Book Title: Anupeha
Author(s): Pritam Singhvi
Publisher: Parshwa International Shaikshanik aur Shodhnishth Pratishthan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002291/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzva pratiSThAna graMthamAlA : granthAGka-2 lakSmIcaMdra-kRta aNupehA sampAdaka DaoN. (zrImatI) prItama siMghavI prakAzaka pArzva zaikSaNika aura zodhaniSTha pratiSThAna ahamadAbAda 1998 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Anupeha (also called Doha-velli), in Post-Apabhramsa language is written by the Jaina Muni Laksmichandra. It is a noteworthy contribution to the later Jaina literature. On twelve Anupreksas or Bhavnas in clear and simple language. These Bhavnas (reflections) increase man's detachment from the world, protect him from harmful tendencies and spurt his efforts towards final emancipation. They are conceived as aids to spiritual progress and are means of purification of thoughts and activities. It has been edited on the basis of its only known Manuscript from Jaipur. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzva pratiSThAna graMthamAlA : granthAGka-2 lakSmIcaMdra-kRta aNupehA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PARSHWA INTERNATIONAL FOUNDATION FOR RESEARCH AND EDUCATION Academic Advisory Council 1. H. C. Bhayani 2. Madhusudan Dhaki 3. Nagin Shah President S. S. Singhvi : Office : 4-A, Ramya Apartment, Opp. Ketav Petrol Pump, Polytechnic, Ambawadi, Ahmedabad-380 015. Phone : (079) 6562998 E-mail : singhvi@ad1.vsnl.net.in Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzva pratiSThAna graMthamAlA : granthAGka-2 lakSmIcaMdra-kRta aNupehA sampAdaka DaoN. (zrImatI) prItama siMghavI (M.A.,Ph.D.,N.W.D.) prakAzaka ) pArzva zaikSaNika aura zodhaniSTha pratiSThAna ahamadAbAda 1998 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pritam Singhvi First Edition Price: Rs. 25-00 Publisher: Anupeha by Laksmicandra Distributer : 1998 Dr. S. S. Singhvi Managing Trustee Parsva International Research and Educational Foundation, 4-A, Ramya Apartment, Opp. Ketav Petrol Pump, Polytechnic, Ambawadi, Ahmedabad-380015 Phone: 6562998 Sarasvati Pustak Bhandar 112, Hathikhana, Ratanpol, Ahmedabad-380001 Tele. 5356692 Parshva Publication Jhaveri vad, Relief Road, Ahmedabad-380001 Printed by: Krishna Graphics Kirit H. Patel 966, Naranpura old village, Ahmedabad-380 013* (Phone: 7484393) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama zraddheya harivallabha bhAyANIjI / . ko sAdara samarpita Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya DA. prItama siMghavI kA prAkRta aura jaina sAhitya meM cAlu zodha-kArya ke phalasvarUpa pArzva inTarnezala kI prakAzanapravRtti kA zubhAraMbha huA hai| sAhityaracanA meM uttarakAlIna apabhraMza meM jo jaina paraMparA meM adhyAtmavAdI aura dhArmika racanAeM lokopadeza kI dRSTi se huI haiM, unameM se bahuta kama aba taka prakAza meM AyI haiM / prItamajI ne isa viSaya meM jo kArya kA prAraMbha kiyA hai vaha anyoM ko bhI prerita karegA esI hama AzA rakhate haiN| pArzva zodhaniSTha aura zaikSaNika graMthamAlA unakI yaha pustaka sAnaMda aura sAbhAra prakAzita karatI hai| harivallabha bhAyANI sabhya, vidyAkIya parAmarza samiti esa. esa. siMghavI adhyakSa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAgata-vacana baudha vajrayAnI-sahajayAnI siddhoM kI jo lokAbhimukha adhyAtmavAdI sAhitya-racanA kI pravRtti apabhraMza bhASA meM sAtavIMAThavIM zatAbdI se calI usase prerita ho kara jaina paraMparA meM bhI 'paramAtma-prakAza' Adi kaI dohAbaddha racanAoM kA nirmANa huaa| laukika upadeza ke liye kI gaI aisI zailI kI dhArmika racanAeM uttarakAlIna upabhraMza aura prAraMbhika prAdezika bhASAoM meM hotI rhiiN| isa viSaya meM zodha-kArya bahuta kama huA hai| ekAdha azuddha hastaprata ke AdhAra para pATha taiyAra karane ke aura ThIka arthaghaTana ke kAma meM kaI kaThinAiyAM rahatI haiM / DA. prItama siMghavI ne isa zodhakSetra meM utsAha ke sAtha padArpaNa kiyA hai, usake liye merA dhanyavAda aura AzIrvAda / ha. bhAyANI ahamadAbAda 1998 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIcaMdra-kRta aNupehA anukrama bhUmikA aNupehA : mUlapATha, anuvAda mUlapATha kI zuddhi TippaNa dohAnukramaNikA saMdarbha sUci Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhUmikA isa 'aNupehA' kI AdhArabhUta hastaprati Amera zAstra bhaMDAra (jayapura) se prApta huI hai| usa hastaprata kI jheroksa kApI se hamane pATha saMpAdana kiyA hai| prati meM 6 patra haiN| pahale aura antima patra para kramazaH 11 aura 7 paMktiyAM haiM, aura bAkI ke cAra patra para 15 paMktiyAM haiM / aura pratyeka paMkti meM sarAsarI 22 se 30 akSara haiM / akSara bar3e haiM aura lekhana svaccha hai / prati kA Adi : In vivisiddhamadArisidijiyarasAvAdamukAyaramA naMdapariDiyAvarAzAmaNadevakAjazvIhahicala ggmlaataaninvaakrnidaaddaannughehaamugaa| laDazivamuhalededirAja prati kA antaH vazlakarNibAyoeaApedAnielagazANAvo|| lasAhAtetAvijAliMjIvauhAjazvAhahisivalAhI TheyatidvAdazAMga anuyAlakSmI vaMdavalIsamAtA saMpAdana isa kRti kI yaha eka hI prati jJAta hai / bhASA kI dRSTi se prati kaI sthAnoM para azuddha hai / kahIM-kahIM choTe lekhanadoSa bhI haiM / jaise ki kahIM anusvAra ke biMdu ke bAre meM galatI ho, kahIM koI akSara nahIM likhA gayA ho ityAdi / ye sudhAra liye haiN| kahIM-kahIM jo rUpa zabda Adi kI azuddhi mAlUma huI hai unakI zuddhi kI hai aura usakI sUci anta meM dI gaI hai| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 kRti racanA kA nAma kavi ne svayaM 'aNupehA' (do. 45) (= saM. anuprekSA) yA 'do-daha-aNupehA' (do. 2) arthAt 'dvAdaza anuprekSA' batAyA hai / racanA kA pramANa 45 dohe haiM / kRti ke Arabha meM maMgalarUpa pahalA eka dohA hai / dUsare dohe meM anuprekSA kA mahattva batAyA gayA hai / tathA antima dohe meM upasaMhAra tathA kartA kA nAmanirdeza kiyA hai| viSaya tathA nirUpaNa ko viSaya kI dRSTi se dekheM to jIvanazuddhi meM vizeSa upayogI bAraha viSayoM cunakara unake cintana ko bAraha anuprekSAoM ke rUpa meM ginAyA gayA hai / anuprekSA ko bhAvanA bhI kahate haiM / bhAvanA hI puNya-pApa, rAga- vairAgya, saMsAra va mokSa Adi kA kAraNa hai, ataH jIva ko sadA kutsita bhAvanAoM kA tyAga karake uttama bhAvanAe~ bhAnI cAhie / maharSi pataMjali ne 'yogadarzana ' ( vyAsa bhASya) meM bhAvanA ko nadI kI dhArA se upamita kiyA hai "cittanadI nAma ubhayato vAhinI / " arthAt citta rUpa nadI donoM ora bahatI hai- Upara bhI, nIce bhI, zubha meM bhI, azubha meM bhI / nadI kI dhArA ko jidhara mor3a diyA jAya, udhara hI usakA pravAha hone lagatA hai| isI prakAra bhAvanA I hai / yadi bhAvanA kA pravAha zubha cittavRttiyoM se prerita rahA, ucca aura pavitra bhAvoM ke sAtha calatA rahA to vaha jIvana meM sukha aura zAnti kA upavana khilA degI / yaha viSaya bahuta mahattva kA jaina paraMparA meM rahA hai / jaina tattvoM ke anucintana kI yaha paraMparA TheTha Agama se zuru hotI hai / Agama meM sabase prAcIna 'AcArAMga' hI mAnA jAtA hai / 'AcArAMga' ke anta meM bhAvanAoM kA varNana hai| usake pazcAt 'uttarAdhyayana sUtra' meM bAraha bhAvanAoM kA varNana kiyA gayA / bAdameM prakIrNaka ityAdi meM bhAvanAoM kA varNana milatA hai / digambara tathA zvetAmbara donoM sampradAyoM meM vividha bhASAoM meM anuprekSA yA bhAvanA ko lekara bahuta sI racanAe~ huI hai / 'jainendra siddhAnta koza' pro. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 varNI dvArA sampAdita pRSTha 73 se 80 para bhAvanA kA savistAra vyaurA milatA hai| digambara paraMparA meM kundakundAcArya ke graMthoM meM tathA kArtikeyAnuprekSA' ye donoM pramukhatayA hai / isa viSaya para kArtikeya svAmI ne vistAra se paricaya diyA hai| 'tattvArthasUtra ' 'rAjavArtika' 'zlokavArtika'-inakA ullekha kiyA jA sakatA hai| bAda meM bhI kaI sAhityika racanAe~ milatI hai / dulIcanda jaina ne bhI isa viSaya para acchA prakAza DAlA hai / isase hama samajha sakate haiM ki yaha eka svataMtra adhyayana kA viSaya hai / yahA~ para to hamArA lakSya sImita hai / isa sampAdana se hama anuprekSA sAhitya kI eka anu-apabhraMzakAlIna dohA-baddha racanA ko vidvAnoM ke dhyAna para lAnA cAhate haiM / 'paramAtmaprakAza', 'yogasAra', 'dohApAhuDa', sAvayadhammadohA-aisI racanAoM kI paraMparAoM meM bAraha 'aNupehA' yaha lakSmIcanda kI kRti meM jo bAraha anuprekSAoM ke bAre meM batAyA hai usakA krama isa prakAra hai : kRti meM pahalA dohA maMgalarUpa hai jisameM siddhAtmAoM ko vaMdana kiyA gayA hai tathA dUsare dohe meM anuprekSA kA mahattva batAyA gayA hai| dohA 3 se 4 taka anitya bhAvanA dohA 5 se 6 taka azaraNa bhAvanA dohA 7 se 8 taka saMsAra bhAvanA dohA 9 se 10 taka ekatva bhAvanA 1. Karttikeyanupreksa. Printed with Hindi Commentary in Bombay 1904. cf Peterson, Report iv, P. 142 Bhandarkar Report 1883-84, P. 113. Hiralal Karttikeya Svamin, whose Kattigeyanuprekkha (Karttikeyanupreksa) enjoys a great reputation among the Jainas, probably also belongs to this earlier period, This work treats in 12 chapters of the 12 Anupreksas or meditations, to which both monk and layman must devote themselves, in order to emancipate themselves little by little from 'Karman'. - Indian Literature, Page 577. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 dohA 11 se 12 taka anyatva bhAvanA dohA 13 se 14 taka azuci bhAvanA dohA 15 se 16 taka Azrava bhAvanA dohA 17 se 18 taka saMvara bhAvanA dohA 19 meM nirjarA kA varNana hai tathA dohA 20 meM loka svabhAva tathA dohA 21 meM bodhidurlabha tathA dohA 22 se 44 taka dharmabhAvanA kA varNana hai / 45 vA~ dohA upasaMhAra rUpa hai / 'tattvArthasUtra' ke anusAra bAraha bhAvanAoM kA krama isa prakAra hai - anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azuci, Asrava, saMvara, nirjarA, loka, bodhidurlabhatva aura dharmasvAkhyAtatva - inakA anucintana / ' isa taraha lakSmIcaMda kI kRti meM isI paraMparA kA anusaraNa hai / kartRtva-racanAsamaya - mo. da. desAI kRta 'jaina gUrjara kavio', (saMzodhita, saMvardhita dvitIya AvRtti, sampAdaka jayanta koThArI, bhAga 2, 1997) isa graMtha meM digaMbara sampradAya ke sarasvatI gaccha meM hue kavi sumatikIrtisUri kI do kRtiyA~ - 'dharmaparIkSArAsa' (racanA vi.saM. 1625) aura ' trelokyasAra - copAI' (racanA vi.saM. 1627) kA paricaya diyA gayA hai (pRSTha 144 - 145) / unameM sUmatikIrtisUri kI guruparaMparA isa prakAra dI gaI hai vidyAnaMdi, mallibhUSaNa, lakSmIcandra, vIracaMda, jJAnabhUSaNa, prabhAcaMdra aura sumatikIrti / isa paraMparA meM lakSmIcaMdramuni kA nAma hai| 'bArahakkhara kakka' meM usake kartA mahAcaMdra muni ne apane guru kA nAma vIracaMda batAyA hai / isase hama mAna sakate haiM ki sumatikIrtisUri ne apanI guruparaMparA meM jo vIracaMda muni kA nAma diyA hai vaha vIracaMda aura mahAcaMdramuni kA guru vIracaMda * donoM eka hI ho aura jo lakSmIcaMdra kA nAmanirdeza kiyA hai vo hI 'aNupehA' ke kartA ho / 1. tattvArthasUtra, pR. 211 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka pIDhI aura dUsarI pIDhI ke bIca 20 yA 25 varSa kA antara hama mAneM to lakSmIcaMdra kA samaya sambhavataH vikrama kI 15vIM zatAbdI ke bIca rakhA jA sakatA hai / mahAcaMdramuni kA samaya bhI isake bAda arthAt 16vIM zatAbdI meM mAnA jA sakatA hai| hamane 'bArahakkhara - kakka' meM pRSTha 23 para usa racanA kA samaya bhASA ke svarUpa ke AdhAra para 13vIM zatAbdI ke karIba hone kI jo akaTala kI thI vaha zAyada sahI na ho / hU~ / DaoN. bhAyANI ne isa ora merA dhyAna khicA usake liye maiM 14 sAhityika vidhA digaMbara paraMparA meM jaba kabhI koI AdhyAtmika yA dhArmika viSaya kI racanA karate the, taba una racanAoM ko dohAchaMda meM nibaddha karane kI prathA thI / joindu kA 'paramappapayAsu' rAmasiMha muni kA 'dohA - pAhuDa' aura 'sAvayadhamma dohA' ityAdi isake udAharaNa hai / isameM sahajayAni siddhoM jaise kI 'sarahapAda', 'kaNahapAda' ityAdi ke dohAkozoM kI preraNA bhI thI / mahayaMda muni kA bArahakkhara kakka' aura yaha lakSmIcaMda kA 'dohAnupehA' bhI dohA baddha hai / racanA kA svarUpa aura chaMda V racanA dohA chanda meM nibaddha hai / dohA chanda kA svarUpa isa prakAra haiprathama aura tRtIya caraNa kI mAtrAe~ 13 / dvitIya aura caturtha caraNa kI mAtrAe~ 11 / viSama caraNa kI 13 mAtrAoM kA svarUpa : ^ kI 11 mAtrAoM kA svarUpa : 6+4+3 (=~ athavA niyama se antima tIna mAtrAoM ke pUrva eka guru hotA hai / samacaraNa bahuta ^ -) AbhArI 6+4+1 (= ~ ) niyama se antima laghu ke pUrva eka guru hotA hai / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASA bhASA kI dRSTi se dekheMto isa kRti kI bhASA bhAratIya bhASAoM ke sandhikAla ke samaya kI honI cAhiye / mUla bhASA meM thoDA AdhunikIkaraNa hai / sarala bhASA meM sIdhA upadeza diyA gayA hai / zailI racanA kI zailI sarala hai / vyApaka varga ke samakSa jaina dharma kI bAraha bhAvanAoM ko prastuta karane kA Azaya hone se yaha svAbhAvika hai / anuvAda 1 racanA kA anuvAda mUlapATha acchI taraha samajhA jAya, isa dRSTi se mUlAnusAra hI rakhA hai / jo hamane zuddhi kI hai vaha kahIM artha kI dRSTi se yA chanda kI dRSTi se kI hai| jahA~ para artha nahIM baiThA sakeM vahA~ hamane yA to anumAna se artha kiyA hai, zaMkAsUcaka praznArtha rakhA hai yA sthAna khAlI rakhA hai / RNa svIkAra 'aNupehA' kI jheroksa - kApI hameM sulabha karAne ke liye, usakA sampAdana karane ke liye upayoga karane kI saMmati dene ke liye hama apabhraMza sAhitya akAdamI (jaina vidyA saMsthAna, digambara jaina atizaya zrI mahAvIrajI, jayapura) ke tathA akAdamI ke saMyojaka DaoN. kamalacanda sogANI ke atyanta RNI haiM / uparokta pustaka ke mUlapATha kA anuvAda karane meM tathA usake zuddha svarUpa ko samajhane meM DA. bhAyANI sA. kA samaya-samaya para jo sahakAra va mArgadarzana prApta huA usake liye maiM apanA hArdika AbhAra jJApita karatI hU~ / isa pustaka ko prakAzita karane ke liye pArzva zaikSaNika aura zodhaniSTha pratiSThAna (ahamadAbAda) prati maiM hArdika AbhAra prakaTa karatI hU~ / kriznA grAphiksa, ahamadAbAda ko sundara chapAI ke liye dhanyavAda detI hU~ / prItama siMghavI Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNupehA paNavau siddha-mahArisihi, je para - bhAvaha mukka / paramAnaMda-pariTThiyA, cau- gai - gamahaM cukka ||1|| jai vIhahiM cau - gai-gamaNa, to jiNa uttu karehi / do- daha aNupehA muNahi, lahu ziva - sukkhu lahehi // 2 // jaluvucchau ? jIviu cavalu, dhaNu jovaNu taDi - tullu isau jANivi mA gava~ha, mANasa - jammu amullu // 3 // 'jai nittu vi jANiyai vuha, to pariharahi aNittu / "teM kAraNi nittu hi muNahi, ima suya- kevalI vuttu // 4 // asara jAhi sayala vuha, jIvaha saraNu na koI / daMsaNa - NANa-carita mau, appA appara joi // 5 // daMsaNa - NANa - caritaM mau, appA saraNu muNehi / aNu Na saraNu viyANi tuhuM, jiNavara ema bhaNehi ||6|| tailou vi nahu saraNu vuha, hauM kahu saraNaho jAmi / ima jANaviNu thiru rahiya, ji (?) tailAyahu sAmi // 7 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 anuvAda (1) jo siddha aura maharSi para-bhAva se mukta haiM / paramAnanda meM sthita haiM / aura cAra prakAra kI sAMsArika gati se mukta haiM unako maiM praNAma karatA to hb (2) yadi tU cAra prakAra kI gatiyoM me Avana jAvana se DaratA ho to jinavara kA kahanA kara / tU bAraha anuprekSA ko jAna le jisake phalasvarUpa tU satvara mokSa-sukha paayegaa| anitya bhAvanA (3)....... jIvana caMcala hai aura dhana evaM yauvana bIjalI ke samAna kSaNika hai / aisA jAnakara tU amUlya manuSya janma gavA~ na de / (4) he jJAnI (buddha) ! yadi jo nitya hai usako jAnA gayA ho to jo anitya hai usakA tU tyAga kara / isI kAraNa tU nitya kA svarUpa hI samajha / aisA zruta kevalI ne kahA hai| azaraNa bhAvanA (5) he jJAnI ! sakala vastu zaraNa rahita hai aisA tU samajha ! ataH isI kAraNa jIva kA bhI koI zaraNa nahIM hai / to tU svayaM AtmA darzana, jJAna aura cAritra svarUpa hai aisA jAna / . (6) darzana, jJAna aura cAritramaya AtmA zaraNa hai aisA tU jAna / dUsare kisI ko tU zaraNa mata samajha / aisA jinavara kahate haiM / saMsAra bhAvanA (7) he jJAnI, sArA tIna loka bhI zaraNa rUpa nahIM hai / to 'maiM kisake zaraNa meM jAuM' / aisA jAnakara tIna loka kA svAmI ko tU hRdaya meM dhAraNa kara / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 paMca-payArahiM paribhamai, paMcahi vaMdhiu soi / 'jAma Na appu muNei phuDu, ema bhaNaMti hu joi // 8 // ekkallau guNa- gaNa nilau, vIyau asthi na koi / micchA-daMsaNa-mohiyau, cau-gai hiMDai soi // 9 // jai sarnusaNNu [so] lahai, to para-bhAva joei / ekallu siva-suhu lahai, jiNavara ema bhaNehi // 10 // aNNu sarIru muNehi jiya, appA kevala aNNu / to aNNu vi sayalu vi cayahi, appA appau maNNu // 11 // jima kaTThahaM DahaNahaM muNaI, vai sAdaru phuDu hoi / timma kammahaM DahaNahaM bhaviya, appA aNNu Na koi // 12 // satthu dhAu ma puggalu vi, kimI kula asui-NivAsu / tiha NANiu kima rai karai, jo chaMDai bhava-pAsu // 13 // asui sarIru muNehi jai, appA Nimmalu jANi / to asui vi puggala cayahi, ema bhaNaMtau NANi // 14 // jo susahAu cae vi muNi, para-bhAvahaM paraNevi / so Asau jANehi tuhUM, jiNavaru ema bhaNei // 15 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 (8) pAMca indriyoM se, nibaddha vaha jIva pAMca prakAra se bhramaNa karatA hai, jaba taka vaha spaSTa rUpa se AtmA ko nahIM jAnatA - aisA yogI loga kahate haiN| ekatva bhAvanA (9) vaha jIva aneka guNoM kA Azraya rUpa akelA hI hai / dUsarA kucha (usakA saMgI sAthI) nahIM hai / vaha mithyA darzana se mohita hokara cAra gatiyoM meM bhramaNa karatA hai| (10) yadi jIva samyak darzana pAtA hai to vaha para-bhAva kA tyAga karatA hai / vaha akelA ziva-sukha ko pAtA hai / aisA jinavara kahate haiM / anyatva bhAvanA ' (11) he jIva ! zarIra ko tU anya samajha aura AtmA ko (kevala) anya samajha / isI kAraNa dUsare sabhI ko tU tyAga de| aura AtmA kA tU svayaM manana kr| (12) jaise kASTa ko jalAne ke liye spaSTa rUpa se agni hotA hai- vaise (loga) samajhate haiN| isI taraha karmoM ko jalAne ke liye he bhavya ! Atma ke sivAya dUsarA koI nahIM hotA / azuci bhAvanA (13) ............ pudgala bhI kRmI kula ke kIDe aura azuci kA vAsa hotA hai| isI kAraNa yadi jJAnI bhava ke pArzva ko toDanA cAhatA hai, isase. mukta honA cAhatA hai to usameM Asakti kyoM rkhe| (14) yadi tU zarIra azuci hai aisA jAnatA hai to AtmA nirmala hai aisA jAna / isI kAraNa azuci pudgala kA tU tyAga kr| aisA jJAnI kahatA hai| Azrava bhAvanA (15) he muni jo apane svabhAva ko choDakara anya bhAva.... usako tU Azrava jAna aisA jinavara kahate haiM / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 Asau saMsArahaM muNahiM, kAraNu aNNu Na koi / ima jANeppiNu jIva tuhaM, appA appau joi // 16 // jo paru jANai appa paru, jo para-bhAva caei / so saMvaru jANehi tuhuM, jiNavaru ema bhaNeiM // 17 // jai jiya saMvaru tuha karahi, to siva sukkha lahehi / aNNu vi sayala paricayahi, jiNavaru ema bhaNehi // 18 // sahajANaMda pariTThiyA, je para-bhAva na liti / te suha asuha vi NijjarahiM, jiNavaru ema bhaNaMti // 19 // su sarIru vi tailou muNi, aNNu Na bIyau koi / jahaM AdhAra paraTThiyau, so tuhuM appA joI // 20 // so dullahu lAhu vi muNahi, jo paramappaha lAhu / aNNu Na dullahu kiMpi tuha, NANI bolai sAhu // 21 // puNu puNu appA jhAi jjai, maNa, vaya, kAya, visuddha / rAya rosa ve pariharivi, jai cAhahi siva siddhi // 22 // rAya rosa ve pariharivi, appA appau joi / jiNa - sAmiu emaI bhaNahiM, sahaji piupajjai soi // 23 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 (16) saMsAra kA kAraNa Azrava hai aisA tU jAna / dUsarA koI kAraNa nahIM hai / he jIva, tU aisA jAna svayaM AtmA ko dekha / I saMvara bhAvanA (17) jo AtmA aura para alaga-alaga hai aisA jAnatA hai aura yadi para-bhAva kA tyAga karatA hai taba vaha saMvara hai aisA tU jAna / aisA jinavara ne kahA hai / (18) he jIva, yadi tU saMvara karegA to ziva-sukha pAvegA / dUsarA sabakA tU tyAga kara | jinavara aisA kahate haiM / nirjarA (19) jo loga sahajAnanda meM acchI taraha sthita hai aura jo para - bhAva kA grahaNa nahIM karatA hai ve sukha aura asukha donoM hI kI nirjarA karate haiM, jinavara aisA kahate haiM / loka svabhAva (20) apanA zarIra aura tIna loka bhI anya hai aisA tU samajha / jinakA AdhAra jo hai usa AtmA ko tU dekha kyoMki (isake binA) dUsarA koI nahIM haiM / bodhidurlabha (21) jo paramAtmA kA lAbha hai usako tU durlabha lAbha hI samajha / tere liye aura kucha bhI durlabha nahI hai / aisA jJAnI sAdhu kahate haiM 1 dharma bhAvanA (22) yadi tU ziva-siddhi cAhatA ho to mana, vacana aura kAyA se vizuddha hokara, dveSa aura doSa donoM ko tyAga karake AtmA kA bAra-bAra dhyAna karanA cAhiye / (23) tU rAga aura dveSa donoM kA tyAga karake svayaM AtmA ko dekha jina svAmI aisA kahate haiM ki vaha sahaja bhAva se utpanna hotA hai / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo jovai so joiyai, aNNu Na joyai koi / ima jANeppiNu sama rahahi, saI pahu payaDau hoi // 24 // ko jovai ko joiyai. appu Na dIsai koI / so akhaMDu jiNau ttiyau, ema bhaNaMti hu joi // 25 // parama samAhi pariTThi yahaM, jo uppajjai koi / so appA jANehi tuhaM, ema bhaNaMtihu joi // 26 // jo suNNuvi so suNNu muNi, appA suNNa Na hoi / suNNa sahAveM pariNavai, ema bhaNaMtihuM joi // 27 // suNNu vi sahAveM pariNavai, para bhAvA jiNa uttA / appa sahAve suNNa Navi, ima suya-kevali vuttu // 28 // appa-saruvaha lai rahahiM, chaMDahiM sayala uppAdhi / bhaNai joi joihiM bhaNiu, jIvahaM eha samAdhi // 29 // so appA muNi jIva tuhaM, kevala-NANa-sahAva / bhaNai joi joihiM bhaNiu, jai cAhahi siva-lAhu // 30 // joi jou vicAri, sama-rasa bhAi pariTThiyau / appA aNu vicAri, bhaNai joi joihiM bhaNiu // 31 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) jo dekhatA hai vahI dekhA jAtA hai aura koI dekhatA nahIM hai| aisA jAnakara sama bhAva meM rahanA, jisa taraha prabhu svayaM pragaTa hotA hai / (25) kauna dekhatA hai aura kauna dekhA jAtA hai / (isI taraha) koI bhI AtmA ko aisA dekha nahIM pAtA (?) kyoMki so (AtmA) to akhaMDa hI hai, na ki bhinna-bhinna (?) aisA jogI nizcita rUpa se kahate haiN| (26) parama samAdhi meM jo rahate haiM taba jo koI pragaTa hotA hai usako tU AtmA samajha aisA hI nizcita rUpa se jogI kahate haiM / (27) jo zUnya hI hai usako zUnya samajha / AtmA zUnya nahIM hai| - zUnya kA pariNAma svabhAva se hotA hai ? aisA jogI kahate haiM / (28) zUnya svabhAva se hI prabhAva se pariNita hotA hai aisA jina ne kahA hai / AtmA svabhAva se zUnya nahIM hai aisA zuddha kevalI ne kahA hai| (29) jogI kahatA hai - (pUrvavartI) jogIyoM ne kahA hai ki jaba (yogI loga) Atma svarUpa ke laya meM rahate haiM arthAt usameM lIna rahate haiM, aura jaba ve saba upAdhiyoM ko chor3a dete haiM taba jIvoM ke liye yaha (saccI) samAdhi (30) jogI kahatA hai- (pUrvavartI) jogIyoM ne kahA hai ki yadi tuma mokSa prApta karanA cAhatA hai to jisakA svabhAva kevala jJAna hai usako he jIva, tU AtmA jAna / (vaha AtmA hai, he jIva, aisA tU jAna) (31) jogI kahatA hai- (Ageke) jogIyoM ne kahA hai ki he yogI sama rasa bhAva meM sthira rahanA vahI yoga hai aisA he yogI tU samajha / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 joI joaiM joi, jo joijjii so ju tuhu~ / aNNu Na viiyau koi, bhaNai joi joihiM bhaNiu // 32 // sohaM sohaM so ji hauM, puNu-puNu appu muNei / mokhaha kAraNa joiyA, aNNu Na so citei // 33 // dhamma muNijjai eka paru, jo ceyaNa pariNAmu / puNu puNu appA bhAviyai, so sAsaya suha-dhAmu // 34 // mAi lUya viDaMviyau, No ichahi NivvANu / to Na samIhai zu tattu tuhaM, jo tai loya pahANu // 35 // hattha-ahuTTha ju devalI, tahiM sivasaMti muNehiM / mUDhA deuli deu Navi, bhullA kAMi bhamehi // 36 // jo jANai te jANivau, aNNu Na jANau koi / dhaMdhai paDiyau sayalu jagu, ema bhaNaMtau joi // 37 // jo jANai so jANivau, yaha saMsAru asAru / so jhAi jjai ekkau paru, jo tai loyahaM sAru // 38 // ajjhavasANa nimittiNa, [vi] jo vaMdhi jjai kammu / so muMci jjai to ji paru, jai labbhai jiNu dhammu // 39 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 (32) jogI kahatA hai- (Age ke) yogIyoMne kahA hai ki- he yogI yoga dRSTi se tU dekha ki jo dekhA jAtA hai (jisakA tU darzana karatA hai) vaha tU hI hai so tumase bhinna aisA koI dUsarA nahIM hai| (33) "vaha mai hU~, vaha maiM hU~, maiM vaha hI hU~"- (yogI) aisA samajhatA hai / he yogI loga, vaha mokSa prApti kA koI dUsarA kAraNa ho aisA nahIM vicaartaa| (34) jo cetana kA (aMtima) pariNAma rUpa hai (?) usako eka mAtra uttama dharma jAnanA cAhiye / AtmA kI vAramvAra bhAvanA karanA (dhyAna karanA) vahI zAzvata sukha kA sthAna hai| (35) he bhAI, paMca mahAbhUto se bhrAnta huA. tU nirvANa kI icchA nahIM rakhatA hai| isI kAraNa jo tIna bhuvana kA pradhAna tattva hai usako (jAnanA nahIM cAhatA hai| (36) jo DhAI hAtha kI deukulikA hai (arthAt yaha mAnava zarIra) vahIM ziva-zAnti (nivAsa karatA hai) aisA tU samajha / he mUDha devala meM deva hai hI nahIM / tU bhUlA kyoM bhaTakatA hai / ___ (37) jisako jJAna hotA hai usako jAnanA cAhiye, dUsarA jAnane vAlA koI nahIM hai| sakala jagata mithyA pravRtti meM (jhaMjhAla meM) phasA huA hai| yogI aisA kahatA hai| - (38) jisako jJAna hotA hai usako hI jAnanA cAhiye / yaha saMsAra asAra hai, to jo tIna bhuvana kA sAra hai eka mAtra usakA hI dhyAna karanA caahiye| (39) jo karma vicAraNA ke nimitta se bhI baMdhA jAtA hai / vaha yadi jina dharma kI prApti ho tabhI hI chUTa sakatA hai (mukta honA saMbhava hai)| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 jo suha-asuha-vi vajjiyau, suhu saceyaNa-bhAu / so dhammu viyANahiM jiya, NANI bollai sAhu // 40 // dheyahaM dhAraNa-parirahiu, jAsu paiTThai bhAu / so kammeM nahi vaMdhiyai, jahiM bhAvahi tahiM jAu // 41 // so drohaka appANa yaha, appA jo Na muNei / jo jAyai-taha parama-pau, jiNavaru ema bhaNei // 42 // vau tau Niyama karaMtayahaM, jo na muNai appANu / so michadiThIha vai, Nahu pAvai NivvANu // 43 // jo appA Nimmalu muNai, vau-tau-sIlu-samANu / so kamma khuu phuDu karai, pAvai lahu NivvANu // 44|| e aNupehA jiNa-bhaNiya, NANI bollai sAhu / te bhAvijjahi jhIva tuhUM, jai cAhahi siva lAhu // 45 // aMta meM nidezaH iti dvAdazAMga anuprekSA lakSmIcaMdra kRtA samAptaM // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) jJAnI sAdhu kahate haiM ki jo zubha aura azubha se rahita hai aura jo zuddha cetana bhAva hai vahI he jIva dharma hai aisA tU jAna / (41) jisakA bhAva dhye aura dhAraNA se rahita hokara sthira rahatA hai vaha karma se nahIM baMdhA jAtA / to jahAM Apa jAnA cAhe vahAM jAe (jisa mArga para Apa calanA cAhe vahI taya karale) (42) jinavA aisA kahate haiM ki jo AtmA ko nahIM jAnatA vaha apanA hI droha karane vAlA hai| jo (AtmA kA) dhyAna karatA hai usako paramapada kI prApti hotI hai| (43) vrata, tapa aura niyama karate hue bhI jo AtmA ko nahIM jAnatA hai vaha mithyA dRSTi hotA hai / aura vaha nirvANa nahIM prApta kregaa|| (44) jo vrata, tapa aura zIla ke sAtha nirmala AtmA ko jAnatA hai, so nizcita rUpa se karma kSaya karatA hai / aura zIghra nirvANa prApta karatA hai| - upasaMhAra (45) he jIva, yadi tU zIva pada kA lAbha cAhatA hai to jinavara ne kahI huI ye anuprekSAoM kI tU bhAvanA kara aisA jJAnI sAdhu kahate haiM / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 bhAvaha uttu jANehi muNahi lahei mUlapATha paNavivi bhAvAha utta muNaiM mANasu amulu vuhA pariharai taMkAraNi suya kiMpi mUlapATha kI zuddhi zuddhi mUlapATha zuddhi paNavau yANai jANai caevi caei jANaMvi lahehi mANasa vayahi cayahi amulla bhaNei bhaNehi vuha stailou tailou pariharahi jahi jahaM teM kAraNi paramappa paramappaha kaMpi aNNu pparadarivi pariharivi pparaharivi pariharivi saraNaho jiNu jiNa bhaNai bhaNahiM tailAyaha sahajyiuppa jai sahaji piupa jjai sAmi bhaNaMta bhaNaMti paraTTi pariTThi uppajai uppajjai hiMDai bhaNaMtihu saDDusaNNu suNivi suNNuvi ekallu suNNu cayahi suNNa aNu . mahu nahu saraNiho jAiNe ttaIloyahu jANe Frt Eveffrrel EECH sAmi michA micchA hiMDhai bhaNaMtahuM sadasaNu ekalau vayahi maNuM suNa sui maNNu suya kima kimI kevala kevali Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlapATha rahahi chaMDahi bhaNiu NANu bhAyau bhaNioM joija bhaNiuM viyau ppuNu-ppuNu eka bhAyaM tathu samIhavi hAtha ju devalI devali mUtalAMha t zuddhi rahahiM chaMDahiM bhaNiu NANa. bhAva bhaNiu joijjai bhaNiu viiyau puNu-puNu eku bhAi tattu samIhara hattha ja devaliu deuli mullA so 29 mUlapATha zuddhi jANiyauM jANai. bhaNaMto jANiyau yahu saMsAra ekka nimittaNaiM ju labhai bola dhAruNa parirahIya haM doha sAyaMtaha paramappau NivANu Nimalu NivvANuM jiNu bhaNai jANivau jANau bhaNaMtau jANivau i saMsAra ekkau nimittiNa ji labbhai bollai dhAraNa parirahiu nahi drohaka jAyai taha parama-pau NivvANu Nimmalu NivvANu jiNa - bhaNiya Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 TippaNa 7 'thiru rahiya' ke sthAna para zAyada 'dharu hiyaI' honA cAhiye 7 "ji' ke sthAna para 'jiNu' zAyada ho // 22 'rAga' ke sAtha 'dveSa' AtA hai| 'roSa' ke sthAna para 'doSa' honA cAhiye / (36) tulanA kIjiye hattha ahuTThahaM devalI vAlahaM NAhi pavesu / saMtu NirajaNu tahiM vasai Nimmalu hoi gavesu || pAhuDa dohA-95 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajmjhavasANa nimittiNa 39 aNu sarIrU 11 appa saruvaha 29 asaraNu jANahi 5 asui sarIru 14 Asau saMsAraha 16 aNuhA 45 ekkalau guNa 9 jaI vIhi 2 ko jovai 25 inittu 4 jaiji saMvaru 18 jai saDuMsaNu 10 jaluvucchau ? 3 jima kaTThahaM 12 jo appA Nimmalu 44 joI jo 32 jo jANai 37 jo jANai 38 joi jou 31 jo paru jANai 17 jo jovai so 24 dohAnukramaNikA jo suNivi 27 jo suhAu 15 jo suha- asuha 40 tailou vi nahu 7 daMsaNa - NANa - carita 6 dhamma muNijjai 34 yaha dhAraNa - parirahiu 41 paNavausiddha-mahArisihi 1 puNu puNu 22 parama samAhi 26 paMca- payArahi 8 mAya lUya 35 rAya rosa 23 vau tau Niyama 43 satthu dhAu 13 sahajANaMda pariTThiyA 19 visAve 28 susarIrU 20 so appA muNi 30 so dullahu lAhu 21 so drohaka 42 sohaM sohaM 33 hattha - ahuTTha 36 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMga uttarAdhyayana sUtra jainendrasiddhAntakoSa kundakunda anuprekSA kIrtikeyAnuprekSA tattvArthasUtra saMdarbha sUci Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dr. Pritam Singhvi (b. 1948) has been researching in Jainology. She is auther of several works like "Hindi Jain Sahitya mein Krishna Ka Svarup-vikas.' "Samatvayog : Ek Samanvay Dristi', 'Anekanta-vada as the basis of Equanimity, Tranquality and Synthesis of Opposite Viewpoints'. 'Anupeha', Her forth coming publication is 'Sadayvatsacarita' of harsavardhanagaai. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Publications of the Parshwa International Foundation for Research and Education 1. Barahakkhara-kakka of Mahacandra Muni 1977 Ed. H. C. Bhayani, Pritam Singhvi 2. Dohanuveha 1998 Ed. Pritam Singhvi 3. Anekantavada 1998 Pritam Singhvi 4. Gatha-manjari 1998 Translated by H. C. Bhayani 5. Sadayavatsa-katha of (forth coming) * Harsavardhana-gana