________________
વ્યાખ્યાન ૨૩૮]
કદાગ્રહ ત્યાજ્ય
૧૦૭
પરીક્ષા કરવામાં અસમર્થ થાય છે, અને ગોવાળની જેમ તે હાસ્યને પાત્ર થાય છે.’’ તે ગોવાળનું દૃષ્ટાંત આ પ્રમાણે છે—
રાજપુર નગરમાં એક ગોવાળ રહેતો હતો. તેણે ગાયો ચારીને ઘણું ઘન મેળવ્યું હતું. એક દિવસ તેને સોનાનું કડું કરાવવાની ઇચ્છા થઈ એટલે પોતાના સોની મિત્રને કઠું કરવા કહ્યું. ત્યારે તે ધૂર્ત સોની મિત્રે કહ્યું કે—–‘તારા ઘનનું આ સુવર્ણનું કડું તું બીજા કોઈ સોની પાસે કરાવ.’' તે ગોવાળે કહ્યું કે—‘તું જ કરી આપ.’ સોની બોલ્યો કે—‘પ્રીતિનો નાશ કરવામાં મૂળ કારણ પૈસો છે. કહ્યું છે કે– यदीच्छेद्विपुलां प्रीतिं, तत्र त्रीणि निवारयेत् । विवादमर्थसंबन्धं, परोक्षे વારમાળમ્ ||શા
ભાવાર્થ-‘જો પ્રીતિ વધારવાની ઇચ્છા હોય તો મિત્રની સાથે વાદવિવાદ, દ્રવ્યનો સંબંધ અને પરોક્ષમાં તેની સ્ત્રી સાથે વાતચીત એ ત્રણનો ત્યાગ કરવો.'
માટે જો હું કડું બનાવું તો લોકો આપણી પ્રીતિનો ભંગ કરાવશે.'' તે સાંભળીને ગોવાળ બોલ્યો કે—‘હું કડાંની પરીક્ષા કરાવીશ. મારું ચિત્ત સ્થિર હશે તો લોકો શું કરવાના હતા?’’ પછી તે સોનીએ એક સુવર્ણનું અને એક પીતળનું એમ બે એક સરખાં જ કડાં કર્યાં. તેમાં પ્રથમ તે ગોવાળને સોનાનું કડું આપ્યું. તે લઈને તેણે ગામમાં બીજાની દુકાને પરીક્ષા કરાવી. પરીક્ષકે‘આ કડું સોનાનું છે, અને તેની આટલી કિંમત છે”, એમ કહ્યું એટલે તે ગોવાળને ખાતરી થઈ. પછી તે સોનીએ તેને ઓપવા માટે માગ્યું, એટલે ગોવાળે તેને આપ્યું. સોનીએ પીતળનું કડું ઓપીને તેને આપ્યું. મૂઢ ગોવાળે તે ફેરફાર જાણ્યો નહીં, અને પોતાના ઘરમાં લઈ જઈને મૂક્યું. પછી કોઈ વખત કામ પડ્યે તેણે કોઈ નાણાવટીઓને બતાવ્યું. તે જોઈને તેઓએ ‘“પીતળનું છે” એમ કહ્યું. ત્યારે ગોવાળ બોલ્યો કે—‘તમે જ અસત્ય બોલનારા છો. પ્રથમ તમે જ આને સાચું કહ્યું હતું, અને આજે ખોટું કહો છો; માટે મારા મિત્રનો આમાં કાંઈ પણ દોષ નથી.’’
આ દૃષ્ટાંતનું તાત્પર્ય એ છે કે—જેમ આ ગોવાળને પ્રથમથી જ અવળે રસ્તે સમજાવ્યો હતો, તેથી તે યોગ્યાયોગ્યને જાણી શક્યો નહીં; તેમજ જેને આડું અવળું સમજાવીને કુમત ગ્રહણ કરાવ્યો હોય તે માણસ પણ સિદ્ધાંતના સત્ય તત્ત્વને જાણી શકતો નથી.
આ પ્રમાણે ઉપદેશ સંભળાવવામાં આવા ચાર પ્રકારના પુરુષોને અયોગ્ય હેલા છે; માટે તેમને છોડીને બીજાને સિદ્ધાંત શ્રવણ કરાવવું.’
વ્યાખ્યાન ૨૩૮
કદાગ્રહ ત્યાજ્ય
"
स्याद्वादयुक्तितो बोधं न प्राप्तवान् स निर्गुणः । વિદ્વન્મરાતસંઘેો, વાઘઃ ર્ય: શુમાનમઃ ।।
ભાવાર્થ-જે સ્યાદ્વાદની યુક્તિથી બોધ પામતો નથી તેને નિર્ગુણ જાણવો; તેને ડાહ્યા પુરુષોએ વિદ્વાનોરૂપી હંસના સમૂહમાંથી બહાર કરવો.’’ તે ઉપર દૃષ્ટાંત કહે છે–
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
