________________
૭૭
વ્યાખ્યાન ૨૩૦]
ભવિતવ્યતાની પ્રબળતા શિષ્ય–હે ગુરુ! શાલિભદ્ર મોક્ષને માટે ઘણો ઉદ્યમ કર્યો હતો, છતાં તે કેમ મોક્ષે ગયા નહીં? ગુરુ-પૂર્વનાં શુભ કર્મ અવશેષ રહ્યાં હતાં, તેથી શી રીતે મુક્તિ મળે? શિષ્ય હે ભગવન્! મરુદેવા માતાને ચાર કારણો મળ્યાં હતાં, પણ તેણે મોક્ષને માટે પુરુષાર્થ કાંઈ પણ કર્યો નહોતો, છતાં તે કેમ મોક્ષે ગયા?
ગુરુ-મરુદેવા માતાએ શુક્લધ્યાન વડે લપક શ્રેણિપર આરૂઢ થઈને અનંત વીર્ય (પુરુષાર્થ)નો ઉલ્લાસ કર્યો હતો, તેથી તે સિદ્ધિને પામ્યા છે.
આ પ્રમાણે હોવાથી સ્યાદ્વાદ મતે કાળ, સ્વભાવ વગેરે પાંચે હેતુ મળીને જ સર્વ કાર્ય સિદ્ધ થાય છે. જેઓ તે પાંચેના સમુદાયને માનતા નથી તેઓને જૈન ઘર્મના લોપનાર સમજવા.
વ્યાખ્યાન ૨૩૦
ભવિતવ્યતાની પ્રબળતા હવે આ પાંચ સમવાય કારણમાંથી ભવિતવ્યતાની પ્રબળતા ઉપર રાવણનું દ્રષ્ટાંત આપે છે
भवितव्यविपर्यासं, मत्तोऽसौ दशधरः ।
कर्तुं समर्थो नैवाभूत्, स श्रीपूज्यैः प्रबोधितः॥१॥ ભાવાર્થ-“મદોન્મત્ત એવો રાવણ પણ ભવિતવ્યતાને અન્યથા કરવા સમર્થ થયો નહીં. તેને પૂજ્ય એવા મુનિમહારાજે બોઘ પમાડ્યો.”
રાવણની કથા ત્રિકૂટાચળની ઉપર વસાવેલી લંકાનગરીમાં રાવણ નામે રાજા રાજ્ય કરતો હતો. શૈવશાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે “તેને દશ માથાં અને વીશ હાથ હતા; તેણે ઇન્દ્રને જીત્યો હતો, દશ લોકપાળને તેણે કોટવાલ કર્યા હતા, તેને ત્યાં વાયુ વાસીદું વાળતો હતો, મેઘ તેના ઘરનું પાણી ભરતો હતો, નવ દુર્ગા દેવીઓ તેની આરતી ઉતારતી હતી, ખર નામનો દૈત્ય ઘંટા વગાડતો હતો, નવ ગ્રહો શવ્યાનું રક્ષણ કરતા હતા, કુબેર ઘાન્યનાં બીજ વાવતો હતો, પણ તેને પાણી સીંચતો હતો, યમરાજ ખેતર ખેડતો હતો. સૂતી વખતે તે પ્રતિવાસુદેવ રાવણનું વક્ષ:સ્થળ દશ મસ્તકના જેમાં પ્રતિબિંબ પડી રહ્યાં છે એવા હારથી શોભતું હતું. તે રાક્ષસી વિદ્યાથી અત્યંત બળવાન હતો, જગતને તૃણ સમાન માનતો હતો, અને હું અજર અમર છું એવા ગર્વ વડે ગર્વિષ્ઠ થયેલો હતો.”
એકદા એક નૈમિત્તિક (જોષી) ત્યાં આવ્યો. તે વિદ્વદ્ ગોષ્ઠી કરતાં પ્રસંગોપાત્ત બોલ્યો કે–સર્વ પ્રાણીઓને અવશ્ય મરણ હોય છે, કેમકે મરવું તે તેની પ્રકૃતિ જ છે, અને જીવવું તે વિકૃતિ છે.” ત્યારે રાવણ બોલ્યો કે-“યમ તો મારો સેવક છે, માટે મારું મરણ તો નથી.” નૈમિત્તિકે કહ્યું કે દશરથરાજાના પુત્ર લક્ષ્મણના હાથથી તમારું મરણ અવશ્ય થશે.” તે સાંભળીને રાવણે મંત્રી સામે જોયું, એટલે મંત્રીઓ બોલ્યા કે–“ભાવી મિથ્યા થતું નથી એમ લોકમાં કહેવાય છે.” ત્યારે રાવણ ગર્વ સહિત બોલ્યો કે–“અરે! બિચારી કાગડી જેવી રાંકડી ભવિતવ્યતા કોણ છે? ઉત્તમ પુરુષોને તો પુરુષાર્થ જ પ્રમાણ છે.” તે સાંભળીને નૈમિત્તિક બોલ્યો કે–“હે રાજન! એમ બોલશો નહીં. સાંભળો! ચન્દ્રસ્થલના રાજાની પુત્રી રત્નસ્થલના રાજાના પુત્ર સાથે આજથી સાતમે દિવસે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
