Atmanand Prakash Pustak 009 Ank 01

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531097/1

Page #1

પુસ્તકd.૯ વિ. સં. ૨૯૬૭ ક092
સં
૨૯૨-૨૨
llc@lolk I5I92 પુસ્તક નંબર : ૯
Hી
KASH
શ્રી જન માનના ખામૈઈ, ભાવનગર - ૩૬૪૦૦૧,

Page #2

KAAAARRRAAAAAAARFARANDE
આત્માનંદ પ્રકાશ.
પુસ્તક ૯ મું.
સંવત ૧૯૬૭ના શ્રાવણથી સંવત ૧૯૬૮ના અષાડ સુધી અંક ૧૨
" सेव्य सदा श्री गुरु कल्पवृक्ष"
RonnnnnnnnnnnnnnnnnnnARARAAAAAARON
वांग चेद्नूरीःखोद्भवजवजलधेरात्मनस्तारणेऽत्र । स्वातांतासितोप्रखरकुविषयव्यालयूथमणाशे । चात्मारामे विराम विधिसमुदयत्कर्मजालादबालात् । “ઝાત્માનંબર” નિનામતસિવાય કપીલાત શા
પ્રગટ કર્તા, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા;
ભાવનગર, કે વીર સંવત્ ૨૪૩૭–૩૮ આત્મ સંવત્ ૧૬-૧૭ સને ૧૯૧૧-૧૨ વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧
પોસ્ટેજ ચાર આના.
BRAAAAADAAANAAAARAAAAAAAAAAAAANNNANRE
વાવનગર–ધી “આનંદ” પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ. Kevvuruycuyu ryyyYYYYYY

Page #3

મહાકાલહસાજામાજાસાહહહહમાલમિલનભલભલ્લાલબહાબાસાહાલ
प्रनु स्तुति. अगम्यमध्यात्मविदामवाच्यं वचस्विनामावतां परोक्षम् । श्रीवर्धमानाभिधमात्मरुपमहं स्तुतेर्गोचरमानयामि ॥ १ ॥
ભાવાર્થ—અધ્યાત્મી પુરૂષોને પણ જે અગમ્ય છે, બૃહસ્પતિ જેવા સમર્થ વિદ્વાને વડે પણ અવાચ્ય છે, અને છાસ્થ જનેને પક્ષ છે એવા શ્રી વર્ધમાન નામના ચરમ તીર્થકર મહારાજની હું સ્તુતી કરું છું.
Seserysenszzurro
ગુરુ સ્તુતિ. झानांनोनिधये महोपकृतिनिः ख्याताय सज़ारते । श्रीमझीरजिनेशवाग्वरवनी संसेविने श्रीजुषे ।। प्रेमोझास विधायिने निजजने विद्याविनीते वरे स्वस्ति श्री परिवारयुक्त विजयानंदाय सत्सूरये ॥१॥ “જ્ઞાનના સમુદ્રરૂપ, મહાન ઉપકારેથી ભારતવર્ષમાં પ્રખ્યાત થયેલા, શ્રી વિરપ્રભુની વાણરૂપ વાટિકાને સેવન કરનાર, સ્વર્ગલક્ષમીને સેવનારા અને વિદ્યાથી વિનીત એવા પિતાના ભકતે ઉપર પ્રેમ કરનારા પરિવાર સહિત શ્રી વિજયાનંદ સૂરિવરનું કલ્યાણ થાઓ * ૧

Page #4

સી
ન
વાર્ષિક વિષયાનુક્રમણિકા નંબર વિષય
પષ્ટ ૧ નવીન વષરમે માંગલ્ય હતુતિ - - ૧. ૨ ગુરૂ સ્તુતિ - - • ૧- ૨-૩ર૧. ૩ આશિર્વાદ ૪ મારૂં નવીન વર્ષ ..
૩, ૫ અધ્યાત્મ રસીક શ્રીમાન ચીદાનંદજી કૃત પદ સંગ્રહ
(વ્યાખ્યા સહિત) ૮, ૪૦, ૧૨૫, ૨૬૮. ૬ બારવૃતના અંતરંગ હેતુઓ. ૧૧, ૪૮, ૮૯, ૧૧૭, ૨૨૬. ૭ જૈન દર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિગદર્શન ૧૫, ૮૨,
- ૧૦૯, ૧૩૭. ૮ જૈન શાસન અને તેના ભાવનગરના ખબરપત્રીની શ્રમ_ ને ખુલાસે. • - • • ૨૯. ૯ ગ્રંથાવલોકન . • ૩૬, ૨૯૦, ૩૧૯ ૩૯૭. ૧૦ વર્તમાન સમાચાર. ૩૬, ૩, ૯૫, ૧૨૩, ૧૪૯
૧૭૩, ૨૦૩, ૨૩૧, ૨૬૫, ૨૮૯, ૩૧૫, ૩૧૮ ૩૯૫. ૧૧ પ્રભુ સ્તુતિ. ૩૯, ૧૫૩, ૧૭૭, ૨૬૭, ૨૯૧૧૨ આત્મ જ્ઞાનને સરળ-શુદ્ધ માર્ગ. ૪૩,૭૪, ૧૦૨.
૧૩૦, ૧૫૮, ૨૪૩, ૨૮૪, ૩૦૫. ૧૩ વિચાર વાણું અને આચારમાં અસાધારણ અંતર પર. ૧૪ જૈન સાહિત્ય. . . ૫૯, ૧૬૫, ૨૨૩. ૧૫ શ્રી મહાવીર જિન સ્તોત્ર (વ્યાખ્યા સહિત)૭૧,૯૮, ૧૨૭. ૧૬ કુધારામાં નિદ્રાવશ મનુષ્યની જાગૃતિ. • ૭૪. ૧૭ શ્રીઅજ્ઞાનતીમિરભાસ્કર ગ્રંથના સંબંધમાં એકવિનંતીલ્પ. ૧૮ વીક્રમ નવીન વર્ષના માંગલ્ય વચને. - ૯૭. ૧૯ અનિત્ય ભાવના. ......
૧૦૧. ૨૦ પ્રભુ પ્રાર્થના.
૧૨૫. ૨૧ વિષય વિરક્ત વીરાણક. •
૧૬. ૨૨ ધર્મ પરિક્ષા, • • • ૧૪૫.

Page #5

૨૯
૨૩૩.
૩ર.
૨૩ ઈષ પચીશી.
૧૫૩. ૨૪ શ્રાવિકા કર્તવ્ય.
૧૬૯. ૨૫ સાધ ભાવના. •
૧૭૮. ર નિસ્વાર્થ વૃત્તિ કેવી હોઈ શકે?
૧૭૮. ૨૭. શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થ યાત્રા વિધિ. ૧૮૬, ૨૧૦, ૨૩૪. હ૮ આદિશ્વર જિન સ્તવન
૨૦૯. એક ખુલાસો. •
૨૩૧. ૩૦ સમ્યફ પ્રાર્થના. .
૨૩૩, ૩૧ કર્મ વિપાક ભાવ. સમગ્ર જન જાતિની ઉન્નતિને ઉપાય.
૨૫૬. ૩૩ જૈન દષ્ટિએ નાટકનું સંપ્રવર્તન.
૨૭૦, ૩૪ સાહિત્ય પરિષદ અને જૈન સાહિત્ય.
૨૭૬. ૩૫ ડબાસંગ દુષ્કાળ ફંડ સંબધી હકીક્ત ૨૮૭, ૩૧૪. ૩૬ આપણે આધુનીક સ્થિતિને દુઃખ દાયક ચિતાર. ૨૩. ૩૭ બ્રહ્મચર્ય પાળવાની અનિવાર્ય અગત્ય. - ૨૯૬. ૩૮ ખરે જેન કેશુ? ... .... ... ૩૧૦. ૩૯ આ સભાને કરવામાં આવેલે સેળ વાર્ષિક મહોત્સવ૩૧૭. ૪૦ વડેદરા શહેરમાં થયેલા સાધુ સંમેલનનું વિજય ગીત ૩૨૧. ૪૧ શ્રી શાસન દેવીને હર્ષોલ્ગાર . .. • ૩રર.
વડેદરા સંમેલને ભરેલું સ્તુત્ય પગલું અને તેનું કરવું
જોઈતું અનુકરણ • • • • ૩૩૫. ૪૩ વડેદરા મુનિ સંમેલનને અહેવાલ - - ૩૪૮.
સંમેલનને પુછવામાં આવેલ પત્ર દ્વારા પ્રશ્નને અને તેને શાસ્ત્રાધારે આપેલા જવાબ . ... ૩૭૭, વડેદરા મુનિ સંમેલનમાં હાજર થયેલા મુનિ મહારાજાઓનું લીસ્ટ . . .
૩૮૦. ૪૬ આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજ્યકમળસૂરિની ગુણ સ્તુતિ ૩૮૧.
વડોદરા મુનિ સમેલને પસાર કરેલા ઠરાવ પૈકી ચાદ
મા ઠરાવ માટેની અગત્ય સૂચના - - ૩૮૨. ૪૮ વડોદરા સમેલન માટે ન્યુસ પિપના અભિપ્રાયે ૩૮૮.
૪૭

Page #6

પુસ્તક ૯ મુ
श्री.
આનંદ પ્રકાશ
II:
vvvvvvver
vy?
વિક્રમ સંવત્ ૧૯૬૭. શ્રાવણ खंड १ ते!.
अि
नवीन वर्षारंभे मांगल्य स्तुतिः । शार्दूलविका मितम् ।
येषां संस्मरणं तथा प्रणमनं पापौघविध्वंसनं । कर्मेघप्रबलप्रवेगशमनं श्रेयस्करं प्राणिनाम् । नौरूपं जववारिधिप्रतरणे मोक्षाध्वसंदर्शकं । तेयः शांतिधरेज्य एव सततं तोर्थंकरेज्यो नमः ॥ १ ॥
જેમનું સ્મરણ અને નમન પ્રાણીઓના પાપના સમૂહને નાશ કરનારૂ, કર્મરાશિના પ્રબળ વેગને શમાવન રૂ, કલ્યાણુ કરનારૂં, આ સંસારરૂપ સમુદ્રને તરવામાં નારૂપ અને મેક્ષના માર્ગને દર્શાવનારૂં છે, તે શાંતિધારી તીર્થંકર ભગવાને નમસ્કાર છે. ૧
गुरु स्तुति. यस्यास्या६चनोमिंरंगललिता संनिर्गता शांतिदा । स्याधादामलती रतस्व विटपिमौवाससंदायिनी ।

Page #7

આત્માનઃ પ્રકાશ
जव्यात्मानघपथितर्पणकरी ग्रंथावली जान्हवी । नित्यं भारतमा पुनाति विजयानंदाख्यसूरिं नुमः ॥ २ ॥
જેમના મુખમાંથી પ્રગટ થયેલી ગ્ર'થશ્રેણીરૂપ ગગા કે જે ૧ચન રૂપ તરંગાના ર’ગથી સુંદર છે, જે સ્યાદ્વાદરૂપ નિલતીર ઉપ૨ રહેલા તત્ત્વરૂપી વૃક્ષાને ઊલ્લાસ આપનારી છે અને ભવી આત્મારૂપી નિર્દોષ મુસાફ઼ીને તૃપ્તિ અને શાંતિ આપનારી છે, તે ગ્રંથશ્રેણી રૂપ ગ’ગા અદ્યાપિ આ ભારતવર્ષને પવિત્ર કરે છે, તે શ્રી વિજયાનદસરિજીને અમે સ્તવીએ છીએ. ૨
નીતિઃ
विहरन् वितरन धर्म, सुचरन् चारित्रधर्मसन्मार्गे | નયતિ જ્ઞાનાંનોનિધિ શ્રીવિજ્ઞયાનંતમૂપિરિવારઃ | ૐ || વિહાર કરી ધનું દાન કરનાર અને ચારિત્ર ધર્મના શુદ્ધ માર્ગે ચાલનાર ન્યાયાંલેનિધિ શ્રી વિજયાનંદસૂરીના પરિવાર
જય પામે છે.
૧ સારા સાધનેાને × ગરીમ.
આર્શીવાદ. કુતવિલ ખિત.
સકળ જૈન સમાજ 'સુસાજને, ધરી કરી સુખકારક કાજને; વિમલ બેધ ધરા જિન બાળકો, અતિ અનેા સુયાર ધન પાળકા. ૧ ધરિ સુકેળવણી જિન ખાળિકા, સુખી રહેા સ્વપતિ વ્રત પાળિકા, સુધન સ સખાવતને કરો, સકલ દીન' તણાં દુઃખને હરા ૨ સહુ સધિમેં જને સુખમાં રહેા, મુખથી શાસનના જય ઉચ્ચરો, જય ચતુર્વિધ સંઘ તણા સદા,નહિં કુસ′પ રહેા મનમાં કદા.
૨ યા રૂપી ધતુના પાલનાર.
૩ ધનવાન ગૃહસ્થા.

Page #8

મારું નવીન વર્ષ.
ગીતિ. જય પામે ગ્રાહક ગણુ, પ્રેમ ધરી પત્ર આ સદા વાંચે; આત્માનંદ પ્રકાશી, આત્મારામે રમી સદા રા. ૧
મારું નવીન વર્ષ. પરમ પવિત્ર પર્યુષણ પર્વથી સુશોભિત એવા શ્રાવણ માસને પ્રવેશ થઈ ચુક્યું છે. આરિતક આહંત ભક્તના ભાવિક હૃદયમાં ઉચ્ચ ભાવનાઓના પરિણામ વધતા જાય છે. જૈન વર્ગની ધાર્મિક અને આત્મિક ઉન્નતિના કારણ રૂપ આ પવિત્ર પ્રસંગે મારે નવમાં વર્ષમાં પ્રવેશ થાય છે. અષ્ટસિદ્ધિની સંખ્યાને બતાવનારા આઠ વર્ષે આત્મિક આનંદ સાથે મેં પ્રસાર કર્યા છે. હવેનવપદજીની સંખ્યાના મહિમાના ઉદયની આશા ધારણ કરી નવમા વર્ષની મારી સ્થિતિ પ્રાપ્ત થઈ છે. હું હજી બાલ્ય વયમાં છું, તથાપિ મારા પ્રધાન મુખ પૃષ્ટ ઉપર એક મહાત્મા ગુરૂના નામથી મને અલંકૃત કરવામાં આવ્યું છે, અને પરમ ઉપકારી મહાનુભાવ મુનિવરે મારા સ્વરૂપને દયાર્દ દષ્ટિથી વિલેકે છે તેમજ પવિત્ર વૃત્તિવાલા ગૃહસ્થ મારૂં હદયથી બહુમાન કરે છે, તેથી હું બાલ છતાં પ્રઢ વયની દશા ભેગવું છું.
પ્રિય ગ્રાહકગણ, તમારા આસ્તિક હદયને આત્મિક આનંદ આપવા માટે હું યથા શક્તિ પ્રયત્ન કરું છું. મારા સાધક વિષયે તમારી મને વૃત્તિને પ્રસન્ન કરે અને તેમાં ગૃહધર્મ, નીતિ, વિરાગ્ય અને અધ્યાત્મના વિચારે ભરપૂર કરે, એ મારી અંતરંગ ઈચ્છા છે; તે પૂર્ણ કરવા મારી યથા શક્તિ પ્રવૃત્તિ છે. - પ્રિય અધિકારી ગૃહસ્થ, આહંત ધર્મના આગમને મહાન સાગર મથન થઇ શકે તેવું નથી, એ મહાસાગરનું એક બિંદુ પણ બુદ્ધિગમ્ય કરવું અશકય છે, એ વાત નિર્વિવાદે સિદ્ધ છે, તથાપિ મને આશ્રય આપનારા પવિત્ર ધર્મગુરૂઓ તથા જૈન બંધુઓનો પ્રભાવથી હું માંશ પ્રિયવાચકોની સમક્ષ કેટલાએક હીતકર વિષયે પ્રગટ કરવાને

Page #9

૪
આત્માનંદ પ્રકાશ.
ww w
w e r suvv', w
ww
સમર્થથઈ શકું છું. કેટલાએક ગંભીર વિષયેની ચર્ચાઓ કે જેની અંદર અધિકારી વાચકો પ્રવેશ કરી પિતાના જ્ઞાનાંકુરને ખીલાવી શકે તેવા હેતુથી પ્રગટ કરવામાં આવે છે. મારા પ્રિય વાચકેના જીવનમાંથી, વ્યાપારમાંથી, વિચારમાંથી, અને આચારમાંથી ગાંભીર્ય વિવેક, તથા વિનય પ્રમુખ સદગુણે પ્રત્યક્ષ રીતે વધતા જાય, આ જગતમાં મનુષ્યભવ પ્રાપ્ત કરી મરણની વચમાં જાણે ખાવા પીવા અને મેજ મઝહ કરવા વિના બીજું કશું કર્તવ્યજ ન હોય, તેવી લઘુતા, ચંચળતા, વિકલતા વાચકેના અંગમાંથી દૂર થઈ જાય, અભિમાન, સંકુચિત હૃદય અને વિચાર સાથે સ્વચ્છતા, ગંમત,મેજ એ સર્વત્ર નિયામક થઈ ગયા હોય એવું ખેદકારક ભાન પ્રગટ ન થાય, તેમજ જીવન અને તેને ઉપયોગ અને નિર્વાહ તથા સ્વરૂપ વિષેના ગંભીર વિચારે પ્રગટ થાય તેવા વિચારેને અનુસરી મહત્યામાં પ્રવેશ કરવાનાં સાહસ, સ્વાર્પણ અને આગ્રહ પોતાના વર્તનમાં પ્રતિક્ષણે દર્શાવે, અને કાર્યસિદ્ધિના રહસ્ય માર્ગનું જાણે વિસ્મરણ થઈ ગયું હોય તેવું વર્તમાન સમયમાં વાંચનની સ્થિતિથી જે જણાઈ આવે છે, તેવી સ્થિતિની પૂરી સુધારણ થાય, તે પ્રયાસ કરવાની મારી પ્રતિજ્ઞા છે. તે પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ કરવા હું સદા ઉત્સાહિત રહું છું.
- પ્રિય પાઠકે, વર્તમાન સમયનું જીવન કેવળ એક રમત જેવું નકામું, હલકું અને સ્વાથી થઈ ગયું છે, તેવા જીવનને અંગે અનેક જાતના પરસ્પર કલહ, કુસંપ અને દ્વેષ વધી પડ્યા છે, તેની શાંતિ કરવાની ખરેખરી જરૂર છે. તેની શાંતિના ઉપાયે જવા એ પ્રત્યેક પુત્રનું કર્તવ્ય છે, તેથી મેં પણ એ કર્તવ્યને પ્રધાન રાખીને જ મારા પ્રિય વાચકેની સેવા કરી છે. અને હજુ પણ તેવી સેવા સતત કરવાને હું ઉત્સાહિત રહું છું. આજકાલ વાંચન કલા વધી છે, પણ તે કલાનું શુદ્ધ સ્વરૂપ કવચિત્ જ દેખાય છે. મનન પૂર્વક વાંચન થતું જ નથી, એમ કહી છે તે પણ અતિશક્તિ નથી. વિચાથી વિના વાંચી જવાય તેવા જ વાંચનની આ સમયે ભૂખ ઉઘડી છે, આથી તવશા અને ગહન વિચારના વિષયે મનન પૂર્વક વાંચવા

Page #10

મારું નવીન વર્ષ.
ww
ની લેકરૂચિ જોઈએ તેવી જાગ્રત થઈ નથી. એ રૂચિ જાગ્રત કરવાને માટે મારા અંતરની તીવ્ર ઈચ્છે છે. તે શ્રી વીર પ્રભુના શાસનદેવતા પૂર્ણ કરે.
પ્રિય ગ્રાહકગણ. ગતવર્ષ પિતાના પૂર્વ ભાગમાં ધાર્મિક અને સાંસારિક સ્થિતિમાં સામાન્ય રીતે પ્રસાર થયું છે, પરંતુ તેને ઉત્તર ભાગ ચાલતા પંચમ આરાથી બહુ રીતે કલુષિત થયે છે, તેથી મારું હદય ખેડાતુર થયું છે, તે છતાં મેં મારા સ્વરૂપમાં કોઈ જાતને વિકાર ઉત્પન્ન કર્યો નથી અને સર્વેમાં સંપ અને શાંતિની ચાહના રાખી છે. કાલના પ્રભાવથી પ્રવર્તતા અનુચિત ભાવે તરફ ઉપેક્ષા રાખી મારા નામની સાર્થકતા જેવી રીતે જગતમાં કહેવાનું છે, તેને કાયમ રાખવા માટે મેં મારી સ્થિતિ તટસ્થ ભાવે રાખી છે. અને હજુ પણ રાખવાની ઈચ્છા છે.
ગત વર્ષમાં નાના મોટા એકંદરે ૪૩ લેખે આપવામાં આવ્યા છે જે લેખમાં મોટે ભાગ પરમ ઉપકારી મુનિ મહારાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજને છે. તેઓ સાહેબે નિરંતર મારા પર કૃપાદૃષ્ટિ રાખી મારું પોષણ કર્યું છે. સિવાય બીજા લેખે success, એક ઉપકારી મહાત્મા, મી. મેહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ બી. એલ. એલ. બી. વિગેરે જુદા જુદા લેખકેના છે.
પૂર્ણ થયેલા ગત્ વર્ષમાં વિવિધ છંદોમાં શ્રી વીતરાગ પ્રભુની અને શુદ્ધ ચારિત્રધારી ગુરૂની સ્તુતિના તે સાથે ધર્મના સુબેધક ગીતે પ્રગટ કરી તમારી મનોવૃત્તિને મેં આનંદિત કરી છે. મહાનુભાવઅધ્યાત્મ રસિક શ્રી ચિદાનંદજી કૃત પદના પરમાર્થને સમજાવી તમારામાં અને ધ્યાત્મ અને પ્રવાહ રેડ છે. અને આ ઉપાધિમય સંસાર તરફ ઉપેક્ષા જાગ્રત કરી છે. તમારી એ દશાને પુષ્ટિ આપવા માટે મહાપાધ્યાય શ્રી યશોવિજય વિરચિત સ્તવન અને શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રસૂરિ વિરચિત મહાદેવ તેત્રનું વિવેચન કરી સમજાવ્યું છે, અને તમારા હદયમાં શ્રી વીતરાગ પ્રભુના સ્વરૂપની ભાવના આરૂઢ કરી છે. આહંત ધર્મના સ્વરૂપનું યથાર્થ ભાન થવા માટે જૈન દર્શનનું

Page #11

આત્માનંદ પ્રકાશ --------------- ~ ~ ~ - ~~ ~ ~~-~~-~
સંક્ષિપ્ત દિગદરન, તવ વિચારણા અને કર્મનું સ્વરૂપ એ વિષ પ્રગટ કરી તમારી આંતર દશાપર આહત ધર્મની સંપૂર્ણ છાપ પાડેલી છે. આ સંસારની વિડંબના ભેગવતા આત્માને તેમાં થી મુક્ત થવાની પૃહા કરવા માટે પ્રભુ પૂજન જેવા ઉત્તમ પ્રસંગે એકાગ્રતાની ન્યતા હવાના ફલ, સ્વમામાં ચિતે આપેલ ઉપદેશ, મને લુત્તિને મુસાફર અને ભવરૂપે શીમરૂતુના વિષયે પલ્લવિત કરવામાં આવ્યા છે. સંસારરૂપ વિષવૃક્ષની મલિન છાયા નીચે બેઠેલા જીવને પિતાના શુદ્ધ સ્વરૂપનું ભાન થવા માટે સાધકદશાવાલા ઉચ્ચ પાયરીના જીના સાર્થક બત્રીશ વિશેષણે તથા ભવ્યાદિક વિચારના વિષયે દર્શાવવામાં આવેલા છે. - પ્રિય વાચકે, ઉપરના ઉચ્ચ આશયવાલા વિષ આપી હું સંતુષ્ટ થયેલ નથી, પણ તમારી સાંસારિક સ્થિતિને ઉચ્ચ કેટીમાં લાવવા માટે તે તે વિષયના લેખે પણ મેં પ્રગટ કર્યા છે. જેને સાહિત્ય, એક પિતાએ લખેલા પુત્રને પગે, જેન લેખન અને વાંચન, ધર્મ પૂર્તતા, આપણે કેવા દેખાવું જોઈએ, અને જુદા જુદા શ્રાવકોની સ્થિતિ દેખી મુનિ મહારાજાએ શું કામ ભડકતા હશે? એ વિષયે મનુષ્ય જીવનની ઉચકેટીને દર્શાવનારા આપેલા છે. તેઓમાં જૈન દર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિ દશન, જૈન સાહિત્ય, અને એક પિતાએ પુત્રને લખેલા પત્રે એ વિષયે હજુ અપૂર્ણ રહેલા છે, તે વિષયની ઉપગિતા વિશેષ હેવાથી આ મારા નવા વર્ષમાં પણ તેમને સ્થાન આપવાની મારી અભિલાષા છે. તે સિવાય મારા વાચક વર્ગની રસાભિજ્ઞતા અને સદસદ વિવેક બુદ્ધિ જેથી સંસ્કારિત થાય, અને લેખનનું ગારવ તેમના હૃદયમાં સ્કુરિત થાય એવા બીજા અભિનવ લેખ પ્રગટ કરી હું મારા આત્માનંદ પ્રકાશ એ નામને સાર્થક કરવા ઈચ્છા રાખું છું. અને લેખની પ્રવૃત્તિ જે ધાર્મિકતાથી ઉજત એવા જીવનને શીખવવા માટે કહેવાય છે, તેને યથાર્થ કરવાની મારી ઉમેદ છે. તે મારી ઉમેદ સફલા કરવામાં ભગવાનું વીર પ્રભુના શાસન દેવતા સહાયભૂત થાઓ. પ્રિય આત્માનંદી અધિકારીઓ, આ વર્ષે મારા પરમ ઉપાસકોએ મારી

Page #12

મારું નવીન વર્ષ.
આકૃતિમાં જે કે વધારે કર્યો નથી, પરંતુ મારા લઘુ સ્વરૂપને લેખેવડે ઉત્તમ પ્રકારની વિશાળતા આપી છે, તેથી હવે ધર્મ, નીતિ અને શુદ્ધ વ્યવહાર સંબંધી વિજ્ઞાનથી ભરપૂર એવા વિષયરૂપ સુંદર અલંકાર ધારણ કરવાને હું સમર્થ થઈ શકીશ. અને મારું બાહ્ય સવરૂપ આંતર (ભાવ) સ્વરૂપનું દર્ય બતાવી શકશે એવી આશા રાખું છું.
છેવટે શ્રી વિરપરમાત્માના પ્રભાવિક દેવતા પાસે પ્રાર્થના કરી હું એવી અંતરંગ અભિલાષા ધારણ કરૂં છું કે, મને પોષણ આપનારા લેખકોની બુદ્ધિ નિર્મળ થાઓ, અને ઉત્તમ લેખ લખવાની પ્રતિભા પ્રકાશિત થાઓ, મારી ઉત્પાદક સભાને નિવિંદનપણું પ્રાપ્ત થાઓ, મારા ગ્રાહકગણની વૃત્તિ સ્થિર થાઓ અને તેની સંખ્યામાં વૃદ્ધિ થાઓ, મારી ગતિ અખલિત થાઓ. ચારિત્ર રત્નથી વિભૂષિત થયેલા અને આત્મામાં આરામ કરી રમણ કરનારા અને શ્રી વીરશાસનના વિજયાનંદને વધારનારા મહાનુભાવ મુનિવરો વિજયવંત થાઓ, મારી શુશ્રુષા કરનારા સદ્દગુણી ગૃહસ્થ શ્રાવકે ઉદયગિરિના શિખર પર આરૂઢ થાઓ, દયા ધર્મની મહત્તાને વધારનારી ભારત વર્ષની સર્વ જન પ્રજામાંથી કુસંપ રૂપી વિષવૃક્ષોનો ઉછેદ થઈ જાઓ, અને સમસ્ત ચતુર્વિધ સંઘ સંપ રૂપી કલ્પવૃક્ષની શીતળ, છાયાને આશ્રય કરે. અને સર્વ સ્થળે શાંતિ પ્રસરી, ઉન્નતિ, સંપ, એકયતા વધે અને સકળ જન સમાજ પોતપોતાની ફરજ સારી રીતે સમજી સમાજને હિતકરથાઓ,જે માનવમા વર્ષમાં પ્રવેશ થતે હવાથી નવપદજી મહારાજની કૃપાવડે મારી થયેલી નિર્મળ વૃત્તિ ઉપરની સર્વ પ્રકારની પ્રાર્થનાઓ ફળીભૂત થવાની સાક્ષી આપે છે, જેથી શ્રી સિદ્ધચક મહારાજા સર્વના મનવાંછિત પૂર્ણ કરે. - “જીયા કરતુર્વિધ સંઘ, ગોવા વર્ષથતુર્વિધા
कमा शांतीसरतां, पराजवतु पंचमः ॥१॥
ચતુર્વિધ સંઘ જય પામે, ચતુર્વિધ ધર્મ જય પામે, મા તથા શાંતિ પ્રસરે અને પંચમ કાલને પરાભવ થાઓ.
शांतिः शांतिः शांतिः

Page #13

.
આત્માનંદ પ્રકાશ.
શ્રીમાન ચિદાનંદજી કૃત. ૫.
wwwwwwwwwwwwww..
(વ્યાખ્યા સહિત)
રાગ આશાવરી.
( લેખક મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ ) અનુભવ આન≠ પ્યારા અખ માંહે અનુભવ. એ આંકણી એહુવિચાર ધાર તુ... જથી, કનક ઉપલ જિમ ન્યારાઅ૦ ૧ અધ હેતુ રાગાર્દિક પરિણતિ, લખ પરપખ્ખ સહુ ન્યારી; ચિદાનંદપ્રભુ! કર કિરપા અમ,ભવસાગરથી તારો.અ. ૨
પરમાર્થ—શુદ્ધ ચેતના નિજ સ્વામી ચૈતનને પોતાના શુદ્ધ આશય સમજાવી જાગૃત કરે છે. શુદ્ધ ચેતના કહે છે કે અનંત કાળ પર્યંત કર્મવશે આપની સ`ગાતે વિવિધ રાગ ર`ગ અનુભવી છેવટે તેમાં કશે! સાર નહિં દેખવાથી તેથી વિરકત થઈ હવે તા હુ ઉદાસીન મની છું અને ઉદાસીનતામાંજ સાર દેખું છું. મતલબ કે હું પર પુદ્ ગલિક વસ્તુના કડવા અનુભવ કરવા હવે ચાહતી નથી. હવે તે મને શુદ્ધ આત્મ અનુભવજ પ્રિય લાગે છે, અને એવા શુદ્ધ આત્માનુભવમાંજ ખરૂ' સુખ સમાયેલું છે.
મદ્ય,વિષય, કષાય, નિદ્રા અને ત્રિકથાકિ પ્રમાદની પરવશતા થીજ ચેતના મૂતિપ્રાય થઇ જાય છે એવે જ્ઞાનીએના સિદ્ધાંત છે. તેથી ઉક્ત પ્રમાદ માત્રને પરીદ્વાર કરી પર ભાવથી વિરકત થઈ, હુ તે હુવે ઉદ્ભાસીનતાજ ધારીને ખરૂ સુખ અનુભવું છું અને આપ મ્હારા સ્વામીનાથ પણ એવુજ સત્ય સ્વભાવિક સુખ અનુભવવા - જમાળ થાએ એમ અંતઃકરણમાં ઈચ્છી આપને બે બેલ નિજ ર્તવ્યરૂપે કહું તે તરફ દુર્લક્ષ નહિં કરતાં એકાન્ત હિતરૂપ સમજી તેને ચેાગ્ય આદર કરશે. હું તે પુનઃ પુનઃ આપને નિવેદન કરી કહુ છુ કે મને તે હવે શુદ્ધ આત્મ અનુભવજ પ્રિય છે અને તેમાંજ મને ખરે આનદ આવે છે જો આપ પણ મારી પેરે શુદ્ધ અનુભવ આન

Page #14

શ્રીમાન્ ચિદાનજી કૃત પ
an arvinnan
# મેળવવા ઇચ્છતા હૈા તે આપને અનાદિ અવિવેકના ત્યાગ કરી સ્વપરને સારી રીતે આળખાવી આપે એવા ઉત્તમ વિવેક વિચાર આદરવા જોઇએ.
જો કે અનાદિ અજ્ઞાનાદિક હેતુએ વડે ઉપાર્જન કરેલાં કર્મચાગે દેડુ, લક્ષ્મી અને કુટુંબ પ્રમુખ પર વસ્તુઓના જીવને સજાગ મળે છે પર`તુ ખરી રીતે જોતાં તેમાનું કશું પેાતાનું નથી, આવા ખાટા સ‘જોગાથીજ જીવ દુઃખની પરંપરા પામ્યા કરે છે. જેમ રસાયણ્. શાસ્ત્રી માટીમાંથી સેાનું જાદુ' કાઢી શકે છે તેમ જ્ઞાની--વિવેકી પુરૂષ પણ ખરા જ્ઞાન–વિવેકના બળથી પેાતાના આત્મતત્ત્વને પર—જડ વસ્તુએથી જૂદો કરી શકે છે. ખરા જ્ઞાની-વિવેકી જડ વસ્તુથી વિરક્ત રહે છે, અને અનુક્રમે ઉગ્ર વૈરાગ્યના બળથી ઉદાસીન દશાને પામે છે. શ્રીમાન્ યશેવિજયજી મહુારાજે શમતા શતકમાં ઉદાસીનતાનું આવું લક્ષણ કહ્યુ છે. “ અનાસંગ મતિ વિષયમે, રાગ દ્વેષકે છેદ, સહજ ભાવમે લીનતા ઉદાસીનતા ભેદ ” એવી ઉદાસીનતા પ્રાપ્ત થાય તે સહેજે આત્મ અનુભવ અને તેથી થતે સહુજ આનંદ પણ મેળવી શકાય.
૯
પરંતુ રાગ દ્વેષાદિક તેના પ્રતિબંધક કારણા જાણી તે અવશ્ય પરીહરવાં જોઇએ. રાગ દ્વેષાદિક ઢોષોનો ત્યાગ કર્યા વગર શુદ્ધ આમ અનુભવ યા સહજાનંદ પ્રાપ્ત થઇ શકે તેમ નથી. શ્રીમાન્ યશેવિજયજીએ કહ્યું છે કે
-
“ તાકો કારણુ નિરમમતા, તામે મન અભિરામ, કરે સાધુ આનંદઘન, હાવત આતમરામ ” મમતા થિર સુખ શાકિની, નિરમમતા સુખ મૂલ મમતા શિવ પ્રતિકૂલ હૈ, નિરમમતા અનુકૂલ ”
( શમતાશતક )
એમ સમ્યગ્ વિચારી રાગ દ્વેષ મુળ મમતાને અવશ્ય નિવા વી જ જેઈએ, અન્યથા જેમ ઉપાધ્યાયજી ભગવાન કહે છે. તેમ “ હા હા મેહકી વાસના, બુધકુ' ભી પ્રતિકલ;

Page #15

આત્માનંદ પ્રકાશ
યા કેવલ શ્રુત અધતા, અહંકારકે મુલ” વિપરીત આચરણ થી જીવ ભવ શ્રમણ સંબંધી દુઃખને જ ભાગી થાય છે. તેથી જેમ સમસ્ત દુઃખનો અંત આવે તેમ મહા પુરૂષ પ્રણિત માર્ગને સેવવા જરૂર સાવધાન થવું જોઈએ.યતઃ–ટાળે દાહ તૃષા હરે, ગાળે મમતા પંક, લહરી ભાવ વૈરાગ્યકી, તાકે ભજે નિશંક”
" ( શમતાશતક ) આવી રીતે સદ્વિવેક આદરીને સ્વપર (ચેતન અને જડ ભાવ)ને જુદા જુદા ઓળખી લેવા જોઈએ અને તે એવી તે સારી રીતે કે સ્વપ્નમાં પણ દેહાદિક જડ વસ્તુઓમાં પિતાપણુની બુદ્ધિ થવા પામે નહિં, એટલું જ નહિં પણ અતિ ઉગ્ર વૈરાગ્ય ધારા વડે ઊદાસીન દશા સદાય છોઈ રહેવાથી આત્મા પરમ રિસ્થરતાશીતળતાને સ્વયં વેદ (અનુભવે) અને સમાગમમાં આવનાર ભવ્ય જને પણ તેને યથેષ્ટ લાભ મેળવી શકે. અહે રાગ દ્વેષ યા મમતાથી જીવને કેટલે પિતાપ! અને વિવેક પૂર્વક વૈરાગ્ય વૃત્તિથી સમતાનું સેવન કરવાથી કેવી અદ્દભુત શાંતિ! બનેમાં આટલું બધું અંતર સમજી સહૃદય જરૂર શાંતિને માર્ગ ગ્રહવા ઉચિત પ્રયત્ન કરશે એટલે અશાંતિના સમસ્ત કારણે તે તજી શાંતિ ઉપજાવનારાંજ સમસ્ત કારણેનું સેવન કરશે.
અનંત જ્ઞાન, દર્શન, અને ચારિત્રાદિક ગુણેના સ્વામી પરમાભાની પાસે પણ હું એજ પ્રાર્થ છું કે હે પ્રભુ અત્યાર સુધીમાં અમારા માથે બહુ બહુ વીતી ચારે ગતિમાં અમે બહુ કડવા અનુભવ ય, તે સહ અમારી જ ભૂલ અજ્ઞાનતાદિકથી જ હવે તે કૃપાસિંધુ? આપ એવી કૃપા અમ ઉપર કરે કે જેથી અમે આ દુતર ભવ સમુદ્રને પાર પામી શકીએ. અમને એવી સન્મતિ આપ કે જેથી ભવભ્રમણ કરાવનાર સમસ્ત દેનું દલો કરવા અમારામાં પુરૂષાતના જાગે એટલે અમે સમ્ય દર્શન,જ્ઞાન અને ચારિત્રનું સમ્યમ્ આરાધન કરવા સુશ્રદ્ધાનંત જ્ઞાની અને ચારિત્રપાત્ર એવા સદ્દગુરૂનું પુષ્ટ આલંબન ગ્રહી ઉક્ત રત્નત્રયીને નિર્મળ ભાવે આદરી શુદ્ધ અનુભવ આનંદમાં જ મગ્ન થઈએ.
ઇતિશમ,

Page #16

બાર વ્રતના અંતરંગ હેતુઓ.
બાર વ્રતના અંતરંગ હેતુઓ.
શ્રી તીર્થંકર પ્રણીત આહંત ધર્મનું રહસ્ય કેટલું ગંભીર અને ગહન છે? તે તેની ધાર્મિક પેજના ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે. ભવસ્થિતિના વતુ સ્વરૂપને વિલેકનારા આહંત મહાત્માઓએ ઘણે દીર્ધ વિચાર કરી આહત ધર્મનું સ્વરૂપ બાંધેલું છે. યતિ અને શ્રાવક એ બે વિભાગના જુદા જુદા ધર્મોનું કથન એવી નિપુણતાથી કરવામાં આવ્યું છે કે, જે ઉપરથી ધાર્મિક અને સાંસારિક જીવન બંને નિરાબાધપણે સાધી શકાય તેમ છે. યતિ ધર્મનું રહસ્ય કે જે ઉપરતિમાં વિશ્રાંત થાય છે, તે છતાં તેની અંદર શારીરિક ધર્મોનું રક્ષણ આવી શકે છે. અહિ તે માત્ર ગૃહસ્થ ધર્મને માટે કહેવાનું છે. જેના મહાત્માઓએ દાન, શીલ, તપ અને ભાવ એવા ધર્મના ચાર વિભાગ પાડી ઉભય લેકના કર્તવ્યને બંધ કરી બતાવ્યું છે. તે ધર્મના દરેક વિભાગમાં એટલું બધું ઉત્તમ રહસ્ય રહેલું છે કે, જે તેને મનન પૂર્વક વિચાર કરવામાં આવે તે આપણને તેમાંથી ઘણું મલી શકે તેમ છે.
પ્રથમ આપણે ગૃહસ્થ ધર્મના વર્તનને માટે વિચાર કરીએ તે તેમાંથી ધર્મ, સંસાર નીતિ અને બીજા વ્યવહારિક તને એટલે બધે ઉત્તમ બોધ મલે છે કે, જે ઉપરથી આપણને તે મહેકારી મહાત્માઓની ઉપકાર વૃત્તિ તરફ અવર્ણનીય ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે.
ગૃહસ્થ ધર્મને અંગે ધર્મના યેજ કે એ બીજા અનેક પ્રકારે હેતુ પુર્વક દર્શાવેલા છે, પરંતુ તેમાંથી આ સ્થળે ગૃહસ્થ શ્રાવકના બાર તેને માટે વિવેચન કરવું ઉચિત છે. શ્રાવક જ્યારથી ગૃહસ્થા વાસન સંપાદક થાય છે, ત્યારથી તેને યાજજીવિત બારવ્રત ધારણ કરવાના છે. અહિત ધર્મમાં કહેલા ઉચ્ચપદ રૂપ શિખર ઉપર ચડવાના એ બાર પગથીઆ છે. એ બાર પગથી ઉપર આરૂઢ થયેલે શ્રાવક સુખેથી પિતાનું ધર્મ કર્તવ્ય બજાવનારો થઈ શકે છે. ગૃહસ્થ શ્રાવક કદિ વૈભવ સંપન્ન ન હોય, વિવિધ પ્રકારના સહાયથી પરિપૂર્ણ ન હય, અને સર્વ સાધન સંપન ન હોય, પણ જે તે પિતાના

Page #17

૧૨
આત્માનં પ્રકાશ.
ખાર તેને યથાશકિત પાલી શકતે હોય તે, તે સર્વોત્કૃષ્ટ સ્થિતિએ પાહાચવાના અધિકારી થઈ શકે છે,
એ ખાર વ્રતે પાળવામાં કેવળ પદ્મલે કનુ જ હિત સાધી શકાય છે, એમ નથી, પણ તે આલેકના હિતના પણ પૂર્ણ સાધક બની શકે છે. જેને શાસ્ત્રકારેા વ્યવહાર શુદ્ધિ કહે છે, અને લે કે પ્રતિષ્ઠા અને આ રૂ કહે છે, તે પણ એ બાર વ્રતના પાલનથી સિદ્ધ થઈ શકે છે. પાંચ અણુવ્રત, ત્રણ ગુણુવ્રત, અને ચાર શિક્ષ વ્રત એ ખાર તા કહેવાય છે, તે વ્રતને આધારે ગૃહસ્થે વર્ત્તવનુ છે. એ ત્રતા અતિચા રહિન એટલે શ્વેષ રહિત પાલવાના છે.તેએમાં પેહેલ' અણુવ્રત અહિંસા કહેવાય છે. સકલ્પી સ્થૂલ હિંસાના ત્યાગ કરવા, જાણી મુઝીને હાલતા ચાલતા એઇંદ્રય પ્રમુખ જીવેને વધ ન કરવા, તેમ કહીને કરાવવા નહીં, જીવેાના કેઇ અવયવ તેડવા, જીવાને આંધવા, લાકડી વગેરેથી મારવા, તેમની પાસેથી શક્તિ ઉપરાંત કામ લેવું અને તેમનુ` ખાનપાન રેકવું, એ પાંચ તે પ્રથમ અણુવ્રતના અતિચારા છે; જ્યારે અતિચાર રર્હુિત એવા આ વ્રતને ધારણ કરે ત ગૃહસ્થ પોતાના અહિં’સા ધર્મને પાલનારો ગણાય છે.અહિં અહિંસાના અર્થ માત્ર બીજાને નિર્જીવ કરવાના છે,એમ નથી, પરંતુ ખીજાને દુ:ખ ન આપવાના પણુ છે. અહિંસા એટલે બીજાને પીડા ન કરવી એવા જેના અર્થ કરવામાં આવે છે, તે આપણુ‘ એક પ્રધાન કર્ત્તવ્ય છે; અને પ્રત્યેક પ્રાણિમાત્રનું પણ કવ્ય છે. કેટલાક લેાકેા એમ સમજે છે કે, માત્ર મનુષ્ય પ્રાણીને ઇજા ન કરવી, એજ અહિંસા છે. બીજા પશુ પ્રાણીએને આપણે ગમે તેમ કરીએ, તેથી કાંઇ હિંસા થતી નથી, પશુઓ પર અત્યાચાર કરવામાં અથવા તે તેમને જીવ લેવામાં કશે પણ વાંધો નથી, તેમનુ' એમ સમજવું ઘણું જ ભૂલ ભરેલું છે. વળી કેટલાએક લેાકેા નાના પ્રાણી તરફ વિશેષ દયા દર્શાવે છે, તેમને ઉમંગથી પાલે છે, પણ પેાતાના જાતિમાંધવ જે મનુષ્યે, તેમને ગમે તેવા દુઃખ દેવાને આપણે સ્વત'ત્ર છીએ,એમ ધારે છે એ પણ ભૂલ છે.
',

Page #18

ખાર વ્રતના અંતરંગ હેતુ.
૧૩
સર્વથા નિમત્સર થઈ જવુ', એ જ અહિંસાનુ· મુખ્ય ભાવ લક્ષણ છે. કદાચિત કેાઈ પ્રસ’ગ આવ્યા, એટલે ભેાળા ભાવથી અથવા તે કોઇ મુનિરાજના ઉપદેશથી કોઇ પણ મનુષ્ય એકવાર સત્કર્મ કરશે અથવા તેા મહાન્ દાન ધર્મ કરી નાખશે, પર ંતુ ખરેખરી રીતે જેના મનમાં દ્વેષ કે મત્સર ખીજ માટે પશુ રહેલ ન હેાય, તેજ અનુષ્ય ખરા અહિંસા ધર્મને માનનારા અને સમસ્ત પ્રાણીઓના હિતકર્તા કહી શકાય છે. પરંતુ સુવર્ણના ચાર કડકા માટે, થ્રેાડીક કીર્ત્તિ માટે લોકો એક બીજા પર ચઢાચઢી કરે છે, એ કેટલી બધી એ શૈાચનીય વાર્તા છે ! એવા દ્વેષ અને મત્સરના જ્યાં સુધી મનુષ્યના મનમાં નિવાસ છે, ત્યાં સુધી તેના મનમાં ખરી અહિંસાના ભાવ કોઇ કાલે પણ આવવાના નથી. ગાય માંસનું ભક્ષણ કરતી નથી તેમજ બકરાં પશુ માંસાહારી નથી જ, એટલે તેમને મેટા ચેગી અને અહિંસક જાણુવા કે શુ' ? કિવા કઇ મૂર્ખ શિરામણિએ અમુક પ્રકારના આહારના ત્યાગ કર્યું તે તેથી વનસ્પતિ આહારી પશુએ કરતાં તેની મહત્તાને વધારે મેટી પદવી કેઇ પણ આપવાનું નથી. જે મનુષ્યા વિધવા અને અનાથ માલકાના વિશ્વસ્તમ`ડળ (ત્રસ્ટ) માં નીમાઇને તેમના માલને પણ સ્વાહા કરી જાય છે. અને ધન પ્રાપ્તિ માટે ગમે તેવા નીચ કૃત્યા કરતાં અચકાતાં નથી; તેવા મનુષ્યા જો માત્ર ઘાસ ખાઇને જીવન ગાળતા હોય,તા તેમને માત્ર પશુજ નહીં કિંતુ મહા પશુ જ સમજવા જોઇએ.
આર્હુત ધર્મના મહાત્માએ લખે છે કે, “ જે મનુષ્યના અ`તઃકરણમાં કોઈ વાર બીજા પ્રાણીને પીડવાના વિચાર માત્ર પણ આવતો નથી અને પોતાના પ્રાણુહારક શત્રુને પણ સુખમાં મહાલતા જો ઇને જેના મનમાં આનંદ થાય છે, તેજ ખરા ભાવથી અહિંસા ધર્મના આરાધક છે. તે ઉપરથી સમજવાનું કે, બીજાના બાહ્ય જીવનના નાશ કરવા, તેજ હિંસા છે, એટલું નહીં પણ બીજાના આંતર જીવનનેા નાશ કરવા, ખીજાને કેાઇ જાતની પીડા કરવી, તે પણ હિંસા જ છે, પેહેલા અણુવ્રતને ધારણ કરનારા શ્રાવકે તે ઉભય હિંસાના ત્યાગ કરવાના છે, તેથી તે ઉભય લેાકમાં પ્રતિષ્ઠાવાલા થઇ શકે છે.

Page #19

આત્માનંદ પ્રકાશ.
બીજુ રઘુલ અસત્યત્યાગ નામનું અણુવ્રત છે. મીઠા ઉપદેશ કરે, બીજાની ગુપ્ત વાર્તાને પ્રગટ કરી દેવી, ચાડી અને નિંદા કરવી, જુઠ નામું તથા જુઠા ખત પત્રાદિ લખવા, હિસાબમાં કઈ ભુલી ગયું હોય તે તેને નહીં બતાવવું, થાપણ ઓળવવી વગેરે આ પાંચ તેના અતિચાર છે. આ પાંચ અતિચારરહિત એવુંઅસત્ય ત્યાગનામે બીજુ અણુવ્રત શ્રાવકે પાલવું જોઈએ. ગૃહસ્થ જ્યારે પ્રમાણિકતા રાખે, સત્ય રીતે ચાલે અને એકવચની રહે ત્યારે તે આ લેકમાં પુરે પ્રતિષ્ઠિત થાય છે. નિરતિચાર સત્ય વ્રત પાલવાથી ગૃહસ્થ નીતિના તને સારી રીતે પાલી શકે છે. તે કદિ પણ રાજકીય શિક્ષાને પામતે નથી. સર્વ લેકે તેને માન આપે છે અને તેની કિંમતી સલાહ ગ્રહણ કરે છે. પૂર્વકાળે આ જગતમાં જે જે મહાશયે વ્યવહાર શુદ્ધિને જાળવનારા, નીતિ માર્ગના અનુયાયી અને પ્રમાણિકતાથી પવિત્ર કહેવાયા છે, તે બધે પ્રભાવ તેમના સત્ય વ્રતનેજ હતા એ પવિત્ર વ્રતને વેગ બીજા પુણ્યના અનેક માર્ગોને દર્શાવે છે. તે વ્રતધારીનું જીવન કેપકારી થવાથી અનેક પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનું સંપાદક બને છે, બીજા સત્ય વ્રતને લઈ માણસ સત્કાર્યો કરે છે. બીજાને સહાયતા આપે છે. સહાયતા આપતાં છતાં પણ આપણે ઉપકાર કર્યો, એવી ભાવના મનમાં કરતે નથી. તે જે કાંઈ સત્ક્રય કરે છે, તેથી નામ, લેકિક કીર્તિ કે બીજી કોઈ વસ્તુ મેળવવાની આશા રાખતા નથી. જેનામાં એ સત્ય વ્રતની ખામી છે, તેનામાં બીજા અનેક દૂષણે આવી પડે છે. સત્ય વ્રતવાલો સર્વથા નિર્દોષ રહે છે. તે પિતાનાં જાતિ બાંધવામાં કીર્તિ મેળવવાની આશા ન રાખતાં કિવા હાજી હાજી ન કરતાં સત્ય કરતે રહે છે. તેથી તે વ્રતધારી ખરેખર ધન્ય અને પરોપકારી કહેવાય છે. જ્યારે તે બીજા અણુવ્રતને સારી રીતે પાલે છે, ત્યારે તે સમજે છે કે, આજીવનની સાર્થકતા અંતરની ઉચ્ચ ભાવનામાંજ રહેલી છે. તે પિતાના ધર્મથી વિરૂદ્ધ આચરણ કરવાની પ્રવૃત્તિ કરતું નથી. તેનું પવિત્ર હૃદય સદ્દગુણેના પ્રબલ પ્રવાહ નીચે દબાઈ ગયેલું હોવાથી તેનામાં બીજી દિશામાં દષ્ટિ ફેરવવા જેટલી પણ શકિત રહેતી નથી. તે ખરેખર સંયમી બની જાય છે. તે પિતાની સર્વ અંતરશકિતઓ

Page #20

જૈન દર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિગ્દર્શન. ૧૫ અને સત્તાને પિતાની ઈચ્છા વિરૂદ્ધ કયાંય પણ જવા દેતા નથી. તેનામાં સદ્વિચાને પ્રવાહ એક સરખે વહ્યા કરે છે અને તેથી તેના મન રૂપી પટ ઉપર સર્વિચારના શુભ ચિનના પ્રતિબિંબ પડયા કરે છે એટલે સત્કર્મ કરવાની તેની શકિત બલવતી થઈ જાય છે. આવો સત્યવતી મનુષ્ય પછી સત્યના સંબંધમાં એટલે બધે આવે છે કે, પછી તેનાથી કઈ જાતના દુષ્ક કરાતા નથી, તેને તમે ગમે ત્યાં નાંખે અને ગમે તે સ્થળે રાખે પરંતુ તેનામાં કઈ જાતની વિકૃતિ ઉત્પન્ન થતી નથી. તેને પુરૂષ પછી સમ્યકત્વના પૂર્ણ સ્વરૂપને કેમ પ્રાપ્ત ન થાય?તે અવશ્ય સમ્યક્ત્વ ધર્મને પૂર્ણ ઉપાસક થાય છે અને આણ્ડત ધર્મની પવિત્ર ભાવનાને ઉત્તમ ભાવક બને છે. આપણા વિપકારી તીર્થકરેએ જીના ઉદ્ધારને માટે જે વ્રતની
જના ઉપદેશિત કરેલી છે, તેની ઉત્તમ પ્રકારની ઘટના ખરેખર પ્રશંસનીય અને આદરણીય છે. પરિણામે તે આલેક તથા પરાક ની સિદ્ધિને આપનારી છે. ગૃદુસ્થના અણુવ્રતની અંદર રહેલી મહનાનું ગાન આહંત મહાતમા સદા હજારે ગાથાઓથી ગાયા કરે છે
- અપૂર્ણ. ----- ૦૦૦૦૦૦૦જૈિન દર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત ગૂિન.
(ષ દર્શનેનું જૈન દર્શનમાં અવતરણ.) ( [ ગતાંક વર્ષના છેલ્લા અંકના પૃષ્ટ ૩૧૦ થી શરૂ.] જેનદર્શન સ્થિતદ્રવ્યાનુયોગના સંક્ષિપ્ત સ્વરૂપગતાંકમાં પૂર્ણથયું.
- પૂર્વ જણાવેલા નિયમાનુસાર અન્ય દજૈન દર્શનના સિદ્ધાં નેનાં સિદ્ધાંતનું અવલોકન કરી તેમનું તેમાં શ્રાદ્ધદશન. જૈન દર્શનમાં કેટલે અંશે અવતરણું છે.
- તે હવે તપાસવાની આવશ્યકતા છે. જે જે સરખામણી હવે પછી કરવામાં આવશે તે તે દર્શનેના બાહ્ય આચાર અથવા વેષને અંગે નથી પરંતુ તેમના સિદ્ધાંતના મૂળ ભેદને આશ્રીને છે. પુર્વોક્ત પ્રકારે છ દર્શનેમાંથી જૈન દર્શનને બાદ કરતાં

Page #21

૧૬
આત્માનંદ પ્રકાશ.
પાંચ દર્શનના નામ દર્શાવેલા છે તેમાં પ્રથમ બુદ્ધ દર્શનનુયાયિ છે ચાર જાતિના છે. વિભાષિક, સૌત્રાંતિક, ચોગાચાર, માધ્યમિક.
વૈભાષિકે વસ્તુને ક્ષણસ્થાયિ-ક્ષણ વિનાશી માને છે એટલે કે ઉત્પત્તિ જન્મ આપે છે, સ્થિતિ સ્થાપે છે, જરા જર્જરિત કરે છે, અને વિનાશ નાશ કરે છે, તેમ આત્મા પણ તેજ છે અને તે પુટ્ટગલ કહેવાય છે.
સત્રાંતિક રૂપ, વેદના, વિજ્ઞાન, સંજ્ઞા અને સંસ્કાર એ પાંચ કંધ શરીર ધારીને છે, પણ આત્મા એવું કાંઈ નથી, આ સ્કંધ પરલેકમાં પણ જાય છે આ પ્રકારે માને છે.
ગાચારે આ જગને વિજ્ઞાન માત્ર માને છે. વાસનાના પરિપાકથી નીલ પી નદિ વણેને ભાસ થાય છે. આલય વિજ્ઞાનને સર્વે વાસનાઓને આધાર માને છે, અને એ આલ વિજ્ઞાનની વિશુ. હિને મેક્ષ કહે છે. માધ્યમિકે આ સર્વ શુન્ય સ્વપ્ન તુલ્ય માને છે. મુકિતને પણ શુન્યમાનવાથી તે પ્રાપ્ત થાય છે તેઓ પ્રત્યક્ષ અને અનુમાન બે પ્રમાણે માને છે. સાંબે મુખ્ય બે તો માને છે. પુરૂષ અને પ્રકૃતિ પ્રકૃતિ.
માંથી “મહાન” ઉત્પન્ન થાય છે. તેમાંથી બુદ્ધિ સાંખ્યદર્શન. ઉપજે છે તેમાંથી અહંકાર પ્રકટે છે અને તેમાંથી
પાંચ બુદ્ધિાંદ્રિય અને પાંચ કર્મેન્દ્રિય આવિર્ભાવ થાય છે. વળી અહંકારથી પાંચ તમાત્ર (સ્પર્શ, રસ, રૂપ, ગબ્ધ અને શબ્દ) ઉત્પન્ન થાય છે તેમાંથી પૃથ્વી આદિ પંચભૂત પ્રકટે છે. આ રીતે પ્રકૃતિજન્ય ચે વીશ પ્રકારે અને પુરૂષ (આત્મા) ને એક પ્રકાર મળી પચીશ તને માને છે. તેઓ પ્રત્યક્ષ, અનુમાન, અને આગમ પ્રમાણે માને છે.

Page #22

જૈન દર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિગ્દર્શન. ૧૭ નિયાયિકે સેળ તત્ત્વોને માને છે. પ્રમાણ, પ્રમેય, સંશય,
પ્રજન, દષ્ટાંત, સિદ્ધાંત, અવયવ, તર્ક, નિર્ણય, તૈયાયિક દર્શન. વાદ, જલ્પ, વિતંડા, હેત્વાભાસ, છલ, જાતિ,
નિગ્રહસ્થાન એ રીતે છે. તેઓ પ્રત્યક્ષ, અનુમાન, ઉપમાન અને આગમ પ્રમાણે માને છે. વૈશેષિક દ્રવ્ય, ગુણ, કર્મ, સામાન્ય, વિશેષ, સમવાય અને
અભાવ રૂપ સાત પદાર્થો માને છે. પૃથ્વી, અપૂ વિશેષિક દર્શન, તેજ, વાયુ, આકાશ, કાલ, દિશા, આત્મા અને
મન એ નવ દ્રવ્ય માને છે, અને તેના રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ, સંખ્યા, પરિમાણ, પૃથત, સાગ, વિભાગ, પરત્વ, અપરત્વ, ગુરૂત્વ, દ્રવત્વ, સ્નેહ શબ્દ, બુદ્ધિ, સુખ, દુઃખ, ઈરછા, દ્વેષ, પ્રયત્ન, ધર્મ, અધર્મ, અને સંસ્કાર એ ચોવીસ ગુણોની માન્યતા સ્વીકારેલી છે, અને પ્રત્યક્ષ, ઊપમાન, અનુમાન અને શબ્દ એ ચાર પ્રમાણે માને છે. મીમાંસકોએ નીચે પ્રમાણે સ્વીકારેલું છે.
एक एव हि नूतात्मा सर्व भूते व्यवस्थितः ।
एकधा बहुधा चैव द्रश्यते जन चंद्रवत् ।। “એકજ આત્મા છે, તે પ્રાણી માત્રમાં વ્યવસ્થિત થયેલ છે.
જેમ ચંદ્રમા એકછતાં પણ હજારે ઘડાઓમાં તદંતર્ગત જુદા જુદા હજારે દેખાય છે તેમ આત્મા મીમાંસક દશન. એક છતાં પણ પ્રત્યેક શરીરે ભિન્ન દેખાય છે. _(વેદાંત) તેઓએ પ્રત્યક્ષ, અનુમાન, શબ્દ, ઉપમાન,
' અર્થપત્તિ અને અભાવ એ છ પ્રમાણે માનેલા છે. તેઓ વળી આગળ વધીને કહે છે કે “સર્વજ્ઞાદિ વિશેષણ વાળે કોઈ દેવ નથી કે જેનું વચન પ્રમાણભૂત હોઈ શકે, માટે વેદ વચને પુરૂષ વગર ઉત્પન્ન થયેલા હોવાથી પ્રમાણભૂત છે તેથી પુરૂષથી ઉત્પન્ન થયેલું અસવૅજ્ઞજ છે. અર્થાત્ સદેષ હોય છે કેમકે સર્વજ્ઞાપણું મનુષ્યને હઈ શકે જ નહિ.

Page #23

૧૮
આત્માનંદ પ્રકાશ
-
ચાર્વા (નાસ્તિક દર્શનાનુયાયિએ) એ પિતાની માન્યતા
નીચે પ્રમાણે સ્વીકારેલી છે. જીવ નથી, નિવૃત્તિ - ચાવાક દર્શન નથી, ધર્મ નથી, અધર્મ નથી, પુણ્ય પાપનું
ફળ નથી. જન્મ અને મૃત્યુ નથી, પંચમહાભતથી ઉપ્ત થયેલા ચેતન્યને ભૂતના નાશની સાથેજ નાશ થાય છે, ઇંદ્રિયોચર છે તેટલું જ જગત છે, અને કેફી પદાર્થો વડે મદશક્તિની ઉત્પત્તિ થાય છે તેમ દેહમાં ચેતન્ય ઉપજે છે.
આ પ્રકારે જૈનેતર દર્શનેની માન્યતા ટુક સવરૂપમાં દર્શાવવામાં આવી. હવે તેમાંથી મુખ્ય બાબતોની સરખામણી જૈન દર્શન સાથે કરતાં અન્ય દર્શનેનાં સિદ્ધાંતે કેવી રીતે નિષ્ફળ નિવડે છે તેની પર્યચના કરવી અમરતુત નથી. પ્રથમ બદ્ધ દર્શન આત્માને ક્ષણિક માને છે. દષ્ટાંત તરીકે,
એક આત્માએ પ્રથમ ક્ષણે ઘટ પર વિચાર કર્યો સરખામણી. બીજીજ ક્ષણે પટ પર વિચાર કર્યો તે બધેએ
આ બંને જુદા વિચારકરનારઆત્માઓને જુદાજુદા માનેલાછે એવી રીતે પ્રથમના આત્માને વિનાશ થઈ દ્વિતીયતૃતીય આ
ત્મા ઉપજે છે અને નષ્ટ પામે છે. જૈનદર્શન આ આત્માને સવદ્વવ્યની અક્ષિાએ નિત્ય માને છે અને જ્ઞાનના પર્યાયની અપેક્ષાએ અનિત્ય માને છે. તે સાથે એમ પણ કહે છે કે જે આત્મા એક વખત અમુક વિચા ૨ કરતે હતા તે બીજી વખતે જે તેને વિનાશ થયે હેયતે વિચાર સંકલના અથવા જ્ઞાન પરંપરાની વ્યવસ્થા કેમ સચવાઈ શકે? એક જ આમામાં ભૂતકાળનું સ્મરણ પ્રત્યક્ષપણે દેખાય છે તેમજ પ્રથમ ક્રિયાનું ફળ પણ પિતેજ ભગવે છે તે એકજ પુરૂષોમાં જુદા જુદા આત્મા (જેમકે ક્રિયા કરનાર જુદે અને ફળ ભકતા જુદે ) એ વાસ્તવિક સત્ય તરીકે ઘટતું નથી. જે છે તે માત્ર એકજ આત્મામાં જ્ઞાનના પર્યાયની જુદી જુદી અવસ્થાએ બદલાયા કરે છે આ પ્રકારે દ્રવ્ય આત્માના સણસ્થાથિપણાની દલીલ ટકી શકતી નથી. તેથી એમ કહેવામાં જરા પણ અડચણ નથી કે હૈદ્ધ દર્શને

Page #24

જૈન દર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિગદર્શન. ૧૯ જૈન દર્શનને એક પાયાર્ષિકનય ગ્રહણ કરી આત્માની વસ્તુસ્થિતિ (Theory) તદન એકાંતિક અંગીકાર કરેલી છે. કેટલાક બધે તે આત્માને માનતા નથી તેઓને નાસ્તિકેની કોટીમાં સમાવેશ થાય છે. બદ્ધદર્શનની અપેક્ષાએ તેમને હિંસાનું ફળ પણ હોઈ શકતું નથી કેમકે હિંસા કરનાર પાપને ભાગી થાય છે અને તે હિંસાકર્તિને વિનાશ થવાથી અન્ય ફળ લેતા થઈ શકતું નથી. આ રીતે માત્ર પર્યાયાર્થિક નય માનવાથી સર્વ શુભ અને અશુભ ક્રિયાના ફળને વંસ થવાથી અને ભકતૃશૂન્ય જગત્ થવાથી વ્યવસ્થિતપણું જળવાઈ રહેતું નથી. એકજ આત્મા ક્રિયાને કર્ત, હર્તા અને લેતા હોય તે જ તે શુભ અથવા અશુભ ફળને ભકતા બને છે. કર્મબંધ પાડનાર એકજ રહેવાથી ફળ પણ તેને મળે છે. અને મુક્તિ પણ તેજ થઈ શકે છે. આ ઉપરથી પર્યાયાર્થિકનય રૂ૫ બોદ્ધ દર્શનમાં–
क्षणिक ज्ञान संतान, रुपेऽप्यात्मन्य संशयम् ।
हिंसादयो न तत्वेन, स्वसिद्धांत विरोधतः ।। ણિક જ્ઞાનના સંતાન રૂપ એવા આત્મામાં સંશય રહિત પણે પોતાના જ સિદ્ધાંતના વિધિથી (બધે પિતે હિંસા અને અહિંસાનું સ્વરૂપ સ્વસમયમાં પ્રતિપાદન કરે છે. તેથી તત્ત્વતઃ હિંસાદિકા ઘટી શકતાં નથી.
સાંખે પ્રકૃતિ અને પુરૂષ એ બે મુખ્ય તાવ માને છે. ત્યારે જેને જડ અને આત્મા એ બે પદાર્થો મુખ્ય પણે માને છે. સાંખે. પ્રકૃતિમાંથી ઇદ્ધિ વિગેરેની ઉત્પત્તિ માને છે તેમ જેને જડ કર્મો થી શરીર, સ્પર્શ, રૂપ, રસ, ગંધ, અને દેધાદિ કષાયોની ઉત્પત્તિ માને છે. ઘણા ઘણા વિભાગમાં સાંખે જૈન દર્શનના સંબંધમાં નામાંતર સિવાય એકજ કેન્દ્રમાં આવી શકે છે. પરંતુ તેઓ આત્માને સર્વદા નિર્લેપ માને છે. આ હકીક્ત જૈન દર્શન સવસમયના નિશ્ચયનવડે સત્ય કહે છે, પરંતુ વ્યવહાર નથી તે આત્મા જડ સાથે ક્ષીરનીર સંબંધથી મિશ્ર થયેલ છે. અને થાય છે. વિવેકરૂપ હંસ ચંચુ સજીવન થાય તે તે સંબંધ દૂર કરી નિલેપ થાય છે, પણ જ્યાં સુધી નિર્લેપ થઈ શક્તા નથી ત્યાંસુધી તે નિર્લપ નથી જ, એ તે

Page #25

૨૦
આત્માનંદ પ્રકાશ..
દેખાય છે. શરીર રૂપ બેડીમાં અવગુંઠિત થયેલે આમા આયુષ્યના ક્ષય પછી જ અન્ય શરીર ધારણ કરી શકે. પરંતુ તે સિવાય તે શરીર રહિત અને નિર્લેપ છે તેમ કહી શકાય નહીં. આ પ્રકારે આત્મા નિર્લેપ થઈ શકતું નથી ત્યાં સુધી તે નિર્લેપ નથી જ, એ તે પ્રત્યક્ષ અને કર્મની સ્થિતિ વ્યવહાર નથી છે. તેથી આત્મા જૈન દર્શન પ્રમાણે જડ કમથી આવૃત્ત છે, દુધ પાણીના સંબંધની પેઠે એકાકાર જે છે પરંતુ તે ઉપાયે વડે ભિન્ન પણ થઈ શકે છે. આ ઉપરથી આત્માને સર્વદા નિર્લેપ માનવાથી સાંખ્ય દર્શન જૈનદર્શનના નિશ્ચયનય વડે સત્ય છે અને વ્યવહારનય વડે અસત્ય છે. સાંપે ઈશ્વરવાદી અને નિરીશ્વરવાદી બે પ્રકારના છે.
- નિયાયિક દર્શન સ્વીકારે છે કે સહજ વિચાર દ્વારા મનને શાંત કરવાથી આત્મા કલેશ કર્યાદિથી છુટા પડે છે. જેનના વ્યવહાર ન આ વાત પુષ્ટ થાય છે. સત્વ, રજસ અને તમસુ પ્રકૃતિ એ જૈનદર્શન નાનુસાર પરમાતમ ભાવ, અંતરાત્મ અને બહિરાત્મત્વ રૂપ આમાની ત્રણ જુદી જુદી અવસ્થાઓ છે. તેઓ સંશય, તર્ક, નિર્ણયાદિ તો માને છે, તેને જૈનદર્શન મતિજ્ઞાનના ભેદે રૂપે વર્ણવે છે. આ પ્રકારે ઘણુ શેમાંનયાયિક દર્શન (તાત્વિક દષ્ટિએ) જૈનને મળતું આવે છે પરંતુ અમુક નય અંગીકાર કરેલો હેવાથી દ્વિવિધન સંપન્ન થઈ શકતું નથી. જેમકે તેઓ ઈશ્વરને જગકર્તા માની જગતના પ્રાણિ પદાર્થોમાં વ્યાપક માને છે, જૈન દર્શન આત્મા સર્વગત જ્ઞાન (કેવળજ્ઞાન) પ્રાપ્ત થાય ત્યારે ઈશ્વર માની જ્ઞાનવડે સર્વ પ્રાણું પદાર્થ માં વ્યાપક માને છે. જેને આત્મા રૂપ ઈશ્વરને જ્ઞાનવડે સર્વ વ્યાપક માને છે, ત્યારે તૈયાયિક, વૈશેષિકાદિક અન્ય દર્શને ખુદ આત્મા રૂપ દ્રવ્યને સર્વ વ્યાપક માને છે આથી આત્મારૂપ દ્રવ્યની સર્વજ્ઞતામાં વ્યભિચાર દેષ ઉત્પન્ન કરી સાકર્થ ઉદ્દભવાવે છે.
દ્રવ્યાનુ ચાગ તર્કણમાં કહેલું છે કે ૧ વિજાતીયત્વ,

Page #26

wawAAAVAA
જૈન દર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિગદર્શન. ૨૧ कारणं घट नाशस्य, मौट्युत्पत्तेघर्टः स्वयम् ।
एकांतवासनां तत्र, दत्ते नैयायिकः कथम् ॥ સુવર્ણ ઘટના નાશમાં અને સુવર્ણ મુકુટની ઉત્પત્તિમાં ઘટ સ્વયમ કારણ છે. જ્યારે એમ છે ત્યારે નાશ અને ઉત્પત્તિમાં એકાંત “ભેદની વાસના નૈયાયિક કેમ સ્વીકારે છે અર્થાત ઉત્પત્તિ અને નાશનો સર્વથા ભેદ કેમ માને છે.
મીમાંસકે નીચે પ્રમાણે “અદ્વૈતભાવ” સ્વીકારે છે. एकः सर्व गतो नित्यः पुनः विगुणोन बाध्यते न मुच्यते.
આત્મા એક છે; સર્વગત છે, નિત્ય છે, જેને વિગુણ બાધા કરતું નથી અને જે મુકાતું નથી.” જૈનદર્શનના નિશ્ચયનયવડે આ વાત યથાતથ્ય છે, પરંતુ વ્યવહારનયવડે તે આત્મા અસર્વગત છે. પ્રત્યક્ષપણે જેટલા અવકાશમાં દેખાય છે, તેટલી મર્યાદાવાળે છે, અનિત્ય છે, વિગુણના અનુગ્રહ અને ઉપઘાતથી ઉપયુક્ત છે. આથી તેમણે પણ અમુક નયને રવીકાર અને અમુક નયને અરવિકાર અર્થાત્ એક નયને ન્યાય અને એક નયને અન્યાય એવી માન્યતા સમયમાં પ્રમાણભૂત ગણેલી છે.
વૈશેષિકોની માન્યતાવાળા નીચેના સિદ્ધાંતે સાથે તેનાજ પ્રતિપક્ષભૂત જિનદર્શનના સિધ્ધાંતેની સરખામણું અત્ર અપ્રસ્તુત નથી તેમ ધારી નીચે મુજબ દર્શાવવામાં આવે છે. शब्द गुणमाकाशं, सुवर्ण तैजसम्, मनः नित्यंच, सर्व व्यवहार
हेतुनि बुद्धिः, इंजियार्थ संनिकर्ष जन्यं ज्ञानं વૈશેષિકે- ક , યથાનુજાવ ચતુર્વિધ પ્રત્યામિ નાસિદ્ધાંત પમિતિ રાત્રે રવિ, કુટ્ટીના પ્રયત્ના ક્રિવિષા
नित्यानित्याश्च नित्या इश्वरस्य अनित्या जीवस्य. વૈશેષિકે દ્રિય ગ્રાહ્યગુણ શબ્દને આકાશ રૂપ માને છે. અર્થ તૂ શબ્દ એ શૂન્ય વસ્તુ માને છે ત્યારે જૈન દર્શન રાણા

Page #27

આત્માનંદ પ્રકાશ,
wwwwwwwwwwww
વાલિ અર્થાત્ શબ્દ એ પુદગલ પરમાણુ છે તેમ માને છે. દષ્ટાંત તરીકે કોઈ પણ જાતને વર જે આપણે સાંભળીએ છીએ તે શૂન્યતામય હોય તે તેનું જ્ઞાન આપણને ક્યાંથી થઈ શકે? પરંતુ તે દ્દિગલિક પરમાણુઓ છે કે જે કોંદિયમાં પ્રવેશ કર્યો પછી ઇન્દ્રિયદ્વારા આત્માને જ્ઞાન થવાના કારણને માટે નિમિત્ત ભૂત બને છે, એટલું જ નહિ પરંતુ આ જમાનામાં તે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ વડે ગ્રામેફેન વિગેરે યંત્રાદિમાં શબ્દ વડે ગાયને ઉતરી શકે છે અને તે પુદગલ પરમાણુઓના ચેગથી એકજ જાતનું ગાયન વારંવાર ગવાઈ શકે છે તેથી વૈશેષિકે આ સિદ્ધાંત યુક્તિ ચુત નથી. જ તેઓ સુવર્ણને તેજસ માને છે. અને જેના દર્શન સુવર્ણને પાર્થિવ માને છે. સુવર્ણમાં ભાસ્વર રૂપ હેવાથી તેમજ સુવર્ણના દ્વવત્વને અગ્નિ સંગે વિનાશ નહીં થતું હોવાથી તેઓ તેજસ્ માને છે. જૈન દર્શન પૃથ્વીકાયના વિકાર રૂ૫ હેવાથી તેને પાર્થિવ માને છે. જે કે જેનો સુવર્ણને અગ્નિના સીગવાળી અવસ્થામાં તેજસ માને છે, પણ અગ્નિ સાગ શૂન્ય અવસ્થામાં તે પાર્થિવ જ છે તેમ સ્વીકારે છે. વળી એ કાંઈ સિદ્ધાંત નથી કે પાર્થિવવસ્તુને અગ્નિસંગે વિનાશ થાય છે. જેમકે લેહ ધાતુ અગ્નિસ
ગમાં સુવર્ણની જેમ રસવાળું થાય છતાં લેહ ભાવ ત્યજતું નથી અને અગ્નિ સંગ શૂન્ય અવસ્થામાં પાર્થિવ કહેવાય છે તેમ સુવઈને તૈજસ માનવું એ યુક્તિપુર સર નથી. વૃતને પાર્થિવ માની અગ્નિસંગે વિનાશીપણું માની પાર્થિવ માત્રને વિનાશ થાય છે એવી માન્યતા પૂર્વાપર વિધ યુક્ત છે, પાર્થિવ પદાર્થો પણ બે પ્રકારના છે. અગ્નિસંગ વિનાશી પણ છે અને અગ્નિસંગ અવિનાશી પણ છે. વિશેષિકે મનને નિત્ય માને છે જ્યારે જૈનદર્શન મનને અનિત્ય માને છેતેઓએ મનને સુખ દુઃખાદિ ઉપલબ્ધિનું સાધન ઈદ્રિયરૂપ જયારે માનેલ છે ત્યારે જૈન દર્શન તેથી આગળ વધીને કહે છે કે દિર્ગલિક સુખ અને દુઃખ પામવાથી આત્મા રહિત થાય છે ત્યારે મન

Page #28

જૈન દર્શન અને તેનુ સક્ષિપ્ત દિગ્દર્શન,
૩
કે જે તેનુ' સ'કલ્પવિકલ્પ યુકત સાધન છે તેની જરૂર રહેતી નથી,અને તેમ થવાથી તેના લય થાય છે પરતુ જેઓએ સુખ અને દુઃખશાશ્વત માનેલા છે. અર્થાત તેથી રહિત થવાનુ નથી તેવી માન્યતા એ ડાય તે તેમને મનની નિત્ય પણે અસ્તિત્વની જરૂર માનવીજ પડે છે આ કારણથી તેમણે આવી માન્યતા સ્વીકારેલી છે.
તે સર્વ વ્યવહાર હેતુના જ્ઞાનરૂપબુધ્ધિ,કહે છે;જૈનદર્શન કહે છે કે ' મતિજ્ઞાન ફૈયિાનિષ્ક્રિય નિમિત્તે, પાંચ ઈંદ્રિય અને મનથી થતુ જ્ઞાન તે મતિજ્ઞાન. આ પ્રસંગે સર્વ વ્યવહારના હેતુ રૂપ જ્ઞાન હાવાને લીધે જોકે ઘણે અંશે આપણી માન્યતા સાથે મળતાપણુ છે પરંતુ આ મતિજ્ઞાન થવાને માટે મુખ્ય સાધન ઇંદ્રિય અને મન છે અને તેથી તે બહુ જ નાના વર્તુળ ( cirole ) માં છે, કેમકે જૈન દર્શને તેથી આગળ વધીને ( upon the vast circle ) ઇંદ્રિચાની અપેક્ષા વગરનું' જ્ઞાન કહેલુ' છે. તેથી · સર્વે વ્યવહાર હેતુ’ એ શબ્દમાં વ્યભિચાર ઢાષ આવી શકે છે.
"
વૈશેષિક ઇંદ્રિયના વિષયેાવડે પ્રત્યક્ષ થતા જ્ઞાનને પ્રપક્ષ માને છે. આટલે ટુ'કેથીજ તે પતાવે છે, જયારે જૈન દશ્તુન ઇંદ્રિયાના તથા મનના વિષયવડે થતા જ્ઞાનને તા હજી પરાક્ષ કહે છે. ઇન્દ્રિય પ્રત્ય ક્ષ પરરંતુ આત્મ પરોક્ષ આવી રીતે માને છે. ઇન્દ્રિયા વડે થતું જ્ઞાન તદ્દન નિર્મળ અને વિશુદ્ધ નથી હતુ` કેમકે આત્મપ્રત્યક્ષ થતુ જ્ઞાન નિષ્કલ’ક હાય છે અને તેજ વાસ્તવીક રીતે પ્રત્યક્ષ છે, આ રીતે દ્વિયગોચર જ્ઞાનને જેને એ સાંવ્યાવહારિક પ્રત્યક્ષ ( વાસ્તવિક પરાક્ષ ) માને' છે અને આત્માનુભવ વાળા જ્ઞાનને પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ (વાસ્તવિક પ્રત્યક્ષ ) તરીકે સ્વીકારેલુ છે. વૈશેષિકાની દૃષ્ટિ મર્યાદા આગળ વધારે જોઈ શકી નથી એ આ ઊપરથી સિદ્ધ થાય છે,તેવીજ રીતે તેએએ અનુમાન વર્ડ અને શબ્દાઢિ સાંભળવા વડે થતા જ્ઞાનને યથાર્થાનુભવ ગણેલા છે,પરંતુ હજીતા જૈને એ તૈસ્થિતિને માત્ર નિમ્ન ભૂમિકાવતી મતિ અજ્ઞાન જ્ઞાન માનેલુ છે, પરંતુ યથાર્થાનુભવ તે ત્યારેજ સ્વીકારેલા છે કે આત્મા જ્યારે આત્મવીર્યનુ' પરિપાકપણ

Page #29

આત્માનંદ પ્રકાશ,
પામી તના શ્રદ્ધાનથી સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત કરે અને દેહ અને આત્માને વિવેક કરતાં દિગલિક પદાર્થોને સાક્ષીભૂત પણે ભેગ વટે કરી અંતરાત્મપણું પ્રાપ્ત કરે ત્યારે યથાર્થનુભવની શરૂઆત થઈ કહેવાય છે.
વળી તેઓએ સ્વીકારેલું છે. બુદ્ધિ, ઈચ્છા અને પ્રયત્ન નિત્ય અને અનિત્ય એ પ્રકારે હાઈ નિત્ય ઈશ્વરમાં રહેલા છે અને અનિત્ય જીમાં રહેલા છે, જેના દર્શન દરેક આત્માને જ્યારે તે કર્મ રહિત થાય છે ત્યારે ઈશ્વર માને છે ઈશ્વર એવી જુદી વ્યક્તિ કેઈ વિદ્યમાન નથી એમ માને છે. આમ હોવાથી ઈરછા અને પ્રયત્ન એ શરીરધારી આત્માના મનદ્વારા થયેલા પરિણમે છે. તે કર્મ સહિત આત્મામાં વિદ્યમાન હોય છે.કર્મ રહિત આત્માને કેઈ પણ જાતનું સાધ્ય સિદ્ધ કરવાનું નહિ હેવાથી તેઓ ઈચ્છાદિથી રહિત હોય છે. માટે તેમણે જે જેમાં અનિત્ય માનેલા છે અને ઈશ્વરમાં નિત્ય માનેલા છે તે વાસ્તવીક રીતે ઘટી શકતું નથી. . નિયાયિક અને વૈશેષિકેના સિદ્ધાંતેમાં એક તફાવત એ પણ છે કે વૈશેષિકે અભાવ પદાર્થ માને છે નૈયાયિકે તે માનતા નથી. અન્ય દર્શને જે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ માનેલું છે તે જૈનદષ્ટિ અનુસાર પક્ષ છે.આમ હેવાથી વધારે પ્રમાણે નહીં રવીકારતાં જેને તમાળે સૂત્રથી પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ એ બે પ્રમાણ અંગીકાર કરેલા છે. આ બંને પ્રમાણમાં અનુમાન શબ્દાદિ સર્વ અને પ્રમાણેને સમાવેશ થઈ જાય છે.
ચાવક દર્શન માત્ર પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ માને છે. પક્ષ એવા જીવ, પુય, પાપ, સ્વર્ગ, નર્ક આદિ વરતુઓ માનતા નથી તેમજ મઘાંગથી ઉત્પન્ન થયેલી મદશકિતની પેઠે ચૈતન્યને આવિર્ભાવ માને છે. જેને દર્શનમાં જગકર્તા માનેલે નથી તેમજ ઉત્પત્તિ સ્થિતિ અને લય રૂપ જગતને વ્યવહાર સ્વયમેવ થયાંજ કરે છે એવી જૈન માનીનતા અમુક અપેક્ષાએ નાસ્તિકને મળતી આવે છે, પરંતુ બીજી સર્વ હકીકતમાં ચાર્વાકે સત્યથી વેગળા છે. એક માણસે મદ્ય પીધા પછી તેની શકિતથી ઉત્પન્ન થયેલું તેનામાં અવ્યવસ્થિતપણું પ્રફટી નીકળે છે તે

Page #30

જૈન દર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિગદર્શન. ૨૫ નજરે જોઈએ છીએ તેથી ઉલટું આત્મમાં જ્ઞાન પ્રકટે છે ત્યારે અથવથિતપણું દૂર થઈ વ્યવસ્થિતપણું અને નિયમિતપણું ઉત્પન્ન થાય છે તે આત્મામાં ઉત્પન્ન થયેલું સર્વ સંજોગેને મર્યાદામાં લાવનારજ્ઞાન કયાં! અને આત્માને અવ્યવસ્થિત સંજોગોમાં મુકનાર મ. દાંથી ઉત્પન્ન થયેલી મદશકિત કયાં?
વ્યાસકૃત ઉત્તર મિમાંસા (વેદાંતદર્શન) અનુસાર વેદના વચને અરૂય કહેલા છે તે જેમ એક અંશે ન્યાય અને યુકિતયુકત હતા નથી કેમકે પુરૂષ પ્રધાનતાથી રહિત છે તેવી જ રીતે અન્યઅશમાં નાસ્તિકે વડે મનાયલી માંગથી ઉત્પન્ન થયેલી મદિરાકિતનું દષ્ટાંત છે. બંનેમાં અવ્યવસ્થિતપણું હોવાનો સંભવ રહેલો છે. કેમકે ઉત્તમનિયંતા વગર ઉત્તમ કાર્ય હોઈ શકતું નથી. વળી જન્મની સાથે કેટલાક પ્રાણીઓની કુરૂપવાન સુરૂપવાનું વ્યાધિ યુક્ત અને વ્યાધિ રહિત વિગેરે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની અવસ્થાએ તપાસતાં એક સામાન્ય બુદ્ધિમાન પ્રાણીને માલુમ પડયા વિના રહેતું નથી કે તે અવસ્થાઓનું કાંઈપણ અવ્યકત કારણ રહેલું છે અને તે અવ્યકત કારણેએ જુદા જુદા પ્રકારે ઉત્પન્ન કરેલા છે.
જૈનેતર દર્શને પૃથ્વીકાય, અપકાય વિગેરેને પચમહાભૂતે જેતર
2. તરીકે સ્વીકારી રહેલા છે. અને જડપણું સ્થાપન
માં , એક ગંભીર ભૂલ,
કરેલું છે. જેનદર્શન તેને સજીવ કહે છે. સાથે આકાશને
* અજીવ કહે છે. વનસ્પતિકાયના કેટલાક પ્રત્યક્ષ પ્રકારોને તે અન્ય દશને પણ જે કે સજીવ કહે છે, પરંતુ પૃથ્વીકાય, અપકાય તેજસુકાય,વાયુકામાં અને વનસ્પતિકાયના અગણિત સૂક્ષમ પ્રકારમાં જીવપણું તે જોઈ શક્યા નથી. સજીવ અને નિર્જીવ પદાર્થોના ભેદની જ્યાં માહીતી હોતી નથી ત્યાં જવાનું રક્ષણ પૂર્ણ પ્રકારે કયાંથી હોઈ શકે ! જૈનેતર દર્શનવાળે એક તાપસ કે જેણે સંસારના સુમારને તજી દીધેલા હોય છે એવી માન્યતાવાળે હાય છે તે વગર સંસ્કારવાળી માટીને તથા અણગળ અથવા ગળેલા જળને પિતાના ઉપગમાં વારંવાર લીએ છે કેમકે તેણે તેને નિર્જીવ ભૂત

Page #31

આત્માનંદ પ્રકાશ તરીકે માનેલા છે. જૈન સાધુએ તે પૃથવીકાય, અપકાયાદિ સજીવ પદાર્થોને અડકતાં પણ હદયમાં કરે છે. સારી વાચાની અનેક પ્રકા રેશમાં વિસ્તારવાળી સ્વરૂપ મર્યાદા આ રીતે હોઈને અહિંસા પરમો ધર્મ નું વાસ્તવિક સ્વરૂપ દુનિયાને કેઈએ દીર્ઘ પરિસ્થિતિમાં બતા વેલું હોય તે તેનું મુખ્ય માન જૈન દર્શનને ઘટે છે.
લેકમાન્ય પડિત બાલગંગાધર તિલક નીચેના શબ્દોમાં જનગત અહિંસાનું બાહ્ય સ્વરૂપ દર્શાવતાં કહે છે. - 'जैन और वैदिक ये दोनोंही धर्म यद्यपि विशेष प्राचीन हैं परंतु अहिंसा धर्मका मुख्य प्रणेता जैनधर्मही है. जैनधर्मने अपने प्रावस्यसे वैदिक धर्मपर अहिंसा धर्मको एक अकुपण मुना ( मुहर) अंकित कीहै. ढाई हजार वर्ष पहिले वेद विधायक यज्ञोमें हजारो पशुओका वध होताथा परंतु २४०० वर्ष पहिलें जैनियोंके अंतिम तीर्थंकर श्री महावीर स्वामीने जब जैनधर्मका पुनरुधार किया तब उनके उपदेशमें लोगोंका चित्त इस घोर निर्दय कर्मसें विरुक्त होने लगा और सनैः २ लोगो चित्तपर अहिंसाने अपना अधिकार जमा लिया.' પાંચ દર્શનના બાહ્ય સ્વરૂપ લિંગ વેવ વિગેરે જુદા જુદા છે.
કેટલાક વ્યાઘ્રચર્મ અને કાપીને રાખે છે, કેટલાક બાલગ.3 કમંડલુ રાખે છે. વિગેરે પિતપોતાની કલ્પના અને પાદિની ઝાંખી.
* નુર જુદા જુદા વેષે અગીકૃત થયેલા છે, જેને દર્શનના સાધુએ મુખસિકા, રજોહરણ, ચલપ વિગેરે રાખે છે. વેષ એ એક મર્યાદા છે. બાહ્ય લિંગ અને આચારને અવગણના કરનાર પ્રાણીઓ મર્યાદા રૂપ પુલને તેડવાને ઉદ્યમવત થયેલા છે. વેષ એ સાધન અને તવ પ્રાપ્તિ એ સાધ્ય છે. સાધનને સાધ્ય માનવાની ભૂલ એ તે ગંભીર ભૂલ છે. પરંતુ તે સાથે સાધનથી સાસ્થની ઉત્પત્તિ છે એ વાત બીલકુલ ભૂલવા જે નથી. આ જમાના

Page #32

જૈન દર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિગ્દર્શન.
ક
ના વક્ર અને જડ પ્રાણીઓને બેષ રૂપ મર્યાદા સપૂર્ણ રીતે આવશ્યક છે. જ્યારે પ્રથમના ઢઢ મને ખળવાળા જમાનામાં પણ તે આવશ્યકજ હતુ. તે આ ડગમગતા અને તુલાની જેમ ક્ષણમાં નીચે નમી જતા જમાનામાં કેમ તેની આવશ્યકતા હૃઢપણે ન સ્વીકારાય ! જૈન દર્શનના બાહ્ય વેષ એ એવુ સાધન છે કે તત્રસ્થિત પ્રાણીઆને સર્વદા ચરણુ કરણાનુયાગમાં તલ્લીન રાખે અને તત્વની ગવેષણા નિરંતરપણે સ્મરણુ ગાચર રખાવી શકે, સસારી સબધવાળા વેષને તજી વૈરાગ્ય વાસનાવાળા વેષનું અંગીકાર કરવું, એ સદાચરણુની મજબૂત વાડ છે, એમ એક વિદ્વાને કહેલુ છે.
કેટલાક પ્રાણીએ સર્વ દર્શનાને તુલ્ય માને છે તે શાક, નિંબ, પીંપલ, આંબા વિગેરે વૃક્ષાને તુલ્ય માનવા જેવી માટી ભૂલ કરે છે, કોઈ પણ દર્શનની નિંદા કરવાનુ' પ્રયેાજન તા હ્રદયમાં કદાપિ આરૂઢ થવું ન જોઈએ પરંતુ મધ્યસ્થ દષ્ટિએ વિચારવું જોઈએ કે તે શુદ્ધ તત્ત્વાની ખેાળમાં પણ વાસ્તવિક રીતે શુદ્ધ તવાની પ્રા. સિથી દૂર રહેલ છે. જૈનેતર દશના જૈન દર્શનની રમ્ય વાટિકાની લહેરાથી શૂન્ય છે. એમ કહેવું અવાસ્તવિક નથી. એ કે જૈન દર્શન વાટિકાની આનંદદાયક લીલેતરી તેમાં ઉગેલી છે પરંતુ ખીજી પ્રતિઘાતક વિષમય લીલેાતરી પાસેજ હાવાથી સર્વાંગ વિષમય કરી દીધેહું છે, તે સ્થિતિ જ્યારે જીવાજીવની ફૅાટિની સરખામણી કરીએ છીએ ત્યારે સ્પષ્ટ છે તેમ જણાય છે. એકજ નયને ગ્રહણ કરી અન્ય નર્યાને અન્યાય આપવાથી આ સ્થિતિ બનેલી છે.
પૂર્વોક્ત પ્રકારે જિનેશ્વર પ્રભુના અંગોપાંગ તરીકે ષડૂદર્શના કેવી રીતે છે તે શ્રીમદ્ આન ધનજીના
શ્રીમદ આનંદઘન-વચનામાં નીચે પ્રમાણે દર્શાવી ષડ્રદર્શનની જીના વિચારા. સરક્ષિત પર્યાલાચના સમાપ્ત કરીશું.
જિન સુરપાદપ પાય વખાણું, સાંખ્ય ચૂંગ દાય લેતૅર, આતમ સત્તા વિવરણુ કરતાં, લહેા ફુગ અંગ-અખેતેને, (૧) ભેદ અભેદ સૌગત મીમાંસક, જિનવર ટ્રાય કર શારીરે,

Page #33

આત્માનંદ પ્રકાશ
કલેક અવલબેન ભજીએ, ગુરૂગમથી અવધારીરે. (૨) લેાથતિક સુખ અનવરની, અંશ વિચારજે કીજે રે, તત્વ વિચાર સુધારસ ધારા, ગુરૂગમ વિણ કેમ પીજે. (૩) જિનવરમાં સઘળા દર્શન છે, દર્શન જીનવર ભજનારે, સાગરમાં સઘળી તટિની સહી, તટિનીમાં સાગર ભજનારે ()
છ દર્શને જિનેશ્વર પ્રભુરૂપ પુરૂષના અંગોપાંગ છે તેમાં મસ્તક ને સ્થાને જિન દર્શન છે. સાંખ્ય અને રોગ એ બે પગ છે, બદ્ધ અને મીમાંસક (વેદાંત) એ બે હાથ છે. અને કાતિક એ ટિ છે શરીરને અન્ય અવયવ એક એ છે હેય તે ચાલી શકે, પણ મસ્તક છે તે આખા શરીરને આધાર છે. વિચાર શકિત મરતકમાં રહેલી છે. મસ્તકથી ઉત્પન્ન થયેલા વિચારે શરીરના અન્ય અંગેના નિયામક છે. મસ્તકથી શુભ વિચાર દ્વારા મુક્તપણું પમાય છે, અન્ય દર્શને જેઓ હાથ પગ વિગેરે છે તે અમુક અંશને ગ્રહણ કરવાથી અમુક અંશે જિનેશ્વરનું એક અંગ છે. અર્થાત્ એક અંગપણું છેવિાથી પૂર્ણ શકિતની ખામીવાળું છે. જિનેશ્વર રૂપ સમુદ્રમાં સર્વ દશનો રૂપ નદીઓ સમાય છે અને અમુક અમુક દર્શન નેમાં જિનેશ્વરની શિલી કઈ કઈ બાબતમાં સચવાય છે ને કઈ કઈમાં સચવાતી નથી માટે જેમ નદી સમુદ્રની અંશ માત્ર છે તેમ સઘળા દર્શને જૈનદર્શન ઉત્પાદક જિનેશ્વરના અંશ માત્ર છે. પાંચ દર્શનના ભિન્ન ભિન્ન નને એકજ કેંદ્રમાં સમાવેશ કરનાર જૈનદર્શન છે. જેનેતર પાંચ દર્શનેના અનેકશઃ વિભાગે થયેલા છે અને જુદા જુદા એકાંત નય માનવાથી સર્વદશ થઈ શકયા નથી. જૈન સિદ્ધાંતથી એટલે જેટલે અંશે વિરૂદ્ધતાની કેટિ અંગીકાર થયેલી છે એટલે તેટલે અંશે નયા ભાસપણું છે અને જેટલા અંશમાં અવિરૂદ્વતાની કેટિ છે તેટલા અંશમાં નયમાર્ગ ખુલે છે. સવાશે જેન સિદ્ધાંત સર્વને સંગ્રહે છે. આને માટે પૂર્વોકત મહાત્માના વચને. ટાંકી આ અવતરણને ઉપસંહાર કરવામાં આવે છે.
सर्वगो सब जय धनारे, माने सवपरमान

Page #34

જૈનશાસન અને તેના ભાવનગરના ખબર પત્રિના ખુલાસા. ૨૯
नयवादी पलोही प्यारे करेराइ ठान. निसानी कहावतारे, तेरो अगम अगोचर रूप.
(અપૂર્ણ)
જૈનશાસન અને તેના ભાવનગરના ખબરપત્રીની ભ્રમણાનો ખુલાસો.
ne
જૈન શાસનના છેલ્લા ( સાતમા ) અંકના ચેાથા પાના (અ) ના વધારામાં તે પત્રે શ્રી આત્માનંદૅ પ્રકાશના અશાડ ભાયના અફમાં ભાવનગરના સંઘે ભરેલું ઉત્તમ પગલું' ' એ મથાળાના આવેલા વમાન સમાચારની ખાખતમાં જૈન શાસનના ભાવનગરના એક ખબરપત્રીએ અસત્ય હકીકત જણાવી, જે ઉપરથી જૈનશાસને જે હુકીકત લખી છે તે તદ્દન ગલત ગેરવ્યાજખ્ખી હાઈને ખરી હકીકત શુ છે તે જણાવવું યાગ્ય ધારી નીચે મુજમ જણાવવા રજા લઈએછીયે.
પ્રિય વાચક ગણુ ! ભાવનગરના એક ખબરપત્રીના આધારે જૈનશાસન લખે છે કે આત્માનૠપ્રકાશના અશાર્ડ માસના અકમાં ભાવનગરના સ’ઘે ભરેલુ' ઉત્તમ પગલું' એ હેડીંગથી જે સમાચાર પ્રગટ કરવામાં આવ્યા છે તે તદ્દન ખાટા છે, આ પગલુ તે કેવળ આત્માનંદ સભાવાળાઓનુ જ છે, બીજા કાઇ એ આ કાર્યમાં ભાગ લીધેા નથી. જ્યારે અમદાવાદના નગરશેઠના જવાબ સંધ ઉપર આન્યા ત્યારેજ સઘને આ વાતની ખખર પડી છે, આ સમાચાર મળતાની સાથે સ’ધ તરફથી અમદાવાદના નગરશેઠને લખવામાં આવ્યુ કે કાગળ તથા તાર પહોંચ્યાનુ જે આપ લખા છે તે અમારા લખ્યા લખાવેલા નથી માત્ર એક તરફીજ આ કામ થએલુ' છે. જવાબમાં જણાવવાનું કે તે ખબરપત્રી આવી અસત્ય હકીકત લખી ખરી હકીકત ને ઉડાવી દેવા માગે છે. પ્રથમ તે અમે એમ પુછવા માગીએ છીએ કે જ્યારે માહન લલ્લુની સહીનું ત્રીજુ હેન્ડખીલ અત્રે આવ્યુ' અને ગામમાં કાલાહુલ થતાં અમદાવાદના નગરશેઠ ઉપર તે હૅન્ડમીલની ખાખતમાં ઢીલગીરી દર્શાવવા, તેમજ
29 આના

Page #35

૩૦
આત્માન, પ્રકાશ
ઉકત હેન્ડબીલ લખનાર વગેરેની બાબતમાંયેાગ્ય કરવા માટે સહી લઇ એક પત્ર મોકલવાની બાબતમાં, ઉકત પત્રમાં જાહેર રીતે જ્યારે આ શહેરમાં સહી લેવાતી હતી ત્યારે જૈન શાસનને ખાટી હુકીકત જણાવનાર ખબરપત્રી છુ' નહેતા જાણતે કે આ ખુલ્લી રીતેસહી લેગાય છે ? અને તે સહી લેતાં કાઇ તરફથી શું અટકાયત થઈ હતી ? અને તેમ નથી થયુ તે ભાવનગરના સંઘ નહાતા જાણતા એમ તે ખબર પત્રી કહેવા માગતા હાય તા તે પત્ર નીચે ભાવનગરના આગેવાન વીગેરેએ તે પત્રમાં શા માટે સહી કરી હશે? તે ખબરપત્રી ઉપર બનેલી હકીકત જાણુવા છતાં તેને છુપાવવા માટે કે પોતાની કાઇ નેમ સાધવા માટે, જૈન શાસનને ઉંધા પાટા બંધાવ્યા છે, પરં'તુ જૈનશાસનના અધિપતિએ તે ખબરપત્રી ઉપર વિશ્વાસ રાખ્યા અગાઉ અમદાવાદના શ્રીમાન નગરશેઠ ઉપર ગએલ તે સુમારે ત્રણસે સહીવાળે ભાવનગરના સધના પત્રની ત્યાંથી નકલ મંગાવી હાત, અથવા અમદાવાદના નગરશેઠને પુછાવી ખાત્રી કરી હાત કે તે પત્રમાં કયા કયા આગેવાના કયા જૈન ગૃહસ્થે વિગેરેની સહી છે તેવી સપૂર્ણ ખાત્રી કરી હાતા તેમને સકલ જૈન સમાજને આડે રસ્તે દોરવવાનું આવુ' લખવાનું કારણુ મળત નહો.
અમુક વ્યકિત કે કદાચ આ ખબરપત્રી ગમે તેવા શરમના કે દબાણના કારણથી દૂર રહેલ હાય, કે મુનિ નિંદા માટે નીકળેલ આ ગલીચ હૅન્ડીલની બાબતમાં સ્થળે સ્થળે દર્શાવવામાં આવતા ખેદ દીલગીરી (આવું કાર્ય) તેને ગમે તે કારણથી ન ગમતું હોય, કે ઉકત ૫ત્રમાંતેની પેાતાની સહી ન હાય તેવા ગમે તે કારણથી દૂર રહેતા હાય તે, તેવી વ્યકિતનાએક ખબરપત્રી કેતેના ઉપરથી જૈનશાસનના અષિપતિ એમ કહેવા માગતા હોય કે ઉક્તપત્ર સમુદાય તરફથી નથી લખાયે અને સહી થયાં છતાં તેને સંધ ન કહેવા, અને ઉપરની વ્યકિતના કરેલાને સ’લથી કરેલુ' કહેવુ'; તેમજ વળી તેવી રીતે સમુદાયના માટા લાગ જે કાર્ય કરે, જે માને તેને સધ કે સ`ઘે કરેલું કાર્યન કહેવું; એ વાત જૈનશાસનને ખબર આપનાર તે ઇર્ષાળુ ખખર પત્રી શિવાય ફ્રાઈપણ સામાન્ય મનુષ્ય ખ્રુલ કરે તેમ હોયજ નહીં. હજી અમે

Page #36

જનશાસન અને તેના ભાવનગરના ખબરપત્રિને પુલાસા. ૩૧
ખાસ ભાર દઈને કહેવા માગીએ છીએ કે નગરશેઠ ઉપર ગયેલે તે સુમારે ત્રણસે સહીવાળા પત્રની તેઓ ખાસ તપાસ કરે તે તેમાં આગેવાન વિગેરે શ્રી સંધના સમુદાયની સહી છે કે નહીં? અને છે તે તે થએલું કાર્ય સંઘે કરેલુંજ ગણાય, એમ તેની ખાત્રી થયા સિવાય રહે નહીં. માત્ર તે ખબરપત્રીની લાંબા વખતની ઈર્ષ્યાગ્નિની જાણે જવાળા હોય અને તે છે આવી અસત્ય હકીકતે પુરી પાડી શાંત થતીય તે તે ખબરપત્રીને ધર્મ વૃત્તિવાળે કહે કે કેમ? તે જૈન સમાજે વિચારવાનું છે.
જેનશાસનને ખબરપત્રી એમ કહેવા માંગે છે કે ઉક્તપત્રમાં જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા તથા જૈન એશોસિએશનના સભાસદેએ કેમ ભાગ નહીં લીધે હેય? આ લખાણ પણ તેમનું ધ્રાંતિવાળું, આડે તે દરવનારૂં, બીનપાયાદાર અને ગેરસમજ કરાવવાવાળું છે. સુમારે ત્રણસેં સહીવાળે ઉકત પત્ર જે કે એમદાવાદના નગરશેઠ શ્રીને મોકલવામાં આવે છે, તેમાં જૈનધર્મ પ્રસારક સભા, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા, શ્રી જૈન એશોસિએશન સભા અને શ્રી ન ધર્મ પ્રબોધક સભાના સભાસદની, તેમજ સંઘના અન્ય ગૃહસ્થ અને અત્રેના શ્રી સંઘમાં જે જે જ્ઞાતિઓના કત્તા છે, જેવા કે વિશાશ્રીમાળી, વિશા પિરવાળ, ઓસવાળ, દશાશ્રીમાળી, સુખડીઆ, ભાવસાર વિગેરે તમામ જ્ઞાતીના(આગેવાન અને સાધારણ) ગુહસ્થાએ પણ પિતાની લાગણી દુખાએલ હેવાથી ઉકત પત્રમાં સહી કરેલ હેઈને તેને સંઘે કરેલું નહીં, પરંતુ આત્માનંદ સભાવાળાએ કરેલું છે એમ જે ખબરપત્રીનું કહેવું છે તે કેટલું અયુક્ત બીન પાયાદાર અને અસત્યતાથી ભરપુર છે તે વાચકેએ વિચારવાનું છે. તે
ઉકત ગલીચ હેન્ડબીલથી જેમ અત્રેના શ્રી સંઘની લાગણી દુખાણી હતી, તેમની જેમ આત્માનંદ સભાની લાગણી દુખાવાથી પિતાની ફરજ તરીકે સભાસથી ઠરાવ કરેલું હતું, અને તે ઠરાવ પિતાની રીપેર્ટ બુકમાં દાખલ કરી પિતાના માસીકમાં જુદે છપાવેલ છે, અને પોતે કરેલ ઠરાવની નકલ અત્રેના શ્રીસંઘની જે લાગણી દુખાણું તેને માટે તેમણે મેટી સંખ્યામાં સહીઓ લઈ તે પત્ર

Page #37

૩ર.
આત્માનંદ પ્રકાશ.
જેમ અમદાવાદના નગરશેઠ ઉપર સંઘથી મોકલવામાં આવ્યું છે, તેવી જ રીતે આત્માનંદ સભાએ ઉપર મુજબ પિતા માટે પિતાથી ખાસ જુદે ઠરાવ કરી અમદાવાદના નગરશેઠ ઉપર જુદે પત્ર મેકલેલ છે. આવી હકીકત છતાં તે ખબરપત્રી તેને અસત્ય ઠરાવી તે બન્નેને ભેળસેળ કરી ખરી વાત છુપાવા માંગે છે જેથી તે ખબરપત્રી પિતાની બુદ્ધિને કેટલે દુરૂપયેગ કરે છે તે સર્વ વાચકગણ સમજી રાકે તેવું છે.
ઉકત ગલીચ હેન્ડબીલ આ શહેરમાં આવતાં સર્વ કેઈ ઉશ્કેરાઈ ગયું અને પરિણામ શું આવશે તેની સમુદાયને ચિતા થતી હતી, જેથી આ અપકૃત્ય કરનાર મેહન લલ્લું અને તેના સહાયકે અમદાવાદના વતની હોવાથી અત્રેના શ્રીસંઘે અમદાવાદના નગરશેઠ ઉપર ઉકત પત્રમાં સહીઓ લઈ મોકલવાને આ શાંતિને માર્ગ લીધે હતું, છતાં જૈનશાસનને તે ખબરપત્રિ તે કાર્ય આત્માનંદ સભાએ જ કર્યું છે એમ લખી ભાવનગરના શ્રી સંઘના કાર્યને છેટું કરાવે છે એટલું જ નહીં, પરંતુ જૈન સમાજને બોટે રાતે દેરી પિતાની દુષ્ટ બુદ્ધિ પ્રસિદ્ધ કરે છે.
તે ખબરપત્રના જણાવ્યા મુજબ મેહન લલ્લુને લખાવનાર તરીકે બે મુનિ વ્યક્તિને ગણવામાં આવે છે, આવું ખબ૨૫ત્રીનું કહેવું કે લખવું તદ્દન અસત્ય છે. કારણ કે મેહન લલુને લખાવનાર તરીકે બે મુનિ વ્યક્તિઓને ગણવામાં કે લખવામાં આવેલ નથી, પરંતુ નમ્રતાથી જણાવામાં આવ્યું છે કે ન્યૂસપેપર, પરચુરણ નીકળતાં હેન્ડબીલ અને લેકેના નીકળતા ઉદ્ગારેથી
જ્યારે તે મુનિ મહારાજનાં નામ લેવાય છે તે શા માટે તેઓશ્રી તેમાં નથી અથવા આવાં કાર્યથી દીલગીર છે અને આ કાર્ય અધમ છે એમ નથી જણાવતા? માત્ર આટલું વિનંતિરૂપે લખ્યાં છતાં જનશાસનને તે ખબરપત્રી પુરૂં વાંચ્યા વિના ગમે તે જાતના વેષથી જેનું અંતઃકરણ કાંઈક વિચિત્ર થયું છે એવા તે ખબરપત્રીએ અસત્ય હકીકત લખી લખાવી ખાટે અર્થ કરાવવા મરજી મુજબ લખું લખાવે અને તેના ઉપર પુરતી ખાત્રી કર્યા શિવાય જૈનશાસનપત્રના અધિપતિ ગમે તેવું લખે તેને માટે અમે દીલગીર છીએ,

Page #38

જૈનશાસન અને તેના ભાવનગરના ખબરપત્રિના ખુલાસા. ૩૩
જૈનશાસનના તે ખબરપત્રીના જણાવ્યા મુજબ “ જૈનશાસન લખે છે કે એ મુનિ મહારાજાનુ' ચરિત્ર લખનાર વ્યાપક બ્રહ્મનાદ, સુશીલ, વિગેરેને લખાવનાર સામી પક્ષના સાધુ ખરા કે ” આના જવામમાં જણાવવાનું એટલુજ છે કે ઉપરના ભ્રમનેજ લીધે મેહન લલુને હથીઆર બનાવી તેના સહાયકેએ મુનિ નિંદ્રાના ઉક્ત ગલીચ હેન્ડખીલે કાઢી ભયંકર ભુલ કરી છે એટલુ’જ નહીં પરંતુ જગમત્રીશીએ ચડ્યા છે. સામી બાજુએ ના સાધુએમાં ખીજાએ સાથે કદાચ સ્વર્ગવાસી આચાર્ય મહારાજ શ્રી આત્મારામજીના પરિવાર મડ ળમાંથી અમુક મુનિએનુ ઉપરના ભ્રમને લઇને કદાચ નામ લેવા માંગતા હશે,કે શ`કા રાખતા હશે કે અનુમાન કરતા હશે પરંતુ તે પવિત્ર મુનિએ તદ્દન અલગ રહી પોતાના ઉપર આટલા આટલા વાક્કડુાર-લખાણ પ્રહાર થયાં છતાં તેએની કેટલી શમતા, મુનિ ધર્મની અમૂલ્ય કીંમત અને સહુનશીલતા રાખી શાંત બેઠા છે અને તેવીજ રીતે તે ઉક્ત હેન્ડબીલમાં સડાવેલા બીજા મુનિએ પણ શાંત ખેડા છે તે અત્યારે સકળ જૈન સમાજ સારી રીતે જાણી શકે છે.
લાલન શિવજી નિર્દોષ છે કે સર્દોષ છે,તેનાં સદાષ નિર્દોષપણા માટે કે તે ખાબતના મતભેદપણાના માટે શાસ્ત્રાધારે દાખલા દલીલ વીગેરેથી તમામ હકીકત જણાવવાને બદલે આવા મુનિ નિંદાના અધમ લખાણવાળાં હેન્ડખીલેને જૈનશાસન કે તેને ખબરપત્રી કે કાઈ પણ જૈન ટેકો આપતા હોય, કે વ્યાજબી ગણુતા હાય તે તે તેઓના અધર્મી પણા શિત્રાય ત્રીજી શું હાઇ શકે તે સકળ જૈનસમાજે વિચારવાનુ' છે.
મુનિ નિંદ્રાના લખાણવાળા ઉક્ત હેન્ડબીલ બહાર પડ્યા પછી આત્માનંદ સભાએ માત્ર પોતાની ફરજ તરીકે સભાથી ઠરાવ કરી શાંતપણે મેસેલ છે. અને તેવીજ રીતે અત્રેના સંઘે કરેલું છે, છતાં તે મેાહન લલ્લુ અને તેના સહુાયકાના લાગતા વળગતા અત્રેના ખબરપત્રીને મુનિ નીંદા માટે આટલુ થતું ચેાગ્ય કૃત્ય પોતાની ગમે તે જાતની ઇર્ષા અગ્નિથી કદાચ ગમ્યું નહિ હોય જેથી,તેમજ જૈનશાસ

Page #39

૩૪.
આત્માનંદ પ્રકાશ
નના અધિપતિની તે ક્ત ગલીચ હેન્ડબીલથી જે લાગણી દુઃખાવી જિઈએ તે તે દૂર રહી પરંતુ પોતાને ગમતું આવું ઉક્ત ખબરપત્રીનું અસત્ય લખાણવાળું સાધન મળ્યું, જેથી વગર ખાત્રીએ જૈન સમાજને અવળે રસ્તે દેરવવા ગમે તેમ લખી વાળ્યું છે પરંતુ જે લગભગ ત્રણસે સહીઓવાળા, ઉક્ત પત્રમાં કોની કોની સહીઓ છે, તેની ખાત્રી કરી હતી તે આવું લખવાને તેને વખત ન આવત. પરંતુ જે આવા મુનિ નિંદાના હેન્ડબીલથી સર્વની લાગણી દુઃખાણી તે વ્યાજબી નથી એવી એક પક્ષની માન્યતાને લઈને ગમે તેવા આક્ષેપ ગમે તેને લખવા જૈન શાસનને અધિપતિ ઈચ્છા હોય તે પિતે પિતાની મરજી મુજબ પિતાને ભતું ગમે તેવું લખે તેને કોઈ કિનાર નથી પરંતુ તેની હકીક્ત કેટલી સાચી છે તે જૈન સમાજ સહેજે સમજી શકાશે.
મેહન લાલુના શબ્દ ઉપર કે એવી મુનિ નીંદા કરનાર ઉપર ધર્મને રાગી પુરૂષ દેડા દેડ કરે કે તેને માટે ખેદ પ્રદર્શિત કરે તેમાં નવાઈ નથી, અને એવા હલકા કાર્ય કરનાઓથી જન કોમમાં ખળભળાટ થાય તે ખરેખરૂં છે, છતાં દિલગીરી તે એટલી છે કે જન શાસનપત્રને અધિપતિ તે પત્રને ધર્મનું પત્ર કહેરાવ્યા છતાં તેના અધિપતિએ પિતાના પત્રમાં લાલન શિવજીના કાર્ય માટે અને મુનિ મહારાજશ્રી નેમવિજયજી તથા આણંદસાગજી મહારાજના ચરિત્ર કે લેખે લખનાર વ્યાપક સુશિલ, બ્રહ્મનાદ વિગેરેને માટે જ્યારે ટીકા કરવાનું હાથમાં અને તેને માટે લેખ લખવાનું કાર્ય ધર્મ તરિકે જયારે પોતે લઈને બેસે છે તે મેહન લાલુએ જે ત્રણ ત્રણ હેન્ડબલો કાઢી અનેક પવિત્ર મુનિ મહારાજાઓની ગલીચ ભાષામાં નિદા કરી જેથી તેનું કે તેના સહાયકનું કૃત્ય જન શાશનના અધિપતિને ધર્મ વિરૂદ્ધ નથી લાગ્યું કે જેને માટે એક અક્ષરની પણ ધ પિતાના પત્રમાં લીધી નથી અને હિંદુસ્તાનની સકળ જન મની લાગણી દુઃખાઈ છે અને તે કૃત્યને અધમાધમ ગણે છે ત્યારે જૈન શાસન તેને શું ભાજબી માને છે કે? પત્રકાર તરીકેની શું તેની તે ફરજ વ્યાજબી છે?

Page #40

જિનશાસન અને તેનાભાવનગરના ખબરપત્રિને ખુલાસો ૩૫
રૂ આવી સ્થિતિ જ્યારે છે ત્યારે તે ઉપરથી તેની લખેલી આ પ્રકરણને અંગે કોઈપણ હકીકત કે હવે પછી એક પક્ષે આવી રીતે લખાએલી જે હકીક્ત આવશે તે હિંદુસ્તાનને કઈ જન નિષ્પક્ષપાત તરીકે કે સત્ય સ્વરૂપ તરીકે લેખશે કે? અને આવી હકીકતના પરિણામે તેમાં આવતી ચર્ચા જવાબ,ચેલેંજ વિગેરે ઉપર જૈન સમાજ કેટલું વજન આપશે તે સર્વ કઈ સમજી શકે તેવું છે.
એક પક્ષી ચર્ચાના પરિણામે જૈન કેમની દુર્દશા થવાનું તે જે લખે છે તે વાત પિતાને જ શિર આવી પડે છે માટે, પોપદેશો પાંડિત્યમ નહિ કરતાં પિતાને જ તે બાબતને વિચાર કરવાને છે. વળી જૈન શાસનવાળે લખે છે કે લખાણની ભાષા કોમળ અને મિષ્ટ વાપ રવી જોઈએ, તે સંબંધમાં જણાવવાનું કે આત્માનંદ સભાએ કરેલા ઠરાવમાં એક પણ શબ્દ અશાંતિ કરવાવાળા નથી, પરંતુ પિતાના પત્રમાં આ ચર્ચાને અંગે લખાએલ લેખમાં પોતે કેવી ભાષા વાપરી છે અને કે શાતિવાળે લેખ લખેલે છે તે પત્ર વાંચનારાઓની સમજ બહાર નથી.
ધર્મ ગુરૂઓ કે ઉપકારી મહાત્માઓને માટે કોઈ પણ જૈન બંધુ પિતાની ફરજ તરીકે કે ધર્મ બુદ્ધિએ તેવા મહાત્માઓ ઉપર થતાં અગ્ય લખાણે કે અવગણના માટે સાચી હકીક્ત લખે જણાવે, બેલે, કે તે બાબત ખેદ પ્રદર્શિત કરે, તેવા ધર્મગુરૂઓના નામને બટ્ટો લગાડનારા છે, એવું અઘટિત લખનાર જનશાસનના અધિપતિને પિતાની મતિ ભ્રમ થયેલ છે તેમ સમજીએ છીએ.
જે ઉપગારી મહાત્માની શિતળ છાયા નીચે અત્યાર સુધી રહી તેમની કૃપાથી જ્ઞાન મેળવી, આવા પગે કાઢી તેમાં અસત્ય હકીક્ત ઉપરથી જે નેટ લખી છે તેવા લખાણે ઉપરથી ભવિષ્યમાં પિતાના ઉપગારી ગુરૂના નામને બદ્દે લગાડનાર પેકેજ ન થાય તે જૈન શાસનના અધિપતિએ સંભાળવાનું છે,

Page #41

આત્માનંદ પ્રકાશ,
- એક વાત સાબિત કરવાને માટે તેની સત્યતાને માટે, ચોકસ પૂરા, સાચા અનુમાન અને નિષ્પક્ષપાતપણું વિગેરે જેની જેની જરૂર પડે છે તેની અપૂર્ણતા હેય તે તે અપૂર્ણતાવાળે ગમે તેવું લખાણ લખે તે સાચું છે એમ દુનિયા કદી માની શકશે જ નહિ.
ઉપસંહાર કરતાં જણાવવા રજા લઈએ છીએ કે ભાવનગરથી જનશાસનના ખબર પત્રીએ અને જૈનશાસને જે ખોટા આક્ષેપ આત્માનંદ પ્રકાશ અને સભા માટે કર્યા છે તેને માટે અમે સંપૂર્ણ દિલગીર છીએ.
ભેટ, આગમસારેદ્દાર ગ્રંથ. જેમાં પંડિત શ્રી દેવચંદ્રજી કૃત આગમસાર પાંચ ભાવના અધ્યાત્મગીતા તા. શ્રીમદ્દ ચિદાનંદજી કૃત પુદગલ ગીતા વીગેરેને સમાવેશ કરેલ છે.
આ ગ્રંથ વડુના શા. લક્ષમીચંદ લાલચંદ તથા પાદરાના શા. પ્રેમચંદ દલસુખભાઈ તરફથી મુનિ મહારાજ તા. સાધ્વીજી મહારાજને ભેટ તરીકે મેકલવાને છે તેમના પુસ્તકશાળાઓને પેટેજને એક આને લઈ અને અન્ય ગ્રહસ્થાને નામની કીમતને એક આને (જ્ઞાનખાતામાં) તા. પિટેજને એક આને મળી બે આના લેઈ આપવાનો છે તે નીચેના સરનામે લખી મગાવવા વિનંતી છે.
વકીલ મેહનલાલ હીમચંદ
- પાદરા (ગુજરાત)
વર્તમાન સમાચાર.
(દમણુમાં નીકળેલે વરડે.) દમણમાં ચાદ પૂર્વના તપની સમાપ્તિ તથા શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રના પ્રારંભ નિમિત્ત શેઠ, ખુબચંદભાઈને ત્યાંથી આશાડ શુદિ ૧૨

Page #42

વર્ત માન સમાચાર.
૩૭
ના દિવસે એક મેટ વરઘેાડા નીકળ્યા હતા તેમાં શ્વેતાંબરી અને દીગ'ખરી ભાઈઓએ ભાગ લીધા હતા. તે વરઘોડા બજારમાં ફરી જૈન ધર્મશાળાએ ઉતર્યાં હતા. ત્યાં માણેક, માતી, અને સેના રૂપાના શિકકા વિગેરેથી જ્ઞાન પુજા થયા બાદ શ્રીમાન્ મહારાજશ્રી હુંસવિજયજી સાહેબે સૂત્ર વાંચવાના પ્રારંભ કર્યાં હતા.
( દમણમાં અઢાઈ મહેાચ્છવ. )
દમણમાં હાઇ મહેાચ્છવ અષાડ વદ ૧૦ થી શરૂ થયા છે તેમાં શ્વેતામ્બરી તથા દીગ'ખરી ભાઇએ ઉપરાંત વષ્નવ લેાકે પણ ભાગ લે છે, આ પ્રસંગે વડાદરાથી ખાસ ગવૈયા ખેલાવવામાં આવેલ છે અને દરરોજ સુંદર રાગ રાગિણીથી પૂજાએ ભણાય છે.
આ મહેચ્છવમાં લાભ લેવા તથા મુનીરાજ શ્રી હુંસવીજયજી મહા– રાજ તથા પન્યાસજીશ્રી સંપતવિજય આદી મહારાજોના દર્શનાર્થે સુરતથી શ્રાવક શ્રાવીકાએ આવે છે મહેચ્છવની સમાપ્તિમાં નાકારશી પ્રિતિ જમણુ પણ થયું છે.
( આશાતના થતી અટકી )
અત્રે દેરાશરમાં મેગરાં પ્રમુખ પુલાની કળીથી આંગી રચવામાં આવતી તથા કળીએના હાર ગુંથીને ચઢાવવામાં આવતા હતા તે મહારાજ સાહે‚ શ્રી હું શવિજયજીના એધથી પુકિત કામ શાસ્ત્ર વીરૂદ્ધ હાવાથી બંધ કરવામાં આવ્યુ છે. અને ચાલતા અઠ્ઠાઇ મહાચ્છવમાં ખાદલા કટારી વીગેરેથી નાના પ્રકારની આંગીએ રચવામાં આવેલી હતી.
·
( હાનીકારક રીવાજ અધ. )
દમણમાં દીવાશાના લેાકીક પર્વ પ્રસંગે નાળીએરની શરતની રમત મેટા પાચાપર ચાલતી જેમકે મુકકી મારી ભાંગવુ' તથા પરસ

Page #43
38 આત્માનંદ પ્રકાશ પર એક બીજાના નાળીએર સાથે પછાડી ભાંગવું, તથા મેટા ઝાડને ઉલંગી જાએ તેવી રીતે ફેંકવું ઇત્યાદી અનેક પ્રકારની સરસ્તામાં પૈસાનું પાણી કરવા પુર્વક અનર્થ દંડ થ હતા, તે અત્રે પધારેલા મુનીરજ શ્રી હંસવીજયજીના ઉપદેશથી બંધ થયે છે અને ખાસ દીવાસાને દીવસ પ્રાભાવિક ભાવના વ્યખાન પૂજા જાણાવવાથી જ પસાર કરવામાં આવ્યું હતું. * , ' ' ક : ! = અત્યંત ખેદકારક સમાચાર. - અમોને જણાવતાં પારાવાર દિલગીરી ઉત્પન્ન થાય છે કે કે ભાવનગર નિવાસી આ વિદ્વાન બંધુ શા ઝવેરભાઈ ભાઈચંદ ચાલતા માસની વદ 8 ના રેજ ક્ષયરોગની બીમારી ભેળવી શુમારે અડતાલીશ વર્ષની ઉમરે પંચત્વ પામ્યા છે. તેઓ આ છે શહેરના જૈન સમુદાયના અગ્રેસર પૈકીના એક હતા. સંસ્કૃત અને માગધી ભાષાના જ્ઞાન સાથે ધર્મના સતત અભ્યાસી હવા સાથે જિનધર્મનું ઉંચું તત્ત્વજ્ઞાન ધરાવતા હતા. સંસારમાં રહી વ્યવહારના અનેક કાર્યો કરવા સાથે કઈ પણ જૈનબંધુને જ્ઞાન દાન આપવું જ એજ જેની જીદગીને મુખ્ય ઉદ્દેશ હતે. ધર્મશ્રદ્ધામાં છે ચુસ્ત હોવા સાથે વ્યવહાર નિપુણ અને સ્વભાવે સરલ અને શાંત ! હતા. આવા એક વિદ્વાન નરરત્નની આ શહેરમાં એકલામાં નહીં | પરંતુ જેન કોમમાં તેની ખરેખરી ખોટ પડી છે. આ સભા ઉપર તેઓની ખાશ પ્રીતિ હતી. એમને અભાવથી અમને પણ અત્યંત ખેદ થયે છે. પંરતુ ભાવી પ્રબળ છે. અમે તેમના પુત્ર મી. ફતેચંદ વિગેરે કુટુંબીઓને દિલાસો આપવા સાથે ગત્ વસ્તુને શેક નહીં કરવા અને પિતાના પિતાએ ગ્રહણ કરેલા | | ઉત્તમ માર્ગે ચાલી તેનું અનુકરણ કરવા સુચના આપીએ છીએ. દિ છેવટે તે સ્વર્ગવાસી ધર્માત્માને શાંતિ મળે એવી પરમાત્મા ની પાસે પ્રાર્થના કરીએ છીએ. For Private And Personal Use Only