Atmanand Prakash Pustak 052 Ank 04 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531609/1

Page #1

કરી આપીને ૯ પાછાણી
SHRI ATMANAND
PRAKASH
શ્રી સંભવનાથ પ્રભુનુ શિ૯૫કળાના નમુના રૂ૫) સુંદર જૈન મંદિર,
વરતેજ-સૈારાષ્ટ્ર
શેઠશ્રી મોહનલાલભાઇ તા ( વરતેજ ) ના સૌજન્યથ
પુસ્તક પર
પુસ્તક પર
પ્રકાશ૬:-. શ્રી જન નાનાનંદ સ૮ના | (C
Q ,
કારતક-માગરા
અંક ૪-૫
સં. ૨૦૧૧

Page #2

અનુ-૪-મ-ણિકા. ૧ જીવનશિક્ષણ ..
... (લે. પૂ૦ મુનિશ્રી ચંદ્ર પ્રભસાગરજી મ૦ ) ૨ દેવીશતક અને શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ
( પ્રે. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા એમ. એ. ) ૩ ભગવાન મહાવીર અને જમાલી . ... ... ( શ્રી રતીલાલ મફાભાઈ–માંડલ ) ૬૪ ૪ કે’ ના પામ્યું' મમ ..
| ... ( જમનાદા સ છોટાલાલ દુધવાળા-વડોદરા ) ૫ નવપદજીના પ્રાચીન ચિરવદન .. ( વિવેચનકાર પૂ૦ ૫. શ્રી રામવિયજી ગણી) ૭૧ ૬ બ્રહ્મવિહાર-બૌદ્ધ ધ્યાનયોગના એક લાક્ષણિક પ્રકાર.
( લે. પ્રોફેસર જયંતિલાલ ભાઈશંકર દવે. એમ. એ. ) ૭ લે કપ્રિય થવાની કળા...
( વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ બી. એ. ) ૭૪ એકવી સમા શ્રી શુદ્ધ મતિ જિનસ્તવન-સાથે. ... ( સ. ડૅ, વલલભદાસ નેણુસીભાઇ ), ૯ શ્રી વલભનિર્વાણુ કુડળી ગાયન,..
...( લે. હસ્તીમલ કોઠારી ) ૧૦ સ્વીકાર સમાલોચના ..
૭૮ | નવાં થયેલાં માનવતા સભાસદો ૧ શેઠ છોટાલાલ ભાઈચંદભાઈ પેન
I , ( મુંબઈ )
લાઈફ મેમ્બરે. ૨ શેઠ લીલચંદ અને પચંદ (કુરનર નીલગીરી ) ૫ શેઠ રૂપાજી ધરમચંદ જૈન રાણીબેનર ૩ શેઠ કરમશી હંસરાજ
( મુબઈ ) ૬ શેઠ રૂ પસંદ હીંદમલ જૈન રાણીબેનર ૪ શેઠ સાભાગ્ય ચંદ જગજીવનદાસ સુરેન્દ્રનગર ૭ શેઠ નવીનચંદ્ર રતનશી
ભાવનગર આભાર, હાલમાં આચાર્ય ભગવંતશ્રી વિજયવહેલ મસૂરીશ્વરજી મહારાજના સુશિષ્ય ઉપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રી પૂર્ણાનંદવિજયજી મહારાજ અને તેમના સુશિષ્ય મુનિશ્રી હોંકારવિ જયજીના ઉપદેશથી શાહુ લ મીચંદજી નાહટાએ ગુરૂ મક્તિ નિમિતે સ્વ૦ આચાર્ય ભગવાનને ફેટો મૂકી પ્રકટ કરેલ ૫ માંગે મારા સભા સદો તથા માસિકના ગ્રાહકોને ભેટ આપવા માટે મેકરયા છે જે માટે ઉપાધ્યાયજી મહારાજને હાર્દિક આભાર માનવામાં આવે છે.
ગુરુભક્તિ માટે નિવેદન શ્રી મહાવીર વિદ્યાલય મુંબઇ તરફથી સ્વ૦ આચાર્ય શ્રી વિજયવહેલભસૂરીશ્વરજી મહારાજના સ્મરણાર્થે એક મંચ તેઓ શ્રીની સ્વર્ગવાસનો પ્રથમ વાર્ષિક તિથિને દિવસે પ્રગટ કરવામાં આવશે, જેમાં સદગતના જીવનકાર્યની સમીક્ષા. ઉપરાંત સામાજિક, ધાર્મિક ક્ષેત્રની વિશિષ્ટ પ્રવૃત્તિ એના અવલોકન સાથે જૈન તત્વજ્ઞાન, ઇતિહાસ, સાહિય, કળા, સ્થાપત્ય અને જૈન સમાજના ઉત્કર્ષ' કેળવણી વગેરે વિષાના મનનીય લેખેને સ્થાન આપવામાં આવનાર છે તે માટે એક સમિતિ નીમવામાં આવી છે.
શ્રી કથારત્નકોષ (ભાષાંતર દ્વિતીય ભાગ, )
કર્તા–શ્રી દેવભદ્રાચાર્ય મહારાજ. જેમાં સમ્યકત્વના તેત્રીશ સામાન્ય ગુણે, પંચ અણુવ્રતના સત્તર વિશેષ ગુણો મળી પચાસ ગુણાનું સુંદરસરલ નિરૂપણ તથા વન, તેને લગતી પ્રાસંગિક, મૌલિક, અનુપમ નહિ' જાણેલી, સાંભળેલી,
અનુસંધાન ટા. પા. .

Page #3

નવા થયેલ માનવંતા પેટ્રન સાહેબ
રા
શ્રેષ્ઠીવર્ય શ્રીયુત છોટાલાલ ભાઈચંદભાઈ મુંબઈ - લઘુ શત્રુંજય તીર્થની ઉપમા જેને અપાય છે તેવા અને અન્ય સુશોભિત કળાયુક્ત રમણીય જૈન મંદિરોથી વિભૂષિત, તીર્થધામ જેવું, અનેક આચાર્ય દેવે, વિદ્વાન મુનિ & પુગના પવિત્ર ચરણ અને સ્થિરતાવડે વ્યાખ્યાન, ઉપદેશવડે પરંપરાથી જૈન સંસ્કારી છે કુટુંબ, લક્ષમી, વ્યાપાર વૈભવથી જેમાં વસેલા છે, તેવા સૌરાષ્ટ્રના મુખ્ય શહેર પૈકીના જ એક જામનગર શહેરના મૂળ વતની ધર્મવીર પુરુષ શ્રેષ્ઠીવર્ય શેઠ ભાઈચંદભાઈ અમુલખ ? અને પૂજ્ય માતુશ્રી મણિબેનની કક્ષામાં શ્રીયુત છોટાલાલભાઈનો જન્મ થયો હતો. ગુજરાતી છે તથા અંગ્રેજી ભાષાનું ધંધાની જરૂરીયાતવાળું જ્ઞાન તેમણે મેળવ્યું હતું. વ્યાપારના વિકાસ અર્થે પિતા ભાઈચંદભાઈને પૂર્વ સુકૃત મુંબઈ લઈ ગયું, અને ત્યાં દેવ, ગુરુ, ધર્મની ? શ્રદ્ધાપૂર્વક સેવા અને વિમાની લાઈનમાં પ્રમાણિકપણે કાર્ય કરતાં, સારા સારા વ્યાપારી, ઉદ્યોગપતિને ચાહ, પ્રતિષ્ઠા વગેરે મેળવતાં લહમીદેવીની પસંદગી ઉતરી, છતાં નિરંતરની તે આવશ્યક ક્રિયાઓ, દેવપૂજા, ગુરુ ઉપાસનાવડે ધાર્મિક જીવન જીવવા સાથે સુકૃતની લક્ષ્મીને સદ્વ્યય ઉદારતા વડે કરવા લાગ્યા, ત્યાં પૂજ્ય પિતાની પાસેથી છેટાલાલભાઈ $ આ ધંધાદારીનું શિક્ષણ મેળવીને કુશળ થયા, જો કે શ્રી છોટાલાલભાઈ તે સુસંસ્કાર સાથે એ લઈ જનમ્યા હતા, પૂજ્ય પિતાશ્રીની નિવૃત થઈ ધર્મ સાધન કરવા ઈચ્છા થતાં છે
સુપુત્ર છોટાલાલભાઈને શ્રીયુત ભાઈચંદભાઈએ ધર્મ શ્રદ્ધા, લક્ષ્મી અને વ્યાપાર સુપ્રત કરી પિતે ધર્મસાધના કરવા લાગ્યા અને છેવટે પૂજ્ય પિતાના સ્વર્ગવાસ પછી ઉપરોક્ત વારસો પ્રવૃત્તિ શરૂ રાખતાં વ્યાપારી આલમમાં શ્રી છોટાલાલભાઈએ ચાહ પણ સારે મેળવ્યું, પિતાની જેમ અને પ્રમાણિકપણે જ બીઝનેશ કરતા પિતાની પ્રતિષ્ઠા પણ વધારી અને પિતાના બીઝનેસની પણ વૃદ્ધિ કરી. ઘણું વર્ષ પહેલાં તેઓશ્રી આ સભાની કાર્યવાહીથી સંતેષ પામી પ્રથમ પહેલા વર્ગના લાઈફ મેમ્બર થયા હતા, અને ત્યારબાદ વિનંતિ કરતાં હાલ તેવાજ હર્ષ સાથે આ સભાનું પેટ્રનપદ સ્વીકાર્યું છે, માટે આભાર માનવામાં આવે છે. આ સભા તરફથી શ્રીયુત છોટાલાલભાઈની પાસે તેઓનો ફેટે અને સંક્ષિપ્ત જીવન ચરિત્રને માટે લખતાં તેઓ સરલ, માયાળુ, નિરભિમાની અને સાદુ જીવન છે જીવનાર હોવાથી, ઘણે આગ્રહ કર્યો છતાં, આપવાની ઈચ્છા જણાવી નહીં, ખરેખર હર્ષ થવા જેવું છે કે, પોતે પુણ્યશાળી, લક્ષ્મીવંત હોવા છતાં પિતાની નામના કાઢવાની છે ઈરછા ધરાવતા નથી જેથી ખરેખર ધન્યવાદને પાત્ર છે. શ્રીયુત છોટાલાલભાઈ દીઘાયુષ્ય થઈ શારીરિક, આર્થિક અને આધ્યાત્મિક લક્ષમીને દિવાસાનું દિવસ વિશેષ પ્રાપ્ત કરે છે તેમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીએ છીએ. % % % % A % % - %ન્ન ર
છે
છે
ક્વઝ

Page #4

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જીવનશિક્ષણ આકાશની અટારીમાંથી ઉષાએ પિતાનું મેં બહાર કાઢયું ત્યારે આચાર્ય દ્રોણ પિતાના છાત્રોને જીવનશિક્ષણ આપી રહ્યા હતા.
ચન્દ્રની ચારે તરફ જેમ તારામંડળ ગોઠવાય એમ આચાર્ય દ્રોણની આસપાસ વિદ્યાર્થીઓ ગોઠવાઈ ગયા હતા. અધ્યયનને પ્રારંભ કરતા આચાર્ય દ્રોણે કહ્યું: “ છાત્રે આજે આ સૂવ કરી લાવેઃ “કોઈ ના ગુણા થામાં કુરા દેધ કરીશ નહિ, ક્ષમા કર.'
આ મિતાક્ષરી સૂત્ર છા ગોખવા મંડી પડ્યા. પૂરો અર્ધો કલાક પણ નહિ થયો હોય ત્યાં ભીમ ઊભે થ. નમન કરી એણે કહ્યું: “ગુરુદેવ, પાઠ આવડી ગયે, કંઠસ્થ થઈ ગયો છે, કહે તે બોલી જાઉં. “શોર્ષ મા ગુદા ક્ષમાં જુદા” તે પછી અર્જુન, દુર્યોધન, એમ સૌ એક પછી એક છાત્રે આવતા ગયા અને શઠ વાણીમાં સ્પષ્ટ સૂ બોલી, પિતતાને સ્થાને ગોઠવાઈ ગયા. પણ આ શું? સૌથી તીવ્ર મેધા ધરાવનાર ધર્મરાજ તે આજ ઊઠતા જ નથી. શું એમને આ ટૂંકું સૂત્ર પણ નથી આવડતું? શું એમની બુદ્ધિના ચંદ્રને જડતાને રાહુ ગળી ગયો?
આકાશની ઉષા યુધિષ્ઠિરની પ્રજ્ઞા પર સ્મિત કરી ચાલી ગઈ. બાલસૂર્ય ઊભા ઊભે યુધિષ્ઠિરના અધ્યયનની રીત જોઈ રહ્યો હતે.
કોણે હાક મારીઃ “વત્સ યુધિષ્ઠિર, પાઠ આવડ્યો કે?” તુષારધવલ સ્મિત કરી યુધિષ્ઠિર કહ્યું: “ના ગુરુદેવ, પાઠ હજી નથી આવો .”
મીઠે ઠપકો આપતા ગુરુદેવે કહ્યું: “આટલું નાનું સુત્ર પણ નથી આવડતું? જા જહદી કરી લાવ.” સ તો આગળ વધી રહ્યો હતે. મધ્યાહ્ન થવા આવ્યો પણ યુધિષ્ઠિર તે સૂત્રને રટે જ જાય છે. દ્રોણે ફરી પૂછયું, “કેમ, યુધિષ્ઠિર ! હજી કેટલી વાર છે?” * આ અતિ નમ્રતાથી નમન કરી યુધિષ્ઠિર ઉત્તર વાળ્યોઃ “ના, ગુરુદેવ પાઠ હજી પૂરે થી નથી. આ સાંભળી કોણ કંટાળી ગયા છે. આ તેજસ્વી વિદ્યાર્થી આ જડ કેમ ? સૌથી મોખરે રહેનાર સૌથી પાછળ કેમ? આચાર્ય દ્રોણથી ન રહેવાયું. સાંજ પડવા આવી હતી. એટલે યુધિષ્ઠિરને કાન પકડી તમા મારતાં કોણે કહ્યું: “પાઠ હજી નથી આવડ્યો?” તે જ પળે, એવી જ નમ્રતાથી યુધિષ્ઠિરે કહ્યું: “ગુરુદેવ પાઠ આવડી ગઈ. પ્રયોગ પૂરો થયો.”
દુર્યોધન દૂર ઊભો ઊભ, મનમાં મલકાતો વિચારી રહ્યો હતઃ સેટી વાગે ચમચમ, વિદ્યા આવે ધમધમ.
સંધ્યાને રંગ દ્રોણનો ઉજજવળ દાઢીને ગુલાબી રંગે રંગી રહ્યો હતો, ત્યારે યુધિષ્ઠિરના નયનમાંથી ક્ષમા નીતરી રહી હતી. વાત્સલયથી યુધિષ્ઠિરના મસ્તક ઉપર હાથ ફેરવતાં દ્રોણે પૂછયું, “વત્સ, થોડા સમય પહેલાં તે પાઠ નહતો આવડત. અને હવે એકદમ કેવી રીતે આવડી ગયો?”
યુધિબિરે કહ્યું: “સુદેવ, આપે કહ્યું, કે “પં મા યુ” “ક્ષમાં કુર' પણ ક્રોધને પ્રસંગ આવ્યા વિના મને શી ખબર પડે કે મેં ધ નથી કર્યો અને મેં ક્ષમા રાખી છે. અત્યારે જ્યારે આપે તમાચો માર્યો જ એ મને ક્રોધ નથી થયો અને ક્ષમા જ રહી, તે આ પ્રયોગ દ્વારા મને લાગ્યું કે મને પાઠ આવો છે.”
આ જીવનશિક્ષણથી દ્રોણુ યુધિષ્ઠિરને વાત્સલ્યભાવથી ભેટી પડ્યા ત્યારે ગગનને સૂર્ય ઉષાને શિક્ષણની આ નવી રીત કહેવા, અસ્તાચળ પર ઉપડી ગયા
મુનિ શ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી

Page #5

દેવીશતક અને શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિ
–= લેખક–. હીરાલાલ રસિકલાલ કાપડિયા એમ. એ.) નામકરણ-વીશતક–એ સંસ્કૃત ભાષામાં મહત્ત્વ–દેવીશતક નામનું આ લઘુ કાવ્ય રચાયેલું એક લઘુ કાવ્ય છે. એમાં ૧૦૪ પડ્યો છે. જાતજાતના શબ્દાલંકારનાં મોરમ ઉદાહરગો પૂરાં એ ઉપરથી એના નામકરણમાં “ શતક' શબ્દનો પાડતું હોવાથી એ કાવ્ય સમગ્ર સંસ્કૃત સાહિયમાં પ્રયોગ કરાયો છે. આ કાવ્ય ધારા પાર્વતી દેવીની મહત્વનું સ્થાન ભોગવે છે. શબ્દાલંકારના અનુપ્રાસ, અતિ કરાઈ છે, એથી એના નામમાં “દેવી' શબ્દ યમ, ચિત્ર, શ્રેષ, વૉક્તિ અને પુનરુતાભાસ યોજાયો છે. આમ આ કાવ્યનું નામ સાવથ છે. એમ જે છ પ્રકારો પડે છે તે પૈકી “ ચિત્ર ના આ કા૫ નાના પુત્રે ( આનંદવર્ધને) રમ્યું છે. સ્વર-ચિત્ર, વ્યંજન-ચિત્ર, ગતિ-ચિત્ર. આકાર-ચિત્ર તેમજ આ કાવ્યનું નામ દેવીશતક છે એ હકીકત ઈત્યાદિ ઉપપ્રકારો છે. આકાર-ચિત્ર નામના અલં૫ણ કર્તાએ આ દેવીશતકના નિમ્નલિખિત ૧૦૧ કારથી વિભૂષિત પદ્ય રચવાં એ બાળકને ખેલ મા પદ્યમાં દર્શાવી છે –
નથી, કેમ કે એ માટે જે વસ્તુને આકાર દ્વારા જાણા રાતોરારિણીess દર્શાવતો હોય તે વસ્તુ વિષે પાકે નેંધ હે જોઈએ देशितानुपमामाधादतो नोणसुतोनुतिम्॥१०॥
છે અને ખાસ કરીને શબ્દો ઉપર વિશિષ્ટ પ્રભુત્વ હોવું
જોઈએ. આ બંને પ્રકારની યેગ્યતા આનંદવર્ધનમાં ( આ પા ચક્ર-બંધને લગતા ચિત્રમાં બે વાર છે. એમ એમની આ દેવીશતક નામની કૃતિ કહી ગુંથાયેલું જોવાય છે.)
આપે છે, કાવ્ય અને “કલિકાલસર્વજી” હેમચન્દ્રસૂરિ અંતિમ (૧૦૪ મા) પદ્યમાં કર્તાએ પિતાને જેવા વિદ્વાને “ચિત્ર' અલંકારનાં ઉદાહરણે માટે પરિચય આપતાં કહ્યું છે કે આ સુદુષ્કર તેત્ર, એને પસંદ કર્યું, એ પણ આ કાવ્યની મહત્તા આનન્દકથા અને ત્રિદશાનન્દના પ્રણેતાની રચના પૂરવાર કરે છે. છે. આ રહ્યું એ પર્વઃ
હૈમટિપ્પણ-હેમચન્દ્રસૂરિએ કાવ્યાનુશાસન "येनानन्दकथायां त्रिदशानन्दे व
સુત્રરૂપે સંસ્કૃતમાં રાખ્યું છે અને એના ઉપર અલંકાર
હારિત વાળા ચડામણિ નામની વૃત્તિ રચી એ મૂળ કૃતિને વિશદ तेन सुदुष्करमेतत् स्तोत्रं देव्याः.
બનાવી છે. આ મૂળ તેમજ વૃત્તિને લક્ષીને એમણે શત કથા ! ૧૦૪ ” વિવેકની જે રચના કરી છે અને એ દ્વારા કેટલીક આની વિવૃતિમાં કર્યટે કહ્યું છે કે–આ દેવી- નવીન બાબતે પણ રજૂ કરી છે. પ્રસ્તુત દેવીશતક શતકના કર્તા આનન્દવર્ધન-નેણના પુત્ર તે આન- માંથી હેમચન્દ્રસૂરિએ ત્રીસ પદ્યો અવતરણુરૂપે આપ્યાં નકથા એટલે વિષમબાણલીલા અને ત્રિદશા- છે એટલું જ નહિ પણ એ પાના દુર્બોધ અંગેની નન્દ એટલે અર્જુનચરિતના પ્રણેતા છે. અહીં વ્યાખ્યા પણ કરી છે. આ વ્યાખ્યા એકત્રિત કરાય હ એ ઉમેરીશ કે વન્યાલાકના કર્તા પણ આ તે એ વીશતકના એક તૃતીયાંશ જેટલા ભાગના આનન્દવર્ધન છે અને એને કાશ્મીરમાં ઈ. સ. ની તે ટિપ્પણની ગરજ સારે. નવમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં થઈ ગયા છે.
_ કર્યટની વૃત્તિ અને સચિત્રતા–“કાવ્ય૧ હેમચન્દ્રસૂરિની મુદ્રિત કૃતિમાં તે “ વાવેતાંમાલા”ના નવમા ગુચ્છકના ઇ. સ. ૧૯૧૬ માં પાઠ છે અને એ જ યથાર્થ જણાય છે.
પ્રકાશિત દિતીય સંસ્કરણમાં દેવીશતકને સ્થાન e ૬૦ ]e,

Page #6

જેવીશતક અને શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ અપાયું છે. સાથે સાથે એમાં જાતજાતના યમક હૈમ અવતરણો–રવીશતકમાંથી જે ત્રીશ અને ચિત્રઅલંકારથી અલંકૃત એવું ૧૧૩ પદ્યનું પદ્ય હેમચન્દ્રસૂરિએ ઉદ્દત કર્યા છે તે વિષે હવે ઈશ્વર-શતક પણ અપાયું છે. આ દેવીશતક હું થોડુંક કહીઃ નિમ્નલિખિત કમાંકવાળાં પાંચ ઉપર કથ્થટની વૃત્તિ છે. એ વૃત્તિ સહિતની મૂળ પહો અલંકારચૂડામણિમાં અવતરણુરૂપે રજૂ કતિની એક સચિત્ર હાથથી “ભાંડારકર પ્રાયવિદ્યા કરાયાં છે - સંશોધનમંદિરમાં છે. ઇશ્વરશતકની પણ એક સચિત્ર ૧૪,૧૫, ૫૫, ૫૦ને ૭૪, હાથપોથી આ ભાં. પ્રા. સં.મંદિરમાં છે. દેવીશતક વિવેદમાં અવતરણ પે અપાયેલાં પચીસ પોના સચિત્ર સ્વરૂપે કટની વૃત્તિ અને હેમચન્દ્રસૂરિકૃત કમાંક નીચે પ્રમાણે છેવ્યાખ્યારૂપ ટિપણ સહિત પ્રકાશિત થવું ઘટે.
૨૫ અને ૭૮ થી ૧૦૧. * આ કાશ્મીરના કવિ અવતારની રચના છે.
- “યમ” ચરણમાં અથવા એના ભાગમાં હોય છે સ્તતિકસુમાંજલિની જે: રત્નકંઠે વિ. સ. ૧૭૫૮ એ બાબત સમજાવતી વેળા ચૌદમું પદ્ય અ. માં ટીકા રચી છે એમના પિતામહનું નામ અવતાર
(પૃ. ૩૦૧)માં ઉધૃત કરાયું છે. છે. એ અવતાર ઈ. સ. ૧૬૨૨ની આસપાસમાં વિલમાન હતા. એ જ અવતારે ઇશ્વરશતક ર “પુનરુક્તાભાસ'ના ઉદાહરણ તરીકે પંચાવનામું હોય તે આ ઉપરથી એમના સમય વિષે વિચાર પદ્ધ અ. ૧. (પૃ. ૩૩૮)માં અપાયું છે. કરવાને રહેતો નથી. એ ગમે તે હે, આ બધુ કૃતિ યમકનું સ્વરૂપ સમજાવતી વેળા, લઘુપ્રયત્નતા નિમ્નલિખિત બંધથી વિભૂષિત છે અને એ દષ્ટિએ અને અલઘુપ્રયત્નતર “લના ઉદાહરણ તરીકે ઉપયુક્ત ચિત્ર-કાવ્યોના અભ્યાસ માટે ઉપયોગી છે – ૫૯મું પદ્ય અ૦ ચૂ૦ (પૃ. ૨૯૯)માં અપાયું છે.
કાંચી (૧૩,૮૮), કસુચ્ચય (૮૬), ક્ષરિકા ભાષા-શ્લેષ'ને વિષય ચર્થતી વેળા અને તેમાં (૪૫), ખગ (૫૪-૫૫), ગદા (૩૮ ને ઉત્તરાર્ધ. પણ છ ભાષાને વેગ દર્શાવવા માટે ૭૪મું પદ્ય ૪૦-૪૧), ચક્ર (કવિ નામ ગર્ભિત) (૪૯), ચતુ- અ. યુ. (પૃ. ૩૩૨)માં રજૂ કરાયું છે. મંહદેવ-વસ્તિક (૧૪૨), છત્ર (૧૦૦), ડમરુ પંદરમું પર્વ મુરજ-બંધને લગતું હોઈ એની (૬૦), તય (૪૭૪૮), ત્રિશલ ( ૨૪, ૦૮ને ચર્ચા ઢ આગળ ઉપર કરીશ. એટલે હવે વિવેકગત પૂર્વાર્ધ, ૫૯, ૮૦), ધનુષ્ય (૫૭), નંદિકાવ અવતરણેની બાબત હું હાથ ધરું છું. (૬૪, ૮૯), પદ્મ (૯, ૪, ૮૧-૮૨, ૧૦૪), પચ્ચીસમું પણ, ગતિ-ચિત્રનું અને તેમાં કે પરસ (૨૮), ભદ્રકાવર્ત (૧૦૩, ૧૦૪ ), મહાદેવ સર્વતોભદ્ર'નું સ્વરૂપ આલેખતી વેળા વિવેક( જાગેશ્વર) (૧૧), મુસલ (૫૬), વેજ (૧૯ ), (પૃ. ૩૧૧)માં ઉધૃત કરાયું છે. શર (૫૮), રપુર (૬૬) અને હલ (1)
અહીં કૌસમાં આપેલા એક પળને અંગેનાં આકાર–ચત્રના ખન્ન, મુરજ, પદ્મ, હલ, સ્વછે. તેરમું પદ્ય ગત્રિકા-બંધથી પણ અલંકત છે રિતક, ત્રિશલ એમ જાતજાતના આકારને લક્ષીને વળી ૭૧મું પદ તે યક્ષર, દિસ્વર, અસંમુક્તાક્ષર,
વિવિધ પ્રકારો પડે છે, તેમાં મુરજ-બંધ માટે ઉપર અધભ્રમ, સર્વતોભદ્ર, સમુદ્ગ-મક, માલા-યમક,
સૂચવવા મુજબ પંદરમું પs અ૦ ચૂ (પૃ.૧૪) આવૃત્ત-યમક, ગૂઢ-ચતુર્થ, ગૂઢ-તૃતીય, ૮-ત્રિશદક્ષર માં અપાયું છે. તેમજ ગોમૂત્રિકાદિ અનેક બધેથી વિભૂષિત છે. પ્રશ્ન-અહીં એ વાત હું ઉમેરીશ કે સમંતભદ્ર ૧૦૪મું પદ્મ અષ્ટ દલ-પા તેમજ શ–દલ-પદ્ધથી યાને શાન્તિવર્મા નામના “દિગંબર' આચાર્ય સ્તુતિપણ વિરાજિત છે.
વિદ્યા યાને જિનશતકમાં મુરજ-બંધને અંગે

Page #7

શ્રી આત્માન પ્રકાશ પુષ્કળ પડ્યો રહ્યાં છે. (અને એથી તે હું એમને વ્યંજનોથી નિમિત છે એટલે એને “દચાર” “મુરજ-સમંતભદ્ર” કહું છું. )
તરીકે ઉલ્લેખ કરાયો છે. એવી રીતે . ૯૫ માં એ મનોરમ કૃતિમાંથી મુરજ-બંધનું ઉદાહરણ ન
એ મારમ કતિમાંથી મરજ-બંધનું ઉદાહરણ ન ત્રણ જ ભિન્ન ભિન્ન વ્યંજનોથી રચાએલ હોવાથી આપતાં દેવીશતકમાંથી કેમ અપાયું છે ? શું હેમ એને માટે ‘યક્ષર ” એવી સંજ્ઞા વપરાઈ છે (બંને ચન્દ્રસૂરિને સ્તુતિવિદ્યાની ખબર નહિ હશે કે પછી કાર્ય ચક્ષરરૂપ છે ). પિતાની કતિ બને તેટલી સર્વોપયોગી અને અસાંક- મલે. ૮૭ યમક ઉપરાંત ગેમૂત્રિકા–બંધથી, દાયિક બનાવવાની અભિલાષા પૂર્ણ કરવા એમણે શ્લ. ૯૦ * અનિયતાવચલ' યમકથી તેમજ વળી આવું વલણ અચૂક વગેરેમાં રાખ્યું હશે કે આમાં પાગમૂત્રિકા-બંધથી અને . ૯૪ અધ–ગોમૂત્રિકા કોઈ અન્ય જ કારણ રહેલું છે ? "
બંધથી વિભૂષિત છે. સ્પે. ૮૧ ગમૂત્રિકા-ધનના ચક-બ -વીશતકના વ્હે. ૮૦-૯૦ ૯૯ ઉદાહરણરૂપ છે. આ ચાર લેકે 'ગતિ-ચિત્ર” અને ૧૦૦ એમ વીસ કલેકે મળીને બત્રીસ આરાન' અલંકારથી અલંકૃત છે. ચા બને છે. તેમાં લે. ૮૦-૯૫ના અક્ષર નેમિથી લે. ૮૪ ગૂઢ-ચતુથને નમૂને પૂરા પાડે છે. માંડીને નાભિ સુધી અનલિમપૂર્વક(એટલે કે દા. ત. એમાં શું ચરણ પહેલાં ત્રણ ચરણમાં વપરાયેલા પ્લે. ૮૦ ના અક્ષરો એકની નીચે એક એમ ) અક્ષરવડે જાયું છે. આમ ચોથું ચરણ ત્રણ લખવાથી સેળ આરા બને છે. વળી એ જ સેળ ચરણોમાં સંતાડી દેવાયું છે. આથી આ “ ગૂઢ-ચિત્ર' લેકે નાભિથી માંડીને નેમિ સુધી અનુલેમપૂર્વક અલંકારથી શોભે છે. આ અલંકારને હું સાહિત્ય લખવાથી બીજા સેળ આરા બને છે. લે. ૯૬, ક્રીડાંગણ ઉપરની સંતાકૂકડીની રમત તરીકે ઓળ૯૭, ૯૯ અને ૧૦૦ એ નેમિની રચના માટેના ખાવું છું. શ્લેકે છે. આ પ્રમાણેની રચના વિવેક (પૃ. ૭૨૦ શ્લ. ૯૨, “રા-વિવર્તક' થી શેભે છે, અને ક૨૧) માં દર્શાવાઈ છે.
“ ” માં ૫ ના ઉપર રેફ છે તેનો વિપર્યય કરી તૂણુ-બન્ધ-દેવીશતકના ઉપર્યુક્ત . ૮૮ના ‘ ’બનાવાય છે, અને એ રીતે અર્થ કરાયો છે. પ્રથમ અને તૃતીય ચરણ અને લે. ૯૦ મળીને લે. ૯૬ માં -વગને અભાવે છે અને સ્પે. તૂણ–બધ બને છે. બાણ માટેને “ભા બને છે. ૧૦૦ માં ચ-વર્ગ અને ટ-વર્ગ એ બેને અભાવ આ રચના તે વિક(પૃ. ૩૧૯)માં જ સમજાવાઈ છે. છે. આમ હોવાથી આ બે માટે અનુક્રમે અને વર્ગ
વિશિષ્ટતા-વિવેકમાં દેવીશતકના લે. અને અચ-૮ વર્ગ એમ કહેવામાં આવ્યું છે. આ ૮૦ થી ૯૮ ની અને લે. ૧૦૦ની શબ્દાલંકારની બે લાકે સ્થાન-ચિત્રનાં દૃષ્ટાંત પૂરાં પાડે છે. દ્રષ્ટિએ વિશિષ્ટતાનો પણ ઉલ્લેખ છે. જેમ કે કલો. ભાષા-લે-જેમ દેવી-શતકનો ૭૪ મા ૮, ૮૨, ૮૭, ૮૫, ૮૮, ૯૦ અને ૯૧ એ નવ કલેક અ૦ ચૂટ (પૃ. ૩૩૨) માં ભાષા-લેષના
કે યમકથી અલંકૃત છે. તેમાં જે ૮૭ મા શ્લેક ઉદાહરણ તરીકે રજૂ કરાય છે તેમ આ દેવીશતકના સિવાયના કે માટેના યમની વિશેષતા દર્શાવતાં ૭૮ મા અને ૭૮ મા શ્લેક અનુક્રમે પૃ. ૩૨૬ કહ્યું છે કે લે. ૮૦ ‘અપ્રત્યભિજ્ઞા – મકથી. અને ૩ર૭ માં ઉધૂત કરાયા છે. લે. ૭૮ સંસ્કૃતમાં છે. ૮૨, ૮૫, ૮૮, ૯૦ અને ૯૧ એ પાંચ શ્લોક છે. અને સાથે સાથે શૌરસેનીમાં પણ છે. એવી છે અનિયતાવચળ” યમકથી, . ૮૭ “મમ્' રીતે લે, ૭૯ સંસ્કૃતમાં તેમજ અપભ્રંશમાં પણ છે. યમકથી અને . ૮૬ અંત- મકથી મંડિત છે. આમ આ બંને પદ્યો બબ્બે ભાષામાં છે.
લે. ૮૯ અને લે. ૯૩ બબ્બે અક્ષરોથી- લે. ૯૯ “યમ” થી અલંકૃત છે. પણ એની

Page #8

દેવીશતક અને શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ એ કે અન્ય કઈ જાતની વિશિષ્ટતા શું જાણે કેમ ગુપ્ત રાજાના રાજ્યમાં કલિના ૪૦૭૮ વર્ષો પસાર દર્શાવાઈ નથી. શું એટલે પાઠ પડી ગયો હશે ? થતાં એટલે કે ઈ. સ. ૧૭૮ માં વિકૃતિ રચી છે.
લે. ૯૭ “અનુષ્ય' છંદમાં રચાયેલો છે. તેમાં અને એ દ્વારા આ દુર્બોધ કાવ્યને સુધFબનાવ્યું છતાં એની રચના માટે એવા અક્ષરે પસંદ કરાયા છે ખરું, પરંતુ મુરજ અને તૃણ માટે ચિત્ર કેમ છે કે એને અન્ય રીતે રજુ કરવાથી “ અનન્ટ' તૈયાર કરવું તે કહ્યું નથી, જ્યારે ચક્ર માટે સામાન્ય છંદનું “આર્યા' છંદમાં પરિવર્તન થાય છે. એ પરિ. સૂચના છે. વિશેષમાં યમકાદિ માટે પણ કેટલીક વાર વર્તિત પદ્ય તે લે. ૮૮ છે.
કટે કશે ઉલેખ કર્યો નથી. આ ઉપરથી વીશતકનું અલંકારોની દષ્ટિએ અહીં એ બાબત ઉમેરીશ કેવીશતકનાં ૮૦ કેવું મહત્વ છે તે સમજાયું હશે એટલે એનાં અન્ય મા અને ૯૧ મા પદ મળીને અથવા કેવળ ૮૧ માં પઘોની સમાલોચના હું અત્યારે તે જતી કરું છું. પuથી જાલ-બંધ તૈયાર થાય છે એમ કહે કહ્યું એ બાબત તે દેવીશતકનું સમીક્ષાત્મક સંપાદન છે, જ્યારે હેમચન્દ્રસૂરિએ એને નિર્દેશ કર્યો નથી. કરવાને મને સુયોગ સાંપડશે ત્યારે અથવા તે શું એમની કૃતિમાંથી એટલે પાઠ પડી ગયું છે? કોઈ વિશિષ્ટ કારણ મળતો હાથ ધરીશ. અહીં તે હવે
અવતરણનું મહત્તવ-દેવીશતકમાંથી જ અવએક અન્ય મુદ્દો વિચારું છું.
તરણ હેમચન્દ્રસૂરિએ આપ્યાં છે તેને આ દેવીશતકઆલેખન-દેવીશતકને લે. ૧૫ મુરજ- ના મુદ્રિત પુસ્તક સાથે સરખાવતાં કેટલેક સ્થળે પાઠબંધમાં છે. એટલે એ ઉપરથી મુરજનું ચિત્ર કેમ ભેદ જોવાય છે. વિશેષમાં મુદ્રિત પુસ્તકમાં ઘણી તૈયાર કરવું તે બાબત અ૦ ચૂ૦ (પૃ. ૩૧૪-૧૫) વાર અને ઉપર્યુક્ત વિવેકમાં કઈ કઈ વાર અશુદ્ધિ માં વિચારાઈ છે, એવી રીતે વિક(પૃ. ૩૧૯) મજરે પડે છે. આથી પણ આ લઘુ કૃતિ સચિત્ર માં ભાથે (સં. ટૂણ) તૈયાર કરવાની રીત અને એનાં સ્વરૂપે વિવૃત્તિ અને ટિપ્પણુ સહિત યોગ્ય રીતે 9. ૩૨૦-૨૧ માં બત્રીસ આરાનું ચક્ર બનાવવાના પ્રસિદ્ધ થવી ઘટે. રીત સમજાવાઈ છે. દેવીશતક ઉપર ચન્દ્રાદિત્યના પુત્ર કટે ભીમ
સુધારે ૧ આનું ૧૦૨ મું પદ્ય પ્રહેલિકાના ઉદાહરણરૂપ છે. વળી ૨૯ મા પદ્યના ત્રણ અર્થ અને ૧૦૩ મા ગતાંક (પુ. ૫૨, અં. ૧) માં પૃ. ૧૪ ના પ્રથમ પદના ચાર અર્થ થાય છે. આમ એ બે પલો રસ્તંભની પાંચમી પંક્તિમાં “કમળ” એમ છપાયું અને કાર્યો છે.
છે તે “કણિકા” જોઈએ.

Page #9

ભગવાન મહાવીર અને જમાલિ
શ્રી રતિલાલ મફાભાઈમાંડલ
અફર છે એમ એણે જાણ્યું ત્યારે તે ગળગળી બની એકદા ભગવાન વિહાર કરતાં કરતાં ક્ષત્રિયકુંડ પુત્રને કહેવા લાગી. ગામે પધાર્યા. ભગવાન પધાર્યાની વાત સાંભળી માતા-પુત્ર, તું મને અતિપ્રિય છે. વળી તું મારે ભગવાનના મોટા ભાઈ નંદિવર્ધન, ભગવાનના ભાણેજ કહ્યાગરા દિકરે છે, તે જ્યાં સુધી હું જીવું છું અને જમાઈ માલિ તથા પુત્રી પ્રિયદર્શના વગેરે ત્યાં સુધી હું ઘરે જ રહી જા. વંશવૃદ્ધિ કરી વહાસાંસારિક કસુંબીજને, પીરજને તથા નાના મોટા વસ્થામાં મારા મરણ બાદ સુખેથી સાધુ બનજે, જ, સહુ કોઈ ભગવાનને ઉપદેશ સાંભળવા એમના મારી આશિષ છે. ભગવાન મહાવીરે પણ તેમજ ઉતારે એકઠા થયા.
કર્યું હતું, તે તું પણ તેવી રીતે મારે બેલ નહી - ભગવાન બોલ્યા કે-“કેટલાક છે સુંદર દેખાતા પાળે, દિકરી? દેહમાં આસક્ત બને છે પણ તેઓ વિચારતા નથી જમાલિ-માતા, કાળ કયારે આવીને બેસી કે આ દેહ તે મળ, મૂત્ર, વિષ્ટા, રુધિર, માંસ પકડશે અને કોણ વહેલું જશે ને કાણું પાછળ એ આદિ અશુચિઓથી ભરેલે છે. કેટલાક કામભોગો કેણ કહી શકે એમ છે? વળી આ મનુષ્ય દેહ. પાછળ તે કેટલાક ધનસંપત્તિ પાછળ તે વળી અનેક પ્રકારના વ્યાધિઓથી ભરેલું છે. વળી તે કોઈ રાજ્યભવ પાછળ રાતદિવસ દેડધામ કર્યા પરપોટા જે ક્ષણિક છે. રવMદર્શન જે મિયા કરે છે પણ તેઓ જાણતા નથી કે એ કામ–ભેગે છે. અધવ છે. સડવાને-નાશ પામવાને એને ધર્મ ચંચળ છે. કન્યાદિ વસ્તુઓ નાશવંત છે. રાજય- છે. અને તેને પણ એક દિવસ વહેલામોડે ત્યાગ વૈભવ પણ અધુત છે ને બધા પરિણામે દુઃખકારક છે. તે કરવાનું જ છે તે શા માટે આજે જ એને
જગતના સર્વે સુખ એ સુખ નથી પણ ઝાંઝ. સદુપયોગ ન કરી લેવો? માટે હે માતા ! મને વાના નીર જેવા આભાસ માત્ર જ છે. સાચું સુખ દીક્ષા લેવાની અનુજ્ઞા આપે. તે અંતરમાંથી ઉભરાતી શાંતિ પ્રાપ્ત કરવામાં જ છે, માતા-બેટા, તું ગુણી છે, સુંદર છે, બુદ્ધિશાળી માટે જ્યાં સુધી આપણી પાસે માનવદેહ છે, યૌવન છે, અનેક ગુણોથી વિભૂષિત છે. વીર્ય, બલ, રૂપ, છે, આરોગ્ય છે અને શક્તિ પણ છે ત્યાં સુધી દઈ યૌવનદિએ યુક્ત છે તે એને ઉપયોગ કર્યા પહેલાં ૫ણુ સંત કે સન્માર્ગદર્શકના આશ્રયે રહી એની જ ભાગી નીકળવું એમાં ડહાપણુ નથી. સાધના કરવામાં જ માનવજીવનની સાફયતા છે; જમાલિ-હે માતા, આ દેહ મળ-મૂત્ર, માંસ, કારણ કે મનુષ્યજન્મ ફરી ફરી પ્રાપ્ત કરવો દુર્લભ છે.” રુધિર આદિથી યુક્ત છે. તેમાંથી અનેક પ્રકારની
ભગવાનને ઉપદેશ સાંભળી ' વૈરાગ્યવંત થયેલે દુર્ગધીઓ આવ્યા જ કરે છે. વળી તે વિષ્ટાથી ભરપૂર ઘરે આવી જમાલિ માતાને કહેવા લાગ્યું કે “હે છે. તેમાં ક્યા ડાઘો પુરુષ રાગ કરી શકે? માટે હે માતા ! મને ભગવાન પાસે દીક્ષા લેવાની અનુ- માતા ! મને તરત જ અનુજ્ઞા આપો. મતિ આપ !'
માતા-બેટા ! સંસારમાં રહીને તું ધર્મધ્યાન એકના એક પુત્રને સંસારત્યાગ કરવા ઉક્ત યાં નથી કરી શકત? બાકી મહાવીરને માર્ગ તે થયેલ જાણી માતા વ્યથિત બની એથી પુત્રને એ તલવારની ધાર પર ચાલવા જેવું કઠણ છે. એમાં સમજાવવા લાગી પણ જ્યારે જમાલિનો દ્રઢ નિશ્ચય ઘોર તપશ્ચર્યાઓ અને ઉપસર્ગો( વિઘો)નો સામને
e ૬૪ ]©.
થામા )

Page #10

ભગવાન મહાવીર અને જમાલ કરવાનો હોય છે. જ્યાં આરામ નથી, સારું ખાન- જમાલિએ વેદનાથી વ્યાકુળ બની ફરી પૂછયું કે પાન નથી અને સાધનની ૫ણ તંગી છે. ત્યાં તારા “હે દેવાનુપ્રિય! પથારી પાથરી?' શિષ્યોએ કહ્યું કે જે સુકોમળ, વૈભવવિલાસમાં ઉછરેલે રાજકુમાર “હા, જી. પથારી પાથરી. ” કેવી રીતે ટકી શકશે ખુલા ચોગાનમાં તેમજ પણ જે રોગગ્રસ્ત જમાલિ સંથારા પાસે wથાન કે ખંડિયેરમાં તાપ-ટાઢ વેઠતા પડી રહેવાનું આવ્યો તે જોયું કે પથારી પથરાઈ નહતી પણ છે ને ઘર અરયમાં ઉધાડે પગે ભટકવાનું અને પથરાતી હતી. એટલે સાધુઓના ઉપરોક્ત જવાબથી, હિંસાપ્રાણીઓ વચ્ચે રખડવાનું છે. એ તારાથી કેમ અધિકાર વિના અનકરણથી કરેલી તીવ્ર તપશ્ચયોના બની શકશે? કઠોર ખડતલ આદમી પણ તૂટી જાય કારણે આવેલી માંદગીએ જમાલિના જીવનમાં વિચિત્ર એ એ કપર માગ છે.
પલટો આણી દીધો. જમાલિ-માતા, શું તમારે પુત્ર કાયર છે? માણસનું મન નિર્ણય કરવામાં ૭ નિમિતથી નમાલે છેક્ષત્રિયબલ તે સિંહ સાથે કુસ્તી કેવું દેરવાઈ જાય છે અથવા કહે કે માણસનું મન કરવા-આપત્તિઓને સામને કરવા જ જન્મેલે હેય પિતાને ગમતા નિર્ણયનું સમાધાન કરવા કે છે. વળી આ જીવે અનંત યોનિઓમાં ભટકતા રહી આધાર લે છે, તેનું જમાલિ આબાદ ઉદાહરણ છે. ભોગવેલા નિરવધિ દુઃખ પાસે તે આવા દુઃખો અથવા એમ પણ કહી શકાય કે માણસના દિલમાં વિસાતમાં પણ નથી, અને માતા વિચાર તે કરો, ઊંડે ઊંડે પડેલી અદમ્ય વાસના આવા ક્ષહલક નિમિત્ત શું આ બધા સુખે મને શાશ્વત મળતા રહેવાના છે? માત્રને આધાર લઈને પણ ઉછળી આવે છે. એને જે એક દિવસ એને છોડીને ચાલી નીકળવાનું જમાલિ બે કે “હે સાધુઓ ! પથારી પથરાઈ જ છે તે અત્યારે જ સશક્ત દશામાં સભાનપણે શ નથી છતાં પથારી પાથરી છે એવું મિથ્યાવચન માટે એને ત્યાગ ન કરે?
બેલી તમે શા માટે મને હેરાન કરી રહ્યા છે?” માતા છેવટે એને સમજાવવામાં નિષ્ફળ ગઈ મુનિઓ-આપ અમને મિથ્યાવાદી શા માટે કહે ત્યારે એણે એને રજા આપી. અને જમાલિએ છે ?
આ છે ? અમારો તેમજ તમારા પરમગુરુ ભગવાન ભગવાન પાસે જઈ અણગારત્વ સ્વીકારી લીધું અને મહાવીર આવા વચનને મિથ્યાવચન નથી કહેતા. પછી અગ્યાર અંગેનો અભ્યાસ કરી, બહુત તેઓ પણ “ક્રિયમાણુ'(કરાતા કાર્ય )ને “કૃત ” બને તથા કડક તપશ્ચર્યા દ્વારા આ માને ભાવિત (થયેલું કાર્ય) કહેવાના વ્યવહારને માને છે. કરતે પ્રભુ સાથે વિહરવા લાગે. .
જમાલિ-પણ મહાવીર સ્વામીનું આ વચન જમાલિને વિદ્રોહ મિથ્યા છે.
મુનિઓ-મહાવીસ્વામી તીર્થંકર છે, અહત છે,
સર્વજ્ઞ છે. અમારે તમારા ગુરુ છે. એમના વિષયમાં વર્ષોની તપશ્ચર્યા બાદ એકદા જમાલિએ ૫૦૦
આપ આમ કેમ કહો છો? મુનિઓ સાથે અન્ય દેશમાં વિહાર કરવાની રજા માગી. ભગવાન ભાવિ જાણતા હોવાથી મૌન રહ્યા. મૌનને જમાલ-સર્વા થયા તીર્થંકર બન્યા તેથી શું? મનુમતિ માની જમાલિ બીજે વિહાર કરી ગયે. મોટા પુરુષો પણ ગલતી કરે છે.
એક દિવસ માલિ વ્યાધિમાં ઘેરા. શિષ્યોને મુનિઓ-પણ સર્વાની અપેક્ષાએ અસર્વનું અધિક સિંથાર (પથારી) પાથરવા કહ્યું. “હે દેવાનુપ્રિય! ગલતી કરી શકે છે. Lી ક'. શિષ્ય પથારી પાથરવા લાગ્યા, પરંતુ જમાલિવું પણ સર્વજ્ઞ બને છું. અહપદ

Page #11

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ પામે છું. હું પણ હવે તીર્થરચના (સંધસ્થાપના) ચર્ચા કરી, અને અનેક પ્રશ્નોના જવાબો પણ આપ્યા. કરવાને છું.
• પણ જેના દિલમાં માન-પૂજાની વાસના બળવત્તર મુનિઓ-આપે આ રીતે વિદ્રોહી ન બનવું જોઈએ. બની હેય એને એ બધું કેવી રીતે ગળે ઉતરે?.
જમાલિ–એમાં વિદ્રોહની વાત ક્યાં છે? એ 'સત્યને નામે એ પિતાને દુરાગ્રહ ન છોડી શકો, સત્યાસત્યને પ્રશ્ન છે, ક્રિયમાણને “કૃત” કહેવું એ
છે. આથી જમાલિ અને ગૌતમ વચ્ચે પછી જે પ્રકારની હડહડતું જુઠાણું છે.
ચર્ચા ચાલી તે આવા પ્રકારની હતી. આ વાદવિવાદ બાદ અનેક સાધુઓ મહાવીર
જમાલિમારું કહેવું એ જ છે કે આપણે “સત્યપાસે ચાલ્યા ગયા છતાં સારી એવી સંખ્યાએ ના પૂજારી બનવું જોઈએ, નહી કે વ્યક્તિના. જમાલિનું તીર્થકરત્વ કબૂલ રાખ્યું. ભગવાનની પુત્રી ગૌતમ-ભગવાનની પૂજા એ સત્યની જ પૂજા છે, પ્રિયદર્શન પણ પિતાના ભૂતપૂર્વ પતિ જમાલિના વ્યક્તિની નથી. એ એક મોટા રાજાના પુત્ર હતા. સંધમાં રહી આયિકા સંધની અધિષ્ઠાત્રી બની. અમુક હતા, તમુક હતા, એટલા ખાતર એ પૂજાતા જમાલ તપાવી હતી, વિદ્વાન હતું, વ્યાખ્યાતા હતા નથી પણ ત્યાગ, તપ, જ્ઞાન અને વિશ્વસેવાના તેમજ શાસ્ત્રને જાણકાર હતો છતાં અંતરમાં પડેલી કારણે જ એ પૂજાય છે. એટલા માટે ભગવાનની માન-પૂજાની વાસનાએ જુદે જ પલટે લીધે. એ પૂજા એ ગુણની જ પૂજા છે. પિતાની જાતને હવે તીર્થંકર-સર્વ મનાવવા લાગ્યા. આ જમાલિ–ગૌતમ, પણ સત્યને ઇજાણે કંઈ
સાજો થયા બાદ એ ભગવાનની રૂબરૂ પણ ગણે મહાવીરસ્વામીએ એકલાએ જ નથી રાખે. સત્ય અને કહેવા લાગ્યું કે “આપને સિદ્ધાંત ખે છે. તે અનાદિ છે અને સર્વત્ર વિદ્યમાન છે. આપ સર્વ-જિન કહેવાઓ છે પણ આપ હજુ ગૌતમભલે સત્ય અનાદિ અને સર્વત્ર વિદ્યમાન પૂરા જ્ઞાની બન્યા નથી, હું સવજી દશા પ્રાપ્ત કરી હોય, પણ અસત્યથી ભરેલા આ વિશ્વમાં સત્યને ચા છે અને “જિન” બન્યો છે. ભગવાને તેને તારવી જીવનમાં ઉતારવું કઠણ છે. ભગવાને એ સત્યના પિતાને “ નિયમ છે જ ને સિહાંત આ રીતે દર્શન કરાવ્યા છે અને એટલે જ ભગવાનની પાસે સમજાવ્યો.
હું તું આવી મળ્યા છીએ. માને કે એક માણસે બીજાને વાત કરવાને જમાલિ-એટલે જ હવે એમને અહંકાર થઈ નિશ્ચય કર્યો, બીજાનો ભલે વાત ન થઈ શક હોય ગયો છે. હું એકલો જ બસ છું. જેને મારો સાથ છતાં પહેલાને ઘાત કરવાનું “પાપ” તો લાગે જ; લેવો હોય તે લે. ન લે હોય તે ન લે.” શું આ કારણ કે તેના દિલમાં હિંસા-ક્રોધ આદિની પા૫ આપણું અપમાન નથી? વાસના તે જાગેલી જ છે, માટે કોઈ પણ ક્રિયા કર- ગૌતમ-તે શું તમે ભગવાન ઉપર દયા કરીને વાનો સંકલ્પ કરો એટલે તે ક્રિયા થઈ જ કહેવાય. ભગવાનને સાથ આપી રહ્યા છો ? ભગવાનની કૃપાથી ક્રિયાને અર્થ ભલે કાર્ય થતું ન દેખાય તે પણ જે લાભ ઉઠાવવો હોય તે ઉઠાવે; નહિ તે ભગવાનને તેની ભાવનાનું ફળ તે મળવાનું જ. માટે એને સીધે શી મતલબ સાદો અર્થ એટલે જ કે કોઈ પણ શુભ કે અશુભ જમાલિ-પણ એમણે બધાનું કહેવું તે સાંભળવું કાર્ય કરવાનો સંકલ્પ કર્યો એટલે તેવા સંકલ્પનું ફળ જ જોઈએ ને!
પાપ” “પુણ્ય' તે મળવાનું જ, ભલે પછી ક્રિયા ગૌતમ-એ બધાનું જ સાંભળે છે. પણ એ ન થઈ હય, થતી હોય કે ન પણ થઈ હેય.” ભૂલવું જોઈએ કે આપણે સંભળાવવા નથી આવ્યા
ભગવાનના મુખ્ય શિષ્ય ગૌતમે પણ તેને સમજાવ્યું, પણ સાંભળવા આવ્યા છીએ. સાયની જ પંચાયતી

Page #12

ભગવાન મહાવીર અને જમાલિ ઢંગથી ન થઈ શકે. કાન્તિકાર જનમતની પર: જમાલિ–એમાં ઈર્ષ્યાની વાત નથી. સત્યની વાત વાહ નથી કરતો પણ જનકલ્યાણની જ પરવાહ છે. જે પ્રત્યક્ષ સત્ય છે તે અસત્ય બની શકે જ
- નહી. એમ કહી ભગવાનને સિદ્ધાંત જૂઠે હેવાની જમાલિ–તે શું હું જનહિત નથી ચાહતો જાહેરાત કરતે એ ચાલે ગયે.
ગૌતમ-જનકલ્યાણની નહી પણ તમારા અહ• પાછળથી એને સંધ બહાર કરવામાં આળ્યા, પણ કારની જ ચિંતા કરીને તમે જનહિતને ઢાંગ કરી છેડા ઘણા સાધુઓએ અને પ્રિયદર્શનાની આગેવાની રહા દેખાઓ છે.
નીચેના સાધ્વી સંધે જમાલિને ટકે આપે અને જમાલિ-એમ હેય તેય શું? હું અયોગ્ય કરું એ રીતે એક વિદ્રોહી બંધ ઊભે થયે. છું? ભગવાને જ કહ્યું છે ને કે સર્વ જી સમાન છે.
ગૌતમ-નિત્રયદષ્ટિથી-સત્તાથી (આત્મદષ્ટિએ) મહાવીરના સંધમાંથી છૂટી પડી પ્રિયદર્શના હવે સર્વ જીવ સમાન છે એ વાત ઠીક છે, પણ મવહા
જમાલિના સિદ્ધાંતનું પ્રતિપાદન કરવા લાગી. પ્રામારિક દષ્ટિએ તે તેથી પાપી–ધર્મો સમાન જ ગણાય.
નુગ્રામ વિચરતી એક વાર એ ટંક નામના એક કુંભાર જમાલિ–એ તર્ક જાળ પિતાની મહત્તા વધારવા
ગ્રહસ્થના આવાસે ઉતરી. ડંક મહાવીરનો પરમ માટે જ ઊભી થઈ છે.
ભક્ત હતે. ખુદ ભગવાનની પુત્રી ભગવાનની સામે ગૌતમ-પિતાની મહત્તા વધારવા મહત્તાની વેદી
વિદ્રોહ જગાવે છે એ વાતથી એને ભારે દુઃખ થયું. પર સાયનું બલિદાન આપ્યું હોય તેવો કઈ દાખલ
ચર્ચામાં કદાચ પ્રિયદર્શનનું મોઢું બંધ કરી શકાય બતાવશો?
પણ એથી એના હૃદયને કેમ જાગૃત કરી શકાય ?' જમાણિદાખલે એ જ કે આપણે બધા નિર્મથ
૫ણુ ઠંક ભારે વ્યવહારકુશળ હતો. પ્રિયદર્શનાને શમણે હેવા છતાં એમને જ પૂજાવાને અધિકાર
જાગૃત કરવા એણે એના વસ્ત્રો ઉપર અંગારા નાખ્યા. શા માટે?
એની કાંબળ સળગવા લાગી. ગૌતમ-જમાલિ, વિચાર તે કરે. આપણામાં જે થોડી ઘણી નિJયતા છે તે કોને આભારી છે?
- પ્રિયદર્શનાર્ક, તને કંઈ ભાન છે કે નહી ?
* તારી બેકાળજીએ મારી કાંબળ સળગી ગઈ. એની શોધ માટે ભગવાને કેવી ઘેર તપશ્ચર્યાએ ઉઠાવી છે, તેને ખ્યાલ કર્યો છે? આપણે તે સીધા
ટંક-આર્યો, આપ મિથ્યા ભાષણ કરી રહ્યા છે. માર્ગે ચાલવાનું છે પણ જેણે ઘોર અટવીની અંદર પ્રિયદર્શન-પ્રત્યક્ષ વાતમાં પણ તમે મિથ્યા આવા માગનું નિર્માણ કર્યું છે, એના વ્યક્તિત્વની ભાષણને આરોપ મૂકે છો ? શું તમે જોતા નથી બરાબરી મારા તારા જેવા સેંકડો હજારો નિચો કે તમારી સામે જ કાંબળ સળગી ગઈ? સાથે મળીને પણ નથી કરી શકવાના. આજે આપણે ઢંક-હું, કાંબળ સળગી ગઈ એમ કહે છે એ તેમની પૂજા કરી રહ્યા છીએ પણ તેમના પર પ્રહારે બરાબર છે. બાકી “ સળગી રહી છે. ' એને “ સળગી પડતા હતા, ગાળેનો વર્ષાદ વરસતો હતો ત્યારે ગઈ” કહેવી એ તે આપના સિદ્ધાંત મુજબ મિથ્યાત્વ અમે-તમે કયાં હતા અને ભગવાનની પૂજાથી જ છે. એ મિથ્યાત્વના કારણે જ તમે તમારા પિતા, ભગવાનને શું લાભ છે? જેની કૃપાથી આપણામાં પરોપકારી, પ્રાણી માત્રના હિતણી, જગદગુરુ મહામનુષ્યતા આવી, સત્યનાં દર્શન થયાં, તેમની પૂજા વીરસ્વામીને અસર કરાવ્યા છે અને એમને સંધ કરવી એ એમના માટે નહી પણ આપણા માટે છે. ત્યજી દીધું છે. હું તમને વિનંતિ કરું છું કે તમે આવી ઇર્ષ્યા અને ભગવાને અનેક નાની અપેક્ષાએ (ભિન્ન ભિન્ન કતપ્રતા મણી દે.
દષ્ટિકોણથી) શબ્દાર્થનું વિવિધ રૂપમાં વિવેચન કર્યું

Page #13

$
છે. પણ તમે એને ન સમજવાના કારણે સાચા ગુરુની આશાતના કરી છે. અને તમારું' જીવન નષ્ટ કર્યુ છે.
( પ્રિયદર્શી'ના ચેાડી વાર સ્તબ્ધ બની વિચારગ્રસ્ત બની જાય છે. )
પ્રિયદર્શ'ના—તક હવે મને સમજાય છે કે હુ' અધકારમાં ગાથાં ખાતી હતી. ખરેખર તેં મને પ્રકાશ આપ્યા છે.
ઢ–મારી શી ચાગ્યતા ? એ બધે તમારા પિતાજીને જ પ્રતાપ છે.
પ્રિયદર્શના—હું પિતાજીના નિકટ સસÖમાં રહેવા છતાંય તેમને ન ઓળખી શકી અને તમે આટલે દૂર હૈાવા છતાં ય તેમતે ઓળખી શકયા છે. ખરેખર! તમે કેટલા બધા સૌભાગ્યશાળી છે !
ઢક કુટુંબી, સગાં—સંબંધી, પરિચિત મિત્ર વગેરે ક્રાઇ તીર્થંકરને ભાગ્યે જ મેળખી શકે છે.
પ્રિયદર્શ'ના ઢંક, ખરેખર તમે સાચુ' જ કહા છે. મલગિરિ પર રહેનારી ભીલડી ચંદનનું મૂલ્ય નથી જાણતી, તેમ નિકટ સ ંસČમાં રહેનાર માણુસે અવતારી પુરુષને નથી ઓળખી શકતા—જેમ તન નજીકની વસ્તુને આંખ નથી જોઇ શકતી તેમ.
પ્રિયદર્શના ઢકને પરમ ઉપકાર માનતી તરત જ ભગવાન પાસે જવા ચાલી નીકળી, હવે તેના હ્રદયદ્વાર ખુલી ગયા હતા. શરમ, ખેદ્દ અને પશ્ચા ત્તાપથી એનુ હૃદય સળગી ઉઠયું હતું.
(૪)
સુવણું'ની સેટી અગ્નિમાં જ થાય છે. વધતા જતા વિરાધમાં, પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિમાં જ મહાપુષો એર ઝળકી ઉઠે છે. ભગવાન વીતરાગ હતા. જલકમલવત્ ન્યારા હતા. અનુકૂળ, પ્રતિકૂળ દરેક પ્રસ ંગામાં એ સમષ્ટિ હતા. જેના દિલમાં ધ્રુવળ વિશ્વકલ્યાણુની જ ભાવના જ ભરી પડી છે, જેને પેાતાનું કશું જ નથી એવા પુરુષો સદૈવ આન ંદમસ્ત જ
માં આત્માન, પ્રકાશ
રહેતા હૈાય છે, ભલેને પછી આસમાન તૂટી પડતુ હાય કે જગત આખું વિશુધી બન્યું હાય.
ભગવાન તે। નિજાનંદમાં ભરત હતા, પણ ગૌતમ મેચેન રહેતા. જમાલિ પ્રિયદર્શીનાના વિદ્રોહ, સધમાં ફાટફૂટ, ગેશાલકના વધતા જતા વિરાધ અને જનતામાં ફેલાતી સાશકતાથી એ ખિન્ન બન્યા હતા. ગૌતમે એક સમય ભગવાનને પૂછ્યું' કે હે પ્રભા ! જગતમાં સત્ય આટલુ બધુ પદદલિત કેમ ?
મહાવીરગૌતમ, તમે ક્ષેત્ર પર જ દૃષ્ટિ રાખા છે. કાળને પણ જોતાં શીખેા. રાજ્યકર્તા પુરુષ જેટલી સત્તા જમાવી શકે છે એટલી એક મહાત્મા નથી જમાવી શકતા. પશુ સમય જતાં રાજકર્તા પુરુષનુ નામ પશુ લુપ્ત થઈ જાય છે, જ્યારે મહાત્માને સંદેશ અમર બની જાય છે. મહવની પરીક્ષા ક્ષેત્રથી
નહી પણુ કાળથી જ થાય છે. કદાચ કાઇ મહાત્મા કાળની પરીક્ષામાં સફળ ન થાય તે પણ આત્મપરીક્ષામાં તેા થાય છે. આ જ એમનું મહત્વ છે.
ગૌતમપ્રભા ! જગત આપને વિજય ન દેખે પણ હું તે આપના વિજય દેખી રહ્યો છું.
આ વખતે પ્રિયાંના ત્યાં આવી પડેાંચે છે. ભગવાનના ચરણુમાં ખેદ, પશ્ચાત્તાપ અને શરમથી માથું ઢાળી ૬૪ રડતી આંખે તે પ્રભુની ક્ષમા યાચે છે. અને શ્રાવશિરામણી ઢાંકની કૃપાથી પાતે મિથ્યાત્વની જાળમાંથી કેવી રીતે બહાર આવી તેની
વાત કરી પ્રાયશ્ચિત માગે છે.
ગૌતમ—છેવટે સત્યને જ જય થયા અને તે પણુ આશા કરતાંય વિશેષ અને રિત, એ જોઇને એમની આખા હર્ષાશ્રુઓથી રેલાઈ ગઈ અને પ્રિયદર્શીનાની સાથે તેઓએ પણ પેાતાનું શિર ભગવાનના ચરણમાં ઝૂકાવી દીધું.
આમ પ્રિયદર્શનાને તો થાડા જ સમયમાં હૃદયપલટા થઇ ગયા પશુ જાલિ અંતકાળ સુધી દુરાગ્રહ ન મૂકી શકયા.
('ત્રિશલાન’ન મહાવીર' ભાગ રજો,અપ્રગટ પુસ્તકમાંથી)

Page #14

કે ના પાડું મર્મ
વડોદરાખાતે મોઢ જ્ઞાતિના આગેવાન વૈશ્નવ વિચારક જમનાદાસ છોટાલાલ આચાર્ય વિજયવલભરસૂરીશ્વરજી, પ્રવર્તક શ્રીમદ્ કાન્તિવિજયજી મહારાજ આદિના સમાગમમાં આવતા તેઓ જેના સંસ્કારથી રંગાતા આવ્યા છે. આજે તેઓ પરમબદ્ધાળુ જેન તરીકે શ્રદ્ધેય જીવન જીવી રહ્યા છે. સવ. આચાર્ય વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજને ભક્તિભરી અંજલિ અર્પતું તેઓએ રચેલ એક સાદું કાય જે સ્થળસંકોચને અંગે સ્મરણમાં પ્રગટ થઈ શકયું ન હતું તે અત્રે રજૂ કરવામાં આવે છે,
હદય વદતું ધણું ઘણું, મુખ ઉચરી નવ શકે; કોને હતી ખબર? કાળ મર્યાદા લેપશે. સહુ કહે ગઈ કાળની, વળી કહે છે આજની; મૃત્યુ ઘડી નવ વદી શકે ! લખી જે લલાટની. ૨ ભાવીની પ્રાબિયતાએ, શાસનરત્ન ગુમાવીયું ! મેં તમે અનેકે, ' ભણું ઘણું ગુમાવીયું.. ભારતતણા ભીષ્મપિતામહ, ભડવીર, યુગવીર હતા; બાળબ્રહ્મચારી ગુણવંત, બળવંત એ યોગી હતા. ૪ શું લખું? શું ના લખું? લખતાં કાંઈ લખાયના ! અલ્પબુદ્ધિ, અધમ જીવ હું, લખવાના મૂળ ભાર શા! ૫ સત્ય અને જ્ઞાનના ઉપાસક, હતા શ્રી ગુરુદેવજી ! અજ્ઞાનતિમિરભાસ્કર, હતા શ્રી ગુરુદેવજી. પંજાબ ને ગુજરાત, મારવાડ ને મુંબઈ વળી, આવ્યા, ગયા, કાંઈ વાર, દાદા, ગુરુ, “આદેશથી”. ૭
મૂકી મેટો પરિવાર,
સૂત્રધાર એ સહુતા , પરવર્યા સ્વર્ગસદને;
નીતિના ગિરનાર એ, ગોરવ જિનશાસનતાણું,
ન સ્વ, ન પર, કીતિ જેની ઝળહળે. ૮ સહુના હિતચિંતક હતા. ૧૫ પામીને નિરવાણ,
ધર્મના ધુરંધર, જ્ઞાનમાં ગૌતમ, ઉજવળ પ્રકાશ લાધી ગયા; વીરના શાસક વળી; ભાવી સરજનહાર,
અબજોના અણમેલ હીરા, યુવાનનાં સુષ્ટા હતા.
વિજયવલ્લભસૂરિ હતા. ૧૬ કાર્ય ને કાર્યસિદ્ધિ,
શ્રી કાંતિદાદા, શ્રી હંસવિજય, યોગબળ ભરપૂર હતી;
શ્રી વલ્લભસૂરિ મહારાજ; નિષ્ફળ કદી નવ નીવડી, વટપદની ભવ્યભૂમિમાં અવતરી, નિષ્ફળ થઈ મૃત્યુથકી. ૧૦ કર્યા જિનશાસનના કાજ. ૧૭ અમૃત ને આદર્શન,
પવિત્ર પાદસ્પશે, શિસ્તના અવતાર એ;
વટપદ કર્યું ઉજજવળ પંજાબકેસરી વિજયવલ્લભ, વિહાર શાશ્વતા કરી, સૂચિમાં સમ્રાટ એ. ૧૧ જીવન કર્યું નિર્મળ ૧૮ હૃદય ગદ્ બની જતાં, શ્રી આત્માનંદ આદિ ગુરુ, રોમ, રામ, કંપિત થતાં; મળે મહાઆદેશ; ગયો શાસનનો રખવાળ, દિવ્ય મંત્ર સ્મરણમય, નીર, નયને વહી જતાં. બન્યા પંજ-આબ પ્રદેશ. ૧૯ નિરમળ, નિડર. .
શાસનના અણુગાર, નિર્ભયતાના તો ભર્યા; વીતરાગી અણગાર; જ્ઞાન દરિશન ચારિત્રનાં, “દેશના” દિવ્ય દેનાર, રણુÚભ-હતા.
૧૩ કાયાણી કૃપા કરનાર. ૨૦ સુધાકર, દિવાકર, પ્રભાકર, નિજ સુધાપાન કરાવી, જ્ઞાન દરિશનતણું;
પ્રતિબોધ્યા પામર કઈ; અડગ દતા, અને વિવેક- યમ, નિયમ, સત્સંગથી, ના સમ્પન્ન સાગર હતા. ૧૪ સુખીયા થયા છે કાંઈ. ૨૧
૧૨

Page #15

ગ
so
વીર શાસન વિજયવ'ત, ઉત્કૃષ્ટ થવા ઈચ્છા ઘણી, સ્થાપ્યાં જ્ઞાનમદિર,
છાત્રે! રચ્યાં સસ્કૃતી ભણી. ૨૨ પગપાળા વિહાર કર્યાં, પંજઆખ પ્રદેશથી, વૅ ધણુ પંજ-આાખ, ગુરુદેવના વિરહથી. સ્મરીશું, સુણી', કાર્યાં કર્યાં... તે યાદમાં,
૨૩
પ્રત્યક્ષ નવ ભાળશું', ગુરુદેવ ! કદીયે જીવનમાં. જીવી જાણ્યુ', મરી જાણ્યું, જાણ્યુ' જીવાડી જગતને, સ'ના સેવક બની, શાભાળ્યુ નિજ વનને. ૨૫
રચામાં જ્ઞાનનાં સત્ર, પરા મંડાવી પુણ્યની, વહાવી દાનની ધારા, ગુરુ આદેશ ને ધ્યેયની. ચેગી શું ? મહાયાગી, ભોગી, રાગી, જોગી થતી, સહુના કર્યાં. સાંત્વન, માનવતાં, મહામત્રથી. દીક્ષાગુરુ, શિક્ષાગુરુ, અગમ નીગમના વળી, શિસ્ત મર્યાદા શાભતો, પલ પલ ને પગલે વળી. માનવતાના પુરણ, ઉત્પન્ન કર્યાં માનવ વળી, થયું. ધ નુ રક્ષણ, નવ ભૂલાયે ક્રા થકી.
૨૪
૨૬
૨૭
૨૮
૨૯
પ્રખર, પ્રસિદ્ધ, તરલ, નિરમલ, સરલ, સફળ, મનુજ એ; પ્રગટ, ગુપ્ત, લભ્ય સટ્ટા, ગુજર દેશ તનુજ એ. નશ્વર દેહ વિલીન થતાં, અની કાયાની રાખ, સુગધ, સુવાસ, સમકિત તણી, પૂરી રહી છે શાખ,
૩૦
R
ધર્મવીર, યુગવીર, જ્ઞાની, ધ્યાની, દાની વળી, દાતા માતા, પિતા માતા, ગુરુ, વડીલ સહુના વળી. આશાભરી યુવાની, સસાર તજી યાગી થયા, દીર્ધ દ્રષ્ટા, ભાવી નીહાળી, નિજ પંથે આગળ વધ્યા. ગુરુજી દીક્ષા છે ગયા, દાદા, ગુરુજી ગમી ગયા, નિજ શિષ્યની પ્રખરતા, દાદાગુરુ પામી ગયા. તીર્થાંના કર્યા ઉદ્ધાર, મનુષ્ય જીવન કર્યુ” નીર્મળ, સમતાધારી બની પ્રખળ, ધમયમર્યાદા કરી ઉજ્વળ. ૩૫ સભ્યતા ભરપૂર, કાયા હતી ઘણી નાની, આત્મબળ અદ્ભુત, ને વર્યાં મુક્તિ રમણી. હતા હતા, ધણુ' હતા, ન હતા, થઇ ગયા, જૈન ધમના શૃંગાર, મહાપુરુષ એ થઇ ગયા.
કર
33
૩૪
૩૬
૧૭
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ
પામ્યા પછી અનેક, વિભૂતિ વીર જિષ્ણુ'દની છેક, જ્ઞાન ગીરા વહાવી જ્યાં ત્યાં, અધિવેશને અનેક.
અદ્ભૂત ને વળી ઊઁચા, જિનશાસન શિર મેરયે, વિરલ વ્યક્તિ જન્મશે, ધમ, કર્મોના મેરચે
૩૮
૩૯
બ્રહ્મચારી, બ્રહ્મજ્ઞાની, નવકારના ગણનાર એ, વિપુલ સિદ્ધિધારી,
મહાયોગી, યાગના અવતાર એ. ૪૦ દિપાવ્યું નિજ કુળ, રાગી બન્યા એ ભાગના, પરિણામ જીવે જગત, શાસકે શાસનતા થયા. સસાર અસારતા સમજી, લીધે પાતે યાગ, ચતુરવિધ સધના, સુધાર્યા સંજોગ.
૪૧
૪ર
સંક્રાંતી ફળ અને માંગલિક, સભળાવશે. ક્રાણુ હવે ? મંગલાચરણ શુભ આશીષ, સાંભળશું. કાં હવે. ? સંવત ૨૦૧૦ ભાદ્રપદ વ૬ દશમે, મળ્યા કાળધમ !
૪૩
હાહાકાર મચી ગયે,
કો' ના પામ્યું મ. xx
જમનાદાસ ટાલાલ દૂધવાળા-વડાદા

Page #16

નવપદજીના પ્રાચીન ચૈત્યવંદનો
વિવેચનકાર ૫ મ. શ્રી રામવિજયજી ગણિવર્ય દ્વિતીય શ્રીસિદ્ધપદનું ચૈત્યવંદન-મૂલ ઔદારિક તેજસકામણ શરીરથો આત્મા બંધનમુક્ત
થાય છે, જેમકે શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાન ના હાથના તથા વિવેચન સાથે શ્રી શેલેશી પૂર્વ પ્રાંત તન હીન વિભાગી. કાઉસગ્ગ મુદ્રાથી શ્રી સમેતશિખરજી ઉપર મોક્ષ
ગયા ત્યારે પિલાણના ત્રણ હાથ બાદ કરતાં બાકીના પુવપગ પસંગસે ઉર ગત જાગી, ૧
છ હાથ પ્રમાણ આકાશાસ્તિકાયના પ્રમાણુ પ્રદેશમાં સમય એકમેં લોકપ્રાંત ગયે નિગુણ નિરાગી; શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના આત્માએ અવકાશ કર્યો; ચેતન ભૂપે આત્મરૂપ સુદશા લહી સાગી. ૨ એટલે છ હાથ પ્રમાણમાં એકલા શુદ્ધ આત્મપ્રદેશો કેવલ દંસણ નાણથીએ પાતીત સ્વભાવ રહ્યા; એક સમયમાં લેકાતે ગયા. આ ચિદમાં ગુણસિદ્ધ ભયે તસુ હીરધમ વદે ધરી શુભ ભાવ ૩ ઠાણાને છેલો સમય જાણ; તે વખતે પૂર્વપ્રયોગ, ' અર્થશૈલેશીકરણ ચૌદમાં ગુણસ્થાનકના ધિ- ગતિપરિણામ, બંધન છેદ અને અસગપણાના ચાર ચરમ સમયે શરીરમાં રહેલા આત્મપ્રદેશે તે ત્રીજે
દષ્ટાંતે જાણવા; કુંભારનું ચક્ર, ધૂમશિખા, એરંડાનું માગે ન થન કરી પૂર્વ પ્રાગના પ્રસંગથી એક પાક કળ અને કાદવ-મારીથી ખર
પાકું ફળ અને કાદવ-માટીથી ખરડાયલું તુંબડુંસમયે ઊર્ધ્વગતિગામી થયા એટલે કે નિર્ગુણ અને આ ચાર ઉપનો ઘટાડવા; વળી મેક્ષ પામનાર નિરાગી થયેલા આત્માએ લેકાંતને પ્રાપ્ત કર્યું; ચેતનરૂપ આત્મા સત્વગુણ, રજોગુણ અને તમોગુણ જે શુભારાજાએ આત્મવરૂપની સુંદર દશા–ઉત્તમ રવભાવ શુભ કર્મથી સાધ્ય છે તે ત્રણે ગુણે આઠ કર્મક્ષય મેળવી એટલે કેવલદર્શન અને કેવલજ્ઞાનથી
થતાં નાશ પામે છે; માટે : નિર્ગુણ ” નામનું સિહપાતીત સ્વભાવ જાગ્રત કર્યો (સિદ્ધ થયા ); તે પરમાત્માનું વિશેષણ ઘટે છે; વળી પ્રભુ રાગદ્વેષ મને હીરધર્મ:નામના મુનિ શુભ ભાવથી વંદન કરે છે. રહિત તે કેવલજ્ઞાની થયા ત્યારે જ થયા હતા; તેથી વિવેચન
નિરાગી વિશેષણ પણ સંગત છે શુદ્ધ ચિતન્ય અનામેક્ષ પ્રાપ્ત કરનાર આત્મા ચૌદમા અયોગી વૃત થવાથી જીવ ગુણને સ્વામી “સિદ્ધ” બને છે; ગુણસ્થાનકે શેલેશીકરણ એટલે મેરુપર્વત જેવી વિભાવદશા નષ્ટ થવાથી સ્વભાવદશા પણ ઉપલબ્ધ સ્થિરતા પ્રાપ્ત કરે છે; યોગની સુખત્તિઓનું ર્ધન થાય છે. કેવલજ્ઞાન તેમજ કેવલદર્શન વિગેરે ગુણેથી કરી અગી-અક્રિય બને છે તેના દિચરમસમયે આઠ કર્મવડે જે જે ગુણોથી દબાયલા તા તે કામના એટલે મોક્ષ જવાના પૂર્વે એક સમયે આત્મપ્રદે- નાશ થવાથી અકેક ગુણ ખુલ્લો થયો છે; અનંત જ્ઞાન, શિને વિભાગ ન્યૂન ધન કરે છે, તેનું સ્વરૂપ આ અનંત દર્શન, અનંત ચારિત્ર અને અનંત વીર્ય પ્રમાણે-આપણું શરીરમાં જયાં સાત ધાતુ છે ત્યાં એ ચાર ગુણ જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, મેહઆત્માના પ્રદેશ વ્યાપ્ય થઈને રહેલા છે; તેમાં એક નીય અને અંતરાય મને ક્ષયથી પ્રકટ થયેલા વતીયાંશ ભાગ પિલાણવાળે છે. ત્યાં આત્મપ્રદેશ જાણવા: વેદનીય, નામ, ગોત્ર અને આયુષ્ય કમના નથી; જેમ કે પેટના પોલા વિભાગમાં, નાક તથા ક્ષયથી અનુક્રમે અવ્યાબાધપણું, અરૂપીપણું, અગુરૂકાનના છિદ્રોમાં તેમજ હાડની પિલાણમાં વિગેરે લધુપણું અને અવિનાશીપણું પ્રગટ થયેલ છે; એમ સ્થાને આત્મપ્રદેશ નથી; જ્યારે આત્મા શરીરના આઠ ગુણવાળા ક્ષાયિક ભાવે પરમાત્મા થયા છે; સર્વ પ્રદેશથી એક સમયમાં આઠ આઠ કર્મો દૂર એવા સિદ્ધપદની આરાધના હીરધર્મ નામના મુનિકરી ઊર્ધ્વગમન કરે છે ત્યારે પિલે વિભાગ એક પુંગવ કરે છે-કરાવે છે. તેમજ શુદ્ધ ભાવથી સિદતૃતીયાંશ હતા તે આત્મપ્રદેશથી પૂરાઈ જાય છે; પદને વંદન-નમકારાદિ કરે છે.
( ૭૧ )e

Page #17

બ્રહ્મવિહાર–બૌદ્ધ ધ્યાનયોગને એક લાક્ષણિક પ્રકાર
લેખક – ફેસર જયંતિલાલ ભાઈશંકર વિ. એમ. એ. .... બહ્મવિહાર' શબ્દ બૌદ્ધ દાર્શનિક સાહિત્યમાં તેમ સાધકે પિતાનું મન સર્વ પ્રાણી માત્રમાં અપઘણે સ્થલે વપરાયેલું જોવામાં આવે છે. ખાસ કરીને શિમિત પ્રેમથી ભરી રાખવું જોઈએ. તેનું વર્ણન વિશુદ્ધિમr, gછેર ૯ મામાં
ગાથા અને હળીમાં આવે છે. બ્રહ્મવિહાર
મનમાંપ અરિમિત મિત્રીની ભાવના કરવી. ઉપએટલે ચાર ભાવનાઓ. આ ચાર ભાવનાઓના નામે
રની, નીચેની અને સર્વ દિશાઓને પ્રેમથી ભરી
કરી ? અનુક્રમે, મૈત્રી, કરુણા, મુદિતા અને ઉપેક્ષા છે.
નાખવી. એ પ્રેમને કોઈ પણ સ્થળે અવરોધ ન પાતંજલ યોગ પ્રમાણે આ ચારેય ભાવનાએ ન જોઇએ. કોઇ પારકું અથવા પિતાનું ન હોવું અહિંસામાં અંતર્ગત થઈ જાય છે. જૈન દર્શનમાં છે. પણ અહિંસાની વ્યાપક ભાવનામાં મૈત્રી, કરુણા,
ગાથા મુદિતા અને ઉપેક્ષા આવી જાય છે. ઉમાસ્વાતિ
ઊભા હોઈએ, ચાલતા હોઈએ, બેઠા હોઈએ, કે વાચકના ગ્રંથ તરવાર્થસૂત્રમાં બ્રહ્મ શબ્દનો નકારાત્મક
પથારી ઉપર સતા હોઈએ અને ઊંઘ ન આવતી હોય; પ્રયોગ શરણ તરીકે જોવામાં આવ્યા છે તે પણ
બધી શરીરની અવસ્થાઓમાં મૈત્રીની આ ભાવના સૂચક છે. તત્વાર્થસૂત્ર, અધ્યાય ૭, સુત્ર ૧૧ મું
જાગૃત રાખવી; કારણ કે પંડિત એને જ “બ્રહ્મવિહાર' આ પ્રમાણે છેમૈથુનમાં
દુઃખિત લકે તરફ સહાનુભૂતિ રાખવી તેને એટલે કે મૈથુન પ્રવૃત્તિ તે અબ્રહ્મ. તે અહિં ,
કરુણુ કહે છે. પુણ્યશાલી જીવોને જોઈએ ત્યારે સ્વાભાવિક પ્રશ્ન એ થાય છે કે મૈથુનને અશ્વ શા આપણા હદયમાં આનંદ થવો જોઈએ તેને મુદિતા માટે કહ્યું? બ્રહ્મ એટલે સાનિક મનોવૃત્તિઓને
કહે છે અને અપુણ્યાત્માઓને જોઈને તેને તિરસ્કાર સમૂહ. આવા બ્રહ્મના પાલન પરથી અને અનુસરણુથી ન કરતાં તે લેકે પણ સત્કર્મથી પુણ્યાત્મા થશે સદગણે વધે. બ્રહ્મચર્ય શબ્દ પણ તે પરથી આવ્યું છે
ખ્યા એ સમભાવ રાખ તે ઉપેક્ષા ભાવના કહેવાય છે. લાગે છે. એનાથી વિમુખ થવું એટલે બ્રહ્મ થયું. ઘણુંખરૂં, મૈથુન એવી પ્રવૃત્તિ છે કે તેમાં પડતાં
હવે પ્રકાર તરે આ જ વાત શ્રી હરિભદ્રસુરિકૃત સાધુઓને ખાસ અને ગૃહસ્થધર્મીઓને પણ સત્વ
ગદષ્ટિસમુચ્ચયમાં આપણે જોઈ શકીએ. પ્રથમ બેગઅને સદગુણોના નાશને ભય ઉત્પન્ન થાય છે અને દૃષ્ટિને મિત્રાદષ્ટિ કહે છે. જે સાધકને મિત્રાદષ્ટિ દેશોની વૃદ્ધિ થાય તે હાંસલમાં.
પ્રાપ્ત થઈ હોય છે તેમનામાં મૈત્રી, પ્રમાદ, કારુષ બૌદ્ધ ધર્મ ગ્રંથની ભાષા પાલી હેવાથી હું
અને માધ ભાવ જાગૃત થઈ ગયેલા હોય છે અને
તેમના ચારિત્ર્યમાં એ મૂર્તિમંત થયેલા જોવામાં મૂળ ગાથાઓ નથી આપતો પણ તેને સાર જ આપું છું. કાળી કૂત્તની ગાથાઓ જે હું નીચે
છે આવે છે. ટૂંકમાં આત્માર્થી અથવા આધ્યાત્મિક આપું છું તેમાં કેટલે ઊંચે નૈતિક આદર્શ છે જીવન ઉપરોક્ત ભાવનાઓના વિકાસ વગર અશક્ય છે. ગાથા
ફલિતાર્થ અને ફલશ્રુતિ. માતા જેમ પોતાના એકના એક પુત્રનું પોતાના “બ્રહ્મવિહાર' શબ્દને તાત્પર્યાયે સમજવામાં પ્રાણના જોખમે પણ પાલન અને રક્ષણ કરે છે વિદ્વાનમાં કાંઈક મતભેદ દેખાય છે. પંઠિત બલદેવ
( ૭૨ )e

Page #18

બહાવિહાર ઉપાધ્યાયકૃત ચૌરવન માં પૂર્ણ ૪૬ ૫ર તે કરે એવું બનતું નથી. તેવી જ રીતે મહાત્માઓ આ લખે છે કે રાત રહિત વિદા જે નામ જુમૈત્રી, ચાર ભાવનાઓથી પ્રેરાઈને જનસમૂહનું કલ્યાણ કરવા વાળા, મુરિતા તથા ઉપેક્ષા ની ત્રણ - માટે હમેશાં તત્પર હોય છે. જે બ્રહ્મદેવને લે વિદ્યારશા સાર્થના હૈ કિ જ મા- પિતામહ કહે છે, તે બીજે કઈ જ નહિ પણ મૂર્તિના શા હ ક્ષિકા મેં કમ સેના તથા સંત આ ચાર મનવૃત્તિએ જ; માટે બુદ્ધ પાસે કણ ઢોર થી આરંવમા વરતુ ૩૧મોન બ્રહ્મદેવ આવ્યા, તેને તરવાર્થ એ જ છે કે આ ચાર જતા હૈ એટલે કે મૈત્રી, કરુણા, મુદિતા અને શુભ મનાવૃત્તિઓ અથવા ભાવનાઓ, બુદ્ધના હદયમાં ઉપેક્ષા આ ચાર બ્રહ્મવિહારનાં નામ છે. આ નામ વિકાસ પામી.” સાર્થક છે કારણ કે આ ભાવનાઓ ભાવવાથી
છે. ધર્માનંદ કોસાંબીએ બ્રહાદેવને જે અર્થ બ્રહ્મલોકમાં જન્મ લઈ બ્રહ્મલેકની આનંદમય વસ્તુ
ઘટાવ્યો છે તે વધારે સયુતિક દેખાય છે અને બહાએનો ઉપભેગ કરવાનું સદભાગ્ય પ્રાપ્ત થાય છે.
વિહારને અર્થ તે શબ્દથી સાથે વધારે સુસંગત બને છે. બ્રહ્મવિહારને આવે અર્થ ઘટાવો સયુક્તિક લાગતું
તેથી અમારા નમ્ર મત પ્રમાણે પ્રો. બલદેવ ઉપાધ્યાયે નથી. ખરી રીતે આ ભાવનાઓ તે ધ્યાનયોગની
કરેલ અર્થ યોગ્ય એટલે સયક્તિક દેખાતું નથી. અંગે છે અને એ જ મુખ્ય વસ્તુ છે. બ્રહ્મલોકન માનદેપભેગ મળે એ ગૌણ વસ્તુ છે.
જગતના તમામ ધર્મોમાં એક અથવા બીજી રીતે હવે પ્રોફેસર ધર્માનંદ કોસાંબીને અભિપ્રાય આ ચાર ભાવનાઓનો સ્વીકાર થયેલું જોવામાં તપાસીએ. શ્રીમંત સયાજીરાવ ગાયકવાડની આજ્ઞાથી, આવશે. કારણ કે એક વાત તે સ્પષ્ટ છે કે જેનતેમણે વ્યાખ્યાન આપ્યાં હતાં તે બુદ્ધધમ અને દશન પિકારી પોકારીને કહે છે કે-રાગ અને દેશ એ સધ એ નામથી છપાઈને પુસ્તકાકારે પ્રસિદ્ધ થયાં છે મિથ્યાવનાં ખાસ લક્ષણ છે. જ્યાં રાગ અને દેષ એક વખત બ્રહ્મદેવ બધુ આગળ પ્રકટ થયાની વાત હોય ત્યાં મંત્રી ક્યાંથી સંભવે? અને કરુણા, મુદિતા બુદ્ધના જીવનપ્રસંગમાં આવે છે તેને લક્ષ્યમાં રાખીને પણ ક્યાંથી હોય? વળી આ રાગદ્વેષથી માધ્યસ્થભાવ છે. ધર્માનંદ કોસાંબી નીચે પ્રમાણે કહે છે
અને ઉપેક્ષા કેવી રીતે ઉપજે? ક્રોધ, ઠેષ, મત્સર ગૃહસ્થ ! આ ઉપરથી જણાશે કે બ્રહ્મદેવ એ તે આત્માના ઊઘાડા દુશ્મન છે. આત્મ-ધ્યાન એટલે મૈત્રી, કરુણા, મુદિતા અથવા ઉપેક્ષા, એ ચાર કરનાર માટે તે ક્ષમા, શાંતિ, ભૂતદયા અને સત્યનું માંહેની કઈ પણ મનેત્તિ છે. મા જેમ ધાવણ અનુશીલન જોઈએ, તે સિવાય અંતઃકરણશુદ્ધિ થવી બાળકનું પ્રેમથી(મંત્રી)થી પાલન કરે છે, તે માંદુ અશકય છે. શુદ્ધ અંતઃકરણ વગર ધયાનગ ક્યાંથી પડી જાય ત્યારે કરણુથી તેની માવજત કરે છે, થાય? આ વાત જેમ આત્માર્થીએ લજ્યમાં રાખવિદ્યાભ્યાસ વગેરેમાં કશળતા પ્રાપ્ત કરી હોય તે તેના વાની છે તેમ વ્યવહારમાં પડેલા વ્યવસાયી માણપ્રત્યે આનંદને ઉમળકે લાવીને તેને હર્ષથી પંપાળે સેએ પણ ધ્યાનમાં રાખવા જેવી છે. વ્યાવહારિક છે. અને આગળ જતાં તે પોતાને સંસાર સ્વતંત્ર- જીવન જેટલું પ્રામાણિક, સત્યનિષ્ઠ, પ્રેમ તથા પગે ચલાવવા માંડે કે પોતાની ઈચ્છાથી વિરુદ્ધ દયાથી ભરેલું અને પરોપકારી ટલું તેવું જીવન જઈને ચલાવે ત્યારે તેની ઉપેક્ષા કરે છે. પણ માતા જીવનારને પણ હિતકર છે એટલું જ નહિ પણ 'પત્રનો કદી દેષ કરતી નથી અથવા તેને સહાય ન સમસ્ત સમાજ અને જગતને માટે પણ ઉપકારક છે.

Page #19

લોકપ્રિય થવાની કળા - * * * * * * * * * * * વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ, બી. એ.
“The power to please is a great લેશ પણ મુશ્કેલીભર્યુ જણાશે નહિ. લેકીને તમારા success asset. It will do for you તરફ આકર્ષવાને સૌથી સરલ અને ઉત્તમ માગ એ what money will not do. It will છે કે તમે તેમાં તેમજ તેઓનાં કાર્યોમાં ઉલ્લાસoften give you capital which your પૂર્વક રસ યો છે એવી તેઓને ખાતરી કરાવવી financial assets would not warrant. જોઈએ. આ કામ તમારે ખરા અંતઃકરણપૂર્વક કરવું People are governed by their likes જોઇએ, નહિ તે તેઓ તમારા દંભ અને છલોપટને and dislikes. We are powerfully સત્વર શેધી શકશે. એક યુવક જે કાંઈ કરે છે અને influenced by a pleasing, charming, ભવિષ્યમાં કરવા ધારે છે તેમાં તમને ખરેખર રસ personality. A persuasive manner પડે છે એમ તેને ખાતરી કરાવવાથી તેનું હદય તમે is often irresistible. Even judges on જેવું જીતી શકે છે તેવું બીજા કશાથી થવું અશકય the bench feel its fascination,” છે. તમે લેકેથી દૂર રહેશે તે તેઓ તમારાથી દૂર
અન્યને પ્રસન્ન કરવાની શક્તિ એ કપ્રિય રહેશે એમાં લેશ પણ સદેહ નથી. તેમજ જે તમે થવાની અથવા વિજય પ્રાપ્ત કરવાની એક મહાન હમેશાં તમારા પિતાની વિષે અને તમારા કાર્યો વિષે બક્ષિસ છે. જે પૈસાથી સાધ્ય થઈ શકતું ન હોય તે વાતે કયો કરશે તે તમે જોશો કે લેકે તમારાથી તેનાથી તમે સાધ્ય કરી શકશે. તેનાથી તમે આર્થિક દૂર રહેવા યત્ન કરશે. આનું કારણ એ છે કે તેમ સંપત્તિ કરતાં વધારે વૈભવ પ્રાપ્ત કરી શકશે. સચિકર કરવાથી તમે તેઓને ખુશી કરતા નથી. તમે તેઓના
અને અરુચિકર વરતુઓ લેક પર સામ્રાજ્ય ભોગવે છે. કાર્યોમાં રસ લેવાનું અને તેઓની વિષે વાત કરવાનું રમ્ય અને આનંદપ્રદ વ્યક્તિત્વને આપણે સંપૂર્ણ પણે શારે કરશે તે
આતા યતિત છે પણ શરૂ કરે તેવી તેઓની આશા અને ઈચ્છા હોય છે, આધીન થઈએ છીએ. આકર્ષક પ્રોત્સાહક રીતભાત જે તમે હમેશાં શગી ચહેરે ધારણ કરશે, ઘણી વખત દુધર્ષ થઈ પડે છે. ન્યાયાસન પર બેઠેલા જો તમારો સ્વભાવ ચીડી હશે તે તમે તમારા ન્યાયાધીશો પણ તેની મોહિનીને વશ થાય છે.” સેવક વર્ગમાં તેમજ અન્ય જનોમાં પ્રિય નથી થઈ
લોર્ડ ચેસ્ટરક્રિડે બીજાને પ્રસન્ન કરવાની કળાને પડવાના તેથી તમારે આશ્ચર્ય પામવા જેવું નથી. એક મહાન બક્ષિસ ગણી છે. તે એક મહાન શક્તિ પ્રત્યેક માણસને આનંદી ચહેરા પસંદ છે. આપણને છે એ નિવિવાદ વાત છે. જે તમને લોકપ્રિય થવાની હમેશાં પ્રકાશમાં રહેવું જ ગમે છે અને આપણે ઇચ્છા હોય તે તમારે લોકોને રૂચિકર અને અનફળ અંધકારમાંથી નાસી જવા ઈચ્છીએ છીએ. થાય તેવી વૃત્તિ ધારણ કરવી જોઈએ. તેમજ વિદી, ઘણા માણસે એમ ધારે છે કે ખરેખરી કેળચિત્રરંજક સ્વભાવના થવું જોઈએ. તમારા સહવાસથી વણી અને સંસ્કૃતિને માટે ભાગ કેવળ દંભ અને લેઢાને આનંદ નહિ થાય તે તેઓ તમારાથી દૂર ઢગ જ હોય છે; તેઓ એવી દલીલ કરે છે કે જે રહેવા થન કરશે, પરંતુ જો તમારો સ્વભાવ માયાળ કોઈ માણસ પ્રમાણિક હોય, શ્રેષ્ઠ ગુણોથી અલંકત અને આનંદી હશે. જો તમે દરેક દિશામાં પ્રકાશ હાય, સત્યનિષ્ઠ હોય તે તેના બાહ્ય દેખાવની ગણના પ્રસરાવી શક્તા હશે કે જેથી કરીને લેકે તમારાથી કર્યા વગર લેકે તેને માન આપશે અને તે કપ્રિય દૂર નાસી જવાને બદલે તમારા મેળાપ માટે અવિ- થઈ પડશે. આ દલીલ અમુક અંશે જ સાચી છે. છિન્ન યત્ન કરશે, તે કપ્રિય થવાનું કાર્ય તમને અનાવિહ અને અસંસ્કૃત રત્નની બાબતમાં જે સત્ય
( ૭૪ )૩.

Page #20

શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજીકૃત અતીત ચોવીશી મળે એકવીશમા શ્રી શુદ્ધમતિ જિન સ્તવન
(સં–ાકટર વલ્લભદાસ નેણસીભાઈ–મેરબી) શ્રી શુદ્ધમતિ હે જિનવર પૂરવો,
એ ગુણ જાણું હે તુમ વાણીથકી, એહ મને રથમાલા
ઠહરાણી મુજ પ્રોત. ૩ સેવક જાણું હે મહેરબાની કરી,
સ્પષ્ઠાથ –પ્રભુ ઉત્કૃષ્ટ આનંદવંત પરમાત્મા ભવસંકટથી ટાલ. ૧
છો. આમાં તે જીવ માત્ર કહેવાય છે પશુ તે પોતે સ્પાર્થથી શુદ્ધમતિ જિનેશ્વર ! અમારી પોતાના પરમભાવ ભાગી નથી. પણ પ્રભુ અખંડ મનોરથમાળા પૂરી કરો : મને તમારે સેવક જાણી સમય પરમ સ્વતંત્ર ભાવ ભેગી માટે પરમાત્મા મહેરબાની કરી ભાવસંકટથી ઉગારો. ૧
છે, તમે જે સ્વભાવે આનંદ લેવાની રીત ગ્રહી, તે
તમારી રીતે અવિનાશ છે. એ ગુણ તમારી વાણીથી મેં પતિતઉદ્ધારણ હું તારણવછલુ,
જાણી અન્યથી પ્રીત તેડી તમારાથી પ્રીત જોડી છે. 8 કરે અયણાયત એહ; નિત્ય નિરાગી હું નિસ્પૃહ જ્ઞાનની,
શુદ્ધ સ્વરૂપી હો જ્ઞાનાનંદની,
અવ્યાબાધ વરૂપ, શુદ્ધ અવસ્થા દેહ. ૨
ભવજલનિધિ હે તારક જિનેશ્વર, સ્પષ્ટાથ –જેને તમારા વચનની સમ્યફ પ્રકારે
પરમ મહેદય ભૂપ. ૪ રુચિ પ્રતીત છે તેને તું સંસારસમુદ્રથી ઉદ્ધારવા
સ્પષ્ટાથ–પ્રભુ સ્વદ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ અને ભાવે વાળો અને વાત્સલતા રાખી તારવાવાળે છે તે
પૂર્ણ શુદ્ધ સ્વરૂપી જ્ઞાનાનંદમય જ્ઞાનાનંદી છો, સકલ અમને પિતાનાજાણી અપાયત કર. પ્રભુ ! તું નિત્ય સમય અવ્યાબાધમયી છો. હે જિનેશ્વર ! તમે ભવનિરાગી, પરજન-પરવસ્તુની સ્પૃહા રહિત કાનમય શુદ્ધ દરિયેથી ભવ્યને તારવાવાળા છે, અને પૂર્ણ સિદ્ધિઅવસ્થાવંત છે અને તમારો શુદ્ધ જ્ઞાયક દેહ છે. ૨ પદરૂપ પરમ મહદય પદવીના રાજ છે. ૪ પરમાનંદી હે તુ ૫રમાતમા,
નિરમમ, નિસંગી હે નિરભય અવિકારતા, અવિનાશી તુજ રીત;
નિરમલ સહજ સમૃદ્ધિ લાગુ પડે છે તે અસંસ્કૃત મનુષ્યની બાબતમાં પણ તેની કીંમત અકાય છે. તેવી જ રીતે કોઈ માણસ લાગુ પડે છે. રત્નનું મૂલ્ય ગમે તેટલું હોય તે પણ અનેક પ્રશસ્ય ગુણોથી વિભૂષિત હોય, પરંતુ જે કેઈ પણ માણસને અસંસ્કૃત રત્ન ધારણ કરવા તેને બાહ્ય દેખાવ વિરૂપ હશે તો તે ગુણ તેની ગમશે જ નહિ. કોઈ માણસ પાસે એવાં રને અંતર્ગત કીંમતથી રહિત થઈ જશે. માત્ર તીક્ષણ લાખ રૂપિયાની કીંમતના હોય તે પણ જયાં સુધી અવેલેકન શક્તિવાળા માણસે અને ચારિત્ર્યના તે સંસ્કૃત અને સ્વચ્છ થયેલાં નહિ હોય ત્યાં સુધી પ્રવીણ પરીક્ષાના જ જોવામાં તે ગુણે આવશે. કોઈ તેની કીંમત કરશે નહિ. બિનઅનુભવી દૃષ્ટિ જેમ અનાવિદ્ધ અને અસંસ્કૃત રત્નની કીંમત યોગ્ય આવ રેનો અને પથરનાં કટકાનો ભેદ જોઈ શકશે સંસ્કાર પછી જ થાય છે તેમ અસંસ્કૃત મનુષ્યરૂપી નહિ. પરd ૫ સંસ્કાર થયા પછી તેમાંથી જે રત્નની કીંમત કેળવણીરૂપી સંસ્કારથી જ થાય છે સૌંદર્ય અને ચળકાટ નીકળે છે તેના પ્રમાણે જ
( ચાલુ ) [ ૭૫

Page #21

વર્તમાન સમાચાર,
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ અષ્ટ કરમ હે વન દાહથી,
રહેતી નથી, તેથી અનાહારી છે. પોતે પિતાથી જ પ્રગટી અવય રિદ્ધિ. ૫ બેધ પામેલા માટે સ્વયંભુદ્ધ છે. ૭ પછાર્થ –તમારે કઈ પરબ ગુણ પર્યાયનું જે નિજ પાસે છે તે શું માગીએ? મમત્વ નથી તેમ તેનો સંગ પણ નથી, તેથી ભય
દેવચંદ્રજિનરાય; અને કોઈ પ્રકારને વિકાર પણ નથી. અને તમારે
તે પણ મુજને હે શિવપુર સાધતાં, રાજઋદ્ધિ અનંતી સહજ સ્વતંત્ર નિર્મલ છે. અષ્ટ
હેજે સદા સુસહાય. ૮ કર્મરૂપ વન ધ્યાનાગ્નિ ધમી પ્રજાલ્યું તેથી તમારે જ્ઞાનાદિ અખૂટ નિર્મળ રિદ્ધિ પ્રગટ થઈ છે તે અનંત
સ્પષ્ટાર્થ-જ્ઞાનાનંદાદિ અનંત કાર્યોની સત્તા કાળ સુધી ખયાં છતાં પણ ખૂટે નહિ તેવી છે. ૫ અમારી અમારા પાસે જ છે તે પ્રભુજી પાસે શું આજ અનાદિની હે અનંત અક્ષતા, માગીએ ? પણ દેવમાં ચંદ્રમાં સમાન હે જિનરાજ
અમને મોક્ષમાર્ગ સાધતાં સદાયે તમે સુસહાય થજે. ૮ અક્ષર, અક્ષર રૂપ; અચલ અકલ હે અમલ અગમનું,
ચિદાનંદ ચિપ. ૬ સ્પષ્ટાર્થ–પ્રભુજી, આજ તમારે અનાદિની મુંબઇ મેતીશાહ પાર્કમાં ખાતમુહૂર્ત સાગતે અક્ષયપણે રહેલી અનંત રિદ્ધિ અને શક્તિ
શિલારોપણ વિધિ. વ્યકત થઈ છે. તે અક્ષર અને અનક્ષરરૂપ કહેતાં, વચન અક્ષરપણે અનંતી કહી શકાય એવી અક્ષર પૂ. પા. આચાર્ય ભગવંત શ્રી વિજયવલ્લભસૂરી રિદ્ધિ અને તેથી અનંતગુણ વચન-આલાપમાં ન ધરજીના સમાધિ મંદિરનું ખાતમુદત ઘણી ધામધૂમ આવે એવી અનેક્ષર રિદ્ધિ સ્વતંત્ર પ્રગટ થઈ છે સાથે માગશર સુદ ૬ ના રોજ બુધવારે સવારે તેથી તમે અયલ તથા અગમ કહેતાં છઘસ્થ જીવને છ-૧૫ મીનીટે શેઠશ્રી ભોગીલાલ લહેરચંદના શુભહસ્તે તમારા સ્વરૂપની-છદ્મસ્થ જ્ઞાને પૂણું ગમ ન પડે તથા કરવામાં આવ્યું હતું, શેઠ ભેગીલાલ શેઠ તેમજ છવસ્થ મતિએ કરી તમારું રૂપ રિદ્ધિ અને આનંદ
શેઠ સાકરચંદ મોતીલાલ, શેઠ ચંદુલાલ વૃદ્ધમાન, શેઠ કળી શકાય નહિ, તથા તમારું રૂપ રિદ્ધિ પૌગલિક અન્ય પદાર્થો ભેગું મળી જાય નહીં તેથી તમે અમલ
કાન્તિલાલ ઈશ્વરલાલ જે. પી., શાંતિલાલ મગનલાલ, એવા જ્ઞાનાનંદમય જ્ઞાનરૂપ છો. ૬
રતીલાલ જીવણલાલ, શ્રી ધીરજલાલ છગનલાલ, અનંત જ્ઞાની છે અને દર્શની,
રતીલાલ ઠારી શ્રી જેસંગલાલ લલ્લુભાઈ, પાલીનિવાસી અનાકારી અવિરુદ્ધ
શેઠ કાનમલજી કુંદનમલજી અને પંડિત હંસરાજજી કાલાક હે જ્ઞાયક સુહંક,
વિગેરે અનેક ભકતોની તેમજ લાલબાગ ઉપાશ્રયથી
આચાર્ય શ્રી વિજયસમુદ્રસૂરીશ્વરજી, ઉપાધ્યાયજી શ્રી અનાહારી સ્વયંબુદ્ધ૭
પૂર્ણાનંદવિજયજી મહારાજ પં. શ્રી વિકાસવિજયજી સ્પષ્ટાર્થ –તમે અનંત જ્ઞાની અને અનંત
મહારાજાદિ મુનિવરે પણ ત્યાં પધાર્યા હતા અને દશનવંત છો તથા આકાર રહિત સ્વપર જીવથી અવિરુહ લેકાલેકના જ્ઞાતા-દષ્ટા સકલ અને સ્નાત્ર પણે ભણાયું હતું. સુખના કારણ છો. તમારે કોઈ પણ આહારની જરૂરી

Page #22

॥ श्री वल्लभ सद्गुरुभ्यो नमः ॥ श्री वल्लभनिर्वाण कुंडलीगायन
शु.श.
म
RECIPASHRAM
रचयिता-श्रीयुत् हस्तीमल कोठारी सादडी ( मारवाड़)
(तर्ज-छोड़ गये महावीर मुझे आज अकेला छोड गये।) मेरे श्रीसंघ क सिरताज, अब कहाँ सिधारे राज । मरूधर की आँखों के तारे, पंजाबियों के प्राण । भारत का था कल्पतरुवर, गुर्जर प्रगट्यो भाण ॥ मेरे० ॥ १॥ वल्लभ तेरा नाम अनुपम, जग वल्लभ कहलाया । लाखों मनुज का नायक था, यहाँ लाखों का दिल बहलाया।मरे० ॥२॥ वृद्ध आयु तक देव तेने, जिन धर्म की सेवा कीनी । श्रावक संघ के अभ्युदयहित, संस्थायें स्थापन कीनी ॥ मेरे ॥३॥ कर्क लगन में चंद्र गुरु संग, गुरुवर स्वर्ग सिधारे ।। कन्या का रवि त्रीजे भवन में, दिव्य पराक्रम धारे ॥ मेरे ॥४॥ शुक्र शनैश्चर चौथे भवन में, बुध भी साथ कहावे । मंगल राहु छठे भवन में, केतु बार में ठावे ॥ मेरे ॥५॥ धर्म-भवन का स्वामी सुरगुरु, उच्च लगन में बैठा । चंद्र शुक निज घर के स्वामी, शनी उच्च बन बैठा ॥ मेरे० ॥६॥ मंगल राहु रवि श्रीजे छटे, ये सय शुभ फलकारी । उच्च गति को प्राप्त करावे, प्रह बल के अनुसारी | मेरे० ॥७॥ छोड़ हमें गुरु स्वर्ग के सुख में, तेरा जी ललचाया । आसो वदि दशमी की रात्रि, गुरुवर स्वर्ग सिधाया ॥ मेरे० ॥८ मंगलवारे, पुष्य ऋषि के, प्रथम चरण में जावे । मुंबई शहर की लाखों जनता, गुरुवर शोक मनावे ॥ मेरे० ॥९॥ भाग्य हुआ कुछ अल्य हमारा, वल्लभ सूर्य गमाया। हस्ती श्री गुरुराज चरण में, सादर सीस झुकाया ॥ मेरे०॥१०॥
प्रकाशकः-चंदनमल लालचंद-पारसी गली.
(७७)

Page #23

સ્વીકાર–સમાલોચના ૧. પવિત્રતાના પથ પર. ર, સંપત્તિને પ્રયત્ન ચાલે છે તે તેઓશ્રીની ધ્યાનમાં હોય જ છતાં નશે. બંને ગ્રંથના લેખક. ૫. વિદ્વાન પંન્યાસજી જમાનાને પ્રતિકૂળ વતન કરી તેમાં કેમ વિક્ષેપ નાંખે મહારાજશ્રી કનકવિજયજી ગણિવર છે. સમય- છે તે સમજાતું નથી. ખેર ! આવી એક મહેટી જમાનાને અનુકૂળ, સાદી, સરળ, ગુજરાતી ભાષા- મૂર્તિ પૂજક સમાજને સાથી વિરુદ્ધ મનસ્વીપણે જે માં બાળમાનસને અસરકારક નિવડે તે રીતે આ આક્ષેપ કર્યો છે તેને અવશ્ય પ્રતિકાર થ જ જોઈએ, બંને ગ્રંથે પંન્યાસજી મહારાજે લખ્યા છે. જેમાં તેથી લેખક પંન્યાસજી મહારાજે શાંતિપૂર્વક, સરલા પ્રથમ પુસ્તકમાં બધપ્રદ સંવાદ, પ્રહસને તથા રીતે શ્રી આગમે અને પૂર્વાચાર્યોરચિત ગ્રંથની સુભાષિતોને સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે, જેથી લધુ સહાદત આપી વિદ્વત્તાભરી રીતે પ્રતિકાર કર્યો છે જે વયના બાલક, બાલિકાઓને સદુપદેશ કે શુદ્ધ વાંચવાની સર્વને જરૂર છે. જાણવા પ્રમાણે પંજાબના આચરણ માટે તે જલદી અસર કરે છે. આજે ઘણી અંબાલા, બડોત, દેવટ, આગ્રા, ભરતપુર વગેરે સ્થળમાં સંસ્થા મેળાવડા વગેરેમાં સંવાદે એક યા બીજી સ્થાનકવાસી સાધુ, સાધ્વીની દેરીઓ, સ્તૂપે, પાદુકા રીતે સમાજ પાસે રજૂ કરે છે, જેથી આવા લધુ એ છે તેને સ્થાનકવાસી જૈને પૂજે છે. ધૂપ, દીપ કરી ગ્રંથે ધામિક શાળાઓમાં અભ્યાસ કરતા બાળકોના સુખડ ચડાવે છે વગેરે હકીકતથી મુનિ પ્રેમચંદજી જીવનમાં શરૂઆતથી સંસ્કાર જન્માવે છે. બીજા અજાણયા કેમ હોઈ શકે? કર્તા અને વર્તમાનકાળમાં ગ્રંથમાં કેટલીક બેધપ્રદ સંવાદ છે કે જે બાળકે જેનેના શીરાના સંગઠ્ઠન માટે પ્રયત્નો ચાલતા હોય, તે માટે ઉપયોગી થઇ પડ્યા છે કારણ કે ગરાત તે વખતે જ સ્થા. મુનિ શ્રી પ્રેમચંદજી બીજા ફીરકાને
સૌરાષ્ટ્ર વગેરે સ્થળોએ મહારાજશ્રીની અનુમતિથી આઘાત લાગે તેવા શાસ્ત્રવિરુદ્ધના જ આક્ષેપ કરે ભજવાયા હોવાથી બહુ જ લોકપ્રિય થઈ પડ્યા છે તે ખેદને વિષય છે. પૂ. પંન્યાસજી મહારાજે પ્રેમઅને જ્ઞાન સાથે ગમ્મત આપે છે. આવી આવી વાણીને આ પ્રતિકાર જરૂરી, વખતે કરેલ હોવાથી લધુ અને બોધપ્રદ અને વર્તમાનકાળને ૩ ચિ. તે માટે જૈન સમાજ તેઓશ્રીની આભારી છે. કર પુસ્તિકા જૈન સમાજમાં ઉપકારક થઈ પડી છે. પ્રકાશક શ્રી ત૫ જૈનસંધ-રાજકેટ, કિંમત અમૂલ્ય. કિંમત દરેકની બાર બાર આના. પ્રકાશક-જૈન- શ્રી મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશના કિરણે-મોક્ષસાહિત્ય પ્રચારણ સભા-જુનાગઢ માર્ગ પ્રકાશક શાસ્ત્ર ઉપર શ્રી કાનજીસ્વામીએ
૩. પ્રેમવાણીને પ્રતિકાર, લેખક-પૂ. કરેલા પ્રવચનો સાર આ ગ્રંથમાં આપેલ. ગ્રંથના પંન્યાસજી મહારાજશ્રી કનકવિજયજી ગણિવર. મૂળકર્તા પંડિતજવર શ્રી ટોડરમલજી (દિગંબરી એક બાજુ જ્યારે જેન ધર્મના દરેક ફીરકાની જેન) છે જેનો આ બીજો ભાગ છે. જેમાં બાર અકયતા માટે જમાનાને અનુસરી વિદ્વાને અને અન્ય વિભાગો આવેલા છે. સમાજના બંધુઓ તેને ઈચ્છે છે, પ્રયત્ન કરવા લેખે શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર (પ્રકાશના કિરણ) પ્રકાશક અને ભાષણોઠારા એકત્ર મેળાવડો કરી સંગઠ્ઠન શ્રી જગજીવનદાસ શિવલાલ દેસાઈ-સાયલા. મૂલ્ય કરવા મથે છે, ત્યારે એક સ્થાનકવાસી વિદ્વાન આઠ આના. શ્રી રાજચંદ્ર વિષે પ્રકાશિત લેખે ગણાતાં શ્રી પ્રેમચંદજી મહારાજ રાજકોટમાં પિતાના પ્રકાશકે આ ગ્રંથમાં પ્રકટ કરેલા છે, જેથી શ્રીમદ્ વ્યાખ્યાનમાં દેવદ્રવ્ય અને મૂર્તિ પૂજા સંબંધી શાસ્ત્ર- રાજચંદ્ર જેવા જ્ઞાની પુરુષને ઓળખવા માટે ઉપવિરુદ્ધની પ્રરૂપણ, અને આક્ષેપ કરી તેને પુસ્તકરૂપે ગી છે. શ્રી રાજચંદ્ર જેમ એક પ્રમાણિક પુરુષ પ્રસિદ્ધિમાં મૂકી શ્રી શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈનસંઘની હતા તેમ તેમનું આત્મજ્ઞાનીપણું તેમના લેખે પત્ર લાગણીને સખ્ત આઘાત પહોંચાડ્યો છે. મુનિ શ્રી વાંચતા પ્રશંસાપાત્ર જણાય છે, તેમનું જીવન પણ પ્રેમચંદજી જેનેને તમામ ફીરકાના સંગઠ્ઠન માટે અધ્યાત્મી હતું તે તેમના ગ્રંથ પરથી જણાય છે.

Page #24

શ્રી જન આત્માનંદ સભાનું મેમોરેન્ડમ ઓફ
એસોશીએશન
૧. સંસ્થાનું નામ “શ્રી જેને આત્માનંદ સભા” રાખ્યું છે. ૨. સંસ્થાની મુખ્ય ઓફીસ શહેર ભાવનગરમાં રહેશે. ૩. સંસ્થાને ઉદ્દેશ નીચે પ્રમાણે છે.
જૈન શાસ્ત્રો અને સાહિત્યને ફેલા જૈન તેમજ જૈનેતરમાં, ભારત તેમજ પરદેશમાં થાય તથા સમાજમાં જ્ઞાન તથા ધાર્મિક તથા વહેવારીક કેળવણી વધે તે આ સંસ્થાને ઉદ્દેશ છે અને આ ઉદ્દેશ સપળ કરવા તેને લગતી વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવી એ આ સંસ્થાનું કાર્યક્ષેત્ર છે.
૪. કાર્યવાહક સમિતિ ( ગવનીગ બેડી) નીચે મુજબ બનશે.
નામ
, ધધો
ઠેકાણે ૧. શેઠશ્રી ગુલાબચંદ આણંદજી કાપડીયા, પ્રમુખ નિવૃત્ત સાકરલાલ ઉજદારને
ખા, ભાવનગર ૨. શેઠશ્રી ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ શાહ, ઉપપ્રમુખ વેપારી રેશમ બજાર, મુંબઈ ૩. શ્રી ખીમચંદ ચાંપશીભાઈ શાહ, એમ. એ. ઉપપ્રમુખ નિવૃત્ત એન. પ્રિન્સિપાલ
મહિલા કેલેજ, ભાવનગર ૪. શેઠશ્રી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ ગાંધી, મંત્રી વિમાએજન્ટ સુતારશેરી, ભાવનગર ૫, , વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ, બી. એ. મંત્રી શિક્ષક આદુની બારી, ભાવનગર

Page #25

૬ શેઠશ્રી જાદવજી ઝવેરભાઈ શાહ, મંત્રી વેપારી કુષ્ણનગર, ભાવનગર ૭ , રમણલાલ અમૃતલાલ સુખડીયા, રેઝરર , , હરીલાલ દેવચંદ શેઠ
પત્રકાર
વડવા, ભાવનગર , સાકરલાલ ગાંડાલાલ ભાવસાર કેન્ટ્રાકટર રટેશન રોડ, ભાવનગર , ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ શાહ
પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ દાણાપીઠ, ભાવનગર ૧૧ ,, ભાઈચંદ અમરચંદ શાહ બી. એ. એલ.એલ.બી. એડકેટ કૃષ્ણનગર, ભાવનગર ૧૨ , મોહનલાલ જગજીવન સત વેપારી ઊંડીવખાર, ભાવનગર ૧૩ ઇ હરજીવન નથુભાઈ શાહ ૧૪ , હીરાચંદ હરગોવિંદ શાહ
કાપડ બજાર, ભાવનગર ૧૫ , નગીનદાસ હરજીવનદાસ શાહ
દાણાપીઠ, ભાવનગર , દેવચંદ દુર્લભદાસ શાહ
ગોળ બજાર, ભાવનગર

Page #26

શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર
બંધારણ
નામ. આ સંસ્થાનું નામ “શ્રી જૈન આત્માનંદ સભામાં રહેશે.
કાર્યાલય. આ સંસ્થાનું મુખ્ય કાર્યાલય ભાવનગર શહેરમાં રહેશે.
૨.
૩. જૈન શાસ્ત્રો અને સાહિત્યને ફેલાવે જૈન તેમજ જૈનેતરોમાં ભારત તેમજ પરદેશમાં
થાય તથા સમાજમાં જ્ઞાન તથા ધાર્મિક તથા વ્યાવહારિક કેળવણી વધે તે આ સંસ્થાને ઉદ્દેશ છે અને આ ઉદ્દેશ સફળ કરવા તેને લગતી વિધવિધ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવી તે આ સંસ્થાનું કાર્યક્ષેત્ર છે.
વર્ષ
૪.
આ સંસ્થાનું હિસાબી તેમજ અન્ય કાર્યો માટેનું વર્ષ વિક્રમ સંવત કારતક સુદી એકમથી આસો વદી અમાસ સુધીનું ગણાશે.
સ . એકવીસ વર્ષની ઉમર પૂરી કરી હોય તેવી કઈ પણ જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક વ્યક્તિ ( પુરુષ અથવા સ્ત્રી) અથવા જેન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક સંઘ, સંસ્થાકે જ્ઞાનભંડાર નીચે મુજબ આ સંસ્થાના સભ્ય થઈ શકશે. (ક) આ સંસ્થાને એકી સાથે રૂ. ૫૦૧) કે તેથી વધારે રકમ આપનાર આ
સંસ્થાના આશ્રયદાતા (Patron ) ગણાશે.
નેધ–સંધ, સંસ્થા કે જ્ઞાનભંડાર, આશ્રયદાતા થઈ શકશે નહીં. (ખ) આ સંસ્થાને એકી સાથે રૂ. ૧૦૧) થી ૫૦૦) સુધીની રકમ આપનાર આ
સંસ્થાના આજીવન સભ્ય (Life member) ગણાશે.

Page #27

નોંધ-કઈ પણ સંધ આજીવન સભ્ય થઈ શકશે નહી. નહેર જ્ઞાનભંડારને કે સંસ્થાને વ્યવસ્થાપક સમિતિની મંજૂરી લઈને આજીવન સભ્ય કરી શકાશે. સંસ્થાને એકી સાથે રૂા. ૫૧) આપી બીજા વર્ગના આજીવન સભ્ય બનાવવાનો વર્ગ હાલ બંધ છે, પરંતુ અગાઉ થએલ બીજા વર્ગને આજીવન સભ્યો સભ્ય તરીકેના
તમામ હક્કો કાયમ ભેગવી શકશે. (ગ) આ સંસ્થાને વાર્ષિક રૂ. ૫) નું લવાજમ ભરનાર સામાન્ય સભ્ય (Ordi
nary member) ગણાશે. નોંધ:–લવાજમ જે વર્ષમાં ભરાયું હશે તે જ વર્ષમાં લવાજમ ભરનાર સામાન્ય સભ્યના હક્કો ભેગવી શકશે. લવાજમ ગમે તે માસમાં ભરાયું હશે છતાં તે લવાજમ સંસ્થાના ચાલુ વર્ષનું લવાજમ ગણાશે, અને સભ્યપદ તે વર્ષના આસો વદી અમાસે પૂરું થશે. જેમનું લવાજમ સંસ્થાના ચોપડે જમા નહીં થયું હોય, તેઓ સામાન્ય સભ્ય તરીકેના હક્કો ભેગવી શકશે નહી.
પ્રવેશ. ૬. કઈ પણ વર્ગના સભ્ય થવા માટે વ્યવસ્થાપક સમિતિ વખતેવખત કરાવે તે
મુજબ લેખિત કે મૌખિક અરજી કરવાની રહેશે. સભ્ય તરીકે દાખલ કરવા કે ન કરવા તે સત્તા વ્યવસ્થાપક સમિતિને રહેશે.
સામાન્ય સભા. ૭. રચના.
કલમ ૫ પ્રમાણે બનેલા બધા સભ્યોની સભાને સામાન્ય સભા કહેવામાં આવશે. ૮. બેઠક.
સામાન્ય સભાની સાધારણ બેઠક સંસ્થાના વર્ષ દરમિયાન ઓછામાં ઓછી એક વખત મળશે. જરૂરિયાત મુજબ અસાધારણ અથવા ખાસ બેઠક બોલાવી શકાશે. ૯ કાર્યો.
સામાન્ય સભાની સાધારણ બેઠકનું કામકાજ નીચે મુજબનું રહેશે – (ક) હેદાર એટલે કે એક પ્રમુખ, બે ઉપપ્રમુખ, ત્રણ મંત્રીઓ અને એક
ખજાનચીની ચૂંટણી દર ત્રણ વર્ષે કરવી. નોંધ –પ્રમુખ શ્રી ગુલાબચંદ આણંદજી કાપડીયા તથા મુખ્યમંત્રી શ્રી વલભદાસ ત્રિભોવનદાસ ગાંધી એ આજીવન હોદેદારો છે. તેમની હયાતી દરમિયાન
આ હદ્દાઓ ઉપર તેઓ ચાલુ રહેશે અને તે હેદ્દાઓ માટે ચૂંટણી થશે નહીં. (ખ) વ્યવસ્થાપક સમિતિના સભ્યોની ચૂંટણી દર ત્રણ વર્ષે કરવી. સમિતિના
સભ્યોની સંખ્યા હોદ્દેદારો ઉપરાંત સાતથી અગિયાર સુધીની ચુંટવાની રહેશે.

Page #28

(ગ) સંસ્થાનું ગત વર્ષનું સરવૈયું તથા આવકખર્ચના હિસાબ મંજૂર કરવા. (ઘ) વાર્ષિક કામકાજનો અહેવાલ મંજૂર કરે તથા તે હેવાલને પ્રસિદ્ધિ માટે
બહાલી આપવી. () નવા વર્ષ માટે ખર્ચના અંદાજપત્રની બહાલી આપવી. (ચ) સંસ્થા તરફથી કોઈ પણ નવી પ્રવૃત્તિ હાથ ધરવાની તથા ચાલતી કઈ પણ
પ્રવૃત્તિ બંધ કરવાની બહાલી આપવી. (છ) સંસ્થાની પ્રવૃત્તિઓ ઉપર દેખરેખ રાખવી અને વ્યવસ્થાપક સમિતિને સલાહ,
સૂચના અને દોરવણી આપવી. (જ) વર્ષ માટે અન્વેષક(એડીટર)ની નિમણુંક કરવી તથા તેનું મહેનતાણું
નક્કી કરવું. (૪) સંસ્થાની સામીલનની (મેમોરેન્ડમ) યાદીમાં કે બંધારણમાં ફેરફાર કરે.
નોંધ –સંસ્થાની સામીલનની યાદીમાં કે બંધારણમાં ફેરફાર કરવાનો અધિકાર ખાસ તે જ હેતુ માટે બેલાવવામાં આવેલી સામાન્ય સભાની અસાધારણ બેઠકને રહેશે. સામીલનની યાદીમાં કે બંધારણમાં સૂચવાયેલા ફેરફારની નકલ પંદર દિવસ પહેલાં સભ્યોને મોકલવાની રહેશે. કાર્યસાધક સંખ્યા કેરમ)ના અભાવે મુલતવી રહેલી બેઠકમાં આ ફેરફાર મંજૂર કરાવી શકાશે નહીં. બેઠકમાં હાજર રહેલા સભ્યોની ૨/૩ બહુમતિથી
જ ફેરફાર મંજૂર કરી શકાશે. ૧૦. બહુમતિ.
કલમ ૯(૪)ની નેધને આધીન રહીને સામાન્ય સભાનું કામકાજ બહુમતિથી ચાલશે. બંને બાજુ સરખા મતે પડતાં પ્રમુખ વધારાને એક બીજો મત આપી શકશે. ૧૧. કાર્યસાધક સંખ્યા (કેરમ)
બેઠકની કાર્યસાધક સંખ્યા (કરમ) બાર સભ્યની રહેશે. કલમ ૯(૪)ની નેંધને આધીન રહીને કાર્યસાધક સંખ્યાના અભાવે મુલતવી રહેલી અને તે જ કામ માટે ફરીથી મળેલી બેઠકને કાર્યસાધક સંખ્યાને બાધ રહેશે નહીં. આવી બેઠક પ્રથમથી ખબર આપીને અર્ધા કલાક પછી પણ બોલાવી શકાશે.
નોંધ –આ સભાની કોઈ પણ બેઠકમાં હોદ્દેદાર ન હોય તેવા ચાર સભ્યોની હાજરી
આવશ્યક ગણાશે. ૧૨. અસાધારણ બેઠક,
અસાધારણ સંગમાં બેઠક પાંચ દિવસની નેટીસથી પણ મંત્રીઓ પ્રમુખની મંજૂરી મેળવીને બેલાવી શકશે.

Page #29

૬
૧૩. ખાસ બેઠક—
અમુક ચોક્કસ કામકાજ માટે ખાસ બેઠક એલાવવા માટે સામાન્ય સભાના પંદર સભ્યોની લેખિત માગણી આવ્યેથી આ માગણી પહોંચ્યાની તારીખથી એક માસની અંદર ખાસ બેઠક લાવવાનુ` મ`ત્રીઓ માટે આવશ્યક રહેશે. આવી ખાસ બેઠક નિયત કરેલા કામકાજ માટે જ મળશે અને તેમાં બીજુ કાઇ પણ જાતનુ` કામકાજ થઇ શકશે નહીં.
૧૪. ખબર.
કલમ ૯( ઝ )ની નોંધને આધીન રહીને બેઠક એલાવવાના ખબર સભ્યોને ઓછામાં ઓછા આઠ દિવસ પહેલાં માકલવામાં આવશે, બેઠક બોલાવવાના પરિપત્રમાં તારીખ, સમય, સ્થળ અને કાર્યવાહી જણાવવામાં આવશે. ખબર ટપાલથી કે પરિપત્ર ફેરવીને આપવામાં આવશે, કાઇ સભ્યને ખબર મળ્યા નથી તેવા ખાધ બેઠકના કામકાજને નડશે નહી.
૧૫. મતાધિકાર.
( ૭ ) દરેક સભ્ય બેઠકમાં હાજર રહી એક મત આપી શકશે,
(ખ) સામાન્ય સભ્ય જે વર્ષોંમાં લવાજમ ભર્યું હશે તે જ વર્ષોંમાં ભરાતી બેઠકમાં હાજર રહી તે મત આપી શકશે.
( ગ ) સ ́સ્થા, સંધ કે જ્ઞાનભંડાર તેમના મતાધિકાર તેમના પ્રતિનિધિ મારત ભોગવશે. તેમના પ્રતિનિધિનું નામ તેમણે મંત્રીઓને લેખિત જણાવવાનુ રહેશે અને તે પ્રતિનિધિ બેઠકમાં હાજર રહી સભ્ય તરીકેના બધા હક્કો ભોગવી શકશે; પર`તુ કોઇ પણ સંસ્થા, સંઘ કે જ્ઞાનભંડાર બંધ પડતા તેમના સભ્ય તરીકેના તમામ હક્કો આપેાઆપ સદંતર બંધ થઇ જશે.
૧૬. નોંધપત્રક ( ૨જીસ્ટર )
સંસ્થાના સભ્યાનું એક નોંધપત્રક ( ૨જીસ્ટર ) રાખવામાં આવશે. આ નોંધપત્રકમાં દરેક સભ્યનું નામ, ઠેકાણું, પ્રકાર વગેરે જણાવવામાં આવશે, જ્યાં પ્રતિનિધિ હશે ત્યાં પ્રતિનિધિનું નામ વગેરે જણાવવામાં આવશે. ઠેકાણાના ફેરફાર જણાવવામાં નહીં આવે ત્યાં સુધી જૂનુ ઠેકાણું ચાલુ રહેશે અને બધા પત્રવ્યવહાર તે ઠેકાણે કરવામાં આવશે.
૧૭, લાયકાત.
કોઇ પણ બેઠકમાં મત આપવાની લાયકાત, મતાની સખ્યા વગેરે બાબતમાં બેઠકના પ્રમુખના નિણુય આખરી ગણાશે.

Page #30

વ્યવસ્થાપક સમિતિ ૧૮. રચના.
સામાન્ય સભ્યમાંથી વ્યવસ્થાપક સમિતિ નીચે પ્રમાણે બનશે. ( ક) હોદાની રૂઈએ પ્રમુખ, ઉપપ્રમુખ, મંત્રીઓ અને ખજાનચી. (ખ) ઉપરની કલમ ૯ (ખ) પ્રમાણે ચૂંટાયેલા સભ્ય. (ગ) ઉપરની કલમે (ક) અને (ખ) પ્રમાણે બનેલી વ્યવસ્થાપક સમિતિને
ગ્ય લાગે તે તેમણે નિમેલા (કો-ઓપ્ટ કરેલા ) સભ્ય. આવા નિમેલા
સભ્યોની સંખ્યા બે સુધીની રહેશે. ૧૯. મુદત.
વ્યવસ્થાપક સમિતિની મુદત ત્રણ વર્ષની રહેશે. આ મુદત દરમ્યાન કોઈ પણ જગ્યા ખાલી પડે તો તે જગ્યા બાકી રહેલી મુદત માટે વ્યવસ્થાપક સમિતિ ભરી શકશે.
નોંધઃ--વ્યવસ્થાપક સમિતિની મુદત પૂરી થાય ત્યાં સુધીમાં નવી વ્યવસ્થાપક સમિતિની
ચૂંટણી થઈ ન હોય, તે એક વરસ સુધી જૂની વ્યવસ્થાપક સમિતિ ચાલુ રહેશે. ૨૦. કાર્યસાધક સંખ્યા (કેરમ)
વ્યવસ્થાપક સમિતિની કાર્યસાધક સંખ્યા ( કેરમ) છ સભ્યની રહેશે. કેરમના અભાવે મુલતવી રહેલી અને ફરીથી તે જ કામને માટે મળેલી બેઠક ચાર સભ્યોની હાજરીથી કામકાજ કરી શકશે.
નોંધ-વ્યવસ્થાપક સમિતિની કોઈ પણ બેઠકમાં હેદ્દેદાર ન હોય તેવા ઓછામાં ઓછા
બે સભ્યોની હાજરી આવશ્યક ગણાશે. ૨૧. કાર્યક્ષેત્ર.
વ્યવસ્થાપક સમિતિનું કાર્ય ક્ષેત્ર નીચે પ્રમાણે રહેશે. (ક) સંસ્થાની મીલકત ફેરવવી, રોકવી લેવી, વેચવી, પટેથી અથવા ભાડે લેવી
અગર વેચવી, દુરસ્ત કરવી ઈત્યાદિ સંબંધી નિર્ણ કરી મંત્રીઓ તથા
ખજાનચીને સૂચનાઓ આપવી. (ખ) સંસ્થાની સામાન્ય સભાએ મંજૂર કરેલી તમામ પ્રવૃત્તિઓ ચલાવવા વ્યવસ્થા
કરવી, તે અંગે જરૂરી નિર્ણ કરવા, પેટા સમિતિઓ નીમવી, નિયમ
કરવા વગેરે. (ગ) સંસ્થાનું અંદાજપત્ર તૈયાર કરવું.

Page #31

(૧) સંસ્થાના વાર્ષિક સરવૈયા, આવકખર્ચને હિસાબ તથા કાર્યવાહીને હેવાલ
તૈયાર કરવા અને તે સામાન્ય સભા પાસે મંજૂર કરાવવા તથા તેની બહાલી
મળે છપાવી પ્રસિદ્ધ કરવા, (૭) હેદારે તેમજ નોકરોના કામકાજ ઉપર દેખરેખ રાખવી. (ચ) માસિક રૂ. ૫૦૦થી વધારે પગારદાર નેકરની નિમણુંક કરવી, તેની સાથે
નિમણુંકની સરતે નક્કી કરવી, તેની રજા ઈત્યાદિના નિયમો ઘડવા તથા
જરૂર પડે તેને નેકરી પરથી છૂટા કરવા. (છ) સંસ્થા માટે નવી જનાઓ ઘડવી તથા તે સામાન્ય સભા પાસે મંજૂર કરાવવી. (જ) સંસ્થાના હસ્તકના ટ્રસ્ટ, ફંડ અને ખાતાઓ માટે અંદાજપત્ર, સરવૈયા,
આવકખર્ચના હિસાબે, કાર્યવાહીના હેવાલ વગેરે તૈયાર કરવા તથા સામાન્ય
સભા પાસે મંજૂર કરાવવા. (૪) સંસ્થાના સામીલનની યાદીમાં કે બંધારણમાં ફેરફાર કરવાની દરખાસ્ત
તૈયાર કરી સામાન્ય સભા પાસે મંજૂરી માટે રજૂ કરવી. (5) નવા સભ્ય દાખલ કરવા, અરજીઓ લેવી, તે મંજૂર કે નામંજૂર કરવી
અને તે માટેના નિયમે વખતોવખત કરવા તથા ફેરવવા. ૨૨. મતપદ્ધતિ.
વ્યવસ્થાપક સમિતિ બહુમતિથી કામકાજ ચલાવશે. બંને બાજુ સરખા મતે પડે, તો બેઠકનો પ્રમુખ વધારાને એક બીજો મત આપી શકશે.
૨૩. ખબર.
વ્યવસ્થાપક સમિતિની બેઠક બોલાવવાના ખબર સભ્યોને ઓછામાં ઓછા બે દિવસ પહેલાં ટપાલથી કે પરિપત્ર ફેરવીને આપવામાં આવશે. પરિપત્રમાં તારીખ, સ્થળ અને સમય અને કાર્યવાહી સામાન્યતઃ જણાવવા માં આવશે. કોઈ સભ્યને ખબર મળ્યા નથી તે બાધ બેઠકના કામકાજને નડશે નહીં. પરિપત્રમાં જણાવ્યા સિવાયનું કામકાજ પણ બેઠકની તથા બેઠકના પ્રમુખની મંજૂરીથી કરી શકાશે. ૨૪. બેઠક.
વ્યવસ્થાપક સમિતિની સાધારણ બેઠક દર બે માસે એ છામાં ઓછી એક વખત મળશે, જરૂર પડ્યે મંત્રીઓ વધારાની બેઠક બોલાવી શકશે. ૨૫. ખાસ બેઠક.
વ્યવસ્થાપક સમિતિના ચાર સભ્યોની અમુક ચોક્કસ કામકાજ માટે બેઠક બોલાવવાની

Page #32

લેખિત માગણી આવ્યેથી માગણી આવ્યાની તારીખથી પાંચ દિવસની અંદર વ્યવસ્થાપક સમિતિની બેઠક બોલાવવી મંત્રીએ માટે આવશ્યક રહેશે. આવી માગણી ઉપરથી બોલાવેલી ખાસ બેઠક નિયત કામકાજ માટે જ મળશે, અને તેમાં ખીજું કાઈ પણુ કામકાજ થઈ શકશે નહી, ૨૬, અસાધારણ બેઠક,
૨૮.
અસાધારણ સંચાગોમાં વ્યવસ્થાપક સમિતિની અસાધારણ બેઠક પ્રમુખની મંજૂરી મેળવીને મંત્રીઓ ચાવીસ કલાકની નોટીસથી પણુ ખોલાવો શકશે. ૨૭. ગેરહાજરી.
૨૯.
૩૦.
૩૧.
કલમ ૯ ( ખ ) પ્રમાણે ચૂંટાયેલા કાઇ પણ સભ્ય પ્રમુખની મંજૂરી લીધા સિવાય એકીસાથે ચાર બેઠકમાં ગેરહાજર રહેશે તે તે આપે આપ સભ્ય તરીકે બંધ થયેલા ગણશે. અને તે જગ્યા ખાલી ગણી તે જગ્યા ઉપર બીજા સભ્યની નિમણુક વ્યવસ્થાપક સમિતિ કરી શકશે
પ્રમુખ તથા ઉપપ્રમુખા.
સંસ્થાના પ્રમુખ તથા ઉપપ્રમુખ દરેક કામકાજ ઉપર ધ્યાન રાખશે તથા મત્રીઓને સલાહ- સૂચના આપશે.
બેઠકનું પ્રમુખસ્થાન
સામાન્ય સભાની તથા વ્યવસ્થાપક સમિતિની બેઠક વખતે સ’સ્થાના પ્રમુખ બેઠકના પ્રમુખતું સ્થાન લેશે. પ્રમુખની ગેરહાજરીમાં હાજર રહેલ ઉપપ્રમુખામાંથી જે સિનિયર હાય તે બેઠકનુ પ્રમુખસ્થાન લેશે, અને પ્રમુખની ફરજો ખળવશે. ઉપપ્રમુખે પણ ગેરહાજર હાય તે હાજર રહેલા સભ્યો પાતામાંથી એકને પ્રમુખસ્થાન માટે ચૂ'ટી શકશે, બેઠક શરૂ થયા પછી પ્રમુખ કે ઉપપ્રમુખ હાજર ધાય તાપણુ તે સામાન્ય સભ્ય તરીકે કામકાજમાં ભાગ લઈ શકશે.
બેઠક ખેલાવવાના અધિકાર.
મંત્રીએ મારફત કે પેાતાની સહીથી સામાન્ય સભાની અધવા વ્યવસ્થાપક સમિતિની બેઠક પ્રમુખ ખોલાવી શકશે.
મંત્રીઓ.
સામાન્ય સભા અને વ્યવસ્થાપક સમિતિના નિણુયા અનુસાર સંસ્થાનું તમામ કામકાજ મંત્રીએ ચલાવશે. મત્રીઓની ફરજો, જવાબદારીઓ અને હક્કો સયુકત

Page #33

૧૦
ગણાશે અને તેમાંથી કઈ પણ એક મંત્રીઓની સત્તાઓને ઉપયોગ કરી શકશે. બીજા અધિકારો અને ફરજો સાથે તેમના અધિકારો અને ફરજો નીચે પ્રમાણે રહેશે. (ક) સંસ્થાવતી તમામ પ્રવૃત્તિઓનું સંચાલન કરવું. તેના અંગેના હેવાલ તથા
સૂચનાઓ અને જનાઓ વ્યવસ્થાપક સમિતિ પાસે રજૂ કરવા. (ખ) સંસ્થાવતી તમામ પત્રવ્યવહાર કરે. (ગ) સામાન્ય સભા તથા વ્યવસ્થાપક સમિતિની બેઠક બોલાવવી તેમજ બેમાં
થયેલ કામકાજની પાકી નેંધ રાખવી. (ઘ) સંસ્થાના કરે અને કાર્યકરો ઉપર દેખરેખ રાખવી, તેમના ઉપર નિયં
ત્રણ રાખવું. તેમને હુકમ તથા સૂચનાઓ આપવી. () માસિક શ. પ૦) થી ઓછા પગારદાર નેકરને પ્રમુખની અનુમતિ મેળવીને
રાખવા તથા તેમને છુટા કરવા. (ચ) સંસ્થામાં યોગ્ય વ્યક્તિઓની મુલાકાતે ગોઠવવી. (છ) સંસ્થાના પ્રકાશને વ્યકિતઓને તથા સંસ્થાઓને ભેટ આપવા. (જ) સામીલનની યાદી કે બંધારણ અનુસાર મંત્રીઓની તમામ ફરજો તથા જવાબદારીઓ અદા કરવી તથા હકકો ભેગવવા.
ખજાનચી. ૩૨. સંસ્થાના તમામ હિસાબ ઉપર ખજાનચી દેખરેખ રાખશે અને સંસ્થાના નાણાની
વ્યવસ્થા વ્યવસ્થાપક સમિતિના ઠરાવ અનુસાર કરશે. મદદની રકમ તેમજ લેણું વસુલ કરશે તથા નાણાં ચુકવશે.
મંત્રીઓ સાથે રહી સંસ્થાના નાણાકીય વહીવટ તથા હિસાબી કામકાજ ઉપર
દેખરેખ રાખશે. રસી વાઉચરે ઉપર સહી કરશે. ૩૪. મંત્રીઓ સાથે રહી અંદાજપત્ર, સરવૈયું, આવકખર્ચના હિસાબ વગેરે તૈયાર કરશે અને વ્યવસ્થાપક સમિતિ પાસે રજૂ કરશે.
જવાબદારી. ૩૫. પ્રત્યેક કાર્યવાહક પોતાના કાર્ય પૂરતા જવાબદાર રહેશે, અને સંસ્થાની મિલકતની
રોકાણમાં કિંમતમાં ઘટાડો થાય છે તે માટે જવાબદાર રહેશે નહી પણ જેનાથી આવું નુકશાન જાણી બુઝીને થયું હશે તે ભરી આપવા માટે જવાબદાર રહેશે.
અનવેષક (એડીટર) ૩૬. વ્યવસ્થાપક સમિતિના સભ્ય ન હોય તેવા એક સભ્યને અગર કેઈ લાયક વ્યક્તિને

Page #34

આ સભા દર વર્ષે અન્વેષક (ઓડીટર) નિમશે. આ અન્વેષક સંસ્થાને હિસાબ તપાસશે અને તપાસ્યા બદલ ચપડામાં પિતાની સહી કરશે, અગર લેખિત પ્રમાણપત્ર આપશે.
જોડાણ. સંસ્થાના જેવા ઉદ્દેશો ધરાવતી કોઈ બીજી સંસ્થા સાથે સંપૂર્ણપણે કે અંશતઃ જોડાવા કે ગમે તે પ્રકારે સહકાર કરવા અને સાથે કામ કરવા સંસ્થા હકદાર રહેશે. પરંતુ કોઈ પણ બીજી સંસ્થા સાથે જોડાણ કરવા માટે સંસ્થાના સભ્યોની ખાસ બેઠક પૂરા પંદર દિવસ અગાઉથી નેટિસ આપીને બેલાવવાનું અને તેવી બેઠકમાં હાજર રહેલા સભ્યોની ટ્રે સંખ્યાની સંમતિ હેવાનું આવશ્યક રહેશે.
રસ્ટીઓ. ૩૮. સંસ્થાની કોઈ પણ મિલકત માટે વ્યવસ્થાપક સમિતિને જરૂર લાગે ત્યારે વ્યવસ્થાપક
સમિતિ ટ્રસ્ટીઓ નિમી શકશે, અને તેમનાં કામકાજ, અધિકાર, રચના, બંધારણ વગેરે માટે વ્યવસ્થા અને નિયમ કરી શકશે, અને તેમાં ફેરફાર કરી શકશે તથા રદ કરી શકશે.
વિસર્જન. ૩૯. કઈ સોગમાં સંસ્થા બંધ પડે ને તેનું વિસર્જન થાય તે સંસ્થાની મિલકતે
સંસ્થાના ઉદ્દેશે પાર પાડવામાં વપરાય તેવી સર સાથે કોઈ સ્થાનિક જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક સંસ્થાને સેંપવી. આવી ઍપણી ન થઈ શકે તે મિલકતે શ્રી ભાવનગર જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક સંઘને સેંપી દેવી.
વિશિષ્ટ ફંડ. ૪૦. સંસ્થા હસ્તક વિશિષ્ટ ફંડ કે ખાતાં હશે તેને વહીવટ તથા ઉપગ તે તે વિશિષ્ટ કામમાં કરવામાં આવશે.
પગલાં લેવા બાબત. ૪૧, સંસ્થાની મિલકતની માલિકી સંસ્થામાં રહેશે અને તે માટે સંસ્થા સામે કે સંસ્થા તરફથી કાયદેસર પગલાં સંસ્થાના પ્રમુખ કે મંત્રીઓ પૈકી ગમે તે બે નામથી લઈ શકાશે.
નાણાંનું રોકાણ. ૪ર. આ બંધારણને આધીન રહીને સંસ્થાની મિલક્ત, પંડે તથા નાણાંના રોકાણ માટે
વ્યવસ્થાપક સમિતિ વખતેવખત નિયમો, ઠરા, તથા વ્યવસ્થા કરશે તથા મેગ્ય લાગે તેમ તેમાં ફેરફાર કરી શકશે તેમજ તે રદ કરી શકશે.

Page #35

૧ર
ઉચિત ફેરફાર. ૪૩. આ બંધારણની વિરુદ્ધ ન હોય તેવી રીતે સંસ્થાના કામકાજ તથા વહીવટ માટે
વ્યવસ્થાપક સમિતિ વખતોવખત વ્યવસ્થા, નિયમો તથા ઠરાવ કરી શકશે તથા ફેરવી શકશે.
અમલ. ૪૪. આ બંધારણ સં. ૨૦૧૧ ના કારતક સુદી એકમથી અમલમાં આવશે, અને
ત્યારથી તે અગાઉનું બંધારણ તથા તેને લગતા સામાન્ય સભાના તેમજ વ્યવસ્થાપક સમિતિના જે કંઈ કરી હશે તે રદ ગણાશે. પરંતુ સદરહુ તારીખ પહેલાં અગાઉના બ ધારણ તથા ઠરાને અનુસરીને જે કાંઈ કામકાજ થયાં હશે કે શરૂ થયેલ હશે તે કાયદેસર ગણાશે, અને સદરહુ તારીખથી ચાલુ કામકાજને પણ શક્ય હશે ત્યાં સુધી આ બંધારણ લાગુ પડશે.
મુદ્રક : શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ, શ્રી મહેદય પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ : દાણાપીઠ--ભાવનગર

Page #36

વાંચેલી, નવીન પચાસ કથાઓ. અન્ય અનેક અંતર કથાઓ અને સપુરુષોના માર્ગો, ઋતુ, ઉપવન, રાજય લક્ષણો, સામુદ્રિક તેમ જ વ્યવહારિક, સામાજિક, રાજકીય અને નૈતિક વગેરે અનેક વિષયે દેવ, ગુરુ. ધર્મ, જિનપૂજા વગેરેના સ્વરૂપ અને વિધાનોનું વર્ણન વગેરે અનેક વિષયો આવેલા છે. પ્રથમ ભાગમાં સમ્યક્ત્વના વીશ ગુણોનું વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે. આ બીજા ભાગમાં બાકીના તેર સમ્યકત્વના અને સત્તર પંચ અણુવ્રતના મળી કુલ ત્રીશ ગુણાનું કથાઓ સહિત વન આપવામાં આવ્યું છે. સારા કાગળ ઉપર સુંદર ગુજરાતી અક્ષરોથી આ સભાના માનવતા પેટ્રન સાહેબ, લાઇફ મેમ્બરને ધારા પ્રમાણે ભેટ આપવા આ ગ્રંથ છપાય છે. સુમારે ચાલીસ ફેમ' ઉપરાંત ક્રાઉન આઠ પેજી લગભગ ચાર પૃષ્ઠ માં તૈયાર થશે. આ વદી ૦)) સુધીમાં નવા થનારા પેટ્રન સાહેબ તથા લાઇફ મેમ્બરને પણ ભેટ આપવામાં આવશે, કિમત સુમારે રૂા. નવ થશે,
જાહેર ખબર આ સભા તરફથી બહાર પાડવામાં આવેલ નીચેના સંસકૃત-માગધી ભાષાના મૂળ તથા ટીકાયુક્ત કિંમતી ગ્રંથના રોક લગભગ ખલાસ થવા આવ્યા છે, પરંતુ કેટલાક ગ્રંથભંડારો અને સાહિત્યપ્રેમીઓની ખાસ માગણી આવતાં સભાના અનામત રાખવામાં આવતા સ્ટોકમાંથી નીચેના પુસ્તકો તેમાં દર્શાવવામાં આવેલ કિંમતે આપવાને નિર્ણય કર્યો છે, તે જેઓને જરૂર હોય તેઓ એ તરત મંગાવી લેવા કૃપા કરવી, વેચાણ માટે કાઢવામાં આવેલ આ ગ્રંથ બહુ અલ્પ પ્રમાણમાં છે, જે ખલાસ થવા બાદ તે ગ્રંથ મળી શકશે નહિ. ૧, વસુદેવ હિન્ડી: પ્રથમ અંશ
મૂલ્ય રૂા. ૭) ૨, , , દ્વિતીય ,,
રૂા. ૭) | [ બને ભાગ સાથે આપવામાં આવશે. ] ૩. આ. દેવેન્દ્રસૂરિકૃત ટીકાયુક્ત| કર્મગ્રંથ ભાગ ૧ લો [ એકથી ચાર ] મૂલ્ય રૂા. ૬) ૪. , ભાગ ૨ જે [ પાંચથી છ ] , રૂા. ૬)
[ બને ભાગ સાથે આપવામાં આવશે. ] બહતું ક૯પસૂત્ર ભાગ ૨
મૂલ્ય રૂા. ૧૫) ભાગ ૩
- રૂા. ૧૫) ભાગ ૪
| 35 રૂા. ૧૫) ભાગ ૫
}} રૂા. ૧૫) ભાગ ૬
રૂા. ૧૬). ઉપરના ગ્રંથો મંગાવનારને કમીશન ટકા ૧૨ આપવામાં આવશે. દરેકનું પિસ્ટેજ અલગ સમજવું. પુસ્તકો રેલ્વે પારસલથી મંગાવવાથી ખર્ચ ઓછો આવશે. તે હવે રસ્તે મંગાવનારે ગ્રંથની કિંમત અગાઉથી મોકલી આપવા કૃપા કરવી. જે મળેથી પુસ્તકે રેલ્વે-પારસલથી તરત રવાના કરવામાં આવશે.
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર
5
૮,

Page #37
Reg. No. B. 81 સભાના મેમ્બર થવાથી થતા અપૂર્વ લાભ. શ. 501) . પાંચસે એક આપનાર ગૃહસ્થ સભાના પેટ્રન થઈ શકે છે. તેમને છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં પ્રગટ થયેલા ગુજરાતી પ્રકાશન ભેટ તરીકે મળી શકે છે. શ. 11) પહેલા વર્ગના લાઈ મેમર થનારને ચાલુ વર્ષના બધા ગુજરાતી પ્રકાશને ભેટ મળી શકે છે અને અગાઉના વર્ષના પુસ્તકૅ પુરાંત હશે તે પેટ્રન તથા લાઈક્રૂ મેમ્બરાને પાણી કિંમતે મળી શકે છે. શ. પ) બીજા વર્ગના લાઈફ મેમ્બર. તેમને પુસ્તકની જે કિંમત હશે તેમાંથી ત્રણ રૂપિયા કમી કરી બાકીની કિંમતે આ વરસના પુસ્તકો ભેટ મળી શકશે; પણુ રૂા. 50) વધુ ભરી પહેલા વર્ગ માં આવનારને પહેલા વર્ગને મળતો લાભ મળશે. બીજા વર્ગ માં જ રહેનારને ત્રણ રૂપિઆની કીંમતના ભેટ મળશે. શ. 101) ભરનાર પહેલા વર્ગના લાઈક્રૂ મેમ્બરને નીચેના સાત વર્ષોમાં જે પુસ્તકે ભેટ આપવામાં આવ્યા છે તે નીચે મુજબ છે. સાત વર્ષ પહેલાં થયેલા પન સાહેબ અને લાઈફ મેમ્બરને ભેટ આપવામાં આવેલા ગ્રંથાની કિંમત ઘણી હેટી છે. જેમાંથી પેટ્રન થનાર મહાશયને છેલ્લા પાંચ વર્ષના પુસ્તકે ભેટ મળશે. સ. ૨૦૦૩માં શ્રી સંધપતિ ચરિત્ર-(સચિત્ર ) કિં. રૂા. 6-8-9 | શ્રી મહાવીર ભગવાનનાં યુગની મહાદેવીએ 95 95 3-0-0 સ, ૨૦૦૪માં શ્રી વસુદેવ હિંદી ભાષાંતર 15-0-0 શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુ ચરિત્ર ( સચિત્ર ) 7-8-0 4. 2005 માં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્ર સચિત્ર ) 13-0- સં. ૨૦૦૬માં શ્રી દમયન્તી ચરિત્ર (સચિત્ર ) 6-8-9 જ્ઞાન પ્રદીપ ભાગ 2 આદર્શ સ્ત્રી રત્ન ભાગ 2 સ. 2007 શ્રી કથાનકોષ ભાષાન્તર ગુજરાતી ભાગ 1 10-0-0 55 2008 | શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર ( સચિત્ર ) શ્રી અનેકાન્તવાદ ( ગુજરાતી ) ૧-૦ભક્તિ ભાવના તન સ્તવનાવાળી , ૨૦૦૯માં શ્રી શ્રેયાંસનાથ ચરિત્ર-સચિત્ર 99 9 7-8 જ્ઞાન-પ્રદીપ ભાગ ત્રીજો નમસ્કાર મહામંત્ર 1-2-9 | રા. 86-0-0 હવે માપવાના ભેટના પુતકે નવા તૈયાર થશે ત્યાં સુધી નવા થનાર સાઈક્રૂ મેમ્બરને ઉપરોક્ત સં. 209 ના ભેટના પુસ્તકે ભેટ મળશે. ૨૦૧૦-૨૦૧૧ના ભેટ પુસ્તકે માટે શ્રી કથાનકોષ ભાગ ખીને તૈયાર થાય છે. પહેલા વર્ગના લાઈફ મેમ્બરની ફી રૂા. 191) ભર્યેથી રૂા. 18) નું શ્રી પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર રૂા. 7) વધુ ભયેથી આપવામાં આવશે. માટે પ્રથમ વર્ગના લાઈફ મેમ્બર થઈ મળતા ભેટના પુસ્તકોને લાભ મેળવે. ન બંધુઓ અને બહેનોને પેટન અને લાઈફ મેમ્બર થઇ નવા નવા સુંદર ગ્રંથ ભેટ મેળવવા નમ્ર સૂચના છે. બાવન વરસથી પ્રગટ થતુ' આત્માનંદ પ્રકાશ માસિક દર માસે જિંદગી સુધી ભેટ મળશે. મેમ્બર થવામાં જેટલા વિલંબ થશે તેટલા વરસના ભેટના પુરત કે ગુમાવવાના રહેશે; અત્યારસુધીમાં આશરે 700 સંખ્યા લાઈફ મેમ્બરાની થઈ છે. રાવ તા. 1 -1-5 શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા, 20 09 પાસ વદ 17 ભાવનગર મુદ્રક : શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુ આઇ-શ્રી મહોદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ--ભાવનગર. 999 2-0-0 For Private And Personal Use Only