________________
વ્યાખ્યાન ૨૧૬]
ધર્મનો પહેલો પ્રકાર (૧) દાન
૨૭
કાળે જગડુશાહ જે ઠેકાણે બેસીને યથૈષ્ટ દાન આપતા હતા ત્યાં કોઈ લગ્નવાન કુલીઓ વગેરે પ્રગટપણે દાન લઈ શકે નહીં, માટે તેમને પ્રચ્છન્નપણે દાન આપવા સારુ એક પડદો બાંધી રાખવામાં આવતો હતો કે જેથી તેઓ તેમાં હાથ નાંખીને દાન લઈ શકે. એક દિવસ વિસલરાજા પોતાના ભાગ્યની પરીક્ષા કરવા માટે વેષ બદલીને એકલો ત્યાં ગયો, અને પડદામાંથી હાથ લાંબો કર્યો. જગડુશાહે શુભ લક્ષણવાળો ભાગ્યશાળી હાથ જોઈને વિચાર્યું કે “જગતના મનુષ્યોને માનવા લાયક કોઈ રાજાનો આ હાથ છે; હાલમાં દૈવયોગે તે આવી સ્થિતિ પામેલો જણાય છે; માટે તે જિંદગી પર્યંત સુખી થાય તેમ હું કરું.'' એ પ્રમાણે વિચારીને પોતાના હાથની આંગળીમાંથી મણિજડિત મુદ્રિકા (વીંટી) કાઢીને હાથમાં મૂકી. તે જોઈને રાજા આશ્ચર્ય પામ્યો. ક્ષણવાર પછી વળી તેણે ડાબો હાથ પડદામાંથી લાંબો કર્યો, એટલે જગડુશાહે તે હાથમાં પણ બીજી વીંટી આપી. તે બન્ને મુદ્રિકા લઈને વિસલરાજા પોતાના મહેલમાં ગયો. બીજે દિવસે જગડુશાહને બોલાવીને ‘આ શું છે?’’ એમ કહીને તે બન્ને મુદ્રિકા બતાવી. તે જોઈને જગડુશાહ બોલ્યા કે–
सर्वत्र वायसाः कृष्णाः, सर्वत्र हरिताः शुकाः । सर्वत्र सुखिनां सौख्यं, दुःखं सर्वत्र दुःखिनाम् ॥ १॥
ભાવાર્થ—“કાગડાઓ સર્વત્ર કાળા જ હોય છે, પોપટો સર્વત્ર લીલા જ હોય છે, સુખી પુરુષોને સર્વત્ર સુખ હોય છે, અને દુઃખી પુરુષોને સર્વત્ર દુ:ખ હોય છે.’’
આ પ્રમાણે સાંભળીને ખુશ થયેલા રાજાએ જગડુશાહનો પ્રણામ† નિષેધ કરીને તેને હાથી ઉપર બેસાડી તેને ઘેર મોકલ્યો. આ પ્રમાણે ધાર્મિકપણું અનુકંપા દાન વડે જ શોભે છે. એ ત્રીજું અનુકંપા દાન કહ્યું.
(૪) હવે ચોથું ઉચિત દાન કહે છે—યોગ્ય અવસરે ઇષ્ટ અતિથિ (પ્રાહ્મણા) ને, દેવગુરુના આગમનની તથા નવા કરેલા પ્રાસાદની અને બિંબની વધામણી આપનારને, તેમજ કાવ્ય, શ્લોક, કોઈ સુભાષિત કે વિનોદવાળી કથા વગેરે કહેનારને પ્રસન્ન ચિત્તથી જે દાન આપવું તે ઉચિત દાન કહેવાય છે. દૃષ્ટાંત તરીકે ચક્રવર્તી નિરંતર પ્રભાતકાળે વિહાર કરતા તીર્થંકરની સ્થિતિના ખબર આપના૨ને વર્ષાસન કરી આપે છે.
કહ્યું છે કે—બાર કોટી સુવર્ણ અથવા બાર લાખ દ્રવ્ય અથવા છ લાખ દ્રવ્ય એટલું ચક્રવર્તી એક વખતે પ્રીતિદાનમાં આપે છે. સાંપ્રત કાળમાં પણ શ્રી સિદ્ધાચલ ઉપર પ્રાસાદ પૂરો થયાની વધામણી આપનારને વાગ્ભટ્ટ મંત્રીએ સુવર્ણની બત્રીશ જીભો આપી હતી.
એકદા જૂનાગઢનો ખેંગાર નામનો રાજા શિકાર કરવા ગયો હતો. ત્યાં ઘણા સસલાઓનો વધ કરી તેને ઘોડાના પૂંછડા સાથે બાંધીને પાછો આવતાં તે માર્ગથી તેમજ પરિવા૨થી ભ્રષ્ટ થયો, અર્થાત્ એકલો ભૂલો પડ્યો. તેવામાં એક બાવળના વૃક્ષની શાખા ઉપર ચડીને બેઠેલા ઢુંઢલ નામના ચારણને જોઈને તેને પૂછ્યું કે—“અરે! તું માર્ગ જાણે છે?’’ ત્યારે તે દયાળુ ચારણે કહ્યું કે– जीव वधंता नरग गई, अवधंता गइ सग्ग । हुं जाणुं दो वाटडी, जिण भावे तिण लग्ग ॥ १ ॥ ૧ જગડુશાહે રાજાને પ્રણામ કરવો નહીં.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
