Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 03
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
સૂત્ર-૧૧ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
૧૨૩ શકાય નહિ. માટે કટકે કટકે સંખ્યા ઉતારીને તેનું વર્ગમૂળ કરતાં કરતાં ઠેઠ સુધી પૂરી સંખ્યાનું વર્ગમૂળ કરી શકાય છે.
સામાન્ય ભાગાકારમાં એક એક સંખ્યા ઉતારીને ભાગાકાર કરવામાં આવે છે, જ્યારે વર્ગમૂળના ભાગાકારમાં-વર્ગમૂળમાં વર્ગમૂળ પોતે પોતાની સંખ્યાને ગુણાયેલ હોવાથી તેનું મૂળ કાઢતાં બે બે આંકડા ઉતારવા પડે છે. દરેક વિષમ આંકડા ઉપર ઊભી લીટી કરવી અને સમ આંકડા ઉપર – આડી લીટી કરવી.
જે સંખ્યાનું વર્ગમૂળ કાઢવું હોય તેની– ૧.ડાબા હાથ તરફની વિષમનિશાનીવાળી સંખ્યામાંથી જે સંખ્યાનો વર્ગ બાદ થઈ શકે તે જ વર્ગના મૂળને (જેમ કે વિષમ નિશાની સંખ્યા ૧૦ છે તો ૩નો વર્ગ ૯ થાય, ૧૦માંથી ૯ બાદ થઈ શકે પણ ૪નો વર્ગ ૧૬ થાય તે ૧૦માંથી બાદ થઈ શકે નહિ. માટે ૩ને ભાજકરાખવો અને ભાગાકારમાં પણ તે જ આંકડો મૂકવો. - વિષમ સંખ્યા, બાદ ભાજકનો વર્ગ, ભાજકના વર્ગનું મૂળ, તે જ પહેલો ભાજક અને તે જ ભાગાકારની પહેલી સંખ્યા.
કારણ કે વર્ગમૂળ કાઢવા માટે ભાજકની કોઈ પણ સંખ્યા આપેલી હોતી નથી; તેથી આવી રીતે તે સંખ્યા પહેલેથી શોધી કાઢવાની હોય છે.
૨. પછી વિષમ નિશાનીવાળી સંખ્યા બાકી રહેલી શેષ સંખ્યા ઉપર ચઢાવવી. તેમાંથી બાદ (ભાજક + ભાગાકાર x ૧૦ + નવો ભાગાકાર = નક્કી થયેલ નવો ભાજક x નવા ભાગાકારની સંખ્યા).
૩. એ જ પ્રમાણે વળી વિષમ નિશાનીવાળી સંખ્યા, શેષ સંખ્યા ઉપર ચઢાવવી, તેમાંથી બાદ (ભાજક + ભાગાકાર x ૧૦ + નવો ભાગાકાર = નક્કી થયેલ નવો ભાજક x નવા ભાગાકારની સંખ્યા).
આ પ્રમાણે ઠેઠ સુધી બધી સંખ્યા પુરી થાય ત્યાં સુધી કરવું. જબૂદ્વીપની પરિધિના વર્ગમૂળના દૃષ્ટાંતનો અભ્યાસ કરવાથી બીજી સંખ્યાના વર્ગમૂળ કાઢવાનું સમજી શકાશે
જંબૂદ્વીપનો વર્ગ કરી ૧૦થી ગુણતાં એકડા ઉપર ૧૧ મીંડાં આવે. હવે તેનો વર્ગમૂળ કાઢવા માટે
