIM zArduLapIra parabanI jagyAnI AraMbhathI laIne Aja sudhI vigato rajU karI che. dAsa hamIrAnI vANImAM gurumahimA : parabanI saMtadhArAmAM dAsa hamIrAnuM sthAna paNa mahattvanuM che. jJAtie vAlmIki A bhakta dAsa hamIrAnI vANImAM sara pratyeno anargaLa sneha vyakata thAya che. 'mAro haMsalo gaMgAjImAM nhAya gurUjI mArA bhUlyA nara bhItyumAM bhaTakAya muja garIba para mahera kIdhI, dAsanA du:kha dUra thAya, hIrA sAMI caraNe bolyo hamIro, mIThAM mIThAM amIrasa pAya.' 100 210
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA 'mArI dubaLAI joI joIne dAkhavuM zelANI sAMIne hRdayamAM rAkhuM.' 000 hAva hAva karI hAMkaluM mAre, jora batAve jADo, gurunA vacanamAM samaje nahIM, kasAIe bAMdhela jema pADI... satI lIrabAInI vANImAM gurumahimA : satI lIrabAImA porabaMdara pAsenA moDhavADA gAmanAM hatAM. mera jJAtinAM saMta lIrabAI ke lIrIbAI tarIke oLakhAtAM. emanI racanAmAM khamIravaMto avAja saMbhaLAya che. 'adhUriyA se no homa dalaDAnI vAtuM mArI bAyuM re.. narapUrA re maLe to rAvuM reliye re...' wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA DaoN. niraMjana rAjyagura noMdhe che ke, taddana nirakSara chatAM bharapUra adhyAtmajJAna dharAvatAM A saMtakavayitrI lIrabAIe mAnavajIvanamAM vyApI rahelA daMbhI AcaraNa tarapha AMgaLI cIMdhI batAvI che. sAdhanAnA paMthe paNa sAdhaka ghaNI vAra siddhinA abhimAnamAM AvI camatkAromAM aTavAI jAya che, A samaye jarUra hoya che satata jAgRtinI." saMta devIdAse raktapittathI pIDAtA mAnavInI sevA karatAM karatAM varNanI vADAbaMdhIthI para rahIne muslimane paNa sthAna ApyuM che. mULa nAthaparaMparAnA jeso ane voLAMdAna kAThInI samAdhinI bAjumAM ja saMta devIdAsa ane amarabAInI samAdhi AvelI che. pagathiyAM para zArduLa bhagatanI samAdhi che. devIdAsanAM darzane jatA bhakto enA para paga mUkIne jAya che. parabanI saMtaparaMparA Aje paNa cetanavaMtI dhArAne prajavalita rAkhI rahI che. parabavAvaDInI saMtadhArA vize DaoN. baLavaMta jAnInA A vidhAna sAthe samApana karIe "parabavAvaDI sthAnaka mULa nAthapaMthanuM, jasodAna voLAMdAnanI samAdhi emAM vaiSNava paraMparAnA lohalaMgarI zikhya devIdAsa nivAsa kare. nAtha vaiSNava paraMparAmAM pAchaLathI zArduLa, amarabAI, mAMgalabA, jIvaNa moDhavADiyo, rAmavALo, amUlAbAI, hIrabAI, gaMgAdAsa, sAMI selAnI zAha vagere ziSya paraMparA pAchaLathI mahApaMthI banyA jaNAya che. parabavAvaDI saMta devIdAsanI jagyA vividha paMthanuM agamatIrtha che. 1. makaranda dave, samidha -2 (saM. sureza dalAla). 2. baLavaMta jAnI, 'mULa re vinAnuM kAyA jhADavuM.' 3. svAmI haridAsa bhAratI, 'merI najare motI AyA-1', 4. DaoN. niraMjana rAjyaguru, 'maramI zabdano meLo'. 5. baLavaMta jAnI, 'mULa re vinAnuM kAyA jhADavuM. 'saMta ne saMtapaNA re, tethI maphatamAM maLatAM, nathI maphatamAM maLatAM, enA mUla cUkavavA paDatAM re...' 000 "hAM hAM re gurujI kaho bhajana kema karIe ?' amane maLiyA aMtarayAmI re hAM...' 000 'ramato jogI re kyAMthI Avyo re, AvI mArI nagarImAM alakha jagAvyo re, vairAgaNa huM to banI... saranI kRpAthI lIrabAIne satyadarzana thayuM che. zabdarUpI jogIne kAyAnagaramAM ramato joI pote mIrAMnI jema vairAgaNa banI gAya che. lIrabAIe paNa saMta devIdAsa, amaradevIdAsanA jayajayakAra sAthe jIvatA samAdhi lIdhI hatI. svAmI haridAsa bhAratI noMdhe che ke, 'amara saMta devIdAsa-bhAga-1nA lekhaka harasura gaDhavI lIrabAI mAtAjInAM guru tarIke ghoghAvadaravAsI saMta jIvaNadAsa (dAsIjIvaNa) hatA tevuM kahe che, paraMtu kharekhara temanA guru moDhavADanA mera saMta jIvaNa bhagata hatA'. lIrabAImAtAnAM sthAnako moDhavADA, kezava, kaMDoraNA, koThaDI, gosA, sIsalI tathA parabavAvaDImAM AvelAM che. parabanI saMtaparaMparAmAM lIrabAInI bhajanavANI bIjamArgI mahApaMthI nirguNa upAsanA ane gurumahimAnuM gAna rajU kare che. 211 212
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... kavi prItamanAM kAvyomAM salluru zaraNabhAva : agiyAramI dizAno ughADa - DaoN. nalinI desAI (amadAvAdasthata DaoN. nalinIbahena desAIe gujarAtI sAhityamAM DaoNkTareTa karyuM che. teo gujarAtI vizvakoza ane jena vizvakoza sAthe saMkaLAyelAM che prItama aDhAramA zatakamAM thaI gayo. tenuM AyuSya botera ke tethI vadhAre varasanuM hatuM. teno janma bAvaLAmAM thayo hato. tenuM avasAra 1978mAM thayuM ane jo teNe botera ke tethI vadhu varasanuM AyuSya bhogavyuM hota to 1720 thI 1725mAM teno janma thayo hoya tema mAnI zakAya. e bAroTa jJAtino hato. te janmathI aMdha hato. te paMdara varSano hato, tyAre rAmAnaMdI sAdhuonI jamAtanA mahaMta pAsethI gurumaMtra ane upadeza meLavyA hatA. bhakti vairAgyanA saMskAro prItamane janmajAta maLelA hatA. prItama vedAMtI ane yogamArgano abhyAsI paNa hatA. prItamanI mukhyatve racanA pada ane sAkhInA sAhityaprakAranI che. teNe kRSNabhakti ane jJAnavairAgyanAM pado lakhyAM che. A padonI bhASA gujarAtI ane hiMdI che. prItama vividha bhAvone padomAM prayojyAM che. 'premaprakAza suDatALo kALa', 'cetavaNIo', "brahmalIlA', 'jJAnaprakAza,' 'saptazlokI gItA', 'vinayastuti,' boDANAnA zloko' vagere kRtio prItame ApI che. 'sarasagItA'mAM uddhava-gopI-saMvAda nirUpAyo che. jJAnagItA'mAM guru ziSyasaMvAdanI zailI prayojAI che. jemAM jIva, Izvara ane mAyAnA svarUpane yogamArganI paribhASAmAM varNave che. ja sazurane zaraNe re, sau saMzaya haraze: jIva dazAne TALI re, hari sarakho karaze. ugra dazA anubhavI re, che samajaNa moTI: mana kaMcanane kasavA re, guru jJAna kasoTI. bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... hoya tema loha keruM, jene pArasa paraze; thAya mahA mugatAphaLe re, jaLasvAti varaze. chIpa rahe sAgaramAM re, mAMya motI nIpaje, jJAna mInA parase re, tene rItuM zipaje. sage nara samaje re, sau dugdhA jAze; prItama to prANInuM re, sI kAraja thAze. guno mahimA vizenI racanAo madhyakAlIna sAhityamAM maLe che. madhyakAlIna kavio - narasiMhathI mAMDIne akhA sudhInA kavioe gurumahimAnI racanA karI che. prItamanAM kAvyomAM jJAna ane bhaktino samAMtara mahimA cAle che. prItamanA A padamAM sanA zaraNanA mahimAnuM gAna karavAmAM AvyuM che. pArasamaNino sparza thAya ane loha jema kAMcana banI jAya e rIte sarathI ziSyanA hRdayamAM jAgatI jAgRtinuM saraLa ane sarvagamya rIte varNana karavAmAM AvyuM che. jA a ne zaraNe re, sau saMzaya haraze, jIva dazAne TALI re, hari sara karaze. A sadgurunuM zaraNa evuM che ke jenI pAse rahetAM sarva saMzaya TaLI jAya che. prItama kahe che ke mAnavInA mananA saMzayo to sarUnA jJAnaprakAzanI AgaLa dUra thaI jAya. paNa ethIye vizeSa saru jIvadazAne TALe che. eno artha e ke mAnavIne saMsAranA bhava-bhramaNamAMthI mukta kare che arthAt ene enI 'jIvadazAmAMthI dUra karIne haridazAnuM pradAna kare che. saMsAranA saMgane badale saMsAranA saMga chUTI jAya che ane harinA saMge e hari samAna banI jAya che arthAt sadgaranuM zaraNa maLe eTale jIvananuM parivartana thatuM nathI, paraMtu enI samagra cetanAnuM rUpAMtara thAya che. ahIM prItama 'hari sarakho karaze' ema kahIne sadgaranA prabhAvathI anubhavatI harirasanI helIne varasAvato lAge che. ugra dazA anubhavI re, che samajaNa moTI; mana kaMcanane kasavA re, gura jJAna kasoTI. jyAre mANasa ugra dazAmAMthI pasAra thAya che, tyAre temAMthI pAra UtaravA mATe samaja hovI jarUrI che; jema ke koI vyaktine ema kahIe ke corI na karazo. corI karavAthI enuM pariNAma sAruM nathI AvatuM, paNa jyAre evI samajaNa Ave ke A kArya khoTuM karyuM. mATe ja samajaNa bahu moTI vastu che. sonuM cokhkhuM hoya, zuddha sonuM 213 214
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA / hoya tene kasavuM na paDe. ema guru dvArA ja jJAnanI kasoTI thAya che. Ama guru ziSyanI kasoTI karato hoya che. hoya hema loha karuM re, jene pArasa paraze; thAya mahA mugatAphaLe re, jaLasvAti varaze. guruthI jIvananI kevI dhanyatA sAMpaDe ene kavi prItama saraLa rIte samajAve che. ApaNe kalpanA karI zakIe ke madhyakAlIna samayamAM bhaktinI nADImAM jyAre samagra jIvana vahetuM hatuM, tyAre prItamanI A paMktione sAMbhaLanArane keTalI UMDI samaja ApI haze! zrotAone samamaya evI saraLa ane prasAdika bhASAmAM prItama kahe che ke 'sadguru eTale pArasano sparza" eno sparza thatAM bhaktanuM hRdaya UMcI bhAvanAothI jhAkamajhoLa thaI jAya. sadgurunI kRpA varasatI hoya ane bhaktanuM hRdaya bhIMjAtuM hoya te sthitinuM citraNa ApatAM kavi prItama kahe che ke svAti nakSatramAM varasAdanAM biMduo paDe ane jema motI pAke ema sadgurunI vANIno sparza thatAM jIvana dhanya bane che. chIpa rahe sAgaramAM re, mAya motI nIpaje; jJAna mInakA parase re, tene rItuM Upaje. jema sAgaramAM chIpalAM hoya che ane e chIpalAMmAM motI bane che. mAchalIne paNa sparza thAya to tene paNa jJAnanI prApti thAya che. tene Upaje Rtu satsaMga nara samaje re, sau dugdhA jAze; prItama to prANInuM re, sau kAraja thAze. manuSya jo sat-satsaMga kare to tenI badhI pIDA, muzkelI, jaMjALa jatI rahe che. eTale ja mANase jIvananI moha-mAyA, saMsAranI mAyA badhAmAMthI mukta thaI javuM joIe. prItama kahe che sahu kArya to thavAnAM ja che. kavi prItame A padamAM sadgurunA saMgane pariNAme ziSyamAM thatAM parivartananI ane ene thatI prAptinI vAta karI che. enI saghaLI zaMkAo to sadgurunA saMgamAM TaLI jAya che ane ApaNe daza dizAone jANIe chIe, paraMtu sadguruno saMga maLatAM enA jIvanamAM agiyAramI dizA UghaDe che. 215 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA zrI ramUjIlAla viracita 'gurugItA'mAM guru)||sAya : - rezmA DI. paTela (ANaMdasthita rezmAbahena ojha vaDodarAnI zikSaNasaMsthA sAthe saMkaLAyelAM che. temaNe M.A., M. Phi. ane bhopAla yuni.mAM phAunDezana korsa karela che jeo bhASA sajjatA prazikSaNanA kAryamAM vyasta che) ramUjIlAlano janma saMvata 1963nA Aso suda 1nA roja bapore 12 kalAke thayo hato. temanA pitAzrI vallabharAma sUryarAma vyAsa, mAtAnuM nAma DAhIbA. janmasthaLa amadAvAda rAyapura, pakhAlInI poLamAM thayo hato. temanA ucheramAM vallabharAma vizeSa kALajI rAkhatA hatA. teone AdhyAtmika vAraso maLI rahe evo yuga joIto hato. temaNe meTrika sudhIno abhyAsa karyo hato. ramUjIlAlane saMskRtanA abhyAsa mATe ghare zAstrI rokI abhyAsa karAvyo hato. vedo, purANo, upaniSadono abhyAsa AraMbhyo. lagabhaga 13-14 varSanI uMmare dhArmika keLavaNI tathA dharmamAM joDAyA. zAstrI zrI girajAzaMkara temanA vidyAguru hatA. temano temanA vizeno UMco mata hato. teo adbhuta matanA hatA. zirahasyAMka lakhyo tyAre teo stabdha banI gayA. ramUjIlAlanA bIjA guru zAstrI jagannAthabhAI hatA. teo nyAyazAstranA AcArya hatA. nyAyazAstra bhaNatAM 12 varSa lAge te ramUjIlAle savA be varSamAM pUro karelo. dvaita, dvaitAdvaita ane advaita, brahma, parabrahma ane pUrNabrahmanuM jaDAtmA, jIvAtmA, AtmA, mahAtmA OM kha brahma 'zabda brahmo' ne vibhUti AtmA vagere gahana viSayo je zAstrIjI paNa jANatA na hatA. saMskRtanA prakhara paMDita zrI AvadazaMkare temanA vize UMco abhiprAya Apyo. gurunA jJAnano cheDo te ziSyanA jJAnano ekaDo hoya che eTale ke, kramAnusAra vadhatuM ja jAya, paraMtu sAcA guru-ziSyanuM milana thAya to zikSaNano jJAnayoga adbhuta unnatie pahoMce che. sAco ziSya e ja che ke te guru banato nathI ane sarvadA ziSyabhAve ja varte che. ja 216
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA sI eSa : pUrvaSAmayi guru kAlenA te vacchedAtA. je kALanA kAma vaDe paNa chedAya nahIM te ja guru che. Ama, zrI ramUjIlAla jemaNe mokSadharmI saMpradAya sthApyo ' paramAtmA'nA nAda sAthe dhvanita thayela che. mokSadAtA divya sadguru vallabharAma hatA. ramUchalAla e, emanA dareka graMthamAM gurumahAtmane muktakaMThe gAyo che. jemaNe potAnuM samagra jIvana karmasevAmAM arpaNa karyuM. mokSamArgIone sanAtana dharmanuM tattvajJAna ApyuM. paramanivAsI parabrahmaniSa jJAnadAtA sara vallabharAma sUryarAma vyAsa prANavAdhikatA mokSamArgAcArya gurudeva ramUjIlAlanI A gurugItA gurunA mahimAne gauravAnti karyuM che. ramUjI-smRti'mAM udhRta 'gurugItAnA zloka - 280 jeTalA che. emAMthI niyatAMza bhAgane joIzuM. sadguru vallabharAme svecchAthI ramUjIlAlane gurugAdIe besADayA hovAthI ramUjIlAla sAkSAt guru hatA ane che, chatAM teoe jIvanaparyata bahu ucca kakSAno ziSyadharma pALyo hato te teoe ziSyo para lakhelA patromAMthI tAravI zakAya che. ziSyanuM sarvasva sara ja hoya che, te satya che. sadguru ane paramAtmAne eka ja mAnavA joIe ane je bilakula azakya kArya hoya te paNa mAtra sarunI bhaktithI ane saranI zaktithI pAra paDe che. eka bhakta ke ziSya saruno ja bane che, tyAre sadgaranI sarva zaktio tenAmAM Utare che. saMsAramAM sAMsArika eTale vyavahAranuM jJAna paNa je te viSayanA jJAna kuzaLa manuSya vinA potAnI meLe prApta karI zakAtuM nathI, to AtmakalyANa (mokSa)nI siddhi mATe pAramArthika jJAna svata: prApta karavuM sarvathA asaMbhavita ja che. vedAMta, yoga ke bhaktinA graMtho vAMcI javAya topaNa temAM raheluM gupta rahasya vAcakathI kSatriya ane brahmaniSTha sara vinA samajI zakAtuM nathI. zrImad bhAgavatanA dazama sakaM dhamAM vedastutinA prasaMgamAM kahyuM che ke: vijitakupIkavAyubiradAMtamanaDurAM, ya Iha yataMti yaMtmatilokamupAyakhida: I vyasanazatAvitA: samavAya gurotharaNuM vaNija IvADaja saMtyakRtakarNadharA jaladhau he ajanmA ! aticaMcaLa manarUpI ghoDo, Indriyono nigraha tathA prANano jaya karanArAothI paNa vaza karAyo nathI; tene vaza karavA je puruSo sadgaranA caraNakamaLano bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA Azraya lIdhA vinA potAnI meLe prayatna kare che, te jema koI moTo vyApArI vahANa calAvavAmAM kuzaLa nAvika (khalAsI)no Azraya lIdhA vinA potAnI meLe vahANa calAvI samudra pAra karavA jatAM samudramAM ja paDayo rahe che tema aneka duHkhothI vyAkuLa thaI bhavasAgaramAM ja paDyA rahe che. je je mANaso pAsethI kAMI paNa jJAna yA zikSaNa levAmAM Ave che te te sarvane sujJa puruSo guru mAnI temanA para pUjyabhAva rAkhe che. paNa je jIvanamukta sapuruSa pAsethI brahmavidyA yA AtmakalyANanAM sAdhano prApta karAya che evA akAraNa kRpAnA sAgara pratyakSa IzvararUpa satpaSo vize to guru nahi, paNa sadgabhAva rAkhI tana, mana, dhana ane AtmAthI temanI sevA karatAM temanA niraMtaranA AbhArI thaIne rahe che. AvA sarapadane yogya sapuruSa koIne zodhyA jaDatA nathI, kAraNake paramezvarano je jIva para anugraha thayo hoya tene ja sadgarano lAbha maLe che. yAvannAnugraha: sAkSAjajAyate paramezvarA tAvana sadbhara kazvitsacchAa vApi no labhet | koI paNa mANasa para jyAM sudhI sAkSAta paramezvaranI kRpA thatI nathI, tyAM sudhI tene sAstranI ke sadgurunI prApti thatI nathI. ziSyanAM saMkaTa bhAMganArA saru jagatamAM bahu virala hoya che. sadgara e nAma sarvane mATe nathI. sadguru kone kahevAya? A saMbaMdhamAM gurugItAmAM kahyuM che ke: karuNAkhaDagapAtana cchiktA pAzASTakaM zizo. samyagAnaMdajanaka: sara: soDabhidhIyatA (zloka. 114) karuNArUpI pagapAta vaDe ziSyanA ATha pAzo (pazu bhAvarU5 baMdhano) (tirarakAra), lajA, bhaya, zaMkA, niMdA, kulAbhimAna, zIlasvabhAva ane jAtiabhimAna) kApI, svarUpAnaMda prakaTAve che te sadguru kahevAya che. guru zabdamAM gu aMdhakAravAcaka che ane ru teno nirodhakartA che, ema aMdhakArano vinAza karanAra te sadaguru e pramANe kahevAya che. guru zabdamAM gu e aMdhakAravAcaka che ane su tejavAcaka che, ema ajJAnano nAza karanArA te sAkSAt parabrahma-nArAyaNa ja che emAM zaMkA nathI. guru zabdamAM 'gukAra"guNAtIta ane rukAra rUpAtIta che, mATe mAyika guNa ane rUpanA vihInapaNAthI sadguru e pramANe kahevAya che. (garugItA, zloka 31, 32 ane 33). zrotriya brahmaniSTha ane paramakarUNAvAna purUSa ja sara thavAne yogya che. 218 217
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA paramopayogI mokSazAstrone pAThathI, arthathI ane tAtparyathI jANanArA, manuSyonA aMta:karaNanI yogyatAne jANI levAmAM kuzala ane nyAya-nIti-viveka-vyavahArane anusarIne jijJAsuonA aMta:karaNanI zaMkAorU5 zalyono uddhAra karavAnA sAmarthyavALA puruSa zrotriya kahevAya che. paramajyotirUpa ane paramAnaMdarUpa parabrahmaparamAtmAne abhedabhAve anubhavI jemanuM aMtaHkaraNa temAM svAbhAvika sthiratA sAmarthyavAnuM thayuM che tevA satpaSa brahmaniSTha kahevAya che. tethI bhagavatI zruti mAtA kahe che ke - garumevAbhigaccha7mitpANi: zrotriya brahmaniSTham II (zrI arthavedIya muMDakopaniSata, muMDaka 1, khaMDa ane maMtra 12) vivekI, vairAgI ane sAcI zraddhAvAna yogya thaIne brahmazrotriya ane parabrahmaniSTha guru pAse jAya ane temanuM zaraNa grahaNa kare. - je kaniSTha buddhivALo ziSya potAnA sarane manuSya jevA samaje che, tene tenA sadguru manuSyanA jevuM phaLa Ape che, je madhyama buddhivALo ziSya potAnA sarane deva jevA samaje che tene tenA sadgara devanA jevuM phaLa Ape che ane je uttama buddhivALo ziSya potAnA sarane Izvara jevA samaje che tene tenA sara IzvaranA jevuM phaLa Ape che. sadguru to eka nirvikAra darpaNa jevA che. jema darpaNa manuSyo jevA jevA bhAvathI potAnAmAM jue te te manuSyone tevA tevA pratIti karAve che, tema sadguru ziSyone temanI bhAvanA pramANe phaLa Ape che. joke, sadgara koI paNa manuSyanI sevAnI spRhA rAkhatA nathI, paNa ziSyo potapotAnA artha mATe temanI sevA kare che, kema ke pUrNakAmane zI tRSNA hoya? tethI AptakAmaca kA spRhA A bhagavatI zrutinA vacana pramANe pUrNakAma sadgurune koI paNa prakAranI spRhA hotI nathI. AvA ajara, amara, alaukika ane apratima satparaSonI prazaMsA karavA mATe koI suMdara zabdo, upamAo ke daSTAMto ja maLatAM nathI ke je vaDe teozrInI stuti karI ApaNuM hRdaya zItaLa karIe. jagadguru zaMkarAcAryajIe zatazlokamAM jaNAvyuM che ke: daTAno naiva daTAstribhuvanajaThare sadbharoinadAtu sparzazcattatra ka sa niyati yadaho svarNatAmarmasAram na sparzavatva tathApi zritacaraNayuge sara: svI ziSya, svIya sAmya vidha bhavati nirupamastanA vADalokikoDapi|| (zloka (1) svarga, pRthvI ane pAtALa - e traNeya lokamAM jJAna denAra sarane koInI wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA upamA ApI zakAya ema nathI. sarane jo pArasamaNi jevA mAnIe to e barAbara nathI, kAraNake pArasamaNi to mAtra loDhAne sonuM banAve che, paNa potAnA jevo pArasamaNi banAvato nathI ane sara to potAnA caraNayugalano Azraya lenArane potAnuM sAmya pamADI zake che eTale potAnA samAna karI zake che, mATe sparzamaNinI upamA yogya na hovAthI sadgara nirUpama arthAt alaukika kahevAya che. uttama buddhivALo ziSya potAnA sara zarIradhArI che ema kadApi paNa mAnato nathI ane manuSyarUpe joto paNa nathI. AvI amRta daSTinA vicAravAna ziSyane tattvajJAna prApta thatAM te jIvanamuktatA bhogave che. paramAtmA ane sadgamAM abhedatya samajavA paramabhakta adhikArI janane zraddhApUrvaka samajavAne veda AjJA kare che ke: yasya deve parA bhaktiryathA deve tathA guro tasyate kavitA spardhA: prakAzanne mahAtmanaH | (zrI kRSNajayarvedIya zvetAzvataropaniSat, adhyAya 6, zloka 23) jena paramAtmAmAM utkRSTa bhakti hoya ane jevI paramAtmAmAM hoya tevI potAnA sadgaramAM zreSTha bhakti hoya arthAt paramAtmA sadaguramAM abheda svarUpa jANe, te puruSane A upaniSadamAM upadeza karelA prasiddha artho anubhavavAmAM Ave che. sadguru paramAtmA eka ane advitIya ja che, nirmukta ja che, nirmaLa ja che. deha chatAM paNa dehAtIta che. zuddha ane parama pavitra che. nirvikAra, niraMjana, caitanyadhana ane satya nitya svarUpa che jemanA mahattvano nirNaya karatAM ema samajAya che ke jyAM AkAza chatra dhare che, vAyu paMkho kare che, purANo cAmara DhoLe che vagere. AvA mahAvaibhavane bhogavatA sadguru paramAtmAno mahimA 'yato vAco nirtane aprApya manasA sahA' ItyAdi zrutio varNavI zakavA zaktimAna nathI. ema bhaktajanonA kalyANane mATe sara jIvanamukta tattvajJAnI che. AthI sara upAsanAnA mumukSu bhaktajanoe karavAnI che. jethI mokSajJAnanI prApti thAya che, e vAta niHsaMdeha che. - sara paramezvaratulya kahIe topaNa paramezvara karatAM sarano upakAra ziSya para vadhAre hoya che, kAraNake paramezvara koIne paNa sAkSAt AvIne jJAna ApatA nathI, jyAre sara pratyakSa zrImukhe ja tattvajJAna apa zikhonuM AtmakalyANa (mokSa) kare che. paramezvara karatAM vizeSa UMcI upamA na hovAthI sarune vadhumAM vadhu upamA ApavA mATe paramezvararUpa kahIne saMtoSa mAnavo paDe che. - 220 219
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA / gurudevanA prakAra : guru cAra prakAranA varNita che: (1) kAga guru (2) matsya guru (3) kAcaba guru ane (4) AkAzapakSI guru. (1) kAga guru: kAgaDA vagere pakSIo potAnAM IMDAMne roja vAraMvAra seve che ane vAraMvAra sevavA mATe IMDAnI pAse besI rahe che, tema je guru IMDAMrUpI ziSyane potAnI pAse rAkhIne satkarmanA mArge caDhAve che te kAga guru che (2) matsya guru: jema mAchalAM divasamAM bethI traNa vakhata potAnAM IMDAM pAse jaI tene seve che, tevI ja rIte guru divasamAM be-traNa vAra ziSyonA dhyAnayoganI saMbhALa rAkhe che te mastyaguru che (3) kAcaba guru: kAcabI potAnA iMDAMne nadI athavA dariyAkinAre retImAM DhAMkIne mUkI jAya che ane tenI daza-paMdara divase khabara levA Ave che. dUra rahIne te IMDAne najarathI seve che, paNa te IMDAne bahAra kADhI tenA para besIne sevatI nathI, te rIte je guru potAnA ziSyane daza-paMdara divase AtmikadaSTithI yogazakti Ape che te kAcaba guru che ane (4) AkAzapakSI guru: garuDa pakSiNI (mAdA) jyAre potAnuM IMDuM mUke tyAra teno nara (puruSa) pakSiNIthI ghaNe nIce UDato ane IMDAne ekInajare joto rahe che. te pramANe AkAzapakSiNI IMDuM mUkyA pachI IMDAMne animiSa netre jotI rahe che, tethI te pakSIonI najarathI IMDuM AkAzamAM paDatAM UDatuM thaI jAya che, tene UDatAM zIkhavavuM paDatuM nathI paNa te mAIlonA mAIlo sudhI ghaNI jhaDape janAra AkAzapakSI (garuDa) thAya che. te pramANe je samartha sadguru che te dUrathI potAnI yaugika ane AdhyAtmika zakti ziSyane ApI utkRSTa mArge caDhAve che ane brahmazakti tathA AtmazaktithI evA baLavAna banAve che ke te ziSya paramAtmAnA svarUpamAM nimagna thaI jAya che ane mokSapadano adhikArI bane che. joke, ziSya amuka pramANamAM potAnuM kalyANa karavA zaktimAna to hoya che, Ama chatAM sadguru pote kyAMyanA kyAMya dUra rahI mAtra AdhyAtmika dRSTithI brahmazakti Ape che tene garuDa pakSI guru kahelA che. arthAt alpesamayamAM bhavapAra karAvI zake ane jemanI thoDIka kRpAdRSTi sAMpaDe to sarvakArya siddha thAya temane sadguru kahelA che. gurugItAnA zlokAMza saMsAravRkSamAruDhA: pataMti narakAve YY yastAnudarate sarvAn tasmai zrIgurave namaH saMsArarUpI vRkSa para caDhelA jIvo narakarUpI samudramAM paDe che. je sadguru te sarva jIvono uddhAra kare che evA sadgurune namaskAra che. 221 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ajJAnatimirAMdhanya jJAnAMjanazalAkayA cakSuranmIlita yena tasmai zrIgurave namaH| AjJAnarUpI aMdhakAramAM AMdhaLA thaI gayelAne jJAnaaMjanarUpI saLI vaDe jeNe cakSu kholI ApyAM che, evA sadgurune namaskAra che. akhaNDamaNDalAkAra vyApataM yena carAcaram tatpadaM darzitaM yena tasmai zrI guruve namaH / / - je akhaMDa golAkAra (anAdianaMta) che ane jenAthI A sthAvara jaMgama YE vyApta che te brahmarUpa pada jemaNe batAveluM che te sadgurune namaskAra ho. N pitA tyaM ca mAtA tyuM bandhurUM ca devatA // 53 saMsAraprItibhaMgAya tasmai zrIgurave namaH / tame pitA cho, tame mArI mAtA cho, tame baMdhu cho ane tame devatA cho. saMsAramAMthI prIti choDAvanAra te sadgurune mArA praNAma ho. guru dUra hoya nahIM, dUra lAge nahIM, kAraNa guru to gurutvadehe ziSyanA haiyAmAM hoya gurunuM sAMnidhya e AtmajJAnane pragaTa karavAno pAvana avasara che 222
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA saMta kavi akhAnI racanAmAM guru goviMdanuM ekatva - DaoN. prIti zAha ( amadAvAdasthita 'navacetana"nA pUrva prItibahene "samUha mAdhyamo ane sAhitya para Ph.D. karyuM che. vartamAna patro ane sAmayikomAM vividha viSaya para temanA lekho pragaTa thAya che. teo ArTsa kaoNlejamAM lekcarara che) 'guru-goviMda dono khaDe' evI saMta kabIranI paMkti jANItI che. vArANasInA vaNakara saMta kabIranI jema ja rUDhAcAra ane dharmAMdhatA para prahAra karanAra akhAnuM guru ane goviMda vizenuM darzana enAthI sAva bhinna che. kabIra kahe che ke guru AMgaLI cIMdhIne goviMdane batAve che jyAre gujarAtano kavi akho kahe che ke guru vaDe eTale ke jJAnI saMtanI sahAyathI ziSya AtmajJAnanI prApti karI zake che ane e arthamAM akhAe eka navI ja vAta karI che ane te guru-goviMdanI ekatAnI. bhAratIya saMta paraMparAmAM paraMparAgata rIte gurumahimAnuM gAna karavAmAM AvyuM che. saMtoe potAnA jJAnadAtA ke adhyAtmadAtA guruonAM caraNo sevyAM che ane svajIvanamAM gurukupAnA anubhavanI ke dhanyatAnI vAta karI che. paraMtu A madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA jJAnIkavi akhAe A vicAranuM gatAnuMgatika ke cIlAcAlu anukaraNa karavAne badale potAnI AgavI rIte guru vizenI vibhAvanA ApI che. cAlI AvatI eka dhArA ke paraMparAno sAhajika rIte svIkAra karavAne badale akho potAnA anubhavane eraNa para mUkIne ene cakAse che ane e pachI potAnI anubhavapUrNa maulika daSTi ane potAnI AgavI rIte enuM Alekhana kare che. bhAvanA, ciMtana, vicAra ke darzananI bAbatamAM keTalAka loko agAunA cIle cAlanArA hoya che, tyAre keTalAka potAnA maulika darzanathI navI keDI kaMDAranAra hoya che. A saMdarbhamAM saMta kabIra ane akhAne yAda karI zakAya. akhAe kareluM AgavuM darzana e mAtra eka gurutattva sudhI ja sImita nathI. enA mukti ke bhakti, jJAna ke citta, Izvara ke aizvarya A badhA vize enA khyAlo AgavA 223 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA che, ethI akhAe koI eka vicAra AcAra ke paraMparAmAM krAMti karI nathI paraMtu enI sarvasparzI najara saghaLe pharI vaLe che ane sarvatra e potAnI AgavI daSTie enuM 'akhegItA' ke enA chappAomAM Alekhana kare che. varSothI samAjamAM pesI gayelI mAnyatAo ane vivAdo para e Akaro prahAra kare che. aspRzyatA aMge athavA to kazuM samajyA vinA kathAzravaNamAM ubharAtA ToLAMonI akho 'khera laI le' che daMbha, ADaMbara ane rUDhAcAra pratye akhAnA hRdayamAM tIvra Akoza che, paraMtu e hasatAM ene vyaMgya kaTAkSanI vANIthI pragaTa kare che. saMtonI paraMparAmAM joIe to akhAnI guru vizenI vibhAvanA e koInIya sAthe sAmya dharAvatI nathI. AmAM akhAnI potIkI mudrA jovA maLe che. sAmAnya saMjogomAM guru vize yazogAna sAMbhaLavA maLe, paNa akhAnA jIvana ane vanamAM to paLe paLe pagale pagale jAgRti anubhavavA maLe che. e pahelAM sonInI jhINI najare suguru ane phuguruno bheda pArakhe che ane pachI gurunI vAta kare. ene guru karavAnI saheje utAvaLa nathI, balke e to guranA jJAnanI saghaLI kasoTI karIne cAlanAro che. aMdha banIne gurubhaktinA kUvAmAM paDanAro nathI. e koIpaNa vicAra karato hoya, te pahelAM eno sarvAMgI khyAla meLave che y ane tethI ja e pahelI vAta to e kahe che ke evuM thavuM na joIe ke jyAM guru abhimAnI hoya ane celo daMbhI hoya. jyAM gurumAM anAcAra hoya ane celAmAM ajJAna hoya. guruziSyanA AvA 'aniSTa yoga'ne akho 'ziSya gardabha ane guru kuMbhAra' e rIte varNave che. vaLI, guru vize ema paNa kahe che ke mAtra jagata-vyavahAranuM jJAna Ape, te paNa pUratuM nathI. ziSyae to enI pAsethI brahmatattva-kaivalyanuM jJAnadarzana prApta karavAnuM che. Ano artha e ke vyavahArajIvananI vidyAo zIkhavatA gurunI zakti maryAdita hoya che. kharekharU to emaNe ziSyane tattvajagatanI vizeSatA darzAvavAnI hoya che. jema koDIthI koI vastunI le-veca thaI zake che paNa enAthI sikko paNa paDato nathI. e ja rIte vyavahAranI vidyAo jANato guru e koDI samAna che. enAthI ziSyane koI AtmAnubhUti sAMpaDatI nathI. potAnA samayanA guruone e jue che ane e vezadhArI gurunI TIkA kare che, paNa sAthesAtha sadguruno svIkAra kare che. A sadguru pAsethI ja brahmatattvanI prApti thaI zake che tema e kahe che. jema sUryane sIdhesIdho joI zakAya nahIM, paraMtu jalanuM pAtra mAMDIne emAM pratibiMbita thatA sUryane joI zakAya, e ja rIte guru dvArA goviMda arthAt paramAtmAne joI zakAya che. paNa eno artha to e ke goviMda e biMba che ane guru e pratibiMba che. sUrya AkAzamAM che ane enuM pratibiMba pRthvI para che, tema chatAM akho eka bIjo 224
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... vicAra e Ape che ke guru ane goviMda eka ja che. AvA sadagurune pAmavA mATenI akhAnI potAnI AgavI parIkSA che. e kahe che ke guru paMthamukta, zAnI, paramArthane jANanAro, saMpattinA moha vinAno ane nirAbhimAnI hovo joIe. e ziSyonA bhArathI dabAI gayelo na hoya. Avo guru maLe to ja ziSyanuM kAma thAya che. joke akho mAtra gu-parIkSA ja karato nathI, e ziSyanI pAtratAnI parIkSA paNa darzAve che. jijJAsA, Adara ane avadhAna hoya, to ja e vyaktimAM ziSya tarIkenI yogyatA gaNAya. Ama akho batAve che ke amuka guNo dharAvatI vyakti na hoya, to e gune zaraNa grahaNa karavAnI jarUra nathI. paNa enI sAthosAtha e ziSyane mATe paNa keTalIka pAtratA jarUrI batAve che ane ene 'guru-ziSya akhA A khela' kahIne e samajAve che. 'sadguru ziSyane vacana ja kahe, ane jijJAsu ziSya tatsaNa grahe, jayama morapatnI paDatuM buMda dhare, teno tadbhava bahI thaI paravare. paDyuM grahe tenI thAye Dhela, tyama guru-ziSya akhA A khela.' ethI AgaLa jaIne akho eka bIjI vAta kare che. e kahe che ke mAtra gue ApeluM jJAna svIkArI levuM te ja barAbara nathI, balle ene tamArA AtmAnubhavanI kasoTIe caDAvavuM joIe ane e dvArA tamane brahmasvarUpanI oLakha maLavI joIe. Ama aMte bhagavAna buddhanI e vAtanuM maraNa thAya che ke jyAre emaNe emanA ziSya bhikhu AnaMdane kahyuM, 'appa dIvo bhava', 'tuM ja tArI jAtano dIvo bana', kAraNa ke aMte to vyaktie svayaM AtmajJAna ane Atmanubhava pAmavAno che. arthAt guru maLyA pachI eNe potAnA AtmAne guru karavAno che ane emAMthI guru, brahma ane AtmAnuM ekatva sAdhavAnuM che. e ekatvanI sAdhanAnA saMdarbhamAM joIe, to akhA pAsethI eka navI sRSTino anubhava thAya che. Ama akhAnA guravicAranA judAM judAM sopAno joIe, to khyAla Ave ke sau prathama to pRhAvAna kugurathI dUra rahevuM. mAtra vyavahAra jagatanI oLakha Ape e guranI sImImA baMdhAvavuM nahIM, ziSyo banAvavA Atura hoya evA gurathI aLagA rahevuM, vaLI guru maLe tethI vivekI gurue ApeluM navanIta tamArA AtmAnubhavarUpI agnimAM tapAvIne ene ghI banAvavuM joIe. AtmAnubhava vinAnuM gujJAna vyartha che. pagalAM pUjavAne badale ni:pagalAMne zaraNe javuM joIe ane aMte AtmA, paramAtmA ane gurano bhItaramAM triveNI saMgama sAdhavo joIe. 225 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... akhAnI A viziSTa vicAradhArAnuM darzana karAvatuM eka pada 'akhegItA'mAM maLe che. A padamAM aMte to hemanuM hema hoya evuM advaita jonAro akho prathama paMktimAM kahe che ke tame Aja sudhI hari ane harijananuM kaeNta juo cho. baMnene judA gaNo cho tyAre e kahe che ke guru ane goviMda eka che ene rakhe aLagA gaNatA AnuM kAraNa e che ke gura e saguNa svarUpa che ane paramAtmA e nirguNa svarUpa che. A saguNa svarUpa tamane nirguNa svarUpa tarapha laI jAya che ane te kaI rIte e vize akho kahe che, 'nirguNa brahma saguNa saMta jANavA, jayama vahithI tejavaMta thAye dIvA.' potAnI A vAtane ane AvA vicArane akho vadhu pragaTa karatAM kahe che ke jema agnithI dIpane pragaTAvavo hoya to vAra lAge che, paraMtu eka dIpathI bIjA dIpane pragaTAvavo hoya to te saraLatAthI ane tatkALa pragaTI zake che. AthI gurune kAraNe ziSya saraLatAthI AtmajJAna prApta karI zake che. guru enI AtmajJAnanI prApti mATeno mArga bane che, paNa ziSya e mArgamAMthI mukAma sudhI javAnuM che ane tethI gurunI sahAyathI jAgelI Atmajyoti dvArA eNe paramAtmAprApti sudhI pahoMcavAnuM che ane tethI ja akho kahe che ke tamAre bhagavAnane vahelA bheTavuM hoya to gura madada kare che. 'tyama jJAnI mUrti te jANo goviMdanI, tyAMhAM bhagavAna bheTe ja vahelo.' A guru ke saMta kaI rIte parivartana ANe che? eka to enA AcAra dvArA ene anubhavamAM gati karAve che. ane 'daSTi upadeza' Ape che ane tethI sarunI kRpA varase to zuM thAya? akho enI AgavI chaTAthI kahe che, 'sevatAM sukha hoya atize ghaNuM, je sara taNuM mana rIjhe.' paNa aMte kyAM javAnuM? aMte to jema kuMDaLa ane suvarNa eka ja che e ja rIte jJAnI ane paramAtmAnuM sAyujya ane AtmajJAnano pradIpa pragaTatA guru ane goviMdanI advaita sthitino virala ane anupama anubhava thaze. guru vizenI ApaNI vicAradhArAmAM sauthI ukro cAlanAro jJAnI kavi akho ApaNI saMtaparaMparAmAM to anokho che ja, paraMtu anI tattvavicAraNAthI paNa e keTalo badho prabhAvaka lAge che! - 226
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... guruvaMbAnA bagIsa doSanI sajhAya (racanAH vAcaka amRta dharmagaNi) - praphullA vorA (bhAvanagarasthita B.Ed. kaoNlejanA pUrva prAdhyApikA praphullAbahena jaina darzananAM abhyAsu che. lekhikA ane kaviyatra che. sAhitya saMmelanomAM zopapatro prastuta kare che). guruvaMdananA 32 doSonI sajhAyA zrI jina vANI ANI citta praNamI gurU caraNa supavitta doSa battIsa kahuM sajhAya gurUvaMdana meM je varjAya... AdaraviNa vaMdana je kare teha anAdara paNa dhare namato deha namAve nahIM madasaMtI e bIjosahI... vaMdana kiriyA ochi choDI jAye te trIjo mana joDI sAdhu sahu eke varaNe vAde te cotho marU bhaNe... tIDa jema uchaLatoname e dUSaNa bhAkhyo pAmeM navamA gurU vastrAdika jAma veMsANe te chaThThATALa.. kacchapanI pare cAle aMga sUtra ucarato saptama bhaMga AThameM eka vaMdIne jAya beTho hI bIjAne pAya. nija para kAraNa mana aprIti dharato vade navama anIti dazamo vedI paMcaka nAma goDA vica kara na dhare kAma... bhaya setI je vaMdana kare te igyAram dUSaNa vare nihoro sucavato nameM nija kAraNa kAraNa bArameM.. gurathI mitrAI vaMchato vAde ramate dUSaNa chato cauda mani puNAI sahu bhaNI jaNAivA vAde ApaNI... je vastrAdika kahe te name te kAraNa vaMdana panarameM cora jema TALa para daSThi vAde che soghama sadiSTi... wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA pratyanika vaMdana sattarameM AhAradika veLA name rIse dhama dhamato vAMdaNuM Ape te aThArasa bhaNuM... aMguli pramukhe jage tarjato vAde te ugaNIsamachato zrAvaka pramukha bhaNI vizvAsa hete vAdevA sama bhAsa... IkavIsa mahA so hIlaNA karato je Apa vAMdaNA vaMdana vica je vikathA kare te bAvIsamo dUSaNa dhare... tevIsamo je dIThA name aNadIThAM besI rahe tame cauvIsama karato Avarta bhAla madhya pharase nahIM haltha.. pacavIsama narapati kara jema jANe vaMdaNa jina kara tema chAvIsamo ciMte mana ema INa karathI chuTIne kema... bhUmikA : ciMtAmaNi ratna evA namaskAra mahAmaMtramAM jemanuM sthAna che evA gurIno mahimA karavAno A utsava che. paMcama ArAmAM jyAre A bhUmi para tIrthaMkara paramAtmA avivAna che tyAre guru bhagavaMtoe ja jaina zAsanane jayavaMtu rAkhyuM che. vartamAna samayamAM uttama guNo vaDe alaMkRta gura bhagavaMtono mahimA game teTalo rAkhIzuM teTalo ocho che. AvA ja koI kAraNathI saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala eNnDa liTararI risarca senTara - zrI bRhada muMbaI vardhamAna sthA. jaina mahAsaMgha prerita A jJAnasatramAM 'gurumahimA' viSayane sthAna apAyuM. pravartamAna samayamAM gurunuM AlaMbana jarUrI che. kahevAya che ke gurUnA zaraNathI mukti maLe che. temanAmAM prabhutAnuM darzana karavAthI AtmAnuM hita thAya che. mATe ja lagabhaga tamAma dharmamAM gurune mahattva apAyuM che. paraMtu jaina dharmamAM guru pratyenuM bahamAna vizeSa vidhi sAthe karavAmAM Ave che. AvaI eka vidhi eTale guruvaMta. guruvaMdanathI thanArA ApUrva lAbhane darzAvatI ghaNI racanAo jovA maLe che. jo vidhipUrvaka vaMdana thAya to - vidhi sau je guruvaMdana kare teha bhAvika bhavasAgara tare. paraMtu azAtanA sAthe karAtI kriyA ayogya che. zAstromAM guruvaMdanA mATenA 32 doSo gaNAvyA che. ahIM racanAkAra vAcaka amRta dharmagaNi dvArA guruvaMdananA A 32 doSonI sajhAya vize carcA karavAno upakrama che. 0 228 227
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA viSayavastu : A sajjhAyano prAraMbha ja prabhu ane guru pratyenA bahumAnanA bhAvathI thayo cha. kula 19 gAthAomAM pahelI gAthA A bhAva darzAve che. joIe prAraMbha : "zrI jina vANI ANI citta, praNamI gurucaraNa supavitta, doSa battIsa kahuM, sajjhAya, guruvaMdana meM je varjAya....1 racanAkAranI A kuneha noMdhanIya che : pahelI gAthAnI uparokta be paMktiomAM viSayapraveza sAthe deva ane guru baMnene praNAma to thayA ja che, sAta A samagra sajjhAyano viSayano paNa nirdeza thayo che. ochA zabdomAM bhAvakanA manapradeza sudhI pahoMcavAnuM kArya kaThina hoya che, paraMtu ahIM racanAkAranI A khUbI sparzI jAya che. gAthA 2thI 17 sudhImAM guruvaMdanAnA 32 doSa to darzAvyA che ja, sAthe sAthe kyAreka tenA pariNAmo paNa TUMkamAM darzAvyAM che. have joIe A doSo. (1) Adara vagara gurune vaMdana karavA (2) namratAnI badale akaDAI rAkhIne vaMdana karavA. (3) utAvaLathI yA badhAne game tema vaMdana karavA (4) ekasAthe badhAne vaMdana karavA. (5) uchaLatA-kUdatAM vaMdana karavA (TAphTa-ramatiyALa svabhAvathI vaMdana karavA). A pAMcamA doSamAM racanAkAra kahe che ke keTalAka loko kUdatA hoya ema TATa vaMdana kare che, jANe karavA khAtara vaMdana karatA hoya. A mATe tIDanI upamA prayojI che. joIe A paMkti : "tIDa jema uchaLato name, e dUSaNa bhASyo pAme.' (6) rajoharaNa-caravaLo-hAthInA aMkuzanI mAphaka pakaDIne-parANe vaMdana karavuM. (7) vaMdana karatAM karatAM AgaLa-pAchaLa halanacalana karavuM. (8) eka pachI eka vaMdana karavA mATe pANImAM mAchalAMnI jema pharyA karavuM. (9) manamAM dveSa rAkhIne vaMdana karavuM (10) be hAtha ghUMTaNanI bahAra rAkhIne vaMdana karavuM. (11) manamAM bhaya sAthe vaMdana. (12) bhajana-gaNagaNATa sAthe vaMdana. A bAra doSo pachI (13) maitrIbhAva jevA bhAvathI vaMdana karavA ane (14) potAnI puNyAya - hoziyArI darzAvavA vaMdana karavA. A doSo darzAvatI paMktio "guruthI mitrAI vAMchato, vAMde ramate dUSaNa chato, cauda ni puNAI sahu bhaNI, jaNAIvA vAde ApaNI...8'' (15) svArthabuddhithI (16) corIchUpIthI vaMdana karavA. (17) ayogya samaye (18) krodha ke rIsa sAthe (19) aMgUli tarjavAnI sAthe vaMdana (20) gurune rAjI 229 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA / rAkhavA vaMdana karavuM (21) niMdA karatAM karatAM vaMdana karavuM. (22) haju to vaMdana karyA na karyA tyAM bIjI vAtoe vaLagavuM. A bhAva darzAvatI paMkti 'vaMdana vica je vikathA kare, te bAvIsamo 2...12" dUSaNa (23) koInuM dhyAna hoya to caMdana, nahIM to nahIM (24) ahokAyaMnA avartana vakhate lalATe hAtha na lagADavA (25) rAjAne kara cUkavavo paDe, e rIte veTha jema vaMdana (26) vaMdanamAMthI chUTavAno vicAra (27) cUDalI vaMdana...eTale ke hAtha bhamAvIne badhAne eka sAthe vaMdana (28) vaMdanamAM jarUrI hoya enA karatAM ochA akSara-zabdo bolavA (29) vaMda karyA pachI moTethI '"manyaeNa vaMdAmi" bolavuM. (3) barAbara uccAra karyA vagara manamAM ja vaMdana (31) khUba ja moTethI bolIne vaMdana. (32) rajoharaNa-caravaLo bhamAvIne vaMdana. A rIte 17 gAthA sudhImAM guruvaMdanAnA 32 doSo jaNAvAyA che. khAsa to A vAtanI noMdha levI paDe ke khUba ja jhINavaTathI, nAnAmAM nAnI bAbatano samAveza racanAkAre karyo che. 18mI gAthAmAM doSarahita guruvaMdana karavAno lAbha paNa jaNAvyo che. aMtima gAthAmAM racanAkAranuM nAma jaNAvAyuM che. chaMda-alaMkAra ane bhASAkarmanuM prayojana prastuta sajjhAya khUba sarasa rIte geya svarUpamAM lakhAI che. ghaNI vakhata kaThina rAga-rAgiNI sAmAnya loko gAI na zake. jyAre sajjhAya 'copAImAM lakhAI che, tethI gAvAmAM ghaNI saraLa che. ahIM ApaNane akhAnA chappA, uparAMta sakalatIrtha ane zrI gautamASTaka chaMdanuM smaraNa thAya. jema ke, '"tilaka karatAM tepana thayA, japamALAnA nAkA gayA"... (akho) athavA ''vIra jinezvara kero zISya, gautama nAma japonizAdiza." (gautamASTaka) alaMkAranI dRSTie jotAM A racanAmAM bahu vadhAre pramANamAM alaMkAra vaividhya jovA maLatuM nathI. upamA alaMkArano prayoga "tIDa jema uchaLato name e dUSaNa bhAkhyo pAMcame.'' bIjuM udAharaNa - "kacchapanI pare cAle aMga sUtra uccArato samama bhaMga.'' prAsanI daSTie jotA ahIM dareka caraNa, bIjAM caraNa sAthe prAsa (AMtara prAsa)thI saMkaLAyeluM che. dA.ta. : "guNa tIsama vaMdaNa upare matyaeNa vaMdAmi kare.' bhASAkarma viSe vicAratAM evuM kahI zakAya ke racanAkAre saraLa bhASAmAM chatAM 230
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... AbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA badhA ja doSo AvarI levAya e rIte bhASA sAthe kAma pADyuM che. bhAva jagata : sAmAnya rIte stuti ke stavana jevI racanAmAM viSayavastune anurUpa bhAgajagata viSyanna karavAmAM sarjaka saphaLa thato hoya che. jyAre sajajhAyamAM sAmAnyataH kathAtattva athavA koI guNa-lakSaNane dhyAnamAM rAkhIne upadezAtmaka zailImAM sarjaka racanA kare che, tethI kAvyAtmakatA ochI lAge che. ahIM kathA nathI. vaLI koI guNa-lakSaNa nathI. 32 doSone saraLa zailImAM vyakta karyA che. eTale kAvyazAstra anusAra ke bhASA dvArA niSpanna thatA vividha rasa ke tevI sarjAtA bhAvavizva vize ahIM vizeSa kahI zakAze nahIM - paraMtu khAsa noMdhapAtra bAbata e che ke - - je 32 doSo jaNAvAyA che, e mujaba ApaNI najara samakSa vaMdana karanAra vyakti pratyakSatAdazya thAya ane AvA doSo paNa najare paDe evuM tAdRzya vAtAvaraNa ke evuM dazyAMkana ahIM sarjAya che. A bAbata racanAkAra mATe vizeSa ullekhanIya che. upasaMhAra - Ama to A racanAne haju paNa vizeSarUpe spaSTa karI zakAya, paraMtu ahIM sthaLamaryAdAne dhyAnamAM rAkhIne vadhAre vicAra karyo nathI. racanAkArane zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha hRdasya hoya evuM lAge che, kAraNa ke aMtima gAthAmAM temane yAda karyA che. gurumahimA vize aneka racanAo jaina paraMparA sAthe anya darzanomAM aneka sarjakonI che. 'guruguNamALA' (pUrvAcAryakRta) prAkRtamAM racAyelI suMdara kRti che, jemAM gurunA 36 guNone dareka zlokamAM darzAvAyA che. AvA 36 zloko che, temAM 34mAM guruguNa chatrIzImo zloka paNa guruvaMdanA doSarahita karavA vize jaNAvAyuM che. "battIsahosavirahiya - vaMdaNadANassa viccamahigArI / ravivAvito, chattIsaguna guru gaya3 rUko" aMtamAM ajJAnatimirane haranArA sarva sugaruone vaMdanA sAthe. bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA gurue deza dekhADyo - DuMgaraparI dhana guru devAne, dhana guru dAtAne satagurunA zabada suNAvajI gurujIno mahimA paLa paLa re vakhANuM to prAcita saghaLI jAya che deza dekhADyo gurue sUto jagaDyo ne alaka puruSa oLakhAyo che bUDatAne hAthathI choDAvyA che zarIra taNI huM to khAla paDAvuM ne sonerI raMga caDAvuM che mojaDI sivarAvI mArA gurune perAvuM guNa avaguNa kema thAuM chuM annadAna dIdhAM ne bhUmidAna re kaMcana mola luTAyAjI kAzI kSetramAM jaIne kanyAdAna dIdhAM ne to ye nAve mArA gurunI tole che sataguru maLiyA ne saMzaya TALiyA ne lakha re corAsI choDyAjI DuMgaraparI rUkhaDiyA vAghanAtha-caraNe bolyA ne muktino mAraga batAvyo saMdarbha : (1) sajhAyAdi saMgraha, bhAga : 2 saMpAdaka - nagInadAsa ke. zAha (2) gurugIta guMhalI saMgraha : zrImad buddhisAgarasUrijI (19-21) (3) guruguNamALA : anu. munirAja zrI kapUravijayajI mahArAja | (mULa lekhaka - zrI ratnazekharasUri) (4) zrI paMcapratikramaNa sUtro : (sva) paM. prabhudAsa becaradAsa pArekha - 232
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA bhakti vinA - hothI. wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA DuMgaraparI kahe che ke guru ApaNane evA agocara dezanuM darzana karAve che, jyAM evA sukRtanA sarjananI preraNA thAya ne karamanA daLIyA kharI paDe che Atma pradezanuM ajavALuM dekhAya che gurunA divya zabdonA dhvaninA pratApe mArI carcA evI bane che ke mArA saghaLA pApo naSTa thaI jAya che sarae ja mane pramAdanI mohanidrAmAMthI jagADI aTakarmanA kAlInAga rUpI jamaDAthI choDAvI amRta muktimArganuM darzana karAvyuM che evA gurane to zarIranI cAmaDImAMthI mojaDI banAvI paherAvuM toya ochuM che ema kahI guruno mahimA paLa paLa vakhANe che. dara baMdha hoThanI Rju kSitije, smitanA sUraja UgyA guru, tArI AMkhanA aNasArA, mArI UranI bhomamAM UgyA. bhakti bhAva vinA nA've gurugama kayuM pAve, kayuM pAve manaDAnAM melAM ne hAle karelA tene sataguru zuM samajAve melI marajAdA hAle ubherA e to bhIMtemAM bhaTakAve salIla bhaktinA sapanA Ave mara pATe jaI jyotuM jagAve dalamAM dubadhA bhatIra nava bhIMjyAM phoga pIra thaI pUjAve pramatha saMtanI sevA na kIdhI aneka vAta mara lAve gujJAna vinA, saMtanA zabda vinA prema lagana vinA gAve kAgAnI saMgate kubuddhi Ave sAna to saMtanI nA've dAsa hothI kahe saMta sevyA vinA nice corAsImAM jAve melA manaDAM, kaphelI, avinavI vartAva a% ne abhimAnI vyavahAra A badhuM mAnavInI nAvane kharADe caDAve che ane nAnA cUrecUrA karI karI nAkhe che. bhajanakIrtana kare paNa sapanAM to viSaya-vAsanAnAM jAgatAM ne UghatAM Ave che. tethI saMta kavi hothI kahe che, gurunA sAnnidhya vinA corAzInA cakkaranI bahAra nIkaLazo nahIM. - 234 jyAre guru pratye Atmika ahobhAva hoya, tyAre guru sAthe pUrNa kane kzana thAya. ziSya ene ja kahevAya, jene guranA hita karatAM paNa gurunA hetu pratye heta hoya. 233
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA dava to lAgela - mIrAMbAI va to lAgela DuMgariye kahone odhAjI, have kema karIe ? dava to lAgela DuMgariye. hAlavA jaIe to vahAlA, hAlI na zakIe, besI rahIe to ame baLI marIe - A re varatIe nathI ThekANuM re, vahAlA, paravaratInI pAMkhe ame pharIe - saMsAra-sAgara mahAjaLabhariyo, vahAlA, bAheDI jhAlo nIkara bUDI marIebAI mIrAM ke' prabhu giridhara nAgara, gurujI tAro to ame tArIe, dava to lAgela DuMgariyA. A bhajamAM AvatA 'DuMgariye dava' vize prazna uThAvavAmAM Ave che te bhagavadvirahano dAvAnaLa che ke saMsAranI asAratAno ? A bhajana vairAgyanuM che ke virahanuM ? bhajanamAM odhAjIne saMbodhana che e ja darzAve che ke kRSNa-viharamAM vrajanI je avasthA thaI che enuM ahIM varNana che. udbhavanA jJAna saMdeza sAme gopIonA premAnalanI kathanI jANItI che, paNa jJAnAgni, virahAgni ke prANAgni jAge che tyAre ekasarakhI ja sthiti thAya che. jJAnAgnimAM AtmaciMtana, prANAgnimAM zaktitattva ane premAgnimAM bhagavad-svarUpa sahAyaka bane che. virahamAM badhuM bhasmIbhUta thaI jAya tyAre ekamAtra avalaMbana bhagavAnanuM smaraNa rahe che. 'kahone, kema karIe ?' e praznamAM kevI asahAya AMkhono prANaprazna che ? jagadIza vinA jagata smazAna banI gayuM che ane jagadIzane to kAMI baLajabarIthI bolAvI zakAtA nathI. gaurAMganuM kathana che : aMte chelle mIrAbAI gurunuM zaraNa letAM kahe che ke, A saMsArasAgaramAM he guruvara ! tame tAro to ja ame tarI zakIe tema chIe. A agAdha mahAjalathI bharapUra saMsAra samudrane koI potAnA bAhubaLathI tarI zakatuM nathI. mAtra gurukupA hoya to tarAya evI utkaTa bhAvanA mIrAMe vyakta karI che. 235 bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA patharA bhItarA korA - devAyata bhAI pUcho ApaNA gurujIne rUDAM jJAna to batAve lobhI Atamane samajAve samajAvyuM mana samaje nahIM kesara melIne kesUDA koNa seve kesUDA raMge rAtA ne mukhaDe kALA haMsalA melIne bagalA koNa seve bagalA upara dhoLA ne mananA melA hIralA melIne patharA koNa seve patharA upara bhInA ne bhItara korA sugarA melIne nugarA koNa seve nugarA nice narake laI jAya keLa melIne kAMTA koNa seve kAMTA sevA pata potAnI jAya zobhAjIno celo devAha bolyA mArA saMtanI meLo savAyo jene sevana karavAnuM nathI tenuM sevana ajJAnI jana kare che ane saMsAranI mRgajaLa samI kaSTa ApanArI vastu pAchaLa bhaTake che. evA lobhI AtmAne saMta guru sAnamAM samajAvI evI pravRttione sanmArge vALe che. saMtonA meLAmAM evA jana puNyazALI bane che. guru vinAnA nugarAne e lAbha maLato nathI. AvA nugarAthI satI loyaNa lAkhAne paNa cetave che. $ 236
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ wbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA darzana vinA bAvarI - dharamadAsa bina darazana bhaI bAvarI guru dyo dIdAra ThADi jo hI torI vATa meM sAheba cali AvI ItanI dayA hama para karI nija chabI darasAvI koThArI ratana jaDAvakI hIrA lAge kivAra tAlA kujI prema kI gura kholi dIkhAvo baMdA bhUlA baMdagI tuma bakasanahAra dhamaradAsa arajI sunI kara dho bhara-pAra JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA mana taNo guru mana karaze - to sAcI vastu laDaze - narasiMha vaiSNava nathI thayo tuM re zIda gumAnamAM ghUme harijana nathI thayo tuM re harijana joI haIDuM na harakhe drave na pariguNa gAtAM kAma dhAma caTakI nathI TakI krodhe locana rAtAM tuja saMge ko vaiSNava thAe to tuM vaiSNava sAco tArA saMgano raMga na lAge tAMhAM lagI tuM kAco paradu:kha dekhI hade na dAjhe para niMdAthI na Darato vAhAla nathI viThThalasuM tAre haTha na huM huM karato paropakAre prIta na tujane svAratha chUTyo che nahIM kaheNI tahevI raheNI na maLe kahAM lakhyuM ema kahenI ? bhajavAnI ruci nike nathI harino vizvAsa jagata taNI AzA che jAhAM lagI jagata guru tuM dAsa - 238 he guru, tamArI vATa joIne UbhI chuM. tame Avo, mArA upara dayA karo ne tamArAM darzana karAvo. tamAre mATe mArA A dehane meM atyaMta svaccha rAkhyo che. tame tamArA premathI e dehano uddhAra karo. ame to tAruM nAma bhUlyA chIe. tArI baMdagI paNa karavAnI amane ALasa che, chatAMya tuM amArA A gunA mApha karanAra cho. tuM ja bakasanahAra cho ne tuM ja ugAranAra cho. tuM ja amane bhavasAgara pAra karAvI zakavA samartha cho. tArA vinA A jIvanane, A saMsArane dhikkAra che. mATe mArI arajI sunI he guruvara, mane bhavapAra karAvI do. 229
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtimAM garamahimA JbhAratIya saMskRtimAM gurumahimA ... mana taNo guru mana karaze to sAcI vastu jaDaze dayA duHkha ke sukha mAna paNa sAcuM kahevuM paDaze sAcI vastu eTale Izvara. Izvara maLatA nathI. jyAre harinA jana joIne haiyuM harakhAtuM. nathI. prabhunI guNagAna haiyuM pulakti thatuM nathI. kAmavAsanAnI caTakI lAgI rahI che ne krodhathI AMkha tArI sadA rAtI ja rahe che. pArakAnA du:khe tuM duHkhI thato nathI. tArA hRdayane enAM duHkha dajhADato nathI ne pArakI paMcAtamAM ane paranI niMdAthI, jarAya Darato nathI. sau koInI niMdAmAM AnaMda mANI rahe che. paropakAra tarapha tane jarAya prIti nathI ne naryo svArtha ja tArAM haiyAmAM bharyo paDayo che. tuM je kaMI kahe che te pramANe vartana karato nathI, bhajana pratye tane jarAya rucI nathI ne tane jagatanA sarve upabhoganI Asakti che ne tethI karIne tuMdAsache, gulAma che ne jagata tAro guru che. Izvara upara vizvAsa nathI. zrI viThThalane bhaje che te paNa mAtra uparachaluM che. tAro prabhuprema sAva jUTho che. sAco prema haze to ja zrI viThThala tAro hAtha pakaDaze. A kayAre banaze jyAre tuM tArA manane guru banAvIza. manane daDha karIza. manane kAbUmAM paNa mana jo mALave gayuM to samajaje ke pharIpharIne janama levAno Avaze. pharIpharI du:khanA dariyAmAM taraphaDiyAM mAravAnuM Avaze. manane kAbUmAM laIza ne sAce raste jaIza to sAcI vastu saheje jaDaze ne tyAre sukha-du:khananAM sarve baMdhanothI mukta thaIza. tArA saMge rahIne koI jana vaiSNava thayo to mAnaje ke tuM sAco vaiSNava thayo che. ahIM gurunI prApti mATe potAnI jAte ja samyaka puruSArtha karavo paDaze evI vAta abhipreta che. pachI to narasiMha kahe che, pahelo piyAlo mArA satrae pAyo bIjo piyAlo raMganI relI ane, akhaMDa hevAtaNa mArA sadgurue dIdhAM akhaMDa saubhAgI amane kIdhAM bhale ..... mahetA narasiMhanA svAmI dAsI parama sukha pAmI eTale Ama sAru hAtha jAle to aMte sAcI vastu jaDaze eTale 'Atama' maLaze. ema hRdayanA umaLakAthI narasiMhe guruno mahimA gAyo che. saurASTra kesarI prANagara jaina philosophIkala eNnDa liTararI rIsarca senTara muMbaI - ghATakopara saurASTra kesarI pU. prANalAlajI mahArAja sAhebanI vyutaprabhAvanA viziSTa hatI. zAstragraMthonuM parizIlana, tADapatrIya graMthone saMgraha ane jALavaNI, zAstrAbhaMDAro ane pAThazALAnI sthApanAmAM emanuM aneruM yogadAna hatuM. A saMdarbhamAM pariprekSyamAM adhyAtmayoginI pU lalitAbAI ma.sa.nA vidvAna zikhyA pU. DaoN tarulatAjInI preraNAthI saurASTra kesarI pU. prANaguru janmazatAbdI samiti, muMbaInA sahayogathI gurudevanI smRti ciraMjIva rAkhavA pUjyazrInI janmazatAbdI prasaMge saMsthAe saurASTra kesarI prANagura jaina philosophI enDa liTararI rIsarca senTaranI sthApanA karI che. senTara uddeza A pramANe che : jaina tatvajJAna ane sAhityanuM adhyayana, saMzodhana, saMpAdana ane prakAzana karavuM. saMskRti, dharma ane adhyAtmanA sAhityanuM prakAzana karavuM. * jaina dharmanAM tattvonI vaijJAnika rIte rajUAta karavI. prAcIna hastalikhita ane tADapatrIya graMthonuM saMzodhana ane pustakAlayanI pravRtti karavI. * jaina dharmane kendramAM rAkhI mAnava dharmanI pravRttino vikAsa karavo. jaina sAhityatA adhyayana ane saMzodhananA mATe Work-shop kArya - zALAnuM Ayojana karavuM. jaina sAhitya jJAnasatranuM Ayojana karavuM. * vidvAno ane saMtonAM pravacanonuM Ayojana karavuM. * dharma ane saMskArano vikAsa ane saMvardhana thAya tevI zibira ane anya kAryakramonuM Ayojana karavuM. saMskAralakSI, sattvazIla ane ziSTa sAhityanuM prakAzana karavuM. * abhyAsa nibaMdha vAMcana (Paper Reading), lipi - vAcana ane prAcIna jaina graMtho.... Old Jain, Manuscript) 4244 jaina dharma para saMzodhana M.A., Ph.D., M. Phill karanArAM jijJAsa, zrAvaka, saMta-satIone sahayoga ane saMzodhita sAhityanuM prakAzana. * jaina prAcIna graMtho, citro, zilpa, sthApatyanA phoTAo vagerenI sI.DI. taiyAra karAvavI. * deza-videzamAM jaina dharma para parisaMvAda, pravacana-Ayojana, InTaraneTa para vebasAITa dvArA jaina tatvajJAna ane sAhitya viSayaka mAhitIno pracAra karavo saurASTra kesarI prANaguru ApanA sahayoganI apekSA sAthe jaina philosophikala eNnDa liTararI rIsarca senTara, TrasTI ane mAnad saMyojaka ahaMma spiriTyuala senTara guNavaMta baravALiyA E-Imall : gunvant.barvalia @gmail.com mo. : 09820215542 239 - 240