Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAyogI mAnaMhadhana eka adhyayana T kumArapALa desAInI vivecanAtmaka gadyazailImAM vivaraNAtmaka vizadatA, vaktavyanI pAradarzakatA, bhASAnI saraLatA, prauDhi ane zAlInatA jevAM tattvo anAyAsa prakaTI rahyAM che. tethI emAM kyAMya pAMDityanI kubodhatA nathI. yathAvakAza muLa graMthonAM dRSTAMto-avataraNo emanAM saMzodhana-vivecanane pramANabhUtatA arpe che. AvI saMzodhanUta AlocanA emanuM mUlyavAna pradAna che. - DaoN. bhAnuprasAda paMDyA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ arpaNa enukrama saujanyazIla sArasvata paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAne 1. jIvana 2. kavana 3. paraMparA ane AnaMdadhana 4. stavanonI saMkhyA 5. chellAM be stavano 6. stavanonuM bhASAsvarUpa 117 7. AnaMdaghanano padavaibhava 125 8, yogamArgIya rahasyavAdI kavitA 139 9. AnaMdaghana ane yazovijaya 149 10. AnaMdaghana : kabIra, mIrAM ane akhAnA saMdarbhamAM 157 11. pAdaTIpa 178 12. AnaMdaghana : saMdarbha-sAhitya 187 sAdara
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivehana madhyakAlIna saMta paraMparAmAM kavitva ane adhyAtmanuM eka uttuMga zikhara eTale mahAyogI AnaMdaghana. emanAM stavano ane padomAM eka rahasyavAdI kavi tarIkenI emanI garimAno satata anubhava thato rahe che, AthI ja kAvyarasikathI mAMDIne adhyAtmarasika sudhInA sahu koI mahAyogI AnaMdaghanajInAM pado. ane stavanomAM kAvyamastI ke yogAnaMdano anubhava kare che. stavanamAM gahana siddhAMtabodha, vyApaka zAstradRSTi ane ghUMTAI ghUMTAIne Avato Urmino kavitvamaya uchALa, bhAvonI ramaNIya lIlAno anubhava thAya che. eka vAra mArA pitAzrI jayabhikhanune maLavA mATe gujarAtanA samartha navalikAkAra dhUmaketu AvyA hatA. emaNe vAtavAtamAM 'jayabhikhkhuM ne haLavI Takora karatAM kahyuM ke AnaMdaghana ane mIrAM adhyAtma ane kavitAnI UMcI koTie birAjamAna che. paraMtu mIrAM hiMduo pAse AvI, tethI AkhA vizvanI mahAna kaviyatrI banI ane AnaMdaghana jaina samAja pAse rahyA, to emanI oLakha mAtra samAja pUratI sImita rahI gaI. sarjaka dhUmaketue karelo vyaMga smaraNamAM rahyo hato ane tethI gujarAtI viSayamAM mahAnibaMdha lakhatI vakhate A viSaya para, abhyAsa karavAnuM mana thayuM. mahAnibaMdhanA mArA mArgadarzaka DaoN. dhIrubhAI ThAkara pAsethI A viSayamAM mUlyavAna mArgadarzana maLyuM ane tene pariNAme 'AnaMdaghana : eka adhyayana" nAmano graMtha taiyAra karyo. A graMthamAM apAyela sAmagrImAM hastapratonA saMzodhana daramyAna AnaMdathananAM ATha apragaTa pado ane be stavano maLI AvyAM che. uparAMta siddhaturvizatA nAmanuM eka saMskRta stavana paNa prApta thayuM che. A kRtionI pramANabhUtatA ane vizeSatA paratve paNa prasaMgopAta vicAra karelo che. AnaMdaghanane nAme pAchaLathI caDelAM padonA temaja emanI kahevAtI pAMca sajajhAyonA kartutva vize paNa nirNayAtmaka carcA karelI che. atyAra sudhI daMtakathAone AdhAre AnaMdaghananA jIvana ane kavanane lagatI hakIkato tAravavAnA prayAso thayelA che. A hakIkatonI pAchaLa rahelI kiMvadantIonI avizvasanIyatAne gALI nAkhIne pramANabhUta pratIta thAya teTalI ja hakIkatane ahIM upasAvavAno prayatna karyo che. mahAyogI AnaMdaghananA jIvanane lagatI amuka hakIkata para navo prakAza pADato ullekha "zrI sametazikhara tIrthanA DhALiyAMmAMthI prApta thayela che. AnaMdaghanano jIvanakALa, tatkAlIna rAja kIya ane dhArmika paristhiti, samakAlIna samAja pratyenuM AnaMdaghananuM valaNa, upAdhyAya yazovijaya jevA jaina kavionI tulanAe AnaMdaghananAM darzana-kavananI vizeSatAo ane maryAdAo, jaina paraMparAmAM AnaMdaghananuM sthAna, stavanono bodha, stavano ane padonI tulanA, AnaMdaghana nAmanA anya kavio vagere anya muddAonI paNa tadviSayaka prakAzita sAmagrIne AlocanA karatAM karatAM jarUrI chaNAvaTa karI che. mahAyogI AnaMdaghanajI vize mahAnibaMdha lakhyA bAda lakhAyelA lekhono paNa A graMthamAM samAveza karavAmAM Avyo che. 'AnaMdaghanajInI yogamArgIya rahasyavAdI kavitA'e lekhamAM emanAM pado ane stavanomAM maLatI yoganI paribhASAnI carcA karI che, jyAre mahAyogI AnaMdaghana sAthe upAdhyAya yazovijayajI, kabIra, mIrAM ane akhAnA kAvyasarjana sAthe tulanAtmaka abhyAsa karyo che. zrI kanubhAI zAha ane zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdiranA sahayogathI abhyAsIone upayogI banI rahe tevI AnaMdaghana vizenI saMdarbha-sAmagrI ApavAmAM AvI che. A graMthamAM stavanonI zuddha vAcanA viSayaka saMzodhana ane pAThAMtaro pustakanuM kada vadhI javAnA bhayane lIdhe ApavAmAM AvyA nathI. jijJAsuone e sAmagrI agAu prakAzita thayelA 'AnaMdaghana : eka adhyayana' pustakamAMthI maLI raheze. AzA che ke A viSayanA abhyAsIone graMtha upayogI banaze. 19 me, 2011 -kumArapALa desAI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana AnaMdaghanajIno samaya Azare vi. saM. 1960 thI vi. saM. 1730 sudhIno gaNAya. bhAratanI rAjakIya tavArIkhanI dRSTie A samaya e zahenazAha akabaranAM aMtima varSothI zarU thaIne jahAMgIra ane zAhajahAMnA amala pachI auraMgajhebanA rAjyakALanAM prAraMbhanAM paMdara varSo sudhI patharAyelo gaNAya. AnaMdaghanajInI janmabhUmi rAjasthAna hovAthI emanA jIvananAM prAraMbhanAM varSo rAjasthAnamAM vItyAM hatAM. A varSomAM rAjasthAnamAM rAjakIya saMgharSa parAkASThAe hato. vi. saM. 16pa3nI mahA suda 11ne divase mahArANA pratApano svargavAsa thayo. pratApanA svargavAsa pachI paNa akabaranI mevADa tAbe karavAnI icchA eTalI ja tIvra rahI. eNe zAhajAdA salImane mahArANA amarasiMha sAme laDavA mokalyo paNa emAM phAvyo nahIM. pharI potAnA rAjyakALanA aDatAlIsamA varSe vi. saM. 1960mAM dazerAnA divase zAhajAdA salImane vizALa senA ane zuravIra sodAgaro sAthe mevADa para caDAI karavA mokalyo, paNa salImane saphaLatA na maLI. vi. saM. 1962nA kArataka suda 14ne maMgaLavAre zahenazAha akabaranuM avasAna thatAM jahAMgIra gAdIe Avyo. mevADanI svataMtratA ane tenuM aNanama gaurava jahAMgIrane khUMcatAM hatAM. AthI teNe mevADa para eka pachI eka AkramaNo karyA. zAhajAdA paravejha , mahobbatakhAna
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane abdullAkhAnI AgevAnI heThaLa karelI caDAIo niSphaLa gaI. pariNAme jahAMgIra pote ajamera AvIne rahyo. zAhajAdA khurramane laDavA mokalyo ane cAre taraphathI mevADane gherI lIdhuM. mevADanA mahArANA amarasiMhane suleha karavI paDI. cAraso varSanA mevADanA saMgharSano aMta Avyo. A suleha pachI paNa mevADanA mahArANA mogalonI kadamabosI karavAne badale svataMtra rIte vartatA hatA. A pachI amarasiMha, karNasiMha, jagatasiMha ane rAjasiMha (prathama) mevADanI gAdIe AvyA. vi. saM. 177panA zrAvaNa suda 3nA divase auraMgajheba mogala rAjyano svAmI banyo. dharmajhanUnathI prerAIne teNe paradharmIonAM maMdiro ane pAThazALAo toDavAnI AjJA ApI. A mATe Thera Thera adhikArIo nImyA ane emanA kAryanA nirIkSaNa mATe eka ucca adhikArI nImyo. A samaye potAnA dharmanI ArAdhyA mUrtione bacAvavA mATe badhA mevADamAM doDI AvavA lAgyA ane mevADe e saune Azraya Apyo.* uttaramAM mevADanA mahArANA rAja siMha ane dakSiNamAM zivAjI e baMne auraMgajhebanA prabaLa harIpho banyA. vi. saM. 1727mAM zivAjIe auraMgajhebanA tAbAnA pradeza para AkramaNa zarU karI dIdhuM. gujarAtanI paristhiti AnaMdaghanajIno samayanI gujarAtanI rAja kIya paristhiti joIe to mogala zahenazAhanA sUbAo gujarAtano vahIvaTa calAvatA hatA. vi. saM. 1957 thI 1962 daramyAna mIrajhA ajhIjha kokAe AgrAmAM rahIne gujarAtano vahIvaTa calAvyo. bAdazAha jahAMgIranA rAjyaamala daramyAna gujarAtamAM ATha jeTalA mogala sUbedAro AvI gayA. jahAMgIra enA smaraNagraMtha 'tujhuke jahAMgIrI'mAM noMdha che ke ene gujarAtanI mulAkAta levAnI tIvra icchA hatI. pote kadI karyo na hato te hAthIno zikAra karavA mATe ane pote kadI joyo na hato te khAro samudra jovA mATe jahAMgIra gujarAtamAM Avyo. khaMbhAtamAM dasa divasa dariyAI sapharanI moja mANI ane paMcamahAlanAM jaMgalomAM hAthIno zikAra karyo. zAhajAdA zAhajahAMe jahAMgIra sAme baMDa karyuM ane A AMtaravigrahanI asara gujarAta para paDI. zAhajahAMnA amala daramyAna AraMbhanAM ATha varSomAM gujarAtamAM pAMca subedAra badalAyA. I. sa. 1701mAM gujarAtanI tavArIkhamAM noMdhapAtra banAva banyo. bAdazAha zAhajahAMe 27 varSanA auraMgajhebane gujarAtanA subedAra tarIke mokalyo. auraMgajhebanI paradharma pratyenI asahiSNutA A samaye jovA maLe che. 'mirAte ahamadI'nA lekhakanA kahevA mujaba amadAvAdanA sarasapura vistAramAM AvelA ciMtAmaNi-maMdirane 'kuvrata-urdU mahAyogI AnaMdathana islAma' nAmanI masjidamAM pheravI nAkhavA auraMgajhebe hukama karyo hato ane teno amala karavAmAM Avyo hato. joke e pachI bAdazAha zAhajahAMe jaina zreSThI zAMtidAsa jhaverIne emanI mULa mAlikInuM A maMdira pAchuM soMpavA pharamAna karyuM hatuM. e imAratamAM je phakIro ane bhikhArIo rahetA hatA temane mATe ane maMdiramAMthI mAlasAmAnanI corI karI gayelA vahorAo mATe keTalAka Adeza ApavAmAM AvyA hatA. A pharamAna parathI mogaladarabAramAM zAMtidAsa jhaverIno prabaLa prabhAva ane UMcI pratiSThA hovAnuM pragaTa thAya che. dArAsikoha, zAIstakhAna ane murAdabala gujarAtanA sUbedAra tarIke AvyA ane A samaye mogala zahenazAhata meLavavAnA jahAMgIranA putronA rAjyaprapaMcanI gujarAta para asara thaI. vi. saM. 1711mAM auraMgajhebe gujarAtanI prajAnA dhArmika ane sAmAjika utsavo sAme manAI pharamAvI hatI. divALInI rAtre karavAmAM AvatI rozanI ane hoLInA tahevAramAM pragaTAvavAmAM AvatI hoLIno virodha karyo. A vigatonI noMdha 'mirAte ahamadInAM pharamAnomAMthI maLe che. A rIte AnaMdaghanajInA samaya daramyAna rAjasthAnanI sthiti rAjakIya saMgharSothI kSubdha rahI, to gujarAtanA sUbA tarIke auraMgajheba AvatAM gujarAtanI dhArmika sthiti paNa DAmADoLa banI hatI. dharmarakSaka sAdhusaMtono aDIkhama sAMskRtika durga enI sAme Takkara leto Ubho hato. A samayanI AthI vizeSa aitihAsika ghaTanAonuM ke Arthika paristhitionuM varNana rAja kIya ke prajAkIya itihAsamAM mahattvanuM banI rahe, paraMtu AnaMdaghana jevA sAdhakanAM jIvana ane kavana mATe anya vigato prastuta gaNAya nahIM. A sAdhako to bahiraMgI suSTinA rasAbhAsomAM phasAyA vagara vizvanA aMtaraMgamAM birAjatA paramacaitanya sAthe samAdhi sAdhatA hatA. duniyAnI ALapaMpALane jaMjALa mAnIne e jagatanI javanikA pAchaLa chupAyelA paramatattvane zodhavA prayatna karatA, carmacakSu dvArA je padArtha pakaDamAM Avato nahIM, tene AMtaracakSu vaDe pAmavAno prayAsa karatA. AnaMdaghananAM jIvana ane kavanamAM nagada satyanI zodhanI jhaMkhanA hatI. bAhya paristhiti, AsapAsanI pravRttiono jhaMjhAvAta, dRzyamAna ghaTanAo e badhAMne oLaMgIne A sAdhaka paramatattvanI prApti mATe mathatA. jaina dharma ane sAhitya yogI AnaMdaghananA samayanI jaina dharmanI paristhiti joIe. vikramanA soLamA zatakamAM jaina bhaMDAromAM zuddha hastaprato taiyAra karavAnI ane bhaMDArone vyavasthita goThavavAnI jJAnapravRtti zarU thaI hatI. enI sAthe sAhityasarjananI jIvana
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravRtti paNa vikasavA mAMDI hatI. A bhaMDAroe vidvAnone jJAnapravRtti karavA mATe ghaNI anukuLatA karI ApI hatI. vikramanA sattaramA zatakamAM ekalA tapAgacchamAM bAvana paMDito thayA hatA. ghaNAM varSo pachI dharmapravRtti mATe Avo anukULa samaya Avyo hato. bIjI bAju jaina sAdhuo jJAna ane vairAgya dvArA jaina dharmano prabhAva phelAvatA hatA. tapAgacchanA hIravijayasUrie zahenazAha akabarane jaina dharmanuM svarUpa samajAvyuM hatuM. jaina dharmanAM pAMca vratono upadeza Apyo hato. akabare A jaina sUrine keTalIka bheTa ApavAnI icchA rAkhI tyAre aparigrahI sAdhu mATe koI paNa bheTa asvIkArya che ema kahyuM. bAdazAha akabare atyaMta Agraha karatAM hIravijayasUrie kahyuM ke, baMdIvAnane kedamAMthI mukta karo ane pAMjarAmAM pUrelAM pakSIone choDI do. A uparAMta paryuSaNanA ATha divasa hiMsAno niSedha pharamAvyo. vastuta: e ATha divasamAM bAdazAhe potAnA cAra divasa umerIne bAra divasa samasta rAjyamAM "amAri " pravarte tevuM pharamAna karyuM. A samaye hIravijayasUrine "jagadguru"nuM biruda ApyuM. akabara para ahiMsAnI bhAvanAno prabhAva eTalo badho paDyo ke eka varSamAM cha mahinA koI jIvanI hiMsA na karavAno pachIthI eNe hukama karyo hato.10 hIravijayasUri pachI akabaranA darabAramAM zAMticaMdrasUri ane bhAnacaMdrasUrie mahattvanuM sthAna prApta karyuM. bhAnucaMdrasUrie zatruMjaya tIrthanI yAtrAe AvatA yAtrALuo parano kara mApha karavA ekabarane vinaMtI karI ane ekabare eno svIkAra paNa karyo. A pachI vijayasenasUri akabaranA AmaMtraNane mAna ApIne dilhI gayA. bAdazAhanA darabAranA 366 brAhmaNone vAdavivAdamAM harAvyA. AthI bAdazAha akabare vijayasenasUrine "savAI hIravijayasUri" (hIravijayasUrithI paNa caDyA te batAvatuM) biruda ApyuM. A vijayasenasUrie amadAvAdanA sUbA mIrajhA ajhIjha kokAne potAnA upadezathI prasanna karyo hato.'' siddhicaMdrasUrinI zatAvadhAnanI zakti joIne bAdazAha akabare emane "khuzaphahema nI mAnabharI padavI ApI hatI.12 "Aine akabarI "mAM akabaranA darabAranA vidvAnonI yAdImAM AvatA "harijIsura", bija Isenasura" ane "bhAnucaMda" ema traNa nAmo anukrame hIravijayasUri, vijayasenasUri ane bhAnacaMdra upAdhyAyanAM nAmo sUcave che.13 zrI vijayasenasUrinI pATe AvelA zrI vijayadevasUrine bAdazAha jahAMgIre emanI tapazcaryAthI mugdha thaIne mAMDavagaDhamAM "jahAMgIrI mahAtapA"nuM biruda ApyuM hatuM. upAdhyAya vivekaharSe kacchanA rAjA bhAramallavi. saM. 1642 thI 1688)ne upadeza Apyo ane rAjyamAM mahAyogI AnaMdaghana ahiMsAnI bhAvanA pravartAvI. A samaye ahiMsAnA pravartanamAM, jajiyAvero dUra karavAmAM temaja dharmatIrtho racavAmAM ane saMgho kADhavAmAM jaina dharmIoe mahattvano phALo Apyo hato. tapAgacchanA zrI vijayadevasUri pachI vijayasiMhasUri ane vijayaprabhasUrinA samayamAM dharmapravRtti ane dharmamahotsavo thatA rahyA. A pachI tapAgacchamAM keTalAMka kAraNosara be AcAryonI jarUra jaNAtAM zrI vijayadevasUri ane zrI vijayaAnaMdasUrine gacchAdhipati banAvavAmAM AvyA hatA, paNa AgaLa jatAM AmAMthI tapAgacchamAM be vibhAga paDI gayA hatA. eka zAkhA "devasura" ane bIjI zAkhA "aNasura" tarIke oLakhAtI hatI. zrI vijayasiMhasUrinA ziSya zrImad satyavijayajIe sUripada svIkAravAne badale sAdhusamAjamAM peThelI kriyAzithilatAne dUra karavA mATe kiyoddhAra karavA gurunI anumati meLavI. tIvra vairAgya dAkhavIne zrImad satyavijayajIe dharmaprabhAvanA mATe prayatno karyA. jo ke e samayanA samAje emane umaLakAbhera pratibhAva Apyo nahoto. AmAM upAdhyAya yazovijayajIe paM. satyavijayajIne sAtha Apyo hato. A satyavijayajI AnaMdaghanajInA moTA bhAI hatA, evo ullekha maLe che. A rIte satyavijayajI, AnaMdaghanajI ane yazovijayajI samakAlIna hatA. traNa pratApI sAdhupuruSo AnaMdaghanajInA samayanI jaina dharmanI paristhitino vicAra karIe to traNa pratApI sAdhupuruSo samAja para jhaLahaLato prakAza pAtharI rahyA hatA. paM. satyavijayajImAM kriyA, AnaMdaghanajImAM yoga ane yazovijayajImAM jJAna ema AtmajJAnanAM traNa aMgono triveNIsaMgama sadhAyo hato. A traNe mahApuruSa parasparanA gADha saMparkamAM hovA chatAM emaNe potAnA sAdhanAmArganI AgavI rIte jALavI rAkhI hatI. 5, satyavijayajI sAthe AnaMdaghanajIno ane yazovijayajIno temaja AnaMdaghanajI sAthe zrI satyavijayajI ane yazovijayajIno meLApa pramANasiddha che. paM. satyavijayajIe kriyA-uddhAra mATe sUripada svIkAryuM nahIM. teo saMvegamArga para AgaLa cAlyA.14 AnaMdaghanajI to nijAnaMdanI mastImAM DUbelA yoga ane AdhyAtmanA mArge aharniza AgaLa vadhatA yogI ja hatA. e ja rIte upAdhyAya yazovijayajI jJAnI ane dIrghadarzI mahAtmA hatA. A traNe sAdhupuruSoe potAnA sAdhusamAjamAM cAlatI zithilatA joI ane ene chAvaravAne badale enA para spaSTa zabdomAM prahAra karI sAcA mArga tarapha aMgulinirdeza karyo. jIvana
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaMdaghanajInAM stavanomAMthI e samayanI dhArmika sthitino khyAla maLe che. A samaye tapAgacchanA "devasura" ane "aNasura " e be moTA pakSabheda cAlatA hatA. sAgara ga7nuM paNa e vakhatamAM khUba jora hatuM.16 vaLI zvetAMbara mUrtipUja kamAMthI judA paDIne zuM kAmata ane anya mata nIkaLyA hatA. emanI sAthe paNa virodha cAlato hato. vi. saM. 1917mAM dharmasAgare tapAgaccha ja sAco ane bIjA badhA gaccha khoTA ema jaNAvI ugra prahAra karatA graMtho racyA; jene kAraNe jaina samAjamAM judA judA gaccha vacce azAMti jAgI. 'mirAte ahamadI'mAM paNa jaina samAja mAM 84 gaccha astitvamAM hatA, evI noMdha maLe che. asavA gaccha, jarAvala gaccha, kaMkarA, beraMTIA, bharUcA, AnapUjA, aDhAvaiyA, koDavIA, vekodIA, rahama sAlIcA, moDAsIA, vAsIA, kacchapAlIA, ghoghAvAla, vaDodarIA, khaMbhAtIA, brahmanA, jhAlorA, bhUkhaDIA, citoDA, bAparavAla, moDhAhadIA, sAkhodrA, kuja DIA, kanIsA vagere jaina samAjanA gacchanI noMdha emAM che. AvA gacchamAM racyApacyA rahetA ane vADAbaMdhInA yuddhamAM potAnI vIratA dAkhavanArAo bhaNI AnaMdaghana spaSTa zabdomAM prahAra kare che. teo kahe che ke saMkucita vADAbaMdhImAM khUMpelA emanA mukhamAM anekAMtavAdanI vAta kevI varavI lAge che ! gacchanA peTAbhedane jALavI rAkhIne potAnuM mAna, mahattva ane gaurava vadhAravAnI tarakIbo karanArAo ane bIjAone hINA batAvanArAo sAme AnaMdaghanajIno prakopa phATI nIkaLe che. AvA kUpamaMDUka mAnavIne tattvanI vAta karavAno koI adhikAra nathI, ema teo kahe che. AmAM samakAlIna paristhitinI viparItatA para prahAra karavAnI vRtti nathI, paraMtu A zabdomAM to yogInA aMtarane cIrI nAkhe evI dAruNa paristhiti sAme vedanAbharyo citkAra che "gachanA bheda bahu nayana nihAlatAM tattvanI vAta karatAM na lAje. udara bharaNAdi nija kAja karatA thakAM moha naDIA kalikAla rAje ." (14 : 3) AkhuM jagata bhUluM paDyuM che. koI tarkathI prabhunA mArge javA cAhe che, to koI jaDa kriyAthI prabhumArge jAya che. guru pAsethI sAcA jJAnanI prApti thatI nathI, kAraNa ke guru pote ja ajJAnamAM aTavAyelA che. AnaMdaghanajInA samakAlIna zrImad yazovijayajIe "zrI sImaMdharasvAmInI vinatirUpa navarahasya garbhita savAso gAthAnuM stavana" racyuM che, emAM paNa potAnA samayanA guruonI dazA batAvatAM teo kahe che mahAyogI AnaMdathana kugurunI vAsanA pAsamAM, hariNa pari je paDyA loka re; tehane zaraNa tuja viNa nahIM, Talavale bApaDA phoka 2. svAmi0 2 jJAnadarzanacaraNa guNa vinA, je karAve kulAcAra re, lUTiyA teNe jagi dekhatAM, kihAM kare loka pokAra re ? svAmi0 3 jeha navi bhava taryA niraguNI, tAraze keNI pari tehare ? ima ajANyA paDe kaMdamAM, pApabaMdha rahyA jeha 2. svAmi0 46 AgamazAstranA pramANathI jo vastutattvano vicAra karavAmAM Ave to kyAMya sAcI sAdhanA dekhAtI nathI. are ! kyAMya paga mUkI zakAya teTalIya jagyA jaDatI nathI. iSTa vastune enA sAcA svarUpamAM kahenArA to jagatamAM koIka viralA ja maLe che. bAkI bIje badhe to AMdhaLAnI sAthe AMdhaLo athaDAto hoya evI ajJAna ane aMdhakAranI athaDAmaNa ja jovA maLe che "puruSaparaMparA anubhava joI aMdhaaMdha pilAya, vastuvicAreM re jo Agama karI re caraNa dharaNa nahIM ThAya." (2 : 3) "taraka vicAre 2 vAdaparaMparA pAra na puhace re koI, abhimata vastu re vastugate kahe te viralo jagi koya." (2 : 4) zrI abhinaMdana jina stavanamAM kavinI e ja akaLAmaNa pragaTa thAya che. ene to jIvana ane maraNanI pIDA dUra karavI che. saccidAnaMdanA durlabhadarzananI prApti karavI che. tarkathI tyAM pahoMcI zakAtuM nathI. AgamazAstro eno mArga batAve che, paNa te samajavA mATe koI guru nahIM hovAthI moTA vivAda thAya che. Akhare "ekalo jAne re " ema karIne A dohyalA mArge saMcaruM chuM, to koI sAthIya maLato nathI. prabhunA darzanano A talasATa kaI rIte chIpAvavo ? bIjA matavALAne jaIne pUchuM to e to potAnA ja mArganuM pratipAdana kare che. satyane badale saghaLe matanuM mamatva jovA maLe che. "matamata bhedaM re jo jaI pUchIi sahU thApe ahameva" (4 : 1) jIvana 15
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ matamatAMtara ane vAdavivAdanA jALAmAM citta aTavAI paDe che. ene mArga sUjhato nathI. eka bAju darzanano talasATa becena banAve che, to bIjI bAju kyAMya prakAza na dekhAtAM hRdaya akaLAmaNathI chaTapaTe che ima aneka vAdI mata vibhrama saMkaTa paDio na lahe, citasamAdhi te mATe pUchuM. tuma viNa tata koI na kahe." (20 : 7) bAhya sukhamAM rapacyA rahenArA mANaso AtmAnA anaMta sukhane bhUlI gayA che, pAMjarAmAM purAyelo popaTa muktino AnaMda vIsarI gayo che. je gatanA loko mAyA, kAmanA ke vAsanAnA mohamAM phasAyelA che. gacchanI vitaMDAmAM vairAgyane bhUlI beThA che ane pachI nAbhimAM kasturI hovA chatAM kasturInI zodha mATe kasturI mRganI mAphaka TheraThera bhaTakyA kare che. A rAgIne e virAgInI jhAMkhI kaI rIte thaI zake ? mohamAM phasAyelAne nirmohIno didAra kyAMthI jovA maLe ? Ane mATe to saghaLuM choDIne adhyAtmanI prIta karavI paDe. manamadhukarane prabhunA caraNamAM rAkhavo paDe. paNa jagatanI dazA to evI vicitra che ke bhaMDAra enI pAse paDyo che ane e eka koDI mATe TheraThera phAMphAM mAre che. "paramanidhI paragaTa mukha Agale jagata ullaMghI ho jAya. ji. jyoti vinA jUo jagadIsanI aMdho aMdha mIlAya. ji. " (15 : 6) AnaMdaghanajInA samayamAM dhArmika matabhedo khUba tIvra rIte pravartatA hatA ane ene pariNAme zrAvaka ke sAdhujana sAcA mArgathI vimukha hatA. upAdhyAya zrI yazovijayajI AnaMdadhananA samakAlIna hatA ane emaNe A vairAgya-dharmamAM paDelI vaibhava ane viSayonI "dhAmadhUma" sAme cImakI ApatAM lakhyuM che : "viSayarasamAM gRhI mAciyA, nAciyA kugurumadapUra re; dhUmadhAme dhamAdhama cAlI, jJAnamAraga rahyo dUra re. svAmi 7 kalahakArI kadAgraha bharyA, thApatA ApaNA bola re; jinavacana anyathA dAkhave, Aja to vAjate Dhola re." svAmi 8. | (DhALa 1, kaDI 7, 8) AtmajJAnI ekalavIra bhagavAna mahAvIre spaSTapaNe kahyuM che mahAyogI AnaMdaghana guNe hiM sAdhu *ALa masAdhu" AnaMdaghana AtmAnaMdamAM lIna evA sAdhaka hatA. sAdhujIvana svIkAryA pachI rAgadveSa, moha ane mamatvamAM phasAyelA rahevuM e to sAdhujanane AtmAthI vimukha kare che, ene dhyeyabhraSTa kare che. AthI zrI vAsupUjya jinastavananA samApanamAM ene ja AnaMdaghana matano saMgI kahe che, je AtmajJAnI che "AtamajJAnI zramaNa kahAve bIjo dravyata liMgI re vastugate je vastu prakAse AnaMdaghana mata saMgI re." (12 : 6) jANe A ja zabdono pratibhAva zrImad yazovijayajInA "nayarahasya zrI sImaMdhara jinastavana"mAM jovA maLe che. teo kahe che "kevaLa liMgadhArI taNo, je vyavahAra azuddho re; AdarIe navi sarvathA, jANI dharmaviruddha che. tuja. 38* (DhALa 6, gAthA 78) Ama AnaMdaghanano paMtha AtmajJAnI ekalavIrano paMtha hato. lokaprItino moha ke gacchapremanI maryAdA emane sparzI zake tema nahotI. satyopAsaka tarIke jIvanamAM AvatA upasargone sahevAnuM emanAmAM AMtarika khamIra hatuM. aLagA mArge phaMTAIne AgaLa dhapavAnI Atmazakti hatI. AtmajJAna ane cittasamAdhimAM lIna banIne adhyAtmanI anubhUtinAM eka pachI eka unnata zikharo sara karanArA manamojI sAdhaka hatA. saMkucitatAnI dIvAlone ane bAhya AvaraNone phagAvI daIne yoga ane adhyAtmanA divya pradezamAM mukta vihAra karyo hato. AvA sAdhakanA samayamAM jaina samAjanI je dhArmika paristhiti hatI enuM spaSTa ane nirbhIka pratibiMba emanAM stavanomAM jhilAyuM che. anuzrutiomAM vIMTAyeluM jIvana AdhyAtmika anubhUtinA atala UMDANane paMthe saMcaranArI vyaktine prasiddhi ke nAmanAnI paravA kyAMthI hoya ? avarNanIya AtmAnaMdanI mastImAM lIna banIne jIvanAra yogIne kIrtinuM pralobhana kaI rIte AkarSI zake ? priyatama prabhunAM durlabha darzana mATe paLe paLe taDapanAra potAnI jAtane kyAMthI yAda rAkhI zake ? nAma, nAmanA, sthaLa ke kALanAM sImita baMdhanone pAra karIne jyAM citta asIma UMDANamAM viharatuM hoya, tyAM nAmanA ke kIrtinI lobhAmaNI vAtane avakAza kyAMthI hoya ?
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvI mohaka ane lobhAmaNI bhautika sImAone pAra karIne jyAre vyakti asIma ane alakSane pAmavA prayatna kare, tyAre ja e AnaMdathanane divya AnaMdane pAmI zake che. adhyAtmayogI AnaMdaghananA kavanamAMthI emanA jIvana vize koI mAhitI sAMpaDatI nathI. sAdhanAnA pracaMDa dAvAnaLamAM sAMsArika jIvananI kSudra vigato to kyAMya baLI jAya che. emanA kavanamAMthI eka nijAnaMdI, saMsArathI sadaMtara beparavA ane paramAtmAnA mArge Urdhva prayANa karanAra mumukSunI pratibhA svayameva UpasI Ave che. bhautika jagatanI koI paLojaNa emane sparzI zakatI nathI. saMpradAyanA vADA emanA cittane keda rAkhI zakatA nathI. Atmika dharmane nAme cAlatI ane phUlI-phAlatI vAdavivAdo ane matamatAMtaronI duniyA tarapha AnaMdaghanane bhAre napharata hatI. emanA kavanamAMthI ja AtmasAdhanAne mArge paramAtmAne pAmavA mATe prayatna karanAra sAcA sAdhakanuM vyaktitva jANavA maLe che, AtmA jyAre paramAtmA banI jAya che, tyAre yogI AnaMdaghananA aMtaramAMthI ApoApa AtmA ane paramAtmAnI ekarUpatAno anubhava zabdastha thaIne pragaTe che. aho huM aho huM mujhane kahuM, nama mujhe namo mujha re." (stavana : 16, gAthA : 13) sAdhanAnI pahelI zarata huMpaNAno ane mArApaNAno tyAga che. ahatva ane mamatvanA mohane mArIne ja A mArge AgaLa vadhI zakAya che. sAdhaka AnaMdaghana to potAnA prItama RSabha jinezvara sAthe prIta lagADIne beThA che. A prIta evI che ke je eka vAra jAge to janmAMtare jatI nathI. e Adi anaMta che. jeno AraMbha che, paNa cheDo nathI. je eka vAra baMdhAya to mRtyu ke kALanAM baMdhano paNa ene chedI zakatAM nathI. prabhu pratyenI AvI prItamAM laganI lagADIne beThelo sAdhaka potAnI jAtanuM to paramAtmAmAM kyAranoya vilopana karI cUkyo hoya che. AvA alakSyane lakSya karanArA saMtonI parama ujjavaLa paraMparAnAM madhyakAlIna sAhityamAM darzana thAya che. madhyakAlIna sAhityamAM premAnaMda ke zAmaLa jevA sarjako kRtine aMte potAno paricaya Apato hoya che. potAnuM nAma, jJAti, sthaLa temaja kRtinuM prayojana darzAvatA hoya che, jyAre AnaMdaghananI koI kRtimAMthI evo paricaya sAMpaDato nathI. kavinuM upanAma AnaMdaghana che ane e AnaMdaghana upanAma sivAya emaNe emanuM mULa nAma paNa emanI kRtiomAM koI ThekANe darzAvyuM nathI. mahAyogI AnaMdathana mAtra eka padamAM A marata ekalavihArI AtmasAdhake anokhI rIte potAnI oLakha ApI che. A padamAMthI emanI AnaMdayatAnuM ja sUcana maLe che. AnaMdaghananAM mAtApitA koNa ? emanI jAti ke jJAti kaI ? e saghaLAMne teo AnaMdaghana tarIke oLakhAve che. saccidAnaMdanI parama anubhUti vakhate sAdhakanuM vyaktitva emAM keTaluM badhuM otaprota thaI jAya che, te A padamAM darzAve che "mere prAna AnaMdaghana, tAna AnaMdaghana, mAta AnaMdaghana, tIta AnaMdaghana, gAta AnaMdadhana, jAta AnaMdaghana. mere. 1 rAja AnaMdaghana, kAja AnaMdaghana, Aja AnaMdaghana, lAbha AnaMdadhana, mere 2 Abha AnaMdaghana, gAbha AnaMdaghana, nAma AnaMdaghana, lAbha AnaMdaghana, mere rU" A padanI paMktie-paMktimAMthI UchaLatA AdhyAtmika AnaMdanI mastInI chAlaka anubhavAya che. sAdhakanI avarNanIya dazAnI mastInAM A zabdomAM tAza darzana thAya che. masta yogI AnaMdaghananA jIvana vize atyaMta alpa mAhitI maLe che. AthI ja emanA jIvananI AsapAsa aneka daMtakathAno ghaTATopa racIne ene rajU karavAmAM AvyuM che. AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajIe 'zrI AnaMdaghana padasaMgraha'mAM AvI ogaNIsa daMtakathAonuM laMbANabharyuM varNana karyuM che. AmAMnI amuka kathAonuM zrI motIcaMda kApaDiyAe "zrI AnaMdaghenanAM pado ", bhAga-1mAM nirasana kareluM che. to amukano svIkAra paNa karyo che. A daMtakathAone AdhArarUpa mAnIne ja Aja sudhI AnaMdaghananuM jIvanacaritra AlekhavAno prayAsa thayo che. A daMtakathAo mATe koI majabUta AdhAra ke pramANa maLatAM nathI. joke A daMtakathAo e adhyAtmayogInI adhyAtma mastInI sUcaka che. keTalIka daMtakathAo to emanA sarjananI koI eka paMktinA AdhAre racAI che; jema ke meDatAmAM upAzraya baMdhAvanAra zeThane vyAkhyAnamAM AvatAM vilaMba thayo. zrI AnaMdaghanajIe to potAnuM vyAkhyAna samayasara zarU karI dIdhuM hatuM. vyAkhyAna pUruM thayuM tyAre e zeThe AnaMdaghanajIne kahyuM : "sAheba ! kapaDAM vahorAvuM chuM, AhAra vahorAvuM chuM, paricaryA karuM chuM teno khyAla rAkhIne jarA thobhAvavuM hatuM ne !" kahevAya che ke A sAMbhaLIne gusse thayA vagara AnaMdaghanajI bolyA, bhAI ! AhAra to khAI gayA ane le A tArAM kapaDAM" ema kahI teo kapaDAM
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ choDI daI jaMgalamAM cAlyA gayA ane tyAM "AzA oranakI kyA kIje" e pada emanA aMtaramAMthI vahI nIkaLyuM. unnata AdhyAtmika bhAvone vyakta karatuM AnaMdaghanajInuM A pada maLe che kharuM, paraMtu AmAM sAdhaka kavie rUpaka ApyuM che. saMsArI sukhonI mAyAmAM DUbelAone AzArahita thaIne jJAnasudhArasa pIvAno bodha Apyo che. e padamAM kyAMya jagatanA sukhadu:khanA koI anubhavanI AchI jhalaka paNa dekhAtI nathI. AvI rIte eka rAjAnA meLApa samaye tAvane kapaDAMmAM utArI emaNe te kapaDAM bAjue mUkI rAkhyAM hatAM. e kapaDAMne dhrujatAM joIne maLavA AvelA rAjAe A vize pUchyuM hatuM evI kathA maLe che. hakIkatamAM mAtra AnaMdaghanajI vize ja nahIM, paNa zrI hemacaMdrAcArya, zrI haribhadrasUri ane zrI hIravijayasUrinA jIvana vize paNa AvI ja daMtakathA maLe che. 19 AnaMdaghanajInA jIvananI AvI daMtakathAone ghaNA lekhakoe laMbANathI ane chaTAdAra zailImAM nirUpI che, paraMtu ahIM emane vizenI zakya teTalI pramANabhUta mAhitI meLavavAno prayatna karyo che. mULa nAma kayuM ? AnaMdaghana" e upanAma che. emanuM dIkSA avasthAnuM nAma "lAbhAnaMda" che. emanI covIzI para stabaka (Tabo) lakhanAra zrI jJAnavimalasUri bAvIsa stavanonA stabakane aMte lakhe che. lAlAnaMdajI kRta tavana eTalA 22 dIsaI chaI. yadyapi hasyuM tohaI ApaNa haste nathI AvyA. ane AnaMdaghananI saMjJA te svanAmanI karI chaI. ehavuM viga (vyaMgya) svarUpa mUkyAthI jaNAI chaI te jANavuM." evI ja rIte zrI devacaMdrajIe "vicAra ratnasAra " pustakamAM AnaMdaghanajInA dharmanAtha jinastavananuM pravacana aMjana jo sadguru kare. dekhe parama nidhAna.'' A caraNa avataraNa tarIke TAMkIne "evuM zrI lAbhAnaMdajIe kahyuM che." ema lakhyuM che. e rIte "mere prAna AnaMdaghana" e padamAM kartAe chelle "lAbha AnaMdaghana* ema lakhyuM che, emAM paNa kavie potAnA lAbhAnaMda nAma pratye kadAca saMketa karyo hoya ema mAnI zakAya. emaNe potAnI racanAomAM "AnaMdaghana" upanAma rAkhyuM che. zrI karkharavijayajIe paNa potAnAM padomAM "cidAnaMda" evuM upanAma rAkhyuM che. "AnaMdaghana bahoterI "nI mAphaka "cidAnaMda bahoterI" paNa prasiddha che. zrI kRSNalAla mahAyogI AnaMdathana mo. jhaverIe emanuM nAma lAbhavijaya batAvyuM che. te saratacUka jaNAya che, kAraNa ke kyAMya A nAmano ullekha maLato nathI. eka sucaka ullekha amadAvAdanA zeTha haThIsiMhanAM patnI harakuMvara zeThANIe prasiddha haThIsiMhanAM daherAMnI pratiSThAnuM bhagIratha kArya karyuM hatuM. vepAramAM temaNe asAdhAraNa samaja , dhIraja ane kAryadakSatA dAkhavI hatI. kanyAkeLavaNI ane dhArmika kAryomAM emaNe mahattvano phALo Apyo hato, e jANItuM che. gujarAtanA A nArIrane emanA jIvanakALa daramyAna traNa vAra yAtrA-saMgha kADhecI hatI. eka vAra paMcatIrthano saMgha kADhyo hato, e pachI sametazikharano saMgha kADhyo hato ane trIjo pAlItANAno saMgha kADhyo hato. e jamAnAmAM vAhanavyavahAra ane anya suvidhAono abhAva hovA chatAM AvA traNa yAtrA-saMgho kAcI e hakIkata harakuMvara zeThANInI apratima dharmaprIti ane vyavasthAzaktinuM nidarzana che. emaNe amadAvAdathI kADhela sametazikharanA saMgha vize zrI vIravijayajI mahArAjanA eka ziSya "zrI sametazikhara tIrthanAM DhALiyAM" lakhelAM che. A DhALiyAMmAM harakuMvara zeThANI ane umAbhAI amadAvAdathI saMgha laIne kayA raste thaIne zrI sametazikhara tIrtha pahoMcyAM ane rastAmAM zuM zuM banyuM tenI vigato ApavAmAM AvI che. e pachI kayA raste pAchA AvIne saMghe rAjanagaramAM praveza karyo te darzAvyuM che. A saMghamAM sAmela sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA temaja vAhananuM paNa varNana ApyuM che. vaLI je umadA dharmabhAvanA sAthe A saMthe prayANa karyuM ane rastAmAM AvatAM maMdiromAM pUjA-sevA karI tenI paNa vigata ApI che. zrI sametazikhara tIrthanAM DhALiyAM "nI agiyAramI DhALa pachI chelle kalazamAM kavi kahe che "dhana dhana zAsana mahAvIrajInuM je hano che upakAra che , dhana dhana gaNadhara gautama svAmIne prazna pUchavA eka dhAra jI. dhana 1 te zAsana rahe ze A jugamAM ekavIsa varasa hajAra jI, pATa sAMpI paMcama gaNadharane, gautama varyA zivanAra jI. dhana 2 sudharmA svAmI pATa je bUne, akSaya pada varmA sAra jI , daza vastu laI sAthe je bU, siddha thayA niradhAra jI . dhana. 3 tene mATe prabhava svAmI caMda pUradhara sAra jI . zruta kevalI khaTa thayA anukrame, thulIbhadra chellA manohAra jI. dhana 4 ema anukrame paraMparA paTadhara, vijayadevasUri rAyA jI . nAma dazAdaza jenuM cAuM, guNIjana vRMda gavAyA jI. dhana 5 jIvane 20
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhAra saMvacchara aDatAlIsamAM, ratna Ape guru pAMca jI, guru sAthe vicaratA ahaniza, trividha jANe sAca jI. dhana 22. navakalpI vihAra karatA, varasa mAM (thayA) subha tIsa jI, saMgha taNA AgrahathI vazIyA, nahIM mamatA nahIM rIsa jI. dhana 23 ogaNIsa sATha bhAdaravA kRSNa, zubha cothe..........2 1 adhyAtmayogI AnaMdaghanajI vizeno A DhALiyAmAM maLato ullekha emanA jIvana vize navIna prakAza pADe che. paM. satyavijayajIthI 5. vIravijayajI sudhIno gALo Azare ekaso varSano che. paMnyAsa satyavijayajInI ziSya paraMparA A pramANe maLe che. satyavijaya paMnyAsa kapUravijaya saM. 1757 saM. 1775 kSamAvijaya jinavijaya ja zavijayagaNi saM.1799 vijayasiMhasUri tresaTha pATe , kumati mataMgaja siMho jI , tAsa sIsa sUri padavI lAyaka, lakSaNa lakSita deho jI. dhana 9 saMgha caturvidha deza videzI, malIo tihAM saMkete jI , vividha mahocchava karatA dekhI, nija sUripadane hete jI. dhana 7 prAya sIthilapaNuM bahu dekhI, citta vairAge vAsI jI , surivara Age vinaya virAge. mananI vAta prakAsI jI. dhana 8 sUri padavI navi levI svAmI, karazuM kriyA uddhAra jI , kahe sUri A gAdI che tuma sIra, tuma vaza sahu aNagAra jI. dhana 9 Ima kahI svarga sadhAyA sUrivara, saMghane vAta suNAvI jI, satyavijaya paMnyAsanI ANI; munigaNamAM varatAvI jI . dhana 10 saMghanI sAthe teNe nija hAthe, vijayaprabhasUri thApI jI , gaccha nizrAe ugra vihArI, saMvegatA guNa vyApI jI. dhana 11 raMgIla cela lahI ja ga vaMde, caitya dhvajAe lakSI jI , sUri pAThaka kahe sanmukha UbhA, vAcaka yaza tasa pakSI jI. dhana 12 muni saMvegI gRha nirvedI, trIjo saMvega pAkhI jI , zivamAraga e traNa kahIe, ihAM siddhAMta che sAkhI jI. dhana 13 temanA ladhubhAI lAbhAnaMdajI, te paNa kriyA uddhAra jI , kapuravijaya kSamAM sujasavijaya budha, zubha vijaya guNadhAra jI. dhana 14 dezanA amRta sarakhI je hanI, pItA bhavija na loka jI , sehasa ame cokhada (posaha) sAlAmA, naranArI pAse azoka jI. dhana 15 dezanA sAMbhaLIne bhavI prANI, vrata paccakhANa dharaMta jI, kumati kadAgraha che DI nija pada, Atama dhyAne TharaMta jI. dhana 19 tenA laghu ziSya paMcama kAle, kumati kutarka haThAe jI , rAja dvAre varyA jayakamalA, TUMDhamatI bhAgA jAye jI. dhana 17 vIravijaya panyAsa prabhAvIka, jJAna taNo bhaMDAra jI , zrI pujya AvI posaha sAle. kahe vAcaspada vyo sAra jI. dhana18 vIra kahe joIe nahi hAre, huM nahi padavI joga jI , paragula bole Apa avaguNa khole, kumati nA kahADe roga jI. dhana. 19 saMvata aDhAra satAvIsa varase, vijaya dazamI manohAra jI , janma sthiti e vIranI jANa, brAhmaNakuLa avatAra jI. dhana 20 dhIne kAMTe rAja nagara mAM , 2 he vAnuM che dhAma jI , puNya udayathI gurujI malyA, khaMbhAta pAse laghu gAma jI. dhana 21 mahAyogI AnaMdaghana uttamavijaya zubhavijaya saM.1827 padmavijaya vIravijaya paMDita saM. 1862 rUpavijaya buddhivijaya yA buTerAyajI muktivijaya vRddhivijaya AtmArAmajI khAMti- nitya- AnaMda- motI ethavI athavA athavA vijaya vijaya vijaya vijaya mULacaMdajI vRddhicaMdajI vijayAnaMdasUri 5. gaMbhIravijaya satyavijaya ane lAbhAnaMda 5. vIravijayajIe vi. saM. 1848nA kArtikamAM dIkSA lIdhI hatI temaja amadAvAdanA haThIsiMha zeThe baMdhAvelA jinaprAsAdamAM haThIsiMha zeThanI patnI harakuMvara jIvana
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeThANIe prabhune padharAvyA tyAre paM. vIravijayajIe aMjanazalAkA karI hatI. vi.saM. 1900nA bhAdaravA vada trIja ane guruvAre 5. vIravijayajIno dehotsarga thayo. A ja ziSya paraMparAmAM thayelA zrImad vijayAnaMdasUrie (AtmArAmajI mahArAje ) emanA "jainatajvAdarza" nAmanA pustakamAM lakhyuM che- "zrI satyavijayagaNijI kriyA kA uddhAra karake AnaMdaghanajI ke sAtha bahuta varSa laga vanavAsa meM rahe, aura bar3I tapasyA yogAbhyAsAdi karA / " paM. satyavijayagaNi saMvegI, saMyamI, vidvAna, dhyAna ane tapasvI hatA. tapAgacchamAM kriyoddhAra karIne saMvegI mArga pravartAvavA mATe teo prayatnazIla hatA. AtmaraMgI paM. satyavijayagaNie gacchanAyaka bhaTTAraka banIne zAsanasevA karavAne badale dhyAna ane tyAgamAM masta rahevAnuM svIkAryuM hatuM. paM. satyavijayagaNi jevI tapa, tyAga ane dhyAnanI bhAvanA AnaMdaghanajImAM paNa manorama rUpe pratIta thAya che. AnaMdaghanajIe sAMpradAyika maryAdAo oLaMgIne nijAnaMdanI mastImAM ramaNA karI, jyAre paM. satyavijayagaNie tapa ane tyAganA saMvegIpaNAthI AtmasAdhanA karI. AnaMdaghanajImAM yogInI ucca bhUmikA ane nijAnaMdanI mastI jovA maLe che, jyAre paM. satyavijayagaNimAM kriyoddhAranI bhAvanA ane saMvegIpaNAnI utkaTatA najare paDe che. baMnenI pravRtti paNa vizeSata: aMtarmukha rahI che. prasiddhi ke padavInI lAlasA temane sparzI zakI nathI. jJAna ane dhyAnamAM baMne ucca bhUmikAe pahoMcelA hatA. AnaMdaghanajInA jIvanane jANavA mATe paM. satyavijayagaNinA jIvananI hakIkato upayogI hovAthI ahIM te joIe. paM. satyavijayagaNinI janmasaMvata ke dIkSAsaMvata maLatI nathI, paraMtu anumAnathI janmasaMvata Azare vi. saM. 1656 gaNavAmAM Ave che. lADanUnA DUgaLa gotranA ozavAla zA. vIracaMdanI patnI vIramadenI kukhe emano janma thayo. emanuM nAma zivarAja hatuM. Azare vi. saM. 1971mAM mAtA-pitAnI saMmati laIne cauda varSanA zivarAje dIkSA lIdhI. tapAgacchanA zrI vijayasiMhasUrie emane dIkSA ApI ane emanuM nAma satyavijaya ApavAmAM AvyuM. 24 satyavijayajIe gItArtha muni pAse zAstrasiddhAMtano UMDo abhyAsa karyo ane temane dAdA-guru ane gurudeva taraphathI sAcA tyAgI banavAno upadeza sAMpaDyo. vidyA ane tapa baMnemAM teo AgaLa vadhavA lAgyo. vi. saM. 1706nA mahA suda terasa ane guruvAre AcArya vijayasiMhasUrie pATaNamAM saMvegI sAdhu-sAdhvIne pALavAnA mahAyogI AnaMdaghana niyamono 45 bolano paTTaka gurudevanI nizrAmAM banAvyo. temAM paM. satyavijayagaNinA hastAkSara maLe che. A pachI vijayasiMhasUrinuM vi. saM. 1708nA mahA suda bIjanA roja samAdhipUrvaka svargagamana thayuM, tyAre paM. satyavijayane gacchanAyaka bhaTTAra ke banavAnuM kahevAmAM AvyuM, paNa tyAga ane dhyAnamAM DUbelA A mahAtmAe gacchanAyaka banavAnI sApha nA pADI. saM. 1711nA mahA suda teraza ne guruvAre pATaNamAM paM, satyavijayagaNivare kriyoddhAra karIne saMvegIpaNuM svIkAryuM ane saMvegI munionI mAphaka teo kAthAnA raMgathI raMgeluM vastra paheravA lAgyA. kriyAne aMge 480 bAbato pheravavI paDI ema kahevAya che. ke paM. satyavijaya zuddha kriyAnA cAhaka hatA ane upadezamAM tyAga ane vairAgya para bhAra mUkatA. teo meDatA, nAgora, jodhapura, saujata tathA sAdaDI vagere pradezamAM vadhu vakhata vicaryA hatA ane e tarapha ghaNA cAturmAsa gALyA hatA. paM. satyavijayagaNie vi. saM. 1754mAM amadAvAdamAM ane vi. saM. 1755mAM pATaNamAM comAsuM karyuM. vi. saM. 1756nA poSa mahinAmAM teo bImAra paDyA. pAMca divasa bImAra rahyA. paM. satyavijayagaNi saM. 175kanA poSa mahinAmAM pATaNamAM anazana svIkArI samAdhipUrvaka kALadharma pAmyA. paM. satyavijayajInA laghu bhAI lAbhAnaMda hoya ane e ja lAbhAnaMda AnaMdaghana hoya to lAbhAnaMda eTale ke AnaMdaghananA jIvanakALane nirdhArita karavA mATe upara darzAveluM sAdhana mahattvanuM gaNAya. 5. satyavijayajIno janma Azare saM. 1956mAM thayo, AthI e pachI zrI AnaMdaghanajIno janma gaNI zakAya. janmasthAna A masta ane ekalavihArI sAdhakano janma kyAM thayo haze ? emanI racanAomAMthI A vize koI ullekha maLato nathI. emanA koI samakAlIne paNa A aMge kazI noMdha karI nathI. Ane pariNAme mAtra bhASAne AdhAre AnaMdaghananA janmasthAna vize vidvAnoe judAM judAM maMtavyo pragaTa karyA che. joke bhASAne AdhAre saMtasAhityamAM koI kavinuM janmasthAna zodhavuM e ghaNuM kaparuM kAma che. eka to saMtoe potAnA pradezamAM bolAtI janasamudAyanI bhASAne badale saMto dvArA prayojAtI vyApaka pradezo para phelAyelI viziSTa kAvyabhASAno upayoga karyo che. vaLI AnaMdaghanajIe pote ja potAnI kRti lakhI hoya evI pado ke stavanonI eka paNa hastaprata maLatI nathI. bIjI noMdhapAtra bAbata e che ke, je pradezanA lahiyAe hastaprata lakhI hoya te pradezanI bhASAnI asara paNa enA lakhANamAM jhilAtI hoya che. lokakaMThamAM jaLavAyelAM ane lokavyApaka banelAM A pado ke stavanomAM je samaye hastaprata jIvana
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakhAtI hoya e samayanI bhASAnI laDhaNo anAyAse ja AvI javA pAmI hoya che. "AnaMdaghana bAvIsI"nI pratomAM gujarAtI bhASAmaroDa dharAvatI ane rAjasthAnI bhASAmaroDa dharAvatI bhASAbhUmikAnA be pravAho spaSTapaNe joI zakAya che. vaLI, vihArI sAdhunI bhASAmAM to keTalIya judI judI bolIonA aMzo bhaLI jAya che. Ama, stavano ke padonI bhASAmAMthI AnaMdaghanajInuM janmasthAna tAravavAnuM kAma muzkela che. A dizAmAM thayelA prayatnonuM avalokana karIe. A aMge zrI manasukhalAla ravajIbhAI mahetA kahe che : "teonuM hindI gujarAtInA mizraNa chatAM uttarahindanA mULa vatanIne maLatuM hoya, to teono janma uttara hindanA koI bhAgamAM thayo hoya. nAnI vayamAM uttarahindanA pradezamAMthI nIkaLI gujarAtI bhASA bolatA evA pradezamAM AvyA hovA joIe. jyAre AnaMdaghanajIe prathama stavanonI racanA karI ane pachI pado lakhyAM evuM anumAna karIne AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajI kahe che ke "gurjara dezamAM temano janma thayo hoya ema anumAno vaDe nirNaya thAya che." AvI ja rIte zrI AnaMdaghanajInI kRtiomAM vizeSapaNe zuddha gujarAtI bhASA ane gujarAtI lokabhASAnA zabdono suMdara upayoga joIne DaoN. madanakumAra jAnI evuM anumAna kare che ke teono janma gujarAtamAM thayo hoya tevo vizeSa saMbhava che. AvuM vidhAna karavA chatAM AnaMdaghananI bhASAmAM gujarAtanI lokabhASAnA keTalAka suMdara zabdo prayojAyelA jovA maLe che, te teo darzAvatA nathI. hakIkatamAM stavanonI bhASAmAM to gujarAtI karatAM rAjasthAnI bhASA tarapha DhaLatA zabdo, kahevato ane rUDhiprayogo vizeSa pramANamAM jovA maLe che. AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajInI mAphaka zrI naTavaralAla vyAsa paNa AnaMdaghana covIsIne prathama graMtha mAnIne anumAna kare che ke AnaMdaghana gujarAtamAM janmyA haze, athavA to gujarAtamAM lAMbA samaya sudhI rahyA haze.1 30 A aMge zrI motIcaMda kApaDiyA spaSTapaNe kahe che ke, AnaMdaghana saurASTra ke gujarAtamAM janmyA hoya tema darzAvato khAtarIlAyaka eka paNa AMtarika ke bAhya purAvo maLyo nathI. teo mAne che ke AnaMdaghanano janma buMdelakhaMDamAM thayo hazo. AvA anumAna para teo kaI rIte AvyA te joIe. zrI motIcaMdabhAIe buMdelakhaMDamAM janmelA zrI gaMbhIravijayajI pAsethI AnaMdaghanajInAM pado ane stavanono bhAvArtha sAMbhaLyo hato. zrI gaMbhIravijayajI AnaMdaghanajInI bhASAne sArI rIte samajIpAmI zakatA hatA. AthI AnaMdaghanajIno janma buMdelakhaMDamAM thayo haze tema mAnavA teo prerAyA hatA. A buMdelakhaMDa e AjanA madhya pradezamAM Avelo che. mahAyogI AnaMdaghana 26 zrI motIcaMdabhAIe je pramANa parathI A tAraNa kADhyuM che te thoDuM dUrAkRSTa lAge che kharuM. emanA A anumAnano virodha karatAM AcArya kSitimohana sena kahe che ke AnaMdaghananI racanAomAM gujarAtI ane rAjasthAnI bhASAno prabhAva jovA maLe che, to pachI teo buMdelakhaMDamAM janmyA hatA te kevI rIte mAnI zakAya ? AcArya kSitimohana senane AnaMdaghanajInI bhASA pUrva rajapUtAnAnA ghaNA saMtonI bhASA jevI lAge che. vaLI e pradezamAM AnaMdaghananI pUrve ane pachI ghaNA bhaktono janma thayelo che. AnaMdaghanajInuM aMtima jIvana pazcimI rajapUtAnAnA meDatA nagaramAM vyatIta thayuM hatuM. vaLI, rAjasthAnanI racanAomAM AvI khUbIo jovA maLe che. AthI zrI kSitimohana sena rAjapUtAnAne AnaMdaghananuM janmasthAna mAne che. "zrI sametazikhara tIrthanAM DhALiyAMmAMthI maLelI mAhitInA prakAzamAM emanA janmasthAnano vicAra karIe to emanA moTAbhAI paMnyAsa satyavijayajIno janma 34 lADaluM gAmamAM thayo hato. A lADaluM gAma mALavA tarIke oLakhAtA sapAdalakSa dezamAM AveluM hatuM. AthI AnaMdaghanano janma A sthaLe thayo hoya, ane pachI emaNe paNa paMnyAsa satyavijayajInI mAphaka rAjasthAnamAM lAMbo samaya vihAra karyo hoya tema anumAna karI zakAya. gaccha AnaMdaghanajInA samayamAM gacchanA bhedo bahu tIvrapraNe pravartatA hatA ane e ja rIte AnaMdaghanajI kayA gacchanA hatA, e vize paNa tIvra matabheda pravarte che. A samaye zvetAMbara saMpradAyamAM tapAgaccha, kharataragaccha, pAyacaMdagaccha ane aMcaLagaccha jevA gaccho hatA. eka mata evo che ke A masta yogIe tapAgacchamAM dIkSA lIdhI hatI, jyAre bIjo mata mAne che ke teo kharataragacchanA sAdhu hatA. zrI manasukhalAla mahetA AnaMdaghanajIne tapAgacchanA mAne che. AnA eka pramANa tarIke tapAgacchanA zrImad vijayAnaMdasUri (zrI AtmArAmajI mahArAje) "jaina tattvAdarzamAM paM. satyavijayagaNi ane AnaMdaghanajI ghaNAM varSo sudhI vanamAM sAthe rahyA te vigata noMdhe che. bIjA pramANa tarIke teo kahe che "teoe (AnaMdaghanajIe) dravyapUjAnI je vidhi stavanAvalimAM batAvI che te uparathI lAge che ke teo tapAgacchamAM thayA hovA joIe." 35 zrI manasukhalAla mahetAe TAMkeluM paheluM pramANa yogya che, paNa emaNe ApeluM bIjuM pramANa yogya lAgatuM nathI, kAraNa ke AnaMdaghanajIe emanAM stavanomAM je dravyapUjAno vidhi darzAvyo che e mAtra tapAgacchamAM ja nahIM, paraMtu dareka gacchamAM jIvana 27
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravartato jovA maLe che. AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajI paNa mAne che ke AnaMdaghanajIe "jJAna ane vairAgyayoge koI tapAgacchIya munivara pAse sAdhuvratanI dIkSA aMgIkAra karI hatI."36 tyAre zrI motIcaMda kApaDiyA AnaMdaghanajIno satyavijaya paMnyAsa ane upAdhyAya yazovijayajI sAtheno saMbaMdha temaja mAravADa ane gujarAtamAM tapAgacchanuM "asAdhAraNa paribaLa" jotAM AnaMdaghanajIne tapAgacchano mAne che ane teo kahe che ke "AnaMdaghanajIe vyAvahArika rIte tapAgacchamAM dIkSA lIdhI hovI joIe.**33 have AnaMdaghanajI kharataragacchanA hatA e mATe apAtAM pramANo joIe. zrI agaracaMdajI nAhaTA A mATe traNa pramANo rajU kare che. zrI agaracaMdajI nAhaTA prathama pramANa e Ape che ke vIsamI sadInA kharataragacchanA samartha AcArya zrI jinakRpAcaMdrasUrijIe buddhisAgarajIne kahyuM hatuM ke AnaMdaghanajI mULabhUta rIte kharataragacchamAM dIkSita thayA hatA ane emanI paraMparAnA yatio paNa te samayamAM vidyamAna hatA. meDatAmAM Avelo AnaMdaghanajIno upAzraya paNa kharataragacchanA saMghane AdhIna che. zrI agaracaMdajI nAhaTA bIjuM pramANa e Ape che ke AnaMdaghanajInuM dIkSita avasthAnuM nAma lAbhAnaMda hatuM. AmAM nAmAMte AvatuM 'AnaMda' pada kharataragacchanI coryAsI nadIo(nAmAMta pado)mAM thatuM AvyuM che. ogaNIsamI sadImAM lAbhAnaMdajI nAmanA eka bIjA muni paNa kharataragacchamAM thaI gayAM. Ama lAbhAnaMda evuM nAma rAkhavAnI paraMparA kharataragacchamAM rahI gaI haze. A sivAya trIjA pramANa tarIke zrI agaracaMdajI nAhaTA AnaMdaghanajInA samayano eka ullekha noMdhe che. meDatAthI upAdhyAya puNyakalaza muni jayaraMga, cAritracaMdra vageree sUryapUri(sUrata)mAM birAjamAna kharataragaccha jinaratnasUrinA paTTadhara jinacaMdrasUrine eka patra lakhyo hato. AmAM AraMbhamAM saMskRta bhASAmAM tera zloko ApavAmAM AvyA che. ane e pachI lokabhASAmAM, keTalAka samAcAra lakhyA che. AmAM AnaMdaghanajI vize A rIte ullekha maLe che. paM. suguNacaMdra, aSTasahasI lAbhANaMda AgaI bhaNaI chaI, ardha raI TANaI bhaNI, ghaNuM khusI huI bhaNAvaI cha0.32 A parathI tAraNa kADhatAM zrI agaracaMdajI nAhaTA noMdhe che ke upAdhyAya puNya kaLaza vagerethI dIkSAmAM AnaMdaghanajI nAnA hovAthI emanA nAmanI AgaLa koI vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM nathI. paMDita suguNacaMdra e samaye lAbhAnaMda pAse mahAyogI AnaMdaghana aSTasahasI graMtha bhaNI rahyA hatA. lagabhaga aDadho graMtha bhaNI cUkyA hatA ane lobhAnaMdajI khUba prasannatAthI bhaNAvI rahyA che evo ullekha AmAMthI maLe che. zrI agaracaMdajI nAhaTAnA mAnavA pramANe e samayanA munigaNa moTe bhAge potAnA gacchanA ja vidvAno pAse bhaNatA hatA ane je rIte lAbhAnaMdajIno A patramAM ullekha thayo che enAthI teo mULabhUta rIte kharataragacchanA siddha thAya che. A aMge vizeSa chaNAvaTa karatAM zrI agaracaMdajI nAhaTA emanA eka lekhamAM jaNAve che patra lakhanArA puNya kaLaza e jayaraMga vagerenA guru hatA. zrI jayaraMgaracita dazavaikAlika sajhAya" vagere racanAo saM. 1600thI 1939 sudhInI maLe che. A patramAM saMvatano ullekha nathI, mAtra tithi, azvina zuklA 13 lakhelI che. AthI AnI saMvatanI tapAsa karavI jarUrI che. saMvatano yogya nirNaya karavA mATe nizcita sAdhana maLatuM nathI, paraMtu saMvatanuM anumAna karavA mATenA AdhAra A pramANe che." A patramAM je suvarNacaMdrane lAbhAnaMdajI aSTasahasI bhaNAve che tevo ullekha che, te suguNacaMdranI dIkSA "dIkSA naMdInI sUcI" pramANe vi. saM. 161ranA jeTha mahinAmAM jinacaMdrasUrinI pAse rAjanagaramAM (patramAM jemano ullekha che te trilokacaMdra caritracaMdra AdinI sAthe) lIdhI hatI ane aSTasahasI jevA graMthanA abhyAsanI yogyatA meLavavA mATe ochAmAM ochAM pAMca-cha varSanA abhyAsanI apekSA rahe che, AthI A patrano lekhana saM. 1919 hovAno saMbhava che. A patramAM lAbhAnaMda zabda sAmAnya rUpamAM prayojAyo che. AnuM kAraNa e hoI zake ke teo puNyakaLaza vagerethI dIkSAmAM nAnA hoya. e samaye yati samAjamAM moTe bhAge potAnA gacchavALAo sAthe ja vidyAbhyAsa karavAmAM Avato hato.' zrI AnaMdaghanajI vizeno A ullekha vivAdAspada che. AnaMdaghanajInA dehotsargano samaya Azare vi. saM. 1720-1730no mAnavAmAM Ave che. e dRSTie vi. saM. 1919mAM AnaMdaghanajI 'aSTasahasI bhaNAvatA hoya e zakya nathI. "aSTasahasI' graMtha jaina tattvajJAnanA graMthomAM eka atyaMta kaThinamAM kaThina graMtha gaNAya che. eno UMDo abhyAsa karavo ane e pachI ene zIkhavavA jeTalI sajjatA keLavatAM ghaNAM varSo lAge che. AthI AnaMdaghanajIno janma saMvata 161thI cAlIseka varSa vadhu AgaLa laI javo paDe ane ema karatAM A samayano emanA dehotsarganA samaya sAthe meLa besato nathI. AnaMdaghanajInA jIvana vize je mahattvanI sAmagrI maLe che temAM eka jIvana
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazovijayajIe racelI aSTapadI che. A aSTapadI parathI ema pramANita thAya che ke muni yazovijayajI AnaMdaghanajIne maLyA hatA. muni yazovijayajIno janma saMvata Azare 1680 ane dehotsargano samaya saM. 1745 che. vi. saM. 1919mAM AnaMdaghanajI 'aSTasahasIno abhyAsa karAvatA hoya to temano meLApa kevI rIte muni yazovijyajI sAthe thayo hoya ? zrI agaracaMdajI nAhaTAne A patra AgamaprabhAkara muni zrI puNyavijayajI pAsethI jovA maLyo hato. muni zrI puNyavijayajI pAsenA tamAma patrono saMgraha atyAre amadAvAdanA zrI lA. da. bhA. saMskRti vidyAmaMdiramAM ekatrita karIne rAkhavAmAM Avyo che. paraMtu emAM zrI agaracaMdajI nAhaTAe ullekha karyo che tevo koI patra maLato nathI. AnaMdaghanajIe tapAgacchamAM dIkSA lIdhI hoya tema lAge che ane tenA pramANa rUpe nIcenI bAbato noMdhI zakAya : (1) tapAgacchanA zrImad vijayAnaMdasUri(AtmArAmajI mahArAja)nA "jaina tattva darzamAM AnaMdaghanajI vize noMdha maLe che. (2) tapAgacchanA zrI satyavijayagaNijI kriyA uddhAra karI zrI AnaMdaghanajI sAthe ghaNAM varSa sudhI vanamAM rahyA tevo "jaina tattvadarza'mAM ullekha che. (3) tapAgacchanA yazovijayajIe AnaMdaghanajI vize aSTapadInI racanA karI che. (4) 'zrI sametazikhara tIrthanAM DhALiyAmAM maLelA ullekha pramANe AnaMdaghanajI e zrI satyavijaya paMnyAsanA 'laghu bhAI' hatA ane teo paNa kriyoddhAraka hatA. A satyavijaya tapAgacchanA che. A badhAM pramANo parathI kahI zakAya ke AnaMdaghanajIe tapAgacchamAM dIkSA lIdhI hoya e vizeSa saMbhavita che. gacchathI para AnaMdaghanajI tapAgacchanA hatA ke kharataragacchanA e vivAda emanA jIvananI vigatanI dRSTie bhale noMdhapAtra gaNAya, paraMtu adhyAtmamArgI sAdhakane gacchanI AvI koI sImAo bAMdhI zakatI nathI; emanI sAdhanA kyAreya saMpradAyavAdanA vADAmAM roLAI jatI nathI. AtmAmAM paramAtmasvarUpane pragaTAvavA satata prayatna karanAra sAdhaka to gacchAtIta ane saMpradAyAtIta ja hoya che. emAM paNa zrI AnaMdaghanajI caudamA zrI anaMta jinastavanamAM paramAtmAnI upAsanAne badale gacchanA bhedomAM mahAyogI AnaMdaghana racanArAo taraphano potAno puNyaprakopa pragaTa karatAM, jANe hAtha UMcA karIne kahetA hoya ema, bolI UThe che - "gacchanA bheda bahu nayana nihAlatAM tattvanI vAta karatAM na lAje; udara bharaNAdi nija kAja karatAM thakAM moha naDIA kalikAla rAje ." (14 : 3). paramatattvano upAsaka enI ArAdhanAne tajIne A vAdonA vivAdamAM phasAI jAya to enI saghaLI sAdhanA nirarthaka banI jAya che. gacchanA bhedamAM racyApacyA rahevuM ane mukhethI tattvanI vAta karavI te kevo visaMvAda ? yogI AnaMdaghana kahe che ke AvA jIvone potAnA vicAra ane vANI vaccenA bheda mATe saheje zarama AvatI nathI. jaina dharma e guNagrAhaka dharma che. nAtajAtanA vADAone e svIkArato nathI, e 'karme brAhmaNa, karma zudra mAM mAnanAro che ane AvA vyApaka dharmamAM judA judA bheda-phAMTA paDe, enA paNa paiTAbheda thAya, emAMthI vivAda jAge, e badhI saMkucita pravRttio para AnaMdaghanajI potAno praNayaprakopa ThAlave e svAbhAvika che. zrI AnaMdaghanajInA samayamAM jainasamAjamAM gacchanA bhedo bahu tIvra rIte pravartatA hatA, e rIte samakAlIna paristhiti ane rUDhicustatA para emaNe ahIM prahAra karyo che. sAdhu-veza adhyAtmayogI AnaMdaghane sAdhuno veza dhAraNa karyo hato kharo ? A aMge AcArya kSitimohana sene kalpanA karI che ke, "teo sAdhuvezano tyAga karIne marmI bhaktonI mAphaka lAMbI kaphanI paheratA hatA ane sitAra, dilarUbA vagere yati jinavivarjita vAdya laIne ghUmatA hatA." zrI manasukhalAla mahetAe paNa AnaMdaghanajI saMbaMdhamAM je hakIkata atyAra sudhI meLavavA huM bhAgyazALI thayo chuM tema kahIne nIce mujaba noMdhyuM che saMpradAyamohane AdhIna thayelA jIvo bAhya mArgamAM rAcI rahelA hovAthI AnaMdaghanajI mahArAjanI teo adbhuta AtmadazA joI zakata nahIM; ane tethI teo pratye paritApa ApatA hatA. mahArAja sAhebe lokaparicaya choDavAnA kAraNe jaina veSa badalI eka kaphanI ane taMbUro laI parama jaina dezonA dhyAnamAM rahevAnuM karyuM hatuM. 1mAM 30
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kSitimohana sena AnaMdaghanajInA veza vize koI nizcita pramANa ApatA nathI. ema lAge che ke zrI manasukhalAla mahetAe e ja matane sIdhesIdho svIkArI lIdho che. emaNe e aMge koI pramANa TAMkyuM nathI. 'AnaMdaghana' nAmanI paricaya-pustikAmAM zrI dhanavaMta ojhA darzAve che ke AnaMdaghanajI sAdhuvezadhArI hatA ane nahotA e baMne mAnyatAone samarthana maLe evI paMktio emanAM padomAM maLe che. ane "gacchanA bheda bahu nayana nihALatA" e paMkti TAMkIne teo darzAve che ke AnaMdaghanajI koI saMpradAyanA puraskartA nahotA ane e pachI "cUraNa bhASya sUtra niryukti vRtti paraMparA anubhava re samaya puruSanAM aMga kahyo e je chede te dubhava re." (21 : 8) TAMkIne noMdhe che ke teo jaina saMpradAyanA anuyAyI hatA.* A paraspara virodhI vidhAna zrI ojhAnA maMtavyane koI cokkasa muddA para sthira karatuM nathI. A baMne pramANa AnaMdaghanajInAM padomAMthI nahIM, paNa stavanomAMthI levAmAM AvyAM che. "gacchanA bheda bahu nayana nihALatA, tattvanI vAta karatAM na lAje ." ema kahenAra e koI saMpradAyanA vADAono jaDa puraskartA na hoya, paNa te parathI koI saMpradAya sAthe tene bilakula saMbaMdha na hato ema kaI rIte mAnI zakAya ? hakIkatamAM to zrI AnaMdaghanajIe tatkAlIna sAdhusamAjamAM cAlatA e bhedonI tIvratAnI sAme virodha darzAvavA ja uparanA udgAro kADhyo che. zrI dhanavaMta ojhAe noMdhelI "cUraNa bhASya sUtra niryuktai, vRtti paraMpara anubhava re." e gAthAmAM AnaMdaghananuM jainazAstraviSayaka jJAna pragaTa thAya che. paraMtu te uparathI teo sAdhuvezadhArI hatA ema bhAgye ja puravAra thaI zake. AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajInuM mAnavuM che ke AnaMdaghanajI sAdhuvezadhArI hatA. A aMge teo be pramANa TAMke che. eka to AnaMdaghanajIne jemaNe "AMkhe dekhelA che evA" zrI jJAnavimalasUrie emanI bAvIsI para Tabo lakhyo, paNa kyAMya AnaMdaghanajIe amuka kAraNothI sAdhuvezano tyAga karyo hato evo jarA paNa izAro emaNe karyo nathI. A pachI teo bIjuM pramANa zrI jJAnasArajInA stabakanuM Ape che. emAM zrI naminAtha jinastavanamAM jJAnasArajIe stavanano artha ApatAM lakhyuM che ke zrImad AnaMdaghanajI pote lokone, "huM jinano jaMdo chuM" arthAt mahAyogI AnaMdaghana sAdhuvezadhArI chuM ema kahetA hatA. jo teoe jaina sAdhuno veza tyajyo hota to "huM jinano chUMdo chuM" ema kaI rIte potAnA viSayaka kahI zake ?43 A vigatanuM mULa jotAM zrI jJAnasArajInI A noMdha zrI naministavananI dasamI gAthAnA TabAmAM maLe che. AmAM teo lakhe che "tehavI kriyA na karI sakU, tethI chato vezadhArI chuM. tau piNa pUche. tuM krUNa che, taiye mahA hIna vacane potAnA mukhathI kahuM. huM jainano jiMdo chuM.* A sivAya AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajI bIjI keTalIka vigato paNa noMdhe che. teo AnaMdaghanajIe zrAvakanAM kaDavAM veNa sAMbhaLIne potAno veza choDI dIdho hato tevI pracalita daMtakathAno asvIkAra kare che ane evI ja rIte koI zrAvake emanI pAsethI ogho, muhapatti vagere khUMcavI lIdhAM hatAM, evI daMtakathAno paNa virodha kare che. AcArya zrI buddhisAgarasUrIzvarajI A aMge eka vadhu purAvo Ape che. teoe vidvAna anubhavI yati zrI maNivijayajI pAsethI eka vAta sAMbhaLI hatI. temanA kahevA pramANe tapAgacchanA zrI vijayaprabhasUri vihAra karIne meDatA gAmamAM AvyA tyAre AnaMdaghanajIne emaNe eka navo kapaDo oDhADyo hato tevI vAta zrI maNivijayajIe kahI hatI. joke A daMtakathAne paNa koI nizcita AdhAra maLato nathI. muni zrI jinavijayajInuM maMtavya tA. 15-9-'68nA roja saMdhyAkALe amadAvAdamAM 'anekAMta vihAramAM itihAsa ane purAtattvanA prakhara vidvAna muni zrI jinavijayajInI mulAkAta lIdhI hatI. teoe AnaMdaghanajI vize keTalIka noMdhapAtra vigato kahI hatI. emanA maMtavya pramANe AnaMdaghanajI e jaina yati hatA ane AnaMdaghanajIne samajavA mATe e samayanA patisamAjanA viziSTa vAtAvaraNanI pazcAdabhUmikA jANavI joIe. A aMge muni zrI jinavijayajIe kahyuM : AvA yatio joyAnuM mane AchuM smaraNa che. A yationuM vAtAvaraNa saMkIrNa nahotuM. jaina sivAya jainetara sAdhusaMtonA saMparkamAM teo AvatA. emano satsaMga paNa thato, AthI yatisamAjamAM vyApaka mataudarya ane sarvadharma pratye samabhAva pravartato hato. potAnI dhArmika bhAvanAone potAnA saMpradAyamAM sImita karavAne badale potAnI AsapAsanA samAjamAM ane anya dharmIomAM paNa e bhAvanAo * lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA zrI puNyavijayajI AdinA saMgrahanI prati kramAMka 19833nA patra 88 parathI.. jIvana
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ phelAvatA hatA. eTaluM ja nahIM paNa anya dharmavALAnI bhAvanAone samabhAvathI samajavAnI satata koziza karatA. A kAraNe potAnA dharmamAM na hoya evuM ghaNuM yatisamAjanA vyavahAramAM jovA maLatuM. jaina yati kyAreka zaktipUjA karato paNa najare paDato hato. AvA yatio vyApaka dRSTivALA hovAthI emanI sAthe sUphI, dAdupaMthI, kabIra ane nAnakapaMthI badhA bhegA maLatA. ekabIjAnA vicAro, bhAvanAo ane anubhavonuM AdAnapradAna thatuM. Ane kAraNe emanI racanAomAM paNa anya saMpradAyanI thoDI chAMTa AvI jatI. kyAreka yatio, cAraNo ane bhATa bhegA maLatA ane kyAMka bhAMganI ThaTha paNa jAmatI hatI. A yatio bhegA maLatA tyAre emanI maMDaLImAM AvanAra yatine "Ava, gurAMsA" (Avo gurujI) kahIne Adarabharyo AvakAra ApatA. muni zrI jinavijayajInA kahevA pramANe e samayanA yatio satata vihAra karatA hatA. eka cAturmAsa saurASTramAM karyo hoya, to bIjo cAturmAsa gujarAtamAM karatA, to trIjo cAturmAsa rAjasthAnanA koI zahera ke gAmaDAmAM karatA. AvA vihArane kAraNe judA judA pradezanI bhASAnAM tattvo svAbhAvika rIte ja emanI racanAmAM AvI jatAM. AnaMdaghanajI AvA ja eka yatinA ziSya hovA joIe, emaNe e samayanA rahasyavAdI saMtono sahavAsa mANyo hato ane masta jIvana gALyuM hatuM. zrI jinavijayajI Aje ApaNI vacce hayAta nathI, paNa emanAM anumAno vicArapreraka hovAthI ahIM rajU karyA che. vihArabhUmi jaina sAdhu satata vihAra karatA rahe che ane judAM judAM sthaLoe cAturmAsa gALe che. AnaMdaghanajIe AvI rIte kyA kyA pradezamAM vihAra karyo haze ? emanA jIvana vize je koI pramANabhUta mAhitI maLe che, temAMthI emanI vihArabhUmi vize koI khyAla maLato nathI. emanAM stavano ke padomAM kyAMka koI sthaLavizeSano ullekha maLato nathI. AthI emanI vihArabhUmine jANavA mATe koI nakkara purAvA maLatA nathI. mAtra emanI bhASA parathI emanA vihArano khyAla meLavI zakIe. emano dehotsarga meDatAmAM thayo hato ema manAya che. AthI gujarAta, vraja pradeza ane rAjasthAne e emanI vihArabhUmi lAge che. zrI agaracaMdajI nAhaTA noMdhe che ke AnaMdaghanajIno vihAra bahu lAMbo pratIta thato nathI. aMtima varSomAM teo nizcita rIte meDatAmAM rahyA hatA. zrI agaracaMdajI nAhaTA meDatAne AnaMdaghananI mahAyogI AnaMdaghana janmabhUmi mAne che.pe. joke nizcita pramANone abhAve A baMne vigatono saMpUrNa svIkAra karavo muzkela che. potAnI yogadazAnI mastImAM DUbelA A adhyAtmayogInI mAhitI ja maLatI nathI, tyAM emano vihAra lAMbo hato ke TUMko te kaI rIte kahI zakAya ? e ja rIte meDatA emanI janmabhUmi hatI tema kahevA mATe koI nizcita pramANa maLatuM nathI. maskIna sAthe meLApa ? AnaMdaghanano dAdUnA ziSya maskIna sAthe meLApa thayo hato ema AcArya kSitimohana noMdhe che, e ja hakIkatane zrI dhanavaMta ojhA "jaina paraMparAnI eka mAnyatA' tarIke Alekhe che ke ane teo maskInane yazovijayajInA samakAlIna mAne che.* upara darzAvelI vigatonI pramANabhUtatA cakAsIe to sauprathama jaina paraMparAmAM AnaMdaghananI marNana sAthenI mulAkAtanI koI noMdha maLatI nathI. A aMge koI nizcita pramANa sAMpaDatuM nathI. pariNAme A banAva kharekhara banyo hoya ema kahI zakAya nahIM. traNa AnaMdaghano kavizrI AnaMdaghanajI aMge hiMdI sAhityamAM prAraMbhamAM ghaNI bhramaNAo pravartatI hatI. AnaMda, ghanAnaMda ane AnaMdaghana ema traNa kavio thayA, jyAre prAraMbhamAM AnaMda ane ghanAnaMdane eka kavi mAnavAmAM AvatA hatA ane e rIte ghanAnaMda ane AnaMdaghanane eka gaNavAmAM AvatA hatA. A bhrAmaka mAnyatA para AdhAra rAkhIne keTaluMka vivecana paNa thayuM, jemAM kavi AnaMdaghana vize keTalIka vicitra kalpanAo paNa karavAmAM AvI.. AvI ja rIte AnaMdaghana nAmanA traNa kavio maLe che, tethI e kavionI vizeSatA tAravavI ane emAM AnaMdaghananI pRthakatA jovI jarUrI banaze. AnaMda hindI bhASAmAM saMgItano mahattvapUrNa graMtha 'rAga kalpadrumamAM AnaMda ane AnaMdaghana (ghanAnaMda), e be kaviono abheda svIkAryo che. mULa DaoN. griyarsane lakhelA graMthanuM hiMdI bhASAMtara "moDarna varnAvapUnara liTarevara gAva hiMdustAna'mAM (pR. 92, saMkhyA 347) evuM anumAna karyuM che ke AnaMda ane AnaMdaghana (ghanAnaMda) saMbhavata: eka ja hatA. paraMtu "nAgarI pracAriNI sabhA (kAzI)nA "khoja" nAmanA vArSika vivaraNamAM AnaMda ane AnaMdaghana ghanAnaMda)ne judA batAvavAmAM Avyo. jIvana 35
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSo sudhI A AnaMda kavi koNa che, e kyAMnA rahevAsI che ane teo kayA samayamAM vidyamAna hatA e vize koI mAhitI nahotI, paraMtu e pachI keTalIka evI hastaprata maLI ke jemAM AnaMda kavinA vaMza, samaya ane sthAnano spaSTa ullekha maLyo. vana "mAM prasiddha thayelo e paricaya A pramANe maLe che : "kAyatha kula AnaMda kavi bAso koTa hisAra / kokakalA ihi rUci karana jina yaha kiyo vicAra / / riti basaMta saMvata sarasa soraha sai arU sATha / koka maMjarI yaha karI dharma karma kari pATha ||" (, 126-10 ) "ritu basaMta saMbata sata soraha Agata sATha kokamaMjarI yaha karI karama dharama kai pATha ||" ( raLa, 1623-10 lI) Ama A AnaMda kavi vikramanI sattaramI zatAbdInA trIjA caraNamAM vidyamAna hatA ane A kavie 'kokamaMjarI' ane 'sAmudrika' e be graMtho lakhelA che. AnaMda ane ghanAnaMda vacce cAlIsa varSanuM aMtara che. ethIya vizeSa A baMnenI kRtiomAM to jamIna-AsamAna nahIM, paNa AkAza-pAtALanuM aMtara che.' saMvata 1960mAM AnaMda kavi vidyamAna hatA. ghanAnaMda ghanAnaMda ane AnaMdaghana e eka ja hovAnI saMbhAvanA zrI kSitimohana sene "jaina marmI AnaMdaghana" nAmanA vistRta lekhamAM pragaTa karI. zrI kSitimohana sena lakhe che ke yogAdinI prakriyAmAM paNa satyanA Azaka AnaMdaghananuM mana mAnyuM nahIM ane tethI 'baMsIvALA' ane 'vrajanAtha' tarapha temanI dRSTi gaI ane 'zyAma'nI bhakti paNa Akhare emanAmAM viplava jagADe che evI vAta AnaMdaghana vize karI. zrI jJAnamati trivedIe 'ghana AnaMda' nAmanA samIkSA-graMthamAM 'ghana AnaMda' ane jaina marmI AnaMdaghanano abheda darzAvyo. paraMtu zrI kSitimohana sene A ghanAnaMda ane AnaMdaghanano abheda batAvavA mATe je padanAM udAharaNo ApyAM che e pada ja jaina dharmI AnaMdaghananAM racelAM hovA vize zaMkA che. kavi ghanAnaMda ane jaina dharmI AnaMdaghana baMnenuM jIvana ane kavana spaSTa bheda dharAve che. ghanAnaMdano janma buMdala zahera jillAnA vrajabhASI pradezanA koI mahAyogI AnaMdaghana gAmamAM saM. 1746mAM lagabhaga thayo hato. bALapaNa vitAvyA pachI teo dilhI gayA. kavi ghanAnaMda mughala samrATa muhammadazAha raMgIlAnA munazI banyA ane teo sujAna nAmanI vezyA para Asakta thayA hatA. ghanAnaMda potAnA samayanA mahAna dhrupada gAyaka hatA. emanI gAyikInI A dakSatAne kAraNe ja sujAna emanA pratye AkarSAI hatI. eka vAra bAdazAhe emane gAvAnuM kahyuM, paNa ghanAnaMde namratAthI potAnI azakti jAhera karI. ghanAnaMdanA virodhIoe e vakhate bAdazAhane kahyuM ke teo Ama gAze nahIM, paraMtu jo sujAnane bolAvavAmAM Ave to jarU2 gAze. sujAna darabAramAM AvI ane ghanAnaMde enI sAme joIne madhura saMgIta vahevaDAvyuM. paraMtu bAdazAhane ghanAnaMdanI A gustAkhI para gusso Avyo ane ene rAjyanikAla Apyo. A samaye vaibhava choDIne sujAna paNa potAnI sAthe Avaze evI ghanAnaMdane AzA hatI, paraMtu sujAne emane sAtha Apyo nahIM. aMtamAM teo vRMdAvana cAlyA gayA ane ahamadazAha abdAlInA bIjA AkramaNa samaye saM. 1817mAM emanI hatyA thaI. A ghanAnaMda vRMdAvanamAM gayA ane niMbArka saMpradAyamAM dIkSita thayA, paNa sujAna nAmano emaNe kyAreya tyAga karyo nathI. emanA savaiyA ane kavittamAM eka jIvaMta kAminInA rUpamAM emaNe sujAnano satata ullekha karyo che. ghanAnaMdanA kAvyamAM enA virahI hRdayanI mArmika vedanA satata Tapake che. AthI ja eNe koI premAkhyAna lakhyuM nahIM athavA to rItikAlIna kavionI mAphaka nAyikAnA bhedo ane upabhedonuM avalaMbana lIdhuM nahIM. premanI pIDAno A unmatta gAyake anya kavio karatAM potAnI vizeSatA A rIte batAve che : "to E nA vitta vanAvata, mohi to more kavitta banAvata." Ama ghanAnaMda zuddha vraja bhASAmAM pada lakhanAra virala kaviomAM mahattvanuM sthAna dharAve che. abhidhA karatAM lakSaNo ane vyaMjanAno e vizeSa upayoga kare che. enA viyoganA nirUpaNamAM emanI AMtaravRttionuM vedhaka pratibiMba jovA maLe che. AthI ja e kahe che ke potAnI kavitA samajavA mATe koI vidvAna ke paMDitanI jarUra nathI. e to snehanI pIDAne pArakhanAra sahu koI pAmI zake. "samalai vitA dhanamAnaMda zI, hiya Akhina neha kI pora takI." ghanAnaMda ane AnaMdaghananA kAvyaviSayo ja judA che. ghanAnaMda potAnAM kAvyomAM 'sujAna' zabdano prayoga kare che, jyAre AnaMdaghane A zabdano A arthamAM jIvana 37 36
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyAMya upayoga karyo nathI. emanAM stavanomAM A 'sujAna' zabda maLato nathI. A ghanAnaMde 'ghana AnaMda kavitta', 'sujAna hita', 'kRpAkaMda nibaMdha', 'viyogavelI', 'izkalatA', 'AnaMdaghana ke kavitta', 'sujAnavinoda' ane 'rasakelivallI' jevI kRtio lakhI che. A ghanAnaMde potAnI kRtimAM ghanAnaMdanI sAthosAtha kyAMka 'anaMdaghana' ke 'AnaMdaghana' nAmano prayoga karyo che. jema ke "kahiyai kAhi jatAya hAya jo mo madhi bItai / kharani pukhta, TujI-khAna ghA, nisivAsara rIte | dusaha sujAna biyoga basa tAhI seMjoga nita / bahari para nahIM samai gamai jIyarA jitako tita / ahau daI racanA nirakhi rIjhi khIjhI murajhA sumana / aisI viraci biraMciko kahA sarayau AnaMdaghana || 101 eka ja sarjaka be judA judA nAmathI racanAo karatA hoya tevuM madhyakALanA sAhityamAM jovA maLe che. sUra 'sUra' ane 'sUrazyAma', udeyanAtha 'kabiMdra' ane 'ujjainAtha', datta 'gurudatta' ane 'datta' temaja AnaMda 'caMda' ane 'AnaMda' upanAmathI kAvyasarjana kare che. A rIte viSaya, Alekhana ane zailI e traNe bAbatamAM ghanAnaMda ane jaina kavi AnaMdaghana bhinna che te sahelAIthI parakhAI Ave che. AnaMdaghanano adhyAtma e jaina tattvajJAna para racAyelo che ane emano rahasyavAda nirguNIo ane sUphIothI bhinna che. A ghanAnaMdano ullekha 'vRMdAvanavAsI AnaMdaghana' athavA 'dillIvALA AnaMdaghana' tarIke karavAmAM Ave che. naMdagAMvanA AnaMdaghana jaina kavi AnaMdaghana ane ghanAnaMda uparAMta eka trIjA naMdagAMvanA AnaMdaghana maLe che. teo caitanya mahAprabhunA samakAlIna hatA. saM. 1563mAM caitanya mahAprabhu naMdagAMva gayA hatA, jyAM emaNe A AnaMdaghanajIe sthApelI naMda, yazodA, balarAma ane kRSNanI mUrtionAM darzana karyAM hatAM. A baMne mahAtmAono meLApa thayo hato. naMdagAMvanAM AnaMdaghananAM racelAM be cAra pada naMdagAMvanAM maMdiromAM hajI Aje paNa gAvAmAM Ave che. A kavi paNa AnaMdaghana ane ghana AnaMda e baMne nAmano prayoga potAnI racanAomAM karatA hatA. A rIte traNeya AnaMdaghanano samayagALo A pramANe thaze : 1. naMdagAMvavAsI AnaMdaghana : vikramanA soLamA zatakano uttarArdha mahAyogI AnaMdadhana 38 2. jaina AnaMdaghana : vikramanA sattaramA zatakano uttarArdha 3. vRMdAvanavAsI AnaMdaghana (ghanAnaMda) : vikramanA aDhAramA zatakano uttarArdha. Ama, e spaSTa che ke traNe AnaMdaghana bhinna hatA. AdhyAtmika jIvana bhautika jIvananI moha, mAyA, jaMjALa ane ALapaMpALa uvekhIne aMtaraAtmanI khoja mATe AtmAnI keDIe cAlanAra ekalavIra sAdhakanI anubhUti virala hoya che. divyacakSunAM darzana carmacakSuthI jonAra zI rIte meLavI zake ? naphAtoTAnA dunyavI dhoraNothI AvI virala ane gahana anubhUtiono tAga meLavo muzkela bane che. A anubhUti evI che ke jemAM zabda mauna bane che, vANI vyartha nIvaDe che, tarka e tattvane pAmI zakato nathI. vyavahAra e agamyane oLakhI zakato nathI. ene pariNAme ja AtmasAdhanAnA kAMTALA paMthe cAlanArA sAdhakonI anubhUti sadAya vilakSaNa rahI che. AtmAmAM paramAtmasvarUpane pragaTAvavA mATe sAdhakanA hRdayamAM tapa, tyAga ane vairAgyanI jyota aharniza jhaLahaLatI hoya che. AtmavikAsa sAdhanArA mumukSune paLepaLa koI navIna ane divya anubhUti sAMpaDatI hoya che. enA AdhyAtmika jIvanamAM parivartana ane UrdhvagamananI prakriyA ekadhArI cAlatI ja hoya che. AtmasAdhaka AnaMdaghana paNa AvA anubhavonI paraMparAmAMthI pasAra thayA ja haze. AnaMdaghananAM padone AdhAre AcArya kSitimohana sene vividha anubhavamAMthI pasAra thatA AnaMdaghananuM sacoTa vyakticitra AlekhyuM che. teo kahe che ke, AnaMdaghanano janma jaina vaMzamAM thayo hato, paNa emanI covIzImAM teo jaina tIrthaMkaronI stuti karavAne badale emanI 'mAnasika samasyAomAM vadhu vyasta' che ane emAMthI emanA bhaviSyanA marmI rUpanuM temaNe anumAna karyuM che. zrI kSitimohana senanA mAnavA pramANe AnaMdaghana sAdhuvezano tyAga karIne marmI bhaktonI mAphaka lAMbI kaphanI paherI, sitAra, dilarUbA jevAM vAgho laIne ghUmatA hatA. saMpradAyamAM niSThA rAkhIne sAdhanAnI zarUAta karI, paNa enAthI emane zAMti na thaI. AthI emaNe 'baMsIvALA' ane 'vrajanAtha' zrIkRSNa sAthe prIta mAMDI. paNa rAdhAsamI zyAmanI bhakti paNa Akhare A sAdhakamAM viplava jagADe che. aneka guruo ane vividha sAdhanAmArgo emane lakSanI prApti karAvatA nathI. pariNAme je prakAzanA mArge kabIra vagere sahajavAdI marmIo cAlatA hatA, te mArge prakAza pAmavA mATe AnaMdaghana cAlavA lAgyA. A rIte AcArya kSitimohana sene jaina sAdhu, kRSNabhakta ane marmI saMta jIvana 39
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ e traNa tabakkAmAM AnaMdaghananA AdhyAtmika jIvananI vikAsayAtrA darzAvI che."* kSitimohana sene AlekhelI AnaMdaghananI AdhyAtmika bhUmikAo vicAra mAgI le tevI che. AnaMdaghana jaina sAdhuno veza choDI, kaphanI paherI ane taMbUro tathA dilarUbA hAthamAM laIne pado gAtAM ghUmatA hoya to upAdhyAya yazovijayajI jevA samartha ane vidvAna sAdhu AnaMdaghananI stuti mATe aSTapadInI racanA kare kharA ? A aSTapadInA eka eka padamAM AnaMdaghananI ucca sAdhanA aMgeno upAdhyAya yazovijayajIno ahobhAva nItare che. teo jainavezadhArI sAdhu hatA, e vize ApaNe AgaLa joI gayA. AcArya kSitimohana sene je padone AdhAre vyAkuLa kRSNabhakta AnaMdaghananuM citra doryuM che, te pado vivAdAspada che. emaNe trepanamAM pada tarIke AnaMdaghananuM A pada noMdhyuM che : sArA dila lagA baMsIvAre suM, prANa piyAre huM, merA mukaTa makarAkRta kuM Dala, pItAMbara paTavAre suM. sA. 1 caMdra cakora bhaye prAna papaiyA, nAgari naMda dulAre huM, ina sakhA ke guNa graMdhapa gAvai, 'AnaMdaghana' ujiyAre suM." sA2. AnaMdaghanajInA nAme lakhAyeluM A pada bhaktakavi ghanAnaMdanA padanI chAyA jhIle che. zrI vizvanAthaprasAdajI mizranA "ghanAnaMda ora AnaMdaghana" pustakanA pR. 26 1 para ApelA 286mAM padamAM AnI chAyA jovA maLe che. bhakta kavi ghanAnaMdanuM e pada A pramANe che. "mana lAgyo rI baMsIvAre soM. brajamohana chavi gativAre sAM;' dega cakora bhae prAna papIhA, AnaMdaghana ujiyAre sauM." yogI AnaMdaghananA kahevAtA padamAM ghanAnaMdanA padanI prathama paMktinI chAyA che ane aMtima paMkti paNa ghanAnaMdanI racanA sAthe maLatI Ave che, jyAre vaccenI paMktio judA judA kavionA padamAMthI lIdhelI jaNAya che. vaLI A padanI bhASA vrajabhASA che. enI zailIno AnaMdaghananAM padonI sAthe meLa besato nathI. AvI ja rIte "vrajanAthase sunAtha bina, hAthohAtha bikAyo", "prabhu to sama avara koI khelakameM" temaja "zyAma mane nirAdhAra kema mukI" e traNe padonuM AnaMdaghananuM kartRtva zaMkAspada che.* AnaMdaghana satyanA zodhaka ane satyanA Azaka hoI koI "prakAzana mahAprakAza"nI zodhamAM hatA ane e prakAza pAmavA mATe emane aneka nirAzA, nirAdhAratA temaja Apattiono sAmano karavo paDyo, evuM AcArya kSitimohana mahAyogI AnaMdaghana senanuM anumAna svIkArya jaNAtuM nathI. AnaMdaghana e pahelethI jaina mArgamAM dRDha zraddhA rAkhatA hatA. AnaMdaghananAM stavanomAM emanI e dRDha zraddhA pragaTa thAya che. AgamAM pratyenI emanI zraddhA ane chaye darzano anekAMtavAdI jaina darzananAM sApekSa aMga che ema temaNe bhArapUrvaka darzAvyuM che. A rIte AnaMdaghananAM stavanomAM jaina darzananA jJAtI ane e mArge AtmasAdhanA karanAra sAdhakanAM darzana thAya che te nirvivAda che. bIjA matavALAone to teo barAbara pArakhI gayA che. AthI ja abhinaMdana jinastavananI prathama gAthAmAM teo kahe che : "abhinaMdana jina-darasaNa tarasIye darasana duralabha deva, matamata bhedaM re jo jaI pUchII sahu thApe ahameva." AnaMdaghanamAM zyAma mATe taDapatI rAdhAnA sUra nathI, paNa prItama RSabhamAM prItisagAI bAMdhIne beThelA sAdhakanA sUra che. kRSNabhakti sAthe kRSNalIlA joDAyelI che; jyAre AnaMdaghanano jinezvara to doSarahita che ane lIlArahita che. prathama stavananI pAMcamI gAthAmAM to A 'lIlA" vize kavi AnaMdaghana prazna kare che : "koI kahe lIlA re lalaka alakha taNI lakha pUre mana-Asa; zreSarahitani re lIlA kima ghaTe lIlA doSavilAsa." o jinezvaranA darzanamAM yogI AnaMdaghenanuM mana lIna baneluM che. AvA "samaratha" "sAhiba ne pAmavAno emanA aMtaramAM apAra AnaMda che. enI nirmaLa ane sthira bhaktimAM Atmanimajjana thayuM che ane tyAre kavinA AMtaramAMthI jANe sUrya pragaTatAM aMdhakAra nAza pAme tema jinavaranA darzanathI saghaLe prakAzano anubhava thaI rahyo che. mAyAnI mUMjhavaNo, mamatAnAM baMdhano ane parigrahano pariveza aLago thaI jAya che. sAdhanAno kaThina patha sugama banI jAya che. evA jinavaramAM darzana vize sAdhaka AnaMdaghana kahe che : "darasana dIThi jina taNaI re saMso na rahe vedha dinakara karabhara varasatAM re aMdhakAra pratiSedha." (13 : 5). jIvana 41
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ama, zrI kSitimohana sena kahe che te rIte AnaMdaghana e prakAzanI zodhamAM nahotA, ane te ja rIte emanAM A stavanomAM "mAnasika samasyAo" paNa nathI. emaNe to talavAranI dhAra paNa sohilI gaNAya evI ghahilI jinavaranI caraNasevAmAM citta lagADayuM hatuM ane je AgamasUtra anusAra cAle te mAnavI divya sukha anubhave ane mokSapada pAme ema mAne che. caudamA zrI anaMjina stavanamAM teo A vAta kahe che. dharmanA nAme dhatiMga calAvanArAone to e sIdhesIdho Thapako Ape che. dharmano marma jANyA vagara cAlanArAone hAsyAspada gaNe che. eTaluM ja nahIM paNa je dharmajinezvaranA caraNa grahe che te koI karma bAMdhato nathI ema spaSTa kahe che. evI ja rIte aDhAramA zrI arijana stavanamAM yogI AnaMdaghana kahe che : "zuddha nayAdhipa sevatAM na rahe duvidhA sAtha hai." AvI ja zraddhA zrI muni suvrata jinastavanamAM paNa pragaTa thAya che ane juo ! ahIM e AnaMdaghananI dRDha zraddhAno kevo bulaMda raNakAra saMbhaLAya che : "jinavaramAM saghalAM darazana chai darazana jinavara bhajanAM re; sAgaramAM saghalI taTinI sahI TinI sAgara chata nA re." A rIte A stavanomAM jaina darzanamAM dRDha zraddhA dharAvanArA ane e mArge AtmAnA UMDANane pAmavA mathanArA sAdhakanAM darzana thAya che. kyAMya AnaMdaghana A mArga vize sAzaMka hoya evo lagIra paNa aNasAra AmAM maLato nathI. AthI zrI kSitimohana sene AnaMdaghananA AdhyAtmika jIvanamAM batAveluM parivartana pratItikara lAgatuM nathI. aSTapadI eka ja samaye thayelI be samartha vyaktio ghaNI vAra ekabIjAne maLI ja hotI nathI. sAmAnya rIte samakAlIna vyakti vize enA samayanA vidvAno ochuM lakhatA hoya che. kyAreka e vyaktinI vidvattA ke sAdhanAnI pUrI pahecAna paNa e samaye maLI hotI nathI. zrI AnaMdaghanajInA samayamAM aneka vidvAno thayA, paraMtu zrI yazovijayajInI aSTapadI sivAya anya koI sthaLe samakAlIna vidvAno ke sAdhujanoe AnaMdaghanajIno ullekha karyo nathI. AnaMdaghanajI ane yazovijayajInA meLApanA anusaMdhAnamAM keTalIka daMtakathAo paNa sAMpaDe che. A meLApa kayA sthaLe thayo hato te mahAyogI AnaMdaghana 42 vize matabheda che. AcAryazrI buddhisAgarasUrIzvarajI AbunI koI guphAmAM A meLApa thayo hato tevI kalpanA kare che. jyAre AcArya kSitimohana sena, zrI motIcaMda kApaDiyA ane DaoN. vAsudevasiMha A meLApa meDatA nagaramAM athavA enI najIkanA jaMgalamAM thayo hovAnuM mAne che. AcArya buddhisAgarasUrIzvarajI mAne che ke zrI yazovijayajI jyAre Abu parvata para bIjI vAra AnaMdaghanajIne maLavA gayA tyAre AnaMdAvezamAM emaNe AnaMdaghanajInI stutinI aSTapadInI racanA karI; jyAre bIjA mata pramANe A meLApa meDatAnI bAjunAM jaMgalomAM thayo hato ane raste cAlatAM cAlatAM upAdhyAya zrI yazovijayajIe tAtkAlika udgArarUpe aSTapadI banAvI hatI. game te hoya, paNa A aSTapadI AnaMdaghananA paramAnaMdamaya vyaktitvane joIne upAdhyAya zrI yazovijayajIthI svayaMbhUpaNe racAI gaI che e vAta nirvivAda che. yogI AnaMdaghana ane samartha vidvAna zrI yazovijayajInA meLApanA sthaLa ane aSTapadInI racanAnA samaya vize matabheda che, paraMtu A baMne samartha puruSono meLApa thayo hato ane ene pariNAme zrI yazovijayajIe aSTapadInI racanA karI hatI, e bAbatamAM sahu koI saMmata che. upAdhyAya zrI yazovijayajIe karelI AnaMdaghanajInI stutirUpa aSTapadI A pramANe che. pada paheluM (rAga : kAnaDo) mAraga calata calata gAta AnaMdaghana pyAre, rahata AnaMda bharapUra. mA tAko sarUpa bhupa, triThuM lokatheM nyAro, barakhata mukha para nUra. mA 1 sumati sakhIke saMga, nita nita dorata, bahu na hota hI dUra; jasavijaya kahe sunohI AnaMdaghana, hamatuma mile hajUra. mA 2 pada bIjuM gAvata, rahata AnaMda sumatA saMga. A bala AnaMdaghana, mila rahe gaMgataraMga. A 1 hai citta, tApara lagAyo che avihaDa raMga. dekho, sukha pAyo bota abhaMga. A 2 jIvana 43 AnaMdaghanako AnaMda sujaza hI sumati sakhI ora na mana bhaMjana karake nirmala Iyo jasavijaya kahe sunatahI
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ pada trIjuM (rAga : nAyakI, tAla : caMpaka) AnaMda kou nahIM pAve, joI pAve soI AnaMdadhana dhyAve. A AnaMda kona rUpa kona AnaMdaghana, AnaMdaguNa kona lakhAve. A1 sahaja saMtoSa AnaMdaguNa pragaTate, saba duvidhA miTa jAve. jasa kahe sohI AnaMdadhana pAvata, aMtarajyota jagAve. A re - pada cothuM (rAga-tAla : caMpaka ) AnaMda Thora Thora nahIM pAyA AnaMda AnaMdameM samAyA. A ratiarati dou saMga lIya varajita, arathane hAtha tapAyA. A 1 koI AnaMdaghana chidra hI pekhata, ja sarAya saMga caDI AyA. AnaMdaghana AnaMda rasa jhIlata dekhate hI jasa guNa gAyA. A pada pAMcamuM (rAga : nAyakI) AnaMda kou hama dekhalAvo. AA kahAM TUMDhata tuM mUrakha paMchI, AnaMda hATa na bekAvo. A 1 esI dazA AnaMdasama pragaTata tA sukha alakha lakhAvo. joI pAve soI kucha na kahAvata - sujasa gAvata tAko vakhAne. A 2 pada AThamuM AnaMdaghana ke saMga suja sahI mile jaba, taba AnaMdasama bhayo sujasa, pArasa saMga lohA jo pharasata, kaMcana hotahI tAke kasa. A 1 khIranIrajA mila rahe AnaMda, jasa sumatisakhI ke saMga bhayo che ekarasa. bhava khapAI, suja savilAsa bhaye siddhasvarUpa lIye dhasamasaA2 A aSTapadI parathI ema spaSTapaNe pratIta thAya che ke, prakAMDa vidvAna zrI yazovijayajI mahArAjane jJAna ane karmanI keDIethI yoga-adhyAtmanA mArge vALavAnuM kArya AnaMdaghanajIe bajAvyuM hatuM. AnaMdaghanajInA meLApathI cidAnaMda svarUpanI prApti sahaja ane saraLa banI eno AnaMda zrI yazovijayajI Thera Thera pragaTa kare che. pArasanA saMge loDhuM kaMcana thaI jAya evI anubhUtinI ahIM vAta che. AmAM paNa sAdhudazAnI khumArI ane AnaMda to Thera Thera dekhAya che. kavi kahe che : jasavijaya kahe suno AnaMdaghana hamatuma mile hajUra." (pada 1) evI ja rIte A AnaMdaghananI prApti kevI rIte thaI zake enuM Alekhana karatAM upAdhyAya yazovijayajI lakhe che : jasa kahe sohI AnaMdadhana pAvata, aMtarajyota jagAve." A baMne jJAnIone samAja oLakhI zakyo nahoto, emanI sAdhanAne samajI zakyo nahoto. baMnenI ucca AdhyAtmika bhUmikAthI ajANa evA samAje emane vitADavAmAM bAkI rAkhI nahotI. Ameya jagata ane bhagatane kyAM meLa maLe che ? emAMya vaLI A to marmI yogI ane jJAnI sAdhu ! samAjanAM saMkIrNa baMdhano emanI pratibhAne kuMThita karI zakatAM nathI ane tethI vyAkuLa samAja emanA jIvana para mithyA Aropo karato rahe che. saMta ke bhaktanI A sadAkALa cAlI AvatI vikaTa paristhiti che ane e AkarI paristhitino anubhava A baMne mahApuruSone thayo hato. teo lokapriya ke gacchapriya banI zake tema nahotA. emano mArga to ekalavIrano Akaro ane apUrva mArga hato. AthI lokomAM AnaMdaghanajInI bhaMgaDabhUto" tarIke vagovaNI paNa thatI hatI .pa7 samAjanI A doSAnveSI dRSTithI AnaMdaghana jevA masta yogI paNa bacyA nahotA ane AthI ja upAdhyAya zrI yazovijayajInA aMtaramAMthI ugAra sarI paDe che : jIvana 45. pada chaThuM (rAga : kAnaDo, tAla : rUpaka) AnaMdakI gata AnaMdaghana jANe. vAI sukha sahaja acala alakhapada, vA sukha sujasa bakhAne. A 1 sujasa vilAsa jaba pragaTe AnaMdarasa, AnaMda akSaya khajAne. esI dazA jaba pragaTe cita aMtara, sohi AnaMdaghana pichAne. A0 2 pada sAtamuM erI Aja AnaMda bhayo mere terI mukha nirakha nirakha roma roma zItala bhayo aMgaaMga, A zuddha samajaNa samatArasa jhIlata, AnaMdadhana bhayo aMtaraMga. A 1 esI AnaMdadazA pragaTI cittaaMtara, tAko prabhAva (pravAha) calata nirmala gaMga. vAhI gaMgasamatA douM mila rahe, jasavijaya sItalatAke saMga. A 2 mahAyogI AnaMdaghana
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ batrIzIonA dareka prakaraNane aMte zrI yazovijaya paramAnaMda zabda lAvavAno prayatna karatA jaNAya che, te bAbata paNa noMdhapAtra gaNAya. aSTapadInI bhAvagaMbhIra bhASA paNa AMtarika parivartanane barAbara sUcavI jAya che. A sivAya AnaMdaghananAM padomAM eka pada evuM maLe che ke jemAM 'jasathI zrI yazovijayajI mahArAjano ullekha joI zakAya. A pada A pramANe che : "niraMjana yAra moye kaise mileMge. dUra dekhu meM dariyA DuMgara, UMce vAdara nIce ja mIyuM tale. niraM0 1 dharatImeM gaDuto na pichAnuM, agni sahu to merI dehI jaze. niraM0 2 AnaMdaghana kahe jaza suno bAtAM, yehI mile to mero phero Tale niraM0 3 'kou AnaMdaghana chidra hI pekhata, jasarAya saMga caDI AyA; AnaMdaghana AnaMda rasa jhIlata - dekhata hI jasa guNa gAyA.' (pada 4) AvI ja rIte upAdhyAya zrI yazovijayajI kahe che ke, AnaMda e kAMI dukAnamAM vecAto maLato nathI. A AnaMda to adhyAtmanA mArge janArane prApta thAya che. jenAmAM sAcI AnaMdadazA pragaTa thAya che te 'acala alakha pada' pAme che. paNa e AnaMdadazAne jANe koNa ? to zrI yazovijayajI kahe che : | 'AnaMdakI gata AnaMdaghana jANe.' (pada 6) AvA AnaMdaghana sAthe meLApa thAya tyAre aMtara kevI avarNanIya divya anubhUtiothI chalakAI jAya che ! aMgeaMgamAM eka zItaLatA pragaTe che ane romeroma adhyAtma dazAnA raMge raMgAIne pulakita banI jAya che. AvA AnaMdaghananA meLApathI je AtmajJAna lAdhyuM, sAdhanAno je paMtha najare paDyo, enAthI AkhuM jIvana palaTAI gayuM. aMtara eka ujAsathI jhaLahaLavA lAgyuM. tarkabharyA vicAromAM gahana anubhavanI suvAsa phoravA mAMDI. karmanI sAthosAtha yoga khIlavA mAMDyo. adhyAtmarasanA paMDitane adhyAtmanI gahana anubhUtiono mArga sAMpaDyo. jANe pArasamaNinA sparza loha suvarNa banI jAya evo anubhava thavA lAgyo ane tyAre zrI yazovijayajI AnaMdaghananA saMga vize kahe che : 'AnaMdaghanake saMga suja sahI mile, taba AnaMdasama bhayo sujasa, pArasa saMga lohA jo pharasata, kaMcana hotahI tAke kasa." (pada 8) A rIte A aSTapadI e AnaMdaghananI AdhyAtmika uccatAne darzAvanArI kRti che. vaLI AnaMdaghananA samayanirdhAraNa mATe paNa e mahattvanuM sAdhana banI rahe che. A sivAya upAdhyAya zrI yazovijayajI anya kRtimAM paNa AnaMdaghana zabdano prayoga kare che. jema ke 'samatAzataka'mAM teo kahe che : "anAsaMga mati viSayameM, rAgadveSako cheda, sahaja bhAvameM lInatA, udAsInatA bheda. tAko kAraNa amamatA, tAm mana vizarAma kare, sAdhu AnaMdathana hovata AtamarAma. parameM rAce pararuci, nijaruci nija guNamAMhi, khele prabhu AnaMdaghana dhari samatA galabAMhi." yazovijayajI emanI bIjI kRtiomAM paNa 'AnaMdaghana', 'AnaMda', 'cidAnaMda', paramAnaMda', 'sahajAnaMda' ane 'cipAnaMda' jevA zabdo vAraMvAra prayoje che. vaLI mahAyogI AnaMdaghana ahIM 'jasa' zabdano prayoga upAdhyAya zrI yazovijayajI mATe karavAmAM Avyo hoya tevuM anumAna thaI zake. yazovijayajInA jIvananA uttarArdhanI kRtiomAM AdhyAtmikatAnI anerI jhalaka jovA maLe che, tenuM kAraNa adhyAtmayogI AnaMdaghanano pArasamaNi samo meLApa hoya tema lAge che. AnaMdaghana vizenI stutirUpa A aSTapadInI racanAmAM eka evI saMdigdhatA batAvAya che ke A racanAmAM je AnaMdaghananI vAta che, te yogI AnaMdaghananA ullekhane badale hRdayanI AnaMdaghanamaya yogabhUmikAno ullekha paNa hoI zake, zrI prabhudAsa becaradAsa pArekha A aSTapadI parathI yazovijayajI ane AnaMdaghanano meLApa siddha nathI thato tevo bhAva pragaTa karatAM lakhe che . zrI upAdhyAyajI mahArAja jevAne temanA tarapha mAna hoya ane evA samartha pratye zrI AnaMdaghanajI mahArAjanI vAtsalyatA (? vAtsalya) hoya e baMneya saMbhavita che, chatAM upAdhyAyajI mahArAjanI aSTapadI zrI AnaMdaghanajI mahArAjanI stutirUpa hoya, ema hajI mAruM mana kabula karatuM nathI, paraMtu AtmArUpa AnaMdaghananA ja koI AdhyAtmika svarUpanuM ja temAM varNana mane bhAse che. pachI zabdazleSathI kadAca AnaMdaghanajI mahArAjanI stuti hoya to koNa jANe ? paNa mane hajI e bhAsa thato nathI, chatAM jJAnI paramAtmA jANe para A kAvyanI racanA mAtra AtmAnA AnaMda svarUpane darzAvavA mATe karavAmAM AvI hoya to nIcenI paMktiono artha zo ? 'kou AnaMdaghana chidra hI pekhata, jasarAya saMga caDI AyA, AnaMdaghana AnaMda rasa jhIlata - dekhate hI jasa guNa gAyA." (pada 4)
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAda che. *ka yogI AnaMdaghananA jIvana para thayelA AkSepo ane e saMtane sahevI paDelI ApattionuM AmAM sUcana che ane ethI ja A aSTapadI zrI yazovijayajI mahArAje AnaMdaghanajInI stuti rUpe racI che. dehotsarga mAravADamAM AveluM meDatA zahera AnaMdaghanajInA samayamAM Arthika, dhArmika ane sAMskRtika jAhojalAlI dharAvatuM zahera hatuM. ahIMno rAjA jodhapura rAjyano tAbedAra nahoto, paraMtu svataMtra rAjavI hato, ema mAravADano itihAsa kahe che. A meDatAmAM aneka rAsAonI racanA thaI che, prabhupUjA racAI che, TIkAo lakhAI che. meDatAnAM derAsaro e samayanI jaina dharmanI prabaLatA ane jAhojalAlIno Aje paNa khyAla Ape che. A meDatA sAthe be parama bhakta ane anupama padasarjakonAM nAma joDAyelAM che. virahathelI mIrAM ane adhyAtmayogI AnaMdaghana baMnenAM jIvana sAthe A zahera saMkaLAyeluM che. AnaMdaghananA samayamAM seMkaDo jaina munio meDatA ane enI AsapAsanAM sthAnomAM vihAra karatA hatA. AnaMdaghananA jIvana vizenI daMtakathAomAM paNa meDatA zaherano ullekha vAraMvAra Ave che. AvI kiMvadaMtIo parathI AcArya zrI buddhisAgarasUrIzvarajI mAne che ke AnaMdaghanajIno dehotsarga meDatAmAM thayo hato ane tyAM temanA nAmanI eka jUnI derI maLe che, je emanA svargagamana pachI emanA bhakta zrAvakoe taiyAra karI hovI joIe. AcArya zrI buddhisAgarasUrIzvarajI noMdha che ke A derI hAla paNa vidyamAna che. e rIte zrI motIcaMda kApaDiyA paNa meDatAmAM AnaMdaghanajIno stupa che te uparathI ane te zaheramAM temanA saMbaMdhI cAlatI vAto uparathI A mahAtmAno dehavilaya meDatAmAM thayo hato, ema mAne che .55 Aje meDatAmAM mAtra AnaMdaghanajInI smRti dharAvato eka upAzraya maLe che, je AnaMdaghanajInA upAzraya tarIke jANIto che. AnaMdaghanajInA dehotsarga vize zrI prabhudAsa pArekha 'AnaMdaghana covIzI'mAM noMdhe che : hamaNAM ja gADImAM musApharI karatAM, praNAmI saMpradAyanA eka svAmIjI maLyA hatA. temaNe jaNAvyuM hatuM ke amArA saMpradAyanA sthApaka prANalAlajI mahArAjanA jIvanacaritramAM lakheluM che ke prANalAlajI mahArAja meDatA saM. 1731mAM gayA hatA ane tyAM AnaMdaghanajI upanAmadhArI jaina muni lAbhAnaMdajIno meLApa thayo hato ane te ja varSamAM temano kALadharma thayo hato.' A matalabanI vAta karI hovAnuM A pachI vi. saM. 2031mAM pragaTa thayelI 'AnaMdaghana graMthAvalInA "prAsaMgika vaktavya" lekhamAM zrI agaracaMdajI nAhaTA lakhe che : "prANanAtha saMpradAya ke 'nijAnanda caritra se AnaMdaghanajI kA svargavAsa saMvata 1731 meM meDatA meM huA, yaha nizcita ho gayA hai / 157 A ja graMthamAM zrI mahatAbacaMda khAreDa "zrI AnaMdaghanajI ke jIvana-prasaMga" lekhamAM mULamAMthI uddharaNa ApIne lakhe che : "zrI yogIrAja AnaMdaghanajI ke saMbaMdha meM kaI camatkArapUrNa kiMvadaMtiyA~ sunI jAtI haiM / ina pravAdoM ke satyAsatya ke viSaya meM nirNaya honA to saMbhava nahIM hai kintu yogIrAja camatkArI purUSa the, isameM koI saMdeha nahIM hai | hama loga unake anuyAyI bhakta apane zraddheya ke prati cAhe kitanI bhI ucca koTi kI bhAvanAyeM rakheM, vaha pramANika nahIM mAnI jA sakatI haiM kintu anya dharmAvalaMbiyoM ke ullekha adhika vizvasanIya mAne jA sakate haiM / praNAmI saMpradAya ke saMsthApaka zrI prANalAlajI, AnaMdaghanajI ke samasAmayika the / unake jIvanacaritra meM yaha ullekha milatA hai 'zrI prANalAlajI eka samaya saM. 1731 se pUrva meDatA gaye the / unakA milana aura zAstrArtha zrI AnaMdaghanajI se huA jisa meM unakA (AnaMdaghanajIkA) parAbhava hone se unhoMne kucha prayoga zrI prANalAlajI para kiye kintu usase unakA kucha bhI bigADa nahIM huA / jaba ve dUsarI bAra meDatA gaye taba unakA (AnaMdaghanajI vaI) svaryAvAsa do yuvaI thI !' isa uddharaNa se yaha spaSTa ho jAtA hai ki AnaMdaghanajI kA svargavAsa saM. 1731 meM huA thA tathA ve camatkArI yogI the / " 58 AnaMdaghanajInA dehotsarga mATe A pramANane atyAra sudhI nirvivAdapaNe svIkAravAmAM AvyuM che, paraMtu A pramANano mULa AdhAra jotAM jaNAya che ke kyAMya yati-saMnyAsI lAbhAnaMdajI e AnaMdaghanajI hatA evo ullekha maLato nathI. ethIya vizeSa zrI prANalAlajI mahArAja (zrIjI mahArAja) bIjI vAra meDatA gayA, tyAre AnaMdaghanajIno svargavAsa thaI cUkyo hato evI hakIkata mULa pustakamAM kyAMya maLatI nathI. "nijAnaMda caritAmRta"mAM lAbhAnaMda nAmanA saMnyAsI-yati vize mAtra ATalI ja vigata maLe che : "idhara zrIjI jaba pAlanapura se Age baDhe to mArga meM upadeza karate hue mAravADa ke 'meratA' zahara meM pahu~ce / yahIM para eka lAbhAnaMda nAma kA yati-saMnyAsI jIvana mahAyogI AnaMdadhane 49
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahatA thA / usake sAtha jJAna-carcA hone lagI / vaha yogavidyA aura camatkArIka prayogoM meM bahuta pravINa thA / usake sAtha lagabhaga dasa divasa taka brahmajJAna hotA rahA / anta meM jaba parAjita ho gayA to zrIjI ke upara bahuta krodha kiyA / taMtra-maMtroM ke prayogoM meM pahADa-patthara uThAkara zrIjI ko dabAkara mAra DAlane kA upAya karane lagA / bahuta kucha taMtra-maMtra kiye, paraMtu zrIjI ke upara usakA eka bhI jora na venA | ghara parvata uThyo nahIM, taba hAra ke baiThayo Thaura / paMca vAsanA saba deva jahA~ khaDI, tahA~ maMtra cale kyoM ora / / (svAmI nArtavIrazrI) cale bhI kisa prakAra ! jahA~ para pA~ca vAsanA sahita saba devI-devatA upasthita hoM, vahIM para taMtra-maMtra kaise cala sakate haiM ? nidAna nirAza hokara baiTha jAnA paDI |" (pR. 618, 616)* nijAnaMda caritAmRta"mAM ATalo ja ullekha maLe che. A pachI bIjI vAra prANalAlajI mahArAja meDatA AvyA hatA ane tyAre maMtrataMtra ajamAvanArA lAbhAnaMdano svargavAsa thaI cUkyo hato evo koI ullekha A pustakamAM nathI. adhyAtmanI mastImAM ramamANa AnaMdaghana AvI jJAnacarcAmAM Utare ane parAjita thatAM gusse bharAIne taMtra-maMtrathI virodhIne mArI nAkhavAno prayatna kare e bAbate paNa emanA caritra sAthe susaMgata nathI lAgatI. eka evI paraMparA paNa jovA maLe che ke jemAM mahApuruSanuM caritra-varNana karanAra lekhaka e mahApuruSe potAnA samayanA tamAma sAdhu-saMta ke vidvAnone parAjita karyA hatA tevuM darzAvIne temano mahimA pragaTa karavo. zaMkarAcAryano mahimA gAtA "zaMkara digvijaya " ane AcArya samatabhadranI stutiomAM AvuM caritranAyakanuM mahimAgAna jovA maLe che. "AnaMdaghana graMthAvalI ''nA baMne lekhako Ane nizcita pramANa mAnIne cAlyA che te yathArtha nathI. zrI mahatAbacaMda khAreDa "nijAnaMda caritAmRta "mAMthI lIdhelA AdhArane batAvavA avataraNacihnamAM je vAkyo Ape che te mULa kRti sAthe maLatAM AvatAM nathI. nijAnaMda caritAmRta mAM prANalAlajI mahArAja nuM caritra jovA maLe che e ja rIte svAmI lAladAsajIe "vItaka'mAM emanI A dharmayAtrAnuM varNana karyuM che. svAmI lAladAsajI mahArAjanuM "vItaka'' e samayanI ghaTanAono jIvaMta dastAveja che. A pachI praNAmI saMpradAyamAM racAyelAM aneka vItaka mATe A kRti AdhArarUpa banI che. emAM tetrIsamA prakaraNamAM 42thI 47mI kaDImAM A prasaMga A rIte AlekhAyelo che : aba siddhapura se, merate pahu~ce ghAya / lAbhAnanda jatI soM, caracA karI banAya ||42 / / dasa dina caracA meM jAye, Thaura Thaura huA jaba bandha / taba kahi mahAtama mero gayo, mere mAraga ko prabandha / / 43 / / mAroM dAva ke pahADa se, inako DAroM ulaTAya / sava vaitya vai maMtra maoNMta mata viye upAya ||44TI. ghara parabata uThyA nahIM, taba hArake baiThyo Thaura / paMca vAsanA saba deva jahA~ khaDe, tahA~ maMtra cale kyoM aura / / 45 / / dekhyA unheM DagAya ke, Asana kara baiThA suna / khoja khoja khAlI bhayA, graha ke baiThA muna ||46 / / rAmacandra Aya mile, merate ke Thaura / sevA meM sAmila rahA, taba Asa na rahI ora ||47 / A rIte zrI agaracaMdajI nAhaTA ane zrI mahatAbacaMda khAreDa je vigatane pramANa mAnIne cAle che, te AdhAra pramANasiddha nahIM hovAthI AnaMdaghanajIno dehotsarga vi. saM. 1731mAM meDatAmAM thayo hato, evuM nizcitapaNe kahI zakAya tema nathI. samayanirNaya AnaMdaghanajInA samaya aMge bhinna bhinna mata pracalita che. upAdhyAya yazovijayajIe racelI AnaMdaghanajInI stutirUpa aSTapadIne AdhAra rAkhIne keTalAka vidvAnoe AnaMdaghanajIno samaya tAravavA prayatna karyo che. aSTapadImAM upAdhyAya yazovijayajIe AnaMdaghanajI pratye agAdha Adara pragaTa karyo che, AthI AnaMdaghana yazovijayajIthI umaramAM moTA haze ema mAnIne AcArya kSitimohana sena AnaMdaghanano janma vi. saM. 1915mAM ane dehotsarga vi. saM. 1732mAM darzAve che. paraMtu A anumAna dUrAkRSTa lAge che. upAdhyAya yazovijayajInI e ja aSTapadIne AdhAre DaoN. vAsudevasiMha judo nirNaya tArave che. upAdhyAya yazovijayajIno dehotsarga vi. saM. 174pamAM thayo. AthI jo yogI AnaMdaghanajI vi. saM. 1732mAM dehotsargI pAmyA hoya to upAdhyAya yazovijayajIe zraddheya AnaMdaghanajInA dehotsarga vize svAbhAvika rIte ja 1. lAbhAnanda jatI eka jaina sAdhu thA / mahAyogI AnaMdathana
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAno viSAda pragaTa karyo hoya, paraMtu upAdhyAya yazovijayajIe AvI koI ghaTanA para kyAMya zoka vyakta karyo nathI. AthI DaoN. vAsudevasiMha AnaMdaghanajIno dehotsarga upAdhyAya yazovijayajInA dehotsarga pachI eTale ke vi. saM. 1745 pachI thayelo mAne che. A ja aSTapadIno AdhAra laIne "AnaMdaghana graMthAvalI"mAM sva. umarAvacaMda jaragaDa ane zrI mahetAbacaMda khAraDa emanA janmasaMvatanuM anumAna kare che. upAdhyAya zrI yazovijayajIno janma Azare vi. saM. 1970mAM thayo hoya ema mAnavAmAM Ave che. upAdhyAya yazovijayajIthI AnaMdaghana vayamAM moTA hovAthI temano janma vi. saM. 1960nI AsapAsa thayo hoya tema mAne che. zrI motIcaMda kApaDiyA paNa AnaMdaghanajIno janma vi. saM. 1960 darzAve che ane dehotsargano samaya vi. saM. 1720 thI 1730 mAne che. A sivAya paM. vizvanAthaprasAda miTai AnaMdaghanajIno samaya vi. saM. 1700nI AsapAsa mAnyo che." jyAre zrI aMbAzaMkara nAgara vi. saM. 1700 thI 1731 sudhInA samayamAM teo hayAta hatA ema mAne che. ane zrI mohanalAla dalIcaMda desAI paNa vi. saM. 1650 thI vi. saM. 1710 sudhImAM teo avazya vidyamAna haze ema mAne che. 5. satyavijayagaNino janma Azare vi. saM. 195ka che ane teo AnaMdaghanajInA moTA bhAI gaNAyA hatA. AthI AnaMdaghanajIno janma A pachI thayo hoya, jyAre upAdhyAya yazovijayajIthI AnaMdaghanajI vayamAM moTA hatA ane upAdhyAya yazovijayajIno janma Azare vi. saM. 1970 mAnavAmAM Ave che. Ama, AnaMdaghanajIno janma Azare vi. saM. 160 gaNI zakAya. A badhAM maMtavyo parathI ekaMdare tAravI zakAya ke AnaMdaghanajInI hayAtIno samaya Azare vi. saM. 1930 thI vi. saM. 1730no hato. temanA janma ane mRtyunI koI cokkasa tArIkha ke varSa darzAve tevuM koI pramANa upalabdha nathI. kane meghadhanuSanA manabhara raMgo jevI navanavonmeSazAlinI pratibhA judI judI zabdalIlo sarjatI hoya che. AtmAnI mastImAM lIna banelA sAdhakane paLepaLe virala ane vilakSaNa anubhUtio thatI rahe che. A anubhUtio jyAre zabdadehe avatare che, tyAre enAM eTalAM badhAM vibhinna svarUpo hoya che ke e eka ja vyaktinA aMtarano AviSkAra che tema mAnavAnuM mana na thAya. kavi AnaMdaghananAM stavano ane padonI bAbatamAM lagabhaga AvuM ja banyuM che. stavanamAM gahana siddhAMtabodha, mArmika zAstraSTi ane ghUMTAI-ghUMTAIne Avato yogAnubhava dhyAna kheMce che, jyAre padomAM Urmino kavitvamaya uchALa , bhAvane lADathI ramADatI vANI ane vIjaLInI mAphaka aMtaramAMthI pragaTelI , ullAsathI raselI anubhUti maLe che. stavanomAM AnaMdaghana jainazAtranI paribhASAnA parivezamAM gahana yogavANI Alekhe che. jyAre padomAM e kahe che : "veda na jANuM kaheba na jANuM, jANuM na lakSaNa chandI, tarakavAda vivAda na jANuM, na jANuM kavi phaMdA. e 2." (AnaMdaghana graMthAvalI, pada 10) mahAyogI AnaMdaghana
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ padonI bhAvavAhI vANImAM bhakti ane vairAgyanA ullAsanI choLo UchaLe che. stavanomAM anubhavI bhakta ne zAstrajJanI vANI che, to padomAM kavinI vANI che. stavanomAM vicAragAMbhIrya che, to padomAM paramatattva sAthenA anusaMdhAnanuM UchaLatuM AnaMdasaMvedana che. stavananI bhASA jaina paribhASAno libAsa dharAve che, to padomAM premalakSaNA bhaktino udgAra saMbhaLAya che. stavanamAM jaina zAstranI dRSTie AlekhAyelA AtmajJAnaviSayaka vicAro che, jyAre padomAM zAstra ke siddhAMtanA vartuLane ghaNuMkharuM dUra rAkhI hRdayamAMthI nIkaLatA sahaja AnaMdAnubhavanA udgAro jhilAya che. stavanamAM Tharela jJAnInI svasthatA che, to padamAM maramI saMtanA hRdayanI vedanA che; joke gahana anubhUtino sparza to baMnemAM che. rasikatA ane coTadAra AlekhananI dRSTie AnaMdaghananAM pado stavanonA mukAbale UMcuM sthAna dharAve che. AnaMdaghananAM stavano jaina paraMparAmAM gauravabharyA sthAne birAje che, to AnaMdaghananAM pau bIra, narasiMha ane mIrAMnAM padonI hAramAM bese tevAM che, AnaMdaghananAM stavano para gujarAtI bhASAno DhoLa caDAvelo dekhAya che, jyAre padonuM kAThuM ane chaTA mukhyatve rAjasthAnI bhASAnAM dekhAya che. stavano ane padonAM vastu, bhAva, vicAra ane AlekhananI A bhinnatAne kAraNe svAbhAvika rIte ja prazna thAya ke AnaMdaghanajIe pahelAM stavano racyAM haze ke pado ? A aMge AcArya zrI buddhisAgarasurIzvarajI, muni jinavijayajI ane zrI agaracaMdajI nAhaTAno mata evo che ke AnaMdaghanajIe pahelAM stavano ane pachI pado racyAM haze, jyAre zrI motIcaMda kApaDiyAne mate pahelAM pado racAyelAM ane pachI stavano. : AnaMdaghanajIe pahelAM stavano racyAM evA potAnA maMtavyanA AdhArarUpa zrImad buddhisAgarasurIzvarajI kahe che : "zrImadnI racelI covIzI ane pado che, temAM je Adya Thare tenA anumAne janmadezanA nirNaya upara AvI zakAya. zrImade pahelI covIzI racI ema keTalAMka anumAnothI saMbhAvanA karI zakAya che. te samayamAM cAlatI evI gujarAtI bhASAnA zabdomAM temaNe covIzI racelI che. te samayanA gurjara bhASAnA sAkSaroe je gujarAtI bhASAnA zabdo vAparyA che te zabdo, zrImadbhA hRdayanI sphuraNA sAthe pariNata thayA che.... anumAna para AvIe to gurjara dezanA hovAthI temaNe pahelI gurjara bhASAmAM covIzI racI ane pazcAt hindustAna, mAravADa vagere dezanA lokonA upayogArthe temanAthI vraja bhASAmAM AtmA ane sumati vagere pAtranA udgAromaya pado banyAM hoya, gurjara dezamAMthI mAravADa ane mahAyogI AnaMdaghana 54 mevADa tarapha temano vihAra thatAM e taraphanA vidvAnonI peThe hindusthAnI-mizrita bhASAmAM, padonA udgAro kADhyA hoya evuM anumAna karI zakAya che. joke A anumAna AnaMdaghana gujarAtanA vatanI hatA e anumAna para AdhArita hovAthI keTaluM vizvAsapAtra gaNAya te prazna che. munizrI jinavijayajIe eka pratyakSa mulAkAtamAM A aMge kahyuM hatuM ke AnaMdaghana bAvIsImAM jaina tinI zarUAtanI dRSTi dekhAya che. emAM emanI dharmaniSThA pragaTa thAya che, paraMtu e pachI emanI dRSTi vyApaka banI tenuM pratibiMba padomAM paDe che. pado ane stavanonuM vaktavya tapAsatAM A maMtavya satarka lAge che, paraMtu tenA samarthanamAM koI nakkara pramANa maLatuM nathI. zrI agaracaMdajI nAhaTA paNa mAne che ke stavano emanA adhyAtma-anubhavanI prAthamika dazAmAM racAyelAM ane padma pakva vaye uttarakALamAM racAyelAM pratIta thAya che. padomAM teo sAMpradAyikatAthI ghaNA upara gayelA pratIta thAya che, je stavanomAM nathI. AnaMdaghana saguNa bhaktimAMthI nirguNa bhakti tarapha vaLyA ema darzAvavA mATe keTalAMka stavanone pahelAM ane padone pachI mUke che. hakIktamAM AnaMdaghanajInAM padomAM paNa RSabha jinezvara, arihaMta ane jinacaraNe citta lAvavAnI vAta Ave che. emAM prabhuprItino eka prakArano talasATa anubhavAya che, paraMtu evAM pado racavAnI paraMparA jaina raciyatAomAM jovA maLe che. AthI saguNa bhaktimAMthI nirguNa bhaktino kramika vikAsa darzAvI zakAya eTalo spaSTa bheda be vacce batAvI zakAya tema nathI. tethI te mata bhAgye ja svIkArya Thare tema che. zrI motIcaMda kApaDiyA mAne che ke AnaMdaghanajIe pahelAM pado racyAM hatAM ane pachI stavanonI racanA karI hatI. potAnA A abhiprAyane teo traNa pramANothI samarthita kare che. stavanonI bhASA, stavanonI vicAraprauDhi ane adhUrAM rahelAM stavanone teo lakSamAM levAnuM kahe che. temanA mAnavA pramANe AnaMdaghanajInI mULa bhASA rAjasthAnI hatI. AthI e bhASAmAM padonI racanA bhASAdaSTie ghaNI vaidhaka banI che, jyAre pAchaLathI racAyelAM stavanomAM gujarAtI bhASAno vadhu sparza che, paraMtu pado jevuM bhASAsAmarthya temAM jovA maLatuM nathI. AnaMdaghanajInAM padomAM koI anukrama jovA maLato nathI. dareka pratimAM pado judo judo krama dharAve che. zrI motIcaMda kApaDiyA padonI kramabaddhatAnA abhAvane paNa vana 55
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka pramANa tarIke TAMke che. paraMtu te bahu baMdhabesatuM nathI, kAraNa ke AnaMdaghenanA hAthe lakhAyelI padanI koI prati hajI sudhI upalabdha thaI nathI. AthI pachInA samayamAM je rIte jene jeTalAM pada kaMThe rahyAM eTalAM lakhyAM. vaLI padasaMgrahanI vividha hastapratomAM to anya padaracanAkAronI racanAnI sAthosAtha AnaMdaghananI thoDIka racanAo paNa jovA maLe che. AthI vizeSa pracalita athavA to thoDAMka cUMTelAM pado ja bIjAM padonI sAthe sAmela karyA hoya tema paNa banyuM che. vaLI A padomAM anya kartAonAM pado paNa AnaMdaghanane nAme caDhI jatAM enI koI kramabaddhatA rahI nahIM, pratyeka tIrthaMkaranA nAmollekha sAthe racAyelAM stavanomAM AvI kramabaddhatA jaLavAI hoya te svAbhAvika che. bhASAdRSTie vicArIe to AnaMdaghanano janmapradeza rAjasthAna che. potAnI mAtRbhASA para sAhajika rIte ja vyakti prabhutva dharAvatI hoya che. jyAre anya bhASAsvarUpamAM potAnI racanA karavAno prayatna kare che, tyAre enI mAtRbhASA emAM DokiyAM karyA vinA rahetI nathI. AnaMdaghananAM pado rAjasthAnI bhASAmAM lakhelAM che, paNa emanAM stavano gujarAtI bhASAno vizeSa sparza dharAve che. A stavanonI bhASAmAM pAyArUpa bhASA to rAjasthAnI rahelI che e to ligavyatyaya, "Na "kAra ane "3"kArano upayoga temaja "o"kAranA prayogathI dekhAI Ave che. AnaMdaghane potAnI mAtRbhASAmAM kAvyaracanA karavAno prAraMbha karyo hoya ane e rIte prathama pado racAyAM hoya e saMbhavita che. e pachI emaNe gujarAta-saurASTramAM vihAra karyo. ene pariNAme emanI bhASAmAM gujarAtIno pAsa beTho hoya tema anumAna thaI zake. stavano uttarAvasthAmAM lakhAyAM e mATe eka pramANarUpe ApaNe AnaMdaghananAM covIsane badale bAvIsa stavano maLe che e hakIkata paNa dhyAnamAM laI zakIe. sAmAnya rIte koI paNa stavanakAra covIsI pUrI kare ja . AnaMdaghane paNa covIsI pUrI karI hota, paraMtu emano dehavilaya thatAM e adhUrI rahI hoya evuM pUruM saMbhavita che. A rIte emanAM moTA bhAganAM pado jIvananA pUrvakALamAM racAyelAM hoya ane stavano uttarakALamAM racAyelAM hoya ema mAnavAmAM bAdha Avato nathI, pado pUrepUrAM lakhyAM te pachI ja stavano racyAM haze ema AtyaMtika vidhAna paNa na karI zakAya, kyAreka stavano lakhatAM vacce koI anubhUtino uchALa AvI jatAM koIka nAnakaDuM pada paNa racAI gayuM hoya, AnaMdaghenanI stavano ane padomAM pragaTatI pratibhAne sAva nokhI pADavI zakya nathI. emanAM padomAM paNa jinabhaktino pravAha vahe che. ane emanAM stavanomAM paNa padono UrmiuchALa che. praNayanI paribhASA to ApaNe mahAyogI AnaMdathana bAvIsamA zrI neminAtha jinastavanamAM paNa joI zakIe chIe. A uparathI ApaNe eTaluM ja tAraNa kADhI zakIe ke mukhyatve emanAM moTA bhAganAM pado emanA pUrvajIvanamAM ane stavano uttarakALamAM racAyAM haze. AnaMdaghanajInAM pado "AnaMdaghana bahoMtarI" tarIke jANItAM che. A nAma parathI ema lAge che ke AnaMdaghanajIe 7ra pada lakhyAM haze. paraMtu jema AnaMdaghanajIe bAvIsa stavano lakhyAM che, chatAM e "AnaMdaghana covIsI" tarIke oLakhAya che, e ja rIte "AnaMdaghana bahoMtarI" nAma paNa pAchaLathI ApavAmAM AvyuM hoya e banavAjoga che. hastapratomAM maLatAM pado judI judI saMkhyA dharAve che, paraMtu A padomAM anya kavionAM pado ane koI ajJAta kavie AnaMdaghanane nAme caDAvI dIdhelAM pado paNa ghaNAM maLe che. jema ke AnaMdaghanajInA nAme atyaMta jANItuM baneluM aba hama amara bhaye na mareMge." e pada AgrAnivAsI ghAnatarAyanuM gaNAya che. "ghAnatavilAsamAM A padano kramAMka 88 che. evI ja rIte "tuma jJAnavibho phUlI vasaMta" e pada paNa ghAnatarAyanuM che ema mAnavAmAM Ave che, paraMtu ghAnatarAya AnaMdaghanajI pachI thayA che. AthI jUnI hastaprato parathI cakAsaNI na thAya, tyAM sudhI Ane pramANabhUta mAnI zakAya nahIM. evI ja rIte "avadhu vairAgya beTA jAyA", "avadhU so jogI guru merA" ane "taja mana kumatA kuTilako saMga" e AnaMdaghanane nAme oLakhAtAM pado kramaza: banArasIdAsa, bIra ane suradAsanAM* che. A sivAya jaina kavi bhUdharadAsa, bhakta kavi AnaMdaghana temaja 'paMkaja ", 'devendra" ane "sukhAnaMda" nAmanA kavionI kRti AnaMdaghanane nAme caDelI maLe che. eka padamAM AnaMdaghana kahe che : "AnaMdaghana' prabhu tumhAre milanakuM jAya karavata blyu kAzI." ('AnaMdaghana graMthAvalI', pada 99) jaina kavi AnaMdaghana kadIya kAzI jaIne karavata mukAvavAnI kalpanA na kare. eTale e paMktivALuM AkhuM pada ja prakSeparUpa haze. e ja rIte eka padanI aMtima paMkti A prakAre che : 'AnaMdaghana' kahe suno bhAI sAdhu, to jyoti meM jyoti milAI." ('AnaMdaghana graMthAvalI', pada 101) A pada kabIranuM che, e enI chellI paMkti ja kahI Ape che. "kabIra graMthAvalI "mAM pR. 116 para 32 1mAM padarUpe A pada saMgraheluM che. AnaMdaghananAM keTalAMka pada sAva asaMbaddha maLe che, to keTalAMka vrajabhASAmAM lakhAyelAM che. AnaMdaghananI
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanAo rAjasthAnamAM maLe che, AthI vrajabhASAnAM pado koI anya kavinAM haze ema saheje anumAna karI zakAya. keTalAka padane aMte koI kavinuM nAma maLatuM nathI, e pado paNa AnaMdaghanane nAme mukAyAM che, jyAre koIka padamAM be paMkti eka kavinI, bIjI be bIjA kavinI ane trIjI be AnaMdaghananA koI padanI, ema racanA karelI jovA maLe che. AnaMdaghanane nAme AvAM lagabhaga 121 pado jovA maLe che. AmAM kayuM pada konuM che tene mATe prAcIna hastapratonuM saMzodhana karIne nakkI karavAnuM kArya thayuM nathI e kheda upajAve tevI bInA che. "AnaMdaghana graMthAvalImAM umarAvacaMda jaragaDa ane mahatAbacaMda khAraiDe AvAM pado judAM tAravavA prayAsa karyo che. emaNe AnaMdaghananAM hoya tevAM toMtera pada judAM tAravyAM che; joke prAcIna hastapratone AdhAre enuM saMzodhana karavAnuM kAma teoe karyuM nathI. Ama, bIjA madhyakAlIna kavionI mAphaka AnaMdaghananAM padomAM paNa anya kavionI racanAonuM mizraNa thayeluM che. kharuM jotAM e jamAnAnA badhA ja lokapriya kavionI kRtionuM Ama banyuM che. stavanomAM ema banavA pAmyuM nathI. stavanonA mukAbale padomAM kavitvazakti, rasikatA ane dRSTinI vyApakatA jovA maLe che. AnaMdaghananI racanAomAM emanI "AnaMdaghana bAvIsI" ane "AnaMdaghana bahIMtarI" be prasiddha racanAo che. AthI evo khyAla pravarte che ke yogI zrI AnaMdaghane mAtra A be ja kRtionI racanA karI che. paraMtu judA judA bhaMDAronI hastapratonuM saMzodhana karatAM zrI AnaMdaghanajInI keTalIka apragaTa racanAo prApta thaI che. AmAMnI keTalIka racanAo AnaMdaghananI che, jyAre keTalIka anya kartAe AnaMdaghanane nAme caDAvI dIdhI hoya tevI lAge che. AnaMdaghanajInAM stavano ane padomAMthI emanA vyaktitvanI je chApa UpasI Ave che, e parathI emanA kartRtvano nizcaya thaI zake tema che. AnaMdaghananAM stavano ane padomAM bhAvanI gaMbhIratA ane bhASAnI suzliSTatA jovA maLe che. e dho2Ne joIe to ahIM maLatuM "nAnI vahunuM ane moTI vahunuM pada" emanuM raceluM nathI ema ni:saMkocapaNe kahI zakAya. hastapratomAMthI saMzodhana karIne ahIM ApelAM, 'RSabha jinanuM pada', 'Adeijina stavana', 'pArzvajinanuM pada' ane 'zrI pArzvaprabhunuM pada' e AnaMdaghanajInI racanA lAge che, jyAre 'horI stavana'mAM jaina paribhASAno upayoga AnaMdaghanajInuM kartRtva sUcave che. 'sakulinI zikSA garbhita sajjhAya', 'nAnI vahunuM ane moTI vahunuM pada', 'prabhAtI stavana' jevI racanAo zaMkAspada lAge che ane enI e sthaLe carcA paNa karI che. mahAyogI AnaMdaghana 58 A sivAya keTalIka anya pragaTa racanAo paNa maLe che, je kyAMka ja prasiddha thaI che. emAM 'Atmopadeza sajjhAya', 'zrI mahAvIra jina stavana' ane 'covIse tIrthaMkaranuM stavanano samAveza thAya che. AnaMdaghananI apragaTa racanAo joIe. (1) zrI RSabha jinanuM pada adhyAtmayogI zrI AnaMdaghanajIe 'zrI RSabhajina stavana' lakhyuM che. paNa temAM tIrthaMkaranA jIvana ke enI anupama zobhAnAM guNagAna karavAne badale emaNe adhyAtma rasa vahevaDAvyo che, jyAre ahIM AlekhAyelA padamAM RSabhadevanA aMganI anupama zobhA varNavavAmAM AvI che. AnaMdaghanajInAM padomAM paNa kyAMya A padano ullekha maLato nathI. A pada zrI puNyavijayajI Adi saMgrahamAMnI 13482 kramAMka dharAvatI pratinA mAtra 3B ane 4A para maLe che. 4 gAthA dharAvatA A padanI bhASA jUnI gujarAtI che. A pratanI sthiti zreSTha che. teno lekhanasaMvata anumAne vikramanuM 20muM zataka lAge che. pada A pramANe che : (vasaMta) bAvA rISabha beTho alabelo, DAruM gulAla suMThI bharake. covA covA caMdana ora aragajA, kesarakI maTakI bharake. mastaka mugaTa kAMne doya kuMDala, phUlanakA gujarA sirape. bAMhe bAjUbaMdha sohe bahorakhA aMgI banI hIrA jhalake. AnaMdathana ke nAtha niraMjana, tAralIjyo apano karake. iti padama bA. 1 kavana 59 bAra bA 3 ba (2) zrI pArzva jinanuM pada malhAra rAga dharAvatA A padamAM zrI pArzvanAtha jinezvara pratyenI bhaktino talasATa vyakta thAya che. manane e prabhucaraNamAM citta lagADavAnuM kahe che ane aMte e bhaktahRdaya prabhune kahe che - "tama ho sAyaba merA."
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ unavAhI ko bhaya dUra kIno, bhavajala siddha caDhAyo, AnaMdaghana prabhu pAsa jirNasara, paramAnaMda pada pAyo rI. iti padam ja. dhora. 3 A pada zrI puNyavijayajI Adi saMgrahanI 13482 kramAMka dharAvatI pratinA patra naM. 3 para maLe che. 3 gAthA dharAvatA A padanI bhASAmAM gujarAtI ane rAjasthAnInuM mizraNa maLe che. A pratino lekhanasaMvata vikramano 20mo seko che. enI sthiti zreSTha che, ane e pada A pramANe che : (mahAra) tuM laga jA re manavA merA, prabhu caraNakA meM corI. viSayAkI saMgata hoya mata Dolo, hoya bhaTa bhelA. bhava bhavameM kachu cena na pAyo, bhava jala hai ThaThanerA, AnaMdaghana kahai pAsa ji nesara, tama ho sAyabU merA. iti padam (4) horI stavana AnaMdaghananuM raceluM eka horI stavana prApta thAya che. A stavano e horI rAgamAM gavAtAM hovAthI ene horI vana kahevAmAM Ave che. A stavanamAM *upazama', 'saMjama' ane 'karama" jevA zabdo eno racayitA jaina kavi hovAnI gavAhI pUre che. lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM puNyavijayajI Adi saMgrahamAMthI A stavana maLI AvyuM che. 20679no kramAMka dharAvatI A pratimAM e ka ja patra che ane emAM eka ja bAjue A horI stavana lakheluM che. zreSTha sthiti dharAvatI A prati vikramanA 20mA zatakamAM lakhAyelI che. temAM anusvAranA cihnanI ataMtratA dhyAna kheMce che. e horI stavana A pramANe che: horI Teka, yA 1 (3) zrI pArvaprabhu pada zrI pArzvaprabhu vize lakhAyelA A padamAM varSARtunuM varNana maLe che ane emAMthI kavinI prabhubhaktinA sUra pragaTe che. prathama be gAthAmAM kavie prakRtidarzana ApyuM che ane e pachI trIjI gAthAmAM e prakRtidarzananuM prabhubhaktimAM rUpAMtara thAya che. A samaye bhAvavaLAMka sAdhato saoNneTanuM Adhunika svarUpe yAda Ave che. AnaMdaghanajInAM padomAM A pada kyAMya maLatuM nathI. zrI puNyavijayajI Adi saMgrahanI 13482 kramAMka dharAvatI pratinA patra 1B para A pada maLe che. enI lekhanasaMvata vikramanuM 20muM zataka lAge che. zreSTha sthiti dharAvatI A pratimAM jUnI gujarAtInuM bhASAsvarUpa dharAvatuM pada A pramANe che : ghora ghaTA karI Ayo rI jaladhara, dhora. vica vica camakata vija durAnI, adhIka aMdhera macAyo rI. cihuM disa dhUma rahe dala vAdala, garaja garaja ularI Ayo. musaladhAra parata dharanI para, haTha karI kamaTha harAyo rI. mahAyogI AnaMdathana 60 yA sarupa ujala raMga horI, kheluM nija guNa bhogI, anAdi kAlakI kamIthA vAsanA, dura kara sumati ja gAI. kakhAya kAlI 2ja muli na joyake, upazama jalameM dhoI, surupa ujajala vastra, yAtI sudara paMra, guNa Abhusana guNA bhArI, Ae udAsI bhAva vArImeM, sumatA sakhI saMga lAe. tapajapa kIrIyA raMga atisuMdara, chaTake saMjama gorI, nija avaguNa sodhe sogArI, subudha jana lAgata pyArI. thI 3 kavana
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ karama kASTakI horI racAI, dhyAMna agana para jAlI. urAvata karama raja AtibhArI, nija svarUpa guNadhArI. ratna trIraMga nija thalame samAI savI duvIdhA gamAI. AnaMdathana nija maMdira AI, jita nisAna bajAI koTa kalapanA re karama mAharAM dUra thayAM. pIu mAharA pIuM mAharA prIteM padhAryA, mujha para kIdhI mahera, lAlaca hatI mune lAla malyAnI, thaI che lIlAlaheMra. (5) adhyAtmagIta AnaMdaghananAM padomAM ke emanI kRtiomAM kyAMya na maLatuM evuM eka adhyAtmagIta lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA zrI puNyavijayajI AdinA saMgrahamAMthI prApta thayuM che. prabhuprItino talasATa vyakta karatuM A gIta mIrAMnA talasATanI yAda Ape che. zrI puNyavijayajI AdinA saMgrahanI A hastalikhita pratano kramAMka 13893 che. A hastalikhita pratamAM AnaMdaghanajInAM pado ane AnaMdaghanajInAM be stavanonI vacce A adhyAtmagIta maLe che. AthI A kRti AnaMdaghananI lAge che. vaLI, AnaMdaghanano nAmollekha paNa che. cAra gAthA dharAvatuM A adhyAtmagIta pratinA pRSTha 4A para maLe che. pratino lekhanasaMvata 1872 phAgaNa vada 10 che ane lipikAra paM. dayAvijayagaNi ane lekhasthaLa kaDI che. pratinI sthiti zreSTha che ane anusvArano vadhu paDato upayoga dhyAna kheMce che. e adhyAtmagIta A pramANe che : akhaMDa birAjyo re harve, juga dezIyAM. palaka na choDuM prItama tuMmaneM, rAkhuM rIdayA mAMhe . syuM karasyuM sokaDalI dhUtI. budhII bala nava thAya. yiyaramAM meNAM rai tuma sAe sabala sahyAM. mahAyogI AnaMdaghana yA 4 62 yA 5 koTa koTa 1 koTa 2 UThatAM besatAM hasatAM ramatAM, dina dina adhika sasneha . trIviSaeN tApa samyA tena mAMhethI, amRtanA varasyA meha have niva jaI I re vaheM haiM pura vahyAM. jIhAM joUM tIhAM tujha vINa dujo ora na dekhuM koya. AnaMdaghana rasabasa thayA, AvAgamana navI hoya. aMtara bhAgore sukha na kahevAyaeN kahyAM. koTa 4 (6) zrI Adijina stavana "AnaMdaghana bAvIsImAM adhyAtmayogI zrI AnaMdaghanajIe lakhelAM bAvIsa stavano maLe che, paraMtu e sivAya paNa anya stavano prApta thayAM che. zrI puNyavijayajInA saMgrahanI kramAMka 6769nI pratimAM patra-2 para AnaMdaghanajI racita zrI Adijina stavana maLe che. A pada "AnaMdaghana graMthAvalI'mAM thoDA bhASAbheda sahita maLe che. sAta gAthA dharAvatuM A stavana zrI AdinAtha bhagavAnanI manohara zobhAne Alekhe che. ane emAM haiyAmAM UchaLatI bhaktibhAvanAno anubhava thAya che. pratinI sthiti zreSTha che ane tenuM lekhanavarSa vi. saM. 1895nI phAgaNa vada 13 che temaja lipikAranuM nAma paM. nagavijaya che. A stavana nIce pramANe che : cyAruMjI maMgala cyAra Aja mAre cyAruMjI megala cyAra. dekhyo mai darasa sarasa jinajIko sobhA suMdara sAra. china china mana mohana vasIyo ghasa kezara ghanasAra. vividha bhAMtake puSpa maMgAvo saphala karI avatAra. koTa 3 dhUpa ukhevo karo AratI mukha bolo jayakAra. comukha pratimA cyAra. kavana 63 samavasaraNa Adisara soha A 1 A 2 A 3 A 4 A pa Teka
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ hIye dhara bhAvanA bhAvo e prabhu tAraNahAra. sakala saMgha sevaka jinajI ko AnaMdaghana upagAra. A. 7 (7) sakulinI zikSA garbhita sajajhAya zrI AnaMdaghananAM stavano ane pado lokakaMThe Thera Thera guMjatAM hatAM. enI vyApaka lokacAhanAne kAraNe narasiMha, mIrAM ke kabIranI mAphaka AnaMdaghanane nAme caDelAM stavana maLI Ave che. kAvyane aMte "AnaMdaghana bhaNe re" ema kahIne e stavana AnaMdaghanajInuM hoya tema batAvavA prayatna thato haze athavA to Ugato kavi A rIte potAnA kAvyane bIjAne nAme caDAvI paNa deto hoya. keTaleka sthaLe AnaMdaghananA pada tarIke Ano ullekha jovA maLe che. amadAvAdanA lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA saMgrahanI kula pAMca patra dharAvatI kramAMka 16515nI pratimAM judAM judAM stavano ane sajajhAya maLe che. AmAM patra 3B para AnaMdaghanajIe lakhelI kahevAtI pAMca gAthAvALI sajhAya prApta thAya che. A pratinuM mApa 26 5 X 12.5 se.mI. che ane te vikramanA vIsamA zatakamAM lakhAyelI lAge che. AnaMdaghanane nAme ApavAmAM AvelI sajhAya A pramANe che : sarasati sAMmanI karo re pasAya huM guNa gAuM rUDAM kulavahujI paraNI cAlyo paradeza dhIre rahI raru)huM sIyala pAlajyo jI. 1 hIru vIru sAsarI re jAya nAnIne dhana kuMvarabAI rameM haiMgaleMjI nRpa tAra para patta nIsAle re jAya nAnAne parajApata pocA pAlaNe. jI re bAre re varase Avyo re kAna chokaraDAne bole ruDA TAcakaDA na lAvIojI huM tUjha pUchuM mArI sakulINI nAra pIyu pAMkhe chokaraDA kIma AvIyA jI. 3 mahAyogI AnaMdaghana sUryadeve karyo re pasAya gotraja gotra vadhAvIyAjI etale uThI lAgyo re pAya dhana panotI dhana kulavahe AnaMdaghana bhaNe re sajhAya bhaNatAM sivasukha saMpaje jI. tehano anubhava lehase je te savi saMpadha pAmase iti zrI sakulinI sIkSA garbhita svAdhyAya saMpUrNa : II A sakjhAyamAM AlekhAyelA bhAva taddana sAmAnya che ane eka sAva sAmAnya koTinA upadezagIta karatAM AmAM koI bIjI vizeSatA jovA maLatI nathI. TharaDAtI AvatI abhivyakti ane enuM taddana sAmAnya Alekhana ja A sajhAya zrI AnaMdaghanajInI nathI ema sAbita karI Ape che. yoga ane tattvajJAnanA gahana pradezo para vicaranAra yogI AnaMdaghanajInI A kRti nathI, te to pahelI ja najare pArakhI zakAya tevuM che. (8) nAnI vahunuM pada ane moTI vahunuM pada AnaMdaghananAM stavano ane padomAM dharma, yoga ane adhyAtmanI garimA jovA maLe che. saMsAranA moha, mAyA ke vyavahAro emane spazya ja nathI, paraMtu emanI lokapriyatAne kAraNe hoya athavA to koI kavinI potAnuM nAma gupta rAkhavAnI eSaNAne kAraNe hoya, game te hoya, paNa AnaMdaghanajInA nAme emaNe kadI na saryA hoya tevAM nAnI ane moTI vahunAM be pada jovA maLe che. ahIM e pada zrI puNyavijayajI AdinA saMgrahanA 12380no kramAMka dharAvatA guTakonA 17mAM patra parathI levAmAM AvyAM che. A guTakAmAM kula 281 pAnAM che ane Akhoya guTako eka ja vyaktinA hAthe be varSanA gALAmAM lakhAyo che. A guTakAnA lipikAra che. sA. lalu jeThAbhAI ane lekhasaMvata che vi. saM. 1933nI vaizAkha vada 8, guTakAnI sthiti zreSTha che. ahIM e guTakAmAMthI cha padanuM nAnI vahunuM gIta ane pAMca padanuM moTI vahunuM gIta ApavAmAM AvyuM che. pada 1 nAnI vahune para ghera ramavAno DhAla, nAM para ghera ramatAM thaI jUThA bolI dese dhaNIne Ala.nAM. 1 halave cAlA karati heDe loka kahe chInAla. nAM ra kavana G+
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ olaMbA jaNa jaNanA lArva haiDe upAse sAla. nAM 3 bAI re pADosaNa jUvo lagA re phogaTa khAte gAla .nAM 4 AnaMdaghana prabhu raMga ramatAM gorI kAne jhabuke jhAla. nAM pa (saMpUrNa) pada 2 moTI vahue mana gamatuM kIdhuM. peTamAM pesI mastaka rahesI. vaherI sAhI svAmIjIne dIdhuM. khole besI mIThuM re bole anubhava amRtajala pIdhuM. chAMnI chAMnI chakaDAM karatI charati AMkhe manaDuM pIdhuM. lokAloka prakAsavA chaMyo jaNatAM kAraja sIdhuM. aMgomaMga anubhava ramatAM AnaMdaghana pada lIdhuM. (saMpUrNa) pada tarIke A stavana ApavAmAM AvyuM che. paraMtu emAM ahIM hastapratamAMthI ApelA "prabhAtI stavana"nI keTalIka paMktio maLatI nathI. A "prabhAtI stavanane aMte zrI AnaMdaghanajInuM nAma hovA chatAM te koI anya racayitAnuM lAge che. AmAM AlekhAyelA bhAva taMdana sAmAnya che ane sAmAnya bhAvone AlekhatI bhASA paNa eTalI ja sAmAnya kakSAnI che. A prabhAtI stavana zrI puNyavijayajInA saMgrahanI pratamAM A pramANe maLe che : jina caraNe cita lAvo manAjI prabhu caraNe cita lAvo udara bharazake kAraNe re gauvAM vaname jAya) ghAsa care pANI pIya uvAkI surata vAcharuvA mAya re ese jina caraNe cita lAvo. 1 sAta pAMca sahelIyA re halamila pANIDe jAya. vAta kare tAlI dIye uvAkI sUrata ghaDolA mAya re - ese jina caraNe cita lAvo re prabhu prabhu vAMsakuM paryAdA caDe re. anopama khyAla vaNAya sahuM prakAre rIjhave uvAkI surata vAMsaIyA mAya re ese jina caraNe citta lAvo. prabhu 3 Thaga ThagavAne kAraNe re dura desaMtara jAya anopama vAta vaNAya mukhe mIThI vAto karI uvAkI su(2)ta lAlacIyA mAya re. ese jina caraNe citta lAvo. prabhu 4 svarakAra sono ghaDe re anopama thAya baNAya mukha mIThI vAto karI uvAkI surata kaMcanIyA mAya] re. ese jina caraNe cita lAvo. prabhu 5 prabhu jinanA guNa gavAtA re lahIye bhavano pAra.. kavana mo5 (9) prabhAtI stavana lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranI zrI puNyavijayajInA saMgraha kramAMka: 7688nI pratamAM AnaMdaghanaracita prabhAtI stavana maLe che. A pratamAM kula ATha patra che ane vikramanA vIsamA zatakamAM A prata lakhAyelI che. AmAM prAraMbhe zrI uttamavijayajInI aSTaprakArI pUjA, e pachI padmavijayajInI navvANuM prakArI pUjA, tyAra bAda pAMca kaDIvALuM navANuM yAtrAnuM kAvya ApavAmAM AvyuM che. chelle AThamA patra para AnaMdaghanajInuM raceluM kahevAtuM prabhAtI stavana maLe che. A kRti lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA puNyavijayajInA saMgrahamAM maLe che, jyAre I.sa. 1936mAM pragaTa thayelI "sajhAyamALA" (prakAzaka : 5.maphatalAla jhaveracaMda, amadAvAda)mAM paNa thoDA bhASAbheda sAthe A stavana maLe che. zrI mahatAbacaMda khAreDa dvArA saMpAdita "AnaMdaghana graMthAvalI" (hindI)mAM AnaMdaghanajInA 81mA mahAyogI AnaMdadhana
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaMdaghana ima uMcare bhAI aisI vidha samaro nAma re, prabhu. 6 ese jina caraNe cita lhAvo manAjI. prabhu caraNe cita lAvI. iti prabhAtI stavana saMpUraNa | e 4 rama, pa jema pASANameM hema dhRta dudha meM, tela jima tala viSe rahyo vyApI; kASTameM Aga nice lakhe loka savi, pragaTe pratyakSa vyavahAra thApI. zuddha nirAkAra avikAra nija rU5 zyo, dharata guNe ATha zivarUpa dehe; karma pariNati khire jJAna udayo dhare, tAma kiriyA kare pAmi gehe. dravya ne karma nokarma virahita bhayo, nizcayAkAra cetana virAje; eka upadeza gharaveza tiNa avasare, avara jaga jAla saMgati na chAje , pragaTa e vAta dinarAta Agama vahe, ubhaya cAritra viNa ziva na sAdhe; Apta anaMta paraMparA tiNa vidhi, ekatA thApi e kima virAdhe ? kalpanA karma guNa Apa cetana aguNa, saraNa thiti baMdha guNa vividha gAve, eka viparIta nija darasa sakate sahaja , moja AnaMdathana rUpa pAve. e huM - 7 a. 8 (10) zrI mahAvIra jina stavana zrI jina guNa stavana stuti sujhAyAdi saMgrahe " nAmanA pustakamAM zrI AnaMdaghana, zrI yazovijayajI ane zrI devacaMdrajI vagerenI covIzI, parvatirthinAM caityavaMdano, stutio ane sajhAyono saMgraha ApavAmAM Avyo che. AmAM pRSTha 132 thI 184 sudhI AnaMdaghanajInAM 24 stavano ApyAM che, paNa enI sAthe pRSTha 418 para zrI AnaMdaghanajIkRta eka juduM ja " zrI mahAvIra jina stavana " maLe che. A kRtine " zrI AnaMdaghanajI kRta 24 zrI mahAvIra jina stavana" evuM zIrSaka ApyuM che. A pustakamAM saMgrAhaka tarIke "zrImad rAjacaMdra nijAbhyAsa maMDapa, khaMbhAta, vaDavA" ane ene "chapAvI prasiddha karanAra tarIke zA. maNilAla ugaracaMda nuM nAma ApavAmAM AvyuM che. enI prathama AvRtti I. sa. 1934mAM pragaTa thaI. A zrI mahAvIra stavanamAM jaina dharmanI paribhASAno upayoga karIne prabhunI stuti karavAmAM AvI che. zrI AnaMdaghanajInA 1 thI 21 stavanamAM tIrthakaranA jIvananA badale ArAdhanAnAM sopAnonI chaNAvaTa karelI hoya che, evuM ahIM paNa jovA maLe che. AnuM kartutva AnaMdathananuM lAge che. e stavana A pramANe che : kaDakhAnI dezI aho vIra jagavIra vyavahAra nice mayI, sugama kari paMtha zivapaMtha dIno; eka rUci arUci jima aluNa bhojana kare, parihare anusare dharma bhIno. aho. 1 paMcadarzana dhare e ka panuM rekhAdare, kima vare Apa nidhi dUra varti; kathana rUpI huA eha mata jujuA, vyomanA phala ji mache amUrti, e 2 samaya jina tAhare ubhaya pukha je dhare, jJAna kiriyA karI zuddha parakhe; cetanA rUpa nija rUpa saMpati sadA, anaMta catuSTaya sahI jIva nirakhe, e 3 mahAyogI AnaMdathana (11) "covIse tIrthaMkaranuM tavana' AnaMdaghana bAvIsI nA racayitA AnaMdaghanajInuM eka "covIsa tIrthaMkaranuM tavana" maLe che, A stavana zrI agaracaMda nAhaTA bikAnera )nA saMgrahamAM upalabdha thAya che. A stavanamAM covIsa tIrthakaronA prabhAvane saMkSepamAM batAvavAmAM Avyo che. kavie prAsa meLavavAno paNa prayAsa karyo che temaja tIrthaMkaranA nAmane doharAvIne nAma ane guNAnuM ekya darzAvavA koziza karI che. jema ke sItala sItala jema amI, kAmita phaladAya jI." athavA to - "vimala vimala AcAranI, tujha zAsana cAha jI. ** prAsanI dRSTie noMdhapAtra gaNI zakAya tevuM stavana bhAvanI dRSTie bahu UMcI koTinuM jaNAtuM nathI. stavanamAM tIrthakaronA guNonI stuti hoya che ane e stutikArya A stavana barAbara bajAve che ema kahI zakAya.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSabha jinesara rAjIuM mana bhAya juhAro jI, prathama tIrthaMkara' pati rAji parigraha parihAro jI. 1 vijayAnandana vaMdIe, saba pApa palAya jI, - jima suspara naMdIe, suranara mana bhAya jI. 2 saMbhava bhava-bhaya TAlato, anubhava bhagavate jI, malapati gaja-gati cAlato seve suranara sata jI. 3 abhinandana ni jayakaruM, karuNArasa dhAra jI , mugati sugati nAyaka varu, mada madana nivAra jI. 4 sumati sumata dAtApraNamuM kara joDI jI, kumati kumati parihAra kuM, aMtarAya pari choDi jI. pa padama prabhu pratApa zuM pari vAdi vibhagI jI, jima ravi-kahari vyApa suM, aMdhakAra mataMga jI. zrI supAsa nija vAsa hai, mujha pAsa nivAsa jI, kRpA kari nija dAsa neI, dIjII sukhavAsa jI. caMdra prabhu mukha caMdalo, dIThAM saba sukha thAya jI, upasama rasa bhara kaMdalo du:kha pravidra jAya jI. 8 suvidha suvidhi vidhi dAkhavaI, rAkhaI nija pAsa jI, navama aThama vidhi dAkhavaI,11 kevala pratibhAsa jI. 9 sItala sItala jema' amI, kAmita phaladAya jI, bhAva zuM tikaraNa sudha nami, bhavayaNa niramAI jI. 10 zrI zreyAMsa IgyAramo, jinarAja virAjai jI, graha navi pIDaI bAramo jaza sira para gAje jI. vAsapUja vasu pUjya narapati kula-kalama dineza jI, AMsa pUre suranara jatI, mana taNIya jineza jI. 12 vimala vimala AcAranI, tujha zAsana cAha jI, - ghaTa paTa kaTa niradhAra naI, jima dIpaI umAha jI. 13 ananta ananta na pAmiye guNa gaNa avinAza jI, tina tujha pada-kaja kAmII, gaNadhara pada pAsi15 jI. 14 1. tIrathi. 2. jAgiyo. 3. sukha sucira. 4. pati. 5. karUNI. 6. mugati. 7. . 8. vichoDa. 9. tyajIvAsa naI. 10. duSTa. 11. nAkhave. 12. jina. 13. nare. 14. bhava. 15. dhAri. mahAyogI AnaMdathana dharama dharama tIratha karI, paMcama gati dAI jI, ekataka mata mada harI, jiNa bodha savAI7 jI. 15 saMtika saMti karI jagadhaNI, mRgalaMchana sohe jI, niralaMchana padavI bhaNI, bhaviyaNa maNa mohaI jI. kuMthanAtha tIrathapati cakradhara pada dhAra jI, niramala vacana sudhA rAkhe 18 nija pAsa zrI aranAtha suhAmaNo, are saMtita sAdhe che, vachita phala dAtA bhaNo, je vacana ArAdhe mallI vallI kAmatA vara sura tasa kahII jI , caraNa kamala sira nAminA, agaNita phala lAhiI jI. 19 munisubrata subrata taNI, maNi khAna suhAvaI jI , vaMchita pUraNa suramaNi, ramaNi guNa gAvaI jI. nami caraNa cita rAkhiye, cetana caturAI jI, paramAratha sukha cAkhiye, mAnave bhava pAI nemanAtha ne ekamanA sAIka navi lAgI jI, tiNa kAraNa sUra ghAmaNI, jaNa ke saguNa mAni jI. 22 pArasa mahArasa dIjIye, jana jAcana Ave jI, abhaya dAna phala lIjIyeM 1 asaraNa pada pAve jI. 23 siddhAratha suta seviyaI, siddhAratha hoI jI, Ala 22 jaMjAla na khevIde23 paramAratha joI jI. 24 eya cauvIsa tIrthaMkaruM nija muna guNa gAvuM jI, jina mata mANa saMcaruM, 'AnaMdaghana' pAuM (12) Atmopadeza sajhAya 'sajhAya' e mULa prAkRta bhASAno zabda che ane enA mULa rUpamAM ja gujarAtI bhASAmAM prayojAya che. Ano mULa saMskRta zabda che 'svAdhyAya'. jaina darzanamAM tapazcaryAnA be bheda batAvavAmAM AvyA che. eka bAhya ane ane bIjo AtyaMtara. A baMne bhedonA cha-che upabhedo che. AmAM AtyaMtara tapazcaryAnA che prakAro che, jemAMno eka upabheda e sajajhAya che. anya pAMca prakAro A pramANe 16 .ghatAra. 17. subAra. 18. tajI tripadI ja. sAra jI. 19. kAmanA. 20. nAtha. 21. jIye. 22. Ala. 23. vaikhiye. kevana
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jI. bA. 3 jI. bA. 4 jI. bA. 5 jI. bA. huM che : (1) vAcanA (2) pRcchanA (3) anuprekSA (4) AmnAya yAne parivartana (5) dharmopadeza. A sajajhAyamAM upadeza athavA to tattvajJAna paghamAM AlekhAyeluM hoya che ane AtmakalyANa arthe e gAvAmAM Ave che. sajajhAyamAM dhIre dhIre ghaNA viSayo umerAvA lAgyA ane pariNAme enuM viSayaphalaka atyaMta vistRta banyuM. Ama chatAM enuM kendrabiMdu to dharmopadeza ja rahyuM che. judI judI sajhAyamALAomAM AnaMdaghanajInI "adhyAtmopadeza sajhAya " maLe che. I. sa. 1892 (saM. 1949) kArataka suda 15 'yathAmati saMzodhana karAvI, pragaTa karanAra zrAvaka khImajI 'bhImasiha mANeka'nI 'sajajhAyamALA' bhAga 1 nA pR. 195 para A sajhAya maLe che. e pachI I. sa. 1900mAM zrI lallubhAI IzvaradAse pragaTa karelI 'sajhAyamALA' bhAga 3nA pRSTha 172 para A sajajhAya che. tyAra bAda I. sa. 1935mAM zA. kasturacaMda nemacaMda, surata dvArA prasiddha thayelI "zrI sakjhAyamALA'mAM, I. sa. 1936mAM paM. maphatalAla jhaveracaMda dvArA pragaTa karelI 'sajhAyamALAmAM, I. sa. 194pamAM jhaverI mohanalAla DAhyAbhAI suratIe pragaTa karelI 'sajajhAyamALA'mAM, ane I.sa. 1954mAM zrI sArAbhAI navAbe pragaTa karelI 'AnaMdaghana padyaratnAvalI mAM A sajajhAya maLe che. A sajajhAyanuM kartutva AnaMdaghananuM lAgatuM nathI. sajajhAyanI bhASA atyaMta Adhunika che ane ethI A sajhAya AnaMdaghana pachInA samayamAM racAI lAge che. eTaluM ja nahIM, paNa e koI gujarAtI kavine hAthe racAI che. AnaMdaghananI bhASAmAM je rAjasthAnI bhASAno sparza jovA maLe che te ahIM dekhAto nathI. ahIM zrAvaka khImajI bhImasiMha mANekanI 'sakjhAyamALA', je upara kahelI sajhAyamALAomAM sauthI jUnI che temAMthI A sajajhAya lIdhI che : huM to praNamuM sadguru rAyA re, mAtA sarasatInA vaMduM pAyA re, huM to gAu Atama rAyA. jIvanajI bAraNe mata jAjo re, tuMmeM ghera beThA kamAvo cetana jI, bAraNe mata jAjo re. (1) tAhare bAhira durmati rANI re, ke, tAruM kumati kahevANI re, tene bholavI bAMdhaze tANI re, jI. bA, re mahAyogI AnaMdathana tAharA gharamAM che traNa ratna re, tenuM karaje tuM to jatna re, e akhUTa khajAno che dhana re. tAharA gharamAM peThA che dhutArA re, tene kADhone prItama pyArA re, ethI raho ne tuMmeM nyArA. sattAvanane kADho gharamAMthI re, trevIzane kaho jAye ihAMthI re, pachI anubhava jAgaze mAMhethI. zola kaSAyane dIyo zIkha re. aDhAra pApasthAnakane magAvo bhIkha re, pache ATha karamanI zI bIka, cAranaeN karone cakacUra re, pAMcamI zuM thAu hajUra re, pache pAmo AnaMda bharapUra, vivekadIre karo ejuvAlo re, mithyAtva aMdhakArane TAlo re, pache anubhava sAthe mAlo re. sumati sAhelI zuM khelo re, durmatino cheDo mehalo re, paNuM pAmo mukti gaDha helo re. mamatAne kema na mAro re, jItI bAjI kAMI hAro re, kema pAmo bhavano pAro re. zuddha devaguru supasAya re, mAro jIva Ave kAMI hAya re, pachaM AnaMdathanamaya thAya re. jI. bA. 7 jI. bA. 8 jI. bA. 9 jI. bA. 10 jI. bA. 11 iti (13) siddhacaturvizatikA zrI AnaMdaghanajInAM jUnI gujarAtI bhASAmAM lakhAyelAM stavano ane pado maLe che. UMDuM zAstrajJAna ane jainasiddhAMta vizenI mArmika samajane kAraNe emanAM kavana
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavano jaina samAjamAM sAro evo Adara pAmyAM che, jyAre padomAM virahI bhakta ne alakhano nAda jagAvatA marmI saMtanuM darzana thAya che. yoga ane adhyAtmanAM UMDANano gahana sparza karAvatAM AnaMdaghanajInAM pado janasamUhamAM khUba jANItAM che. stavano ane pado uparAMta zrI AnaMdaghanajIe saMskRta bhASAmAM raceluM eka stavana maLI Ave che. A 'siddhacaturvizatikA' stavananI UDIne AMkhe vaLage tevI vizeSatA e enI anuprAsa pradhAnatA che, Ano racayitA satata prAsAnuprAsa meLave che ane e dvArA siddha puruSomAM zeno zeno abhAva hoya che, te darzAve che. kyAreka prAsanI pradhAnatAne kAraNe racanA binajarUrI lAMbI, kaDhaMgI athavA to arthanA meLa vagaranI lAge che. A stavana para zrI zaMkarAcAryaracita nirvANadazaka (10 zloko) ane nirvANaSaTkaka zloka)nI chAyA joI zakAya che. te baMne vedAMta stotranA zabdono prabhAva A 'siddhacaturvizatikA'mAM Thera Thera dekhAya che. paraMtu e noMdhavuM joIe ke 'nirvANadazaka' ane 'nirvANaSa ka' e baMne racanAo kasAyelI zailIvALI lAge che ane vedAMtanuM spaSTa ane Abehuba pratibiMba jhIle che. jyAre A 'siddhacaturvizatikA' e baMne kRtio karatAM nabaLI racanA lAge che. saMpradAyanI dRSTie A racanAmAM vedAMtanA siddhAMtanuM sIdhesIdhuM pratibiMba jhIlavuM yogya lAgyuM nahIM hoya. 'siddhacaturvizatikA'nI hastaprata zrI lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA zrI puNyavijayajI saMgrahamAMthI prApta thaI che. eno mata kramAMka 13996 2 che. pratanI sthiti zreSTha che ane eno lekhanasaMvata 1718 che. A pratanA pAMcamA patra para 25 pada dharAvatuM AnaMdaghanaracita saMskRta stavana maLe che, paraMtu A 'siddhacaturvizatikA' lakhanAra lahiyo saMskRta bhASA para jarUrI kAbU dharAvato na hovAthI teNe Thera Thera bhUlo karI che. ahIM mULa stavanamAM e bhUlo sudhAravAno prayatna karyo che, paNa emAM pUrI saphaLatA maLI che ema nathI. eno azuddha pATha TippaNa tarIke Apyo che. zakya teTalAM paghono gujarAtI anuvAda paNa Apyo che. siddhacaturviMzatikA rdinn|| praNamya rUphurat-svarNazailaprabhAvaM prabhApUradUrIkRtadhvAntabhAvam / yugAdIzvaraM labdhavizvasvarUpaM stuve kiJcanAha' susiddhasvarUpam / / 1 / / na pANirna pAdo na maulina vaktraM na vakSo na kSotre na karNI na kaNThaH / na cAyurna pAyurna kAyaH kaSAyo bhaje taM prasiddhaM sadA" zuddhasiddham / / 2 / / na khedo na vedo na sekaH pravego na kundaM na tundaM na bAhuna coruH / na jaMghe na pAA na cAMsI na' mAMsaM bhaje taM prasiddhaM sadA' zuddhasiddham" / / 3 / / na roSo na doSo na zoso na poSo na rAgo na yAgo" na tAgo na caamH| na yAnaM na pAnaM na dAnaM na lAbho" bhaje taM prasiddha sadA zuddhasiddham / / 4 / / nayaMtraM na taMtraM na maMtraM kalatraM na mitraM na citraM na vastraM na zastram / na pAtraM na nAtra na yAtrA na mAtrA bhaje taM prasiddhaM sadA zuddhasiddham / / 5 / / na tApo na zApo na jApo na lApo na pApaM na puNyaM na guNyaM hiraNyam / na kAlaH karAlo na bhAlaM vizAlaM bhaje taM prasiddhaM sadA zuddhasiddham / / 6 / / anaGgo na raGgaH na bhaGgaH na caGgo na caGasturaGga kuraGgo vihaGgaH / na zANirna vANI na veNirna veNI bhate taM prasiddhaM sadA zuddhasiddham / / 7 / / na Rddhirna vRddhirna hAnirna khAnI na kezo na vezo na nAzo na pAzaH" / na nAbhiH sa nAbhina sAraMganAbhirbhaje taM prasiddha sadA zuddhasiddham / / 8 / / na hAsyaM na lAsyaM na bhAsyaM na dAsyaM na bhItIna rItirna gItirna hItiH / na bhogo na rAgo viyoga' prayogo bhaje taM prasiddhaM sadA zuddhasiddham / / 9 / / na lobhaH sasaMbho na dambho na cAmbho" na moho na roho na droho na vohAra apAyAH sahAyA na mAyA na kAlA bhaje taM prasiddhaM sadA zuddhasiddham / / 10 / / na mAlA na zAlA na dolA na lolA na pIto na bhrAtA na mAtA pitA na / na zayyAticaryA na padmA na padmaM bhaje taM prasiddha sadA zuddhasiddham ||11|| na sainyaM na dainyaM na hArA" prahAro na sUtraM na mUtraM na jandhiA " purISam / na raktaM na bhaktaM na dharmo na naktaM bhaje taM prasiddha sadA zuddhasiddham / / 12 / / na nAgo na hi candanAdyaG rAgo na kAmo na kasmiMzcanApi praNAmaH / na mAdo na vAdo na sAdA prasAdo bhaje taM prasiddhaM sadA zuddhasiddham / / 13 / / na velApavelA na khelA na" helA na phelA na velA vipattirna pattiH / na dantA na yantA ratho no na danto bhaje taM prasiddha sadA zuddhasiddham / / 14 / / na kUpo na bhUpo na yUpo na rUpo na soM na darpaH pravINA na vINA / na zUlaM na tUlaM na mUlaM na pUlaM bhaje taM prasiddhaM sadA zuddhasiddham / / 15 / / 6. cAMso 7. 8.. 9. 10.dhyaM (bhAle bhUSamA 5 'darbha ma "bdha cha.) 11.yogI 12.lAbha 13. dezo 14. pAsaH 15.-16 nAbhIH 17. miH bhaje 18.hIto 19. viyoga 20. cAbho 21. doho 22. lohaH 23. na pitA 24. hAraM 25. jagdhI, 26. ghasto 27. mahi 28. ga. 29. ya. 30. ca31. daMtA (nevIle anyatra pAnAnine 54 nusvAra) 32. rathAnA 1. kiMcItAha 2.8, 3. vaktre 4.. vyaM, 5..dhvaM mahAyogI AnaMdathana vana
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ na nidrA na mudrA na putro na pautro na bandhurna zatrurna sArina mArI / kaphArtirna vAto na pittaM na vittaM bhaje taM prasiddha sadA zuddhasiddham / / 16 / / na kaNThI na pIThI na yaSTirna muSTirna vaMzo na daMzo na ganDaH pragaNDaH / na meSo na veSo na sUrya na kUpaM bhaje taM prasiddha sadA zuddhasiddham / / 17 / / mRSA no tRSA no bubhukSA na ziSyA na vighnotsavAmI na daNDaH pracaNDaH | na cUDA" na cUDAmaNirnava pIDA bhaje taM prasiddha sadA zuddhasiddham / / 18 / / na zIto na pito na tikto kaTurno kaSAyo na cAmlo na tigmaH" / mRdurna kaThoro na rogo na gulmaH zriye zrIjinendro natendro jitendraH / / 19 / / na durgaMdhako no sugandhirna kRSNa na nIlaH salIlo na va rna danaH / na dI? na hUsvo na pIno na dInaH zriye zrIjinendro natendro jitendraH 41 / / 20 / / na tuGajo na nIco na kubjo vizAlo na sAndro na mandro na jIrNo navInaH / na dUraM sanIDo na pUrNoM na cAntyaH zriye zrIjinendro natendro jitendraH / / 21 / / na matta pramattirna lolo na golo na savyo'pavyoM na guptaH" prakAzaH / Rjuno na vakro na vRddho na bAlaH zriye zrIjinendro natendro jitendraH" / / 22 / / "bAhyA'vAhyakarmasaMbaMdhato'mI bhAvA jIve'nekazaH" saMbhavanti / karmAbhAvAttanniSedhena" siddhe ramyaM kiJcaduktaM satattvam / / 23 / / vIryasyodyaccharmaNo darzanasya jJAnasyoccairnityamAnya tameva / vyaktIbhUtaM karmaNo" viprayogAddhatte' yastaM " siddhamIDe prazastam / / 24 / / iti kimapi ca tatsvarUpaH taptaH pragaTanabhaGgyA nivezitaH siddhaa"| AnandadhanodayarAjatejasA prabhavatu jJAnamayo hitaH susiddha / / 25 / / e vRtta varNya cha / / iti siddhacaturviMzatikA saMpUrNamitA zrIAnandaghanakRtA / siddhacaturvizatikA (siddhacovIzI) (ghaNe sthaLe pATha bhraSTa che, vaLI anuprAsanA atire kane lIdhe ghaNA zlokono artha vaiziSTaya vinAno ke asaMgata paNa che. zakya teTalAM paghono anuvAda nIce Apyo che.) (1) meru parvata jevA skUratA prabhAvavALA, tejanA pUrathI aMdhakAranA astitvane dUra karanAra, jemaNe vizvasvarUpa meLavyuM che tevA yugAraMbhanA prabhu- ($AdIzvara)ne namIne huM susiddha(puruSa)nA svarUpanI kAMIka stuti karuM chuM. (2) (jene) hAtha nathI, paga nathI, mastaka nathI, mukha nathI, chAtI nathI, be kAna nathI, karNa (?) nathI, kaMTha nathI, AyuSya nathI, gudA nathI, kAyA ke kapAya nathI tevA prasiddha, sadA zuddha evA siddhane bhajuM chuM. (3) (jene) kheda nathI, veda nathI, snAna (?) nathI, prakRSTa vega nathI, kunda (?) nathI, phAMda nathI, bAhu nathI ke nathI sAthaLa, jaMghA nathI, paDakhAM nathI, khabhA nathI, mAMsa nathI, te prasiddha , sadA zuddha evA siddhane bhajuM chuM. (4) (jene) roSa nathI, doSa nathI, zoSa (sukAvApaNuM) nathI, puSTi nathI, rAga nathI, yAga (yajJa) nathI, tAga (?) nathI, pApa nathI, vAhana nathI, pIvApaNuM nathI, dAna nathI, lAbha nathI te... (5) (jene) yaMtra nathI, taMtra nathI, maMtra ke patnI nathI, mitra nathI, citra nathI, vastra nathI, zastra nathI. pAtra nathI, nItra (?) nathI, yAtrA nathI, mAtrA nathI te.. (ka) (jane) tApa nathI, zApa nathI, jApa nathI, bolavApaNuM nathI, pApa nathI, puNya nathI, jutha (?) nathI, sonuM nathI, karAla kALa nathI, vizALa kapALa nathI te... (7) (jene) kAma nathI, raMga nathI, bhAMgavApaNuM nathI, aMga (?) nathI, suMdara (?) ghoDo nathI, haraNa (ka) paMkhI nathI, zani (dhAra kADhavAno paththara ?) nathI, vANI nathI, vaifza (?) nathI, kezapAza nathI te..... (8) (jene) Rddhi nathI, vRddhi nathI, hAni nathI, ravAnI (?) nathI, vALa nathI, veSa nathI, nAza nathI, pAza nathI, nAbhi nathI te..... (9) (jene) hAsya nathI, lAsya (nRtya) nathI, mArca (?) nathI, dAsapaNuM nathI, bhaya nathI, zailI nathI, gIta nathI, doti (?) nathI, bhoga nathI, rAga nathI, viyoga nathI, prayoga nathI te.... (10) (jene) lobha nathI... daMbha nathI, jaLa (?) nathI, moha nathI, caDavApaNuM nathI, droha nathI athavA jheTTa (tarkavitarka) nathI, nAza (ka) sahAyako nathI, mAyA nathI, kAyA nathI te... (11) (jene) mALA nathI, oraDo nathI, hiMDoLA nathI, naunA (?) nathI, pIta (?) nathI, bhAI nathI, mAtA nathI, pitA nathI, zayyA nathI, ati caryA (pharavAnuM) nathI, lakSmI nathI, kamaLa nathI te.. (12) (jene) sainya nathI, dainya nathI, hAra nathI, prahAra nathI, sutra nathI, mUtra nathI, khAvApaNuM nathI, viSTA nathI, lohI nathI, mar) (bhAta ke bhAtuM ?) nathI, 33. mudrA rU4. 7 rU5. citta 36. kRpAno 3g, rU8. to 30. tIna 40. vartavuM 46. vitendraH 42. zAMdro 43. vitendraH 44. savyopasavyo 45. gupta 46. vitendraH 47. abbAhaya 48. -dhi. 49. bhAvAM 50, jIvenekaza 51. ttannimedhdhena 52. karmaNA 53. viprayogA dhatte 54. astaM 55. na pU. of , pachInI paMktimAM 58. =phrida q2. su ccha: 60. mI. 61, ncd. mahAyogI AnaMdathana kana
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ (23) bAhya ane AMtarika karmanA saMbaMdhathI te (upara kahelI vastuo jIva viSe aneka prakAre saMbhave che. karmanA abhAvathI te vastuo)nA niSedhane lIdhe (thayelA) siddha aMge tattvavALuM kAMIka ramaNIya ane namavA lAyaka kahyuM che. (24) je karmanA khapavAne kAraNe vIryanA, pragaTa thatA AnaMdanA, darzananA (ane) jJAnanA vyakta thatA nitya evA ucca Ananya (bIjA caraNamAM nityamAnya tamaivane sthAne nityamAnIrmava pATha letAM)ne dhAraNa kare che te prazaMsA pAmelA siddhane pUchuM chuM. (25) Ama, koIka apUrva ane sat svarUpa (tasvarUpane badale sara4pa pATha letAM) tapta (?) pragaTanI bhaMgIthI goThavAyelA (2) jJAnamaya, hitakAraka ane sArI siddhivALA siddha AnaMdaghananA udayanA zreSTha prabhAvavAna banI rahe. A (chelluM) padya (vRtta) rada karavA jevuM che. Ama, AnaMdaghane racelI siddho vizenI covIzI pUrI thaI. garamI nathI, rAtrI nathI te.... (13) (jene) nAI (hAthI) nathI, caMdana vagere aMgalepana nathI, kAma nathI, koIne praNAma (karavApaNuM) nathI, mada nathI, vAda nathI, besI javApaNuM nathI, prasannatA nathI te.. (14) (jene) veLA-kaveLA nathI, zraDA nathI, lIlA nathI, (khAtAM vadheluM) eThuM anna nathI, vaitA (?) nathI, vipatti nathI, patti (pagapALo sainika ?) nathI, dAMta nathI, sArathi nathI, ratho nathI, datta (?) nathI te.. (15) (jene) kUvo nathI, rAjA nathI, yupa ($5 yajJapazune bAMdhavAno thAMbhalo) nathI, rUpa () nathI, sApa nathI, abhimAna nathI, pravINa vINA nathI, zula nathI, rU nathI, mULa nathI, pULo nathI te... (16) (jene) nidrA nathI, mudrA (?) nathI, putra nathI, baMdhu nathI, zatru nathI, sAra (zataraMjano pAso) nathI, rogacALo (?) nathI, kaphanI pIDA nathI, vAyu nathI, pitta nathI, dhana nathI te... (17) (jene) kaMThI nathI, pITI (pIThikA 5 beThaka ?) nathI, lAkaDI nathI, mUThI nathI, vaMza nathI, deza nathI, gAla nathI, prAi (koNIthI khabhA sudhIno bAhu) nathI, meSa (gheTuM ?) nathI, sUpaDuM nathI, kurya (bhavAo vacceno bhAga) nathI te... (18) (jene) jUThANuM nathI, tarasa nathI, bhUkha nathI, ziSyo nathI, vipna ke utsava nathI, pracaMDa daMDa nathI, coTalI nathI, mastakamaNi nathI, pIDAya nathI ja te.... (19) (je) ThaMDo nathI, pILo nathI, tIkho nathI, kaDavo nathI, tUro nathI, khATo nathI, tIkSNa nathI, mRdu nathI, kaThora nathI, roga (?) nathI, sanma (jhADI) nathI, jene indra namyo che tevo tathA indriyone jItanAra zrI jinendra lakSmI mATe (ho). (20) (je) durgadhavALo nathI, sugaMdhI nathI, kALo nathI, nIlo nathI, lIlAvALo nathI, piMgaLo nathI, nAno nathI, lAMbo nathI, TUMko nathI, jADo nathI, dIna nathI, jene iMdra namyo che, jeNe iMdriyo jItI che, te zrI jitendra lakSmI mATe ho. (21) nahIM UMco, nahIM nIco, nahIM kubaDo, na vizALa, na bhIno, nahIM dhImo, nahIM jUno, nahIM navo, na dUra, na nIco, ( tenIDo na badale na nIvo pATha kalpIe to) na pUrNa, na cheDe rahelo, jene iMdra namyo che tevo. (22) nahIM matta, nahIM pramatta (?), na caMcaLa, na goLa, na DAbo ke jamaNo, na chUpo (ka) pragaTa, na sIdho, na vAMko, na gharaDo, na bALa... mahAyogI AnaMdathana (14) pAMca samitinI sajajhAya ? AnaMdaghana graMthAvalI ''mAM pAMca samitinI DhALa ApavAmAM AvI che. IryA samiti, bhASA samiti, eSaNA samiti, AdAna-nikSepa samiti ane pAriThAvaNiyA samiti ema pAMca samiti ApavAmAM AvI che. e aMge vizeSa noMdha karatAM saMpAdakazrI lakhe che : pAMca samitinI pAMce DhALa zrI AnaMdaghanajInI ja che" AmAM zaMkAne koI sthAna nathI. sva. zrI umarAvacaMdajIne A DhALa kyAMthI maLyo teno koI ullekha maLato nathI. zrI agaracaMdajI nAhaTAe 'zrImad devacaMdra sajhAyamAlA" bhAga 1mAM e prakAzita karI che.14 zrI AnaMdaghanajIe lakhelI kahevAtI A pAMca samitinI hastaprata ghaNA bhaMDAromAM tapAsa karavA chatAM maLI nahIM. stavano ane padanI mAphaka emanI samitio paNa sAro evo pracAra pAmI ja hoya, tema chatAM enI hastaprata kema nahIM hoya ? emanI "Atmopadeza sajhAya" nAmanI sajhAya anya sajajhAyamALAomAM maLI, paNa e sivAya AnaMdaghanajInI koI sajajhAya maLatI na hatI. e pachI AnaMdaghanajInI racelI kahevAtI A pAMce samitio judI judI sajhAyamALAomAM zodhavA prayatna karyo, to jaNAyuM ke "zeTha ghelAbhAIkRta pAMca sumatinI sajhAyo"ne AnaMdaghanajInA nAme caDAvI dIdhI che. kavana
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ aei paraMparA ane AnaMdaghana I.sa. 1877mAM zrI uttamacaMda umedacaMda ane kezavalAla vI. zivarAma tathA sAMkaLacaMda mahAsukharAme prasiddha karelI "sajhAyamALA''mAM A pAMce sajajhAya (pR. 194 thI 199) ApavAmAM AvI che ane prAraMbhe "atha zeTha ghelAbhAIkRta pAMca sumatinI sajajhAyo" evuM zIrSaka ApyuM che. anya sajhAyamALAomAM paNa "zeTha ghelAbhAI kRta pAMca sumatinI sajhAyo" tarIke A sajajhAyo maLe che. I. sa. 1900mAM zrI lallubhAI IzvaradAse pragaTa karelI "sajhAyamALA" bhAga 3 (pR.223)mAM ane I. sa. 1912mAM amadAvAdathI zA. bAlAbhAI chaganalAle prasiddha karelI "jaina sajajhAyamALA"nA bhAga trIjAmAM (pR. 184 thI 188) A sakjhAya maLe che. pahelI, bIjI, trIjI ane cothI sajhAyane aMte AnaMdaghana zabda Avato hovAthI A sajajhAya AnaMdaghananI che evI kalpanA karavAmAM AvI hoya. pAMcamI sajhAyamAM chelle AnaMdaghananuM nAma maLe che je A pramANe che : cetanajIne bahu pare prIchavuM re, tene vanAvuM sthira vAsa re, te to cAre basa karI na hove re, tene vosirAvI ziva jAya re, dharmarAyanI ANane anuSare re, te to AnaMdaghana mahArAya re." 28 jyAre anya sajajhAyamALAmAM aMte AnaMdaghana zabda nathI ane tene badale chellI paMkti A pramANe che : to cetanajIne ho bahu mere prIchavuM, tehane banAvuM thIra vAsa teha to tAre ho pharI vaza navi hoya, mane vasarAvI sIva jAya dharmarAyanI ho ANa je anusare, - tihAM to nahIM tuja pracAra." A pAMca sajhAya bhAva ane bhASAnI dRSTie paNa AnaMdaghananI lAgatI nathI. mAtra aMte AnaMdaghana zabda AvatAM Ane AnaMdaghananI sajajhAya kahevA prerAyA haze. "AnaMdaghana graMthAvalI "mAM zrI mahatAbacaMda khAreDa ni:zaMka rIte Ane AnaMdaghanajInI pAMca DhALa mAne che. paNa hastapratanA abhAve temaja sakjhAyamALAomAM zeTha ghelAbhAIe racelI sajhAyano spaSTa ullekha hovAthI ApaNe ni:zaMka kahI zakIe ke A pAMca DhALa AnaMdaghanajInI nathI. stavanano prakAra uttarAdhyayana sutranA ogaNatrIsamA adhyayanamAM ziSya prazna kare che : "vaDevIsathaUI maMte ! nIve ei khAya ?" "he bhagavaMta ! caturvizati-stave karavAthI jIva kyA lobhane prApta kare che ? enA uttaramAM bhagavAna kahe che : "vasavasatthaguj DhaMsANa-visoei MAya |" he ziSya ! caturvizatistavathI jIva darzananI vizuddhi prApta kare che. A darzana aMge spaSTatA karatAM TIkAkAra kahe che ke darzanano artha ahIM samyaktva samyagudRSTi grahaNa karavAno che. A rIte caturvizati-stavathI tAtkAlika phaLa samya kRtvanI zuddhinI prAptinuM maLe che. A samyakadarzana vinA samyakajJAna ane sammacAritra pragaTatuM nathI ane samyakracAritra vinA mukti maLatI nathI. pariNAme caturvizati-stavanuM paraMparAphaLa e mokSa che. - jainaparaMparAmAM prabhupUjana mATe stuti, stavana, sajajhAya jevA kAvyaprakAro pracalita che. A stavanane mATe stotra, stava ane mahAyogI AnaMdadhana 80
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtava jevA saMskRta zabdo maLe che, je stavananA paryAyavAcI zabdo gaNAya. A stavanano hetu avasarpiNI kALamAM bharatakSetramAM thaI gayelA covIsa tIrthakaronI stavanA karavAno che. A tIrthaMkaro samAna zakti ane prabhAva dharAvanArA che. teo cotrIsa atizayothI yukta che. covIsa tIrthaMkaro dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI bhinna hovA chatAM guNamAM samAna che. teo aDhAra dUSaNathI rahita, upazamarasathI bharapUra ane pUrNAnaMdamaya che. AvAM tIrthaMkaranAM stavano vizuddha aMta:karaNathI, bhAvapUrvaka gAvAthI samyakatvanI zuddhinuM tAtkAlika phaLa ane mokSanuM paraMparAphaLa maLe che. jIva darzanabodhi, jJAnabodhi ane caritrabodhino lAbha meLavIne stavanarUpa "bhAvamaMgala "thI muktinuM mahAsukha pAme che. stotramAM jinezvaradevanA viziSTa sadguNonuM kIrtana karavAmAM AvyuM hoya che. be prakAranI stotraracanA maLe che. eka prakAra te namaskArarUpa stotra ane bIjo prakAra te tIrthaMkaranA guNakIrtanarUpa stotra.' A stotranA judA judA prakAra jovA maLe che. nAmastotra, rUpastotra, karmastotra, guNaratotra ane AzIrvAdAtmaka stotra ema pAMca prakAra pADavAmAM AvyA che. jyAre keTalAka traNa ja prakAra Ape che ane te ArAdhanAstotra, arcanAstotra ane prArthanAstotra. AvI ja rIte dravya, karma, vidhi ane abhijana e rIte stotranA cAra vibhAga paNa pADavAmAM Ave che. viSaya ane rajUAtanI dRSTie stotranA judA judA vibhAgo pADavAmAM AvyA che. A stotramAM prabhuguNakIrtana hoya che. jaina dharmamAM jinanI stuti anya dharmonI prabhustuti jevI nathI. jaina dharmamAM Izvara ke tIrthakara jIvono uddhAra nathI karI zakatA, mAtra ene uddhArano mArga batAvI zake che. potAnA karmathI mukta thavAno prayatna to vyaktie pote ja karavAno hoya che. hiMdu dharmanA bhaktimArgamAM je rIte prabhu jagatanA nAtha che, teo saghaLI icchA pUrI karanAra che ane AkhuM jagata IzvaranuM maMgalamaya sarjana che evI bhAvanA jaina dharmanA tIrthaMkaromAM hotI nathI, Ama chatAM bhaktimArganI asarane kAraNe stavanomAM IzvarakRpA ane Izvarane nAtha ke prItama mAnavAnuM valaNa jovA maLe che. jaina dharmamAM tIrthakarane zaraNe javAnI vAta nathI; mAtra eTaluM ja ke emanA mArge cAlavA mATe tIrthaMkara para AsthA hovI joIe, paraMtu stavanasAhityamAM AvI IzvarazaraNanI vAta jovA maLe che. A rIte stavanaumAM bhaktinuM prAdhAnya, IzvarakRpAnI yAcanA, IzvaranuM zaraNa, dAsyabhAve muktinI mAgaNI ane prabhune svAmI mAnavAnI je bhAvanA jovA maLe che te hiMdu dharmanA bhaktimArganI asarane kAraNe AvelI che. mahAyogI AnaMdathana stotraracanAnI A jainaparaMparAno prAraMbha saMskRtamAM siddhasena divAkarathI thayelo jovA maLe che. paMDitazrI sukhalAlajI siddhasena divAkarane "Agha jaina tArkika, Agha jaina kavi, Adya jaina stutikAra, Adya jainavAdI, Adya jaina dArzanika ane Adya sarva darzana saMgrAhaka" mAne che. A pachI svAmI samantabhadra jaina sAhityamAM aneka navIna paraMparAono mArga kholI Apyo. emaNe covIsa tIrthakaronI stuti racI ane ene pariNAme jaina sAhityamAM stotra racavAnI eka navIna paraMparA zarU thaI. jyAre svAmI samarUMbhadra "yuvajayanuzAsana" stotramAM cosaTha padyomAM bhagavAna mahAvIranI stuti karavAnI sAthosAtha vaizeSika, bauddha, cArvAka vagere darzanonI samAlocanA karI ane emAM anekAMtavAdanuM paNa varNana karyuM. svAmI samantabhadranA "AptamImAMsA" stotramAM ekAMtavAdanuM nirasana karavAmAM AvyuM che. A pachI vikramanI chaThThI sadImAM AcArya deva naMdie "siddhipriyastotra"nI racanA karI, jemAM padAnta yamaka ane cakrabaMdhano prayoga karyo. AThamI sadImAM zrI mAnatuMgasUrie emanI racanAomAM maMtra, taMtra, yaMtra jevA zAstrIya viSayonI racanA karI. emanuM "bhaktAmara stotra" ghaNI lokacAhanA pAmyuM. zrI haribhadrasUrie ane baSpibhaTTasUrie paNa stotrasAhityamAM mahattvanuM pradAna karyuM. vikramanI agiyAramI sadImAM zrI jammumunie "jinazataka"nI racanA karI ane emAM sagdharA chaMdano temaja zabdAlaMkArono prayoga karyo. zrI zobhanamunie "stuti caturvizatikA"nI yamakamaya racanA karI. AcArya hemacaMdrAcArye pUrvAcAryonI stotraracanApaddhatinuM avalaMbana lIdhuM, paNa emAM emanA agAdha jJAnano sumeLa sadhAtAM e stotramAM ciMtanane mahattvanuM sthAna maLyuM. A pachI alaMkArabharI stotraracanAo thavA lAgI ane jinaprabhasUrie to bhinna bhinna alaMkAra ane chaMda dharAvatAM sAtaso stotronI racanA karI. zrI kulamaMDanasUri, jayatilakasUri, jayakIrtisUri jevA sAdhuoe citrakAvyamaya racanAo karI. zrI somasuMdarasUri, ratnazekharasUri ane samayasuMdara gaNie paNa mahattvanI stotraracanA karI. A rIte jainaparaMparAmAM samRddha stotrasAhityanI racanA thayelI jovA maLe che.? A rastotrasAhityamAMthI prAdezika bhASAmAM stavananI paraMparAno udbhava thayo che. prAraMbhe A stavanomAM saraLa TUMkI ane guNaparaka rastuti ja karavAmAM AvatI, paNa dhIre dhIre eno vikAsa thatAM emAM anya viSayono samAveza thavA lAgyo. A stavanomAM vaiyAkaraNoe vyAkaraNanA viziSTa prayogo dvArA stuti karI. yAMtrikoe maMtragarbhita stutio racI. e pachI to judAM judAM vyaMjana (zAka) ane paraMparA ane AnaMdathana 82
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ phaLaphaLAdine avalaMbIne stutionI racanA karavAmAM AvI. A stavanomAM kyAMka prabhunA guNonuM mAtra kIrtana hoya che. jema ke zrI jinamahendrasUri zrI suvidhi jina stavanamAM prabhunA guNone darzAvatAM kahe che : "jaya jaya ja gadAdhAra, suvidhi ji gaMdA re; sAre suranara seva adhika AnaMdA re. suratarUnAM avatAra, sive sukhakaM dA re; samayAM pUra che kAja , kATe huM dA re. pApa vidAraNa myAMma, koTi ji gaMdA re; sAta ja kAraNa jAMNa, (ji na) caMdA re. tuja guNa aMta na pAra, kahata suriMdA re, cAhe tujha pada seva, mahendra murSidA re. AvAM stavanomAM tIrthaMkaranA guNonuM kIrtana hoya che ane ghaNI vAra to e guNAnuvAda mAtra vizeSaNothI ja karavAmAM Ave che. yogI AnaMdaghanajIe paNa sAtamA zrI supArzvajina stavananuM AvuM guNa-kIrtana karatAM mAtra vizeSaNothI tIrthaMkarano mahimA karyo che. : zivazaMkara jagadIsaru cidAnaMda bhagavAna, jina arihA tirthaMkarU jyoti sarupa samAna, lalanA." alakha niraMjaNa vacchavuM, sakala jaMtu visarAma abhayadAna dAtA sadA, pUraNa AtamArAMma." (gAthA : 3, 4) pAmara mAnavI potAne ugAravA mATe ane bhavabhramaNanA pherA TALavA mATe tIrthaMkara devane dardabharI vinaMtI ke AjIjI karatA hoya evAM stavano maLe che. A stavanomAM prabhune paramasthAna, paramajJAna ane parama AtmArUpa mAnIne jIva vinaMtI karato hoya che. zrI khuzAlamuni emanA zrI namijina stavanamAM potAno akSaya khajAno dharAvatA "sAhibA"ne sevakane kazuMka ApavA vinaMtI kare che. enA darabAramAM rAta-divasa Ubho rahIne saheje khAmI na Ave te rIte pote sevA kare che ane chelle teo jinavarane vinaMtI kare che : "mujane Apo vahAlA vaMchitadAna jo , jehavo re tehavo chuM to paNa tAharo re; vahAlo vahelo rUDo sevake vAna jo, doSa na koI re gaNajo mAharo re. jagabaMdhava jANIne tAha re pAsa jo , Avyo re umAha dharIne nehazuM re, zrI akhiyacaMdasurIza pasAya Aza jo, saphaLI phaLI che khuzAla munine jehazuM re." e ja rIte zrI harakhacaMdajI zrI zAMtinAtha jina stavananA AraMbhe kahe che ke "cita cAhata sevA carananakI."ka prabhune priyatama ke mitra mAnIne paNa enuM guNa-kIrtana karavAmAM Ave che. AnaMdaghanajIe RSabha-jinanA prathama stavanamAM emane "prItama" kahyA che. prabhune priyatama mAnIne prabhu potAne bhUlI gayA, e rIte upAlaMbha ApatAM stavanonI paNa racanA thaI che ane AvAM stavanomAM kRSNabhaktinAM padonI chAMTa paNa jovA maLe che. amRtavijayajI neminAtha stavanamAM gulAla uDADatA priyatamanI vAta karatAM kahe che : rasa basa ke saMga hai kurakavA, vA na dUra hIyA rijhegI; kesara bharI pIcakArI nivArI, suraMga cunarIyA bhaje gI. pIrI bhaI piyu piyu raTanAye, je sI hIyA chIje gI; khela baraja sakhIyAkI mahiyA, kahA ju sunaIyA kIje gI. rAjula sira baDI to mata yAkI, choTIsI nanadIyA dIje gI; mana bhAvana piyA nemisara soM amRta rasa yA pIje gI." prabhune "mujaro" levAnuM paNa kahevAmAM Ave che, ane A "bhava bhava sevaka" enI pAse mAgaNI kare che. "kAMI jojyo kAMI jojyo re, svAmIDA mune neha bhara jojyo. mujaro lyo ke pAsa jigaMdA, TALI je bhava phero re..." zrI kAMtivijayajIracita pArzvajina stavanamAM A rIte "svAmIDA" pAse yAcanA karavAmAM AvI che, to prabhune upAlaMbha ApatAM stavano paNa maLe che : "bALapaNe ApaNa sanehIM, ramatA nava nava veSe; Aja tume pAmyA prabhutAI, ame to saMsArIne ve. he prabhujI ! olaMbhaDe mata khIjo . jo tuma dhyAtAM ziva-sukha lahIe, to temane keI dhyAve; paNa bhavasthiti-paripAka thayA viNa, koI na mukti jAve. ho prabhujI." paraMparA ane AnaMdaghana mahAyogI AnaMdaghana
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavanomAM tIrthaMkaranA jIvanane athavA to emanA jIvananA koI eka prasaMgane nirUpavAmAM Ave che. A rIte tIrthaMkaranA bAlyakALa, yauvanakALa ke dIkSA avasthAnI koI mahattAnuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. avana, janma, dIyA, kevaLajJAna ane nirvANa e paikI koI eka prasaMganI mahattA darzAvavAmAM Ave che. AnaMdaghanajIe zrI neminAtha jina stavanamAM nema-rAjulano prasaMga nirUpyo che. zrI yazovijayajI mahArAje vikarALa vaitAlane vaza karanArA bALa vardhamAnano prasaMga "mahAvIra jina jIvanamAM Alekhyo che. zrI jinavijayajI emanA "mahAvIra jina stavana "mAM mahAvIranA jIvananI jhalaka nirUpatAM kahe che : 'vaMdo vIra ji nezvara rAyA, trisalAdevI jAyA re ; harI laMchana kaMcanavara kAyA, amaravadhu hu bharAyA re, bALapaNe suragiri DolAyA, ahi vaitAla ha 2AyA re, iMdra kahaNa vyAkaraNa nipAyA, paMDita vismaya pAyA re, trIsa varasa ghara bAra rahAyA, saMyama zu laya mAyA re, bAra varasa tapa karma khapAyA, kevaLa nANa upAyA re.' stavanomAM bhakta jema prabhuguNakIrtana karato hoya che to e ja rIte kyAreka svaniMdA paNa karato hoya che. e potAnA avaguNo batAve che, potAnI truTio ane nabaLAIo batAvI emAMthI ugAravA mATe tIrthakarane vinaMtI kare che. viharamAna bhagavAna ! suNo muja vinati, ja gatAraka ! ja gannAtha ! cho tribhuvanapati, bhosa ke ho kA kANA jANo cha ti, to paNa vItaka vAta kahuM chuM tuja prati, huM sarUpa nija choDI 2myo para-pudgale, jhIlyo ullaTa ANI, viSaya-tuNA-ja le , Azrava-baMdha vibhAve karuM ruci ApaNI, bhUlyo mithyAvAsa doSa dauM para -bhaNI." A stavanamAM je rIte AtmaniMdA karIne stuti karavAmAM AvI hoya, tevI ja rIte koI stavanamAM AtmAnaMdanuM gAna karavAmAM AvyuM hoya che. AtmajJAna thatAM aMdaramAM apAra AnaMda thAya che ane ghaNA stavanakAroe A AnaMdane potAnAM stavanomAM gAyo che. zrI jinalAbhasUri kuMthujina stavanamAM kahe che : sAhiba kuMthu di NaMda maMdira pAudhArIyAjI jinarAja , ati ghaNo ullaTa ANa, motIDe vadhAviyAjI .' mahAyogI AnaMdathana ane pachI kavi enuM chaTAdAra varNana Ape che. loko jayajayakAra kare che. gaNadhara ane indra paNa AvyA che. vadana, nAsikA ane adhara apUrva zobhA dhANa kare che. kavi kahe che ke emanuM manamaMdira ati ullAsa pAme che ane aMtamAM gAI UThe che : AtameM Atama uttama, divya pragaTa kIyo jI, zrI jinalAbhe kuMthu, Avata Adara dIyo jI." upAdhyAya zrI yazovijayajI zrImunisuvrata jina stavanamAM kahe che : "Aja saphaLa dina muja taNo, munisuvrata dIThA; bhAgI te bhAvaTha bhava taNI, divasa duritanA nIThA.* AvI ja rIte samatArasanA pAnamAM moja mANatA cidAnaMdajI kahe che ke have to hari, hara, brahma ke iMdranI siddhi paNa sAmAnya lAge che. kavi kahe che : "hama magana bhaye prabhudhyAnameM, hama magana bhaye prabhudhyAnameM; bisara gaI duvidhA tana-manakI, arirA-suta-guNa-gAnameM." adhyAtmayogI AnaMdaghana paNa vimalajinezvaranAM darzana thatAM, duHkha ane durbhAgya dUra thayAM ane sukhasaMpatti sAthe meLApa thayAno AnaMda pragaTa kare che ane ethIya vizeSa zrI dharmajina stavanamAM to kavi prabhubhaktinI evI mastImAM che : "dharama jiSNasara gAvuM raMgamyuM bhaMga ma paDajyo ho prItya, bIjo manamaMdira AMNuM nahIM e aha kulavaTa rIti." (stavana : 15, gAthA : 1) stavanomAM AtmaniMdA, prabhuprazasti jevA viSayo sarvasAmAnya banI gayA hatA, tyAre A stavananA prakAramAM adhyAtmabhAvane carcavAnI vilakSaNa rIta AnaMdaghana jevA sAdhako ApanAve che. zrI hemacaMdrAcArye "sa kalAhaMtastavana''mAM jainadarzananA siddhAMtonI carcA karI che. mohanavijayajI (laTakALA) ane cidAnaMdajIe emanAM stavanomAM tAttvika carcA karI che. stavanonI sAmAnya paripATIthI AnaMdaghanajInAM stavano navo cIlo pADatAM lAge che. emanAM stavanomAM rUDha bhAvo nathI, paraMparAgata guNavarNana nathI; upamA, dRSTAMta jevA alaMkAronI camati nathI, paraMtu A stavanomAM satyazodhaka, AtmagaveSaNA karanAra AtmajJAnInI AtmakhojanuM bayAna che. aMtaramAM UchaLatI bhaktinI anubhUtinI sAthosAtha sAdhakanA anubhavamAMthI keTaluMya navanIta ApoApa nItarI Ave che. paraMparA ane AnaMdathana
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmAM jJAnanI gahanatA che, bhaktinI mRdutA che, adhyAtmanI gUDhatA che ane ethIye vizeSa A badhuM cUMTAI ghaMTAIne sAhajika rIte vyakta thayeluM che. AthI ja jJAnasAra jevA vidvAne chatrIsa-chatrIsa varSa sudhI "AnaMdadhana bAvIsI" para manana karyA pachI enA para "bAlAvabodha " lakhyo tyAre ene AnaMdathanano Azaya "atigaMbhIra " lAgyo hato. teo AnaMdaghananI racanAone "TaMkazALI" eTale ke nagada satyano kImatI upadeza ApanArI tarIke oLakhAve che. A stavanomAM vaNAyelo bodha joIe. AdhyAtmika unnatino bodha yoga ane adhyAtmanAM AtmasAt karelAM rahasyo kaI rIte pragaTa thAya ? samartha yogI, mahAna adhyAtmajJAnI ane AgamanA abhyAsI sAdhakanI vANInuM svayaMskurita jharaNuM kevI rIte pragaTa thAya che ? AnaMdaghananAM stavanono prAraMbha jJAna, bhakti ane yoganI anupama triveNIthI thAya che. te ApaNane ekAeka sAdhanAnA UMDANamAM laI jatA nathI, paNa kramaza: enAM ekaekathI caDhiyAtAM unnata sopAno darzAve che. AnaMdaghane AraMbha karyo che bhautika prema ane prabhupremanuM aMtara batAvIne, bhautika premanA saMdarbhamAM ucca AdhyAtmika premanI vizeSatA darzAvIne. Ama chatAM RSabha jinezvarane teo "prItama mAharA" kahe che, paNa kyAMya A "prItama" pratye lAgaNInI ghelachA dAkhavI nathI. enI sAme praNayanA lADabharyA udgAra kADhacA nathI. A prIti e to gauravazALI prIti che, e koI lAcAranI zaraNAgati nathI. A prIti e AtmakhojanA aMte sAMpaDelI ekalInatA che, e koI sopAdhika prIti nathI. AthI to yogI AnaMdaghana bAhya prItino virodha karI dhAtue dhAtuno meLApa thAya evI tadrupatAno Agraha rAkhe che. dunyavI prema e to prItinI vAto kare che. emAM pulanuM AkarSaNa hoya che; jyAre AnaMdaghana to AtmAnI vizuddha dazAthI meLavAtA prabhupremanI cAhanA kare che. A mATe bAhya tapa ke lIlAnA lakSya svarUpanI teo TIkA kare che. ahIM to dhyAna, dhyeya ane dhyAtA ekarUpa bane tevA bhAvapUjananI vAta che. aMtaramAM kyAMya phUDa-kapaTa na hoya, manamAM kayAMya kleza na hoya, AtmAmAM kyAMya vikAra na hoya evI zuddha cetanAnuM AtmasamarpaNa che. AvI pUjAnuM phaLa ja che cittaprasatti. evI ciramasatti meLavavAnA mArgano kavi nirdeza kare che. A rIte prathama stavanamAM paramAtmaprItinuM tattvajJAna AnaMdaghane AlekhyuM che.. prathama stavanamAM sthULaprIti ane AdhyAtmika prItino bheda darzAvI prabhunI sthAyI prItino mahimA gAyo che. have e sthAyI prItine mArge AgaLa javuM che. e divya mArganuM anusaraNa karavuM che ane tenI vAta yogI AnaMdaghana bIjA stavanamAM mahAyogI AnaMdathana kahe che. A mArge cAlavuM e talavAranI dhAra para cAlavA karatAM paNa kaparuM che, kAraNa ke satyamArga e kadIya saraLa mArga hoto nathI. e mArge cAlavA mATe ajitanAtha jinezvarano paMtha nihALe che, tyAre khyAla Ave che ke je AMtara-zatruothI huM pIDAuM chuM tene to jinezvare jItI lIdhA che. jene bhagavAne vaza karIne kAbUmAM rAkhyA che e ja rAgadveSa potAnA para kAbU dharAve che ! AvA prabhuno paMtha carmacakSuthI kaI rIte joI zakAya ? e mATe to rahasya pArakhanArAM divyacakSu joIe. e paMthe cAlavA mATe agAunI paraMparA joIe to te sAcI rAhabara nathI. emAM matAgraha ane haThAgraha cAlyA che. A pachI tarkano Azraya laIe to teya prabhunA paMthe laI jatI nathI. vAda ane vivAdanA vartuLamAM tarka pheraphUdaraDI pharyA kare che. Ama, sthULa-cakSu, puruSaparaMparA ane tarka-vicAraNA prabhuno mArga dAkhavatAM nathI. AgamadRSTie vicAra karIe to kyAMya UbhA rahevAnI ja gyA paNa nathI. aMte kALalabdhi pAmIne paMtha nihALavAnA pariNAmanI AzA rAkhI tenuM avalaMbana karIe chIe. A bIjA stavanamAM kavi darzAve che ke adhyAtmane mArge cAlanAre vAda-vivAda ke paraMparAne badale AtmadRSTie AgaLa vadhavuM joIe, to ja enI paramAtma-mArgadarzananI abhilASA siddha thaze. pahelA stavanamAM paramAtmA sAthe prIta joDI, bIjA stavanamAM eno mArga nihALyo ane have e paramAtmAnI sevAnuM rahasya pAmIe. paramAtmAnI sevA mATe zuddhinI sajjatA keLavavI joIe, kavi AnaMdaghana mAtra traNa zabdomAM e sajjatA batAve che. teo abheya, adveSa ane akheda dhAraNa karavAnuM kahe che. ane pachI bhaya, dviSa ane khedanI lAghavabharI samajAvaTa Ape che. vicAronuM asthirapaNuM te bhaya, arocakabhAva te dveSa ane prabhusevAmAM pramAda te kheda. A rIte abhaya, adveSa ane akhedathI bhUmikAzuddhi thAya tyAre sAdhaka yoganA rahasya bhaNI AgaLa vadhe che. jyAre e caramapudgalaparAvartamAM Ave, trIjuM karaNa kare ane enI bhavasthiti paripAkadazAne pAme che tyAre mokSamArga tarapha enI dRSTi khUlI jAya che. pAtikano nAza karanArA sAdhu puruSano paricaya thAya che. azubha vRttiono kSaya thAya che ane nayavAdanI sAcI samaja enAmAM janme che. AvI bhUmikA taiyAra thAya pachI ja agama ane anupama prabhusevA thaI zake che. paramAtmAnI sevA mATe sajja sAdhakamAM paramAtma-darzananI Arata jAge che. zrI abhinaMdana jina stavanamAM kavie paramAtma-darzanano talasATa vyakta karyo che. A darzana e anekAMtadarzana che. ekAMtadarzanathI to aMza satya prApta thAya che. anekAMtadarzanathI pUrNa satyadarzana maLe che. ahIM paramAtmAnuM darzana eTale ke samyapha paraMparA ane AnaMdathana
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzananI mahattA AnaMdaghanajIe gAI che. A samyaka darzananI vacce ghaNA avarodha UbhA che, dareka matavAdI to potAno ja mata zreSTha evI sthApanA kare che. ethIya vizeSa bIjAno mata taddana kaniSTha che evuM mamatathI kahe che. kyAMya niSpakSa ke vizuddha dRSTi jovA maLatI nathI, badhe ja matAMdhatA najare paDe che ane A samaye prabhudarzanano pAko nirNaya kyAMthI thAya ? baMdhanamAM paDelo aMdha mAnavI ravi-zazInuM rUpa kaI rIte batAvI zake ? emAM vaLI paramAtmAnAM darzananI ADe ghAtakarmarUpI DuMgara UbhA che ane AthI kavi AnaMdaghane paramAtmAnA darzanano talasATa ane emAM AvatA avarodhonuM bayAna karatAM kahe che : darasana darasana raTato je phiruM te rani rojha samAna, jehaneM pipAsA ho amRtapAnanI kima bhAjaeN visapAna." (stavana : 4, gAthA : 5) darzanano talasATa keTalI badhI tIvratAthI vyakta thayo che !tarasa to evI che ke jevI rojhane unALAmAM pANInI tarasa lAge ane "pANI" "pANI"nA pokAra pADatuM Thera Thera pharavA lAge. pote paramAtma-darzana mATe talase che, taraphaDe che, paNa paristhiti kevI che ? icchA che amRtapAnanI ane maLe che viSano kaToro ! janmamaraNanA pherAmAMthI chUTavA prabhukRpAnI mAgaNI kare che. prabhukRpA vagara kyAMthI prabhudarzana sAMpaDe ? paramAtma-darzana mATe AtmasamarpaNa joIe; je mamatva ane mArApaNAthI aLago thato nathI e enA sAcA svarUpane kyAMthI pAmI zake ? AthI pAMcamA stavanamAM AnaMdaghana sumatinAthanA caraNamAM AtmasamarpaNa karavAnI vAta kare che. AtmAnAM bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA e traNa svarUpa darzAve che. bAhya vastumAM je AtmA DUbelo rahe te bahirAtmA, je aMtaraMga vizuddha darzana kare ane jJAnamayI cetanAmAM Atmabuddhi kare te aMtarAtmA ane je sarva karmono kSaya karI kaivalya prApta kare te paramAtmA, evA pUrNa, pavitra ane jJAnAnaMdamaya paramAtmAnI upAsanA karavAnuM AnaMdaghana kahe che. je bahirAtmAne tajIne aMtarAtmAmAM tanmaya thaI jAya che te ja paramAtmabhAva pAme che. paramAtmA sAthe potAne ATaluM badhuM aMtara kema paDyuM evA praznathI AnaMdaghanajI zrI padmaprabhujina stavanano prAraMbha kare che ane stavanamAM e aMtara dUra karavAno upAya batAvIne stavanane aMte aMtara dUra thatAM prApta thatI AnaMdamaya dazAnuM ullAsasabhara gAna kare che. prabhunI ane potAnI vacce je aMtara paDayuM enuM kAraNa karmano vipAka che. karmanI prakRti, sthiti, rasa ane pradezathI A aMtara paDyuM che. mahAyogI AnaMdaghana 90 yujanakaraNane lIdhe ja A aMtara paDyuM che ane have AtmAnA mULa guNane pragaTa karIne eTale ke guNakaraNathI e aMtarane aLaguM karavuM che. guNakaraNa e ja aMtara bhAMgavAno amogha rasto che ane jyAre A aMtara bhAMgaze tyAre sAdhakano AtmA sAdhyamAM lIna banI jaze, maMgala vAjiMtrono madhura guMjArava thaze, hRdayamAM AnaMdanI bharatI UchaLatI haze. jenI sAthe ekarUpa thavuM che e paramAtmA kevo che ! AtmAnI oLakha to meLavI, paNa haju paramAtmAnI oLakhe bAkI rahI hatI. zrI supArzvajinanA sAtamAM stavanamAM AnaMdaghana e paramAtmAnI oLakha Ape che. saMsArasamudramAM setusamAna sAta mahAbhayane TALanAra zivazaMkara ane cidAnaMda jevA A tIrthakara jyoti-svarUpa che ane A rIte aneka vizeSaNothI kavi paramAtmAnA bhavya svarUpanI jhAMkhI karAve che ane ekAgra citte enI sevA karavAnuM kahe che. AvA paramAtmAne jovA mATe sAdhakane kevI kevI zodha karavI paDe che ! AThamA zrIcaMdraprabhajina stavanamAM caMdraprabhu "mukhacaMdra "ne jovA mATe eNe kyAM kyAM zodha karI te darzAvavAmAM AvyuM che. sUkSma nigoda, bAhya nigoda ane e kendriyathI mAMDIne paMcendriya sudhInAM aneka sthAnomAM ghUmavA chatAM jinavarano kyAMya meLApa thayo nahIM. e meLApa mATe to yogAvaMcaka thavuM joIe, pachI kriyAvaMcaka banIne ane aMte phaLAvaMcaka thavAnuM kahe che. Ama thAya to ja sarva icchAone pUranAra jinavarano meLApa thAya. prabhunI pUjAnA aneka bhedo kavi e pachInA suvidhinAtha jina stavanamAM darzAve che. ahIM pUjanakArya ane pUjanaphaLa vize teo kahe che. pUjAnuM tAtkAlika phaLa AjJApAlana che ane paraMparA-phaLa mukti che. teo bhAvapUjA ane pratipatti pUjAnuM gaurava sthApe che. yogya rIte thayelI AvI paramAtmApUjAthI AnaMdaghananuM pada eTale ke mokSa sAMpaDe che. A paramAtmA paNa kevA che ! karuNA, tINatA ane udAsInatAnI prathama najare virodhI jaNAtI tribhaMgI emanAmAM ekasAthe vase che. sarva janonuM kalyANa karanArI karuNA che, to karmanA samUhane kApanArI tIkSNatA che ane ethIya vadhu udAsInatA rahelI che. tribhuvananA svAmI hovA chatAM nigraMtha che ! AvuM paramAtmAnuM vicitra ane Azcaryajanaka guNothI yukta caritra batAvIne kavi AnaMdaghane kuzaLatAthI paramAtmAnI mahattA pragaTa karI che. AvA virATa paramAtmAnI prApti mATe aMtaramAM adhyAtmadazA dhAraNa karavI paDe. zrI zreyAMsanAtha jinanA agiyAramA stavanamAM AnaMdaghana sAcA adhyAtmInI paraMparA ane AnaMdathana 9]
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ oLakha Ape che. A adhyAtmI te AtmasvarUpamAM ramaNA karIne aharniza AtmatattvanuM ciMtana karato hoya che. enAmAM satata AtmasvarUpane sAdhavAnI prakriyA cAlatI hoya che. nAmaadhyAtma, sthApanAadhyAtma ane dravyaadhyAtmano kavi virodha kare che. koI adhyAtmanA nAmanuM satata raTaNa kare, koI adhyAtmanI sthApanA kare ane koI dravyaadhyAtmIo kriyAkAMDa kare, paNa AtmAne na jANe te kema cAle ? A traNeno virodha karIne AnaMdaghana bhAvaadhyAtmano Adara kare che. AtmasvarUpanuM ja dhyAna dharanArane sAco adhyAtma jANavo. zrI vAsupUjya jina stavanamAM AtmAne barAbara oLakhI, pudgalo sAtheno kSaNika ane asthAyI saMbaMdha choDI daI anaMta jJAna, darzana ane cAritramAM lIna thaI AtmAnaMdane mANavAnuM kavi kahe che. A bAramA stavanamAM aneka judAM judAM dRSTibiMduothI AtmavicAraNA karavAmAM AvI che. viSayakaSAyanI maMdatA karavI, pariNatinI nirmaLatA rAkhavI ane e rIte niSkarmI thavAno Adarza rAkhavA kavi kahe che. vyaktinA vezane ane enA AtmajJAnane saMbaMdha hoto nathI. AnaMdaghana to spaSTapaNe kahe che ke je sAco AtmajJAnI che e ja zramaNa che, bAkI badhA to mAtra vizadhArI che ! adhyAtmamArganAM gUDha rahasyone eka pachI eka pragaTa karanAra AnaMdaghanajI zrI vimala jina stavanamAM prabhubhaktinI choLo uDADe che. tattvajJAnane badale paramAtmAnI bhaktinuM Alekhana karatAM kavinuM hRdaya umaMga ane ullAsathI UchaLe che. prabhu sAthe ekatA sadhAya tyAre kevo anupama AnaMda sAMpaDe che ! je mastInuM gAna AnaMdaghananAM padomAM maLe che, e ja mastIno aNasAra A stavanamAM sAMpaDe che. jinavaranAM darzana thatAM duHkha ane durbhAgya dUra thayAM ane Atmika sukha ane avinAzI saMpattino meLApa thayo. pote dhIMgo dhaNI pAmyA hovAthI AnaMdano koI pAra nathI. enA darzanamAtrathI ja koI saMzaya raheto nathI. anupama evI amIbharI enI mUrti racI che; ane ene nIrakhyA ja karuM chuM, paNa tRpti thatI nathI. kavi aMte jinadevane araja kare che ke kRpA karIne mane ApanI sevAbhakti niraMtara maLe evuM karajo . talavAranI dhAra para nAcavuM muzkela jaNAya che, paraMtu jinezvaranI sevA to evI kaparI che ke enI AgaLa talavAranI dhAra para nAcavuM saraLa lAge. jaDa kriyAvAdIo sAcI samajanA abhAve cAra gatimAM bhamyA kare che. keTalAka gacchanA bhedomAM eTaluM mamatva rAkhatA hoya che ke tattvane bhUlI gayA hoya che. sAcI sevA mATe samyakatva dhAraNa karavuM paDe. deva, guru ane dharmanI pratIti meLavavI paDe, sUtra anusAra kriyA karavI joIe. sApekSa vacana bolavuM joIe. Ama thAya to ja mahAyogI AnaMdaghana paramAtmAnI sAcI sevA thAya. jaDa kriyA, gacchanA bheda, nirapekSa vacana ane sUtrathI viparIta bhASaNamAM jo sAdhaka phasAI jAya, to enI saghaLI kriyA chAra para lIMpaNa jevI nakAmI che. zrI dharmanAtha jina stavanamAM AnaMdaghanajI kahe che ke mArI to jinezvara sAthe atUTa prIti che. rAtadivasa enAM guNagAnamAM huM masta chuM. AkhI duniyA dharmanI vAto kare che, paNa sAcA dharmane jANatI nathI. je dharma jinezvaranAM caraNanI sevA kare che e mAnavI karmathI levAto nathI ane ethI sadharmanI ane prApti thAya che. je pudgalane oLakhe che ane AtmAne jANato nathI, ene vaLI dharmanI kyAMthI khabara paDe ? jo e jJAnarUpI AMjaNa AMje to ja ene mahAmUlyavAna khajAno dekhAI zake , mananI jeTalI doDa hatI eTale huM doDyo paNa mArA aMtarane oLakhavAnuM huM bhUlI gayo. jJAnanA prakAza vinA AMdhaLAnI pAchaLa AMdhaLo cAle evI dazA thaI che. AthI bhramara peThe Thera Thera bhamavAne badale sAcuM jJAna meLavIne sthira citte prabhupUjana karavAno AnaMdaghanajIe upadeza Apyo che. zrI zAMtinAtha prabhu pAse kavi AnaMdaghana zAMti-svarUpa jANavAnI jijJAsA dAkhave che. ahIM kavie khUba ja saMkSepamAM zAMtisvarUpanuM varNana karyuM che. AgamomAM A zAMtisvarUpanuM varNana vistArathI ApavAmAM AvyuM che. kavi AnaMdaghana ahIM mAtra nava gAthAmAM (trIjIthI agiyAramI gAthAmAM) A varNana Ape che. zAMtine zodhato mAnavI, ejJAnane kAraNe azAMtithI pIDAya che, tyAre sAcA zAMtisvarUpanI prathama zarata e zAstravacano para zraddhA che. prabhue bhAkhelAM cha dravyono vicAra, nava tattvono ane aDhAra pApasthAnakano vicAra e barAbara jANato hovo joIe. zAMtisvarUpa pAmavAnI bIjI zarata e Agamane dhAraNa karanArA yogya guru meLavavAnI che. zuddha deva, zuddha guru ane zuddha dharma Adare eTale ApoApa AtmAmAMthI sAttvikatAnI phorama pragaTavAnI ja. zAMti-cAhakanuM caritra varNavatAM AnaMdaghana kahe che ke e dRDha AsthAvAna hovo joIe. judAM judAM dRSTibiMduone samajanAra ane samajAvanAra hovo joIe. durjanonI saMgati tyajIne sArA guruonI paraMparAne sevanAro hovo joIe. enA cittamAM yogano bhAva hoya, mAna-apamAna ke vaMdakaniMdaka ene sarakhAM ja lAgatAM hoya, mokSa ane saMsArane ekasarakhA nispRhabhAve joto hoya ane e AtmasvabhAvamAM ramaNa karanAro hovo joIe. jIvananA saghaLA sAthe saMyogathI thayA che. sAco sAtha to tArI Atmika zaktino che ema mAnanAro hovo joIe ane jyAre zAMtisvarUpano AtmasAkSAtkAra thaze tyAre huM ja mArA aMtarAtmAne namana karato hoIza. kevI navAIbharI ghaTanA ! aMtarAtmA jyAre paraMparA ane AnaMdaghana 93
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramAtmasvarUpa bane tyAre AvI apUrva sthiti sarjAya che. A stavanamAM AnaMdaghanajIe ghaNA saMkSepamAM zAMtisvarUpanI vizeSatA darzAvI che. jeNe mana sAdhyuM eNe saghaLuM sAdhyuM. AnaMdaghana zrI kuMthunAtha jina stavanamAM AvA manovijaya mATe paramAtmAne prArtha che. AnaMdaghane ramatiyALa zailImAM mananI caMcaLatAnuM hUbahU Alekhana karyuM che. manane prabhumAM TheravavA prayatna karuM chuM paNa e to jema prayatna karuM tema prabhuthI vadhu ne vadhu dUra thatuM jAya che. e rAta-divasa ahIMtahIM, vastImAM ke nirjana pradezamAM, AkAzamAM ke pAtALamAM pharyA ja kare che, ema chatAM ene kyAMya nirAMta thatI nathI. dhyAna ane jJAnano abhyAsa karanArAonA A mana bUrA hAla-havAla kare che. Agamano abhyAsI paNa ene aMkuzamAM rAkhI zakato nathI ane jo haTha karIne rokI rAkhe to sApanI peThe vAMkuMcUkuM thaIne chaTakI jAya che. A mana ThagAruM che, chatAM koIne chetaratuM dekhAtuM nathI; badhAmAM che chatAM koIne hAtha AvatuM nathI. enI jAti nAnyatara che, chatAM bhalabhalA maradane dhakke caDAve che. mananI mAyAnuM kavie suMdara nirUpaNa karyuM che. e dekhAtuM nathI, chatAM AkhA jagatane dore che. e pakaDAtuM nathI, chatAM AkhA jagatane pakaDI rAkhe che. AnaMdaghana vItarAga prabhune prArthanA kare che ke A mana vazamAM rahe evuM karajo. A stavanamAM AnaMdaghanajIe AtmasAdhanA mATe manovijaya keTalo mahattvano che te darzAvyuM che. paramAtmAno mArga joyo, pUjananA prakAra joyA, zAMtinuM svarUpa pAmyA, manane aMkuzamAM lIdhuM ane have sAcA darzananI jarUra rahe che. zrI aranAtha jina stavanamAM sva-siddhAMtanI samaja ane parisaddhAMtanI samaja ApavAmAM AvI che. jyAM AtmAnI vAta hoya tyAM svasiddhAMta samajavo. te pachI nizcaya ane vyavahAra baMne nayanI dRSTie paramadharma jANavAnI jijJAsA dAkhavI che. dravyadRSTithI AtmAnubhava eka che ane e AtmAnA aneka paryAya che. dRSTithI joIe to suvarNa pILuM, bhAre ane lIsuM lAge; hakIkatamAM suvarNanA A badhA paryAyo che. e ja rIte darzana, jJAna ane cAritrathI eka ja AtmAnA aneka paryAyo jovA maLe che. AtmAnA eka ane nitya rUpane oLakhavuM ane paryAyaSTi (vyavahAranaya) choDIne dravyadRSTi dhAraNa karavI joIe. paryAyadRSTi haze tyAM sudhI bhavabhramaNanA pherA raheze. kavi AnaMdaghana nizcayadRSTithI AtmAne oLakhIne nirvikalpa rasanuM pAna karI AnaMdanI mastImAM ramamANa rahevAnuM kahe che. ogaNIsamA zrI mallinAtha jina stavanamAM aDhAra doSonA nivAraNanI vAta karavAmAM AvI che. sAco munijana A aDhAra doSothI rahita haze. kaSAya ane nokaSAyanAM nirUpaNa karIne kavi kahe che ke A aDhAra doSothI mukta hoya te ja mahAyogI AnaMdaghana 94 sAco "mana visarAmI' kahevAya. vIsamA stavanamAM paramAtmA pAsethI AtmatattvanI oLakha meLavavAmAM AvI che. AvA gahana viSaya para AnaMdaghana thoDI paMktiomAM sacoTa prakAza pADe che. advaita, dvaitAdvaita, viziSTAdvaita, bauddha, lokAyatika vagerenA mata darzAvI potAnI zaMkA pragaTa kare che. e pachI vItarAga prabhu e zaMkAnuM nirAkaraNa kare che. je sAco AtmajJAnI che, e ja bhavanA pherA bhAMge che. A sivAya bIjI badhI vAta vAjALa samajajo. AtmAne oLakhavA mATe rAga ane dveSa tyajavA paDaze. e pachI eka vAra sarva karmomAMthI mukti maLe to te mAnavI pharI janmamaraNanI jaMjALamAM jakaDAto nathI. AthI AtmAnA nizcayanaya guNone pragaTa karavA e ja sAco Atmadharma che. zrI neminAtha jinanA ekavIsamA stavanamAM kavie jainadarzananI vyApakatA darzAvI che. anyanA darzanane utArI pADavA athavA to hINA batAvavA te matavAdIono sAmAnya upakrama gaNAya che, jyAre anekAMta-dRSTimAM mAnato jaina dharma sarva darzanono Adara kare che. chaye darzanane jinavaranAM cha aMgo tarIke darzAvavAmAM AvyAM che. sAMkhya ane yoga e paga che, to bauddha ane vedAMtImImAMsako jinavaranA kara che, lokAyatika e jinavaranI kUkha che ane mastaka e jainadarzana che. A rIte anya darzanone jinavaranAM aMga kahyAM che ane AmAMthI koI paNa darzananI TIkA karanArane durbhavI kahyo che. jainamatanI vizALatA samudra samAna che ane emAM nadIrUpa judAM judAM darzanono samAveza thayo che. A pachI jJAna, darzana ane cAritranI upAsanAnI vAta karI che ane aMtamAM zruta anusAra yogya guru maLatA nathI, eno viSAda paNa kavie pragaTa karyo che. A vanamAM jainadarzananI vyApakatAne kavie manorama rIte pragaTa karI che. ekavIsa stavanomAM tattvavicAraNAno saLaMga Alekha joI zakAya che. bAvIsamA stavanamAM e tattvavicAraNA nema-rAjulanA hRdayavedhaka prasaMganA saMdarbhamAM pragaTa thaI che. rAjulanAM dunyavI meNAMno ullekha karIne aMte enuM hRdayaparivartana batAvI nemanAtha prabhune mArge jatI rAjulane darzAvI che. ahIM rAjulanI prItinAM judAMjudAM rUpa AlekhavAmAM AvyAM che ane RSabha jina stavanamAM jema prabhuprItithI kavie AraMbha karyo hato e ja rIte A bAvIsamA stavanamAM dhyeya ane dhyAtAnuM adbhuta batAvI manohara samApana karyuM che. stavanonI tulanAtmaka carcA jaina stavanomAM sAmAnya rIte eka yA bIjA svarUpe tIrthaMkarano guNAnuvAda karavAmAM Avato hato. AmAM tIrthaMkaranI stuti hovAne lIdhe A stavano bhaktipradhAna paraMparA ane AnaMdaghana 95
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanA ja banI jatAM. adhyAtmayogI AnaMdaghane emanAM stavanomAM viSaya paratve navuM ja kheDANa karyuM ane emaNe pADelo A tAttvika carcAno cIlo AgaLa jatAM rAjamArga banI gayo. emanAM stavanomAM tIrthakara tarapha AjIjI, vinaMtI ke yAcanAno bhAva nathI. bhAvanAnuM koI pUra relAvatA nathI, paraMtu jJAna ane bhaktinA gauravabharyA sAyujyathI potAnuM AtmaciMtana Alekhe che. adhyAtmanI gahana anubhUtionA anubhavarasathI chalochala pyAlAne pInAra A masta sAdhakano AtmA evo to yogathI raMgAI gayo che ke emanI pratyeka paMktimAM gahana jJAna ane dRDha AtmapratItino anubhava thAya che. A stavanomAM koI rUDha bhAva jaNAto nathI. koI paraMparAgata Alekhana dekhAtuM nathI. anya yogInuM anukaraNa ke anuraTaNa jaNAtuM nathI. AmAM to nijAnubhavano citAra svaccha jharaNAnI jema khaLakhaLa vahe jAya che ane enAM vAri jijJAsune gahana yogAmRtano AsvAda Ape che. A stavanonI vANI svayaMskurita che. kavine kyAMya bhAva AlekhavA mATe AyAsa karavo paDato nathI. kyAMya zabdonI TharaDa-maraDa karavI paDatI nathI. aMtaramAMthI sIdhesIdhI saratI vANInuM nircAja sauMdarya A stavanomAM maLe che. jJAnano viSaya hoya tyAM e mahAnadanI peThe dhIra-gaMbhIra gati dhAraNa kare che. bhaktinI vAta Ave tyAM e vANI raMgabharyA ullAse khIlatI jovA maLe che. kyAMka mananA caMcaLa svarUpane zabadamAM siddha karavAnuM Ave to e vANI tarala rUpa dhAraNa kare che. rAjula neminAthane upAlaMbha ApatI hoya tyAre enA haiyAnI akaLAmaNa ane DaMkha paNa AbAda rIte vyakta thAya che. A rIte mAtra tattvaciMtana para najara TheravatA AnaMdaghane vANInuM anupama aucitya dAkhavyuM che. AnaMdaghananI kathanazailI paNa noMdhapAtra che. pote je matanuM pratipAdana karavA mAge che enAthI viruddha matanI vAta karavI hoya to ghaNA saujanyathI e virodhI matanI rajUAta kare che. AmAM paNa 'koI thI virodhI matane rajU karavAnI emanI rIta lAkSaNika che : "koI kaMta kAraNi kATha bhUkhyaNa kare " (1 : 3) "koI patiraMjaNane ghaNa tapa kare " (1 : 4). koI kahe lIlA re lalaka alakha taNI" (1 : 5) "koI abaMdha Atamatata mAne." (20 : 2) kyAreka 'eka kahe " rIte paNa viruddha matanuM Alekhana kare che"eka kahi sevII vividha kiriA karI." (14 : 2) mahAyogI AnaMdaghana eka kahe nitya ja Atamatata" (20:4) pratyeka stavanano prAraMbha kavie judI judI rIte karyo che. kyAMka pote paramAtmAne savAla pUchIne stavanano prAraMbha karyo che, to kyAMka paramAtmA pAse koI tattvanI jANakArI mAgI che. AthI dareka stavananA prAraMbhamAM nAvInya che, paraMparAthI vegaLA rahetA AnaMdaghana AlekhananI paraMparAmAM paNa jakaDAyA nathI. pratyeka stavananI prathama gAthAmAM AnaMdaghanajIe tIrthakaranuM nAma ApyuM che, paraMtu tIrthaMkarano mahimA gAvAthI vizeSa emanA jIvanano koI prasaMga prathama ekavIsa stavanomAM Alekhyo nathI. A ekavIsa stavanomAM prabhustavanane nimitte teo Atmadarzana karavAno prayatna hAtha dhare che. prabhunuM nAma ApIne AtmaguNanI pichAne meLavavAno hetu che. A rIte tIrthaMkaranuM to mAtra nAma ja che, jyAre stavanano hetu to AMtarazatru para vijaya meLavavAno che. A stavanomAM AnaMdaghanajIe AtmasAdhanAnI kramika vikAsayAtrA AlekhI che ane ethI AmAM viSayanuM sAtatya jovA maLe che. eka stavanamAMthI bIjA stavanano vicAra sphare che. sAdhanAnuM eka pagathiyuM jANyA pachI sAdhaka bIjA pagathiye paga mUke che. adhyAtma para vadhu ne vadhu jhoka ApI stavananI tAttvika vicAraNA AgaLa vadhatI rahe che. AmAM sUtrAtmaka TUMkAM vAkyo maLe che, rUDhiprayogo ane kahevato maLe che. upamA, dRSTAMta, arthAtaranyAsa, vyatireka ane zleSa jevA alaMkAro maLe che. A rIte stavano jJAnanA bhaMDAra, yoganAM sopAna ane satya mArganAM dyotaka che. kyAMka kavitva paNa jhaLakI UThe che. bAvIsamA stavanamAM kavi-kalpanAnI ramaNIya lIlA rAjulanA upAlaMbhamAM abhivyakta thaI che, jyAre teramA zrI vimalanAtha jinanA stavanamAM prabhupratimAnuM kevuM madhura Alekhana karyuM che ! "amI jharI tujha mUrati racI re, upamA na ghaTe koI, dRSTi sudhArasa jhIlatI re, nirakhati tRpati na hoI." ( 13 : 6) AtmA jyAre paramAtmA-svarUpa bane tyAre kevI khumArI pragaTa thAya che ! e khumArInuM Alekhana karatAM AnaMdaghana gAI UThe che : "aho huM aho huM mujhameM kahuM, namo mujha namo mujha re, amita phala dAna dAtArane, jehane bheTa thai tujajha re." (16 : 3) AnaMdaghananuM jJAna e svasaMvedya jJAna che. Avo nijAnaMde masta kavi koIno anugAmI hoto nathI, paNa potAnA yoga, vairAgya ane adhyAtmathI eka navI paraMparA ane AnaMdaghana
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra stavanonI saMkhyA paraMparA sarje che. AnaMdaghananAM A stavano vize AcArya kSitimohana sena kahe che ke AmAM teo "mAnasika samasyAone laIne vyasta" jaNAya che.15 jo ke AnaMdaghana AvI samasyA-vyasta lAgatA nathI. teo to A stavanamAM adhyAtmamArgamAM AvatI samasyAono ukela Ape che ane emanI zraddhA jainadarzanamAM dRDhapaNe ropAyelI jaNAya che. e darzananuM ja teo Alekhana kare che. AthI ja yoga ke adhyAtma, vairAgya ke tattvajJAna e dareka viSayamAM teono tattvavicAra ucca koTino pratIta thAya che. yogamaya anubhavapUrNa vicAro, naisargika lAghavayukta vANI ane ucca koTinA tattvavicArane kAraNe AnaMdaghananAM A stavano jainaparaMparAmAM aLagAM karI Ave che ane e prakAranA sAhityamAM ucca sthAne birAje che. AnaMdaghanajInAM stavano e AdhyAtmika prakriyAnA ahevAlarUpa che, to emanAM padomAM satyazodhakanI vihvaLatA jovA maLe che. stavanomAM tIrthaMkaronI stuti nahIM, kiMtu adhyAtma anubhavanI abhivyakti che, padomAM deza, kALa ane saMpradAyanI saMkucita sImAone oLaMgIne AlekhAto bhAva-vaibhava che. stavanonI jema padothI paNa AnaMdaghanajIe jainaparaMparAmAM AgavI bhAta upasAvI che. AnaMdaghanajIe bhaktimArganuM avalaMbana lIdhuM che ane jIvanamAM kyAMka jhaLakatI e bhakti padomAM ghUghavATabharyA uchALA mArI rahI che. A padomAM emaNe matAMdhatAno virodha karyo che. sAdhanAnA vicArone praNayanI paribhASAmAM mUkyA che. rAma ane rahIma, mahAdeva ane pArzvanAthane samAna mAnanArA AnaMdaghana sAMpradAyika bhAvothI ghaNA AgaLa nIkaLI gayA che. A samaye gacchanI takarAramAM ghaNA sAdhuo DUbelA hatA. copAsa sAMpradAyika jhaghaDAo cAlatA hatA. dharmanA ane mAnavInA mananA vADA vadhu ne vadhu saMkucita banatA hatA. satyavijayajInI kriyoddhAranI pravRtti vega pakaDatI hatI, to bIjI bAju upAdhyAya yazovijayajInI vidvattAno prakhara prakAza patharAI gayo hato. kabIra, mIrAM ane digaMbara kavi banArasIdAsanAM pado guMjatAM hatAM tyAre kavi AnaMdaghananI sAdhanAe madhyayugamAM eka navo ja prakAza pAtharyo. AnaMdaghenamAM sAdhakanI mastI, zodhakanI prayogazIlatA ane AtmajJAnInI anubhavakhumArI jhaLake che. emanAM stavano jainadarzananI manorama abhivyakti samAna che, to emanAM pado satyazodhakanI ramaNIya yAtrAnAM tIrthasthAno che. A stavano ane pado e koI saMpradAyavizeSanI saMpatti rahevAne badale pratyeka AtmajJAnIne mATe pathadarzaka banI rahyAM che. AnaMdaghanajIe emanAM A stavano ane padothI madhyayuganA sAhityamAM ane enA sAdhanApravAhamAM avismaraNIya phALo Apyo che. AnaMdaghanajInAM stavanomAM tevIsamA ane covIsamA stavano maLe che, te AnaMdaghanajIne badale anya koI vyaktine hAthe racAyelAM lAge che. "covIsI" pUrNa karavAnA AzayathI AnI racanA thaI che. AnaMdaghanajIe bAvIsa ja stavano lakhyAM che, enA AdhAra rUpe anya hakIkato paNa maLe che. hastapratonA saMzodhana daramiyAna je sauthI jUnI be prati maLI che, temAM AnaMdaghanajInAM bAvIsa stavano maLe che ane e bAvIsa stavana pachI enI puSmikA ApavAmAM Ave che. AthI adhyAtmayogI zrIAnaMdaghanajIe bAvIsa stavanonI ja racanA karI che ema niHsaMdeha kahI zakAya. vaLI, eka bIjI noMdhapAtra bAbata e che ke AnaMdaghanajIno dehotsarga Azare saM. 1730mAM thayo, jyAre jJAnavimalasUrie saM. 1769mAM "AnaMdaghana bAvIsI" para stabaka racyuM. mAtra 38 varSamAM ja chellAM be stavano lupta thaI jAya e zakya nathI. AnaMdaghanajI ane zrIjJAnavimalasUri lagabhaga samakAlIna hatA ane emane bAvIsa ja stavano maLyAM che. AthI AnaMdaghanajIe bAvIsa stavanonI racanA karI hatI ema nizcitapaNe mAnI zakAya. zrImad AnaMdaghanajIe bAvIsa stavana lakhyAM che enA AdhAramAM eka mahAyogI AnaMdaghana
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ anya pramANa paNa noMdhI zakAya. AnaMdaghanajInA samakAlIna evA zrIyazovijayajInI racanAonI yAdI pATaNanA bhaMDAramAMthI prApta thaI che, je hAla lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM maLe che. e eka ja patramAM be bAjue upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjanI racanAonI yAdI ApI che. patranA prAraMbhe A pramANe noMdha che : 1767 varSe kAtI zudi 2 dine pattanamaNe pUrNimA pakSe bha. zrI. mahimAprabhasUrisanka DAbaDA nI TIpa. upAdhyAya zrI, yazovijayatA graMthAH " kula 42 nAma, temAM chellA (4ramA) graMthanuM nAma A pramANe che -- AnaMdaghana bAvIsI bAlI, patra 34." AthI ema lAge che ke zrImad AnaMdaghanajIe bAvIsa ja stavano racyAM hatAM. emanA samakAlIna evA zrIyazovijayajIe paNa mAtra bAvIsa stavano para ja bAlAvabodha racyo che. A rIte zrI yazovijayajI, zrI jJAnavimalasUri, zrI devacaMdrajI ane zrI jJAnasArajI e tamAmane bAvIsa ja stavano prApta thayAM che. A aMge AcArya zrImad buddhisAgarasUrijIe eka pracalita daMtakathAnI noMdha A pramANe ApI che - "zrImanI covIzI saMbaMdhI eka daMtakathA sAMbhaLavAmAM AvI che ane te nIce mujaba che : zrImad eka vakhata zatruMjaya parvata para jinanAM darzana karavA gayA hatA. temanI pAchaLa zrImad upAdhyAya yazovijayajI ane zrI jJAnavimalasUri e be munivaro gayA. zrImad AnaMdaghanajI eka jinamaMdiramAM bhAtastavanA karavAmAM lIna thaI gayA hatA. upAdhyAyajI ane jJAnavimalajI chAnImAnI rIta - zrImanA jANavAmAM na Ave evI rIte - chupAIne temanI covIzI sAMbhaLavA lAgyA ane yAdI karatA gayA. zrImad AnaMdaghanajIe RSabhadevathI AraMbhIne bAvIsamA zrI neminAtha paryaMta tIrthaMkaronI stavanA karI, eTalAmAM temaNe kAraNa pAmI pAchaLa joyuM to upAdhyAya ane jJAnavimalasUrine dIThA; tethI temanI pUMTImAMthI nIkaLatA UbharAo saMkocAI gayA ane te tyAMthI nIkaLI gayA. tethI zrI pArzvanAtha ane mahAvIra svAmInAM stavano banyAM nahIM. A kiMvadattI jevI zravaNagocara thaI che tevI atre lakhavAmAM AvI che.' A daMtakathAne koI AdhAra maLato nathI. hakIkatamAM to zrI AnaMdaghanajInAM bAvIsa ja stavano kema maLe che enA khulAsA rUpe A daMtakathA pracalita banI hoya mahAyogI AnaMdaghana tema lAge che. zrI jJAnavimalasUri AnaMdaghanajIe jyAre stavanonI racanA karI tyAre emanI pAse upasthita nahotA e paNa eka hakIkata che, kAraNa ke teo pote ja bAvIsa stavanono bAlAvabodha lakhyA pachI lakhe che - lAbhAnaMdajI kRta tavana etalA 22 dIsai chai. yadyapi hasyuM tohai ApaNa haste nathI AvyA." Avo ja vivAda AnaMdaghanajInA bAvIsamAM stavana aMge pravarte che. zrI neminAtha jina stavana aMge zrI motIcaMda kApaDiyAe evI zaMkA uThAvI che ke A stavana AnaMdaghanajI viracita lAgatuM nathI. emanA maMtavya sAme virodha pragaTa karatAM zrI mahatAba caMda khAreDa kahe che - "A bAvIsamA stavanamAM to AtmA vaibhAvika dazAmAMthI svAbhAvika dazAmAM kevI rIte agrasara thAya te darzAvyuM che. teonA mAnavA pramANe jo yogIrAje rAjulanI vedanAnuM AvuM varNana na karyuM hota to A apUrva strIratnane temanAthI anyAya thaI gayo hota. vaLI, A stavanamAM premaprasaMganA rasamaya varNanamAM Arta hRdayano pokAra ja nathI; paraMtu ATha janmonA saMbaMdhane akhaMDita rAkhavAno ane saMpUrNa AtmasamarpaNanuM adbhuta ane ajoDa varNana ApavAno hetu rahelo che."ra A rIte zrI mahatAba caMda khAreDa nema-rAjulanA rocaka, bhAvapUrNa ane utkRSTa tyAgamaya jIvanamAM eTalI mahattA jue che ke AnaMdaghana svAbhAvika rIte ja A viSayane eTale ke rAjimatInI vedanAne sparyA vinA na rahe. teo potAnA abhiprAyane koI pramANathI pragaTa karavAne badale stavanamAM AvelI vigatonA AdhAre rajU kare che. taTastha dRSTie joIe to A bAvIsamuM stavana anya stavano karatAM keTalIka lAkSaNikatA dharAvatuM lAge che. agAunAM ekavIsa stavanomAM AnaMdaghanajIe stavanano prAraMbha tIrthaMkaranA nAmathI karyo che, paNa kyAMya emaNe eka paNa tIrthaMkarano jIvanaprasaMga Alekhyo nathI. kyAMya tIrthakaranA jIvananuM ADakataruM sUcana paNa nathI. jyAre ahIM to AkhuMya stavana tIrthaMkaranA jIvananA eka prasaMgane AdhAre ja AlekhAyuM che. potAnI ATha-ATha bhavanI prItane aLagI karIne mukti nArI ane anekAMtikI sAthe bhoga bhogavatAM neminAtha bharathArane Akaro upAlaMbha ApavAmAM Avyo che ane aMte rAjimatInuM hRdayaparivartana AlekhI enA jIvanano eka vaLAMka nirUpyo che. jIvananuM AvuM vedhaka parivartana nirUpavA koI UrmikavinuM mana to AsAnIthI rastavanonI saMkhyA 10] 100
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaNAya che. emAM vastusthApana ane bhASAgaurava eTalA pheraphAra pAmI jAya che ke e stavano ja bAkInA uparokta stavananI vizALatA, mahattA ane vizeSatA batAvavA mATe basa thaze. enI vicAraNA tadyogya sthAnake karavAmAM Avaze." paNa navAInI vAta e che ke bAvIsamA zrI neminAtha jina stavana vize AnaMdaghana covIzI"mAM lakhatAM zrI motIcaMdabhAIne mAtra stavananI laMbAI ja navAI pamADe tevI lAge che. joke A dalIlamAM bahu vajUda nathI. kAraNa ke zrI AnaMdaghanajIe dasa gAthAnAM be stavano, agiyAra gAthAnuM eka stavana ane paMdara gAthAnuM eka stavana lakhyAM che. zrI motIcaMdabhAIne agAu je viSaya sAmAnya lAgyo hato te viSe emanA 'AnaMdaghana covIzI' pustakamAM lakhe che - - "graMthakAra vividhatA lAvavA mATe dravyAnuyogano viSaya badale e lekhakanI mahattA che . dravyAnuyoganA kaDaka viSayo pachI saraLatAne aMge vArtA ke kathAno Azraya AnaMdaghana le te banavA yogya che. AnaMdaghane pote stavananA viSayo ghaNA pheravyA che."4 lalacAI jAya, paNa atyAra sudhI tattvajJAnanI keDIe cAlanArA kavi AnaMdaghane kema mAtra A prasaMganuM ja Alekhana karyuM haze ? bIjI eka bAbata dhyAna kheMce che te A bAvIsamA zrI neminAtha jina stavananI bhAva-abhivyaktinI zailI. atyAra sudhI je stavanomAM "tattvanuM TUMpaNuM" jovA maLatuM hatuM, tyAM ekAeka vedanAbharI Urmino uchALa jovA maLe che. anya stavanomAM zAstrajJAnanI sAthosAtha kyAMka bhAvapradarzana jhabakI jatuM hatuM, jyAre A bAvIsamA stavanamAM e zAstrajJAna kyAMka chupAI jAya che ane mAtra hRdaya soMsaruM UtarI jAya tevuM rAjimatInuM bhAvapradarzana AlekhAya che. agAunAM stavanomAM zAstronuM jJAna ane bhAva ke vicAranuM Alekhana tANAvANAnI mAphaka vaNAyeluM che. emAM yogIrAja AnaMdaghananI gaMbhIra ane ciMtanazIla pratibhA UpasI Ave che. e stavanonI abhivyaktimAM gAMbhIrya pragaTa thAya che, jyAre bAvIsamA stavanamAM koI hastIrAjanI maMda maMda ane gauravazALI gatine badale parvata parathI lADathI UchaLatI, kUdatI koI jharaNAnI ramatiyALa gatino anubhava thAya che. gahana anubhavamAMthI ghUMTAIne AvatI AnaMdaghananI e zAstrapUta ane anubhavapUta vANI bAvIsamA stavanamAM kalpanAnI manamohaka raMgalIlA race che. A bAvIsamAM stavanamAM anya stavano karatAM mAravADI bolInA zabdo paNa vizeSa pramANamAM prayojAyA che. AgaLanAM ekavIsa stavanomAM zrI AnaMdaghanajI yoganAM eka pachI eka sopAna Alekhe che ane cheka parAkASThAe Ave tyAre bAvIsamAM stavanamAM AvI sIdhesIdhI ghaTanA kema AlekhI haze tevo prazna ApaNane saheje thAya che. tattvajJAnanI carama koTie pahoMcelA adhyAtmanA anubhavI yogIrAja AnaMdaghane cheka parAkASThAe AvI sAdI ane sAmAnya racanA kare kharA ? A rIte viSaya, abhivyakti ane Alekhana e traNe dRSTie A stavana abhyAsIone vicAratA karI mUke tevuM che. zrI motIcaMda kApaDiyA "zrI AnaMdaghanajInAM pado' pustakamAM lakhe che - "tenI vasturacanA, bhASA ane viSaya evAM judAM paDI jAya che ke teTalA uparathI ja jo anumAna karI zakAtuM hoya to mArA vicAra pramANe e stavana AnaMdaghanajInuM banAveluM hoya ema saMbhavatuM nathI. ekavIsa stavana sudhI je laya cAlyo Ave che teno tyAM ekadama bhaMga thaI jAya che ane temAM lIdhela viSaya sAmAnya kavine zobhe tevo ja che. bAkInAM stavano pUrNa karavo anya kavie prayAsa karyo che te AnaMdaghanajInAM stavano pAse taddana sAmAnya ane parakhAI Ave tevo mahAyogI AnaMdaghana 102 A rIte zrI motIcaMdabhAInA bAvIsamA stavana aMgenI vicAraNAmAM thoDI saMdigdhatA maLe che. aMte eTaluM noMdhIzuM ke viSayavastu, bhAvaabhivyakti ane vicAraAlekhanamAM A bAvIsamuM stavana anya stavano karatAM juduM paDI jAya che, paNa enuM mukhya kAraNa e ke stavanano viSaya badalAyo che ane viSayane kAraNe enI zailI ApoApa badalAI gaI che. jaina samudAyamAM neminAtha ane rAjulanuM vRttAMta vyApaka cAhanA pAmeluM che. phAgu sAhityane joIe to vadhumAM vadhu phAgu zrI neminAthanA jIvanaprasaMgane varNavatAM racAyelAM che. A prasaMgane AlekhatI bAramAsI ane sajjhAyanI racanAo paNa vipula pramANamAM maLe che. AthI zrI neminAthanI kathAno prabhAva koI paNa stavanakAra anubhave te svAbhAvika che. e neminAthanI kathAno prabhAva AnaMdaghanajIe paNa anubhavyo che. phAgu ke sajjhAyamAM neminAthanI kathAmAM varNana ane AlekhananI ekasarakhI dhATI jovA maLe che. nirUpaNano koI camatkAra emAM najare paDato nathI, jyAre ahIM zrI AnaMdaghanajIe rAjimatInI ukti rUpe Akhoya prasaMga rajU karIne emAM lAgaNInuM tattva umeryuM che. pariNAme A stavana thoDuM UrmikAvyAtmaka banyuM che ane rAji matInA aMtaranI e kaLAmaNa vyakta karatI ThapakA rUpe bolAtI uktie A stavananI bhASAmAM parivartana ApyuM che. stavanonI saMkhyA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca agAunAM stavanomAM tattvajJAnanuM Alekhana hatuM. eno viSaya yoga ane adhyAtmano hato, jyAre A bAvIsamA stavanamAM eka nArInI tIvra vedanAnuM Alekhana thayuM che. pariNAme agAunAM stavano karatAM ahIM viSaya vadhu mUrta lAge che. vAcaka rAjimatInI lAgaNIo sAthe AtmIyatA anubhave che. e lAgaNIo, e vedanA, je kalpanA ane ala kAranA parivezamAM pragaTa thAya che te koI virahavyAkuLa nArInA hRdayamAMthI sIdhesIdhI pragaTatI lAge che. A bAvIsamA stavanamAM Alekhana ane zailInI bhinnatAnuM mukhya kAraNa e che ke stavananuM viSayavastu ja samULaguM badalAI gayuM che, AthI AlekhananI bhinnatA ke zailInA nokhApaNAne dhoraNa tarIke rAkhIne A stavana AnaMda ghanajInuM nathI tema kahI zakAya nahIM. AnaMdaghananAM stavano para stabaka racanArA koI paNa stabakakAre A stavana aMge saheje zaMkA vyakta karI nathI. vaLI, "AnaMdaghana bAvIsI "nA prathama staba kakAra zrI jJAnavimalasUrie A bAvIsamA stavanamAM manohara samApananI kalpanA karI che. prathama stavanamAM prItama RSabha jinezvarane eTale ke zuddha cetanAne svAmI rUpe sthApI hatI, e ja priyatamarUpI zuddha cetanAne meLavavAnI bhAvanA A bAvIsamA stavanamAM AlekhAI che. Ama, prathama stavananA prAraMbhane anurUpa evuM samApana AnaMdaghanajIe bAvIsamAM stavanamAM karyuM che. Ane darzAvatA zrI jJAnavimalasUri bAvIsamAM stavananI prathama gAthAnA stabakamAM lakhe che - je mATai prathama tavanamAM zuddha cetanAne kaMta AtmA karI thANo chai te moTai chehaDai paNi ima meLavyAnI bhAvanA paNi thAi." "AnaMdaghana bAvIsI ''nI hastapratomAM paNa kyAMya ekavIsa stavana maLatAM nathI. A hakIkata paNa sUcave che ke A bAvIsamuM stavana AnaMdaghanajInuM ja che. chellAM be stavano audhyAtmayogI zrI AnaMdaghanajInAM stavanonI hastaprato jotAM emAM tevIsamAM zrI pArzvanAtha ane covIsamA zrI mahAvIrasvAmInAM stavano eka abhyAsano viSaya banI rahe che. stavanonI covIsI pUrI karavA mATe "AnaMdaghana bAvIsI ''mAM chellAM be stavano anya kartAne hAthe lakhAyelAM mAluma paDe che. kadAca paraMparAne anusarIne paNa anya kavioe A rIte "caturvizatikA jinastavana" pUrAM karyA hoya tema mAnI zakAya tevIsamuM ane covIsamuM stavana "AnaMdaghana bAvIsI mAM maLe che. tenI chaNAvaTa karIe to sauprathama zrI AnaMdaghanajInAM bAvIsa stavano para "saM. 1769nA kArataka vada sAtame rAjapattana (rAjanagara)mAM" AnaMdaghananAM stavano para Tabo lakhanAra jJAnavimalasUrinAM be stavano joIe. zrI jJAnavimalasUri A stavanonA TabAmAM Ano spaSTa ullekha kare che - AnaMdaghana covIsamAMhe doya stavana pUrAM bhaNI zrI jJAnavimala jiNaMda gAtAM akhaya saMpadA atighaNI pAmI." vaLI, A stavanone aMte "jJAnavimala' evuM nAma mukAyuM hovAthI A stavano emanAM ja che ane e emaNe covIsI pUrNa karavA mATe lakhyAM che te nirvivAda che. zrI jJAnavimalasUriracita A be stavano jotAM ema lAge che ke zrI AnaMdaghanajInAM stavano para stabaka lakhanAra A stavanonI racanAmAM mULamAM pratIta thatI bhASA ke bhAvanI Urdhva koTie pahoMcI zakyA nathI. zrI jJAnavimalasUrinAM A baMne stavanomAM AlekhAyelA vicAro ghaNA sAmAnya che. vicAranI prauDhatA ane mahAyogI AnaMdathana 10
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhivyaktinI sacoTatA e baMne dRSTie A stavano AnaMdaghanajInAM stavano karatAM ghaNAM UNAM Utare che. "jJAnavilAsa"nA kartA ane zrI AnaMdaghanajInAM stavanonA samartha vivecanakartAe AvAM taddana sAmAnya stavano kema lakhyAM haze ? ahIM lA. da. saMgrahanI prata (mAMka 905 : la prati)mAMthI baMne stavananA pATha ApyA che; paraMtu A pratamAM eka patra (37muM) nahIM hovAthI tevIsamA stavananI prathama pAMca gAthAnA pATha ujamabAInI dharmazALAnA bhaMDAranI pratamAMthI (u prati) lIdhA che. zrI pArzvanAtha jina stavana (DhAla : kaheNI karaNI tujha vizu sAco) (koI na dekhyo jogI re -e dezI) pAsa prabhu praNamuM sira nAMmI AtamaguNa abhirAmI re paramAnaMda prabhutA pAmI kAMmitadAyi akomI re. 1. pAsa) cauvIsImeM haiM tevIsA dUra karyA tevIsA re TAlyA jaiiNi gati thiti cauvIsA Ayu catuSka paNa vIsAre, 2, pAsa loha kudhAtu kaiM je kaMcana te pArasa pASANo re nirviveka paNa tuMhmacai nAmai e mahimA supramAMNo re. 3. pAsava bhAvai bhAva nikSepai milatAM bheda rahai kiMma jAMNo re tAMnai tAna milyui co aMtara ehavo loka ukhANo re. 4. pAsa) parama sarUpI pArasa rasaruM anubhave prIti lagAI re doSa Talai hoi dRSTi sunirmala anupama eha bhalAI 2. 5. pAsa) kumati upAdhi kudhAtune taji che nirupAdhika guNa bhajii re sopAdhika sukhadu:kha paramAratha teha laheM navi rajii re. . pAsa) je pArasathI kaMcana jAcuM teha kudhAtu na hovai re tima anubhavaraNe bhAvai bhedio zuddha sarUpai jovai. 7. pAsa) vAmAnaMdana caMdana zItala darzana jAsa vibhAi re jJAnavimala prabhunA guNa vAdhai paramAnaMda vilAsa re. 8. itizrI pArzva jina stavana. 23 mIsarI re pari mIThI abhayai karI re, 1. zrI jina ANA guNaThANai AropatAM re virati taNIi pariNAma pavani re avanire atihiM amAya sabhAvathI re. 2. sarva saMvara phalai philatI milatI anubhavai re. zuddha anaikAMta pramANe bhalatI re dalatI re saMzaya bhramanA tApanai re, 3. trividha vIratA jirNa mahAvIre AdarI re dAna yuddha tapa rUpa abhinava re bhavi bhavi re dravya bhAvathI bhAkhIi re. 4. hATaka koDi deI dAridra nasADIo re bhAvai abhayanuM dAna deI re kei re leInai sukhIyA thayA re. 5. rAgAdika arimUla thakI ukheDIyA re lahI saMyama raNaraMga ropI re opI re jiNai Apa kalA nirAvaraNanI re. ke. nirAzaMsa valI zivasukha hetu kSamA guNai re tapa tapiyA jirNo ema Apai re thApai re vara paMDita vIrya vinodathI re. 3. darzana jJAna caritra trividhanI vIratA re mahApada zobhita bhAvi bhAsai re, vAsai re tribhuvana janamana bhAyaNAM re. 8. vIra dhIra koTI koTI kRpA rasano nidhI re paramAnaMda payoda vyApai re. Apai 2 nija saMpada phala yogyatA 2. 9. baMdha udaya sattAdika bhAvAbhAvathI re trividha vIratA jAsa jAMNI re ANI re tripadI rUpai gaNadhari re. 10. ThANaga jANaga guNa guNa ThANaka trihuM vidhai re kADhyA jirNi tridoSa poSo re chellAM be stavano 107 zrI mahAvIra jina stavana (rAga : mAruNI, dhanyAsirI) (girimAM goro giruo meru giri vaDo re - e dezI). karuNA kalpalatA zrI mahAvIranI re tribhuvana maMDapa mAMhiM pasarI re. mahAyogI AnaMdaghana 106
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zoSo re roSa topa kIdhA tulba re. 11, saMI ja subhAva sudhArasa secana vRSTithI re trividha tApano nAza hovai re jo vare tribhuvana bhAva sabhAvathI re. 12. jJAnavimala guNa gaNa maNi rohaNa bhudharA re jaya jaya tuM bhagavAna nAyaka re dAyaka re akhaya anaMta sukhano sadA re, 13. iti zrI mahAvIra jina stavanam riso iticovIsI saMpUrNaH zrI AnaMdaghanajInAM stavano vize zrImad jJAnasArajIe samartha vivecana lakhyuM che. AnaMdaghanajInA atigaMbhIra ane atigahana Azayane pAmavA mATe emaNe A stavano para varSo sudhI ciMtana ane manana karyuM. enA rahasyanI spaSTatA mATe ghaNAne pUchavuM paNa kharuM; paraMtu emane saMtoSa sAMpaDyo nahIM. zrImad jJAnasArajIe emanA bAlAvabodhamAM vAraMvAra yogIrAja AnaMdaghanajInI mahAnatA pratyeno potAno Adara pragaTa karyo che. AcArya jayasAgarasUrijI zrImad jJAnasAgarasUrine 'laghu AnaMdaghana" kahe che. zrImad jJAnasArajIe 'AnaMdaghana bAvIsI' para lakhelA bAlAvabodhamAM potAnI A ciMtana-pravRttino ullekha karyo che. zrI. lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA puNyavijayajI AdinA saMgrahanI kramAMka 19866nI pratimAMthI jJAnasarijInI e cinapravRttino emanA ja zabdomAM karAyelo ullekha joIe - zrAvaka AgrahathI karyo, cauvIsIno artha; artha samartha kihAM huva, kihAM artha ni vyartha. 1. tehane buddhijana sodhasI, karasI muja upagAra; para upagArI purasano, para upagAra AcAra. 2, piNa jehevI mujha dhAraNA, tehano pUrNa prakAsa; karI karyo arthane, asahIye AyAsa. 3. pUchavA paMDItathI aratha, sarI na kAraja sIdha; kethI artha thayuM nahIM, teNe karyuM viruddha. 4. jJAnavimala kIno aratha vAMcyo vAraMvAra, piNa kimahI na vicAraNA, karata karI niradhAra. 5. mahAyogI AnaMdathana 108 sUra urda viNa kuNa karI, jala gati jalana vikAsa; tima mati ravibhA kiraNa, rahisa kare suvikAsa. 6. nahi tehavo matithI nipuNa, nahIM zAstrano gyAMna; piNa gura kirapAye, bAlaka bodha vidhAna. 7. dravya dravya mAtA mugati, guNa vatsaranA AMka bhAdrava sudi caudasa mite, saMpUraNe saTeka. 8. kisanagar3ha caumAsa SaTa, tiha cauthI mAsa; kete dinake laganakA, saMpUrana bhaI Asa. 9. kharatara gacha dinamaNI, zrIjinalAbhasuriMda; ratnarAja tasa sikSa siSa, gyAMnasAramatI maMda. 10. iti AnaMdaghanai karI, tavanA jina bAvIsa; doya tavana kara meM karyA, saMpUraNa cauvIsa. 11. AnaMdaghana kRta tavanamAM, mujha tavane atI vIva; aMtara raNa divasanI, ujjala jala vali kIca. 12. e vina AnaMdaghana taNA, aratha rahasa pada dITha; tasa prasAda ehavA thayA, nITha nITha padanITha, 13." Ama sADatrIsa varSa sudhI zrImad jJAnasAgarajIe AnaMdaghanajInAM stavano para ciMtana-manana karyuM, eTaluM ja nahi paNa potAnA purogAmI stabakakAra zrI jJAnavimalasUrie jema be stavano lakhIne covIsI pUrNa karI hatI te ja rIte zrImad jJAnasArajIe paNa chellAM be svaracita stavano umerIne covIsI pUrI karI. lA.da, bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM bharUcanA bhaMDAranI prati naM. 346mAM 13pamAM patra para eno A pramANe ullekha maLe che : pUrve doya tevana AnaMdaghane nAmanA ehamadAvAdanA bhaMDAramAMhethI doya gyAMnavimalasUri doya tavana devacaMda saMvegI kRta dekhIne mArI mati tavana racanA karavAne ulkasI. zrI pArzva jina stavana (zAMti jina Ika muja vinatI e dezI) pAsa jina tAharA rUpanuM mujha pratibhAsa kima hoya re tujha mujha sattA ekatA acala vimala akala joya re, pA0 1. mujha pravacana vacana pakSathI nizcarya bheda na koya re chellAM be stavano 109
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivahAre lakhi dekhIye bheda pratibheda bahu loya re. pAva 2. baMdhana mocana hi nizcarya vivahAra bhaja doya re akhaMDa anAdi na vicala kadA nitya abAdhita soya re, pA0 3. anvaya he tu vyatire kathI AMtaro tujha mujha rU5 re aMtara meTavA kAraNe Atma svarUpa anUpa 2. pA0 4. AtamatA paramAtmatA sudhdha naya bheda na e ka re avara Aropita dharma che tehanA bheda ane ka 2. pA0 5. dharamI dharamathI e katA teha mujha rUpa e bheda 2. eka sattA lakhi ekatA kahe te mUDhamati kheda 2, pA0 6. AtamAM dhara mane anusarI 2meM je AtamA rAMma ro AnaMdaghana padavI kahe parama Atama tasa nAMma re. pA7. itizrI pArzva jina stavana saMpUrNam. 23. zrI mahAvIra jina stavana (paMthaDo nihAluM re bIjA jina taNo ree dezI) carama ji Nesara vigata sarUpanuM re bhAvuM ke ma sarUpa sAkArI viNa dhyAna na saMbhave re e avikAra arUpa, ca0 1, Apa sarUpe AtamamAM rame re, teha nA dhura be bheda asaMkha Udhese sAkArI parda re nirAkArI nirabheda, ca0 2, sUkhama nAMma karama nira kAra je re te bheda nahIM aMta nirAkAra je niragata karmathI re teha abheda anaMta. ca0 3. rUpa nahIM kaiMrya baMdhana ghaTayuM re baMdha na mokSa na koya baMdha mokha viNa sAdi anaMtanuM re bhaMga saMga kima hoya. ca0 4, dravya vinA tima sattA navi lahai re sattA viNa syo rUpa rUpa vinA kima sIdha anaMtatA re bhAvuM e kala sarUpa, ca0 5. AtamatA paraNita be paraNamyA re te mujha bhedAbheda tadAkAra viNa mArA rUpanuM re dhyAvuM vidha pratiSedha, ca0 6. aMtima bhava gahiNe tujha bhAvanuM 2 bhAvaDhuM suddha sarUpa taiye AnaMdaghana pada pAmatyuM re AtamarUpa anUpa, ca0 7. itizrI mahAvIra jina stavana saMpUrNam. 24. yogIzrI AnaMdaghanajInAM stavanonI keTalIka pratimAM "dhruvapada rAmI ho svAmI hamArA" evuM pArzvanAtha bhagavAnanuM stavana temaja "vIrajIne caraNe lAguM " evuM zrI mahAvIrasvAmInuM stavana maLe che. stavanane aMte "AnaMdaghana " e nAmano ullekha maLe che ane A zrI AnaMdaghana-racita stavana che ema mAnIne ghaNA stavanasaMgrahomAM e ApavAmAM AvyAM che. I.sa. 1912mAM pragaTa thayelA zrI mANekalAla vahelAbhAI jhaverInA "adhyAtmopaniSad athavA zrImad AnaMdaghanajI mahArAja kuta covIzI"mAM temaja I.sa. 1976nA sapTembaramAM pragaTa thayelA muni nemicandrajInA "Anandaghana caubIsI para padamagna bhAyasahita adhyAtma darzana mAM Ane AnaMdaghanajIta tevIsamA ane covIsamAM stavana gaNavAmAM AvyAM che. ghaNI pratiomAM paNa zrI jJAnavimalasUrinAM be stavano pachI A stavano AlekhAyelAM che; paraMtu zrImad jJAnasArajIe lakhelA bAlAvabodhamAM A stavano zrI devacaMdrajI mahArAja - racita che evo spaSTa ullekha maLe che. emAM jJAnasArajI lakhe che - jina devacaMda saMvegiyA AnaMdaghanajI caubIsI mahAvIrajI rI tavanAmeM kahyuM 'AnaMdaghana prabhu jAge.' zrI devacaMdrajI racita A be stavano amadAvAdanA zrI cAritravijaya jJAnamaMdira(prAcya vidyAmaMdira)mAMthI maLelI hastapratamAMthI ahIM lIdhA che. pratino kramAMka 929 che ane enI le, saMvata 1831 che - - pArzva jina ratavanuM (rAga : sAraMga) (dezI rasIyA rAco hI dAnatae raseM-e dezI) dhruva pada rAmI ho svAmI mAharA niHkAmI guNarAya, sugyAnI nija guNa kAmI ho pAmI tuM ghaNI dhruva ArAmI ho thAya, su0 dhU. 1. sarva vyApI kaheM sarva jANagapaNe paraparaNamana svarUpa; su0 para rUpeM karI tattvapaNuM nahIM sva sattA ciTUpa. suva dhru. 2. gyeya anekaeN ho gyAna anekatA jala bhAjana ravi jema, sui dravya ekapaNuM guNa ekatA, nija pada ramatAM ho prema, suva dhru. 3. parakSetre gata gyeyaneM jANavaeN paratrI thayuM gyAMna, sutra asti paNe nija kSetre turksa kahyo nirmalatA guNa mAna. suva dhru. 4. chellAM be stavano mahAyogI AnaMdathana
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ - "jaina yuga" sAmayikanA vi. saM. 1982 bhAdrapada AzvinanA aMkamAM pR. 66 para "AnaMdaghanajI kRta pArzva ane vIra stavano" pragaTa karavAmAM AvyAM hatAM. e stavanonI AgaLa taMtrIzrIe A pramANe noMdha mukI hatI : zrImad AnaMdaghanajInAM khuda potAnAM racelAM pArzvanAtha ane mahAvIra prabhu paranAM stavano nahotAM maLatAM pahelA bAvIza tIrthakaro paranAM temanAM stavano para yazovijayajIe, jJAnavimalasUrie ane jJAnasArajIe bALAvabodha racya jaNAya che, paNa nIcenAM 23mA ane 24mA jina paranAM stavano Akhare sAMpaDyAM lAge che. A suratanA eka bhaMDAramAMthI maLI AvelAM, te zrIyuta dAmajI kezavajInI kRpAthI temanI pAsethI utArI atre mUkyAM che." (23) ceya vinAzeM ho gyAna vinazvara kAla pramANe re thAya. su0 sva kAlaeN karI sva sattA sadA te para rIta na jAya. sutva dhru. 5. para bhArve karI paratA pAmatI sva sattA thira ThAMNa. su0 Atma catuSkamayI paramAM nahIM to kima sahuno re jANa. suva dhru. . aguru laghu nija guNane dekhatAM dravya sakala dekhaMta. su0 sAdhAraNa guNanI sAdharkhatA darpaNa jalanaM dRSTAMta. su0 dhU. 7. zrI pArasa jina pArasa samAM piNa ihAM pArasa nAMhi. sutra pUraNa rasIo ho nija guNa pharasano AnaMdaghana muja mAMhi. suva dhru. 8. itizrI pArzva jina stavana. 23 (24) (zrI vIra jina stavana) (rAga : dhanyAzI) vIra jIne caraNe lAgu vIrapaNuM te mAMgu ro mithyA moha timira bhaya bhAguM jIta nagAruM vAguM re. vI. 1. chauma - vIraja vezyA saMge abhisaMdhi ja mati aMge re sukhama vUla kyiAraeN raMgaeN yogI thayo umaMge re. vIve 2. asaMkhya pradezuM vIrya asaMkhyuM, yoga asaMkhita kaMpyuM re pudgala gaNa tiNa bheMsa vizeSaM yathA zakti mati lekhuM re. vI0 3. utkRSTa vIra ja ne vese yoga kriyA navi pekhe re yoga taNI dhavatAne lemeM Atama sagati na kheceM re. vI0 4. kAma vIrya varse jima bhogI tima Atama re thayo bhogI re sUrapaNe Atama upayogI thAi teha ayogI re. vIva pa. vIra paNuM te AtamaThANuM jAgyo tumacI vANe re. dhyAna vinANe sakati pramANe nija dhuva pada pahicANe re. vI ke. AlaMbana sAdhana je tyAgaeN para pariNatane bhAMge re akSaya darzana jJAna verAge AnaMdaghana prabhu jAge re. vI) 7. itizrI AnaMdaghana kRtA caturvizatikA samAptA. 24. zrI pArzvanAtha bhagavAnanI stavanA praNamuM padapaMkaja pArzvanA jagavAsanA agama anupa re, mohyo mana madhukara jehathI, pAme nija zuddha svarUpa re. praNamuM 1. paMka kalaMka zaMkA nahIM nahi khedAdika du:kha doSa re, trividha avaMcaka jogathI lahe adhyAtama sukha poSa re. praNamuM0 2. duraMdazA dUre TaLe bhaje muditA maitrI bhAva re, varate nita citta madhyasthatA karuNAmaya zuddha svabhAva re, praNamuM0 3. nija svabhAva sthira kara dhare na kare pu lanI kheMca re, sakhI huI varate sadA na kadA parabhAva prapaMca re. praNamuM0 4. chellAM be stavano mahAyogI AnaMdaghana 112 113
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahaja dazA nizcaya jage uttama anupa rasa raMge re, rAce nahIM parabhAvasuM nija bhAva raMga abhaMga re. praNamuM0 5. nijaguNa saba nijameM lakhe na cAkhe paraguNanI rekha re, khIra nIra vivaro kare e anubhava haMsaruM pekha re. praNamuM0 6. nivikalpa dhyeya anubhave anubhava anubhavanI prIta re, ora na kabahu lakhI zake AnaMdaghana prIta pratIta 2. praNamuM0 7. (24) zrImad vIra bhagavAnanI stavanA vIra jinezvara paramezvara jayo jagatajIvana jina bhUpa, anubhava mitte re citte hita karI dAkhavyuM tAsa svarUpa. vIra0 1. jeha agocara mAnasa vacanane teha atIndriya rUpa anubhava mittere vyakti zakti zuM, naya nikSepe re jeha na jANiye bhAkhyuM tAsa svarUpa. vI20 2. navi jihAM prasare pramANa zuddha svarUpe re te brahma dAkhave kevaLa anubhava bhANa. vI20 3. mahAyogI AnaMdaghana 114 alakha agocara anupama arthano koNa kahI jANe re bheda, sahaja vizuddhayere anubhava vayaNa je zAstra te sayalA hai kheda. vI20 4. dizi dekhADI re zAstra savi rahe, na lahe agocara bAda, kAraja sAdhaka bAdhaka rahita je anubhava mita vikhyAta. vI20 5. aho caturAI re anubhava mittanI, aho tasa prIta pratIta, aMtarajAmI svAmI samIpa te rAkhI mitrasuM rIta. vIra0 6. anubhava saMge re raMge prabhu malyA saphala phalyA savi kAja, nijapada saMpada je te anubhave, AnaMdaghana mahArAja. vIra0 7. A baMne stavano paMDita munizrI gabbulAlajIe lakhelA ane paM. maMgalajI uddhavajI zAstrIe gujarAtImAM anuvAdita karelA pustaka "AnaMdaghana covIzI yAne adhyAtma paramAmRta''mAM aMte ApavAmAM AvyAM che. paNa A stavano konI racanA che te spaSTa thatuM nathI. zrI agaracaMdajI nAhaTAnuM A vize anumAna che ke A aMge koI nizcita pramANa maLatuM nathI. zrI yazovijayano AnaMdaghana parano bAlAvabodha kyAMya upalabdha nathI. e maLaze tyAre A be stavano konAM lakhelAM che tenuM pramANa kadAca maLI rahe. A be stavano AnaMdaghanajInAM che evo mata zrI mohanalAla dalIcaMda desAI dharAve che. teo chellAM be stavano aprApya hovA aMge lakhe che - "23mA ane 24mA jinanAM stavano kema sAMpaDatAM nathI ? zuM te mahApuruSano te race te pahelAM deha paDI gayo haze ? (2) temanAM racelAM lupta thayAM haze ? (3) te loka pAse mUkavA yogya nahi gaNI jANIjoIne mukAyAM nahi hoya ? - trIjo vikalpa vadhu saMbhavita hoya ema koI tarka kare che, kAraNa ke te jainayuga" mAsikanA saM. 1982nA chellAM be stavano 115
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAdrapada-AzvinanA aMkamAM pR. 69mAM meM prasiddha karelAM temanAM ja racelAM hoya to temAM 23mA pArzvajina stavanamAM nizcaya mArga che ane 24mA vIra jina stavanamAM *alakha agocara anupama arthano, koNa karI jANe re bheda; sahaja vizudhdha re anubhava-vayaNa je, zastra te sayalA re kheda : dizi dekhADI re zAstra savi rahe, na lahe agocara vAta; kAraja sAdhaka bAdhaka rahita je anubhava mitta vikhyAta" ema jaNAvI zAstra karatAM anubhavanI vizeSatA batAvI che; saghaLAM zAstrane 'kheda' zabda vAparI temane utArI pADavA jevuM vacana loko mAnI le ane tethI arthaviparyAsa kare - e kAraNe te gauNa rakhAyAM hoya.' - zrI mohanalAla dalIcaMda desAInI A kalpanA svIkArya jaNAtI nathI. saghaLAM zAstro khedarUpa che e vigata covIsamA stavanamAM Ave che, to pachI tevIsamuM stavana gauNa rAkhavAnuM kAraNa zuM ? bIjI hakIkata e paNa che ke AmAM gauNa rAkhavA jevI koI vigata ja nathI. "naMdIsUtra" nAmanA AgamanA eka aMgamAM kahyuM che ke samyaktavALA mATe A zAstro satya che ane mithyAtva bhAvavALA mATe asatya che. ahIM eTaluM ja kahevAyuM che ke zAstro e mArga batAvanArAM che , dizAnuM sUcana karanArAM che. sAdhake to zAtre cIMdhyA mArge sAdhanAnA patha para AgaLa prayANa karavAnuM hoya che. Ama, A stavananI vigata koI vitaMDA UbhI kare tevI nathI ane ethI ene gauNa rAkhavAmAM AvyAM hoya te bAbata svIkArI zakAya tevI nathI. judA judA bhaMDAronI keTalIya hastaprato jotAM A stavano maLatAM nathI. zrI jJAnavimalasUri, zrI devacaMdrajI ane zrI jJAnasArajIe AnaMdaghanajInAM chellAM be stavano gauNa rAkhavAmAM AvyAM hovAthI hakIkatano kyAMya jarA sarakho nirdeza karyo nathI, AthI A stavano pAchaLathI koIe emanA nAme joDI kADhayAM hoya tema lAge che. savanonuM bhASAsvarUpa madhyakAlIna samayanI saMtaparaMparA dezanI dhArmika ane sAMskRtika AdhArazilA hatI. jhanUnI videzI AkramaNa heThaLa kacaDAI javAno bhaya dharAvatI e saMskRtine jatanathI jALavavAno ane emAM navIna prANasaMcAra karavAno saMtaparaMparAe bhagIratha puruSArtha karyo hato. saMtonI vANI e satyanI vANI hatI; AtmakhojanI gahana prakriyA hatI. virahaghelI gopInI zyAmanI zodha hatI; tattvaciMtaka mATe paramapadaprAptinI e zabdabaddha jhaMkhanA hatI. A vANI svayaMbhU AtmasAt thaI jatI hatI. sAdhusaMtanI e khoja , pachI e alakSya alakhanI hoya ke salUNA zyAmanI hoya, brahmanI hoya ke jinezvaranI hoya, paNa e lokakaMThamAM keTalAya pratidhvani jagADatI jagADatI guMjatI hatI. madhyakAlIna samayamAM saMdezAvyavahAranAM jhaDapI sAdhano upalabdha na hatAM; tema chatAM saMtonI vANI eka pradezamAM pragaTatI ane keTalAya pradezo para phelAI jatI hatI; eTaluM ja nahi paNa e dareka pradezanA lokahRdayane eTalI badhI prabhAvita karatI ke dareka vyakti emAM potAnI ja bhASA, bhAvanA ane jhaMkhanA jotI. "kahata kabIra suno bhAI sAdha" ke "mIrAM ke prabhu giradhara nAgara "nuM pada dareka pradezane potIkuM lAgatuM. AnuM kAraNa e hatuM ke sAdhu-saMto Thera Thera ghUmatA hatA, aneka tIrthasthaLonI yAtrA karatA hatA ane sAthosAtha potAnAM bhajanothI AmajanatAnI mahAyogI AnaMdathana 16
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArmika bhAvanAne sateja rAkhatA hatA. jaina sAdhuonA vihArane kAraNe A dharmabhAvanAnI suvAsa judA judA pradezomAM prasaratI. teo eka sthaLe cAturmAsa gALIne dharmabhAvanA ane dharmaanuSThAna vizeSa rUpe pravartAvatA hatA. Ama, bhAratanA sAdhu saMtonI vANImAM vividha pradezonI prajAnA saMparkane kAraNe judI judI bhASA ke bolInAM tattvono chaMTakAva svAbhAvika rIte ja thaI jato ane e vANIne vividha pradezanA loko AtmasAt karatA. pariNAme saMtavANI para prAdezika bolIno raMga caDyA vagara raheto nahi. satata vihArI jaina sAdhuno judA judA pradezanA loko sAthe meLApa thato. emanAM vyAkhyAnone je te pradezanI bolIno pAsa jANye ajANye lAgI jato. mIrAM gujarAtanI, rAjasthAnanI ke vraja pradezanI athavA to AnaMdaghana gujarAtanA kahevAya ke rAjasthAnanA gaNAya tevo prazna A vizALa sAMskRtika saMdarbhamAM varavo lAge che. saMto deza samastanI sahiyArI sAMskRtika saMpatti che. ApaNe ene sthaLa, pradeza ke bhASAnI sImAmAM bAMdhavA icchIe chIe. uttara hiMdanA saMta kabIranA bhAva mAtra gujarAta ke mahArASTra sudhI nahi, paNa cheka baMgALa, AsAma ane orissA sudhI phelAyelA maLe che. baMgALanA gopIcaMdanuM saMgIta cheka siMdha ane karNATakamAM guMje che. mahArASTranA prasiddha saMta nAmadevanI hiMdI kavitA paNa maLe che. A pariprekSyamAM AnaMdaghananAM stavanonA bhASA svarUpano vicAra karavo joIe. A samaye mizra bhASAnI paraMparA pravartamAna hatI. AmAM mukhyatve eka bhASA hoya ane enI sAthe anya bhASA ke bolInI emAM chAMTa maLatI hoya. mukhyatve gujarAtI bhASA hoya ane temAM rAjasthAnI ane vraja bhASAnA zabdonuM mizraNa AvatuM hoya athavA to mukhyatve rAjasthAnI ke vraja bhASA hoya ane emAM gujarAtI bhASAnA zabdonuM mizraNa thAya. A bhASAsvarUpanI khUbI e hatI ke emAM je bhASA pAyArUpa hoya ane je bhASAnAM tattvono upara uparathI chaMTakAva thayo hoya e badhA pradezamAM lagabhaga ekasarakhI pracalita hoya. A mizra bhASA e koI pradezavizeSanI mAtRbhASA nahotI; paraMtu eka vyApaka pradeza para vaparAtI bhASA hatI. e samayano zrotAvarga paNa A bhASAthI sArI rIte paricita hato. aneka saMtoe potAnAM darzana-saMvedanane pragaTa karavA mATe A mizra bhASAno Azraya lIdho hato. mizra bhASAnI A bhUmikAne nahIM samajanArA keTalAka bhASAonA AvA mizraNane khIcaDI kahe che. DaoN. zyAma suMdaradAse kabIranI mahAyogI AnaMdaghana 118 bhASAne "paMcamela khIcaDI" kahI che.' hakIkatamAM kabIranI bhASA e khIcaDI bhASA nathI, paNa aneka bhASAonA saMparkathI svayameva baMdhAyelI majabUta kAThAvALI bhASA che. mIrAMnAM bhajanomAM A ja rIte rAjasthAnI, gujarAtI ane vraja bhASAnAM tattvo ekarUpa thayelAM jovA maLe che. A ja arasAmAM eka bIjI bhASA-paraMparA paNa UbhI thayelI najare paDe che. kavi eka bhASAmAM racanA karato hoya; paraMtu e ja racanAmAM thoDAMka pada anya bhASAmAM paNa racyAM hoya. bhAlaNano "dazamaskaMdha" gujarAtI bhASAmAM che, paNa e "dazamaskaMdhamAM ja alaga tarI Ave te rIte vraja bhASAnAM pAMca pada ApyAM che; "dazamaskaMdhanI amuka pratiomAM vraja bhASAmAM bhAlaNanA nAmavALAM vadhu be pada paNa maLe che. kezavadAse racelA "dazamaskaMdha"nA caudamA ane soLamA sarcamAM vraja bhASAmAM racanA karI che. nayasuMdaranA "naLa damayaMtI rAsa"mAM AvatA rekhatAnI bhASA urdU jevI che . zAmaLanI padyavArtAo gujarAtI bhASAmAM che, paNa temAM AvatA duhA, samasyAo vagere vraja bhASAmAM che. Ama eka kRtimAM be bhASA prayojAyelI jovA maLe che, joke e baMneno upayoga judI tAravI zakAya te rIte thayelo hoya che. madhyakAlIna samayamAM eka trIjI paraMparA vizeSa pracalita che. sarjaka potAnI mAtRbhASA uparAMta anya bhASAomAM paNa kRtio racato hoya che. akho, yazovijayajI, prItama, nirAMta, muktAnaMda, niSkulAnaMda ane dayArAma jevA gujarAtI kavioe vraja bhASAmAM svataMtra racanAo karI che. A paraMparA dalapatarAmamAM paNa jovA maLe che. dalapatarAme vraja bhASAmAM svataMtra graMtho racyA che. yogI AnaMdaghananAM stavanomAM mizra bhASAnI paraMparAno prathama prakAra jovA maLe che. AmAM pAyA rUpe eka bhASA prayojAyelI che. enI sAthosAtha anya bhASAnI chAMTa dekhAI Ave che. mizra bhASAnuM A valaNa jaina sAdhuomAM emanA vihArane kAraNe paNa AvyuM hoya. AnaMdaghananI vihArabhUmi gujarAta ane rAjasthAna che ane tethI emanI bhASAmAM A baMne pradezanI bhASAonuM mizraNa che. A samayanA jaina sAdhuomAM gujarAtI ane rAjasthAnI bhASAnA mizra svarUpanI paraMparA jovA maLe che, to jainetara sAdhu-saMtomAM gujarAtI ane vraja bhASAnA mizra svarUpanI paraMparA najare paDe che. A mizra bhASAsvarUpane pArakhatAM pahelAM keTalIka bAbato vicAra mAgI le che. e samaye bhASAonA koI vADA nahotA ke na to bhASAne koI 'lebala' hatuM. A stavanonuM bhASAsvarUpa 119
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMta-paraMparA bhAva para najara TheravatI hatI, bhASA para nahi. e samaye judAM judAM rAjyo vacce koI nizcita sImA nahotI. emAMya vaLI A saMtone to sImA kyAMthI sparze ? AthI emanI racanAo e koI eka ja pradezanI bhASAnI mahora dharAvatI rahevAne badale emAM bIjA pradezanI bolInA aMzo AvI maLe te svAbhAvika hatuM. vaLI, A saMtoe pote to potAnI racanAo lakhI ja nathI. emanA aMtaramAMthI sarelI e amRtadhArA lokakaMThamAM jhilAI ane ene AdhAre bIjAoe lipimAM ene saMgharI rAkhavA prayatna karyo. kabIra ke AnaMdaghane kaI bhASAmAM potAnI kRtionI racanA karI haze teno tAga maLavo zakya che. ApaNe to mAtra enuM prAcInamAM prAcIna bhASAsvarUpa meLavIne mULa svarUpanI najIka pahoMcavAnI mathAmaNa ja karI zakIe. vaLI, A prati kyAM lakhAI che te bAbata paNa agatyanI bane che. lahiyo potAne paricita evI bhASA athavA to potAnI AsapAsanA samAja mAM e kRtio je rIte bolAtI-gavAtI hoya te rIte tene AlekhavA yatna kare che. Ama, jyAM jyAM A racanAono pracAra thato jAya che tyAM tyAM e pradezanI bhASAno raMga mULa kRti para caDato jAya che. A pado ke stavano lokakaMThamAM jIvatAM hovAthI e je je pradezamAM gavAyAM tenI asara jhIlatAM gayAM. A kAraNe ja mIrAMnAM pado rAjasthAnI, vaja, gujarAtI ane paMjAbI ema cAra bhASA-svarUpamAM sAMpaDe che. A samaye spaSTa bhaugolika sImADAono abhAva hato. vaLI, rAjakIya sImADAomAM paNa saMkoca yA vistAra thato raheto hato. sAdhu-saMnyAsIo, yAtrALuo, sabhya vagerene kAraNe eka bhASAmAM anya bhASAonuM mizraNa thatuM. AnaMdaghananAM stavanonA bhASAsvarUpane pAmavA mATe keTalAka vidvAnoe prayatna karyo che. AmAM zrI manasukhalAla mahetAe "jaina kAvyadohana mAM ane zrI motIcaMda kApaDiyAe "AnaMdaghananAM pado"mAM stavanonI bhASAnA svarUpa aMge vigate carcA karI che. zrI manasukhalAla mahetAe "bhASAvivekazAstra (philology)nI dRSTie " AnaMdaghananAM stavanone mUlavavAno prayatna karyo che ane emaNe AnaMdaghanajInAM stavanonI bhASA saurASTranI jhAlAvADI bolIne maLatI che ema sAbita karavA prayAsa karyo che. zrI manasukhalAla mahetAe stavanonI zuddha vAcanA parathI nirNaya tAravavAne badale potAne je bhASA-svarUpamAM stavano maLyAM, te parathI nirNaya tAravyo che. AthI emanI tAravaNI svIkArya bane tema nathI. jemake - "maLasuM kaMtane dhAya", (1 : 3), "meLo" (1 : 3) temaja "dhAra talavAranI soyalI dovalI" jevA zabdaprayogomAM "zuM", "melo" ane "soyalI", "dovalI" saurASTramAM vizeSa vaparAzamAM che ema teo kahe che; paraMtu A zabdomAM prathama zabdano zuddha pATha "milasuM" che, je jUnI gujarAtImAM pracalita che. "meLo ene badale zuddha pATha "melo" che, jyAre "soyalI" ane "dovalI "ne badale zuddha pATha "sohilI", "dohilI" che. jyAre kyAMya "dovalI" zabda to maLato nathI. saurASTramAM paNa "sohyaluM-dohyaluM ''mAMthI "soyaluM-doyaluM" rUpa thayeluM maLe che. "dovaluM" jevuM rUpa to kyAMya maLatuM nathI. zrI manasukhalAla mahetA kahe che ke "kAMNa mAMDavI" e zabda saurASTramAM vadhAre bolAya che. teonA mAnavA pramANe "kAMNa" zabdano artha "kathA" evo thAya che ane lAMbI lAMbI vAta karyA karavI tene "kAMNa mAMDI besavuM" ema saurASTramAM kahevAya che. A aMge vicArIe to jaNAze ke lAMbI lAMbI vAta karavA saurASTramAM jo kAMNa" zabda vaparAto hoya to e arthamAM zrI AnaMdaghanajIe zrI mallinAtha jinastavanamAM A zabda vAparyo nathI. vaLI, rUDha arthamAM koInA avasAna pachI poka mUkavAmAM Ave tyAre "kAMNa mAMDavI" ema kahevAya che. e arthamAM paNa A zabda A stavanamAM prayojAyelo nathI, A zabdano zuddha pATha "kAMNi " che ane ahIM e zabda "khaTako" ke "vasavasonA arthamAM prayojAyo che. bApaDA" ane "dedAra" zabda gujarAta karatAM saurASTramAM vizeSa bolAya che ema zrI manasukhalAla mahetA darzAve che. hakIkatamAM A zabdo badhe ja pracalita che. arabI zabda "dIdAra "nuM vikalparUpa "dedAra " banyuM che. e koI prAMtIya rUpa nathI. Ama, AnaMdaghananI bhASAne jhAlAvADI bolI gaNavI ane e rIte AnaMdaghanano janma jhAlAvADamAM thayo hato evo zrI manasukhalAla mahetAno abhiprAya svIkArI zakAya tevo nathI. emanuM A tAraNa aMgata chApavALuM ane nakkara pramANonA abhAvavALuM, che, Ama chatAM AnaMdaghananAM stavanone bhASAnI dRSTie pArakhavAnA sau prathama prayAsa temanuM A kArya noMdhapAtra gaNAya. A pachI AnaMdaghananAM stavanonA bhASAsvarUpane darzAvavAno prayatna zrI motIcaMda kApaDiyAe karyo che. emaNe AnaMdaghananAM pada ane stavanone lakSamAM rAkhIne AnI carcA karI che. temAM stavanonA zabdaprayogo, caraNo, kahevato temaja rAjasthAnIne anurUpa liMgavyatyaya batAvIne A stavanonI bhASA "mizra mAravADIhiMdI" che ema siddha karavA prayAsa karyo che. emanAM keTalAMka vidhAno carcAspada che. kharAM. jemake - "paMtha nihALazuM", "sagAI", "kIdhI", "alakha", temaja "sAdhe" mahAyogI AnaMdaghana 120 stavanonuM bhASAsvarUpa 121
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdamAM emaNe mAravADI bhASAnI asara joI che. A zabdone cakAsIe to khyAla Ave che ke "nihALazuM " mATe hiMdImAM "nihAnanA" jevo zabda nathI, jyAre ApaNe tyAM "nihALavuM " e zabda prayojAto hato. "sagAI '' zabda mAravADI bhASAmAM ja nahIM, paNa jUnI gujarAtImAM paNa maLe che. e ja rIte "sagAI kIdhI "mAM "kIdhI " zabdano prayoga "kahevA" ane "karyuM " e baMne mATe Aje saurASTramAM thAya che. "ddhi" rUpa e gujarAtI bhASAmAM ghaNuM prAcIna rUpa che. "alakha" e mAtra mAravADI prayoga nathI; paraMtu e samaye gujarAta-rAjasthAnanA pradezamAM vyApaka evo prayoga che. "sakala nayavAda vyApI rahyo", "zivasAdhana saMdhi re " jevI zrI zAMtinAtha stavananI paMktiomAM mAravADI prayoga ane mAravADa karatAM paNa uttara hiMdanA saMskAronuM gujarAtI sAthe mizraNa zrI motIcaMda kApaDiyA jue che te pratItikara lAgatuM nathI. evI ja rIte "isyo Agame bodha re" ane "puruSa kizya muja nAma" e paMktiomAM "isyo " ane kiDyuM "'mAM zrI motIcaMda kApaDiyA mAravADI bhASAnI asara jue che; paraMtu A baMne zabdo kramazaH saM. raMga ane se, daza parathI AvyA che ane te jUnI gujarAtImAM pracalita che, Ama chatAM zrI motIcaMda kApaDiyAno bhASAsvarUpa tAravavAno A prayatna zrI manasukhalAla mahetAthI eka sopAna AgaLa laI jAya che ema kahI zakAya.'' AcArya zrImad buddhisAgarasUrijI covIsInI bhASA mukhyatve gujarAtI mAne che ane alpa zabdo bIjI bhASAnA AvI gayA che ema kahe che. zrI prabhudAsa pArekha paNa "AnaMdaghana covIsI ene "gujarAtI bhASAnuM bhASASTie paNa eka aNamola ratna" kahe che. zrI kSitimohana sena AnaMdaghananI bhASAne 2japUtAnAnI bhASA mAne che, jyAre zrI vAsudevasiMha mAne che ke kabIra, AnaMdaghana temaja anya saMto dvArA prayojAyelI bhASA te samayanI janabhASA hatI jeno upayoga kevaLa uttara bhAratanAM vibhinna kSetromAM ja nahi; paraMtu dakSiNanA sAdhako paNa karatA hatA.* DaoN. vAsudevasiMhano A mata vicAraNIya che. saMtoe eka ja pradezanI janabhASAmAM potAnI racanAo karI nahotI; paraMtu AgaLa joyuM tema janabhASAthI judI evI saMtonI eka AgavI kAvyabhASA hatI, jemAM ekathI vadhu bhASAonAM tattvonuM mizraNa hatuM. "AnaMthana graMthAvatnImAM sva. umarAvacaMda jaragaDa ane zrI mahetAba caMda khAreDa AnaMdathananAM stavanonI bhASAne "pazcimI rAjasthAnI gujarAtI hiMdI" kahe che. AnaMdaghananAM stavanonA bhASAsvarUpane svataMtra dRSTie mUlavIe. AnaMdaghanano samaya Azare vi.saM. 1960 thI vi.saM. 1730 lagabhagano che. AthI AnaMdaghana e akhA (vi.saM. 1948 thI vi.saM. 1725)nA samakAlIna kahevAya ane premAnaMdanA pUrvasamakAlIna gaNAya, madhyakALanA gujarAtanA sAMskRtika itihAsa para najara karIe to khyAla Ave che ke zrI hemacaMdrAcArya pachI caulukyakALamAM sthAnika bhASAono vikAsa thayo. I.sa. 411mAM amadAvAdanI sthApanA thaI ane paMdaramI sadInA AraMbhe gujarAta ane rAjasthAnano rAja kIya saMbaMdha judo thayo. - paMdaramI sadI pahelAM gujarAta ane rAjasthAna vacce sAMskRtika AdAnapradAna gADha hatuM ane ene pariNAme A baMne pradezo para samAna bhASAsvarUpa pracalita hatuM. A bhASAsvarUpane DaoN. tesiTorI "jUnI pazcimI rAjasthAnI"; zrI umAzaMkara jozI "mAru-gurjara", zrI bhogIlAla sAMDesarA "jUnI gujarAtI che ane zrI harivallabha bhAyANI "prAcIna gurjara evuM nAma Ape che. A samaye gujarAta ane rAjasthAna vacce bhASAkIya, sAhityika ane sAMskRtika ekatA pravartatI hatI. samAna sAMskRtika viziSTatAone kAraNe gujarAta ane rAjasthAnanuM AdAna-pradAna gADha hatuMparaMtu jyAre sAmAjika ane sAMskRtika saMdarbhamAM parivartana Ave che, tyAre pradezone sAMdhanArI kaDIo vikhUTI paDe che. aitihAsika, bhaugolika ane Arthika paribaLone kAraNe AvuM parivartana AvatuM hoya che ane A parivartananI sAthosAtha e pradezonA bhASAsvarUpamAM paNa parivartana Ave che. pradezo vacce saMparkanI mAtrA ochI thatI jAya ane uttarottara e pradezanI bhASAnuM AgavuM vyaktitva siddha thatuM jAya. gujarAta ane rAjasthAnanI sAMskRtika ekatA aLagI thatAM e baMne pradezomAM bhASAo viziSTa vyaktitva dhAraNa karatI jAya che . e pachI bhASAnAM varNo, rUpa, vAkyaracanA, zabdabhaMDoLa, arthasaMketo ane baMdhAraNa e badhAMmAM parivartana AvatuM jAya che. paMdaramI sadImAM gujarAta ane rAjasthAna svataMtra thatAM parivartana Ave che. gujarAta-mAravADI-mALavI e traNe bhASAo traNa judI judI zAkhAomAM vibhakta thAya che ane mAravADI, mALavI ane gujarAtI bhASAnuM svataMtra svarUpa jovA maLe che. gujarAtI bhASAnuM A svataMtra svarUpa cheka dayArAma sudhI vistareluM che. paMdaramI sadIthI I.sa. 1850 sudhI A svarUpa pracalita hatuM. jo ke emAM bhASAparivartananI prakyiA to satata cAlatI ja hatI. AthI ja "kAnhaDade prabaMdha " mahAyogI AnaMdathana stavanonuM bhASAsvarUpa 122
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAta karatAM premAnaMdanA "naLAkhyAna"nI bhASA vadhu saraLa lAge che. AnuM kAraNa e ke premAnaMda e padmanAbha karatAM arvAcIna gujarAtI bhASAbhUmikAnI vadhu najIka che. AnaMdaghanajInAM stavanonA bhASAsvarUpane jotAM keTalIka bAbato lakSamAM levI joIe. eka to lipi pratibiMbanamAM bolAtI bhASAno eka viziSTa AkAra ja prApta thAya che. lahiyAne je prata maLI hoya enA parathI ja kRti lakhAtI hoya che. Ama enA lekhakanI rUDhi yathAtatha jaLavAtI hoya che. Ane kAraNe ja eka ja zabdanAM bhinna bhinna rUpo A hastapratamAMthI maLe che. A samaye je rIte uccAraNa thatuM hoya tene badale kyAreka juduM rUpa ane kyAreka jUnuM rUpa paNa lahiyo vAparato hoya che. padyamAM prAsa ke anuprAsa meLavavA mATe potAnA samayanA uccAraNamAM hoya tenAthI juduM ke jUnuM rUpa vAparavA paNa prerAya che. vaLI pagha vadhu conservative hoya che, AthI emAM agAunI bhASAbhUmikAnAM rUpo paNa jaLavAyelAM rahe che. pariNAme eka ja kRtimAM 'karai' ane 'kare ' jevAM baMne rUpo maLe. madhyakAlIna gujarAtImAM prAcIna gurjara ke jUnI gujarAtI pachInI bIjI bhUmikAno prAraMbha paMdaramI sadIthI thayo. A stavanonI bhASAnuM svarUpa madhyakAlIna gujarAtInI uttaravartI bhUmikAnuM jaNAya che. stavanonI bhASAnuM kAThuM rAjasthAnI bhASAnuM che ane kartAnI mAtRbhASA rAjasthAnI hoya evuM liMgavyatyaya ane anya pramANothI tAravI zakAya che; paraMtu gujarAtanA pradezomAM lAMbo samaya vihAra karyo hovAthI stanomAM gujarAtI bhASAno sparza moTA pramANamAM anubhavavA maLe che. aAnaMdaghanano padavaibhava madhyakAlIna sAhityamAM yogI AnaMdaghananAM pado enI bhAvasRSTi, AlekhanarIti ane hRdayasparzitAne kAraNe AgavuM sthAna dharAve che. emanAM padomAM AtmasvarUpanA pratyakSa anubhavanI avicala AnaMdamaya ghaDIno anubhava pragaTa thayo che. A padomAM lAlitya, vidhyaprabhutva ane viziSTa zabdapasaMdagIne kAraNe bhAvakane adhyAtmanI ghUMTAyelI anubhUti prApta thAya che . AnaMdaghananAM ghaNAM padomAM AdhyAtmikatAno gahana anubhava eka rUpaka dvArA pragaTa thayo che. sumati arthAt zuddha cetanA potAnA priya AtamarAmane kumati arthAt azuddha cetanAne enuM ghara choDIne potAnA sva-ghare AvavA vinaMtI kare che . A sumatinI virahasabhara vipralaMbha zRMgAramAM abhivyakta thatI vedanAmAM kavi Atmatattva pAmavAnI utkaTa tAlAvelI pragaTa kare che. sumati potAnA priyatamane sva-svabhAva sAthe joDavA icche che, tyAre kumati A paristhitimAM jAtajAtanAM vighno sarjIne enA priyatamaAtmA)ne zudra, sthaLa, sAMsArika bhAvomAM nimagna rAkhe che. sumati AtmAne jAgrata karavAno prayatna kare che, paNa AtmAnuM zuddha caitanya sAthenuM anusaMdhAna mAtra zAstrajJAnathI ja sadhAtuM nathI. zAstrajJAnanA dIpakano prakAza mArgadarzaka bane kharo, paraMtu AtmajJAna to zuddha AtmatattvanA sAkSAt anubhavamAMthI ja sAMpaDe che. deha ane AtmAnI bhinnatAno anubhava thayA bAda e AtmAnubhave vadhu ne vadhu mahAyogI AnaMdathana 124
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaMTAya, tema sva-svabhAvanI prApti karI zake che. adhyAtmayogI AnaMdaghana azuddha cetanAnI mAyAsRSTi samAna kAmanAnI caMcaLatA, dehanI kSaNabhaMguratA ane sAMsArika snehanI svArthamayatA darzAve che. e mohamalinatAno nAza karIne caitanyazakti pragaTa karavAnA puruSArthanI vAta kare che . sumati potAnA priyatamane maLavA mATe virahanI vedanA anubhave che. kumatinI mAyAmAM lapeTAyelA AtmAne emAMthI mukta thayA bAda AtmasvarUpanA pratyakSa anubhavanI avicaLa kalA prApta thAya che. mahAyogI AnaMdaghana A AMtarika AdhyAtmika prakriyAnuM varNana karIne aMte enAthI sAMpaDatA anupama AnaMdanuM gAna kare che. AnaMdaghananAM stavanomAM AdhyAtmika ArohaNano kramika Alekha maLe che, to emanAM padomAM AdhyAtmika UrdhvatAnI bhinna bhinna bhAvasthitionuM Alekhana prApta thAya che. AnaMdaghana pAsethI AdhyAtmika, yogalakSI ane vairAgyanAM pado prApta thAya che, paraMtu enA AlekhanamAM emanI AlaMkArika rUpakazailI ane judAM judAM dRSTAMto dvArA kathananI sacoTatA sAdhavAnI kaLA pragaTa thAya che. kumatinA saMgamAM behoza banIne DUbelo AtmA kaI rIte dhIre dhIre UrdhvarohaNa sAdhI zake teno manabhara Alekha A padomAM che. viSayamAM Asakta jIvane viSaya tyajIne jAgavAnuM ulbodhana karatA teo kahe che - "UMjhA pau3 fTa nANe nAtha; eNld wid N khAma .31 TaeN no ghama ghaatre padanA prAraMbhe viSaya-kakSAyanI gADha nidrAmAM rahelI vyaktine 'kyA sove UTha jAga bAure' kahIne jANe jagADavA mAgatA hoya tevo bhAva pragaTa thAya che. kavi narasiha mahetAnI 'jAgane jAdavA thI AraMbhAtI paMktinuM smaraNa thAya che . satata kSINa thatA AyuSyane mATe kavi kahe che ke, jema khobAmAM raheluM jaLa AMgaLIo vaccenAM chidromAMthI nIkaLIne satata sarI jatuM hoya che, tema pratikSaNa tAruM AyuSya ghaTatuM jAya che, tethI AyuSyanI pratyeka kSaNa tAre mATe amUlya che. paLano paNa pramAda poSAya tema nathI. kavi suMdara kalpanA karatAM kahe che ke kALano paheregIra satata ghaDiyALanA DaMkA mAre che ane tAro AyuSyakALa pratikSaNa ghaTI rahyo che. iMdra, caMdra, dharaNendra ane moTA moTA munio cAlyA gayA, to pachI cavartI rAjA kayA hisAbamAM ? AvA samarthane kALavaza thavuM paDyuM, tyAre tuM koNa mAtra ? mATe tatkALa jAgrata thA. A jAgRti te bAhya jAgaraNuM nathI, paNa AtmajAgRti che. A jAgRti mahAyogI AnaMdaghana 126 eTale ghULamAMthI sUkSma taraphanI gati, anityamAMthI nitya pratinI saphara, bhaMguramAMthI zAzvata taraphanI yAtrA. Ane mATe viSaya-kaSAyanI vibhAvadazAnI nidrA tAre tajavI paDaze ane prabhubhaktirUpI naukA dvArA pratikSaNa jIvanasAphalya mATe jhajhUmavuM paDaze. jIvana e prasaMga nathI. ghaTanA nathI. janma-maraNa vacceno kAlakhaMDa nathI. jIvana e to AtmAne gamatAno gulAla karAvavAno avasara che. utsava che. AvA avasarane ujALavA mATe AzAvarI rAgamAM AlekhAyelA padamAM kavi kahe che, 'se karI dauM khAre, khavaSara dou kha3. guM jhADau meM gad game21 @ 21darbha pura gAmai 1 khAdI dAdA nadI para 1 jUTe trATal aahaiM nAge re ETdA ke ll :saMdeza :78@ 23maphairUnI 7 nai? 3 nAsaida maiM pApa paNal EngTa dI bAge. rnnb' ruubuu kr kHr thai, s' s' kh'ph'aa 1973 * manuSyabhavaprApti atyaMta durlabha hovAthI bhalAI karIne janmojanma sukha pAmavA prayatna karavo joIe. zarIra, paiso ane yuvAnI e kSaNika che ane prANa to paLavAramAM UDI jAya tevA che. tana chUTyA pachI A dhana zA kAmanuM ? mATe sataicAritryavALuM jIvana e ja satyamArga che. AtmAnaMda pAmavAno Avo avasara tane kyAM maLavAno che ? AnaMdaghana kahe che ke e avasarane barAbara oLakhIne, AnaMdapuMja evA prabhune marIne tAro AMtaravikAsa sAdhato rahe. AtmAnaMdanI anubhUtinA avasara samA jIvanane pAmavA mATe, keTalAka avarodho pAra karavA mATe adhyAtma-puruSArtha Avazyaka che. AnaMdaghane emanAM padomAM kumatinI kapaTalIlA darzAvIne A avarodha batAvyo che. kumatine kAraNe anAdikALanA ajJAnanI nidrA bhogavatA mAnavInI durdazA darzAvatAM AnaMdaghana kahe che, putradA 7 pApa : bhAga-1, TET EZE prakhaMdo re, khApAda 7381 ETHcI, khepI dAja nojha. 26. "svapnamAM rAjyane sAcuM mAne che ane AkAzanA vAdaLanI chAMyaDImAM AnaMda bese che. (paNa) ociMto kALa-topacI AvIne jema nAhara bakarIne pakaDe che tema tane pakaDI leze." kavi mohagrasta mAnavInA jIvanamAM sahasA mRtyuthI sarjAtI dazAnuM hRdayabhedaka citraNa kare che. svapnamAM rAjavaibhava bhogavanAranI svapna UDI jatAM kevI dazA thAya ? AkAzamAM ekAda vAdaLI AvatAM thoDIvAra thoDo chAMyaDo lAge, paraMtu e AnaMdaghanano padavaibhava
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAdaLI thoDA samayamAM cAlI jatAM baLabaLatA tApamAM zekAvAnuM rahe che. bakarInuM peTa phADIne eno zikAra karatA nAhara pazunI jema kALa tAro kSaNa vAramAM koLiyo karI jaze. pudgala-bhAvamAM DUbelA mAnavIne AnaMdaghana vAraMvAra cetave che ke "nura khad : GmA rUpavASA " mAnavajIvana to 'gAdI E1 = =aa, kailaET & TIna nAmaiNA' (pANInA parapoTA jevuM, thoDI vAramAM phUTI janAruM) che. Avo mAnavI hIrAne choDI daI mAyArUpa kAMkarA para moha pAme che. e hArika pakSI jevo che. A hArila pakSI pAMjarAmAM hoya tyAre nImanI nAmanI lAkaDIne pakaDI rAkhe che, pachI paga ADAavaLA cAlatAM lAkaDI namI jAya che ane pakSI UMdhe mAthe laTakI paDe che tyAre cIsAcIsa karI mUke che, paNa lAkaDIne choDato nathI. jo mAnavI pudgalabhAvathI pArAvAra hAni anubhavato hovA chatAM ene choDI zake nahIM, tenI sthiti hArila pakSI jevI che. AtmA ke caitanyane maLavA mATe ati Atura sumati(zuddha cetanA)nI virahavedanA dvArA kavi viSaya-kaSAyayukta pugalabhAvamAM DUbelA mAnavInuM citraNa Ape che. potAno priyatama AtamarAma azuddha cetanA(kumati)mAM evo DULyo che ke e cetanane bhUlIne jaDa banI gayo che. svabhAvane bhUlIne vibhAvamAM DUbI gayo che. Atmasukhane badale dehasukhamAM garakAva thaI gayo che. sumatinI A virahadazA kavi AnaMdaghana kyAreka saMvAdarUpe to kyAreka upAlaMbharUpe Alekhe che. sumatinA virahane judI judI bhAvacha ya sAthe pragaTa karIne AnaMdaghana abhivyaktinuM vaividhya sAdhe che. goDI rAgamAM lakhAyelA eka padamAM kavi kahe che ke A virahiNI pativiyoga sahI zakatI nathI. virahane kAraNe AkhI rAta UMgha verI bane che. e pati para zuddha prema rAkhe che. eNe sarvatra samarpaNa karyuM che, chatAM dIrgha viyogathI e atyaMta pIDita ane duHkhI che. saghaLI zudhabudha khoIne jIvI rahI che. AkAzanA tArA jANe aMdhArI ghanaghora rAtre ene dAMta dekhADIne enA virahanI hAMsI uDAvatA hoya tema lAge che. A AMsunI dhArAne kAraNe 'bhAdu kAdu (bhAdaravo kAdavavALo) banyo che. abaLA strI para ATalo julama sAro nahIM. pati vagaranA anya sahu saMbaMdho e to raNamAM poka mUkavA jevA vyartha lAge che. AzAvarI rAgamAM virahiNI kahe che, mITho lAge kaMtaDo ne, khATo lAge loka, kata vihuNI goThaDI te, te raNamAMhi poka. ke nirAdhAra mUkIne cAlyA gayelA patinI sumati nizadina rAha jue che. 'nizadina jouM (tArI) vATaDI, ghare Avone DholA. muja sarikhI tuja lAkha hai, mere tuhI mamolA. 7 mahAyogI AnaMdaghana 128 rAta-divasa nAthanI rAha jotI sumati ene parabhAva choDIne sva-bhAva(svaghara)mAM AvavA vinave che. vibhAvadazAmAM hoya tyAre mAyA, mamatA, kubuddhi jevI aneka strIo vaLagI paDe che, paNa tame to mArA mATe amUlya cho, kAraNa ke temane nivRtti nagarImAM laI jaI zake, tevI huM ja chuM, tethI tame nija nivAsamAM padhAro. AnaMdaghananAM padonI e vizeSatA che ke enA bAhya, sapATI paranA bhAvane bhedIne enI bhItaramAM jaIe to AdhyAtmika rahasyo pragaTa thatAM hoya che. padamAM tANAvANAnI peThe darzana gUMthAyeluM hoya che. virahiNI sumati kahe che ke e priyatamanI rAhamAM pativirahanA du:kha-maMdiranA jharUkhe najara mAMDIne jhUkI jhUkIne joI rahI che. sAmAnya strIo enA virahane joIne majAka kare che, paraMtu enuM zarIra ane mana saghaLuM virahathI gherAI gayuM che, tethI te zuM kare ? enA jIvanAdhAra vinA potAnA prANa zI rIte TakAvI zake ? AvI sumati (zuddha cetanA) kahe che, 'paNuTI cAcarauM31SA, vaizna se. rada 31 2.12.7 IMell a* hoLI khelanArAonI ToLI phAgaNa mAsamAM eka rAtre hoLI saLagAve che, paNa mArA manamAM to dararoja hoLI saLagyA kare che ane te zarIranI rAkha karIne uDAve che. sumatinA manamAM savAla jAge che ke mane kyAre mArA manano meLApI maLaze. mananA meLApI vagaranI ramata e to koI mUrkha retInA koLiyA vALe tenA jevI che. A bhAva pragaTa karatA kavi kahe che, '(muTau tyAta mitau mahAna yuTI bhadoAj aa da dIvuM. vAte 3Rd Ef . keTalAMka padamAM sumati kumatinI bUrI sobata varNave che, to keTalAMkamAM sumati potAno ane kumatino bheda darzAve che. A kumatimAM to luccAI, abhimAna ane mAyA che, jyAre potAnAM sagAM-saMbaMdhI to saraLatA ane komaLatA che. A kumatimAM AzA, tRSNA, lobha ane dha che, jyAre e pote zAMti, damana ane saMtoSathI zobhAyamAna che. A kumatimAM AtmAnI mULa kalAne kalaMkarUpa evuM pApa che, jyAre potAnA maMdiriye to AnaMdaghana nitya occhava karI rahyA che. AthI AvI kumati choDIne mArI pAse Avo. cetanane jAgrata karatAM sumati ene enA sAcA gharano khyAla ApatAM kahe che : AnaMdaghanano padavaibhava 129
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ -, Elem;]ImAnI. 2- anlyANa parane 11 nA pUra gAve. 1: ElmaphaeNdAmApI ? ** A cetana eTale ke AtmA kevo che ? jema abhinetA abhinaya karato hoya tyAre pote emAM tadrupa hovAthI bhramaNAmAM paDI jAya che ane e bhramaNA dUra thAya tyAre e potAnI jAtane samajI zake che. Ama kumatine kAraNe cetanane mAnasika bhramaNA thAya che. bAjI e mAMDe che ane bAjIgara paNa e ja che. khaTarAga karanAra ane choDAvanAra paNa e ja che. jaina darzana kahe che ke AtmA ja tAro mitra che ane AtmA ja tAro zatru che. duniyAnI jALamAM phasAyelo AtmA kumati sAthe vase che , paraMtu nijasvarUpanI oLakha prApta thatAM te AnaMdasvarUpa AtmAne oLakhe che. AnaMdaghana kahe che - ja 377 = gau11. dk dee taamii, ck kee guruu:mii: dk bnnk dii. " zuddha cetananI jAgRti samaye kevo bhAvAnubhava thAya ! e anubhavanuM Alekhana karatA padamAM kavi AnaMdaghananA bhAvauchALano anubhava thAya che. cotarapha phelAyeluM bhramarUpa aMdhakAranuM sAmrAjya aLaguM thaI jAya che. prakAza phelAya che . nirmaLa hRdayakamaLa khIle che ane AtmabhUmi para viSayarUpa caMdranI kAMti nisteja thaI jAya che. ene mAtra AnaMdaghana ja potAnA vallabha lAge che. A jJAnabhAnuno udaya thatAM eka samaye atyaMta mohaka ane AkarSaka lAgatA jagatanA rAga rasahIna lAge che. zuddha cetanAno virahakALa pUrNa thatAM AtmavibhUtinA prAgaTya kavi vadhAve che - 'hmau_521dI bAda bramI bIka Relzl 3:3RT 1 // 2:4nI. bANo to pau"3 - anAdikALathI ajJAnanI je nidrA AvI hatI te ApoApa dUra thaI gaI ane hRdayamaMdiramAM anubhavajJAnano prakAza thavAthI 'sahaja sujyoti svarUpa' anubhavajJAna pragaTa thayuM che. kavi suhAgaNane potAnA hRdayamAM jAgelI anubhavanI prItanI vAta kare che. A akatha kahAnIne varNavatAM AnaMdaghana kahe che, khAsa 47 khAsa , aEled aw] MR. jee tuuN mr hHd 1872 d = dvaannee tee , hai jaaN jnnee vii dAd;a:TArR peTI do daEI chUNe UMsa, khAdaFghal aNa sainma . ma77 77Hlii sa. 14 eka anya sthaLe AnaMdaghana kahe che, 'ee all fNI Hii 11. bhAbhada/afI pUraNoM vaE1.5 % he prabhu ! tamArI jJAnarUpa vasaMtaRtu pUra bahAramAM khIlI che ane tethI temAM manarUpa bhramara sukhe vase che. vairAgyarUpI divasa moTo thato jAya che ane durgatirUpa rAtrI ghaTatAM jatAM dhIre dhIre nAnI thatI jAya che. surucinI vela vRddhi pAmIne phaLavatI banI che. vasaMtaRtumAM koyalano sUra atimadhura hoya, te rIte bhASA manamadhura rUpa dhAraNa kare che ane samagra sRSTi AnaMdasvarUpa banI che. AnaMdaghananAM padomAM AdhyAtmika yAtrAnuM Alekhana che ane te viraha ane milananA bhAvarUpe vyakta karyuM che. adhyAtmanA zikhare padmAsana lagAvIne beThelA AnaMdaghane emanAM padomAM yoganI paribhASAno prayoga ryo che. emaNe yogasAdhanAthI dehane devaLa banAvavAnI vAta karI che. yogaviSayaka padomAM emaNe yoga dvArA AtmabhAva ane samAdhinI prAptino mArga cIMdhyo che. jaina dRSTie yoganI vyAkhyA che 'sunnaE STNe sauNa: '. sAdhya sAthe cetanane joDI de te yoga. AcArya haribhadrasUri ayogane yogomAM utkRSTa mokSa sAthe joDI denAra sarvasaMnyAsa tarIke oLakhAve che. yogamArganA ArAdhakanA rAga-dveSa maMda thatA jAya che ane svadeha pratyeno rAga ane anya AtmA pratyeno dveSa ocho karavAno che ane AtmAmAM sthira karavAno che . enuM lakSa to AtmAne dehamAMthI alaga karIne AtmabhAvanAmAM sthira karavAnuM che. recaka, pUraka, kuMbhaka Adi kliAo dvArA manaindriyano jaya karIne Atmahattvano prAthamika anubhava pAmavAno che ane pachI temAM sthiratA karavAnI che. AnaMdaghananAM padomAM tana maThamAM sUtelA AtmAne jAgrata karavAnI vAta che. emaNe chaThThA padamAM to samagra yogaprakriyAnuM nirUpaNa karyuM che. jyAre anyatra teo kahe che - aa] umA ghare dI vyavarge nAkha rUddI ghaTameM. EdA bhaTaatEle1 Eii stea57a1rbhe. rhG (s'eetj dvai sii, vii s'7 stveeN " AnaMdaghanajInI AvI ja yogamasta dazAnuM varNana emanA "avadhU so jogI AnaMdaghanano padavaibhava = vrtooN d vaa tii, sNt3651veeN7 . 0.3 bheMnne naremo. 97 9:3iier paratra, mahAyogI AnaMdaghana 130 131
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ guru merA padamAM thAya che. ahIM e vRkSanI vAta kare che. A eka evuM vRkSa che ke jene mULa ke chAyA nathI, DALI ke pAMdaDAM nathI, vagara phUla enA para phaLa beThAM che ane enuM amaraphaLa AkAzane lAgIne raheluM che. Ano artha e ke A vRkSa e cetana che. e anAdi che. e mULiyAmAMthI pragaTeluM vRkSa nathI. e to pote jAte svayaM khIleluM che. vadhumAM kavi kahe che ke e vRkSa para be paMkhI beThAM che. eka che guru ane bIjo che celo. celI duniyA AkhIne vINI vINIne khAya che ane guru Akho vakhata khela khelI rahyA che. AtmarAja nAmanA taruvara para sumati ane kumati be paMkhIo beThAM che. sumati Atmahita thAya tevA mArge pravRtti kare che ane gurusthAne rahI aMtaranA khela khelyA kare che, jyAre ziSya kumati saMsArarasika che ane te jagatanA bhAvone caNI caNIne khAya che. kalpanAvaibhavanI parAkASThA to kavinI A viraha kalpanAmAM che. e kahe che pappuThA 1 mA vivI, ghanI cA jaththAmAM, bhAThA to pau killA nAmA. caina aththAmAM. AC AkAzamaMDaLanI vacce gAya viyANI che, enuM dUdha pRthvI para jamAvavAmAM AvyuM che. e dUdhanuM mAkhaNa thoDAkane prApta thayuM, bAkI jagatano moTo bhAga to chAzathI chetarAI rahyo ane temAM rAjI rAjI thaI gayo. jagatanA moTA bhAganA loko to viSaya-kaSAyanA bhogamAM ja AnaMda samajatA hoya che. yogI AnaMdaghane jaina sAhityamAM prayojAtA hariyALI svarUpano padamAM prayoga karyo che. A hariyALImAM dekhItI dRSTie viruddha lAgatI vAtano meLa meLavavAmAM Avyo hoya che. anyokti ke vyAjastutithI A hariyALI judA prakAranI hoya che. anyoktimAM koIne kahIne anyane saMbhaLAvavAnuM hoya che. vyAjastutimAM evI rIte vakhANa karavAmAM AvyA hoya che ke jemAM TIkA ke niMdA hoya. hariyALI A baMnenI bhinna che. A prakAranAM be pado AnaMdaghana pAsethI maLe che. keTalAMka padono prAraMbha 'avadhU", 'sAdho bhAI !", 'suhAgaNa', 'cetana', 'pyAre prANajIvana!' jevI saMbodhanazailIthI thAya che. AzAvarI rAgamAM avadhUne uddezIne lakhAyelAM sAta pada maLe che. A padomAM kavi AnaMdaghananI AnaMdamastInAM bhinna bhinna rUpa dRSTigocara thAya che. kyAreka avadhUne uddezIne syAdvAdanI vAta kare che, to kyAreka avadhUne uddezIne e saccidAnaMda svarUpanI oLakha Ape che ane kahe che ke, 'amAro koI varNa nathI, ghATa nathI, jAti nathI, pAMtI nathI. haLavA ke bhAre nathI, garama ke ThaMDA nathI. ame koInA pitA ke putra nathI. ame nathI mana ke nathI mahAyogI AnaMdaghana 132 zabda. ame kriyA karanAra paNa nathI ke kriyArUpa paNa nathI. ame to AnaMdanA samUharUpa caitanyamaya mUrti chIe. sat-cita ane AnaMdamaya evuM amAruM trikALa abAdhita evuM svarUpa che ane evA amane sthApe che te parama mahArasa cAkhe che. kyAreka avadhUne uddezIne kavi AnaMdaghana vyApaka dharmanI vAta kare che. teo kahe che ke jagatanA loko mukhethI rAmanAmanuM raTaNa karyA kare che, paraMtu enA alakSa svarUpane oLakhanAra koI bhAgyazALI ja hoya che. jagatamAM to bhinna bhinna matavALA potAnA matamAM masta che. maThadhArIo maThamAM ane pATadhArIo pATamAM Asakta che. jaTAdhArIo jaTAmAM ane chatradhArIo chatramAM paDelA che. cArebAju bahirAtmabhAvanI bolabAlA che ane paramAtmabhAvanuM dhyAna dhare tevA viralA che. paramAtmabhAvanI sAcI zodha AkAza ke dariyAmAM nahIM, paNa hRdayakamaLamAM karavI joIe ane ema karanAra AnaMdarasa pAme che. 'avadhU'nI sthiti darzAvatAM AnaMdaghana kahe che ke AnaMdarAzimAM potAnI jyotine kharekhara samAve te alakha kahevAya. avadhUne uddezIne kiva AnaMdaghane suradAsanI yAda Ape tevI bhaktanI laghutA dAkhavatuM pada ApyuM che. AmAM vi potAnI guNahInatA batAve che ane pote zuM mAge evo prazna svayaMne pUche che, paraMtu lakSyArthathI paramAtmapadanI prApti mATenI emanI jhaMkhanA AmAM pragaTa thaI che. prAraMbhe kavi kahe che, 'ar UmA bhAdI, maiM dAkhadAdA pIThA. khAsa do tIThI nAma ThA nA ThA nAdo che, rI do nAdAma ThA nADI ThA nAIna sevA, 1 haidA nAdAniyA dA nA nAhI laktA raI, PlvAra viAra dA khATo, dA khAdI gati AnaMdaghananA vananI ghaTanAo sAthe emanAM keTalAMka padono meLa besADavAmAM Avyo che. joke AnuM koI vizvasanIya pramANa maLatuM nathI. AvuM AnaMdaghanaracita eka pada te 'AzA orana kI kyA kIje' che. A saMdarbhamAM evI kiMvadaMtI pravarte che ke lAbhAnaMda (AnaMdaghananuM mULa nAma) mahArAja eka zaheramAM cAturmAsa mATe rahyA hatA. ahIMnA upAzrayanA zeTha emanI khUba vaiyAvacca (sevA) karatA hatA. AgrahapUrvaka AhAra vahorAvavA laI jatA hatA. jarUrI kapaDAM paNa vahorAvatA hatA ane divasano ghaNo samaya emanI sevAmAM vyatIta karatA hatA. A upAzrayanA zeThane eka divasa paryuSaNa parva daramiyAna pUjAmAM vadhu samaya rokAI jatAM vyAkhyAnamAM samayasara AnaMdaghanano padavaibhava 133
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvavAmAM vilaMba thayo. e samaye AnaMdaghanajIne koIe kahyuM ke hajI zeTha pUjA karatA hovAthI vAra thaze, mATe thoDI vAra pachI vyAkhyAnano prAraMbha karo. paNa AnaMdaghanajIe nizcita samaye potAnA vyAkhyAnano prAraMbha karyo. zeTha pA kalAka moDA AvyA. paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno akhaMDa sAMbhaLavAnI icchA hovAthI emanA cittamAM glAni thaI. vyAkhyAna pUrNa thayA bAda AnaMdaghanane zeThe kahyuM, 'sevaka para jarA dayA karIne thoDo samaya vyAkhyAna thobhAvavuM hatuM ne !' AnaMdaghanajIe kazo uttara Apyo nahIM. zeThe punaH e vAta karatAM kahyuM, "sAheba, huM kapaDAM vahorAvuM chuM, AhAra vahorAvuM chuM, ATaATalI vaiyAvacca karuM chuM e to dhyAnamAM rAkhavuM hatuM ne ! thoDuM thobhavAmAM zuM jAya ?" mastayogI AnaMdaghanajIe kahyuM, "bhAI, AhAra to khAI gayA ane le A tArAM kapaDAM." ema kahI kapaDAM utArI nAkhI jaMgalamAM cAlyA gayA. te zeThano upAzraya choDI dIdho ane tyAM A padanI racanA karI. padanA prAraMbhe pArakI AzA e moTuM duHkha che ane nispRhIpaNuM e moTuM sukha che ema kavi kahe che, 'AzA oThA karI UmA ne mAdA yuvAna cIja lo dabAvI, * Ama aDAlana thaTekathImA, maMdA . atyAre 1 pArakAnI AzA karavAne badale jJAnAmRta rasanuM pAna karavuM. AzAvaze zvAna lokone bAraNe bAraNe bhaTake che jyAre AtmAnubhavanA rasamAM rata jIvono kepha kadI Utarato ja nathI. hakIkatamAM pracalita kiMvadaMtI sAthe A pada saMbaMdha dharAvatuM nathI. ahIM bhautika sukha karatA brahmAnaMdanA akSayarasanA AcamananuM Alekhana karyuM che. AnaMdaghananI AtmamastI to juo - 'dALA khAvAya tyapAlA, na aai jI. dA brAI agAInI 5, nAkhe adatra lAtI. 33 zarIrarUpI bhaThThImAM zuddhasvarUpa agni prajvalita karIne anubhavarasamAM premarUpa masAlo nAkhI tene manarUpa pyAlAmAM ukALIne tenuM sattva pIe che tyAre anubhavanI lAlI pragaTa thAya che. AvI anubhavalAlI pragaTa thAya tyAre AtmaramaNamAM parAkASThA pAmato AnaMda chalakAI UThe che . cotarapha AnaMdanI relamachelano anubhava thAya che. karmamaLathI rahita thayelI siddha AtmadazA e A AnaMdanI parAkASThA che. 'AnaMdaghana' upanAma mahAyogI AnaMdaghana 134 ja emanA jIvananuM sAdhya darzAve che. evuM sAdhya sAMpaDe tyAre kevo anubhava thAya ? kavi kahe che, takAdA bAda ghI, godA khATA-ghaDA, bhAra nadI ghaDI, LTT IE . HIT Jado ghaDA, nA, nA, vAL 101 gAdo ghaDA, Ana gAdI dA pAna A ghaDA, lona AA thayA. bAbu mIThAghaDA, prANa bAda yadA, ghAsa AtyA, khAja AhA~ pahA. 24 AnaMdaghana stavanomAM prAraMbhe jaina tIrthaMkarono nAmollekha kare che, paraMtu e pachInuM emanuM nirUpaNa adhyAtma-anubhavanI prakriyAno Alekha banI rahe che. sAMpradAyika sImAone oLaMgIne AnaMdaghane jaina paraMparAmAM AgavI bhAta upasAvI che ane tethI ja emanA jaina dharmanA trevIsamA tIrthaMkara pArzvanAtha ke te pachI jaina tIrthaMkara vize je pado maLe che temAM paNa emanI e ja vyApaka dRSTi pratIta thAya che. teo pArzvanAthanI e mahattA AMke che ke jemaNe kAmadevane kSaNavAramAM jItI lIdho hato temaja duniyA ane devone gUMcavI nAkhanAra kAmadeva para vijaya prApta karanArI alaukika hiMmata batAvI hatI.pa kara AnaMdaghananI vyApakatAno mArmika anubhava to emanA atyaMta prakhyAta 'rAma kaho, rahemAna kaho' padamAM pratIta thAya che. A padamAM kavinI eka viziSTa dRSTino paricaya thAya che. IzvaranA nAmane badale e sahumAM rahelA sarvavyApaka tattva para emanI najara rahelI che. vAsaNa judAM judAM hoya, paNa mATI eka hoya che. kavi kahe che, nAma ne mAdA ne to Ansta 11 if bA, 135 ThA ne batAvI. la ba satyena eka Ano artha e ke ApaNe paramAtmasvarUpa chIe, brahmasvarUpa chIe, anaMta guNazakti dharAvanAra chIe. e satya ApaNane prApta thAya to pachI IzvaranA nAmanI takarAra karavAno koI artha nathI. je nija svarUpamAM ramaNa kare te rAma, bIjA para rahama kare te rahemAna, karmone kheMcI kADhe te kahAna (zrIkRSNa) ane mahAdeva eTale sAkSAta nirvANa. A nirvANa eTale zuddha dazAno sAkSAtkAra. parabhAva ramaNatAno sarvathA tyAga ane anaMta AnaMdamAM lInatA. e ja rIte je potAnA svarUpane sparze AnaMdaghanano padavaibhava
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTale ke jue te pArasanAtha (pArzvanAtha) ane nija zuddha svarUpane jue che te brahmA. adhyAtma puruSArtha karI svabhAva zuddha karo to AtmA pote ja AnaMdaghana che. e ja caitanyasvarUpa che ane e ja karmanI malinatAthI rahita che. A prasaMge somanAtha pATaNanA maMdiramAM praveza samaye kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArye karelI somezvaranI stutinuM smaraNa thAya che. temaNe ema kahyuM hatuM ke verInadIdI, paoNttamabhutANaETI maNa ! I a laza, cre nadI pA dabhipaDye ll kAma, kSedha, loha, moha, mada ane matsara jenA kSaya thaI gayA che, tevA pachI brahmA hoya, viSNu hoya, ziva hoya ke jina (tIrthaMkara) hoya, temane huM namaskAra AnI pAchaLa satya-saMzodhanano Azaya che. satya ane samatA e vyApakatA ane zAMti sarje che ane emAMthI udbhave che AnaMda. AtmA enA caitanya-svarUpane jAgrata kare tyAre eNe niraMjana nirAkAra svarUpe prApta karavAnA zuddha AzayavALI vyakti aMtarAtmasvarUpanI khoja kare che ane e khoja ja ene mATe sazcittaAnaMdanI prApti lAve che. AnaMdaghananI hastapratonA saMzodhana daramiyAna AnaMdaghananAM padonI keTalIka apragaTa racanAo maLI temAMnI eka apragaTa racanA zrI lAlabhAI dalapatabhAI vidyAmaMdiranA saMgraha(kramAMka 13482)mAM maLe che. malhAra rAgamAM lakhAyeluM pada A pramANe che : tuM laga jA re manavA merA, prabhu caraNakA meM corI. viSayAkI saMgata hoya mata Dolo, iNasuM hoya bhaTa bhelA. tuM. 1 bhava bhavameM kucha cena na pAyo, bhava jala hai ThaThanerA. ho. 2 AnaMdaghana kahai pAsa jinesara, tama ho sAyaba merA tuM. 3 - iti padamuka AnaMdaghanajInI anubhavalAlInI mastIno chalakAto AtamapiyAlo emanA eka anupama padamAM lAkSaNika rIte pragaTa thAya che. AmAM AtmAnaMdanI bhAvAvasthA mahAyogI AnaMdaghana 136 pragaTa thAya che. kevI haze e mastI ke kavi kahe che ke ame amara banI gayA chIe. A amaratvanuM kAraNa e ke jIvanamAMthI rAga ane dveSa nAza pAmyA che. mithyAtva tyajI dIdhuM. sthULa rUpane badale sUkSma sva-rUpano vAsI banyo chuM ane AtmA ane mokSa e be akSaranuM ame satata smaraNa karI rahyA chIe. AnaMdaghana to tyAM sudhI kahe che ke vyakti jo A pramANe jIvavAno nizcaya kare to e amara thaI jAya che. mahAtmA gAMdhIjIne priya evI A prArthanA 'Azrama bhajanAvali'mAM sthAna pAmI hatI. A padanuM bhAvalAlitya ane enI marmaspazitA kaMIka ora che. emAM pragaTatI sAdhakanI mastIbharI khumArI joIe - ', CA abhyAsai dA zreche. sA :781Dha bhatrA1 rImo 7-3neM. Urphe : - daze? 1 5 iidh 27 bbv77 ie nuuN vi 73 , kSama adaET Ral anall, pI Ca Ka Nche. 2 *= vidArI apedArI, khaact u aache. dANI nAkhI daksa tIravANI, vIjhIM de.. 3 zrama aE=1 vAranA pakSI . khera pura ripache. khAdaFudA diva751o:7a3ttaro, dApabhraza che ja8 madhyakAlIna sAhityamAM AnaMdaghanajInAM padonI vizeSatA joIe. teo chAdAra rIte viSayavastuno prAraMbha kare che. prathama paMktinA prAraMbhanA zabdo ja bhAvakanA citta para AtmAnaMdanI anubhavalAlInuM vAtAvaraNa sarje che, paraMtu A padano pravAha jema jema AgaLa vahe che, tema tema padamAM gUMthAyeluM rahasya pragaTa thAya che. ghaNI vAra padanI chellI paMktio evuM rahasya kholI Ape che ke jenAthI pada para judo ja anubhava-prakAza patharAI jAya che. pariNAme AnaMdaghanajInAM pado enA madhura rAgone kAraNe kaMThamAM ramI rahe tevAM to che ja, paraMtu ethIya vadhu padanI aMtima paMktionI camatkRtine kAraNe bhAvaka ke sAdhaka punaH punaH enuM AsvAdana karavA prerAya che. saMgItazAstrane anurUpa evAM A padomAM bhAgye ja yatibhaMga jovA maLe che. atyaMta saraLatAthI e gAI zakAya che. manohara rAga-rAgiNI dharAvatAM A padomAM rAga ane tAlano ullekha kare che. padomAM kavi kyAreka AlaMkArika rUpakazailI prayoje che, to kyAreka cAtaka, mRga, sApaNa, hArila pakSI, khaMjana, gajarAja, gardabha jevAM pakSI-prANIonI khAsiyatonAM dAMto dvArA ke pachI sUrya, vasaMta jevAM prAkRtika tattvonI vAta dvArA ke copATa athavA gaMjIphAnI ramatanA udAharaNa dvArA potAnI vAtane sahajatAthI pragaTa kare che. A AnaMdaghanano padavaibhava 137
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAka cogamAgIya 2haracavAdI kavitA padonI sAkhIo eTalI ja mArmika che. AtmasAkSAtkArano mahimA e je sAdhakane mATe sarvasva hoya che. jema ke 70mA padanI sAkhImAM dharmaaudArya ane vizALa dRSTi baMne jovA maLe che. kavi kahe che, 'AEl@ 15:. suHI vimA jhAsa, bhanaal sta Elma71 naoNgrAma ke AtmAnubhavanI kathAno pyAlo pItAM pItAM matAgrahI loko to DhaLI paDe che. matAgraha vagaranA nirmamatva ja ene pacAvI zake che. AvI sAkhIo AnaMdaghananAM padonI vizeSatA banI gaI che. AnaMdaghananI A padasRSTimAM mAnasa-vihAra karatAM eka viziSTa AdhyAtmika anubhava thAya che . adhyAtmavANInuM gAMbhIrya ane UMDANa, gahanatA, avaLa vANInuM vicitra ane temAM tattvanirUpaNa tathA hRdayane DhaMDhoLatI spezitA emanAM padomAM jovA maLe che . ene pAmavA mATe jaina paribhASAnuM jJAna, AtmasAdhanAno anubhava, yogano abhyAsa ane jIvananI samabhAvazIlatA mahattvanI banI rahe che. AtmasAdhaka yogIne potAnI sAdhanAnA baLe amRtatvanI prAptinI pratIti thaI hoya tevA emanA zabdomAM AtmavizvAsa, svAbhimAna, puruSArtha ane mastI jovA maLe che. emanAM stavanomAM emaNe AdhyAtmika vikAsa mATenI kramaka prakriyA darzAvI che, jyAre emanAM padomAM bhinna bhinna samaye bhItaramAM thayelA anubhavone emaNe kAvyastha karyA che. kavinA padanA sahaja pravAhanuM kAraNa e che ke je hRdayastha che, e ja padastha bane che. kyAMya koI vAda, koI vicAra ke koI saMpradAyanI TekaNa-lAkaDIno upayoga karatA nathI. amuka darzananI sarvoparitAno Agraha sevatA nathI ane tethI adhyAtmanA samagra AkAzane jonArA AnaMdaghane pAsethI AtmaoLakha, AtmAnubhava ane AtmasAkSAtkAra mATenI padasaritA maLe che. kazAya vaLagaNa vinAnI A kavitAno AdhAra che svAnubhUti ane enuM aMtima che svAnubhUtinuM pragaTIkaraNa. AthI A vANImAM AtmAnubhavano tejasvI raNakAra che. jAtaanubhava prApta karelI khumArI che, yogasAdhanAne aMte prApta thayelo AnaMda che ane AtmasparzI saMyamasAdhanAne kAraNe A adhyAtmasabhara pado bhAvakane eka bhinna lokano anubhava karAve che. loka kaMThe jIvatAM A padoe keTalAya mAnavIone moha-kaSAyanI nidrAmAMthI DaMkAnI coTa sAthe ja gADIne ane sAco mArga batAvI anubhavalAlInA Azaka banAvyA che. AnaMdaghana AtmavicAraNA karIne AtmAnubhavanuM rasapAna pAmI, AtmAnaMdanI avicaLa kaLA prApta karavAno puruSArtha Alekhe che. mahAyogI AnaMdaghana 138 Azaya AnaMdaghana taNo ati gaMbhIra udAra, bALaka bAMha pasAri jima kahe udadhivistAra. I. sa. 1830(vi. saM. 1886)mAM 'AnaMdaghana bAvIsI' para vistRta stabaka lakhatI vakhate zrI jJAnasAra vAraMvAra AnaMdaghanajInA gahana AtmajJAna pratye Adara ane ahobhAva pragaTa kare che. teo AnaMdaghanano gahana AtmajJAnane varNavatAM kahe che ke koI bALaka hAtha prasArIne udadhivistAra eTale ke virATa ane aphATa sAgarane darzAvato hoya tevo anubhava emane thaI rahyo che. AnaMdaghana e jaina paraMparAmAM paNa virala lAge tevA yogI che. emanI oLakha zuM? eka padamAM teo A rIte sva-paricaya Ape che : mere prAna AnaMdaghana, tAna AnaMdaghana, mAta AnaMdaghana, tAta AnaMdaghana, gAta AnaMdaghana, jAta AnaMdaghana. mere. 1 rAja AnaMdaghena, kAja AnaMdaghana, Aja AnaMdaghana, lAbha AnaMdaghana. mere. 2 Abha AnaMdaghana, gAbha AnaMdaghana, nAma AnaMdaghana, lAbha AnaMdaghana, mere, 3
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane hA, AmAM ja che AnaMdaghananI oLakha. 'AnaMdaghana covIsInA saMzodhana arthe pa00thI vadhu hastaprato joI, paraMtu kartAparicayamAM mAtra eTaluM ja maLe ke emanuM mULa nAma lAbhAnaMda hatuM ane upanAma AnaMdaghana hatuM. emane vizenI keTalIka daMtakathAo maLe che, paNa pramANabhUta mAhitI to ATalI ja . jo ke daMtakathAmAM paNa pratibhAno aNasAra kharo. eka vAra upAdhyAya yazovijayajI vyAkhyAna ApI rahyA hatA. Akhoya sabhAkhaMDa khIcokhIca bharAyelo hato. teo eka AdhyAtmika zloka para vivecana karI rahyA hatA. nyAyavizArada, nyAyAcArya ane kUrcAlazArada (dADhI, mUchavALA sarasvatI)nuM biruda pAmelA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja vyAkhyAna ApI rahyA hatA. 'kuryAla sarasvatI'(mUchavALI sarasvatI)ne koI pUjyabhAve mAthuM namAvatA hatA, to koI mugdha bhAve mAthuM halAvatA hatA. sarvatra ahobhAva pragaTa thato hato. vyAkhyAna pUrNa thayuM, upAdhyAya yazovijayajIe joyuM ke sabhAgRhamAM beThelA eka vRddha sAdhu vyAkhyAna samaye sAva korA kAgaLa jevA nirlepa hatA. upAdhyAyajIe pUchavuM, 'adhyAtmanA A zlokanA vivecanamAM kaMI samaja paDI ke ?' vRddha sAdhu na bolyA, na hAlyA, na cAlyA. koIne thayuM ke teo badhira lAge che. eka vyaktie emane jarA halAvatAM kahyuM'gurujI, mahArAja tamane pUchI rahyA che. javAba Apo.' vRddha sAdhue UMcuM joyuM. emanA caherA para yogasAdhanAnuM teja pragaTeluM hatuM. bolyA, 'adhyAtmanA AvA ucca zlokanuM AvuM sAmAnya varNana ! A to sAva bALapothI jevuM kahevAya. upAdhyAyajI, hajI tamAre ghaNA DuMgarA oLaMgavAnA che ane ghaNAM jharaNAM pAra karavAnAM che.' AkhI sabhA stabdha banI gaI. yogInA svaramAM raNe ko hato. mukha para yoganuM teja ane avAjamAM saccAIno raNako hato. upAdhyAya yazovijayajIne khyAla AvI gayo ke A to svayaM yogIrAja AnaMdaghanajI che. pATa parathI UThI pAse gayA ane vaMdana karIne kahyuM, 'kSamA karo, mahAyogInA yogane oLakhavA jeTalI pAkaTa mArI vaya nathI. hajI bALa chuM. meM vivecana karela zloka para ApanI vANIgaMgA vahevaDAvo." mahAyogI AnaMdaghanajI pATa para beThA ane ekadhAruM rasavivecana karyuM. upAdhyAya yazovijayajI hAtha joDI jhIlatA rahyA. jIvanabhara paribhramaNa karatA rahelA A mastayogI AnaMdaghana keTalAya sAdhu, saMta, jati, saMnyAsI ane sUphIne maLyA haze ane AthI emanI kavitAmAM vaiSNava bhakti jovA maLe , suphI asara anubhavAya ane haThayoganI kriyAnI vAta maLe. AnuM kAraNa e ke A baMdhanamukta yogI hatA. upAzraya, parigraha ane svanAma ityAdino tyAga karIne teo avadhUta AnaMdaghana banyA. gacchAdithI mukta thaIne sarvamAnya banyA. Agamika, dArzanika, AtmAnaMdI ane rahasyavAdI yogInAM stavanomAM yogamArganuM Alekhana che. emanAM stavanono prAraMbha teo tIrthaMkaranA nAmollekhathI kare che, paraMtu emanA stavanamAM jJAna, bhakti ane yoganI anupama triveNImAM jijJAsu snAna kare che. e sAdhakane ekAeka sAdhanAnA UMDANamAM laI jatA nathI, paraMtu kramazaH uttarottara unnata sopAnanuM digdarzana karAve che. jyAre emanAM padomAM yoganA agamapiyAlAnA pAna pachInI anubhavalAlI pragaTa thAya che. A mastI ane anubhavalAlI evI che ke tIrthakarane priyatamanI dRSTithI nihALe che. 'RSabha jinesara pritama hArA, ora na cAhu re kaMta.' ema kahe che. ahIM nirguNa paraMparAnA mahAna saMta kabIranI aMtarabhAvanAno anubhava thAya che. kabIra kahe che, "rAma mero pIva, meM to rAma kI bahuriyA.' AnaMdaghanajI bhagavAna RSabhadevanI preyasInA rUpamAM zabdAMtare A vAta kare che. e kahe che ke bhagavAna RSabhadeva mArA priyatama che. mAre koI bIjA pati ke priyatamanI jarUra nathI. e prasanna thaI jAya to badhuM ja maLI jAya. vaLI A premasaMbaMdha to nirupAdhika che. koI paNa prakAranI sAMsArika abhilASAonA baMdhanathI mukta che. emanAM padomAM virahiNInI vedanA maLe che. rAjasthAnanuM meDatA gAma e mIrAM ane AnaMdaghananI pAvanabhUmi che. jANe mIrAMnA virahano bhAva AnaMdaghanamAM e ja rIte AkArita thato lAge che. A kavinI zrI puNyavijayajI Adi saMgrahamAMnI 13442 kramAMka dharAvatI pratamAM maLatuM eka apragaTa pada tIrthaMkara RSabhadevanuM kevuM anokhuM avadhUtarUpa Alekhe che ! bAvA rISabha beTho alabelo, DAruM gulAla muThI bharake. bA. covA covA caMdana ora aragajA kesara kI maTakI bharake. bA.1 yogamArgIya rahasyavAdI kavitA 141 mahAyogI AnaMdaghana 140
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ mastaka mugata kAMne doya kuMDala, phUlana kA gajarA sira pe. bA.2 bAMhe bAjubaMdha sohe bahorakhA aMgI banI hIrA ke. bA.3 AnaMdaghana ke nAtha niraMjana tAra lIjyo apano karake. bA.4 AnaMdaghananAM padomAM "avadhU" zabdano prayoga maLe che. ghaNAM padono prAraMbha ja e 'avadhU" saMbodhanathI kare che. guru dattAtreyano celAo zarIre bhasma lagADI, hAthamAM cIpiyo rAkhI aleka aleka pokAre tene 'avadhU" kahevAmAM Ave che paNa ahIM avadhU zabdaprayoga AtmajJAnamAM masta evA jijJAsu ke jJAnIne mATe che. yogI AnaMdaghane eka bhinna prakAranA yoganuM Alekhana karyuM che. eka arthamAM kahIe to emaNe AcArya haribhadrasUrinuM "yogadRSTi samuccaya' ane hemacaMdrAcAryanA 'yogazAstra'nI yoganI vicAraNAnI sAthosAtha rAjayoga ane haThayoganI paribhASAno paNa prayoga karyo che. emaNe haThayoga ane rAjayoganI paddhati sAthe jaina siddhAMto anusAra AtmAnA mULa guNo ane uttara guNono svIkAra karIne ene yogapaddhati sAthe joDyA che, jethI enuM rUpa AdhyAtmika banI gayuM che, kAraNa ke mULaguNa, saMvega, nirveda, zIla, vairAgya, saMyama, samiti, gupti Adi sAdhanAnA AMtarika pakSo sAthe joDAyelA che. bIjI bAju ekavIsamAM naminAtha bhagavAnanA stavanamAM bhAratIya darzananAM chae darzananI vAta karI che. A chae darzano jinezvara bhagavAnanA aMgarUpa che . ane ene jinamatarUpI kalpavRkSanI upamA Ape che. enA be paga eTale ke vRkSanA mULa rUpa te sAMkhyadarzana ane yogadarzana jyAre bauddha darzana ane mImAMsaka mata e jinezvara prabhunA be sazakta hAtha, cArvAka darzana e jinezvaranA peTa ane jainadarzana e mastiSka. A rIte chae darzanono samanvaya karatAM AnaMdaghanamAM udAratA ane samanvayavAditA jovA maLe che. teo cArvAka matane paNa bhUlyA nathI ane chaTAdAra rIte nayavAda-sAdvAdanuM Alekhana kare che. e kahe che, jinavaramAM saghaLAM darizaNa che, darzana jinevara bhajano re; sAgaramAM saghaLI taTanI sahI, taTanImAM sAgara bhajanA re. mahAyogI AnaMdaghana 142 A yogI dehane kaI rIte jue che ? narasiMha mahetA A dehane "kAyA pAtra che kAcuM " kahIne "e cAMdaraDuM cAra divasanuM aMte to aMdhAruM ." ema kahe che. jyAre dhIro bhagate kAyAne AkaDAnA phUla sAthe sarakhAve che, "phUla khIlIne kharI paDe, evuM kAyAnuM che kAma." to avadhU AnaMdaghana kAyAne maTha sAthe sarakhAve che ane e cetanane jagADI jagADIne kahe che : A zarIrarUpI maThamAM mohanidrA kyAM sudhI rahIza ? have jAga ! bhItaramAM dRSTi kara, A pugala eno nAzavaMta dharma kyAreya choDatuM nathI, to tuM tArA svabhAvane kema choDe che ? te tArA Atmapradezone kaMpita karI rahyo che. e kahe che, 'appa thayA jo tana ma meM, nA 7 vinovena paTa meM... | avadhU tana maTha paratIta na kIje, Thahi pare eka pala meM... | halacala meTi khabara le ghaTa kI, cinhe ramatAM jala meM ... / ' he avadhUta AtmA ! tuM tArA zarIrarUpI maThamAM kema sUI rahyo che? jAga ane aMtaraghaTane jo, A tanamaThano bharoso karato nahi. e to eka kSaNamAM DhaLI paDaze. mANasanI bAhya vyastatAne choDIne bhItaramAM jovAnuM kahetAM AnaMdaghana kahe che : tuM 'halacala meTI' eTale ke A badhI mAthAkUTa choDIne aMtaranI khabara le, tuM pANImAM mAchalInA paganI nizAnI zuM zodhe che ? mahAyogI AnaMdaghana vizenI eka pracalita kathA evI che ke teo meDatA zaheramAM cAturmAsamAM sthiravAsa karI rahyA hatA. e samaye rAjAnI aNagamatI rANIne kAgaLa para eka maMtra lakhIne Apyo. rAjAne enI jANa thatAM e kopAyamAna thayo. eNe kahyuM ke sAdhu thaIne AvuM karavuM te anucita gaNAya. AnaMdaghane tAvIjamAM rahelo kAgaLa vAMcavAnuM kahyuM. emAM yogI AnaMdaghane lakhyuM hatuM, terA pati vaza hove usameM AnaMdaghana ko kyA, terA pati vaza na hove usameM AnaMdaghana ko kyA." jIvananI vyarthatA vize AnaMdaghane ahIM mArmika rIte kahyuM che. e ja rIte A padamAM e kahe che, zira para paMca base paramesara, ghaTa meM sUchama bArI Apa abhyAsa lakhe koI viralA, nirakhe dhru kI tArI.... (tArA mastakamAM vasatA paMca paramezvarane tArA hRdayanI sUkSma bArI vaDe jo. koI AtmajJAnano abhyAsI virala puruSa tene dhruva tArAnI jema nirakhe che.), yogamArgIya rahasyavAdI kavitA 143
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zira para paMca paramezvara vase che. kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArye paNa mastakane dhyAnanuM sthAna batAvyuM che, jyAre yogamArgamAM hRdayathI mastaka sudhI javA mATe supuSNA nADI che, tyAM thaIne brahmaraMdhra sudhI javAya che. pariNAme suSummA nADIrUpa bArI che, tyAM Atmaupayoga rAkhIne cheka brahmaraMdhra sudhI Atma upayoge caDavuM. Ama thAya tyAre te tyAM potAnA AtmAne dhruva tArAnI jema sthira jue che. AvI AtmAdhruvatAnAM darzana e ja parameSThIdarzana che. kavi ane lekhakoe mastakane uttamAMga kahyuM che ane A mastakamAM brahmaraMdhra raheluM che. avadhUta AnaMdaghana yogasAdhakonI sAdhanAnuM darzana karAvatAM kahe che ke, AzA mArI Asana dharI ghaTa meM, ajapAjApa jagAve... AnaMdaghana cetanamaya mUti, nAtha niraMjana pAve... avadhU (4) AzAno tyAga karI hRdayarUpa ghaTamAM sthira upayogarUpa Asana jamAvI vaikharI vANI vinA jo 'soham'no jApa kare to sAdhaka AnaMda-samUha caitanyamUrtirUpa niraMjana paramAtma devane pAme che ane te vakhate jApa svayaMmeva layarUpa banI jAya che ane ajapAjApa cAlu thaI jAya che. jaina yoganI dRSTie AtmA ane paramAtmAnuM tAdAtmya siddha thAya che tyAre AtmAnI jyoti manana, ciMtana, dhyAna dvArA paramAtmAmAM lIna thaI jAya che. paramAtma-svarUpane prApta kare che ane alakSya banI jAya che. A AnaMdaghana A alakSa alakhanA sAdhaka ane ArAdhaka che. kavie ahIM sAdhakane bhalAmaNa karI che ke "he sAdhaka ! saMsAramAM AzA ane apekSA rAkhyA vinA kArya karye jA ane AtmagharamAM Asana jamAvI de." yogasAdhako mananI sthitatA mATe Asano kare che. ahIM dhyAnasAdhakone AtmagharamAM Asana bichAvavAnuM kahyuM che ane vANI vinA ajApAjApa karavAnuM kahyuM che. Ama karIne sAdhaka caitanyamUrtinAtha niraMjanane pAme che. yogasAdhakonI sAdhanAnuM ahIM mArmika darzana maLe che. kavi AnaMdaghana AzAvarI rAgamAM bhAvaprAgaTya karatAM kahe che, 'avadhU rAma rAma jaga gAve, viralA alakha jagAve...... AnaMdaghana kahe che ke, jagatamAM mAtra rAmanAmanA nArA lagAvavAthI rAma maLatA nathI. to rAma che kyAM ? e kahe che ke jagatanA jvo rAma- nAmano jApa mahAyogI AnaMdaghana 144 kare che, paraMtu tenA alakSya svarUpane bhUlI gayA che. sahu potAnA iSTadevatAnuM raTaNa karatA hoya che, paraMtu enA vAstavika svarUpane bhAgye ja koI jANatuM haze. kyAM che A rAma ? eka kavie kahyuM che, eka rAma dazaratha ghara Dole, eka rAma gharya ghaTa bole, eka rAma jagata pasArA, eka rAma jaga se nyArA. eka rAma dazarathaputra rAma, bIjA rAma pratyeka jIvanA hRdayamAM vasyA che, to koI kahe che ke rAma to jagatavyApI che, paraMtu saMta tenI chellI paMktimAM marma kholI ApatAM kahe che ke A rAmanI vacce paNa eka rAma vase che ane te sauthI nyArA ane nirALA AtamarAma. AnaMdaghana e AtamarAmanI vAta kare che. "lokA barhi buddhayaH" - mAtra bAhya dRSTine kAraNe loko enA alakSya svarUpa samajI zakatA nathI. saMta kabIra kahe che ke 'lakSyanA upayoga vinA kevaLa rAma-rAmanuM smaraNa kare te sarvene aMdha saMsArIo gaNavA.' AthI AnaMdaghananA kahevA pramANe vedapAThI veda bhaNIne, gItApAThI gItA karIne ane jinAgama jANanArAo jinAgamanI vAto karIne thAkyA che, karaNa ke emaNe Ano mAtra abhyAsa karyo che, paraMtu Ama karatI vakhate teo hiAtmAne choDI zakyA nathI. AnaMdaghana kahe che, 'Agama piMDha Agamaghara thAke, mAyAdhArI chAke; duniyAdAra duniyA seM lAge, dAsA saba AzAke....(avadhU)' AnaMdaghanajIe yoganI vAta karatAM kahyuM che ke mAtra saMsArano tyAga karavAthI, laMgoTa paherI levAthI ke bhabhUti lAgavavAthI yogI thavAtuM nathI. eno vezabhUSA sAthe saMbaMdha nathI, paNa mAnasika, vAcika ane kAyika pravRtti sAthe saMbaMdha che . ane tethI teo kahe che ke - "tA joge citta tyAo re, vahAlA tA joge" eTale ke hai vahAlA, tame yogamAM citta lagAvo. A yogamAM citta lagAvavA mATe tamAre je kamara para dorI lagAvavAnI che. te samatinI saDasaTha bolanI dorI che, je kamaranA madhyabhAgamAM bAMdhavAmAM Ave che, kAraNa ke tema karavAthI anyatra bhAgatuM mana sthira thaI jAya che. yoganA aMga tarIke badhA yogadarzanakAro baddha kaccha thavAno upadeza Ape yogamArgIya rahasyavAdI kavitA 145
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ che eTale ke yogamArgamAM praveza karavA akhaMDa brahmacaryapAlana jarUrI che. 'pAtaMjala yogasUtramAM yoganAM ATha aMga che ane AcArya haribhadrasUrijInA 'yogadRSTi samuccaya'mAM paNa yoganI ATha dRSTi che. AcArya hemacaMdrAcAryae paNa yogazAstramAM ATha aMga batAvyAM che. Ama prathama aMga yama che je yogamArgano pAyo che. kavi AnaMdaghane ahIM e vAta karatAM kahyuM che ke, 'samakita dorI zIla laMgoTI, dhula dhula gADha dhulAuM tattvaguphA meM dIpaka joke cetana ratana ja gAuM re vahAlA.' Ama, ahIM samakitanI dorI che ane zIlanI laMgoTI che. jainazAstrakAra zIlane yoganA aMga tarIke varNave che. brAhmacarya eTale brahma svarUpa AtmA ane carya eTale ramaNa karavuM. AnaMdaghana yogInA dravyazane badale bhAvavaza para mahattva Ape che. yogane aMte e tattvaguphAmAM samyam jJAnano dIpaka pragaTe che. tyArabAda A bhAva yogI potAnA cetana AMgaNamAM aSTakarmanI dhUNI jagAve che, ane A aSTakarmano kacaro agni vinA baLato nathI eTale sAdhako aSTakarmarUpa chANAmAM dhyAnano agni lagAvI dhUNI jagAve che. kavi kahe che, | 'aSTa karma kaMDelI dhUnI, dhyAnA agana jagAuM upazama chanane bhasama chaNA, malI malI aMga lagAu re.." yogI AnaMdaghananI kalpanA to juo ! teoe upazamane cAraNInuM rUpa ApyuM che. jIva anAdikALathI ArtadhyAna ane raudradhyAnarUpa karmabaMdha kare che ane zubhadhyAnathI karmathI mukta bane che. AvA dharmadhyAna ane zubhadhyAna rUpa agnimAM karmarUpI chANAMne bALI pachI tenI rAkha upazama gaLaNAthI cALIne ke bhasma zarIra upara ghasI ghasIne lagAvavAmAM Ave che. rASTramAM kacaro ke nAnA kAMkarA, kAMkarI vagere rahI jAya che, mATe kavie cALavAnI vAta karI che. A upazama cALaNI eTale nivRtti bhAvarUpa cALaNI. pachI kavi kahe che, ke karmanAzanI cAvI sadguru pAse che. guru vinA jJAna nahi AthI sadgurunI othe karmathI mukta thavA mAge che. kavi kahe che, | 'Adi guru kA celA hokara, moha ke kAna pharAMuM; dharama zukla doya mudrA sohe, karuNAnAda bajAuM re vahAlA." ane Ama yogAbhyAsa mATe guruzaraNanI AvazyakatA darzAvI che. kabIranuM smaraNa thAya - mahAyogI AnaMdaghana 'guru goviMda dono khaDe, kisako lAgu pAya; balihArI guru ApakI, jisane goviMda diyo batAya.' athavA zrImad rAjacaMdra kahe che tema, 'pratyakSa sadguru sama nahIM, parokSa jina upakAra; evo laya thayA vinA, Uge na AtmavicAra." yogIo kAna vIMdhe ane temAM mudrA pahere che. dharmadhyAna ane zukladhyAnanI mudrAthI zubhato huM karuNA nAda bajAvIza. kavi kahe che, yogIo zaMkhanAda athavA bIjAM vAjiMtro vagADe che, paraMtu huM karuNAnAda karIne 'mA haNo, mAM haNo'no avAja pheMkIza. ane aMte kahe che, iha vizva yoga siMhAsana baiThA, mugati purI kuM dhyAuM; Ama, cetananuM mana yogamAM Asakta thaI gayuM che ane yogasiMhAsana besI ajarAmara padanuM dhyAna kare che, nAda vilubdho prAnakuM, gine na triNa mRgaloI, AnaMdaghana prabhu prema kI, akatha kahAnI koI. lokamAM paNa rAgamAM Asakta mRgalo potAnA prANanI taNakhalA jeTalI paNa kiMmata gaNato nathI. | 'nAda' zabdano 'yogika' artha anAhata nAda thAya che. yogamAM dhIme dhIme vadhAro karyA pachI jyAre sthiratA thAya che tyAre ati madhura nAda aMtaramAMthI UThe che. enA para Asakta jIva potAnA zarIranI paNa darakAra karato nathI. yogamAM DUbelI vyaktio ja gata tarapha bedarakAra hoya che. premathI teo A mArga pakaDe che. ane prema khAtara ja teo tene nabhAve che. sAmAnya rIte bhakta ane yogImAM aMtara mAnavAmAM Ave che. bhaktimAM samarpaNa hoya che. ahIM eka yogI pAse bhakti, jJAna ane yogano samanvaya pragaTa thAya che. jaina paraMparAmAM paramAtmAne priyatama mAnIne upAsanA karavAnI paddhati nathI, paraMtu AnaMdaghanajInI racanAomAM vaiSNava-bhaktimArgano prabhAva che. kabIra, mIrAM, sUradAsa ane raidAsa Adi bhaktakavionI kavitA emaNe sAMbhaLI haze. yogamArgIya rahasyavAdI kavitA 147 146
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava aAnaMdaghana ane yazovijaya prema e hRdayanI sAdhAraNa bhAvuka sthiti nathI, paraMtu AtmAnubhavajanya prabhuprema che ane AvA anirvacanIya premanI bAbatamAM teo kahe che, "kahAM dikhAvuM aura kuM, kahAM samajAvuM bhora, tIra na cUke prema kA, lAga so rahe Thora. emanAM stavanomAM paNa bhagavAna zAMtinAthanI stutimAM AtmazAMti, adhyAtmayoga ane tene apekSita dhyAnayoganuM suMdara bhAvacitra maLe che. jyAre munisuvrata-svAmInA stavanamAM jagatanAM badhAM prapaMco choDIne AtmadhyAnamAM ramaNa karavAthI enA zAMta svarUpanI prApti thaze, AtamadhyAna kare jo kouM, so phira iNameM nAve; vAgajALa bIjuM sahu jANe, eha tattva citta lAve. je prANI AtmadhyAna kare che te pharI vakhata rAgadveSa ane mohaajJAnamAM phasAto nathI. A sivAya bIjuM sarva vANIno vilAsa che ema e sAcI vAtane cittamAM grahaNa kare che. nema-rAjulanI kathA stavanamAM AlekhIne e ja darzAve che ke sAcI ekaniSThA - dhyeya pratyenI dhyAtAnI ekAgratA - ja tene gaMtavyasthAna sudhI pahoMcADe che. mohAdi SavikArothI para thaIne muktipada-prAptinA bhavya mumukSu AtmAone A sthiti dvArA kahyuM che ke bAhya dhyeya to nimitta hoya che. sAcuM ane aMtima dhyeya to dhyAtAnA zarIramAM raheluM Atmatattva che, AthI Atmatattva sAthe ekatA sAdhavI joIe ane to ja dhyAtA ane dhyeyanI ekarUpatA thAya che tyAre zuM thAya ? AnaMdaghananA stavana ane padanI paMktithI samApana karIe. soLamA stavananI teramI gAthAmAM e kahe che, aho huM aho huM mujhane kahyuM, namo mujha namo mujha re." ane AnaMdaghana graMthAvalInA pada 11mAM teo kahe che, AnaMdaghana kahe suno bhAI sAdhu, to jyoti meM jyoti milAI." AnaMdaghanajIno samaya e samartha jaina sAdhuonI ujvaLa jJAnaparaMparAno kALa hato. A samaye jaina sAdhuoe potAnI tapa, tyAga ane vairAgyanI bhAvanAthI sarvatra Adara meLavyo hato. mughala bAdazAho paNa temano AdarasatkAra karatA hatA. tapAgacchanA AcArya vijayadevasUrine jahAMgIra bAdazAhe "mahAtapA"nuM biruda ApyuM. e pachI vijayaAnaMdasUri, vijayasiMhasUri ane vijayaprabhasUrie dharmanI ujjavaLa paraMparA jALavI rAkhI, satyavijaya paMnyAse kriyoddhAra karIne sAdhusamAjamAM peThelI zithilatAne dUra karavAno prayAsa karyo hato. upAdhyAya yazovijayajInI vidvattAnAM teja e samayamAM samagra samAjane ajavALatAM hatAM. A ja samaye upAdhyAya mAnavijayajIe "stavana covIsI" temaja "dharma saMgraha" nAmanA graMthanI racanA karI hatI. rAmavijayajI e bhakti ane jJAnathI bharapUra evI madhura covIsInI racanA karI hatI temaja sAta naya para vistArathI sajhAyo lakhI hatI. jJAnavimalasUrie "jJAnavilAsa" nAmathI padonI racanA karI hatI. vaLI, AnaMdaghanajIe covIsI para ane upAdhyAya yazovijayajInA traNaso ne pacAsa gAthAnA stavana para dabo lakhyo hato. tapAgacchanA dharmasAgarajIe to nirbhaya rIte zAstrAnusAra dareka kumatanuM khaMDana karavA mAMDyuM hatuM. emanI TIkAoe tatkAlIna jaina samAjamAM khaLabhaLATa macAvyo hato. A uparAMta A samayamAM mahAyogI AnaMdaghana 148
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAvaNyasuMdare "dravyasaptatikA" ane sajhAyo lakhI hatI. digaMbara samAjamAM paNa keTalAka samartha vidvAno thayA hatA. emAM banArasIdAsanI racanAomAM to aneruM kAvyamAdhurya ane padalAlitya jovA maLe che. "samayasAra nATaka"mAM emaNe anupama kavitvazakti ane vairAgyabhAvanA darzAvI che. AnaMdaghanajInAM padomAM banArasIdAsa jevuM lAlitya jovA maLe che. vyApaka phalaka para joIe to rAmadAsa, tukArAma, tulasIdAsa ane akho e AnaMdaghananA samakAlIna gaNI zakAya. yugaprabhAvaka tarkaziromaNi upAdhyAya yazovijayajI A samayanA jaina vidvAnomAM mUrdhanya sthAne birAje che. A samartha vidvAne AnaMdaghanajIne anulakSIne emanI stutirUpa "aSTapadI nI racanA karI che, je vize 'AnaMdaghanajInuM jIvana' e prakaraNamAM vigate joyuM. yogI AnaMdaghanajI ane upAdhyAya yazovijayajInA meLApanI vAto jaina paraMparAmAM kiMvadaMtIrUpe maLe che. A vize koI nizcita pramANa sAMpaDatuM nathI. pracalita kathA pramANe meDatAmAM upAdhyAya yazovijayajI vyAkhyAna ApatA hatA ane A samaye AnaMdaghanajI emane sAMbhaLavA upAzrayamAM gayA hatA. A pachI upAdhyAyajInI vinaMtIthI AnaMdaghanajIe yoganA viSaya para vyAkhyAna ApyuM hatuM. AnaMdaghananI e anubhavanItaratI vANInI upAdhyAya yazovijayajI para prabaLa asara thaI hatI. A ghaTanA upAzrayamAM banelI hovAthI zrI motIcaMdabhAI kApaDiyA bunA parvata para nahIM, paNa meDatAmAM A baMne mahApuruSono meLApa thayAnuM vadhu saMbhavita mAne che.' A prasaMge AnaMdaghanajInI AnaMdamaya adhyAtmadazAne joIne upAdhyAya yazovijayajIe emanI stutirUpa "aSTapadI'nI racanA karI. zrI buddhisAgarasUrIzvarajI noMdhe che ke upAdhyAya yazovijayajI vize A ja rIte AnaMdaghanajIe paNa "aSTapadI' lakhI che. A vAta emaNe vijApuranA zA. suracaMda sarUpacaMda pAsethI sAMbhaLI hatI. joke A aMge tapAsa karatAM teone koI prata sAMpaDI na hatI. jyAre zrI motIcaMdabhAI kApaDiyA 'pUjya kadI pUjaka hoI zake nahIM" temaja "AnaMdaghanajI ane upAdhyAyajInI vaya vicAratAM ane yoga viSayamAM AnaMdaghanajInI prakriyA ane abhyAsa tathA vartana lakSyamAM letAM A hakIkata asaMbhavita' mAne che. AvI ja rIte AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajIe AnaMdaghanajI pAse upAdhyAya yazovijayajI suvarNasiddhi prApta karavA gayA hatA, evI daMtakathAnuM vigate nirUpaNa karyuM che, paraMtu A daMtakathA upAdhyAya yazovijayajInI bhavya cAritra sAthe barAbara baMdhabesatI nathI temaja e vize kazo AdhAra sAMpaDato nathI. AvI ja rIte 'suguru tathAvidha na maLe re' evI AnaMdaghanajInI paMktimAM yazovijayajInI TIkA mahAyogI AnaMdaghana jevAmAM Ave che, paNa hakIkatamAM to AnaMdaghanajInuM A eka sAmAnya kathana che. e koI vyaktivizeSane lakSyamAM rAkhIne bolAyeluM nathI. adhyAtmayogI AnaMdaghana ane upAdhyAya yazovijayajI aMge 'zrI AnaMdaghana padya ratnAvalI nA nivedanamAM zrI sArAbhAI navAbe eka navo muddo uThAvyo che. teo lakhe che : paramayogI zrI AnaMdaghanajI te bIjA koI ja nahIM, paraMtu nyAyavizArada zrI yazovijayajI ja che ema mAruM potAnuM ane vidyamAna keTalAka vidvAna jaina munivaryonuM mAnavuM che. A mAnyatAnA samarthanamAM jabaradasta purAvo e ja che ke paramayogI zrI AnaMdaghanajIno ullekha upAdhyAyajI vagara sattaramA saikAnA bIjA koI paNa vidvAna karatA nathI. vaLI upAdhyAyajIe racelI zrI AnaMdaghanajInI stutirUpa aSTapadInA je pahelA padamAM 'mAraga calate calata gAta, AnaMdaghana pyAre." vagere zabdo tathA teozrIe racelI batrIza batrIzImAM ane zrI AnaMdaghanajInAM padomAM ghaNuM sAmya dekhAya che. zrI AnaMdaghanajI judA che tevI mAnyatA karatAM teozrI ane upAdhyAyajI zrI yazovijayajI eka ja che evI dRSTi rAkhIne jo baMnenI kRtionuM bArIka nirIkSaNa karavAmAM Ave to mArI mAnyatAne puSTi karatAM pramANo maLI Avaze. mane ema lAge che ke pUjya upAdhyAyajI mahArAjane teozrInI aMtima avasthAmAM potAnuM nAma paNa gopavIne 'AnaMdaghana'nuM upanAma dhAraNa karavAnuM yogya lAgyuM haze." A mAnyatAnI cakAsaNI karIe to sauprathama to A mATe koI nakkara pramANa maLatuM nathI. bIjI mahattvanI bAbata e che ke upAdhyAya yazovijayajInI phationI je yAdI maLe che temAM emanI eka kRti tarIke 'AnaMdaghana covIsI TabAlI patra : 34' evo spaSTa ullekha maLe che. jo yazovijayajI e pote A kRtinI racanA karI hoya to Avo ullekha maLe nahIM. zrI jJAnavimalasUrinA 'AnaMdaghana covIsI' paranA TabAmAM paNa spaSTa rIte lakhyuM che ke "AnaMdaghana upanAmadhArI lAbhAnaMdajIe racelAM A stavano" che. A rIte AnaMdaghanajI ane upAdhyAya yazovijayajI eka hatA ema mAnavuM bhUlabhareluM che. vaLI, A mAnyatA pramANe to ema mAnavuM paDe ke zrI yazovijayajI mahArAje Atmaprazasti mATe "aSTapadIlakhI hatI. upAdhyAya yazovijayajInA vyaktitva sAthe A bAbata saheje susaMgata jaNAtI nathI. zrI yazovijayajIe potAnA jIvananI aMtima avasthAmAM potAnuM nAma gopavIne 'AnaMdaghana' nAma rAkhyuM hatuM, evo tarka zrI sArAbhAI navAba kare che, paraMtu upAdhyAya AnaMdaghana ane yazovijaya 151 150
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazovijayajInuM vi. saM. 1734mAM DabhoInA comAsAmAM svargagamana thayA pachI pATaNanA saMghanA ati AgrahathI zrI kAntivijayajI mahArAje 'sujasavelI bhAsa' nAmanI upAdhyAya yazovijayajInA jIvana-kAryane batAvatI padyakRtinI racanA karI. temAM kyAMya Ano ullekha nathI. ethIya vizeSa upAdhyAya yazovijayajInA graMthomAM paNa kyAMya Avo ullekha maLato nathI. AthI AnaMdaghanajI ane yazovijayajI eka ja hovAnI zrI sArAbhAI navAbanI mAnyatA nirAdhAra jaNAya che. mastayogI AnaMdaghanajI ane upAdhyAya yazovijayajI baMne samakAlIno vacce ghaNuM sAmya jovA maLe che. baMne potAnI sAdhanAnI caramasImAe pahoMcelA mahApuruSo hatA. baMne samartha samakAlIno hatA. ghaNI vAra be samartha samakAlInono emanA jIvanakALamAM kyAreya meLApa thato nathI. bhagavAna buddha ane bhagavAna mahAvIra samakAlIna hatA, eka ja pradezamAM vicaryA hatA, chatA baMneno meLApa thayo nahoto. paNa AnaMdaghana ane yazovijaya aMge AvuM banyuM nathI. A baMne mahApuruSono meLApa thayo hato ane te phaLadAyI paNa nIvaDyo hato. AnaMdaghananI utkRSTa yogaavasthA ane AnaMdamagna sthitine joIne upAdhyAya yazovijayajIe emanI stutirUpe AnaMdanA ullAsathI sabhara evI 'aSTapadI nI racanA karI hatI. upAdhyAya yazovijayajI kahe che ke sAcA 'AnaMda'nI anubhUti ene ja thaI zake ke jenA hRdayamAM AnaMdajyoti pragaTa thaI hoya. AvA 'acala alakha' padanA 'sahaja sukha'mAM AnaMdaghana magna rahetA hatA. emanI AvI unnata, AnaMdamaya AdhyAtmika avasthA joIne upAdhyAya yazovijayajI aMtaranA umaLakAthI bolI UThe che : "AnaMda Thora Thora nahIM pAyA, AnaMda AnaMdameM samAyA.". A baMne sAdhakone doSadarzI ane duSTa loko taraphathI khUba satAmaNI thaI hatI ema kahevAya che. emanA samayamAM yogI ane jJAnIne niMdanArA ghaNA chidrAnveSI loko hatA. AnaMdaghana to AtmamastImAM magna hatA. AthI emaNe AvA lokonI saheje paravA na karI. teo kyAMka ja A jaDatA ane rUDhicustatA para prahAra kare che, jyAre yazovijayajI sAdhaka ane saMpradAyamAM mAnanArA hatA. teo AnaMdaghanajI jeTalA saMpradAyanAM baMdhanothI mukta na hatA. emanuM hRdaya AvI ApattiothI kyAreka kakaLI UThatuM hatuM. pariNAme e pravartita viSama paristhiti aMge vedanAbharyA udgAra kADhe che : mahAyogI AnaMdaghana 152 "prabhu mere aIsI Aya banI manakA vithA kunarpe kahIe, jAno Apa dhanI, janama maraNa jarA jI huM gaI lahaI, vilagI vipatti ghanI; tana mana nayana du:kha dekhata citta tuM bhaI durajana ke bayanA, sajjana kou nahi jAke Age, sukhI navI eka kanI. jaise ara aganI. bAta kahuM apanI. cauM gaI-gamaNa-bhamaNa-duHkha vAro, binati aihI sunI, avicala saMpada jasakuM dI", apane dAsa manI. Ama yazovijayajI niMdaka durjano sAme pokAra kare che, to e samaye AnaMdaghanajIne varSAvanArA paNa hatA. yazovijayajIe racelI AnaMdaghananI aSTapadInI 'kou AnaMdaghana chidra hI pekhata' ema AnaMdaghanane mATe kahyuM che enA parathI Ano khyAla Ave che. AnaMdaghanajI ane yazovijayajIe baMnee jinastavana covIsInI racanA karI che. AnaMdaghanajI zrI ajitanAtha jina stavanamAM kahe che : 'taraka vicAre hai vAda paraMparA, pAra na pahuce hai koI, abhimata vastu re vastugate kahe, te viralo jagi koya.' (stavana : 2, gAthA : 4) jyAre zrImad yazovijayajI mahArAje sattaramA "pApasthAnakanI sajjhAya'mAM zuddha bhASakanI balihArI batAvI che. 'adhyAtmasAra' graMthamAM daMbha para AkhuM prakaraNa lakhyuM che ane AvA vAdavivAda karanArAo vize to teo kahe che : "vAdAMzca prativAdAMzca vadanto nizcitAn tathA / tattvAMtaM naiva gacchanti tIlapIlakavad gatI / / M vAda, vivAda ane prativAda karatAM ghAMcInI ghANI jevI gati thAya che ane temAM tattvano pAra pAmato nathI. jaDatA ane matAMdhatA para A baMne mahApuruSo sakhata prahAra kare che. yazovijayajI 'yavilAsa'nA suDatAlIsamA padamAM kahe che : AnaMdadhana ane yazovijaya 153
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ "prabhu guna dhyAna vicara bhrama bhUlA, kare kiriyA so rAne rUnA." jyAre AnaMdaghana paNa AvI jaDa kriyAno virodha karatAM kahe che : "nija sarUpa je kiriyA sAdhii, te adhyAtama lahIi re, je kiriyA kari cogati sAdhai, te anadhyAtama kahIye re." (stavana : 11, gAthA : 3) A sAdhako to saMsArathI UpharA cAlatA hatA. AnaMdaghanajIe cAra gatirUpa copATanI eka suMdara kalpanA karI che. AmAM cetana pote rAga, dveSa ane mohanAM pAsAM potAne hitakara che ema mAnIne, A copATa khele che, paNa pArakI AzA sadA nakAmI che. AnaMdaghana to spaSTa kahe che ke, "AzA oranakI kyA kIje ? jJAna sudhArasa pIje." e ja rIte zrI yazovijayajI 'jJAnasAra'nA bAramA 'niHspRhASTakamAM lakhe che : "potAnA svabhAva nija guNa-nI prApti uparAMta bIjuM kAMI paNa prApta karavA yogya nathI tethI AtmaaizvaryathI saMpanna mahAmuni taddana niHspRha thaI jAya che. bicArAM pArakI AzAvALAM prANIo hAtha joDIjoDIne prArthanA kare che, ghera ghera bhikSA mAge che, paraMtu anaMta jJAnapAtra prANI to AkhA jagatane taNakhalA tulya jue che." AnaMdaghanajI RSabha jina stavanamAM prItama RSabha jinezvara sAthe prItisagAI thaI hovAthI ene jagatanI sopAdhika prIti pasaMda nathI. e ja rIte upAdhyAya yazovijayajI zrI zAMtinAtha jina stavanamAM kahe che : "jANyo re jeNe tuja guNa leza, bIjo re rasa tehane mana navi game jI, cAkhyo re jeNe amI lavaleza, bAkasa bukasa nasa na ruce kIme jI." mAtra veza pahere sAdhu thavAtuM nathI. je kharo AtmajJAnI che e ja sAco sAdhu che. AnaMdaghanajI zrI vAsupUjya jina stavananI chaThThI gAthAmAM kahe che ke je AtmajJAnI nathI te mAtra vezadhArI che. bAhya dRSTie muMDana karAvyuM ethI kAMI vaLe nahIM. aMtarano AtmA guNothI samRddha thavo joIe. AvI ja rIte AnaMdaghanajInI mAphaka yazovijayajI paNa kahe che : "muMDa muMDAvata saba hI gaDarIA, hariNa rojha bana dhAma, jaTAdhAra vaTa bhasma lagAvata, rAsabha sahatuM huM dhAma. mahAyogI AnaMdaghana 154 aMte para nahi yoga kI racanA, jo nahi mana vizrAma, cita aMtara paTa chalavenuM citavata, kahA japata mukharAma, jaba laga Ave nahi mana ThAma.10 upAdhyAya yazovijayajI to AtmadarzananuM svarUpa gurukRpAthI prApta kare che. A aMge vi. saM. 1738 pachI racelA 'zrIpAla rAsa'nA cothA khaMDanA chevaTanA bhAgamAM teo kahe che : "mAhare to guru caraNa pasAyaeN anubhava dilamAM peTho, Rddhi vRddhi pragaTI ghaTamAMhi, Atama-rati huI beTho." jyAre AtmAmAM samaktino ravi jhaLahaLe che, tyAre bhramarUpI timira nAsI jAya che ane aMtaramAM anubhavaguNa Ave che. A samaye upAdhyAya yazovijayajI kahe che H "dhyAyo sahI pAyo rasa, anubhava jAgyo jasa; miTa gayo bhramako masa, dhyAtA dhyeya samAyo che, pragaTa bhayo prakAza, jJAnako mahA ullAsa; eso munirAja-tAja, jasa prabhu chAyo hai..." dhyAtA ane dhyeya ekarUpa banI jAya che, tyAre kevI apUrva AnaMdAnubhUti thAya che ! AtmAmAM paramAtmA pragaTe che, te samayanI dazAne pragaTa karatAM yogI AnaMdaghana bolI UThe che : "aho huM ahIM huM mujhaneM kahuM, namo mujha namo mujha re." (stavana : 16, gAthA : 13) upAdhyAya yazovijayajIe AnaMdaghananI mAphaka pado paNa lakhyAM che ane temAM cetanane 'mohako saMga' nivArI 'jJAnasudhArasa' dhAraNa karavAnuM kahyuM che. e ja rIte 'kaba ghara cetana AveMge'mAM upAdhyAya yazovijayajIe sumatino viraha Alekhyo che. AnaMdaghananAM padomAM to A sumatinA virahanuM vedhaka Alekhana maLe che. emAM to kavi kahe che ke sumati duHkhamaMdiranA jharUkhe AMkho lagADI-lagADIne jhUkIjhUkIne jue che. virahadazArUpa sApaNa tenA prANavAyune pI jAya che ane ethIya vadhu virahanI vikaTa vedanA darzAvatAM sumati kahe che "zItala paMkhA kuma kumA, caMdana kahA lAve ho ? anala virahAnala ya huM tana tApa baDhAve ho.12 AnaMdadhana ane yazovijaya 155
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dakSa ThaMDA padArtho, paMkhA, kapUra ke caMdanano ghoLa zA mATe lAve che ? A zarIrano tApa nathI. A to AtmAnaMdanA virahano agni che, ene to A padArtho TADhaka ApavAne badale vadhu tapAvanAra bane che. A rIte AnaMdadhana ane yazovijayajI samakAlIna hatA. parasparane maLyA hatA. emanI bhAvanA ane adhyAtmapravRtti ghaNAM sabaLa hatAM. Ama chatAM baMneno AtmavikAsano mArga judo hato. AnaMdaghanajI adhyAtmayogI hatA, to yazovijayajI karmayogI paNa hatA. AnaMdaghanajI duniyAnI saheje darakAra rAkhatA nahIM, jyAre yazovijayajI tatkAlIna vAtAvaraNane samajIne potAnA lakSyanI sAdhanA karatA hatA. AnaMdaghanajI AtmalakI, saMyamI, tyAgI ane adhyAtmI hatA. yazovijayajI 'nyAyavizArada' ane 'nyAyAcArya "nI padavIthI vibhUSita thayelA paMDita hatA. AnaMdaghanajI "veda na jAnuM kitAba na jAnuM, jAnuM na lacchane chaMdA, tarka, vAda, vivAda na jAnuM, na jAnuM kavi phaMdA." 13 kahenAra mastakavi hatA, jyAre yazovijayajI 'vANI vAcaka jaza taNI, koI naye na adhUrI re.' (zrIpAla rAsa : 4-12nI chellI paMkti) evo hiMmatathI dAvo karanAra adhyAtma, yoga, kathA Adi viSayo para saMskRta, prAkRta ane gujarAtImAM padyaracanA karanAra vidvAna kavi hatA, yazovijayajImAM ane AnaMdaghanajImAM jJAnanI gaMbhIratA, zAstronI pAraMgatatA ane adhyAtmano talasATe vyakta thAya che. kharI vAta e che ke upAdhyAya yazovijayajIe badhAM zAstromAM pAraMgatatA pAmyA pachI paNa AtmasaMtoSa mAnyo nahIM. emaNe adhyAtmayoganA mArge javAnuM svIkAryuM ane AmAM AnaMdaghanano saMparka kAraNabhUta haze. upAdhyAya yazovijayajInA 'adhyAtmasAra ' jevA graMthomAM ane stavanomAM adhyAtmarasanI jhalaka jovA maLe che. baMnenAM kavanane joIe to AnaMdaghana jevI bhAvanI gahanatA, vyApakatA temaja Urmino tIvra uchALo ane alakhanAM rahasyone pAmavAnI jhaMkhanA yazovijayajInA kavanamAM eTalA pramANamAM dekhAtI nathI, enuM kAraNa AnaMdaghanajI kavinI sAthe marmI saMta paNa che e kahI zakAya. AnaMdaghana : kabIra, mIrAM ane akhAnA saMdarbhamAM navaikramanI paMdaramI sadImAM saMta kabIre jAti, jJAti, saMpradAya, bAhyAcAra, ane dhArmika matAMtarothI para evI sAdhakanI satyamaya anubhavavANI vahevaDAvIne jJAnano navIna prakAza relAvyo. e pachI vikramanI sattaramI sadInA uttarArdhamAM thayelAM AnaMdaghanajInAM padomAM saMta kabIranAM padonI bhAvanAono pratidhvani sumadhura rIte guMjato saMbhaLAya che. kabIra ane AnaMdaghana e baMne potAnI suratAnI mastImAM masta rahenArA sAdhaka hatA. kabIre to jaDa rUDhi, aMdhazraddhAyukta rivAjo, paraMparAgata kusaMskAro ane ethIya vizeSa DhoMgI dharmAcaraNo sAme pracaMDa vidroha karyo. AnaMdaghanamAM vidrohanI jhalaka che, paNa enI mAtrA saMta kabIra jeTalI nathI. A baMne sAdhaka mastarAma che. AdhyAtmika anubhavanA dRDha AdhAra para emanI sAdhanA TakelI che. jagata tarapha to baMne sAva beparavA che. kabIra ke AnaMdaghana bemAMthI ekeya ajJAnanA aMdhakAramAM ke rUDhigata baMdhanomAM jakaDAyelA mAnavIne joIne sahAnubhUti darzAvatA nathI. emanI akaLAmaNa AvA jIvo pratye anukaMpAnA rUpamAM pragaTa thatI nathI. teo to A mithyA bAbato para tIvra prahAra kare che. AvA rUDhAcArone jaDamULathI ukhADI nAkhavAnI dhagaza A baMne sAdhakomAM che ane ethI ja ene sAMkhI levAne badale kabIra ene kaTAkSathI ane AnaMdaghana ene upahAsathI vakhoDI nAkhe che. mahAyogI AnaMdathana 156
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaMdaghanajInAM stavanomAM zAstrajJAna ane jaina siddhAMta vizenI mArmika samajano anubhava thAya che. paNa emanAM padomAM e zAstrIya zailI ke e siddhAMtanirUpaNa jovA maLatuM nathI. ahIM to virahI bhakta ke alakhano nAda jagAvatA maramI saMtanuM darzana thAya che. kabIra AtmA ane paramAtmAnI praNaya-anubhUti Alekhe che, to AnaMdaghana emanAM padomAM sumatino cetana mATeno talasATa vyakta kare che. kabIranAM padomAM AtmAnA viyoganuM darzana che. eNe premano pyAlo pIdho che ane e premanA pyAlAe kevI paristhiti sarjI che ? "kabIra pyAlA premakA, aMtara liyA lagAya; roma-roma meM rima rahA, aura amala kyA khAya. saba raMga tAMta 2bAba tana, biraha bajAve nita; aura na koI suni sake, kai sAi ke citta. prIti jo lAgI dhula gayI, paiThi gaI mana mAMhiM; roma-roma piu-piuM kahe, mukha kI saradhA nAhi 779 A premane kAraNe roma-roma priyatamanI pukAra kare che. A vedanA evI che ke aMta2mAM valoNuM phare che ane bahAra ene koI samajI zakatuM nathI. AnaMdaghanajIe paNa premanI kathAne 'akatha kahAnI' kahI che. A baMne sAdhakoe mAyAnuM varNana karyuM che. kabIra to mAyA ane chAyAne ekasarakhI rIte batAve che. bhAgatA mANasanI pAchaLa mAyA paDachAyAnI jema enI sAthe pharyA kare che, paNa jo mANasa mAyAnI sAme thAya to e nAsI jAya che. kabIra mAyAne ThagArI kahe che. mAyA mohinIe bhalabhalA vidvAna ane sujJajanone mugdha karyA che temaja eNe mAnavI ane prabhunI vacce aMtarAyo UbhA karyA che. AthI ja satya jJAna meLavIne mAyAnA mohapAzamAMthI dUra thanArA vize kabIra kahe che : "mAyA dIpaka nara pataMga bhUmi bhUmi mAhi paraMta, koI eka gurujJAna te uMbare sAdhu saMta." (mAyArUpI dIpaka che ane manuSyo e bhramamAM bhUlA paDIne mAyA dIpakamAM kUdI paDe che. sAcA guru pAsethI jJAna meLavIne emAMthI bacI janArA sAdhusaMta to koIka ja hoya che.) AnaMdaghana kahe che ke "AtamakalikA" jAgatAM emanI smRti AtmAne maLavA lAgI che ane emaNe mAyArUpI dAsI ane tenA kuTuMbane gherI laIne kabaje karyAM che. mAyAmAM phasAyelo cetana potAnI avadazAne darzAve che. A cetana 1 'sarA sAhitya aura sAdhanA', chaeN. muvanezvaranAtha mizra mAdhava, pR. 13. mahAyogI AnaMdaghana 158 prakRtie anAvRta hovA chatAM karmAvRta thaI gayo che. eno prakAza aMdara gUMgaLAI rahyo che. potAnI zuddha cetanAno ene khyAla che. e enA hRdayamAM ja rahelI che, chatAM mAyAne kAraNe e zuddha cetanA pragaTa thaI zakatI nathI. cetana saMsAranA moharAgamAM tasta banelo che. e parabhAvamAM ramaNa kare che. sthULa indriyasukhomAM moja mANe che. zarIra, paisA ane juvAnInI ghaNI moTI hAni thAya che. divase divase enI apakIrti vadhatI jAya che ane e khAnadAnI choDI kumArge caDI gayo hovAthI enA mANaso paNa enuM mAnatA nathI. mAyAnI AvI bhramajALane AlekhatAM kavi AnaMdaghana kahe che : "paraghara bhamatAM svAda kizo lahe ? tana dhana yauvana hANa; dina dina dIse apayaza vAdho, nija jana na mAne kAMNa. bAluDI 32 AvI ja rIte kavi AnaMdaghana eka padamAM (pada 100muM, zrI AnaMdaghanajInAM po, bhAga 2, le. motIcaMda kApaDiyA, pR. 432) tana, dhana ane juvAnIne kSaNika kahe che ane A prANa to paLavAramAM UDI jaze; tana jaze, pachI dhana zA kAmanuM ? AthI janmojanma sukha ApatI bhalAI karavAnuM kavi kahe che. vyApaka darzana dharAvato A masta kavi jANe janasamudAyane vahAlathI jAgRta karato hoya tema kahe che. "behera behera nahi Ave, avasara behera behera nahi Ave; jyuM jANe huM kara le bhalAI, janama janama sukha pAve, avasara 1 kabIra ane AnaMdaghana baMnenAM padomAM hiMdu ane musalamAnanA aikyanI vAta jovA maLe che. kabIra rAma ane rahIma temaja kezava ane karIma vacce koI bheda jotA nathI. AnaMdaghana paNa kabIranI jema dhArmika audArya ane parama satyane pAmavAnA rahasyavAdane hUbahU darzAve che. AnaMdaghanamAM e rahasyavAdI vicArasaraNI AkarSaka rIte pragaTa thayelI che. AmAM rAma, kRSNa ke mahAdevane koI vyakti mAnavAmAM AvatI nathI. rAma eTale rAjA dazarathano putra nahIM, paraMtu AtamarAmamAM 2maNA kare te rAma. prANImAtra para dayA kare te rahIma. kRSNa eTale kaMsano vadha karanAra nahIM, paNa jJAnAvaraNa Adi karmone naSTa kare te kRSNa. zaMkara e kailAsavAsI nahIM, paNa je nirvANa (mokSa) prApta kare te mahAdeva. je AtmasvarUpane sparza kare te pArzvanAtha ane 2 'zrI AnaMdaghanajInAM pado', bhAga 2, le. motIcaMda kApaDiyA, pR. 45. AnaMdaghana : kabIra, mIrAM ane akhAnA saMdarbhamAM 159
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ je caitanya AtmAnI sattAne oLakhe te brahmAM. Ama AnaMdaghana to kahe che ke emaNe A ja rIte paramatattvanI upAsanA karI che ane A paramatattva e jJAtA, draSTA ane caitanyamaya che. kabIranI lagolaga UbhI rahe evI AnaMdaghananI A samartha vANI che. "rAma kahau rahimAna kahI kou, kAnha kahau mahAdevarI, pArasanAtha kaho kou brahmA, sakala brahma svayamevarI." rAma 1 bhajana bheda kahAvata nAnA, eka kRtikA rUparI, taise khaMDa kalpanA ropita, Apa akhaMDa sarU parI, rAma. 2 nija pada rame rAma sau kahiye, rahama kare rahamAnarI, kararSa karama kAhe so kahiye, mahAdeva niravANarI. rAma. 3 parase rUpa so pArasa kahiye, brahma cihai so brahmarI, iha vidha sAdhyo Apa AnaMdaghana, caitanamaya niHkarmarI. rAma 4" 3. rahasyavAdamAM je paramAtmAnI virala anubhUti thAya che, te anubhUti samaye ahaMva ane mamatvanI bhAvanAno lopa thAya che, e samaye dhyAtA ane dhyeya ekarUpa banI jAya che. A apUrva advaitanI anubhUtine batAvavA mATe zabdo samartha hotA nathI, paNa saMtadayamAM enI abhivyaktinI akaLAmaNa eTalI badhI thAya che ke e paramAtmatattvanI anubhUti vANImAM svayameva UtarI Ave che. e agocara ane agamya tattvane zabdamAM utAravAno prayAsa thAya che. paramAtmatattvanI A anubhUti vyaktie-vyaktie vilakSaNa hoya che, jyAre anubhava kartA ane anubhUta vastu ekarUpa bane che, tyAre sarvatra akhaMDarUpanAM darzana thAya che. kabIra A madhura anubhUtine vyakta karatAM kahe che : lAlI mere lAla kI, jita dekhuM tita lAla; lAlI dekhana meM gaI, meM bhI ho gaI lAla." jyAre AnaMdaghana kahe che ke priyatama sAtheno meLApa, AtmA ane paramAtmA sAthenuM aikya e phUlanI AsapAsa bhamato bhamarA jevuM nathI, paraMtu phUlamAM ekarUpa thayelA parAga jevuM che. ane jyAre A milana thAya tyAre kabIrane 'terA sAMI 3 'zrI AnaMdadhanajInAM pado', bhAga 2, le. motIcaMda kApaDiyA, pR. 138. mahAyogI AnaMdaghana 160 tujhameM no anubhava thAya che. to AnaMdaghananA aMtaramAM 'anubhavarasanI lAlI' pragaTa thAya che. kavi AnaMdaghana manorama rUpakathI e anubhavalAlIne batAvatAM kahe che : "manasA pyAlA prema masAlA, brahma agni parajAlI; tana bhAThI aTAI pIe kasa, jAge anubhava lAlI." AzAve 3 kabIranI mAphaka AnaMdaghane paNa 'avadhU" ane "sAdhune uddezIne potAno upadeza Apyo che. A rIte AnaMdaghane kabIranI mAphaka athavA to rahasyavAdI kavionI mAphaka praNayanI paribhASAmAM AtmA ane paramAtmAno saMbaMdha pragaTa karyo che. e ja rIte "rAma kaho, rahemAna kahaumAM AnaMdaghana rahasyavAdI kavinI jema cetanamaya paramatattvanA rUpanI jhAMkhI kare che. kabIra A zarIranI kSaNabhaMguratA batAve che. e kAyAne kAcA kuMbha jevI kahe che ane mAnavI e kAcI kAyA ane asthira manane Azare badhuMya sadAkALa sthira rahevAnuM che ema mAnI chAtI kADhI pharI rahyo che, e garvamAM ghUme che, mAyAnA mohamAM mastAna che. paNa kabIra kahe che ke ene pharato joIne to mahAkALa hasyA kare che ane pachI enI dazA kevI thAya che ? "hama jAneM the khAyeMge bahuta jamI bahu mAla, jyoM kI tyoM hi raha gayA pakari le gayA kAla." (ApaNe to mAnatA hatA ke khuba jamInajAgIra che, apAra mAlamilakata che, nirAMte ghaDapaNamAM ene bhogavIzuM. paNa thayuM zuM ? kALa jhApaTa mArIne UpaDI gayo ane badhuMya emanuM ema rahI gayuM !) vahI jatA kALa sAme kabIranI mAphaka ja AnaMdaghana eka suMdara kalpanAthI mAnavIne jagADe che : "kyA sauvai uTha jAga bAure aMjali jala y Ayu ghaTata hai, deta pahariyA dhariye dhAu re. chaMda caMda nAgiMda muni cale, ko rAjA pati sAha rAu re." kabIra ane AnaMdaghana baMnee jaDa bAhyAcArano virodha karyo ane e ja rIte e baMne pustakiyA jJAnathI prabhuprAptino mArga meLavavA cAhanArAono virodha kare che. zAstrajJAna e dIpaka che, paNa AtmajJAna e rana che. dIpakanA prakAzathI ratnanI zodha thAya, paNa dIpaka e ja ratna che ema mAnI na zakAya. zAstrIya jJAnathI AgaLa vadhIne sAdhake AtmajJAna meLavavAnuM che. AthI ja kabIra ane AnaMdaghana 4 'zrI AnaMdadhanajInAM pado', bhAga 1, le. motIcaMda kApaDiyA, pR. 310. AnaMdaghana : kabIra, mIrAM ane akhAnA saMdarbhamAM 161
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ korA ane anubhavahIna zAstrajJAnanI TIkA kare che. kabIra kahe che ke AMdhaLAoe arzIne joyelA hAthInuM temanuM jJAna apUrNa che, evuM ja paMDitonA jJAna vize che. dhyAnathI vimukha evA jJAnInI dazAne varNavatAM kabIra kahe che : jJAnI bhUle jJAna kathi nikaTa rahyo nija rUpa, | bAhara khorja bApune bhItara bastu anUpa." (jJAnI bicAro jJAnanI vAtonA vamaLamAM bhUlyo paDyo hato. potAnuM sAcuM svarUpa potAnI ja pAse hatuM. je anupama vastu enI bhItaramAM hatI, enI zodha mATe bicAro kastUrImRganI jema bahAra bhaTakyA karato hato.) saMta kabIranI jema AnaMdaghana paNa zAstrane badale anubhavanA rasaraMgamAM lIna che. AnaMdaghana 'avadhU kyAM mAguM guNahInA' padamAM kahe che ke huM veda nathI jANato, kitAba nathI jANato, vivAda karavA mATe tarka nathI jANato ke chaMdaracanA mATe kavitA nathI AvaDatI. Apano jApa nathI jANato. bhajananI rIta ke niraMjanapadanAM nAma nathI jANato. basa, huM to tArA dvAre Ubho rahIne tAruM 2TaNa karI jANuM chuM. madhyakAlIna rahasyavAdI kaviomAM 'avadhU', 'niraMjana' ane 'sohaM ' jevA zabdono prayoga thayelo jovA maLe che. saMta kabIranI vANImAM to 'avadhU" zabda vAraMvAra najare paDe che. AnaMdaghananAM padomAM paNa 'avadhU' zabdano prayoga jovA maLe che. A 'avadhu' zabdano prayoga AnaMdaghanajI e emanAM padomAM sAdhu yA saMtanA arthamAM karyo che. teo kahe che : "sAdho bhAI ! samatA raMga ramIjai , avadhU mamatA saMga na kIjai ." A ja rIte AnaMdaghena niraMjana zabdano prayoga paramAtmAnA arthamAM kare. che. je samasta ThagArI AzAone haNIne dhyAna dvArA ajapA jApanI raTaNa lagADe te ja AnaMdanA ghanane niraMjanane pAmI zake che. A niraMjana e sakaLa bhayahara che, kAmadhenuM che ane AthI ja anyatra bhaTakavAne badale niraMjananA zaraNamAM javuM emane vadhu pasaMda che : "aba mere pati gati deva niraMjana bhaTakuM kahAM, kahAM sira paTa, kahAM karuM. jana raMjana khaMjana degana lagAvuM, cAhuM na citavana aMjana saMjana-ghaTa-aMtara paramAtama, sakala-durati-bhaya-bhaMjana eha kAma gati eha kAma ghaTe, ahI suthArasa maMjana AnaMdadhana prabhu ghaTe bena kehari, kAma mataMga gaja gaMjana." 60 AnaMdaghanajInAM padomAM haThayoganI sAdhanAno prabhAva jovA maLe che. 'avadhUnA saMbodhanathI emanAM aneka padomAM A sAdhanAnI ja vAta karI che. 'AtmAnubhava' mahAyogI AnaMdathana ane 'dehadevala maThavAsI'nI vAta paNa AnaMdaghananI keTalIka sAkhIomAM jovA maLe che. AnaMdaghana kahe che ke iDA-piMgalAnA mArgano parityAga karIne 'supukhkhA gharavAsI' thavuM paDe che. brahmaraMdhranI madhye 'zvAsa pUrNa" thayA pachI nAda saMbhaLAya che. ane sAdhaka brahmAnubhUtino sAkSAtkAra karavAnI sthiti pAme che. DaoN. vAsudevasiha to evI saMbhAvanA vyakta kare che ke kabIranA koI ziSya ke anuyAyI paNa sAdhanAnA e ucca sopAne ane kAvyanI e ucca koTie pahoMcyA nathI, je sthAna para saMta AnaMdavana ane emanAM kAvyo pahoMcI zakyAM che. kabIranI jema AnaMdaghana paNa 'Agama pIAlAnI mastI AlekhatAM kahe che: Agama pIAlA pIo matavAlA, cIjo adhyAtama vAsa; AnaMdaghana cetana vadhe khele, dekhe loka tamAsA. AzA' 4 kavi AnaMdaghana adhyAtmamatamAM magna lokone agama pyAlo pIvA AmaMtraNa Ape che ane te mATe adhyAtmano vAsa kyAM che te zodhavAnuM kahe che ane jyAre agama pyAlo pIvAno AnaMda prApta thAya che, tyAre saMsAra-prapaMca pratyakSa dekhAya che. A rIte baMnee 'viralA alakha jagAve 'no upadeza Apyo che, paNa baMnenI zailI bhinna che. kabIranAM pado upadezanuM nirUpaNa kare che, to AnaMdaghananAM pado siddhAMta Alekhe che. kabIranAM pado mAnavacittane bAhya vaLagaNothI mukta karI aMtarmukha thavA prere che, jyAre AnaMdaghanano upadeza e vyaktine yoga ane adhyAtmanA UMDANano gahana sparza karAve che. kabIramAM vyavahAru daSTi che ane temAMthI maLatAM dRSTAMtonuM vapulya che, jyAre AnaMdaghanamAM yogadRSTi che. kabIranAM pado jana-sAmAnyane sparzI che, jyAre AnaMdaghananAM pado yoga ane tattvajJAnathI bharapUra hovAthI ene samajavA mATe vizeSa sajjatAnI jarUra rahe che. kabIranAM padomAM AmajanatAnA hitano uddeza rakhAyelo che, jyAre AnaMdaghananAM padomAM vyaktine bhaktinA lebAsamAM AtmAnA UMDANamAM laI javAno prayatna che. kabIranAM padonI bhASAmAM kyAMya gujarAtI bhASAnI asara jovA maLatI nathI, jyAre AnaMdaghananAM pado rAjasthAnI bhASAmAM hovA chatAM gujarAtI bhASAnI asara jhIle che. kabIranI zailI e upadezelI che. upadezano eka Aveza emanAM padomAM pragaTa thAya che, jyAre AnaMdaghananI zailI e AtmajJAnanA daladalane kholIne batAvanArI che. kabIramAM satyArthI saMtano utkaTa abhiniveza jovA maLe che, jyAre AnaMdaghanamAM * "sArA aura TriI meM Dauna rahyavAha', DhIM. vAsufsada, . 10, AnaMdaghana : kabIra, mIrAM ane akhAnA saMdarbhamAM 163
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyArthI vairAgI AtmAnI utkaTa anubhUti jovA maLe che. kabIrane samajavA mATe rahasyavAdIonI paraMparA jANavI joIe, jyAre AnaMdaghanane pAmavA mATe rahasyavAdIonI paraMparA uparAMta jaina paribhASA jANavAnI jarUra rahe che. A rIte kabIra ane AnaMdaghananAM padomAM emanuM vyaktitva pragaTa thAya che. baMnenuM hRdaya kavinuM, citta yogInuM ane mijAja bAdazAhano hato. emanAM padomAM mastInI jhalake che. kAnamAM niraMtara guMjyA kare evuM zrutipaTutva che. padonA unnata ane alaukika bhAva, sacoTa rUpako, gahanamadhura bhASA ane UMDuM rahasyagarbha ciMtana kAvyarasikone AnaMdamAM tallIna kare che. AnaMdaghananAM padonI saMkhyA kabIra jeTalI nathI. kabIra jevuM AvazabharyuM bayAna emAM nathI. emAM vyavahArajIvananI nagara kalpanA nathI, Ama chatAM AnaMdaghananAM pado enI saMkhyAnA pramANamAM ucca guNavattA dharAve che. emAM vikasita kamaLa jevuM AtmajJAna, bhAvonuM lAlityabharyuM Alekhana, rahasyagarbha anubhUtinuM vedhaka nirUpaNa, saMkucitatAne badale vyApaka bhAvanAonI ujvaLatA e sarvane jotAM AnaMdaghanane "jaina kabIra' kahIe to te khoTuM na gaNAya. A padomAM anubhavArthI vairAgI kavi AnaMdaghananI sarvocca avasthA pragaTa thAya che. kavie 'anubhava lAlI'nA AtmasAkSAtkArathI 'agama pIAlo' pIdho che ane paramatattvamAM lIna banIne amaratvanA anubhavanI mastI mANI che ane gAI paNa che. bhakti ane mastI mIrAM ane AnaMdaghananAM pada-sAhityamAM prabhumilanano tIvra talasATa ane ucca adhyAtmajIvananA saMskAra pragaTa thAya che. mIrAMnI kRSNabhakti jIvananA koI AghAtajanaka banAvamAMthI ekAeka pragaTelI nathI, te ja rIte AnaMdaghananI vairAgyavRtti koI sAMsArika ghaTanAnI ThesathI jAgI UThelI jaNAtI nathI. A saMtonA janmajAta saMskAromAM ja vairAgyanAM bIja ropAyelAM hoya che, je samaya jatAM vikAsa pAme che. mIrAM ane AnaMdaghana aMge eka sAmya paNa jovA maLe che. meDatAnI bhUmi para mIrAMno janma thayo ane e pachI Azare savAso varSa bAda e ja bhUmi para AnaMdaghana vicaryA haze. jyAM mIrAMnI premalakSaNA bhaktinuM svayaMbhU jharaNuM pragaTa thayuM, te ja bhUmi tapasvI AnaMdaghananI karmabhUmi banI. ahIM mIrAM ane AnaMdaghananA padasAhityanI tulanA karavAno upakrama rAkhyo che. A baMne saMtonAM pado svayaMskurita che, kyAMya saheje AyAsa mAluma paDato nathI. mIrAMe bhakti ane AnaMdaghane yoganA rahasyane AtmasAt karyA che ane e mahAyogI AnaMdaghana pachI baMnee aMtaranA nigUDha bhAvone preraNAmaya ullAsathI bhAvavAhI vANImAM abhivyakta karyA athavA abhivyakta thaI gayA ema kahevuM vadhu yogya gaNAze. mIrAMne mATe kRSNabhakti jevI svAbhAvika hatI e ja rIte AnaMdaghanajIne mATe yoga e carcA ke abhyAsano nahIM, paNa anubhavamAM Utarelo viSaya hato. AthI teo yoga ane AdhyAtmika tattvone rasika ane utkaTa vANImAM potAnI kavitAmAM utArI zakyA che. mIrAMnI mAphaka AnaMdaghananAM padomAM anubhUti ane abhivyakti baMnenI vedhakatA pratIta thAya che. virahiNI mIrAMe piyAmilana mATe jhUratAM, akaLAtAM ane taraphaDatAM virahanAM AMsu sAryA che. mIrAMnuM virahagAna te mIrAMnuM ja, anya koI enI tole na Ave. eno viraha e koI Atura bhaktano viraha nathI, paNa premavivaLa virahiNInI vedanAbharI cIsa che. koI anyanuM virahagAna e gAtI nathI, paNa premanI vedI para sarvasva samarpaNa karI cUkelI nArInI rIte kRSNavirahanI vedanA ThAlave che. meM virahaNI baiThI jAguM, jagata saba sove rI AlI".. | virahanI e pIDA AnaMdaghanajIe eTalI ja tIvratAthI ane talasATabharI rIte vyakta karI che. mIrAM 'giradhara nAgara'ne mATe talase che, to AnaMdaghana potAnA 'manamelu'nI rAha jotAM vicAre che : "mune mAro kaba milaze manamelu, manamelu viNa keli na kalIe, vAle kavala koI veluM." ('AnaMdaghananAM pado', bhAga 1, pR. 278) mananA meLApI vinAnI ramata e koI mUrkha retInA koLiyA vALato hoya tenA jevI che. AnaMdaghana to kahe che ke je mAnavI A meLApI sAthe aMtara rAkhe che. te mAnavI nahIM, paNa paththara che. 'manamelu'ne maLavAnI akaLAmaNa eTalI badhI che ke mIrAMe jema lokalAja choDI hatI e ja rIte AnaMdaghane paNa e patine meLavavA mATe moTAMonI maryAdA tyajIne bAraNe UbhA rahI rAha jue che, enA vinA jhUryA kare che. AMkho je vATa parathI pati AvavAno che tenI upara maMDAyelI che. zarIra paranAM vastra ke AbhUSaNa saheje gamatAM nathI. kImatI jhaverAta jhera jevAM lAge che. A aMtaranA tApane koI vaidya maTADI zake tevo nathI. sAsu eka zvAsocchavAsa jeTalo kALa paNa vizvAsa rAkhatI nathI ane lAja vagaranI tRSNA naNaMda savArathI laDyA kare che. A tananI vedanAne to have AnaMdaghananA amRtano varasAda thAya to ja TADhaka vaLe ema che. AnaMdaghana : kabIra, mIrAM ane akhAnA saMdarbhamAM 165 164
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sAsa visAsa usAsa na rAkhe naNadInI gorI bhorI larIrI ora tabIba na tapati bujhAve, AnaMdaghana pIyuSa jharIrI." ('AnaMdaghananAM pado', bhAga 1, pR. 499) pahelAM bIjAnI virahavedanAno pote upahAsa karatI hatI, paNa jyAre potAne e virahavedanAnAM bANa vAgyAM tyAre khabara paDI ke AnI pIDA keTalI AkarI hoya che ! AkhA zarIramAM zuLanI vedanA bhoMkAya che, mana to A virahathI satata oLavAtuM rahe che. A vidAraka anubhava pachI have huM ja sahune kahuM chuM ke koI prIta na karazo. "hasatI taba huM virAnIyA, dekhI tana mana chIjyo ho; samajI taba khetI kahI, koI neha na kIjya ho." mIrAM jevI bhAvanI dIpti ane vyathAnI coTa AnaMdaghananAM A padomAM dekhAya che. hoLI to phAgaNa mAsamAM Ave che, paNa kavi AnaMdaghana kahe che ke ahIM to aharniza aMtaramAM vedanAnI hoLI saLagyA kare che ane e A zarIrane to rAkha karIne uDADe che ! vidAraka vedanAne AlekhavA mATe kavi AnaMdaghane A paMktiomAM kevI suMdara kalpanA karIne virahane mUrtimaMta rUpa ApyuM che ! phAgaNa Acara eka nisA, horI sIragAnI ho; mere mana saba dina jare, tana khAkha uMDAnI ho." ('AnaMdaghananAM pado', bhAga 1, pR. 440) A viraha e sumatino viraha che. potAnA cetanajI mATe e talase che. sumati potAnA anubhavamitrane A virahanI vedanA kahe che. cAtaka jema pIu pIla kare, tema e patinI cUMTaNI kare che. eno jIva patinA premarasane pIvA tarasyo che. mana ane tana patinI rAhamAM asvastha banyAM che ane A virahadazAne AnaMdaghana anupama kalpanAlIlAthI AlekhatAM kahe che : "nisi aMdhiArI mohI hase re, tAre dAMta dikhAI, bhAdu kAdu meM kiyo pyAre, asuana dhAra vahAI." aMdhArI rAta, tArArUpI dAMta dekhADIne mArI sAme hase che. rAtre nIMda kyAMthI hoya ? A vijogaNa to AMsu sAre che ane eNe eTalAM AMsu sAryA ke bhAdaravo mahino kAdavavALo banI gayo ! mIrAMe 'virahanI phAMsaDiyAM'nI vAta karI mahAyogI AnaMdadhana 166 che, to AnaMdaghane paNa sumatinA virahanI vyathA AlekhatAM kahe che : "virahavyathA kachuM aisI vyApatI, mAnuM koI mAratI bejA, aMtaka aMta kahAluM lego mAre, mAhe jIva tuM lejA." virahanI pIDA to evI vyApe che ke jANe koI hRdayane tIkSNa tIrathI vIMdhatuM na hoya ! o alyA viraha, tuM kyAM sudhI AvI pIDA ApIza ? tArI marajI hoya to A jIva laIne jA ne. virahanI pIDAno kevo taraphaDATa kavie zabdomAM aMkita karyo che ! AnaMdaghananAM pado vAMcatAM ja 'darada dIvAnI' mIrAMnI yAda manamAM UpasI Ave che. - saMsAranA pAmara sukhane tyajavAnuM mIrAM ane AnaMdaghana baMne kahe che. mIrAM e saMsArasukhane 'jhAMjhavAnAM nIra' jevuM tuccha ane 'paraNIne reDAvuM pAchuM' hovAthI ene kAcuM sukha gaNe che. AvA saMsAranA keTalAya kaTu anubhavo mIrAMne enA jIvanamAM thayA che. saMsArano kAco raMga to UDI ja javAno. kavi AnaMdaghana paNa mamatAnI sobatamAM paDelA mAnavIne jAgavA kahe che. zuddha cetanA potAnA pati cetanane saMsAranA mohamAMthI jagADavA mATe anubhavamitrane vinaMtI kare che. je mAnavI saMsAranA mohamAM phasAyelo che, e to AnaMdaghananA kahevA pramANe ajAgala stanamAMthI dUdha meLavavAnI vyartha AzAe phAMphAM mArato ja kahevAya. "anubhava nAthakuM kyuM na ja gAve, mamatA saMga sau pAya ajAgala, thana te dUdha kahAve." ('AnaMdaghananAM pado', bhAga 1, pR. 176) saMsAranA svapnavat sukhamAM rAcatA mAnavIne AnaMdaghana hIrAne choDI daIne mAyArUpa kAMkarA para moha pAmato batAve che. enI dazI bhAre bhUrI thAya che. jema narapazu ekAeka humalo karIne bakarIne mArI nAkhe che, evI rIte AvA mAnavIne kALa grasI jAya che. kavi kahe che : "supanako rAja sAca karI mAcata, rAhata chAha gagana badarIrI, AI acAnaka kAla topacI, gahego kyuM nAhara bakarIrI." 'saMsArInA sukha'ne tyajanArI mIrAMne saMsAra taraphathI keTalI keTalI Aphatono sAmano karavo paDyo hato ! sAsaravAsa ane mahiyara tyajIne eNe kAzI, vRMdAvana sevyAM ane chevaTe dvArakAmAM vAsa karyo. jagata ane bhagata vacce A sanAtana AnaMdaghana : kabIra, mIrAM ane akhAnA saMdarbhamAM 167
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ khelAtuM AvyuM che. AthI ja mIrAM kahe che ke jene ghera saMta paroNo nA've, tenA ghera zA mATe javuM ? potAnI sAMsArika sthitine vyakta karatAM mIrAM gAI UThe che : "sAsaro amAro agnino bhaDako, sAsu sadAnI zuLI re, enI pratye mAruM kAMI na cAle re, ene AMgaNiye nAkhuM pULI re." ('mIrAMnAM pado', saMpAdaka : bhUpendra bAlakRSNa trivedI, pR. 164-165) sAsu, sasaro, jeThANI, derANI, naNaMda ane paDozaNa e badhAM mIrAMne parezAna kare che, paraMtu mIrAM to A badhAMthI beparavA banIne potAnI mastImAM ja AMgaNAmAM 'vai', 'hai' nAce che. kavi AnaMdaghana paNa sAMsArika saMbaMdhone A rIte Alekhe che. teo kahe che ke cetana je nArInA mohamAM aMdha banyo che ene krodha ane mAna nAmanA be dIkarA thayA che, jene loko tamAcA mAre che. ene lobha nAmano jamAI che ane mAyA nAmanI dIkarI che, ane evo eno parivAra vadhato jAya che: krodha, mAna beTA bhaye ho, deta capeTA loka; lobha jamAI mAyA sutA ho, eha vaDhavo parimoha." ('AnaMdaghananAM pado', bhAga 2, pR. 301) kavi AnaMdaghana e ja rIte kahe che ke mAtA-pitA, sagAMsaMbaMdhI ane nAtIlAnI vAta to sAva vAhiyAta lAge che. jeNe eka vakhata satsaMgano rasa cAkhyo ane bIjA koI rasano svAda lAgato nathI. saMsAranAM sagAMo A rasane samajI zakatAM nathI ane ethI ja enI niMdA kare che. kavi kahe che : mAta tAta sajaja na jAta, vAta karata hai morI, cAkhuM rasakI kyuM karI chUTe ? surijana surijana TorI ho." ethI ya vadhu mastImAM AvI AnaMdaghana bolI UThe che : bhrAta na mAta ne tAta na gAta na, jAta na vAta na lAgata gorI; mere saba dina darasana pharasana, tAna sudhArasa pAna pagorI." mAre koI bhAI nathI, mAtA nathI, pitA nathI, sagAM ke saMbaMdhI nathI. teonI vAta mane goThatI nathI. mAre to saghaLA divaso enuM ja darzana, enuM ja tAna, enuM ja pUjana, enuM ja gAna." AvA sAMsArika saMbaMdho sarI jAya che, mAyAnI mamatA bhedAI jAya che, tyAre mIrAMnA viSano pyAlo amRta bane che. AnaMdaghananI mastI nirAmaya AnaMdamAM lIna bane che. mIrAM kahe che ke 'prema piyAlo meM pIdho re', jyAre AnaMdaghana kahe "jJAnasiMdhU mathita pAI, prema pIyUSa kaTorI ho; mohata ramAnaMdaghana prabhu zizadhara, dekhata dRSTi cakorI." ('AnaMdaghananAM pado', bhAga 1, pR. 394). mIrAMne 'rAma ratana dhana maLatAM AnaMdanI koI sImA rahetI nathI, jyAre AnaMdaghanuM 'zrI vimalanAthajinastavanamAM 'dhaga dhaNI mAthe kiyAM re' kahIne potAnAM saghaLAM du:kha ane durbhAgya dUra thayAno AnaMda pragaTa kare che. ane kevo che A baMne saMtono prabhuprema ! mIrAM kahe che : "mere to prabhu giradhara gopAla, dUsarA na koI re." to AnaMdaghananAM 'RSabha jina stavanamAM e ja prabhuprItino pratidhvani guMje che : "RSabha jisesara prItama mAharA, ora na cAhuM re keta." "mukhaDAnI mAyA' lAgatAM "prIta pUravanI' jAge, pachI to e priyatama jema rAkhe tema rahevAnuM hoya ! mIrAM kahe che ke 'rAma rAkhe tema rahie? kAraNa ke pote to enI 'ciThThInI cAkara' che. mIrAM ArjavabharI vANIthI kahe che ke ene to A cAkarI joIe che ane e cAkarImAM bhagavAnanuM smaraNa mAge che. kharacImAM zAmaLiyAnuM darzana mAge che ane vadhArAmAM giradhArInI jhAjherI bhakti cAhe che. AthI ja e kahe che ke "hari mane pAra utAra." te mATe tane namI namIne vinaMtI' karuM chuM. mIrAM bhakta hatI to AnaMdaghana marmI saMta hatA. e kahe che ke huM to kazuM ja jANato nathI. mAtra tArA dvAra upara AvIne tArA guNonuM raTaNa ja karI jANuM chuM. Ama mIrAMnI bhaktimAM mRdutA pragaTa thAya che, to AnaMdaghanamAM mastIno uchALa anubhavAya che. e kahe che : "avadhU kyA mArge guna hInA, ve gunaganana puvInA, gAya na jAnuM, bajAya na jAnuM, na jAnuM suramavA." mIrAMnAM padomAM jema akhaMDa varanI prAptino AnaMda che, e ja rIte AnaMdaghanamAM pote suhAgaNa banI eno umaMga jovA maLe che. mIrAM jema 'premanI kaTArI thI ghAyala thaI che, tema AnaMdaghana premanA rAmabANathI vIMdhAyelA che. "kahAM dikhAvuM aura kuM, kahAM samajAuM bhAra; tIra acUka hai premakA, lAge so rahe Thora." kavi kahe che ke A premanA tIrano ghA huM bIjAne batAvuM kaI rIte ? vaLI AnaMdaghana : kabIra, mIrAM ane akhAnA saMdarbhamAM 169 mahAyogI AnaMdathana 168
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjA enuM svarUpa paNa kyAMthI samajI zake ? mIrAMnI mAphaka teo paNa 'ghAyala kI gata ghAyala jAne' kahe che. ethIya vizeSa AnaMdaghana kahe che ke A premanuM tIra evuM acUka che ke jene te vAge che te vAgeluM ja rahe che. ane A 'prema suhAgaNa' nArI potAnA priyatamanAM aMgonI sevA kare che, tyAre suMdara rUpaka-lIlAthI AnaMdaghana kahe che ke enA hAthe bhaktinA raMganI meMdI UgI nIkaLe che, atyaMta sukhadAyaka bhAvarUpa aMjana AMje che, sahaja svabhAvarUpa cUDI pahere che, sthiratArUpa kaMksa dhAraNa kare che, dhyAna ene khoLAmAM le che, sUratAno siMdUra enI seMthImAM purAya che, anAsaktirUpa aMboDo vALe che, jyotino prakAza enA aMtarAtmAnA tribhuvanamAM pragaTe che ane kevaLajJAnarUpa arIso hAthamAM le che. A padamAM kavie 'anubhavarasa thI saubhAgyavatI banelI nArInA AnaMda-zaNagArane rUpakathI manorama rIte zaNagAryA che. ane chelle aMtaranI e AnaMdamaya dazAne AlekhatAM kavi kahe che : upajI dhunI aja pAkI anahada, jita nagAre vArI; jha DI sadA AnaMdadhana bara khata, vanamora e ke tArI." zuddha cetanAnA maMdiramAM cetana Ave che, avarNanIya meLApa thAya che ane AtmasvarUpanuM darzana thAya che. A samaye vicAra Ave che ke AmAM karanAro koNa ane karaNI konI ? vaLI Ano hisAba paNa koNa mAnaze ? kavi AnaMdaghana kahe che : "sAdhu bhAI ! apanA rUpa dekhA, sAdhu bhAI ! apanA rUpa dekhA, karatA kauna kauna kunI karanI ? kauna mArgagA lekhA ?" ('AnaMdadhananAM pado', bhAga 2, pR. 126) A samaye kevA AnaMdanA divaso vItyA che, tenuM sumatinA mukhe Alekhana karatAM kavi kahe che ke, he cetana ! tArA mIThA bola para huM vArI jAuM chuM, tArA sivAya bIjA badhA mane bUrA lAge che. have tArA vinA mArAthI rahevAze nahIM. sumati kahe che : mere jIyakuM kala na parata hai, binuM tere mukha dIThaDe; prema pIyAlAM pIvata pIvata, lAlana ! saba dina nIThaDe." A samaye 'sohe sohaM 'no dhvani guMjavA lAge che. kavi AnaMdathanane to A sivAya bIjo koI vicAra karavo pasaMda ja nathI : cetana ! aisA jJAna vicAro, sohaM sohaM sohaM sohaM, sohaM aNu na bIyA sAro." ('AnaMdadhananAM pado', bhAga 2, pR. 249) aMtarane bAraNe anAhat nAdanA vijayaDaMkA bajavA mAMDe che. AnaMdarAzirUpa mahAyogI AnaMdathana 170 varSA muzaLadhAra varasavA mAMDe che. ane vananA mayUro ekatArarUpa thaI jAya evI ekarUpatA sumati ane cetana vacce sadhAya che. mIrAM ane AnaMdaghananAM padomAM nirUpaNanuM lAlitya sarakhuM che, paraMtu baMneno Alekhya viSaya taddana bhinna che. mIrAM praNayanI nirvAja anubhUtinuM sAhajika Alekhana kare che, jyAre AnaMdaghanamAM e praNaya sumati ane cetananA AtmapipAsuM praNayanA parivezamAM lapeTAyelo che. mIrAM kahe che ke eNe to 'prema AMsu DAra DAra amara vela boI.' Ama mIrAMe AlekhelA praNayamAM e pote ja pAtrarUpe Ave che. jyAre AnaMdaghanamAM to kavi praNayAlekhanamAM paNa adhyAtmabhAvane vyakta karatAM rUpako Alekhe che. mIrAMnAM padomAM AvatAM pAtro e sthULa saMsAranAM pAtro che, jyAre AnaMdaghanamAM AvatAM pAtro e koI AtmaanubhavanA pratIkarUpe AlekhAyelAM rUpako che. cetana pati, sumati patnI, kumati zokya, jJAna (anubhavo ane viveka e sumatinA bhAIo temaja cetananA mitro che. premavirahiNI mIrAMnAM padomAM AtmalalitA vadhu lAge che. jyAre jJAnI AnaMdaghananAM pado pramANamAM vadhu paralakSI che. mIrAMmAM je nArIhRdayanA uddagAro che, e ja prakAranA udgAro AnaMdaghanamAM maLe che, paNa tyAM e udgArone kavi rUpaka tarIke Alekhe che. AthI mIrAMnAM padomAM tAdAbhya ane AnaMdaghananAM padomAM taTasthatA anubhavAya che. mIrAMnI vedanA enA hRdayamAMthI nItare che, to AnaMdaghananI vedanA e marmI saMtanI vedanA che. AnaMdaghananI bhakti e akhAnA jevI che. emAM jJAnane anuSaMge AvatI bhakti jovA maLe che. jJAna jyAre ucca koTie pahoMce che, tyAre bhaktinuM svarUpa dhAraNa kare che te AnaMdaghanamAM dekhAya che. bhakti jyAre ucca koTie pahoMce che, tyAre ApoApa darzana prApta thAya che e mIrAMmAM dekhAya che. AnaMdaghananI bhakti tattvajJAnane anuSaMge thatI bhakti che. AthI emanAM rUpakomAM paNa rahasyavAda jovA maLe che. Ama chatAM mIrAM jeTalI tadAkAratA ane sacoTatA AnaMdaghana emanAM padomAM sAdhI zakyA che, te padakavi tarIkenI temanI viziSTa siddhi gaNAya, padanA svarUpamAM mIrAMe bhakti ane AnaMdaghane mastI relAvI che. baMne saMta kavioe A padomAM potAnA AtmAnubhavanuM bayAna karavAnI sAthosAtha padasAhityamAM avismaraNIya sthAna meLavyuM che. akSayarasa ane anubhavalAlI | 'akSayarasa vahevaDAvato akho ane 'anubhavalAlI'nI mastInuM gAna karatA AnaMdaghana samakAlIna to hatA ja, paraMtu ethIya vizeSa baMnemAM tatkAlIna paristhiti para nirbhaya prahAra karavAnI kSamatA, dharmAdhatAnAM jALAMne bhedI nAkhatI dRSTi ane AnaMdaghana : kabIra, mIrAM ane akhAnA saMdarbhamAM
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ pote ja potAnA prayatnathI AtmapratIti prApta karavAnI rahe che. jyAre pote ja potAnA AtmasvarUpane khoLI kADhe che, tyAre aMtara keTaluM umaMgathI UchaLe che ! akho satya-pipAsunI AratanuM sAmya jovA maLe che. AnaMdaghanajInA vairAgyabhAvane darzAvatI aneka daMta kathAo jovA maLe che, e ja rIte akhAnA saMsAratyAgane sUcavatI judI judI kathAo maLe che. AnaMdaghanajIe je rIte meDatAmAM upAzraya choDyo, e ja rIte akhAe sonInA dhaMdhA para dhikkAra AvatAM hathiyAra kUvAmAM nAkhI dIdhAM evI kathA pracalita che. baMne saMtoe satyane pAmavA mATe avirata mathAmaNa karI che. sAcA gurunI zodhamAM A baMne saMto khUba ghumyA che. AnaMdaghanajIne sAcA gurunI prApti nathI thaI. emane to divyanayanathI vastutattvanI vicAraNA karanArAono 'viraha paDayo nirAdhAra * lAge che. akho paNa ene kyAMya AvA gurunI prApti thaI nahIM e mATe kahe che : guru kIdhA meM gokuLanAtha, dharaDA baLadane ghAlI nAtha : dhana hare , dhokho nava hare, evo guru kalyANa zuM kare ?" pote harine na jANe leza, ane kADhI beTho guruno veza, jyama sApane ghera paroNo sApa, mukha cATI vaLyo ghera Apa, evA guru ghaNA saMsAra, te akhA zuM mUke bhavapAra ?' prApta rAma kare te guru , bIjA guru te lAgyAM varu : dhana hare , dhokha nava hare, saMbaMdha saMsArI sAco kare ." akho daMbhI guruo para tIkhI vANInA koraDo vIMjhe che, to yogI AnaMdaghana sAcA gurunI aprAptino ghero viSAda stavanomAM pragaTa kare che : AgamavAde ho gurugama ko nahIM, e sabalo vikhavAda." | (stavana : 4, gAthA : 3) "zruta anusAra vicArI boluM, suguru tathA vidha na milai re." | (stavana : 21, gAthA : 10) saccidAnaMda pAmavA mATe gurunI zodha to ghaNI karI, paNa kyAMya sadgurunI prApti na thaI, kyAMka daMbha joyo to kyAMka jaDatA jaNAI. kyAMka ekAMta AgrahanI mamata joI, to kyAMka mAtra bAhya ADaMbara dekhAyo. pArasamaNinI zodha karI, paNa badhe paththara ja maLyA. sAcA jJAnanI jhaMkhanA mATe haiyuM valovAtuM ane tyAM ja khabara paDI ke sAco guru koI maMdiranI dIvAlomAM, tarkathI bharelA graMthomAM ke koI kriyAkAMDomAM rahelo nathI. mAnavIno sAco guru e eno AtmA che. AdhyAtmika anubhUtinI aMtima sImAe pahoMcavA mATe ekalavIranI peThe prayANa karavo dRDhatAnI jarUra hoya che. A caramabhUmikAe koI guru ke koI bAhya ADaMbara nakAmA nIvaDe che. AtmAe mahAyogI AnaMdaghana "guru thA tAro tuM ja , jU ja vo ko nathI bhaja vA." huM e huM kADhayo khoLI, bhAI re, huM e huM kADhaco khoLI." akhAnI khumArI A padamAM kevI lahekAthI pragaTa thaI che ! e ja khumArI AnaMdaghanamAM eTalI ja gUDha rIte AlekhAI che. jyAre AtmasvarUpamAM paramAtmabhAvano anubhava thAya che, tyAre paramAtmasvarUpa pAmelo AtmA kevI viralamadhura dazAne pAme che ! AnaMdaghana soLamAM 'zrI zAMti jina stavanamAM AvI vilakSaNa AtmapratItine akhA jevA ja lahekAthI kahe che : "aho huM aho huM mujhane kahuM , namo mujha namo mujha re." ratavana : 16, gAthA : 13) AtmasAkSAtkAra pachI hRdayanI dharatI kevA nirALA rUpe sAttvika prabhAva phoratI hoya che ! ajJAnanI kALarAtri vItI cUkI hoya che ane jJAnanA prakAzathI aMtara jhaLAMhaLAM thaI rahyuM hoya che ! e ullAsabharI AtmadazAnuM varNana karatAM AnaMdaghanajI eka padamAM kahe che : suhAgaNa ! jAgI anubhava prIta. | ninda anAdi ajJAnakI; miTa gaI nija rIta. ghaTamaMdira dIpaka kiyo, sahaja sujyoti sarUpa; Apa parAI Apa hI, kAnapa vastu anupa." hRdayamaMdiramAM kudaratI prakAzarUpa dIpaka prakaTa thayo che ane tethI anAdikALanA ejJAnanI nidrA dUra thaI che. AnaMdaghane eka anya padamAM 'mere ghaTa jJA(AnuM yo bhora nuM gAna karyuM che, aMtaramAM jJAnarUpa sUryano udaya thavAthI pragaTelA prabhAtanI ahIM vAta che. paramatattvanI prAptino e AnaMda akhAe enAM kAvyomAM bharapUra gAyo che. akho A caitanyanA vilAsanA AnaMdanI choLo uDADato kahe che "huM hasato ramato harimAM bhaLyo'. ane e paramajIvananI prAptinA AnaMdane gAtAM akho jANe koI camatkAranuM varNana karato hoya ema kahe che : - "chIMDuM khoLatAM lAdhI poLa, have akhA kara jhAkamajhoLa." evA ja AnaMdane darzAvatAM akho enAM padomAM gAya che ke "abhinavo AnaMdaghana : kabIra, mIrAM ane akhAnA saMdarbhamAM 172 173
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaMda Aja ", "Aja AnaMda mArA aMgamAM Upanyo", "Aja AnaMdanA ogha UlaTaTya ghaNA. yogI AnaMdaghananuM to samagra vyaktitva AnaMdamaya banI gayuM che. potAnI AnaMdAvasthAnuM gAna karatAM kavi AnaMdaghana to AnaMdaghana banI gAya che : mere prAna AnaMdaghana, tAna AnaMdaghana, mAta AnaMdaghana, tAta AnaMdaghana, gAta AnaMdaghana, jAta AnaMdaghana.....1" ane A avasthA evI che ke emAM kahevAnuM ke sAMbhaLavAnuM kazuM hotuM nathI. A to anubhavanI cIja che. premabANa vAgyAM hoya te jANe ! AthI ja AnaMdaghana kahe che ke A 'akatha kahANI' to anubhavathI jANI zakAya : "anubhavagaucara vastukore jANavo yaha ilAja , kahana sunana ko kachu nahi pyAre AnaMdaghana mahArAja." akhAe samAjanI ajJAnatA, jaDatA ane dhamadhatA para chappAthI cAbakhA lagAvyA, samAjanI jaDa ane nirjIva rUDhionuM pAlana karavAnI manovRtti ane jaDa kriyAkAMDamAM khuMpyAM rahevAnI ajJAnatA para aTTahAsya karatAM akho kahe che : tilaka karatAM trepana thayAM, japamAlAnAM nAkAM gayAM, tIratha pharI pharI thAkyA caraNa, toya na pahoto harine zaraNa.'' A ja jaDatAno virodha yogI AnaMdaghana akhAnI kaTAkSa vANIne badale eka kahevata prayojIne kare che : zuddha saradhAna viNa sarva kiri sahI, | chora pari lIpaNa jANo." (stavana : 14, gAthA : 5) A baMne saMtoe zunyavAda ane cArvAkavAdano sakhata virodha karyo che. akho e zunyavAdanI majAka karatAM kahe che : "have zunyavAdIne zunya zUnya, vizva nahIM, ne nahIM pApa pUnya; utpatya nahIM, ne nahIM samAsa, svapara nahIM, nahIM svAmIdAsa. ema varate zunyavAdI kharo, paNa akhA na cAle zUnya Upharo." mahAyogI AnaMdathana yogI AnaMdadhana cArvAka matanuM khaMDana karatAM stavanomAM gAMbhIryathI kahe che: "bhUta catuSka varajI Amatatta, satA alagI na ghaTe, aMdha zakaTa jo nijara na nirakho. to su kIje zakaTe." (stavana : 20, gAthA : 9) e samaye saMpradAyo vAdavivAdamAM DUbelA hatA. potAno mata sauthI zreSTha evI sthApanA mATe pakSApakSI ane dalIlabAjI cAlatI hatI. AvuM svamatanuM jhanUna AvA jJAnI ane yogIone kyAMthI pasaMda paDe ? matamatAMtaranI A laDAImAM mamatvanuM ja mahattva hatuM. AthI jJAnI ekhA ane yogI AnaMdaghane AvA judA judA matanI sthApanA mATe aharniza potAnI zakti veDaphanArAo para tIvra aNagamo darzAvyo che. sAcA dharmane jANyA vinA aMdhArA kUvAmAM jhaghaDatA loko jevA A matavAdIo akhAne lAge che. "khaTadarzananA jU javA matA, mAMhomAMhe teNe khAdhI khatA. ekanuM thANuM bIjo haze, anyathI Apane adhiko gaNe , akhA e aMdhAro kUvo, jhadhaDo bhAgI koI na mUo." akho khaTadarzananA jUjavA matanA mamata para TIkA kare che, jyAre AnaMdaghanajI enA para prahAra karavAne badale ekavIsamA "zrI neminAtha jina stavanamAM darzananA che matane jinezvaranAM cha aMga tarIke darzAve che ane e rIte emanI vyApaka audAryavALI samanvayadRSTi pragaTa thAya che. teo paNa potAnA matamAM ja masta rahenArA mAnavIonI akhAnI mAphaka TIkA kare che : mata mata bhedaM re jo je pUchIi sahu thApa ahameva." (stavana : 4, gAthA : 1) A baMne sAdhako daMbhIne ane daMbhane vakhoDe che, te sAcAnI kiMmata pote jANe che te kAraNe. AnaMdaghana paNa akhAnI mAphaka Thoka sAthe kahe che : "gacchanA bheda bahuM nayaNa nihALatAM tattvanI vAta karatAM na lAje ." (stavana : 14, gAthA : 3) A rIte A baMne samakAlInoe tatkAlIna samAjanI rUDhigrastatA ne daMbha AnaMdathana : kabIra, mIrAM ane akhAnA saMdarbhamAM 175. 14
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ para prahAra karyo che. e prahAra karavAnI rItamAM baMnenA vyaktitvanI viziSTatA ApameLe pragaTa thAya che. keTaleka sthaLe to akho ane AnaMdaghana ekasarakhA udgAra kADhe che. akho kahe che ke mAtra sAcA guru maLe eTale ja vAta patI jatI nathI. baLadane nAtha ghAlIe chIe te zA mATe ? enI pAse kAma kaDhAvavAnuM saraLa bane te mATe. A dRSTAMtathI akho kahe che ke manane paNa nAtha ghAlavI paDaze. e ja manane vaza karavAnI vAta AnaMdaghanajIe 'zrI kuMtha jina stavana'mAM khUba malAvIne kahI che. e ja rIte A baMnee sAcA AtmajJAnInI je oLakha ApI che te jovA jevI che. sAco sAdhu vezathI nahIM, paNa guNothI oLakhAya che. mAtra veza paheravAthI sAdhu na kahevAya, veza dhAraNa karavAthI AtmAnI oLakha maLI jatI nathI. AvA vezadhArIo ke bAhyAcAramAM DUbelAo vize akho kahe che : Atama samajyo te nara jatI, zuM thayuM dhoLAM bhagavAM vatI ? boDe ToDe joDe vALa , e to sarva upalyo je jALa." AnaMdaghanajI A rIte A ja bhAvane pragaTa karatAM kahe che ke sAco AtmajJAnI e ja zramaNa kahevAya. bIjA badhA to mAtra vezadhArI gaNAya. je vastune yathArtha svarUpe oLakhAve te ja sAco sAdhu gaNAya. "AtamajJAnI zramaNa kahAve, bIjo dravyata liMgI re; vastugateM je vastu prakAse, AnaMdaghana - mata saMgI re." (stavana : 12, gAthA : 6) madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM dharma paratve je jAgarUkatA ane spaSTa kathana akhAmAM jovA maLe che, tevAM ja jAgarUkatA ane spaSTa kathana AnaMdaghanamAM maLe che. akho pharaMdo mANasa hatA, to AnaMdaghana vihArI sAdhu hatA. akhAnI vANImAM tigma coTano anubhava thAya che, to AnaMdaghananI vANImAM gAMbhIryano anubhava thAya che. akho brahmarasa ane brahmakhumArInuM bayAna kare che, to AnaMdaghana AtmajJAna ane anubhava-lAlIno raMga jamAve che. A baMnemAMthI ekeya zuSka jJAnI nathI. akho chogAM melIne pharanAro masta vihArI che, to AnaMdaghana potAnI mastImAM jIvanArA manamojI sAdhaka che. akho potAno AtmAnubhava gAya che, paNa enI khUbI e che ke A mahAyogI AnaMdaghana 176 'brahmarasanI gahana anubhUtine vyavahArajIvananAM dRSTAMtothI abhivyakta karI che. enI vANImAM vAstavajIvanamAMthI maLelI upamAonI AtazabAjI che, jyAre AnaMdaghanamAM vAstavajIvananI upamAo ke dRSTAMto prAsaMgika che. AnaMdaghanamAM vizeSa kAvyatattva che ane emano jhoka rahasyavAda (Mysticism) tarapha che. akho e rahasyavAdI nathI, paNa tattvajJAnI che. akhAe enAM kAvyomAM vedAMtanuM tattvajJAna AlekhyuM che, jyAre AnaMdaghanajIe jaina saMpradAyanI paribhASAmAM jJAnabodha Apyo che, AnaMdaghanamAM maratI e sthAyI bhAva che, jyAre akhAmAM mastInI jhalaka jovA maLe che. AnaMdaghana AtmasAdhanAmAM masta yogI hatA, AthI sAmAjika sudhArA vize emanA kavanamAM kazuM maLatuM nathI. akho samAja ne sAmAjika sudhArA tarapha vizeSa jhoka dharAve che. A kAraNe ja enI vANImAM tigmatA vizeSa jovA maLe che. akhAnI bhASA RkSa ane mahArAtmaka che, jyAre AnaMdaghananI bhASA mukAbale mRdu che. akhAmAM hAsyanuM pramANa paNa vizeSa jovA maLe che. AnaMdaghanamAM hAsya bhAgye ja jovA maLaze. A baMne sarjakoe padanA kalAsvarUpamAM ucca AdhyAtmika anubhava raDelo che. paNa akho vedAMtanI paripATI para e adhyAtma-anubhavano AnaMda vyakta kare che, jyAre AnaMdaghanamAM kabIra ane mIrAMnI rIte sahaja bhAve ja adhyAtmaupadeza jovA maLe che. eka ja samayanI paTTI para Ama be bhinna pradezanA jJAnIo ajJAnI samAja ne potAnI jJAnabharI anubhavavANIthI prahAra karIne jAgrata karavAno prayatna kare che. masta sAdhakonI eka rIte e samAja lakSI paramArthapravRtti hatI. AnaMdaghana : kabIra, mIrAM ane akhAnA saMdarbhamAM 177
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ pASTIya prakaraNa 1 1. "rAjapUtAne kA itihAsa", dUsarI jalda, graMthakartA zrI gaurIzaMkara hIrAcaMdra jJA, vi. saM. 1688, pR. 720. 2. ejana, pR. 799. 3. ejana, pR. 846. 4. ejana, pR. 857. 5. "Tuzuk-i-Jahangiri", Vol. 1, p. 401, 6. "Imperial Mughal Farmans in Gujarat", M. S. Commissariat, Journal of the University of Bombay, Vol. IX, Part I, p. 39-41. 7. "mirAte ahamadI." 8. "zrI AnaMdaghanajInAM pado", lekhaka : motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, pR. 65. 9. "jaina sAhityano saMkSipta itihAsa", lekhaka : mohanalAla dalIcaMda desAI, pR. 547. 10. "History of Gujarat", Vol. II, M. S. Commissariat, p. 242. 11. "zAMticaMdra upAdhyAyakRta bhAnucaMdracaritra", saMpAdaka : mo. da. desAI, pR. 552. 12. AvI padavI ApyAnI noMdha kAdaMbarInA pUrvakhaMDanI bhAnucaMdre ane uttarakhaMDanI siddhacaMdre karelI TIkAmAM maLe che. evI ja rIte bhAnucaMdrakRta ane siddhacaMdrazodhita "vasaMtarAja TIkAmAM paNa Ano ullekha che. siddhacaMdra "bhaktAmara stotranI potAnI TIkAnA AraMbhamAM potAnA paricayamAM paNa Ano ullekha karyo che. 13. "Aine akabarI', lekhaka : abulaphajhala, pu. 1, pR. 138, 547. 14. "jaina aitihAsika rasamALA' bhAga 1, saMzodhaka : mohanalAla dalIcaMda desAI, prathama AvRtti, pR. 43. 15. "zrI AnaMdaghana padasaMgraha", racayitA : AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajI, pR. 125. mahAyogI AnaMdaghana 178 16. "jaina sAhityano saMkSipta itihAsa", lekhaka : mohanalAla dalIcaMda desAI, pR. 572. 17. "mirAte ahamadI" bhAga 2, pR. 142. 18. "zrImad yazovijayopAdhyAya viracita gUrjara sAhitya saMgraha", prathama vibhAga, prakAzaka : zAha bAvacaMda gopAlajI, prathama AvRtti, pR. 212. 19. "zrI AnaMdaghananAM po" bhAga 1, lekhaka : motIcaMda kApaDiyA, pR. 25. 20. "gujarAtI sAhityanA mArgasUcaka staMbho", lekhaka : kRSNalAla mo. jhaverI, pR. 115. 21. "zrI sametazikhara tIrthanAM DhALiyAM", 'zrI jaina satyaprakAza', preSaka : zeTha pannAlAla umAbhAI, saMpAdaka: pUjya AcArya mahArAja zrI vijayapadmasUrijI, varSa 13, aMka 6, tA. 15-3-48, pR. 147 thI 166. 22. "jaina tattvAvarza" (uttarArdha), cayitA : zrI AtmArAmanI maddArA, pR. 181 23. "jaina aitihAsika rAsamALA" bhAga 1, saMzodhaka dalIcaMda desAI, pR. 41. 24. ejana, pR. 37. 25. ejana, pR. 38. 26. "zrI AnaMdaghanajInAM pado" bhAga 1, le. : motIcaMda kApaDiyA, pR. 68. 27. ejana, pR. 78. 8. "jaina kAvyadohana" bhAga 1, zrI manasukhalAla ravajIbhAI mahetA, AvRtti prathama, pR. 15. 29. "zrI AnaMdaghana padasaMgraha", racayitA : AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajI, AvRtti trIjI, pR. 124. "rAjasthAna evaM gujarAta ke madhyakAlIna santa evaM bhakta kavi ", le. DaoN. madanakumAra jAnI, pR. 190. 31. "gujarAta ke kaviyoM kI hindI kAvyasAhitya ko dena", DaoN. naTavaralAla aMbAlAla vyAsa, prathama saMskaraNa, pR. 38. 30. : mohanalAla 32. "zrI AnaMdaghanajInAM pado", le. zrI motIcaMda kApaDiyA, pR. 56. pAdaTIpa 179
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ uu. "jaina maramI AnaMdaghana kA kAvya", le. AcArya zrI kSitimohana sena, "vINA patrikA", varSa 12, aMka 1, navambara, sana 1638, pR.7,8. u4. "haina maitihAsizasabhAmA", saMzodha : mAnavAsa bIyaM IsA, pR. 39. upa. 31 vyahoina" bhAga 1, zrI manasunavAba 210mA bharatA, pR. 13. u. "zrImAnadhana 5624", syayitA :bhAyArya zrIbha6 suddhisAgarasUrIzva27, pR. 125. 39. "zrImAnadhana na ho".. motIhAriyA, pR. 23. 38. "AnaMdaghana graMthAvalI", saMpAdaka : hatAbacaMda khAraiDa, prAsaMgika vaktavya : zrI agaracaMdajI nAhaTA, pR. 21-22. 38. "yogIrAja AnaMdaghanajI saMbaMdhI kucha jJAtavya bAte", le. zrI agaracaMdajI nAhaTA, 'jaina' 18, aktUbara 69. 40. "jaina maramI AnaMdaghanakA kAvya", le. AcArya kSitimohana sena, 'vINA' navambara 1938, pR.8. 41. "81 vyahoina" bhAga 1,. zrI manasumabAsa 2100mA bharatA, prathamAvRtti, pR. 13. 42. "mAnadhana", . zrI dhanavaMta bhoja, prathama AvRtti, pR. 22, 23. 43. "zrImAnadhana pasaMya", sthAyitA : zrIbha6 buddhisAgarasUrIzva27, trI AvRtti, pR. 131. 44. 4, pR. 131. 45. "yogIrAja AnaMdaghanajI saMbaMdhI kucha jJAtavya bAteM", patrikA 'jaina', 18 aktUbara 1969. 47. "jaina maramI AnaMdaghana kA kAvya", 'vINA', le. AcArya kSitimohana sena, navambara 1938, pR.8. 47. "mAnadhana". zrI dhanavaMta mojA, prathama bhAvRtti, pR. 10. 48. "jaina maramI AnaMdaghana kA kAvya", le. AcArya kSitimohana sena, "vINA patrikA", navambara 1938, pR.7 se 13. 46. "AnaMdaghana graMthAvalI" saMgraha evaM arthakAra : umarAvacanda jaina jaragaDa, sampAdaka : mahatAbacaMda khAraiDa, pR.217, 209,206. 50. "zrI mAnadhana na paho", bhAga 1, 2. zrI motIya apariyA. 51. "AnaMdaghana graMthAvalI , saMgraha evaM arthakAra : umarAvacanda jaina jaragaDa, sampAdaka mahAyogI AnaMdathana 180 : mahatAbacaMda khAraiDa, pR. 243. 52. "mAnadhana yovIsI", . prabhudAsa yAsa pAre, prathama bhAvRtti, pR. 24. 43. "mAnadhananAM paho", . zrI motIyaM apaThiyA, pR. 25-27. "zrImAnadhana 54saMha", syayitA : mAyArtha zrIma buddhisAgarasUrIzva20, trI AvRtti, pR. 201. 55. "zrI mAnadhana na paho" bhAga 1, 2. zrI motIyaM pAyA, pR. 39. 57. "zrImAnadhana yovIsI",se. prabhuhAsa meya26sa pAre, prathama AvRtti, pR. 18. 57. "AnaMdaghana graMthAvalI", sampAdaka : mahatAbacaMda khAraiDa, lekha : prAsaMgika vaktavya, zrI agaracaMdajI nAhaTA, pR. 31. 58. bhena, pR. 57. 58. "nijAnaMda caritAmRta", racayitA : pa.kRSNadatta zAstrI, saMpAdaka : paM. hariprasAda zarmA, pR. 518, 519. 50. "vItaka", racayitA : svAmIzrI lAladAsajI, saMpAdaka : paM. zrI siddharAja zarmA, prakAzaka : zrI navatanapurI dhAma - jAmanagara, prathama AvRtti - vi. saM. 2022. "jaina maramI AnaMdaghana kA kAvya", le. AcArya kSitimohana sena, 'vINA', navambara 1938. pR.8. "apabhraMza aura hindI meM jaina rahasyavAda", le. DaoN. vAsudevasiMha, pR. 104 se 106 53. "AnaMdaghana graMthAvalI"- saMgraha evaM arthakAra : umarAvacaMda jaina jaragaDa, saMpAdaka : mahatAbacaMda khAraiDa, pR. 14. 74. "zrImAnadhana na ho" bhAga 1 . zrI motI: apaDiyA, pR.18. 65. "ghanAnaMda kavitta", le. vizvanAthaprasAda mizra, bhUmikA, pR. 15. 57. "gujarAta ke hiMdI gauravagraMtha", le. zrI aMbAzaMkara nAgara, pR. 34. ka7. " zrI mahAvIra jaina vidyAlaya rajata mahotsava smAraka graMtha", lekha : adhyAtmI zrI mAnadhana bhane zrI yazovi4ya',. mo. 6.sA, pR. 203. 61. pAdaTIpa 181
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 2 1. "zrI AnaMdaghana padasaMgraha", racayitA : zrImad buddhisAgarasUrIzvarajI, pU. 122. 2. munizrI jinavijayajInI tA. 15-9-'68nA roja lIdhelI pratyakSa mulAkAtanA AdhAre. 3. "mIna saMta AnaMdhananI ra 3nI rathanA para vicAra" , lekhaka: zrI agaracandajI nAhaTA. 4. "zrI AnaMdaghanajInAM pado", le. zrI motIcaMda kApaDiyA, pR. 60-61. 5. "mahAvIra jaina vidyAlaya rajata smAraka graMtha '", lekha : "adhyAtmI zrI AnaMdaghana ane zrI yazovijaya" lekhaka : mohanalAla dalIcaMda desAI, pR. 201. ke, "mAnaMdhana graMthAvatnI", saMpAvI : umarAva ye risI, matAvardhadra varjayuM, pR. rara7, 3. ejana, pR. 229. 8. ejana, pR. 229, 236. 9. ejana, pR. 233. 10. ejana, pR. 222. 11. ejana, pR. 221. 12. ejana, pR. 231. 13, ejana, pR. 232, 14. ejana, pR. 245 thI 251, 7. ejana, pR. 764. 8. ejana, pR. 793. 9. "zrI pratikramaNa sUtra prabodha-TIkAbhAga 1, zrI dhIrajalAla TokarazI zAha, prakAzaka : jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, muMbaI, pR. 675. 10. "1151 stavana maMjUSA", saMpAdaka : sArAbhAI navAba, pR. 835. 11. "zrI pratikramaNa sUtra prabodha-TIkA" bhAga 1, zrI dhIrajalAla TokarazI zAha, prakAzaka : jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, muMbaI, pU. 676. 1151 stavana maMjUSA", saMpAdaka : sArAbhAI navAba, pR. 903. ejana, pR. 674. zrI pratikramaNa sUtra prabodha-TIkA" bhAga 1, zrI dhIrajalAla TokarazI zAha, prakAzaka : jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, muMbaI-24, pR. 376. 15. "vI"1", te. A vArya kSitimohana sena, saMpAvavI : zAnivAsI tIkSita sumAra, varSa 12, eNvI 1 (1238), pR. 3 se 132 T. prakaraNa-4 1. "zrI AnaMdaghana padasaMgraha", racayitA AcArya zrImad buddhisAgarasUrizvarajI. AvRtti trIjI, pRSTha 162. 2. "Anandaghana prasthAvatI", saMgraha ve arthAra - samAdhava na baT4, saMpAva* - mahatAve va ra6, pR. 6. 3. "zrI AnaMdaghanajInAM pado", lekhaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, bIjI AvRtti, I.sa. 1956, , 600. zrI AnaMdaghana covIzI", lekhaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, pahelI AvRtti, I.sa. 1970, pR. 414. prakaraNa-5 zrI mahAvIra jaina vidyAlaya rajata mahotsava smAraka graMtha." lekha "adhyAtmI zrI AnaMdaghana ane zrI yazovijaya", lekhaka - mohanalAla dalIcaMda desAI, pR. 204. pAdaTIpa prakaraNa-3 1. stutirddhidhA praNAmarUpA, asAdhAraNaguNotkIrtanarUpA ca Avazyaka sUtre. 2. navamI hainfafzakSA, paM. suddhanI naLI, prAza - mAratIya vidyamavana, vasva. | (.sa. 1645) 3. 'stotrAvatI', pradhAna saMpA : pU. zrI yazoviMyanI HIRI[, saMpAdra - 3podhIta : tela : DaoN. rudrava tripAThI, pR. 47 se 64 (1275). 4. "1151 stavana maMjUSA", saMpAdaka : sArAbhAI navAba, pR. 333. pa. ejana, pR. 727-28. ka. ejana, pR. 559. mahAyogI AnaMdathana 182
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa-6 1. "vIra prasthAvatnI", prastAvanA - d. zyAma suMvAsa, pR. 67 2. "gaurAMgAruM krau pavanI" pUmi : bhairava - zrI parazurAma caturvedI, pR. 6 "AnaMdaghana covIsI", upodaghAta le. zrI prabhudAsa pArekha, pR. 24 4. "apabhraMza maura hindI gai jaina rahasyavAva", teva* - . vAsudevasiMha, pR. 5. "anveSaNA", le. zrI bhogIlAla sAMDesarA, pR. 11 9. "anuzIlano", le, zrI harivallabha bhAyANI, pR. 90 prakaraNa-7 1. "zrI AnaMdaghanajInAM pado" bhAga 1, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, sapTe. 1982, pR. 1. 2. "zrI AnaMdaghanajInAM pado" : bhAga 2, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, me 1983, pR. 432.. 3. "zrI AnaMdaghanajInAM pado " bhAga 1, le, motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, sapTe. 1982, pR. 10. 4. "zrI AnaMdaghanajInAM pado " bhAga 2, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, me 1983, pR. 382. 5. "zrI AnaMdaghanajInAM pado * bhAga 1, le, motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, sapTe. 1982, pR. 239. ka. ejana, pR. 290. 3. ejana, pR. 111. ejana, pR. 328. ejana, pR. 166. 10. " zrI AnaMdaghanajInAM pado" bhAga 2, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, me 1983, pR. 223-225. mahAyogI AnaMdathana 184 11. ejana, pR. 243. 12, ejana, pR. 50. 13. " zrI AnaMdaghanajInAM pado" bhAga 1, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, sapTe. 1982, pR. 107. 14. ejana, pR. 13-17. 15. " zrI AnaMdaghanajInAM pado " bhAga 2, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, me 1983, pR. 479, 16. "zrI AnaMdaghanajInAM pado" bhAga 1, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, sapTe. 1982, pR. 54. 17. "zrI AnaMdaghanajInAM pado" bhAga - 2, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiA, prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, me 1983, pR. 392. 18. ejana, pR. 399. 19. ejana, pR. 390 thI 432. "zrI AnaMdaghanajInAM pado" bhAga 1, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, sapTe. 1982, pR. 202. 21. ejana, pR. 172 - 175. ejana, pR. 191. 23. ejana, pR. 198. 24. "zrI AnaMdaghanajInAM pado " bhAga 2, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, me 1983, pR. 14-15 25. ejana, pR. 229. 26. ejana, pR. 137 27. "AnaMdaghana-eka adhyayana", le. prakA. kumArapALa desAI, amadAvAda, me. 1980, pR. 59 28. " zrI AnaMdaghanajInAM pado " bhAga 1, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, prakAzaka, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, sapTe. 1982, pR. 33ra-340 29. "zrI AnaMdaghanajInAM pado" bhAga 2, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, pAdaTIpa 185
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaMdaghana : saMdarbha-sAhitya prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, me 1983, pR. 160. prakaraNa 9 1. "zrI AnaMdaghanajInAM pado " bhAga 1, le. motIcaMda kApaDiyA, pR. 34. 2. "zrI AnaMdaghana padasaMgraha", racayitA : AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajI, mR. 138. 3. "zrI AnaMdaghanajInAM pado" bhAga 1, le. motIcaMda kApaDIyA, pR. 34. 4. "jaina kAvyadohana" bhAga 1, manasukhalAla mahetA, pR. 36 . 5. "zrI yazovijaya smRti graMtha", saMpAdaka : pU. munipravara zrI yazovijayajI mahArAja, pR. 23pa thI 239. 6. "zrImad yazovijayopAdhyAya viracita gurjara sAhitya saMgraha " (prathama vibhAga), prakAzaka : zA. bAvacaMda gopAlajI, muMbaI, pR. 296 . 7. ejana, pR. 119 - 120. 8. "zrI AnaMdaghana covIzI ", vivecaka : zrI motIcaMda kApaDiyA, pR. 47. 9. "zrI AnaMdaghanajInAM pado " bhAga 1, le. motIcaMda kApaDiyA, pR. 303. 10. ejana, pR. 516 . 11. "zrImad yazovijayopAdhyAya viracita gurjara sAhitya saMgraha" (prathama vibhAga), prakAzaka : zA. bAvacaMda gopAlajI, muMbaI, pR. 123. 12. "zrI AnaMdaghanajInAM pado " bhAga 1, le, motIcaMda kApaDiyA, pR. 438. 13. ejana, pR. 287. gujarAtI pustako akhAnA chappA : saM. zrI umAzaMkara jozI, pra. vorA eNnDa kaMpanI prA. li., muMbaI, (1992) akho : eka adhyayana : le. zrI umAzaMkara jozI, pra. gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda (1973), akho : eka svAdhyAya : le. DaoN. ramaNalAla pAThaka, pra. saMta kavi zrI sAgara" prakAzana TrasTa, vaDodarA (1976) akhegItA : saM. zrI umAzaMkara jozI ane DaoN. ramaNalAla jozI, pra. gujarAta yunivarsiTI, amadAvAda (1997) adhyAtmajJAnanI AvazyakatA : le. buddhisAgarasUri pra. adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, muMbaI pra. o. (saM. 1969), bI, A. (1985), trI. o. (saM. 2010). adhyAtmayogI mahAtmA AnaMdaghanajI mahArAja : le, rAjapALa maganalAla vihorA adhyAtmayogI zrI AnaMdaghanajIkRta caturvizati jina stavana : pra, suzruta prasAraka maMDaLa, khaMbhAta (1949) adhyAtmopaniSada athavA zrImad AnaMdadhanajI mahArAja ta covIzI : le. ane pra. : mANekalAla ghelAbhAI jhaverI (1912) anubhavabiMdu : saM. DaoN. anasUyA bhUpendra trivedI, prA. bhUpendra bAlakRSNa trivedI, pra. DaoN. anasUyA bhUpendra trivedI, muMbaI (1999) anuzIlano : le. zrI harivallabha bhAyANI, pra. dhI popyulara pabliziMga hAusa, surata (1965) anusaMdhAna : le. DaoN. harivallabha bhAyANI, pra. sarasvatI pustaka bhaMDAra, amadAvAda (1972) 12. anveSaNA : le. zrI bhogIlAla sAMDesarA, pra. Ara. Ara. zeThanI kaMpanI, amadAvAda (1997) aba hama amara bhaye : lekhaka : DaoN. kumArapALa desAI mahAyogI AnaMdathana 156
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14, 15. 13. 22. avadhUta Anandaghana padAvalI : le. mAvajI ke. sAvalA, pra. gurjara prakAzane, amadAvAda ( 28). AnaMdaghana : le. zrI dhanavaMta ojhA, pra. ravANI prakAzanagRha, amadAvAda (1994) AnaMdaghana : le. vasaMtalAla kAMtilAla IzvaralAla, pra. jasavaMtalAla sAMkaLacaMda zAha, amadAvAda, pra. o. (1999). AnaMdaghana : le. buddhisAgarasUri, pra. saduvyodha sAhitya sadana, muMbaI AnaMdaghana : le. buddhisAgarasUri, pra. adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, muMbaI, pra. A. (saM. 1997) AnaMdaghana (bhAga 1-2 /11) : le. buddhisAgarasUri, pra. adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, muMbaI, chaThThI A. (saM. 2005) | AnaMdaghana : (bhAga-2/11) le. buddhisAgarasUri, pra. adhyAtma jJAna prasAra ke maMDaLa, muMbaI (1908) AnaMdaghana (bhAga-8/11) : le. buddhisAgarasUri, pra. adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, muMbaI (saM. 1974) AnaMdaghana : eka adhyayana, le. kumArapALa desAI, pra. kumArapALa desAI, pra. A. (1980) AnaMdaghanajI : eka adhyayana : anubhava rasa 1-2 : pU. DaoN. jasubAI mahAsatIjI, ema.e.pIeca.DI., prakAzaka : akhila bhAratIya zvetAmbara sthAnakavAsI jaina kaoNnpharansa (2004) zrI AnaMdaghana - covIsI artha - bhAvArtha sahita : anuvAdaka - pU. paM. zrI kuMdakuMdavijayajI, prakAzaka - bhakti prakAzana maMdira I. sa. 1981 samakti prAptino muLa mArga : bhAvArtha - lakhanAra rAyacaMda ajANI, saMpAdaka - navIna dharamazI : layamIcaMda mahezvarI prakAzaka : zrI mANekajI velajI khonA ceriTebala phAunDezana - (17-6-1987). AnaMdaghanakRta covIzI : chapAvI prasiddha karanAra zA. manasukhabhAI jhaverabhAI, zA. maNilAla ratanacaMda, mu. kAvIThA AnaMdaghanakRta covIzI (arthayukta) : prasiddhakartA zrI jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara (1966) AnaMdaghanakRta covIzI (bAlAvabodha sahita) : pra. zA. maganalAla haThIsiMga (1902) 29. AnaMdaghana covIzI : le. muktivijaya, pra. rAmacaMdra prakAzana samiti, bhinnamAla (saM. 2057) AnaMdaghanajI covIsI : (1) zrI RSabhadeva bhagavAnanuM stavana (2) zrI ajitanAtha bhagavAnanuM stavana, pravacanakAra : pU. yugabhUSaNavijaya gaNivarya paramapadadAyI AnaMdaghana padaoNha bhA-1-2 : pravacanakAra : paM. zrI muktidarzanavijaya gaNi, prakAzaka : zrI zreyaskara aMdherI gujarAtI jaina saMgha 32. AnaMdaghana covIzI ane adhyAtma paramAmRta : anu. zrI maMgalajI uddhavajI zAstrI, pra. kezavalAla haricaMda modI, sAbaramatI, amadAvAda (1951) AnaMdaghana covIzI saha (hi) vivecanano (gu.) anuvAda : le. bhadrabAhuvijaya, pra. vizva kalyANa prakAzana TrasTa, mahesANA, pra. A. (1988) AnaMdaghana covIzI saha (gu.) artha, le. kuMdakuMdavijaya, pra. rAmajI meghajI zAha TrasTa, muMbaI (saM. 2036) AnaMdaghanajI : le, nAgakumAra makAtI, pra. jyoti kAryAlaya, amadAvAda, pra. . (saM. 1988) AnaMdaghanajI : le. ajJAta, pra. jyoti kAryAlaya, amadAvAda AnaMdaghanajI ane temano samaya AnaMdaghanajInAM pado : (bhAga-1,1), le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, . mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, bI. A. (saM. 2012), trI, A. (1938) AnaMdaghanajI : eka adhyayana, anubhava rasa - 1-2, le. pU. DaoN. jasubAI mahAsatIjI, pra. akhila bhAratIya zvetAmbara sthAnakavAsI jaina kaoNnpharansa (2004) AnaMdaghanajI covIsI : (1) zrI RSabhadeva bhagavAnanuM stavana (2) zrI ajitanAtha bhUgavAnanuM stavana, pravacanakAra : 5. yugabhuSaNavijaya gaNivarya AnaMdaghanajInAM pado (gu.) artha : le. motIcaMda giradharalAla kApaDIyA, pra. mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, bI.A. (saM. 2012) 41. AnaMdaghanajInAM pado (gu.) artha - bhAga 2 2 : le. motIcaMda giradharalAla kApaDIyA, pra. mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, bI.A. (saM. 2039) 42. AnaMdaghanajInAM pado (gu.) artha (bhAga 2) : le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, pra. mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, pra. A. (saM. 2020, 2030) 43. AnaMdaghanajInAM pado (gu.) bhAvArtha : le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, AnaMdaghana : saMdarbha-sAhitya 189 23. 24. 39. 25. 40. 28. mahAyogI AnaMdathana 188
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra. mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, bI. e. (saM. 2012) 44, AnaMdaghanajInAM pado (gu.) vivecana : le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, pra. mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, bI, A. (saM. 2012) 45. AnaMdaghanajInA pado (gu.) vivecana bhAga-2/2, le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, pra. mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, pra. A. (saM. 2020, 2030), bI. e. (2039) 46. AnaMdaghanajInAM stavano ane pado upara pravacano : le. muktidarzanavijaya, pra. zreyaskara aMdherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI (saM. 2030) AnaMdaghanajInI amara saMtavANI, le. jayaMtIlAla bhAIzaMkara dave 48, AnaMdaghanajInI gahuMlI : le. buddhisAgarasUri, pra. adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, pAdarA, co. thI A. (saM. 1984) 49. AnaMdaghanajInI gahelI : le. buddhisAgarasUri, pra. maNidhArIjinacaMdrasUri aSTamazatAbdI samAroha samiti, dilhI (1971) 50. AnaMdaghanajInI gahulI bhAga 22 : le. buddhisAgarasUri, pra. adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, pAdarA, pra. A. (saM. 1976), bI. A. (saM. 1984) 51. AnaMdaghanajInuM divya jina mArgadarzana ane prabhusevAnI prathama bhUmikA : le. vivecaka : DaoN. bhagavAnabhAI manasukhabhAI mahetA, pra. ratanacaMda khImacaMda motIzA (1955) AnaMdaghanajInuM saMkSipta jIvanacaritra ane vividha parAga : le. harilAla DI. zAha, pra. azokathrIjI smAraka dhArmika TrasTa, amadAvAda, pra. A. (saM. 2035) 53. AnaMdaghana : jIvana ane kavana : le. kumArapALa desAI, pra. jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa, amadAvAda (1989). 54. AnaMdaghana : jIvanacaritra ane enAM ekaso ATha padonuM vivaraNa : le. buddhisAgarasUri, pra. adhyAtma jJAnaprasAraka maMDaLa, muMbaI, bI. e. (saM. 1985), trI. A. (saM. 2010). 55. AnaMdaghana jIvanacaritra stuti : le. buddhisAgarasUri, pra. adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, muMbaI, bI. A. (saM. 1985), trI. A. (saM. 2010) paka. AnaMdaghanajI saMbaMdhI eka vicAraNA : le. agaracaMda nAhaya 57. AnaMdaghanapada (gu.) bhAvArtha : le. buddhisAgarasUri, pra. adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, muMbaI, pra. A. (saM. 1969), bI. e. (saM. 1985) AnaMdaghana padyaratnAvalI : vivecaka : zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, pra. zrI jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara, saM. sArAbhAI navAba, pra. jagadacaMdra sArAbhAI navAba (1954) 59. AnaMdaghana vacano : le. kIrtisAgarasUri, pra. adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, muMbaI, trI, A. (2010) AnaMdaghana (gu.) (saMkSepa) : le. vasaMtalAla kAMtilAla IzvaralAla AnaMdaghanasUrIzvarajInI jIvanI : le. mitrAnaMdasAgara, pra. AnaMdaghana bhakta maMDaLa AnaMdaghana stavano : le. yaMbakalAla u. mahetA, pra. umedacaMdabhAI eNnDa kusumbAbena ceriTebala TrasTa (1998) AnaMdaghana stutirUpa aSTapadI : le. yazovijayajI gaNi, pra. vIracaMda dIpacaMda phrI lAIba - amadAvAda (saM. 1957) 64. AnaMdaghana stutirUpa aSTapadI : (bhAga-1?) le. yazovijayajI gaNi, pra. yazodaya prakAzana, muMbaI, bI. e. (saM. 2043). kapa. AnaMdaghana stutirUpa aSTapadI : (bhAga 13) le. yazovijayajI gaNi, pra. yazovijayajI gurjara sAhitya saMgraha, muMbaI, pU. A. (saM. 1992) ka6. AnaMdasAdhanA : le. kezava viSNu belasare, bI. e. (1972) ka7. kabIra vacanAvalI : anu. pinAkina trivedI, pra. sAhitya akAdamI, navI dilhI (1972) gujarAtI sAhityanA mArgasUcaka staMbho : le. kRNAlAla mo. jhaverI, pra. gujarAta varnAkyulara sosAyaTI, amadAvAda gujarAtI sAhityanI vikAsarekhA : le. dhIrubhAI ThAkara, pra. dhI popyulara buka sTera, surata (1970) gujarAtI sAhityano itihAsa graMtha-1) : saM. umAzaMkara jozI, anaMtarAya rAvaLa, yazavaMta zukla, pra. gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAda (1973) 71, gUrjara sAhityasaMgraha : zrImad yazovijayopAdhyAya, pra. zA. bALacaMda gopAlajI, muMbaI (1936) 72. caturvizati jinastavana : saMzodhaka ane pra. bhImasiMha mANeka (1902) 73. jUnI pazcimI rAjasthAnInA vyAkaraNanuM TippaNa : le. DaoN. ela. pI. tesitorI, anu. adhyA. ke. kA. zAstrI, pra. gujarAta yunivarsiTI (1964) AnaMdaghana : saMdarbha-sAhitya 19 para.. mahAyogI AnaMdathana 190
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. 75. 76. 77. 96. 39. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 8. 87. 88. jaina aitihAsika rAsamALA bhAga-1 : saMzodhaka zrI mohanalAla dalIcaMda desAI, pra. zrI adhyAtmajJAna prasAraka maMDaLa, muMbaI, (vi. saM. 1969) jaina kAvyadohana : (bhA-1) saMgraha karI pragaTa karanAra : zrI manasukhalAla ravajIbhAI mahetA, amadAvAda (1913) jaina gUrjara kavio H (bhAga-1-2-3) prayojaka : mo. da. desAI, pra. zrI jaina zvetAMbara kaoNnpharansa oNphisa, muMbaI jaina sAhityano saMkSipta itihAsa : le. mo. 6. desAI, pra. zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa, muMbaI, (1933) paramapadadAyI AnaMdaghana padareha : bhA-1-2, pravacanakAra paM. zrI muktidarzanavijaya gaNi, pra. zrI zreyaskara aMdherI gujarAtI jainasaMgha bhakta trimUrti AnaMdaghanajI yazovijayajI ane devacaMdrajI, le. DaoN. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA, pra. mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, pra. A. (1985) madhyakAlIna gujarAta : le. DaoN. navInacaMdra e. AcArya, pra. yunivarsiTI graMtha nirmANa borDa, gujarAta rAjya (1974) madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM tattvavicAra : le. DaoN. nipuNa I. paMDyA, pra. azoka prakAzana, muMbaI (1968) madhyayuganI sAdhanAdhArA : vyAkhyAtA : AcArya zrI kSitimohana sena, anu. jayaMtilAla AcArya, pra. gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda (1956) maramI saMta AnaMdaghana ane temane paraMparAprApta jaina ciMtanadhArA : le. nagIna jvaNalAla zAha mahAtmA zrI AnaMdaghanajI : le. bAbulAla manasukhalAla zAha mahAyogI AnaMdaghana : le. zrI vasaMtalAla kAMtilAla IzvaralAla, pra. zA. jazavaMtalAla sAMkaLacaMda (1966), pra. A. (1966), prathama punarmudraNa - 1990, dvitIya purnamudraNa - 2001, 5. AcArya OMkArasUrijJAnamaMdira graMthAvali, sUrata mahAvIra jaina vidyAlaya rajata smArakagraMtha : lekha - aghyAtmI zrI AnaMdaghana ane zrI yazovijaya', le. mohanalAla dalIcaMda desAI, pra. mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI mirAte ahamadI : mU. le. zrI alI muhammadakhAna, anu. zrI nijhAmuddIna ciztI, pra. gujarAta varnAkyulara sosAyaTI, amadAvAda (1913) mIrAMnAM pado : saM. zrI bhUpendra bAlakRSNa trivedI, pra. ena. ema. tripAThI mahAyogI AnaMdaghana 192 9. e. 91. 2. 93. 94. 95. 96. 97. 8. prA. li. muMbaI (1962) muni mahArAja zrImad AtmArAmajI viracita zrI jaina tattvAdarza : : bhASAMtarakAra : zAha dIpacaMda chaganalAla, pra. zrI jaina dharma vidyA prasAraka varga, pAlItANA yoganiSTha zrI AnaMdaghanajInuM saMkSipta jIvanacaritra ane vividha parAga : saMyo. zrI hIrAlAla DI. zAha, pra. zrI azoka zrIjI smAraka dhArmika TrasTa (saM. 2035) yogI zrI AnaMdaghana : eka pada, le. jagadIza ma. mahetA rAgarUpAvali : le. kavi. citrakAra zrI phUlacaMdabhAI jhaverabhAI zAha, pra. gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda rAyacaMdra jaina kAvyamAlA (gucchaka 1lo) : saMgraha ane saMzodhanakartA : zrI manasukhalAla 2vajIbhAI mahetA, pra. sanAtana jaina kAryAlaya, muMbaI (1908) zabda-parizIlana : le. zrI harivallabha bhAyANI, pra. gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda (1973) zrI AnaMdaghana covIzI : saM. ane pra. zrI prabhudAsa becaradAsa pArekha, rAjakoTa (1950) zrI AnaMdaghana covIzI : saM. zrI prabhudAsa becaradAsa pArekha, pra. zrI jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA (1957) zrI AnaMdaghana covIzI : vivecaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, saM. zrI ratilAla dIpacaMda desAI, pra. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, (1970) zrI AnaMdaghana covIzI artha-bhAvArtha sahita, anu. pU.paM.zrI kuMdakuMdavijayajI, pra. bhakti prakAzana maMdira (1981) 99 zrI AnaMdaghanajI kRta covIzI (arthayukta) : pra. zrI jaina dharma pracAraka sabhA, bhAvanagara (vi. saM. 1982) 100. zrI AnaMdaghanajInAM pado (bhAga-1-2) : zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, 5. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI (1956) 101. zrI AnaMdaghanajI : bALa graMthAvali : (zreNI cothI : pustaka 17) le. nAgakumAra makAtI, pra. jyoti kAryAlaya, amadAvAda (1932) 102. zrI AnaMdaghana padasaMgraha bhAvArtha : zrImad buddhisAgarasUrizvarajI, pra. zrI adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, muMbaI, (1954) AnaMdaghana : saMdarbha-sAhitya 193
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103. zrI AnaMdaghana bahoterIno bAlAvabodha : le. zrI lAlana, prasiddhakartA : vIra paramAtmAnA zAsanano jijJAsu (1902) 104. zrI prakaraNa ratnAkara (bhA-1) : saMzodhaka ane prakAzaka : zrI zAha bhImasiMha bhAroDa (1803) 105. zrIma6 yazovi4yopAdhyAya viracita garbhara sAhityasaMgraha : ((bhA-1), pra. zA. bAvacaMda gopAlajI 106. zrI yazovijayajI smRtigraMtha : saM. pU. munipravara zrI yazovijayajI mahArAja, pra. zrI yazobhAratI prAzana samiti, vaDoharA (1857) : 107. samasta prAptino bhUNa mArga saM. navIna gharamazI; lakSmIyaMha mahezvarI, pra. zrI mANekajI velajI khonA ceriTebala phAunDezana (1987) 108. saMgIta kalAdhara : le. DAhyAlAla zivarAma nAyaka, pra. DAhyAlAla zivarAma nAyaka, bhAvanagara 108. saMta DerI vAzI se bharaMha have a vorA aeNnDa kaMpanI pablizarsa prA. si., muMbaI (1870) 110. hRdaya nayana nihALe jagadhaNI bhA-1-2-3 : (AnaMdaghana stavana covIzI vivaraNa vivarAta paM. pra. bhuktidarzana viSayaka, a. zrI bhATuMgA zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgaccha jaina saMgha (2008) hindI pustako 1. 4. 5. 6. adhyAtmadarzana : le. muni nemicaMdrajI pra. vizva vAtsalya prakAzana samiti, AgarA-2 (1976) apabhraMza aura hindI meM jaina rahasyavAda : DaoN. vAsudeva siMha, prakAzaka : samakAlIna prakAzana, vArANasI (1965) AnaMdaghana: le. pro. vizvanAtha prasAda mizra, prakAzaka: hanumAna maMdira nyAsa, kolakAtA (1970) AnaMdaghana kA rahasyavAda : le. sudarzanAzrIjI ma. sA. pra. pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna, vArANasI, pra. A. (1984) : AnaMdaghanakI eka hastalikhita prati le kezarI nArAyaNa zukla, pra. kAzI nAgarI pracAriNI sabhA, vArANasI pra. A. (saM. 2007) : AnaMdaghana graMthAvalI: saMgraha evaM arthakAra umarAvacaMda jaina jaragaDa, saM. mahatAbacaMda khAraiDa vizArada, prakA. zrI vijayacaMda jaragar3a, jayapura-3 (saM. 2031 I. sa. 1975) mahAyogI AnaMdaghana 194 7. 8. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. AnaMdaghana caubIsI para padamAna bhASyasahita adhyAtmadarzana muni nemicandra, prakA. vizvavAtsalya prakAzana samiti, AgarA-2 (1969) AnaMdaghana cauvIzI (gu.) vivecana para AdhArita saMkSipta (hiM.) sAra : le. gopIcaMda dhADIvAla, pra. jinadattasUri maMDala ajamera, pra. A. (1979) AnaMdaghanajI ke padoM para eka dRSTi : le. gopIcaMda dhADIvAla, pra. jinadattasUri maMDala, ajamera (1978) AnaMdaghanajInA pado (hiM) vivecana : le. ratnasenavijayagaNi, pra. divya saMdeza prakAzana, muMbaI, pra. A. (2003) AnaMdaghana padAvalI : sampAdaka: DaoN. harIza zukla, prakAzaka mudrA prakAzana, mahesANA, prathama saMskaraNa 1971, punarmudraNa 1992 zrI AnaMdaghana covIsI (vivecana): vivecanakAra : pannAlAla banecaMda bhaMDArI, jalagAMva, prakAzaka : manohara pannAlAla bhaMDArI (1998) : kabIra graMthAvalI saM. DaoN. mAtAprasAda gupta prakAzaka prAmANika prakAzana, AgarA (1969) kabIra sAhitya kI parakha AcArya parazurAma caturvedI, prakAzaka bhAratI bhaMDAra, ilAhAbAda (saM. 2021 ) J karmagraMtha : vyAkhyAkAra munizrI mizrImalajI prakAzaka : zrI masadhara kesarI sAhitya prakAzana samiti, jodhapura (jUna-1976) kAvya meM rahasyavAda : DaoN. bacculAla avasthI 'jJAna', prakAzaka graMtham, rAmabAga, kAnapura (1965) kramika pustaka mAlikA bhA-2 se 6, graMthakAra : paM. viSNu nArAyaNa bhAtakhaMDe, prakAzaka : DaoN. mAlinI bhAI bhAlacaMdra sukathanakara, muMbaI gujarAta ke kaviyoM kI hindI kAvyasAhitya ko dena : le. DaoN. naTavaralAla ambAlAla vyAsa, prakAzaka : vinoda pustaka maMdira, AgarA (1967) gujarAta ke hiMdI gaurava graMtha : le. zrI ambAzaMkara nAgara, prakAzaka : gaMgA pustakamAlA kAryAlaya, lakhanau (1964) ghanaAnaMda : saM. vizvanAtha prasAda mizra, prakA prasAda pariSada, banArasa (prabodhinI 2006) ghanAnaMda : DaoN. kRSNacandra varmA, prakAzaka ravIndra prakAzana, gvAliyara, AgarA (I. 1966) ghanAnaMda kavitta: saM. vizvanAtha prasAda mizra, prakA. sarasvatI maMdira, vArANasI, AnaMdaghana : saMdarbha-sAhitya 195
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39. hindI sAhitya (usakA udbhava aura vikAsa) : le. DaoN. hajArIprasAda dvivedI - 1964, prakA. hindI graMtha ratnAkara (prAIveTa) limiTeDa, bambaI / 40. hindI jaina bhakti kAvya aura kavi : le. DaoN. premasAgara jaina, prakA. bhAratIya vidyApITha, vArANasI-5 (1964) saMskRta pustako 1. sahIkAzcatvAra - prAcIna karmagraMthA : prakAzayitrI - bhAvanagarasyA, zrI jaina AtmAnaMda sabhA (vi. saM. 1972) aMgrejI pustako 1. Ain-I-Akbari by Abul Fazil-I-Allami, by colonel H.S. Jarrett, Revised by Sir Jadunath Sarkar Banucadra caritra by Mohanlal Dalichand Desai, Published by the Sanchalak Singhi Jaina Granthamala, AhmedabadKolkata History of Gujarat, Vol. II, M.S. Commissariat, p-242 Imperial Mughal Farmans in Gujarat, M.S.Commissariat, Journal of the University of Bombay, Vol.IX Part-I, p. 39 (saM. 2026) jaina darzana ke maulika tattva (bhA-1-2): muni nathamala, prakA. motIlAla beMgAnI ceriTebala TrasTa, kolakAtA, (vi. saM. 2016) jainendra siddhAMtakoza : jinendra varjI, prakA. bhAratIya jJAnapITha prakAzana, (1971) nijAnanda caritAmRta racayitA : paM. kRSNadatta zAstrI, saMpAdaka - paM. hariprasAda zarmA, prakA. saMta sabhA zrI navatanapurI dhAma - jAmanagara, (vi. saM. 2021) bhaktikAlIna kAvya meM rAma aura rasa : le. DaoN. dinezacaMdra gupta, prakA. bhAratI prakAzana, lakhanau (I. 1970) madhyakAlIna hiMdI kAvyabhASA : rAmasvarUpa caturvedI, prakA. lokabhAratI prakAzana, ilAhAbAda-1 (1978) mIrAM padAvalI : zaMbhusiMha manohara, prakA, padam buka kaMpanI, jayapura, (1969) yogIrAja zrImad AnaMdadhanajI evaM unakA kAvya : le. nainamala vinayacaMdra surANA, pra. suzIla sAhitya prakAzana samiti, jodhapura (saM. 2053) rAjapUtAne kA itihAsa (dUsarI jilda) : graMthakartA, zrI gaurIzaMkara hIrAcaMda ojhA, prakA. vaidika yaMtrAlaya, ajamera (vi. saM. 1988) rAgavijJAna : bhAga-1 se 5,le. paM. vinAyaka nArAyaNa paTavardhana, prakA. madhusUdana vinAyaka paTavardhana, pUNe-2 rAjasthAna evaM gujarAta ke madhyakAlIna saMta evaM bhakta kavi : le. DaoN. madanakumAra jAnI, prakA. javAhara pustakAlaya, mathurA zrI AnaMdaghana covIsI (vivecana) : vivecanakAra - pannAlAla banecaMda bhaMDArI, jalagAMva, prakAzaka - manohara pannAlAla bhaMDArI (1998) santa sAhitya aura sAdhanA : zrI bhuvanezvaranAtha mizra, 'mAdhava', prakA. naeNzanala pabliziMga hAusa, dilhI-6 (1966) saMta sAhitya : DaoN. sudarzanasiMha majIThiyA, prakA. rupakamala prakAzana, dilhI, (1962) saMta sAhitya ke preraNA-srota : AcArya parazurAma caturvedI, prakA. rAjapAla eNDa sansa, dilhI-6 (1975) hindI santa kAvya meM pratIka vidhAna : le. Do. devendra Arya, prakA. indu prakAzana, dilhI-51 (I. 1971) saMta kavi AnaMdadhana evaM unakI padAvalI : lekhikA zrImatI maMju mahimA, prakAzaka : zrImatI maMju mahimA bhaTanAgara, prathama saMskaraNa - 2001 mahAyogI AnaMdathana 186 32. 33. 34. 5. Tuzuk-I-Jahangiri, Vol.I, p.401 sAmayiko adhyAtmayogI mahAtmA AnaMdaghanajI mahArAja : le. rAjapALa maganalAla vahorA, sAmayika - AtmAnaMda prakAza, aMka nuM, 2654 AnaMdaghanajInI amara saMtavANI : le. jayaMtIlAlabhAI zaMkara dave, sAmayika -mAtmAnaMhAza, na.2888 AnaMdaghanajI saMbaMdhI eka vicAraNA : le. agaracaMda nAhaya, sAmayika - adhyAsa, na.4733 jayAnaMdaghana (gu.) saMkSepa : le. vasaMtalAla kAMtilAla IzvaralAla, sAmayika - satya praza, naM. 1117 *pama neisara prItama bhArI 3.... bhAvArtha yazovi4yasari, praza: AcAryazrI OMkAra sUrizvara jJAnamaMdira, gopIpurA, surata maramI saMta AnaMdaghana ane temane paraMparAprApta jaina ciMtanadhArA : le. nagIna jIvaNalAla zAha, sAmayika - anusaMdhAna, eka naM. 24246 AnaMdaghana : saMdarbha-sAhitya 37. 38. 197
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. masta kavi AnaMdaghana : zrI dhIrubhAI ThAkara, dIpti vArSika, saM. 2015 mahAtmA zrI AnaMdaghanajI : le. bAbulAla manasukhalAla zAha, sAmayika - kalyANa, aMka naM. 4654 mahAyothI AnaMdaghana : sAmayika - kalyANa aMka naM. 4707 yazojIvana pravacanamALA : (pravacana ATha samakAlIno para prabhAva) pravacanakAra - AcAryazrI pradyumnasUri mahArAja , prakAzaka - zrI zrutajJAna prasAraka sabhA, amadAvAda (saM. 2055). yogI zrI AnaMdaghana : eka pada : le. jagadIza ma. mahetA, sAmayika - AtmAnaMda prakAza, aMka naM. 8590 12. zrI sametazikhara tIrthanA DhALiyA : preSaka zeTha panAlAla umAbhAI, saM. pU. AcArya mahArAja zrI vijayapadhdhasUrijI - zrI jaina satya prakAza : varSa-13, aMka-7, kramAMka-150 hindI lekha jaina maramI AnaMdadhana kA kAvya, le. AcArya kSitimohana sena, aMka 'vINA', pR.3 se 12 (1938) 2. jaina yogIrAja AnaMdaghanajI saMbaMdhI kucha jJAtavya bAteM : le. zrI agaracaMda nAhI, maina', 28 3 vatUvera - da2, varSa-66, kAMka-36 parama yogIrAja AnandaghanajI mahArAja aSTasahasrI par3hAte / bha. vinayasAgara - anusaMdhAna - jUna-2006 mahAnasaMta AnaMdaghana aura unakI racanAoM para vicAra : le. zrI amaracaMdajI nA , baM-'vIravALo' -2-3 hindI lekha : parama yogIrAja AnaMdaghanajI mahArAja aSTasahasrI par3hAte / ma. vinayasAgara - anusaMdhAna-jUna-2006 mahAyogI AnaMdaghana 198
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapALa desAI sAhityasarjana vivecana : * zabdasaMnidhi (1980) * hemacaMdrAcAryanI sAhityasAdhanA (1988) * bhAvana-vibhAvana (1988) * AnaMdaghana : jIvana ane kavana (1988) * zabdasamIpa (2002) * sAhityika nisabata (2008) mahAyogI AnaMdadhana (2011) saMzodhana : " jJAnavimalasUrikRta stabaka (1980) * AnaMdaghana : eka adhyayana (1980) * apragaTa madhyakAlIna kRtio (1982) gata saikAnI jainadharmanI pravRttio (1988) * * merusuMdara upAdhyAyaracita ajitazAMti stavanano bAlAvabodha (1990) * aba hama amara bhaye (1998) * vartamAna samayamAM jaina tattvadarzananI prastutatA (2009) caritra : * lAla gulAba (1965) * mahAmAnava zAstrI (1966) apaMganAM ojasa (1973) * vIra rAmamUrti (1973) * bALakonA buddhisAgarasUrijI (1978) * sI.ke. nAyaDu (1979) * phirAka gorakhapurI (1984) * bhagavAna RSabhadeva (1987) * bhagavAna mallinAtha (1989)* AtamajJAnI zramaNa kahAve (1989) * aMgUThe amRta vase (1992) * lokhaMDI dAdAjI (1992) * zrI mahAvIra jIvanadarzana (1998) * jinazAsananI kIrtigAthA (1998) * lAlA amaranAtha (1999) * AphatonI AMdhI vacce samRddhinuM zikhara (1999) * mULamArganuM amRta ane adhyAtmanuM zikhara (2000) * mAnavatAnI maheMka (premacaMda vrajapALa zAhanuM jIvanacaritra) (2000) * tIrthaMkara mahAvIra (2004) * * * bAlasAhitya : vatana, tArAM ratana (1965) * DAhyo Damaro (1967) * keDe kaTArI, khabhe DhAla (1969) * birAdarI (1971) * motane hAthatALI (1973) * jhabaka dIvaDI (1975) * haiyuM nAnuM, hiMmata moTI (1976) * parAkramI rAma (1977) * rAma vanavAsa (1977) * sItAharaNa (1977) * vIra hanumAna (1978) * nAnI uMmara, moTuM kAma (1978) * bhIma (1980) * cAlo pazuonI duniyAmAM, 1-2,-3 (1980) * vahetI vAto (1983) * motInI mALA (1990) * vAtonAM vALu (1993) * Dhola vAge DhamADhama (1993) * sAcanA sipAhI (1993) * katharoTamAM gaMgA (1993) ciMtana H * jhAkaLabhInAM motI (1983) * motInI khetI (1983) * mAnavatAnI maheMka (1984) * tRSA ane tRpti (1986) * kSamApanA (1990) zraddhAMjali (1994) * jIvananuM amRta (1993) * duHkhanI pAnakharamAM AnaMdano eka Tahuko (1997) * maheMka mAnavatAnI (1997) * jhAkaLa banyuM motI (1998) * samaro maMtra bhalo navakAra (2000) * kSaNano sAkSAtkAra (2008) * phUlanI AMkhe, jhAkaLa motI (2011) patrakAratva : akhabArI lekhana (1979) * navalikA saMgraha : ekAnte kolAhala (1976) saMpAdana : zaMkhezvara mahAtIrtha (pra.A. 1936, chaThThI A. 1983) * sAhitya ane patrakAratva (1980) * ojasa dIThAM AtmabaLanAM (1983) * narmada : AjanA saMdarbhamAM (1983) * jayabhikhkhunI jaina dharmakathAo 1-2 (1985) * bAlasAhitya saMgoSThi (1985) * dhanya che dharma tane (AcArya vijayavallabhasUrinAM pravacanonuM saMpAdana) (1987) * haima smRti (1989) * bhagavAna mahAvIra (1990) yazobhAratI (1992) ratnatrayInAM ajavALAM (1997) ekavIsamI sadInuM bALasAhitya (2000) * eka divasanI mahArANI (Demona raniyananI vArtAono caM.cI. mahetAe karelo anuvAda) (2000) * huM pote (nArAyaNa hemacaMdra) (2001) zrImad rAjacaMdra ane mahAtmA gAMdhI (2003) * navalikA eka (gujarAta TAimsa) * sAmAyika sUtra - artha sAthe (saMpAdana) * parivartananuM prabhAta (gujarAta TAimsa) * ekavIsamI sadInuM vizva (gujarAta TAimsa) saMpAdana anya sAthe : * jayabhikhkhu smRtigraMtha (1970) * kavi dulA kAga smRtigraMtha (1979) * zabdazrI (1980) * sauhArda ane sahRdayatA (2001) - caMdravadana mahetA nATyazreNI : bhAga 1thI 5 (2002-2003) * savyasAcI sArasvata (2007) *: anuvAda : navavadhU (Aphrikana lekhaka oNsTina bukenyAnI nATyakRtino anuvAda) (2000) prakIrNa : abolanI AtamavANI (1968) ahiMsAnI yAtrA (2002) * trailokyadIpaka zrI rANakapura tIrtha (2007) hiMdI pustaka jidA pA o gADhA (1 998) aAdi jA AdA, asi bhaThA (2002) * AdIghA (20 07)* rolIgamIrANIa(2007) kArI viDi vizvavidha naiimeSa rIte : 4 1-2 * aMgrejI pustako : * Kshamapana (1990) * Non-violence : A Way of Life (Bhagwan Mahavir) (1990) Glory of Jainism (1998) * Stories From Jainism (1998) * Essence of Jainism (2000) * The Value and Heritage of Jain Religion (2000) * Role of Women in Jain Religion (2000) * A Pinnacle of Spirituality (2000) *The Timeless Message of Bhagwan Mahavir (2000) *Vegetarianism (2000) * A Journey of Ahimsa (2002) * Our life in the context of five Anuvrat and Anekantwad (2002) * Influence of Jainism on Mahatma Gandhi (2002) Tirthankara Mahavir (F.E. 2003) * Trailokyadeepak Ranakpur Tirth (2007)
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMjakArakhUmA maNiTAkAya karmapravavidhIkA 1200 kUpadRSTItaviAdIkA vedAMta nimaya nikAtanavarakhApa 111767varSakAtAadizadineApana nmo|puurtimaa tAtoka vivaraNa pakSAsAdimApumarisakAmAbamAnATimAnAca sAbArahasya vAdhyAyAyazovihitakA timasatiyAnamivata 1syAhAdakatyalatApaM01500 patra54 dharmapirakAyaMsaha patra lAvitA verAgyakalAjatA750 patrA zrAva-mAyA yopadevApukarAsana patrapa 5kAzikApakaraNamUrti patra vadha 6 kAbiMbakaraNasUtra patra upadevAradaspadhakaraNArIkA patra najikavAtasamAcArITIkA pakSa kAmAsAviMzASTakakaraNa patra pAnopaniSatkaraNa patra 1'vyayuparyAyarAmaTanAsu patra mImavarasvAmivInatIstavanabApa para sImaparavAtIstavanamA patrapatra 15 samkanuparAsarabArDa patra sadhyAtamamataparIkAbAlAvabodha patra 6amAtmamataparIkAzati nastakalAmAprakaraNa patra mAryaparikavipakaraNa patra zradhyAtinakamaaamana patra 20 dharmapatrIkAnAbAlaketalAka para 21 pratimopakati6 patra 105 22 jusatakarAnti yatidinacaryAkaraNa patra 27 mAghAlAvabodha patra vIrasalavasUSaTakA graMpa jayAratataraMgiNITIkA patrarasivAtamjarI TIkA praSTasahamIrIkA kAmakAbATIkA adhyAtmamAra pa74 tavArdhamaTIkA vi.saM. 1751mAM lakhAyelI 'AnaMdaghana bAvIsInI' amadAvAdanA saMvegI (pagathiyAM)nA upAzrayamAMthI maLelI hastaprata patra pATaNanA bhaMDAramAMthI maLelI upAdhyAya yazovijayajInA graMthonI yAdI